Bölüm: 2

DENETLEYİCİ ve DÜZÜNLEYİCİ SİSTEMLER

Hazırlayan : SİNAN SAKAR

a) SİNİR SİSTEMİ• A)Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi:

• -belli bir sinir sistemi yokdur.

• -Hücre zarlarında reseptörler vardır kimyasal maddeleri algılar.

• -Uyarılar kamçılara ya da sillere iletilerek bakterinin hareketi sağlanır.

• -Amip, öglena , terliksi hayvanların sitoplazmalarında bulunan sinir telcikleriyle sinirsel denetim gerçekleşir.

• -Alınan uyartılar sinir telciklerinde değerlendirilir.• -Hücre tepki verir.Ve yer değiştirir.Buna taksi denir

B)Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi

• -Uyartıları alan reseptör hücre• -Sinyalleri ileten sinir hücresi• -Tepkiyi oluşturan efektör hücredir.• -Hidra’da sinir ağı vardır. Ağ sinir

sistemi(diffus)• görülür• -İletim yavaştır.• Deniz ansında ışınsal (radyal) sinir sinir

sistemi vardır.• -Yassı solucanlarda ganglion ve sinir

uzantılarından oluşan ip merdiveni sinir sistemi vardır.

C)Omurgalı Hayvanlarda Sinir Sistemi

• -Uyarıları almaya yarayan reseptörler aldıkları uyartıları impulslar halinde merkezi sinir sistemine iletir.

• -Uyarıları alan efektör organ da tepkiyi gösterir.

• -Beyinciğin büyüklüğü kas faaliyetleriyle doğru orantılıdır.

D)Sinir Hücresi Ve Çeşitleri

• -Sinir sistemi nöronlardan oluşur.• -Nöronlar çok küçük veya çok büyük olabilirler.

• -Hücre Gövdesi;• -Çekirdek, bol mitokondri, ribozom, golgi cisimciği, endoplazmik

retikulum, gibi yapıların bulunduğu sitoplazmalara nöroplazma denir.

• -Nöroplazma içinde nörofibril lifler ve nissel tanecikleri vardır.

• -Dentritler;• -Görevleri;diğer hücrelerden aldıkları uyartıları hücre gövdesine

iletmektir.

• -Akson;• -Görevi;hücre gövdesinden aldığı uyartıları diğer sinir hücrelerinin

dentritlerine veya efektör organlarına iletmektir.• -Aksonların içinde nörofibriller ve mitokondrinin bulunduğu yarı sıvı

madde vardır.

-Nöronlar görev ve işleyişine göre üç çeşittir;

• *Duyu Nöronları ; Uyartıları ilgili merkezlere taşıyan miyelinli nöronlardır.

• *Motor Nöronlar; Uyartılara karşı hazırlanan tepkileri efektör organa taşıyan nöronlardır.

• *Ara Nöronlar; Diğer iki çeşit nöron arasındaki bağlantıyı kurar.

• -Beyin, omurilik ve iskelet kası sinirlerinin

aksonları üstünde miyelin kılıf vardır.

• -Böylece miyelinli nöronlarda impuls iletimi oldukça hızlıdır.

• -Miyelinli nöronların miyelin kılıfı üstünde schwan kını bulunur.Schwan kını nöronların beslenmesini ve onarılmasını sağlar.

• -Olgunlaşmış nöronlar mitoz bölünme özelliğini kaybettiklerinden dolayı yenilenemez.

Nöronlar şekillerine göre 3’e ayrılır

• 1. Tek Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinden çıkar ve bir uzantısı bulunur.

• 2. İki Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinin iki yanında iki uzantısı olan nöronlardır.

• 3. Çok Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinde çok sayıda uzantısı bulunan nöronlardır.

• -Bir nöronun aksonuyla diğer bir nöronun

dentritinin karşılaştığı yere sinaps denir.

• -İmpulslar, sinaps üzerinden dentritten aksona doğru tek yönlü geçer.

E)İmpuls Oluşumu ve İletimi:

• -Organizmanın içi ve dış çevresindeki değişikliklere uyartı denir.

• -Uyartının canlıda yarattığı elektro kimyasal değişime de impuls denir.

• -İmpulslar, aktif taşımayla iyon alış verişi sırasında gerçekleşen elektriksel yük değişimi şeklinde iletilir

• -Nöronu uyarabilen en az uyartı şiddetine eşik şiddeti denir.

• -Eşik şiddetinden daha düşük şiddetteki uyarılar nöronda impuls oluşturamaz.

• -Eşik şiddetinin üstündeki uyartılar ise impulsun hızını ve etkisini değiştirmeyip bir veya daha fazla sayıda impuls oluşturur.

• -Buna Ya hep ya hiç yasası denir.

• -Dinlenme durumundaki sinir hücresinin iç kısmı negatif (-), dış kısmı ise pozitif (+) elektrikle yüklüdür.Buna kutuplaşma (polarizasyon) denir.

• -Nöron uyarılınca zarın iç kısmı pozitif (+), dış kısmı negatif (-) elektrikle yüklenir.Buna depolarizasyon denir.

• -Kutuplaşma bozulduktan sonra nöron dinlenme haline geri döner.Buna da repolarizasyon denir.

• -İmpulsun neden olduğu kimyasal değişiklikler şunlardır;

• · Glikoz ve oksijen tüketimi hızlanır.• · ATP harcanır.• · Karbondioksit açığa çıkar.• · Sıcaklık artışı olur.• -Sinir telinde impulsun sayısını arttıran

faktörler;• uyartının şiddeti, uyartının frekansı ve uyartının

süresidir.• -Sinir telinde impulsun hızını arttıran faktörler;

ısı, sinir aksonlarının miyelinli veya miyelinsiz oluşu ve aksonların çapıdır.

İMPULSLARIN SİNAPLARDAN GEÇİŞİ:

• -Bir nöronun dentriti ile aksonunun birleştiği yere sinaps denir.

• -İmpulslar sinapsta saçici direnç ile karşılaşırlar.Bu durum impulsun sadece ilgili yere gitmesini sağlar.

• -Uyartının kimyasal taşınışı, elektriksel taşınmaya göre çok yavaştır.

• İmpuls sinaptik boşluğa geldiğinde karşıda ki sinir hücresine nörotransmitter maddeler aracılığıyla geçer.

• Bilinen nörotransmitter maddelere örnek olarak

asetilkolin,noradrenalin,seratonin, dopamin ve histamin verilebilir.

F)İnsanda Sinir Sistemi:• 1-Merkezi Sinir Sistemi:

• a)Beyin:

• -Dıştan içe doğru;

• -Sert Zar:• -Kafatası kemiğine yapışık, kalın dayanıklı zardı.• -Beyni, kafatasına bağlar, beyni dıştan gelen darbelere karşı korur.

• -Örümceksi Zar:• -Sert zarın altındadır.• -İnce bağ dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar.

• -İnce Zar:• -Bu zarda bulunan kan damarları beynin beslenmesi ve solunumu gibi

olaylarda görevlidir.• -İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı bulunur. • Görevleri;• Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden korur.• Kan ve sinir hücreleri arasında madde alış-verişini sağlar.• Merkezi sinir sisteminde iyon değişiminin dengede kalmasına yardım eder.

ÖN BEYİN:• -Bir kesit alınırsa, dış kısmında boz madde, iç kısmında ise

ak madde bulunur.• -Boz madde kabuk (korteks)’i oluşturur.

• -Uç Beyin;• -Derin bir orta yarıkla beyin yarım kürelerine ayrılmıştır.• -Bunlar iki köprü ile birbirine bağlıdır.Üsttekine nasırlı

cisim, alttakine beyin üçgeni denir.• -Yarımküreleri enine ayıran yarığa da rolando yarığı denir.• -Beyin duyu, hareket ve zeka olaylarını yönetir.

• -Ara Beyin;

• -Talamus;• -Koku hariç bütün duyuların toplanma ve dağılma

merkezidir.• -Duyular burada sınıflandırıldıktan sonra beyin

kabuğuna iletilir.

• -Hipotalamus;• -İç organ ve dokuların otomatik kontrol merkezidir.• -Hipofizin çalışmasını kontrol eder.• -Vücut ısısı, uyku, korku, iştah, heyecan, su dengesi

kan basıncı, eşeysel yönelme ve olgunlaşma, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını denetler.

• ORTA BEYİN:• -Görme ve işitme sinir merkezlerini taşır.• -Kas tonusu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezleri taşır.

• ARKA BEYİN:• -Beyincik;• -Beyincik yarımküreleri varol köprüsüyle (Pons) birbirine

bağlanır.• -Dış kısmında boz, iç kısmında ak madde bulunur.• Ak madde boz madde içinde dallanmalar yaparak hayat

ağacı adını alır.• -Kas hareketleri arasındaki uyumu (kas tonusu) ve dengeyi

sağlar.

-Omurilik Soğanı;

• -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz madde den oluşur.

• -Solunum, sindirim, dolaşım, salgılama gibi yaşamsal olayların merkezidir.

• -Soluma, hapşırma, öksürme, çiğneme, yutma, kusma, kalp atışı, tükrük salgılama, kan damarlarının büzülüp genişlemesi, karaciğerde şeker ayarlanması refleksleri buradan yönletilir.

• -Beyinden gelen sinirler omurilik soğanından çapraz yaparak geçerler.

• -Bu kısma hayat düğümü denir. Hayat düğümünün zedelenmesi ölüme neden olur.

b)Omurilik:

• -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz maddeden oluşur.• -Ak maddenin üstünde üç katlı zar vardır.Omurilik kanalı ve zarların

arasında beyin omurilik sıvısı bulunur.• -Omuriliğin öne bakan uçlarına ön (ventral)boynuz,• arkaya bakan uçlarına (dorsal) boynuz adı verilir.Arka boynuzlar

duyu sinirleriyle, ön boynuzlar motor sinirleriyle bağlantılıdır.Omurilikte duyu ve motor sinirlerini birleştiren ara nöronlar vardır.

• -Duyu impulslarının çoğu beyne ulaşmadan önce çapraz yapar.• -Vücuttan beyne gelen, beyinden kaslara gönderilen impulsları

iletir.• -Alışkanlık hareketlerini denetler. Beyinde öğrenildikten sonra

alışkanlık haline gelir ve omuriliğe aktarılır.• -Refleks merkezi olarak çalışır.• -Belirli bir uyarana karşı gösterilen otomatik tepkiye refleks denir.

Refleksler 2 çeşittir

• 1.Kalıtsal (şartsız) refleksler:• -Doğuştan gelen reflekslerdir.örn:göz kırpma hareketi.

• 2.Koşullu (şartlı) refleksler:• -Öğrenme sonucu oluşan reflekslerdir.• -Dans etme, örgü örme.....• -Öğrenme oluncaya kadar beyin tarafından kontrol

edilir.Daha sonra kontrol omuriliğe geçer.

2-Çevresel Sinir Sistemi:

• -Çevresel sinir sistemi, sinir hücreleri, sinir lifleri ve gangliyonlardan oluşmuştur.

• -En önemli sinir parasempatik sistemdeki vagüs siniridir.

• -Vagüs iç organların çalışmasını kontrol eder ve düzenler.Otonom çalışır.

• -İnsanda en büyük omurilik sinir çifti bacaklara giden siyatik sinirlerdir.

• a)Somatik Sinir Sistemi:• -İsteğimizle çalışan organları idare eder.• -Motor ve duyu nöronları içerir.

b)Otonom Sinir Sistemi:

• -İsteğimiz dışında çalışan organları idare eder.• -Omurilik, omurilik soğanı, hipotalamustaki

merkezlerce kontrol edilir.

• -Sempatik ve parasempatik olarak ikiye ayrılır.

• -Her iç organa bir sempatik, bir parasempatik bağlanır.

• -Sempatik sinirler kalp atışını,sindirim kaslarının çalışmasını hızlandırır, parasempatik yavaşlatır.

HAZIRLAYAN:SİNAN SAKAR

FARİS KOKULU İ.Ö.O.MERSİN