©The McGraw-Hill Companies, 2005

Bölüm 19Makroekonomiye Giriş

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2©The McGraw-Hill Companies, 2005

Mikroekonomi vs. Makroekonomi

• Mikroekonomi, otomobil üzerine vergi konulduğunda otomobil satışlarının, dolayısıyla üretimin düşeceğini söyler ve analizini orada bitirir. Oysa otomobil üzerine konulan vergi sadece otomobil piyasasını değil, tüm ekonomiyi az ya da çok etkiler. Hükümetin artan vergi gelirleri, hükümet borcunu ödemek için kullanılırsa, borç için ödenen faiz oranı düşer, dolayısıyla döviz kuru değer kaybeder. Düşen döviz kuru sebebiyle artan rekabet gücü ürettiğimiz otomobillere olan dış talebi arttırabilir ve otomobil üretimi artabilir. – Makroekonomi, ekonomide mikro düzeyde alınan

kararların genel resimde birbirleriyle nasıl etkileşeceklerini ve sonucun ne olacağını inceler.

– İktisadi hayatı, ekonomiyi bir bütün olarak ele alır.

3©The McGraw-Hill Companies, 2005

Makroekonomideki önemli konular

• Enflasyon– Genel fiyat düzeyindeki yüzde artış

• İşsizlik– Çalışmak isteyen ancak işi olmayan kişilerin toplam

işgücüne oranı

• Üretim, çıktı, hasıla (output)

– Gayrisafi Milli Hasıla: GSMH (gross national

product -GNP)

• ekonomide bir yıl içerisinde üretilen toplam çıktının değerini ölçer.

• Ekonomide üretilen toplam gelir ile sıkı sıkıya ilişkilidir.

4©The McGraw-Hill Companies, 2005

Makroekonomideki önemli konular

• İktisadi Büyüme– Reel GSMH’daki artıştır, ekonominin

toplam çıktısının arttığına işaret eder.

• Makroekonomik Politika– Ekonominin genel performansını

etkilemek için hükümetçe uygulanan politikalar.

5©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere’de Enflasyon1950-2003

05

1015202530

1950

1960

1970

1980

1990

2000

% p

.a.

Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

6©The McGraw-Hill Companies, 2005

Türkiye’de Enflasyon, 1983-2004

Source: Central Bank of the Republic of Turkey.

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

7©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere, ABD ve Almanya’da Enflasyon

1960 - 2004

0

2

4

6

8

10

12

14

16

yıllık %

1960-73 1973-81 1981-90 1990-01 2001-04

UKUSAGermany

8©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere’de İşsizlik1950-2003

0

2

4

6

8

10

12

14

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

% p

.a.

Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

9©The McGraw-Hill Companies, 2005

Türkiye’de İşsizlik1988-2007

Source: TURKSTAT, SPO

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

10©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere, ABD ve Almanya’da İşsizlik

0

2

4

6

8

10

% p

.a.

1960-73 1973-81 1981-90 1990-01 2001-04

UK USA Germany

11©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere, ABD ve Almanya’da İktisadi Büyüme

0

1

2

3

4

5

% p

.a.

1960-73 1973-81 1981-90 1990-01 2001-04

UK USA Germany

12©The McGraw-Hill Companies, 2005

Türkiye’de İktisadi Büyüme

-10

-5

0

5

10

15

Source: SPO

13©The McGraw-Hill Companies, 2005

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hükümet harcamaları ve dış ticaretin olmadığı, kapalı ve basit bir ekonomide, döngüsel gelir akımı, bir ekonomide, kaynakların ve karşılığında ödenen bedellerin yerli firmalar ve hanehalkları arasında nasıl dolaştığını gösteren şemadır.

14©The McGraw-Hill Companies, 2005

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Basit Döngüsel Gelir Akımı şemasında iki aktör bulunur.– Hanehalkı: Emek ve sahip olduğu diğer

üretim faktörlerini şirketlere satar, sonucunda kazandığı geliri tüketim ve tasarruf için kullanır.

– Yerli firmalar: Hanehalkından satın aldığı üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür, hanehalkının tasarruflarını yatırımlarında kullanır, ve satışlarından elde ettiği geliri üretim faktörlerine öder.

15©The McGraw-Hill Companies, 2005

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hanehalkı– Yerli şirketlerin

kullanması için üretim faktörü arzeder

– Karşılığında faktör geliri (ücret vd.) elde eder

– Geliriyle şirketlerin ürettiği mal ve hizmetleri satın alır.

• Yerli Firmalar– Üretim faktörlerini

mal ve hizmete dönüştürür.

– Hanehalkından üretim faktörlerini kiralar

– Hanehalkına ürettiği mal ve hizmeti satar.

16©The McGraw-Hill Companies, 2005

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

Y

Hanehalkları Yerli Firmalar

C + I

I

CS

17©The McGraw-Hill Companies, 2005

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

Hanehalkları Yerli Firmalar

Faktör geliri (Y)= 7000

Üretim faktörleri arzı

Tasarruflar (S)= 2000

Tüketim harcamaları (C)= 5000

Mal ve hizmet arzıYatırım (I)

= 2000

18©The McGraw-Hill Companies, 2005

Ekonomi kapalı ve hükümet yokkenY=C+I

• Hanehalkı, üretim faktörleri arzı karşılığında 7000 kazanıyor.

• Bunun 5000’ini tüketim harcamalarında kullanıp, 2000’lik kısmını tasarruf ediyor.

• Dolayısıyla,– Y= C+S

• Hanehalkının tasarrufları, şirketlerce yatırım harcamalarında kullanılır.

• Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide dışardan kaynak sağlama imkanı bulunmadığından– S = I eşitliği herzaman sağlanacaktır.

• Üstteki denklikte S’yi I ile değiştirdiğimizde, – Y = C+ I– Bir başka değişle, ülkede üretilen çıktı (Y), tüketim (C) ve

yatırım (I) harcamalarında kullanılabilir.

19©The McGraw-Hill Companies, 2005

Yatırım (Investment) ve Tasarruflar (Savings)

• Yatırım (I), firmaların yeni sermaye malı alımı için yaptığı için harcamalardır.– Sıfırdan bir fabrika kurmak yatırımken,

varolan bir fabrikayı satın almak yatırım değildir.

• Tasarruflar (S), hanehalkı gelirinin mal ve hizmet alımından sonra kalan kısmıdır.

• Tasarruflar, yastık altında değilde, ekonomi içinde uygun bir şekilde değerlendiriliyorsa, kapalı bir ekonomide, hükümet yokken, S = I denkliği herzaman için geçerlidir.

20©The McGraw-Hill Companies, 2005

Gayrisafi Yurtiçi Çıktı (Gross Domestic Product)

• Ülke sınırları içinde, bir yıl zarfında, yerleşikler ya da yabancılar tarafından yapılan üretimin piyasa fiyatlarından miktarıdır.

• Kapalı bir ekonomide, dışarıdan gelen ya da dışarıya çıkan herhangi bir gelir olamayacağından, ulusal çıktı ve ulusal gelir birbirine eşittir.

• Alışverişler sadece frmalar ve hanehalkı arasında geçmez, firmalar da kendi aralarında hammadde, ara malı alım satımı yaparlar.

• Bu durum, Ulusal Gelir’in doğru ölçümü için önemlidir.– Mükerrer Sayım (Double Counting) sorunu, üretimi,

yaratılan katma değerler üzerinden ölçerek çözümlenir.

21©The McGraw-Hill Companies, 2005

Birkaç Anahtar Kavram

• Katma Değer: Üretim süreci sonucu ürünün değerindeki artıştır.– Katma değer, çıktının değerinden, o çıktıyı elde

ederken kullanılan girdilerin maliyeti çıkarılarak bulunur.

• Son Mal (Final Good): Hanehalkınca tüketilmek için alınan mallar, firmaların aldığı makina, teçhizat gibi sermaye malları

• Ara Mal (Intermediate Good): Son kullanım için hazır olmayan mallar, bir başka değişle, üretim sürecinin ilerki aşamalarında diğer firmalarca girdi olarak kullanılan mallar.

22©The McGraw-Hill Companies, 2005

Örnekler

• Dondurma, hanehalkı tarafından tüketildiğinden son maldır.

• Çelik ise ara maldır, çünkü, üretim sürecinin ilerki aşamalarında otomobil sanayi, ya da tencere sanayi tarafından girdi olarak kullanılır.

• Üretilip, o yıl içinde girdi olarak kullanılmayıp stoklara eklenen ara mallar, son mal olarak hesaba alınır.

• Makine, teçhizat gibi sermaye malları, son mallardır, çünkü firmalar bu tür malların son kullanıcılarıdırlar.

23©The McGraw-Hill Companies, 2005

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (1)

• Döngüsel akım şemasına, hükümeti eklediğimizde ne gibi değişiklikler ortaya çıkar?– Hükümet, harcamalardan dolaylı (indirect) ve

gelirlerden dolaysız (indirect) vergiler (taxes) toplar. Topladığı bu geliri, hükümet harcamaları ve transfer harcamalarında kullanır.

• Dolaylı vergiler: Te

• Dolaysız vergiler: Td

• Hükümet harcamaları: G• Transferler: B

24©The McGraw-Hill Companies, 2005

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (2)

Y

C + I + G

I

CS

Hanehalkları FirmalarHükümet

C + I + G - Te

Te

G

B

Y + B

Td

25©The McGraw-Hill Companies, 2005

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (1)

• Piyasa fiyatlarıyla GSYIH, Toplam harcamalara eşittir.– Y (piyasa fiyatlarıyla) = C+I+G

• Üretici fiyatlarıyla ölçülen GSYIH’da ise, dolaylı vergiler bu toplamdan düşülür.– Y (üretici fiyatları ile)=C+I+G-Te olur.

26©The McGraw-Hill Companies, 2005

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (2)

• Kişisel Harcanabilir Gelir (Personel Disposable

income): – Hanehalkının dolaysız vergiler ve transferler sonrası elinde

kalan gelir miktarı.

– KHG = Y+B-Td

– KHG, tüketim harcamalarında ve tasarruf etmek için kullanılacağından,

– KHG= C+S– Dolayısıyla,

– Y=S+C+Td-B olur.

27©The McGraw-Hill Companies, 2005

• (1) ve (2)’deki denklikleri birbirine eşitleyip düzenlersek– S+Td+Te-B=I+G olur.– Denkliğin sağ tarafı, hanehalkı ve firmalar arasındaki

döngüsel akımda gerçekleşen sızıntıları (leakages); sol tarafı ise döngüsel akıma olan katkıları (injections) göstermektedir.

– Ekonomide, sızıntıların miktarı katkıların miktarına eşittir. – Farklı bir düzenleme ile denklik,– Td+Te-B-G=I-S haline gelir.– Denkliğin sol tarafı, hükümetin harcamalarından ve

transferlerden sonra elinde kalan finansal fazlayı gösterir; sağ taraf ise, özel sektör açığını gösterir.

– Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide, özel sektör ancak ve ancak hükümet gelirleri fazlası miktarında açık verebilir.

– Bir başka değişle, özel sektörün açıkları, hükümetin vereceği fazla ile karşılanır, ya da tam tersi…

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (3)

28©The McGraw-Hill Companies, 2005

Dış Ticaret Sektörü (ihracat-ithalat)

• Dış ticaret sektörünü döngüsel akım şemasına eklerken– Ülkede yerleşiklerin dışardan mal ve hizmet ithal (Z) ettiklerini (gelir akım

şemasında sızıntı)

– Ve yerli firmaların dışarıya mal ve hizmet ihraç (X) ettiklerini gözönünde bulunduracağız (katkı)

• Bu durumda, üretici fiyatlarıyla, GSYIH– Y=C+I+G-Te+X-Z olur. (X-Z=NX)

– Sızıntılar katkılara eşit olacağından

– S+(Te+Td –B)+Z=I+G+X

– Düzenlersek,

– S-I=G+B-Te-Td+NX

– Yani, özel sektör fazlası (S-I) döngüsel akımdan sızıntıdır, ve aynı oranda bir katkıyla karşılanmak durumundadır. Bu katkı, ya hükümetin vereceği bir açıkla (G+B-Te-Td), ve veya, net ihracatla

(NX) karşılanabilir.

29©The McGraw-Hill Companies, 2005

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve Gayrisafi Milli Hasıla

• Gayrisafi yurtiçi hasıla (GDP)– Ülke sınırları içinde, yerli ve

yabancıların yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• Gayrisafi milli hasıla (GNP)– Yerlilerin, kendi ülkeleri ve yabancı

ülkelerde yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• GNP = GDP + dışarıdan gelen net gelir

30©The McGraw-Hill Companies, 2005

Ulusal Geliri Ölçmenin 3 Yolu

• Harcamalar Yöntemi– Ekonomideki harcamaların toplamı– Y = C + I + G + X - Z

• Gelir Yöntemi– Üretim faktörlerine hizmetleri karşılığı

ödenen ücret, kar vd. gibi miktarların toplamı

• Katma değer Yöntemi– Ekonomide üretim sırasında yaratılan

katma değerlerin toplamı

31©The McGraw-Hill Companies, 2005

Milli Gelirin Hesaplanması: Özet

GSMH GayrisafiYurtiçiHasıla

C

NX

I

Yurtdışı gelir

G

NetYurtiçiHasıla

yıpranma

UlusalGelir

dolaylı vergiler

Ücret ve maaşlar

SerbestÇalışanKazancı

Karlar, kira

Yurtdışı gelir

32©The McGraw-Hill Companies, 2005

GSMH neyi ölçer neyi ölçmez?

• Reel GSMH, Nominal GSMH– Reel GSMH: Sabit fiyatlarla ölçer, yıllar arasında

karşılaştırma yapmamıza olanak sağlar– Nominal GSMH: O yılın fiyatlarıyla ölçüm yapar,

enflasyonun etkisinden arındırılmamıştır.– GSMH Deflatörü: Nominal GSMH’nın reel GSMH’ya

oranı. Sadece tüketicilerin tükettiği ürünleri değil, yatırım, hükümet harcaması ve net ihracata konu olan tüm ürünlerdeki fiyat artışını ölçer.

– Ülkeler arası karşılaştırmalar genelde kişi başına düşen gelir üzerinden yapılır zira refah ancak kişi başına düşen büyüklük ile anlamlıdır.

– GSMH, bir ülkenin refah düzyi hakkında tam bilgi veremez. Üretim seviyesi yüksek olabilir ancak o sırada çevreye verilen zarar da fazlaysa, yüksek gelirin insanların refahını arttırdığını söylemek o kadar olası olmayabilir.