45

\!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎb˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘÙɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜

!À"°°!§#À ¢. £!#¢øƒ#À

1. !åÛ·ÁˆÁÈÎb˜ ÁÓˆÛÈÔÏÔÁÈÎb˜ â$ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ

¶ÚÔÛÂÁÁ›˙ÔÓÙ·˜ ÛÙÔ¯·ÛÙÈÎa ÙfiÛÔÓ ·éÙe ηı\ ë·˘Ùe Ùe ª˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ £Â›·˜!鯷ÚÈÛÙ›·˜, ¬ÛÔÓ Î·d Ùc Ì˘ÛÙËÚÈ·Îc $ÂÌ$ÙÔ˘Û›· Ùɘ ı·ÓıÚÒ$ÈÓ˘ \!ÎÎÏË-Û›·˜, Û˘ÓÂȉËÙÔ$ÔÈÔÜÌ ¬ÙÈ ì ÁÓˆÛÙÈÎc ·éÙc $ÚÔÛ$¤Ï·ÛË âÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ÛÙa $Ï·›-ÛÈ· Ùɘ ηı\ ¬ÏÔ˘ \#Úıfi‰Ô͢ °ÓˆÛÈÔÏÔÁ›·˜, ì ï$Ô›·, –ó˜ $ÚÔÛ$¿ıÂÈ· ÁÓÒÛÂ-ˆ˜ ÁÂÓÈÎa Ùɘ ı›·˜ $Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙÔ˜– ‰bÓ ÂrÓ·È ê$ÏÉ ÓÔËÛÈ·Ú¯ÈÎc ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·,àÏÏ¿ ($Ú¤$ÂÈ Ó¿) ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È Ûb àÓ·ÎÏ·ÛÙÈÎc ηd ηÙÔ$ÙÚÈÎc ‚Ȉ̷ÙÈÎcâÌ$ÂÈÚ›·. ªb ÙcÓ âÌ$ÂÈÚ›· ·éÙc ̤۷ ÛÙe οÙÔ$ÙÚÔ Ùɘ „˘¯É˜ Ì·˜ ‚ÈÒÓÔ˘Ì Ìb̤ıÂÍË Ùe ηÙa ο$ÔÈÔÓ ÙÚfi$Ô Î·ÙÔ$ÙÚÈ˙fiÌÂÓÔ Î·› «Î·ıÔÚÒÌÂÓÔ» $ÂÚȯfiÌÂ-ÓÔ Ùɘ $ÔÈÎÈÏfiÌÔÚÊ˘ ·éÙÔ·$Ôηχ„ˆ˜ ÙÔÜ %ÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ. ^& ·éÙÔ·$Ôο-Ï˘„Ë ·éÙc âÎÙ˘Ï›ÛÛÂÙ·È Ì$ÚÔÛÙ¿ Ì·˜ àÊ\ ëÓe˜ Ìb Ù¿ «âÓÛËÌ·ÈÓfiÌÂÓ·» ÛÙe ‚È-‚Ï›Ô Ùɘ ñÏÈÎɘ ηd $ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ ÎÙ›Ûˆ˜Ø àÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘ Ìb Ùa ‰ÚÒÌÂÓ· à$e Ùc£Â›· ÿÚË, ì ï$Ô›· «â$ÂÊ¿ÓË» ηd Û˘Ó¯›˙ÂÈ Óa â$ÈÊ·›ÓÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙcÓ ^'ÛÙÔ-Ú›· ÙÔÜ öÚÁÔ˘ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜Ø ηd ÙÚ›ÙÔÓ Ìb ÙcÓ ¶·Ï·Èa ηd ÙcÓ (·ÈÓc ¢È·ı‹ÎËηd Ìb ÙcÓ ëÚÌËÓÂ‡Ô˘Û· ·éÙb˜ ^'ÂÚa ¶·Ú¿‰ÔÛË Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, $Ôf ¯ÚËÛÈÌÔ-$ÔÈÔÜÓ ÙÚfi$Ô˘˜ âÎÊÚ¿Ûˆ˜ ηٷÓÔËÙÔf˜ ÛÙcÓ àÓıÚˆ$›ÓË ‰È¿ÓÔÈ·. ^& £ÂÔÏÔ-Á›·, $Ôf ηÏÏÈÂÚÁÂÖÙ·È Ì¤Û· ÛÙe ıÂÚÌÔ΋$ÈÔ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÂÖÙ·Èà$e "éÙcÓ Î·d àÓ·$Ù‡ÛÛÂÙ·È «âÓ "éÙFÉ, ‰È\ "éÙɘ ηd ‰È\ "éÙ‹Ó»1.

\"ÏÏa ̤۷ ÛÙa $Ï·›ÛÈ· ·éÙ¿ –¬$ˆ˜ ¬ÏÔÈ Ôî ÎÏ¿‰ÔÈ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜, öÙÛÈη›– ì !鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁ›· ηd ì \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·, ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓ˜ ÛÙc ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎcâÌ$ÂÈÚ›·, ÛÙcÓ ï$Ô›· ıÂÌÂÏÈÒÓÔÓÙ·È Î·d Ùa ‰fiÁÌ·Ù· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, âÚ¢ÓÔÜÓηd Ùa Û¯ÂÙÈÎa $Úe˜ ·éÙb˜ ÛÙÔȯÂÖ· Ùɘ ÌÓËÌÔÓ¢ı›Û˘ ·éÙÔ·$Ôηχ„ˆ˜ ÙÔÜ%ÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ ÙfiÛÔÓ Ìb îÛÙÔÚÈÎÔÊÈÏÔÏÔÁÈÎfi, îÛÙÔÚÈÎÔÎÚÈÙÈÎfi, îÛÙÔÚÈÎÔ·Ú-

1. £!#¢øƒ#À E. ¢., º·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›· ηd ¢ÂÔÓÙÔÏÔÁ›· Ùɘ ^EÏÏËÓÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÛÙe Ï˘-η˘Áb˜ Ùɘ ÙÚ›Ù˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜, \AıÉÓ·È 2006. ÛÛ. 13-18.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 45

£!"§"°#$ 4/2009

46

¯·ÈÔÏÔÁÈÎe ηd îÛÙÔÚÈÎÔÁÂÓÂÙÈÎe ÛÙÔ¯·ÛÌfi, ¬ÛÔÓ Î·d Ìb Ùc ÛˆÊÚfiÓˆ˜ ¯ˆÚd˜àÎÚfiÙËÙ˜ ¯ÚËÛÈÌÔ%ÔÈÔ˘Ì¤ÓË Û˘Ì‚ÔÏÈÎc ηd àÏÏËÁÔÚÈÎc ̤ıÔ‰Ô, ì ï%Ô›· ηÙaÙeÓ æ/¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ \$ÚÂÔ%·Á›ÙË Û˘ÓÙÂÏÂÖ ÛÙe Óa ηٷÓÔÔÜÌ «Ùa ÓÔËÙa ‰Èa ÙáÓ·åÛıËÙáÓ, Ùa ô¸Ï· ‰Èa ÙáÓ ñÏÈÎáÓ Î·d Ùa ıÂÖ· ‰Èa ÙáÓ àÓıÚˆ%›ÓˆÓ»2.

&"ÛÔÓ àÊÔÚÄ ÛÙc ¯Ú‹ÛË Ùɘ Û˘Ì‚ÔÏÈÎɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ ÌÂıfi‰Ô˘, %Ú¤%ÂÈ ÓaÙÔÓ›ÛÔ˘ÌÂ, ¬ÙÈ ì %·ÙÂÚÈÎc ¯Ú‹ÛË ·éÙɘ Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ñ%¤Ú‚·ÛË Ùɘ %Ï·ÙˆÓÈÎɘ jÓÂÔ%Ï·ÙˆÓÈÎɘ %·Ú·‰fiÛˆ˜ %ÂÚd %ÚÔÙ‡%ˆÓ å‰ÂáÓ Î·d Û˘Ì‚ÔÏÈÎáÓ à%ÂÈηÛÌ¿-ÙˆÓ ·éÙáÓ, ‰Ôı¤ÓÙÔ˜ ¬ÙÈ Ôî Ù‡%ÔÈ Î·d Ùa ۇ̂ÔÏ·, %Ôf ¯ÚËÛÈÌÔ%ÔÈÔÜÓÙ·È ÛÙcÓÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›· ηd ëÚÌËÓ›· ÙáÓ ª˘ÛÙËÚ›ˆÓ, ‰bÓ ÂrÓ·È ÛËÌÂÖ·, Ùa ï%ÔÖ· Ìb ÓÔË-ÙÈÎb˜ ηÙËÁÔڛ˜ ñ%ÔÛËÌ·›ÓÔ˘Ó ı›· ñ%ÂÚ‚·ÙÈÎc %Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, %Ôf ÂrÓ·ÈÌ·ÎÚaÓ ÙÔÜ ëοÛÙÔÙ ÙÂÏÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘. '¿ı ª˘ÛÙ‹ÚÈÔ, ÛÙe ï%ÔÖÔ ÂrÓ·È%·ÚÔÜÛ· ηd âÓÂÚÁÔÜÛ· ì %·ÓÙÔ‰˘Ó·Ì›· ηd àÁ¿%Ë ÙÔÜ (ÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ, η-ıÈÛÙÄ ‰˘Ó·Ùc Ùc Û˘ÌÌÂÙÔ¯ÈÎc ‚›ˆÛË ÙÔÜ à%ÔÏ˘ÙÚˆÙÈÎÔÜ öÚÁÔ˘ ÙÔÜ £Â·ÓıÚÒ-%Ô˘, %Ôf âÓÂÚÁÔ%ÔÈÂÖÙ·È Ì¤Û· ÛÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· Ìb Ùd˜ Ì˘ÛÙËÚÈ·Îb˜ ÙÂÏÂÙ¤˜ Ù˘.(a ۇ̂ÔÏ¿ Ù˘ ‰bÓ ÂrÓ·È ÛÎÈ҉˘ %ÚÔ‚ÔÏc ÙÔÜ £Â›Ô˘, àÏÏa ÛËÌÂÖ· Ùɘ âÓÂÚ-ÁÔÜ %·ÚÔ˘Û›·˜ (Ô˘. "î ÙÂÏÂÙb˜ ÙáÓ ª˘ÛÙËÚ›ˆÓ ‰bÓ ö¯Ô˘Ó ê%Ïá˜ Ù˘%ÔÏ·ÙÚÈÎej ÊÔÏÎÏÔÚÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ·, àÏÏa ηıÈÛÙÔÜÓ ·åÛıËÙc ÙcÓ âÓÙÂϤ¯ÂÈ· ÙÔÜ ¬ÏÔ˘ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ÛÙe ï%ÔÖÔ àÊ\ ëÓe˜ ï £Âfi˜ (ï ¶·Ù‹Ú) ‰Èa ÙÔÜ ÃÚÈ-ÛÙÔÜ (ÙÔÜ ÀîÔÜ) âÓ Ùá $Á›ˇ ¶Ó‡̷ÙÈ êÁÈ¿˙ÂÈ ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· ηd Û˘Ó¯›˙ÂÈ ÙeöÚÁÔ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ηd àÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘ ì \!ÎÎÏËÛ›· âÓ $Á›ˇ ¶Ó‡̷ÙÈ ‰Èa ÙÔÜ ÃÚÈ-ÛÙÔÜ, ï ï%ÔÖÔ˜ ÂrÓ·È ì ÎÂÊ·Ï‹ Ù˘, %ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙeÓ £ÂfiÓ (ÙeÓ ¶·Ù¤Ú·) Ùc ‰Ô-ÍÔÏÔÁÈÎc ηd Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Ï·ÙÚ›·. ò!ÙÛÈ Î¿ıÂ Ì˘ÛÙËÚÈ·Îc ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎc %Ú¿-ÍË ÛËÌ·›ÓÂÈ Û˘Ó¿ÓÙËÛË ÌÂÙ·Íf £ÂÔÜ Î·d àÓıÚÒ%Ô˘Ø ÂrÓ·È ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÌÂÙ·Íf ÙÔÜηÏÔÜÓÙÔ˜ ηd àÔÚ¿Ùˆ˜ âÓÂÚÁÔÜÓÙÔ˜ £ÂÔÜ Î·d ÙÔÜ %ÈÛÙÔÜ, ï ï%ÔÖÔ˜ âÏ¢ı¤-Úˆ˜, ëÎÔ˘Û›ˆ˜ ηd Û˘ÓÂȉËÙᘠ‰›‰ÂÈ à%¿ÓÙËÛËØ ÂrÓ·È àÓÙ·ÏÏ·Ác àÁ¿%˘, ìï%Ô›· %Ú·ÁÌ·ÙÔ%ÔÈÂÖÙ·È âÎ ÙáÓ ôÓˆ %Úe˜ Ùa οو ηd âÎ ÙáÓ Î¿Ùˆ %Úe˜ ÙaôÓˆØ ÂrÓ·È Î·ÙÂÚ¯Ô̤ÓË Î·d àÓÂÚ¯Ô̤ÓË Î›ÓËÛË, %Ôf ηıÈÛÙÄ â%Ô%ÙÈÎe ηdÛ˘ÓÂȉËÙe Ùe ÁÂÁÔÓfi˜, ¬ÙÈ ï £Âe˜ η٤گÂÙ·È ÛÙeÓ ôÓıÚˆ%Ô Î·d ï £Âe˜ àÓ¤Ú-¯ÂÙ·È ÛÙeÓ £Âfi3.

2. ¢#"¡À™#"À Aƒ!"¶$°#("À, ¶ÂÚd \EÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ ^IÂÚ·Ú¯›·˜, Migne ^E.¶. 3, 376-389, 437.3. £!"¢øƒ"À !. ¢., Oî Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔd ÛÙd˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ ÌÔÚÊb˜ ÙáÓ ë%Ùa M˘ÛÙËÚ›ˆÓ Ùɘ

\EÎÎÏËÛ›·˜: ¶ÚfiÏÔÁÔ˜ ÛÙe öÚÁÔ: M!¡(#¢$') °., Ta ë%Ùa M˘ÛÙ‹ÚÈ· Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜ - T‡-%Ô˜ ηd ™˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜, ^HÚ¿ÎÏÂÈÔ 2008.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 46

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

47

h&Ó Ôî â(ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ·éÙb˜ åÛ¯‡Ô˘Ó ÁÈa ¬Ï· Ùa ª˘ÛÙ‹ÚÈ· ηd Ùd˜ Ì˘ÛÙËÚÈÔ-ÂȉÂÖ˜ îÂÚb˜ ÙÂÏÂÙb˜ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, (ÔÏf (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÓ åÛ¯‡Ô˘Ó ÁÈa Ùe ª˘ÛÙ‹-ÚÈÔ Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜, ηÙa ÙcÓ Ù¤ÏÂÛË ÙÔÜ ï(Ô›Ô˘ ‚ÈÒÓÔ˘Ì âÌÊ·ÓÙÈÎÒ-ÙÂÚ· ÛÙe ëοÛÙÔÙ (·ÚeÓ ÙeÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎe ¯ÚfiÓÔ, Ùc Ï·ÙÚ¢ÙÈÎc \&Ó¿ÌÓËÛË,ÙcÓ \!(›ÎÏËÛË4 ηd Ùc Û˘Ûۈ̿وÛË Ìb ÙeÓ ÃÚÈÛÙfi.

!rÓ·È ·éÙÔÓfiËÙÔ, ¬ÙÈ ÛÙe (·ÚeÓ ÂéÛ‡ÓÔ(ÙÔ (fiÓËÌ· ‰bÓ ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ùe Óa âÍÈ-¯ÓÈ¿ÛÔ˘Ì ηd ‰È·ÊˆÙ›ÛÔ˘Ì (Ï‹Úˆ˜ ÙcÓ âÌ‚¤ÏÂÈ· ÙáÓ ‰È·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÙÔÜ ª˘ÛÙË-Ú›Ô˘ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηd Óa Û˘ÏÏ¿‚Ô˘Ì ¬Ï˜ àÓÂÍ·ÈÚ¤Ùˆ˜ Ùd˜ (·Ú·Ì¤ÙÚÔ˘˜ÙáÓ Û˘Ó·ÚÙ‹ÛÂˆÓ ·éÙɘ (Úe˜ Ùe Ì˘ÛÙËÚÈ·Îe (Ï¿ÙÔ˜ ηd ‚¿ıÔ˜ Ùɘ ı·ÓıÚˆ(›-Ó˘ ªÈĘ, &Á›·˜, "·ıÔÏÈÎɘ ηd \&(ÔÛÙÔÏÈÎɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜. %î Û˘Ó·ÚÙ‹ÛÂȘ·éÙb˜ ‰bÓ ÂrÓ·È ÌfiÓÔÓ ïÚ·Ù¤˜, â(›ÁÂȘ ηd ïÚÈ˙fiÓÙȘ, àÏÏa ηd àfiÚ·Ù˜, ÔéÚ¿-ÓȘ ηd ηٷÎfiÚ˘Ê˜.

™Ùc Û˘Ó¤¯ÂÈ· –ñ(e ÙcÓ ç(ÙÈÎc ÁˆÓ›· ÙáÓ â(ÈÛËÌ¿ÓÛÂˆÓ ·éÙáÓ– ıa ¯ÚËÛÈ-ÌÔ(ÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÙeÓ Û˘Ó‰˘·ÛÌe ÙÔÜ Î·Ù·Ê·ÙÈÎÔÜ Î·d à(ÔÊ·ÙÈÎÔÜ ÛÙÔ¯·ÛÌÔÜ Ùɘ"·ÈÓɘ ¢È·ı‹Î˘, Ùɘ ^$. ¶·Ú·‰fiÛˆ˜ ηd Ùɘ ¶·ÙÂÚÈÎɘ ‰È‰·¯É˜, ÁÈa Óa ñ(Ô-ÌÓ‹ÛÔ˘Ì àÊ\ ëÓe˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎb˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ (ÂÚd Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηdàÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘ ÌÂÚÈÎÔf˜ ÎÂÓÙÚÈÎÔf˜ ôÍÔÓ˜ Ùɘ ıˆڋÛˆ˜ ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ·éÙɘ(Úe˜ ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›·.

2. ^$ÛÙÔÚÈÎe \&ÓıÔÏfiÁÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎáÓ Ì·ÚÙ˘ÚÈáÓ (ÂÚd Ùɘ £.!鯷ÚÈÛÙ›·˜

·) ^% \&(. ¶·ÜÏÔ˜ ηd Ôî !é·ÁÁÂÏÈÛÙ¤˜, (Ôf Âr¯·Ó ÁÓˆÚ›ÛÂÈ Ùc £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ\&(ÔÛÙfiÏÔ˘ ÙáÓ \!ıÓáÓ, ıˆÚÔÜÓ ó˜ àÓ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ ÁÂÁÔÓe˜ Ùe ¬ÙÈ ì £Â›·!鯷ÚÈÛÙ›·, (Ôf (·Ú·‰fiıËΠà(e ·éÙeÓ ÙeÓ "‡ÚÈÔ, âÙÂÏÂÖÙÔ Ì¤Û· ÛÙa ¬ÚÈ· ÙɘϷÙÚ›·˜ ÙáÓ (ÚÒÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ-âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ «ÂéÛ¯ËÌfiÓˆ˜Î·d ηÙa Ù¿ÍÈÓ» (&ã "ÔÚ. ȉã, 40). ^# Ï·ÙÚ›· ·éÙc ‰bÓ (ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó ÌfiÓÔÓÏfiÁÔ˘˜ ηd )ÌÓÔ˘˜, àÏÏa ηd Ì˘ÛÙËÚÈ·Îb˜ (Ú¿ÍÂȘ.

\!Î Ùɘ &ã (Úe˜ "ÔÚÈÓı›Ô˘˜ â(ÈÛÙÔÏɘ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, ¬ÙÈ ñ(Éگ *Ó· «"˘-ÚÈ·ÎeÓ ‰ÂÖ(ÓÔÓ» (È·ã, 20) Ìb ¯Ú‹ÛË ÙfiÛÔÓ Ùɘ «ÎÏ¿Ûˆ˜» ÙÔÜ ôÚÙÔ˘, ¬ÛÔÓ Î·dÙÔÜ (ÔÙËÚ›Ô˘. Tfi «"˘ÚÈ·ÎeÓ ¢ÂÖ(ÓÔÓ» â(·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ¬,ÙÈ Û˘Ó¤‚Ë Î·Ùa ÙcÓ

4. òEÓı\ àÓˆÙ.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 47

£!"§"°#$ 4/2009

48

ëÛ%¤Ú· ÙÔÜ ª˘ÛÙÈÎÔÜ ¢Â›%ÓÔ˘ ηd %ÂÚȤ¯ÂÈ ÏfiÁÔ˘˜ Â鯷ÚÈÛÙ›·˜5. &·Ùa ÙÔf˜ª·Ùı·ÖÔ Î·d ªÄÚÎÔ ÛÙÔf˜ %ÂÚd ôÚÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘˜ àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓ à̤ۈ˜ Ôî ÏfiÁÔÈ%ÂÚd ÙÔÜ %ÔÙËÚ›Ô˘, âÓá ηÙa ÙÔf˜ §Ô˘ÎÄ Î·d \$%. ¶·ÜÏÔ %ÚdÓ à%e ÙÔf˜ ÏfiÁÔ˘˜ñ%¿Ú¯ÂÈ àÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚÔ˜ ¯ÚÔÓÈÎe˜ %ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜: «ÌÂÙa Ùe ‰ÂÈ%ÓÉÛ·È»6. ¶È-ı·ÓᘠηÙa ÙeÓ ª˘ÛÙÈÎe ¢ÂÖ%ÓÔ ì %·Ú¿‰ÔÛË ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚÈ·ÎÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ì %·-Ú¿‰ÔÛË ÙÔÜ Â鯷ÚÈÛÙËÚÈ·ÎÔÜ %ÔÙËÚ›Ô˘ öÁÈÓ ¯ˆÚÈÛÙa ηd ÌfiÓÔÓ ÛÙc ÏÂÈÙÔ˘Ú-ÁÈÎc %Ú¿ÍË Ùɘ àÚ¯·›·˜ \!ÎÎÏËÛ›·˜ Ôî ‰‡Ô ·éÙb˜ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ %Ú¿ÍÂȘ ëÓÒ-ıËÎ·Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜7.

™Ùd˜ ¶Ú¿ÍÂȘ ÙáÓ \$%ÔÛÙfiÏˆÓ Î·d ÛÙd˜ \!%ÈÛÙÔÏb˜ ÙÔÜ \$%. ¶·‡ÏÔ˘ Á›ÓÂÙ·ÈÏfiÁÔ˜ ÁÈa ÙcÓ Ù¤ÏÂÛË Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ̤۷ ÛÙd˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ ÙáÓ

5. ¶Ú‚Ï. MARTIMORT A. - G., L’ Église en Prière - Introduction à la Liturgie, Paris - Tournau(B¤ÏÁÈÔ) - Rome - New York 1961Ø ÁÂÚÌ. ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, ÛÙcÓ ï%Ô›· %·Ú·%¤Ì%Ô˘ÌÂ, à%e MirjamPrager ñ%e ÙeÓ Ù›ÙÏÔ Handbuch der Liturgiewissenschaft, Freiburg - Basel - Wien 1965, Ù. 1, Û.279. ¶Ú‚Ï. FENDT L., Einführung in dié Liturgiewissenschaft, Berlin 1958, Û. 12.

6. Aã KÔÚ. 11, 23-26: «... K‡ÚÈÔ˜ \IËÛÔܘ... öÏ·‚ÂÓ ôÚÙÔÓ Î·d Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·˜ öÎÏ·Û ηd Âr%ÂØÏ¿‚ÂÙ ʿÁÂÙÂØ ÙÔÜÙfi ÌÔ‡ âÛÙÈ Ùe ÛáÌ· Ùe ñ%bÚ ñÌáÓ ÎÏÒÌÂÓÔÓØ ÙÔÜÙÔ %ÔÈÂÖÙ Âå˜ ÙcÓ âÌcÓ àÓ¿-ÌÓËÛÈÓ. ^øÛ·‡Ùˆ˜ ηd Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ÌÂÙa Ùe ‰ÂÈ%ÓÉÛ·È Ï¤ÁˆÓØ ÙÔÜÙÔ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ì ηÈÓc ‰È·ı‹-ÎË âÛÙdÓ âÓ Ùá âÌá ·¥Ì·ÙÈØ ÙÔÜÙÔ %ÔÙÂÖÙÂ, ïÛ¿ÎȘ iÓ %›ÓËÙÂ, Âå˜ ÙcÓ âÌcÓ àÓ¿ÌÓËÛÈÓ».

M·Ùı. 26, 26-28: «\EÛıÈfiÓÙˆÓ ‰b ·éÙáÓ Ï·‚gÓ ï \IËÛÔܘ ÙeÓ ôÚÙÔÓ Î·d Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·˜ öÎÏ·-Û ηd ≛‰Ô˘ ÙÔÖ˜ Ì·ıËÙ·Ö˜ ηd Âr%ÂØ Ï¿‚ÂÙÂ, Ê¿ÁÂÙÂØ ÙÔÜÙfi âÛÙÈ Ùe ÛáÌ¿ ÌÔ˘. K·d Ï·‚gÓ Ùe %Ô-Ù‹ÚÈÔÓ Î·d Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·˜ ö‰ˆÎÂÓ ·éÙÔÖ˜ ϤÁˆÓØ %›ÂÙ âÍ ·éÙÔÜ %¿ÓÙÂ˜Ø ÙÔÜÙÔ Á¿Ú âÛÙÈ Ùe ·xÌ¿ÌÔ˘ Ùe Ùɘ ηÈÓɘ ‰È·ı‹Î˘ Ùe %ÂÚd %ÔÏÏáÓ âί˘ÓfiÌÂÓÔÓ Âå˜ ôÊÂÛÈÓ êÌ·ÚÙÈáÓ».

M¿ÚÎ. 14, 22-24: «K·d âÛıÈfiÓÙˆÓ ·éÙáÓ Ï·‚gÓ ï \IËÛÔܘ ôÚÙÔÓ ÂéÏÔÁ‹Û·˜ öÎÏ·Û ηd ö‰ˆ-ÎÂÓ ·éÙÔÖ˜ ηd Âr%ÂØ Ï¿‚ÂÙÂ, Ê¿ÁÂÙÂØ ÙÔÜÙfi âÛÙÈ Ùe ÛáÌ¿ ÌÔ˘. K·d Ï·‚gÓ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ Â鯷ÚÈÛÙ‹-Û·˜ ö‰ˆÎÂÓ ·éÙÔÖ˜. K·d ö%ÈÔÓ âÍ ·éÙÔÜ %¿ÓÙ˜. K·d Âr%ÂÓ ·éÙÔÖ˜Ø ÙÔÜÙfi âÛÙÈ Ùe ·xÌ· ÌÔ˘ Ùe ÙɘηÈÓɘ ‰È·ı‹Î˘ Ùe %ÂÚd %ÔÏÏáÓ âί˘ÓfiÌÂÓÔÓ»

§Ô˘Î. 22, 15-19: «K·d Âr% %Úe˜ ·éÙÔ‡˜Ø â%Èı˘Ì›÷· â%Âı‡ÌËÛ· ÙÔÜÙÔ Ùe %¿Û¯· Ê·ÁÂÖÓ ÌÂı\ñÌáÓ %Úe ÙÔÜ Ì %·ıÂÖÓØ Ï¤Áˆ ÁaÚ ñÌÖÓ ¬ÙÈ ÔéΤÙÈ Ôé Ìc Ê¿Áˆ âÍ ·éÙÔÜ 'ˆ˜ ¬ÙÔ˘ %ÏËÚˆıFÉ âÓÙFÉ ‚·ÛÈÏ›÷· ÙÔÜ £ÂÔÜ. K·d ‰ÂÍ¿ÌÂÓÔ˜ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·˜ Âr%ÂØ Ï¿‚ÂÙ ÙÔÜÙÔ Î·d ‰È·ÌÂ-Ú›Û·Ù 뷢ÙÔÖ˜... K·d Ï·‚gÓ ôÚÙÔÓ Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·˜ öÎÏ·Û ηd ö‰ˆÎÂÓ ·éÙÔÖ˜ ϤÁˆÓØ ÙÔÜÙfi âÛÙÈÙe ÛáÌ¿ ÌÔ˘ Ùe ñ%bÚ ñÌáÓ ‰È‰fiÌÂÓÔÓØ ÙÔÜÙÔ %ÔÈÂÖÙ Âå˜ ÙcÓ âÌcÓ àÓ¿ÌÓËÛÈÓ. ^øÛ·‡Ùˆ˜ ηd Ùe%ÔÙ‹ÚÈÔÓ ÌÂÙa Ùe ‰ÂÈ%ÓÉÛ·È Ï¤ÁˆÓØ ÙÔÜÙÔ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ì ηÈÓc ‰È·ı‹ÎË âÓ Ùá ·îÌ·Ù› ÌÔ˘, Ùe ñ%bÚñÌáÓ âί˘ÓfiÌÂÓÔÓ».

\Iˆ. 6, 48-56: «\EÁg ÂåÌÈ ï ôÚÙÔ˜ ï ˙áÓ ï âÎ ÙÔÜ ÔéÚ·ÓÔÜ Î·Ù·‚¿˜... \AÌcÓ àÌcÓ Ï¤Áˆ ñÌÖÓ,âaÓ Ìc Ê¿ÁËÙ ÙcÓ Û¿Úη ÙÔÜ ˘îÔÜ ÙÔÜ àÓıÚÒ%Ô˘ ηd %›ËÙ ·éÙÔÜ Ùe ·xÌ·, ÔéÎ ö¯ÂÙ ˙ˆcÓ âÓë·˘ÙÔÖ˜. ^O ÙÚÒÁˆÓ ÌÔ˘ ÙcÓ Û¿Úη ηd %›ÓˆÓ ÌÔ˘ Ùe ·xÌ· ö¯ÂÈ ˙ˆcÓ ·åÒÓÈÔÓ...Ø ì ÁaÚ Û¿ÚÍ ÌÔ˘àÏËıᘠâÛÙÈ ‚ÚáÛȘ ηd Ùe ·xÌ¿ ÌÔ˘ àÏËıᘠâÛÙÈ %fiÛȘ. ^O ÙÚÒÁˆÓ ÌÔ˘ ÙcÓ Û¿Úη ηd %›ÓˆÓÌÔ˘ Ùe ·xÌ· âÓ âÌÔd ̤ÓÂÈ, ÎàÁg âÓ ·éÙá».

7. JUNGMANN J. A., Missarum Sollemnia, Wien - Freiburg - Basel 51962, Ù. 1, Û. 10.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 48

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

49

ÌÂÏáÓ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜: «o#Û·Ó ‰b (ÚÔÛηÚÙÂÚÔÜÓÙ˜ ÙFÉ ‰È‰· FÉ ÙáÓ \&(ÔÛÙfi-ÏˆÓ Î·d ÙFÉ ÎÔÈÓˆÓ›÷· ηd ÙFFÉ ÎÏ¿ÛÂÈ ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd Ù·Ö˜ (ÚÔÛ¢¯·Ö˜...» (¶Ú¿Í. ‚ã,42-47). ^% \&(. ¶·ÜÏÔ˜ âÚˆÙÄ ÙÔf˜ "ÔÚÈÓı›Ô˘˜: «'e (ÔÙ‹ÚÈÔÓ Ùɘ ÂéÏÔÁ›·˜Ôé¯d ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ âÛÙÈÓ; 'eÓ ôÚÙÔÓ, nÓ ÎÏáÌÂÓ, Ôé¯d ÎÔÈ-ÓˆÓ›· ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ âÛÙÈÓ;» (&ã "ÔÚ. Èã, 16).

%î àÓ·ÊÂÚıÂÖÛ˜ ÌÈÎÚb˜ ‰È·ÊÔÚb˜ (ÂÚd ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ Ùɘ (·Ú·‰fiÛˆ˜ ÙÔÜ (Ô-ÙËÚ›Ô˘ âÍËÁÔÜÓÙ·È âÎ ÙáÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎáÓ ·éÙáÓ Û˘Ó¿ÍˆÓ, ̤۷ ÛÙd˜ ï(ÔÖ˜ñ(Éگ (·Ú¿‰ÔÛË Óa ÌÂÙ·‚È‚¿˙ˆÓÙ·È Ôî Û¯ÂÙÈÎÔd ÏfiÁÔÈ ÙÔÜ "˘Ú›Ô˘ à(e ÛÙfiÌ·Ûb ÛÙfiÌ·. ò!ÙÛÈ Ìb ÙcÓ (¿ÚÔ‰Ô ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó Ì¤Û· ÛÙd˜ âÎÎÏË-ÛÈ·ÛÙÈÎb˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÌÂÚÈÎb˜ àÛ‹Ì·ÓÙ˜ ‰È·ÊÔÚb˜ ÛÙÔf˜ ÏfiÁÔ˘˜ ·éÙÔ‡˜. %î‰È·ÊÔÚb˜ ·éÙb˜ â(¤‰Ú·Û·Ó àÎÚȂᘠηd ÛÙcÓ (ÚÔÊÔÚÈÎc (·Ú¿‰ÔÛË ÙáÓ !é·Á-ÁÂÏ›ˆÓ, ì ï(Ô›· ηd (ÚdÓ à(e Ùc Û˘ÁÁÚ·Êc ÙáÓ ™˘ÓÔ(ÙÈÎáÓ Î˘ÎÏÔÊÔÚÔÜÛ ηdÌÂÙ·‰È‰fiÙ·Ó ÛÙÔf˜ (ÈÛÙÔf˜ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜8. "·d Ùe ηÙa \$ˆ¿ÓÓËÓ !é·ÁÁ¤ÏÈÔ¯ÚËÛÈÌÔ(ÔÈÂÖÙ·È ó˜ (ËÁc ÁÈa Ùc ÌÂϤÙË Ùɘ (ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ Ï·ÙÚ›·˜9.

‚) ^# (ÂÚÈÁÚ·Êc ÙÔÜ ‚È‚Ï›Ô˘ Ùɘ \&(Ôηχ„ˆ˜ ÁÈa Ùc Ï·ÙÚ›· ÛÙeÓ ñ(ÂÚ-Ô˘Ú¿ÓÈÔ ÎfiÛÌÔ ÂrÓ·È Ûb (ÔÏÏa à(ÔÙ‡(ˆÛË Ùɘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎɘ (ڿ͈˜, (Ôf â(È-ÎÚ·ÙÔÜÛ õ‰Ë ÛÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›·. ^% ıÂfi(Ó¢ÛÙÔ˜ Û˘ÁÁÚ·ÊÂf˜ ‚Ϥ(ÂÈ Ùe ¬ÏÔÓ(ÓÂÜÌ· ÙáÓ âÛ¯¿ÙˆÓ ηÈÚáÓ Ì¤Û· ÛÙa (Ï·›ÛÈ· Ùɘ (ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ Â鯷ÚÈ-ÛÙÈ·Îɘ Ï·ÙÚ›·˜, ì ï(Ô›· ö¯ÂÈ àÓÙÈÛÙÔȯ›Â˜ ηd (ÚÔ‚ÔÏb˜ ÛÙeÓ âÚ¯fiÌÂÓÔÓ Ó¤-ÔÓ &åáÓ· Ùɘ µ·ÛÈÏ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·d ‚Ú›ÛÎÂÈ Û\ ·éÙeÓ ÙcÓ ÙÂÏ›ˆÛ‹ Ù˘. )%,ÙÈÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁÂÖÙ·È ÛÙcÓ (ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc Ï·ÙÚ¢ÙÈÎc Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍËâÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Î·Ùa ο(ÔÈÔÓ ÙÚfi(Ô ó˜ ‚›ˆÛË âΛÓÔ˘, (Ôf ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁÂÖÙ·È (¿ÓˆÛÙe ÔéÚ¿ÓÈÔ ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ10.

8. ¶Ú‚Ï. Tƒ!ª¶!§" ¶., \AÚ¯·d ηd ¯·Ú·ÎÙcÚ Ùɘ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ §·ÙÚ›·˜, \AıÉÓ·È 1952, Û.128.

9. «Ex˜ ÙáÓ ÛÎÔ(áÓ ÙÔÜ Eé·ÁÁÂÏ›Ô˘ ÙÔ‡ÙÔ˘ ÂrÓ·È Óa (·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛFË ÙcÓ Û¯¤ÛÈÓ ÌÂÙ·Íf Ùɘ Ï·-ÙÚ›·˜ ÙáÓ (ÚÒÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ Î·d ÙÔÜ îÛÙÔÚÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ÙÔÜ \IËÛÔÜ XÚÈÛÙÔÜ». °È\·éÙe ̤۷ ÛÙe Eé·ÁÁ¤ÏÈÔ ·éÙfi «ï àÓÙȉÔÎËÙÈÛÌfi˜» ÙÔÜ \Iˆ¿ÓÓÔ˘ «ö¯ÂÈ Û¯¤ÛÈÓ ÙfiÛÔÓ (Úe˜ ÙeÓîÛÙÔÚÈÎeÓ \IËÛÔÜÓ, ¬ÛÔÓ Î·d (Úe˜ ÙeÓ âÓ ÙÔÖ˜ M˘ÛÙËÚ›ÔȘ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ (·ÚfiÓÙ· XÚÈÛÙfiÓ»:£!%¢øƒ%À !. ¢., M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ, ÙÂܯԘ Aã, Û. 118. CULLMANN O., Christentum undGottesdienst, Zürich 21950, ÛÛ. 38 ëÍ., 112-114.

10. CULLMANN #., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 11. M¶ƒ&'™$ø'%À ¶., ^H \A(ÔÎ¿Ï˘„Ș ÙÔÜ \Iˆ¿ÓÓÔ˘, âÓ \Aı‹-ӷȘ 1950, ÛÛ. 50 ëÍ. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· (ÂÚd ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ K·ÈÓɘ ¢È·ı‹Î˘ ηd Ï·ÙÚ¢ÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜ ‚Ï.ÛÙc ÌÂϤÙË: £!%¢øƒ%À !.¢., º·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁÈÎc âͤٷÛȘ ÙáÓ ÛËÌ›ˆÓ â(·Êɘ ÌÂÙ·Íf Ùɘ K·ÈÓɘ¢È·ı‹Î˘ ηd Ùɘ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ §·ÙÚ›·˜, âÓ \Aı‹Ó·È˜ 1968. ^H ÌÂϤÙË ·éÙc àÓ·ÎÔÈÓÒıËΠÛbÁÂÚÌ·ÓÈÎc ÁÏáÛÛ· ÛÙe °ã ¢ÈÂıÓb˜ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ Ùɘ K·ÈÓɘ ¢È·ı‹Î˘ (\OÍÊfiÚ‰Ë, ™Â(Ù. 1965).

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 49

£!"§"°#$ 4/2009

50

Á) ^" ±ÁÈÔ˜ \#ÁÓ¿ÙÈÔ˜ \$ÓÙÈԯ›·˜ († %ÂÚd Ùe 110) ÛÙd˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ â%ÈÛÙÔϤ˜ÙÔ˘ àӷʤÚÂÈ %ÔÏÏa ÛÙÔȯÂÖ· Ùɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ %ڿ͈˜ Ùɘ ª.\$Û›·˜ ηd Ùɘ ™˘Ú›·˜ ηÙa ÙcÓ àÚ¯c ÙÔÜ 2Ô˘ ·åáÓÔ˜. &‡ÚÈÔ˜ %ÚÔÂÛÙg˜ Ùɘ!鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÂrÓ·È ï â%›ÛÎÔ%Ô˜: «ªË‰Âd˜ ¯ˆÚd˜ ÙÔÜ â%ÈÛÎfi%Ô˘ ÙÈ %Ú·ÛÛ¤ÙˆÙáÓ àÓËÎfiÓÙˆÓ Âå˜ ÙcÓ âÎÎÏËÛ›·ÓØ âΛÓË ‚‚·›· Â鯷ÚÈÛÙ›· ìÁ›Ûıˆ ì ñ%e ÙeÓâ%›ÛÎÔ%ÔÓ ÔsÛ·, j z iÓ ·éÙe˜ â%ÈÙÚ¤„FË...» (¶Úe˜ ™Ì˘ÚÓ·›Ô˘˜ Ëã, 1-2). 'eÂ鯷ÚÈÛÙÈ·Îfi «â%d Ùe ·éÙe Û˘Ó¤Ú¯ÂÛı·È»11 Á›ÓÂÙ·È «%ÚÔηıË̤ÓÔ˘ ÙÔÜ â%ÈÛÎfi-%Ô˘ Âå˜ Ùfi%ÔÓ £ÂÔÜ Î·d ÙáÓ %ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚˆÓ... ηd ÙáÓ ‰È·ÎfiÓˆÓ» (¶Úe˜ ª·ÁÓËÛ.ÛÙã, 1). ¶Ú¤%ÂÈ Ìb ëÓfiÙËÙ· «ÌÈ÷Ä Â鯷ÚÈÛÙ›÷· ¯ÚÉÛı·È. ª›· ÁaÚ ÛaÚÍ ÙÔÜ &˘Ú›-Ô˘ ìÌáÓ... ηd íÓ %ÔÙ‹ÚÈÔÓ Âå˜ (ÓˆÛÈÓ ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ ·éÙÔÜ, íÓ ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔÓ... !x˜ÁaÚ ôÚÙÔ˜ ÙÔÖ˜ %ÄÛÈÓ âıÚ›ÊıË Î·d íÓ %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ÙÔÖ˜ ¬ÏÔȘ ‰ÈÂÓÂÌ‹ıË. l!Ó ı˘ÛÈ·-ÛÙ‹ÚÈÔÓ %¿ÛFË ÙFÉ \!ÎÎÏËÛ›÷· ηd Âx˜ â%›ÛÎÔ%Ô˜ ±Ì· Ùá ¶ÚÂÛ‚˘ÙÂÚ›ˇ ηd ÙÔÖ˜‰È·ÎfiÓÔȘ» (¶Úe˜ ºÈÏ·‰ÂÏÊ. ‰ã, 1 ëÍ.). ¶Ú¤%ÂÈ Ó¿ «Û˘ÓÂÚ¯ÒÌÂı· âÓ ÌÈ÷Ä %›ÛÙÂÈηd âÓ \#ËÛÔÜ ÃÚÈÛÙá... (Ó· ôÚÙÔÓ ÎÏáÓÙ˜, ¬˜ âÛÙÈ Ê¿ÚÌ·ÎÔÓ àı·Ó·Û›·˜, àÓÙ›-‰ÔÙÔ˜ ÙÔÜ Ìc à%Ôı·ÓÂÖÓ, àÏÏa ˙ÉÓ âÓ ÃÚÈÛÙá ‰Èa %·ÓÙfi˜» (¶Úe˜ \!Ê. Îã, 2).\$%e Ùd˜ â%ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ·éÙb˜ ηٷÓÔÔÜÌ ÁÈ·Ù› ï \#ÁÓ¿ÙÈÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ %Úe˜ ÙÔf˜ƒˆÌ·›Ô˘˜ (˙ã, 3): «ò$ÚÙÔÓ £ÂÔÜ ı¤Ïˆ, ¬ âÛÙÈ ÛaÚÍ \#ËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ... ηd %fiÌ·ı¤Ïˆ Ùe ·xÌ· ·éÙÔÜ, ¬ âÛÙÈÓ àÁ¿%Ë ôÊı·ÚÙÔ˜»12.

‰) 'a ÎÂÊ¿Ï·È· ıã, Èã, ηd ȉã Ùɘ «¢È‰·¯É˜» ÙáÓ ‰Ò‰Âη \$%ÔÛÙfiÏˆÓ (Áã·å.) %ÂÚȤ¯Ô˘Ó %ÔχÙÈ̘ %ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈa ÙcÓ Ù¤ÏÂÛË Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηÙaÙe Ù¤ÏÔ˜ ÙÔÜ 2Ô˘ ·åáÓÔ˜: «")Ùˆ˜ Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·ÙÂØ %ÚáÙÔÓ %ÂÚd ÙÔÜ %ÔÙËÚ›Ô˘:!鯷ÚÈÛÙÔÜÌ¤Ó ÛÔÈ, ¶¿ÙÂÚ ìÌáÓ, ñ%bÚ Ùɘ êÁ›·˜ àÌ%¤ÏÔ˘..., w˜ âÁÓÒÚÈÛ·˜ ìÌÖÓ‰Èa \#ËÛÔÜ ÙÔÜ %·È‰fi˜ ÛÔ˘Ø ™Ôd ì ‰fiÍ· Âå˜ ÙÔf˜ ·åáÓ·˜ (\$Ì‹Ó). ¶ÂÚd ‰b ÙÔÜÎÏ¿ÛÌ·ÙÔ˜: !鯷ÚÈÛÙÔÜÌÂÓ, ¶¿ÙÂÚ ìÌáÓ, ñ%bÚ Ùɘ ˙ˆÉ˜ ηd ÁÓÒÛˆ˜, w˜ âÁÓÒ-ÚÈÛ·˜ ìÌÖÓ ‰Èa \#ËÛÔÜ ÙÔÜ %·È‰fi˜ ™Ô˘Ø ™Ôd ì ‰fiÍ· Âå˜ ÙÔf˜ ·åáÓ·˜ (\$Ì‹Ó). 'e\$ÌcÓ Ï¤ÁÂÙ·È âΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔÜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙÔ˜ Ï·ÔÜ.

™Ùc Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎb˜ Ôî âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎb˜ â%ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ Ùɘ «¢È-‰·¯É˜»: «*øÛ%ÂÚ qÓ ÙÔÜÙÔ (Ùfi) ÎÏ¿ÛÌ· ‰ÈÂÛÎÔÚ%ÈṲ̂ÓÔÓ â%¿Óˆ ÙáÓ çÚ¤ˆÓ ηdÛ˘Ó·¯ıbÓ âÁ¤ÓÂÙÔ (Ó, Ô)Ùˆ Û˘Ó·¯ı‹Ùˆ ÛÔ˘ ì \!ÎÎÏËÛ›· à%e ÙáÓ %ÂÚ¿ÙˆÓ ÙɘÁɘ Âå˜ ÙcÓ ÛcÓ ‚·ÛÈÏ›·Ó... ªÂÙa Ùe âÌ%ÏËÛıÉÓ·È Ô)Ùˆ˜ Â鯷ÚÈÛÙ‹Û·ÙÂ:...ªÓ‹ÛıËÙÈ, &‡ÚÈÂ, Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÔ˘ ÙÔÜ.... ÙÂÏÂÈáÛ·È ·éÙcÓ âÓ ÙFÉ àÁ¿%FË ÛÔ˘

11. £!"¢øƒ"À !.¢., M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ, ÙÂܯԘ Aã, \AıÉÓ·È 51991, Û. 135, ñ%ÔÛËÌ. 4.12. BÏ. %ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÛÙc Û˘ÏÏÔÁ‹: SOLANO J., Textos eucharisticos primitivos, ÙfiÌ. 1, Madrid

1952, ÛÛ. 43-51.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 50

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

51

ηd Û‡Ó·ÍÔÓ ·éÙcÓ à(e ÙáÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ àӤ̈Ó, ÙcÓ êÁÈ·ÛıÂÖÛ·Ó, Âå˜ ÙcÓ ÛcÓ‚·ÛÈÏ›·Ó...». !ûÁψÙÙÔÓ ÂrÓ·È Î·d Ùe âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎeÓ Ù¤ÏÔ˜ Ùɘ Â鯷ÚÈÛÙÈ·ÎɘÂé¯É˜ Ùɘ «¢È‰·¯É˜»: «\!Ïı¤Ùˆ ÿÚȘ ηd (·ÚÂÏı¤Ùˆ ï "fiÛÌÔ˜ ÔyÙÔ˜... !ú ÙȘ±ÁÈfi˜ âÛÙÈÓ, âÚ¯¤ÛıˆØ Âú ÙȘ ÔéÎ öÛÙÈ, ÌÂÙ·ÓÔÂ›ÙˆØ Ì·Ú·Ó·ı¿. \&Ì‹Ó»13.

Â) ^% ±ÁÈÔ˜ \$Ô˘ÛÙÖÓÔ˜ († (ÂÚd Ùe 165) ÛÙcÓ &ã \&(ÔÏÔÁ›· (ÎÂÊ. 65-67) (·-Ú¤¯ÂÈ ïÏÔÎÏËڈ̤ÓË ÂåÎfiÓ· Ùɘ ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ £. !鯷ÚÈ-ÛÙ›·˜ ù¯È ÌfiÓÔ ÛÙc ƒÒÌË, àÏÏa ηd Ûb ïÏfiÎÏËÚÔ ÙeÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎe ÎfiÛÌÔ, ÙeÓï(ÔÖÔ ï ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ ·éÙe˜ ηd Ì¿ÚÙ˘˜ Âr¯Â ‰È·ÙÚ¤ÍÂÈ âÍ \&Ó·ÙÔÏáÓ (Úe˜ ¢˘-ÛÌ¿˜. ™Ùc §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ·éÙc Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Ôî (ÚdÓ à(e ·éÙcÓ ‚·(ÙÈÛı¤ÓÙ˜ η›«ÊˆÙÈÛı¤ÓÙ˜», ñ(bÚ ÙáÓ ï(Ô›ˆÓ (ÚÔÛ‡¯ÔÓÙ·È Ôî (ÈÛÙÔ›. ™Ùc Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ôî (È-ÛÙÔ› «àÏÏ‹ÏÔ˘˜ ÊÈÏ‹Ì·ÙÈ àÛ(¿˙ÔÓÙ·È» ηd Û˘ÓÔ‰Â‡Ô˘Ó Ìb Ùfi «\&Ì‹Ó» ÙeÓ Î·-ı·ÁÈ·ÛÌe ÙáÓ 'ÈÌ›ˆÓ ¢ÒÚˆÓ.

¶·Ú·Ï›(ÔÓÙ˜ Ùd˜ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ ÏÂ(ÙÔ̤ÚÂȘ, Ùd˜ ï(ÔÖ˜ ÌĘ ‰›‰ÂÈ ï \$Ô˘-ÛÙÖÓÔ˜, â(ÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ì Ùd˜ (ÏËÚÔÊÔڛ˜, (Ôf ÌĘ ‰›‰ÂÈ ÙfiÛÔÓ ÁÈa Ùc Û‡Ó‰ÂÛË Ùɘ£. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ Ìb ÙcÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎc ÎÔÈÓˆÓÈÎc ‰È·ÎÔÓ›· ηd àÏÏËÏÂÁÁ‡Ë,¬ÛÔÓ Î·d ÁÈa ÙcÓ âÓÂÚÁe Û˘ÌÌÂÙÔ¯c ÙÔÜ Ï·ÔÜ ÛÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc £Â›· §ÂÈ-ÙÔ˘ÚÁ›·14.

ÛÙ) "·Ùa ÙeÓ !åÚËÓ·ÖÔÓ (‚ã ·å.) ÛÙc £. !鯷ÚÈÛÙ›· «ï à(e Ùɘ Áɘ ôÚÙÔ˜,(ÚÔÛÏ·‚fiÌÂÓÔ˜ ÙcÓ â(›ÎÏËÛÈÓ £ÂÔÜ, ÔéΤÙÈ ÎÔÈÓe˜ ôÚÙÔ˜ âÛÙÈÓ, àÏÏ\ Â鯷ÚÈ-ÛÙ›· âÎ ‰‡Ô (Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Û˘ÓÂÛÙË΢ַ, â(ÈÁ›Ԣ ηd ÔéÚ·Ó›Ô˘». ò!ÙÛÈ «Î·d ÙaÛÒÌ·Ù· ìÌáÓ ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ· Ùɘ Â鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÌËΤÙÈ ÂrÓ·È Êı·ÚÙa ÙcÓ âÏ(›-‰· Ùɘ Âå˜ ·åáÓ· àÓ·ÛÙ¿Ûˆ˜ ö¯ÔÓÙ·» (ò!ÏÂÁ¯Ô˜ ηd àÓ·ÙÚÔ(c Ùɘ „¢‰ˆÓ‡-ÌÔ˘ ÁÓÒÛˆ˜ ¢, 18)15.

˙) ^# «\&(ÔÛÙÔÏÈÎc (·Ú¿‰ÔÛȘ» ÙÔÜ ^$((ÔχÙÔ˘ († 235) Ú›(ÙÂÈ ô(ÏÂÙÔ Êá˜(Úe˜ ηٷÓfiËÛË Ùɘ âÍÂϛ͈˜ Ùɘ (·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ Ï·ÙÚ›·˜16. ¶ÚdÓ à(e Ùd˜

13. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÏÂ(ÙÔ̤ÚÂȘ ÁÈa Ùa Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îa ΛÌÂÓ· Ùɘ «¢È‰·¯É˜», ‚Ï. ÛÙa ëÍɘ:JUNGMANN J.A., Missarum Sollemnia, Ù. 1, ÛÛ. 15 ëÍ. LIETZMANN H., Messe und Herrenmahl,Bonn 1926, ÛÛ. 230-238. SOLANO J., ÌÓ. ö., Û. 53-55. £!%¢øƒ%À E.¢., öÓı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 137-132.

14. °Èa (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÏÂ(ÙÔ̤ÚÂȘ ‚Ï. BECKMANN J., Quellen zur Geschichte deschristlichen Gottesdienstes, Gütersloh 1956, ÛÛ. 4-6. SOLANO J., öÓı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 53-55. HÄNGGI

!. - PAHL "., Prex - Eucharistica - Textus e variis liturgiis antiquioribus selecti, Friburg ^EÏ‚ÂÙ›·˜1968, ÛÛ. 68-70.

15. £!%¢øƒ%À !.¢., öÓı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 144-145. SOLANO J., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 76.16. §Â(ÙÔ̤ÚÂȘ ‚Ï. ÛÙa ëÍɘ ‰ËÌÔÛȇ̷ٷ: BOTTE B., La tradition apostolique. Texte

latin. Introduction, Traduction et Notes (Sources chrétiennes, 11), Paris 1946. HANSSENS J. M.,

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 51

£!"§"°#$ 4/2009

52

Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îb˜ Âé¯b˜ ñ%¿Ú¯ÂÈ ‰È·ÌÔÚʈ̤ÓÔ˜ ï Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îe˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÎÏ‹-ÚÔ˘ ηd ÙáÓ %·ÚfiÓÙˆÓ ÛÙcÓ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎc Û‡Ó·ÍË:

–\!%›ÛÎÔ%Ô˜: ^" &‡ÚÈÔ˜ ÌÂı’ ñÌáÓ (=Dominus vobiscum)– §·fi˜: &·d ÌÂÙa ÙÔÜ %Ó‡̷Ùfi˜ ™Ô˘ (=Et cum spirito tuo)– \!%›ÛÎÔ%Ô˜: ò$Óˆ Ùa˜ ηډ›·˜ (=Sursum corda)– §·fi˜: ò!¯ÔÌÂÓ %Úe˜ ÙeÓ &‡ÚÈÔÓ (=Habemus ad Dominum)– \!%›ÛÎÔ%Ô˜: !鯷ÚÈÛÙ‹ÛˆÌÂÓ Ùá &˘Ú›ˆ (=Gradias agamus Domino)– §·fi˜: ò$ÍÈÔÓ Î·d ‰›Î·ÈÔÓ (=Dignum et justum est)17.^' Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›·, ηÙa ÙeÓ ^#%%fiÏ˘ÙÔ, %ÂÚȤ¯ÂÈ ÙÔf˜ ÏfiÁÔ˘˜

ÙÔÜ &˘Ú›Ô˘ %ÂÚd Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘, \$Ó¿ÌÓËÛË (ªÂÌÓË̤ӷ –Memores) ηd %˘ÚÉÓ· \!%ÈÎÏ‹Ûˆ˜: «&·d àÍÈÔÜÌ¤Ó ™Â, ¬%ˆ˜ ηٷ%¤Ì„F˘ Ùe±ÁÈfiÓ ™Ô˘ ¶ÓÂÜÌ· â%d ÙcÓ ı˘Û›·Ó Ùɘ êÁ›·˜ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ((Ó) ëÓÒÛ·˜ ‰Ô›Ë˜%ÄÛÈ ÙÔÖ˜ ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘ÛÈÓ êÁ›ÔȘ Âå˜ %Ï‹ÚˆÛÈÓ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ êÁ›Ô˘...» (=Etpetimus, ut mittas Spiritum tuum sanctum in oblationem Sanctae Ecclesiae; inunum congregans, des omnibus qui percipiunt [de] Sanctis in repletionemSpiritus Sancti...»). ªb ÙcÓ â%›ÎÏËÛË ·éÙc ˙ËÙÂÖÙ·È ì οıÔ‰Ô˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶Ó‡-Ì·ÙÔ˜ â%d Ùɘ %ÚÔÛÊÔÚĘ (oblatio) Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, œÛÙ Ôî ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ˜ӿ ‰¤¯ˆÓÙ·È Ùe )$ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·. ªb ÙcÓ %¿ÚÔ‰Ô ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ ì \!%›ÎÏËÛË ·éÙcâÍÂÏ›¯ıËΠÛÙc Û˘Úȷ΋-‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ \!%›ÎÏËÛË ó˜ ΢ڛ· %ÚÔ¸%fiıÂÛË Ùɘ £.!鯷ÚÈÛÙ›·˜, ‰ËÏ. Ûb \!%›ÎÏËÛË %Úe˜ οıÔ‰Ô ÙÔÜ $Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ηd ÌÂÙ·-‚ÔÏc ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÙÔÜ ÔúÓÔ˘ Ûb ÛáÌ· ηd ·xÌ· ÙÔÜ &˘Ú›Ô˘18.

^' «\$%ÔÛÙÔÏÈÎc %·Ú¿‰ÔÛȘ» ÙÔÜ ^#%%ÔχÙÔ˘ %·Ú¤¯ÂÈ, âÎÙe˜ ÙáÓ ôÏψÓ,âӉȷʤÚÔ˘Û˜ %ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈa Ùd˜ àÁ¿%˜19 ηd ÁÈa ÙcÓ Î·Ù\ ÔrÎÔÓ Ê˘Ï·ÙÙÔ̤-

La liturgie d’Hippolyte, Roma 1959. QUASTEN J., Monumenta eucharistica et liturgicavetutissima, Bonn 1935-1937, ÛÛ. 26-33. SOLANO J., ÌÓ. ö., ÛÛ. 116-123.

17. £!"¢øƒ"À E.¢., M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ, ÙÂܯԘ Aã, Û. 160.18. AéÙfiıÈ, Û. 161. HÄNGGI A. - PAHL I., Prex Eucharistica - Textus... selecti, Friburg ^!Ï‚Â-

Ù›·˜ 1968, ÛÛ. 80-81.19. °Èa Ùd˜ Û˘ÓÂÛÙÈ¿ÛÂȘ ÙáÓ ÌÂÏáÓ Ùɘ àÚ¯·›·˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙd˜ ηıÈÂڈ̤Ó˜ àÁ¿%˜, %Ôf

Á›ÓÔÓÙ·Ó Î¿%ˆ˜ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎa ηd ôÏÏÔÙÂ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·Ó Ìb Ùc ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›· Ùɘ £. E鯷ÚÈÛÙ›·˜Î·d ôÏÏÔÙ qÙ·Ó ÌÈa ͯˆÚÈÛÙc âΉ‹ÏˆÛË, ‚Ï. Tƒ!ª¶!§$ ¶$¡., \$Ú¯·d ηd ¯·Ú·ÎÙcÚ Ùɘ XÚÈ-ÛÙÈ·ÓÈÎɘ §·ÙÚ›·˜, Û. 189 ëÍ. LIETZMANN H., Messe und Herrenmahl, Bonn 1926, ÛÛ. 197-210.VÖLKER K., Mysterium und Agape, Gotha 1927. JUNGMANN J. A., Agape, ZeitschriftKatholischer Theologie, 75 (1953), Û. 218 ëÍ.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 52

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

53

ÓË £. "ÔÈÓˆÓ›· (ñ(e Ùc ÌÔÚÊc ù¯È ÌfiÓÔÓ ÙÔÜ Î·ı·ÁÈ·Ṳ̂ÓÔ˘ ôÚÙÔ˘, àÏÏ¿ ηdÙÔÜ ÔúÓÔ˘ âÎ ÙÔÜ (ÔÙËÚ›Ô˘ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜)20.

Ë) ^% ±ÁÈÔ˜ "˘(ÚÈ·Ófi˜ († 258) ÌĘ (ÏËÚÔÊÔÚÂÖ, ¬ÙÈ ¬ÏÔÈ Ôî (·ÚÈÛÙ¿ÌÂÓÔÈÛÙc £. §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· (ÈÛÙÔd ÎÔÈÓˆÓÔÜÛ·Ó à(e Ùa ‰‡Ô Âú‰Ë. ^% â(›ÛÎÔ(Ô˜ ö‰È‰ÂÙeÓ ôÚÙÔ ÛÙa ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘˜, ï ‰b ‰È¿ÎÔÓÔ˜ (ÚÔÛ¤ÊÂÚ Û\ ·éÙÔf˜ Ùe (ÔÙ‹ÚÈÔ. %î (È-ÛÙÔd ÌÂٷʤÚÔ˘Ó )Ó· ÙÂÌ¿¯ÈÔ ôÚÙÔ˘ ÛÙa Û(›ÙÈ· ÙÔ˘˜ ηd Ùe Ê˘Ï¿ÛÛÔ˘Ó Ûb Ì›·ı‹ÎË (arca), ÁÈa Óa ÎÔÈÓˆÓÔÜÓ à(e ·éÙfi. "·Ùa ÙeÓ "˘(ÚÈ·Ófi, ÂrÓ·È Î·Ïe ÓaÛ˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ηıËÌÂÚÈÓa ÛÙc £. !鯷ÚÈÛÙ›· ηd ÛÙc £. "ÔÈÓˆÓ›·, ì ï(Ô›· ‰›-‰ÂÙ·È Î·d ÛÙa (·È‰È¿21. "·Ùa ÙeÓ ±ÁÈÔ "˘(ÚÈ·Ófi, ì £Â›· !鯷ÚÈÛÙ›· ö¯ÂÈâÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎe (ÂÚȯfiÌÂÓÔ Î·d Û˘ÓÈÛÙÄ Ùe Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, (Ôf Û˘Ó-ÂÓÒÓÂÈ ÙÔf˜ ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ˜ Ìb ÙeÓ ÃÚÈÛÙfi. «^# ëÓfiÙ˘ âÓ ÙFÉ ÌÈ÷Ä £. !鯷ÚÈ-ÛÙ›÷· ηd Ùá ëÓd \!(ÈÛÎfi( ˇ Û˘ÓÈÛÙ÷Ä Ùe ÎÚÈÙ‹ÚÈÔÓ Ùɘ ηıÔÏÈÎfiÙËÙÔ˜ Ùɘ \!ÎÎÏË-Û›·˜»22.

™Ùd˜ \&(ÔÛÙÔÏÈÎb˜ ¢È·Ù·Á¤˜ (‰ã ·åÒÓ) ‰›‰ÔÓÙ·È (ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈa ÙcÓ £Â›·!鯷ÚÈÛÙ›· ÙfiÛÔÓ ÛÙe µã, ¬ÛÔÓ Î·d ÛÙe #ã ‚È‚Ï›Ô, Ùe ï(ÔÖÔ (·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ùc ÏÂ-ÁÔ̤ÓË «"ÏË̤ÓÙÂÈ· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·», ‰ËÏ·‰c ÙcÓ (·Ï·ÈÔÙ¿ÙË (Ï‹ÚË ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›·Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜, ì ï(Ô›· ‰bÓ (Ú¤(ÂÈ Óa ÙÂÏÂÖÙ·È à(e ÙÔf˜ ‰È·ÎfiÓÔ˘˜,àÏÏa ÌfiÓÔÓ à(e ÙeÓ â(›ÛÎÔ(Ô j ÙÔf˜ âÎ(ÚÔÛˆ(ÔÜÓÙ˜ ·éÙeÓ (ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘˜.\!‰á Á›ÓÂÙ·È ¯Ú‹ÛË Ùɘ Ϥ͈˜ «àÓÙ›Ù˘(·»: «(^% "‡ÚÈÔ˜) (·Ú·‰Ôf˜ ìÌÖÓ ÙaàÓÙ›Ù˘(· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ· ÙÔÜ ÙÈÌ›Ô˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ·éÙÔÜ Î·d ·¥Ì·ÙÔ˜»Ø «ÙcÓ àÓÙ›Ù˘(ÔÓ ÙÔÜ‚·ÛÈÏ›Ԣ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÃÚÈÛÙá ‰ÂÎÙcÓ !鯷ÚÈÛÙ›·Ó (ÚÔÛʤÚÂÙÂ»Ø «Â鯷ÚÈÛÙÔÜÌÂÓñ(bÚ ÙÔÜ ÙÈÌ›Ô˘ ·¥Ì·ÙÔ˜ \$ËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÙÔÜ âί˘ı¤ÓÙÔ˜ ñ(bÚ ìÌáÓ Î·d ÙÔÜ ÙÈ-Ì›Ô˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜, Ôy ηd àÓÙ›Ù˘(· Ù·ÜÙ· â(ÈÙÂÏÔÜÌÂÓ»23. *%(ˆ˜ ÙfiÓÈÛ ï ̷ηÚÈ-ÛÙe˜ "·ıËÁËÙc˜ ¶·Ó. 'ÚÂÌ(¤Ï·˜, Ôî âÎÊÚ¿ÛÂȘ ·éÙ¤˜, Û˘Ó‰ÂfiÌÂÓ˜ Ìb ôÏϘ‰È·Ù˘(ÒÛÂȘ (ÂÚd Ùɘ ÌÂÙ·‚ÔÏɘ ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÔúÓÔ˘ Âå˜ ÛáÌ· ηd ·xÌ· ÙÔÜÃÚÈÛÙÔÜ, ñ(ÂÓı˘Ì›˙Ô˘Ó (·ÚfiÌÔÈ· ‰È·Ù‡(ˆÛË ÙÔÜ "˘Ú›ÏÏÔ˘ ^$ÂÚÔÛÔχ̈Ó, ï

20. Tƒ!ª¶!§" ¶., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 195.21. FENDT L., Einführung in die Liturgiewissenschaft, Berlin 1958, ÛÛ. 42-44.22. Z#+$%À§& I. ¢. (ÓÜÓ ™Â‚. MËÙÚÔ(ÔÏ›ÙÔ˘ ¶ÂÚÁ¿ÌÔ˘ ηd \&η‰ËÌ·˚ÎÔÜ), ^H ëÓfiÙ˘ Ùɘ

\EÎÎÏËÛ›·˜ âÓ ÙFÉ £Â›÷· E鯷ÚÈÛÙ›÷· ηd Ùá \E(ÈÛÎfi( ˇˇ ηÙa ÙÔf˜ ÙÚÂÖ˜ (ÚÒÙÔ˘˜ ·åáÓ·˜, âÓ \Aı‹-ӷȘ 21990, ÛÛ. 125-130, ¬(Ô˘ ñ(¿Ú¯Ô˘Ó (·Ú·(ÔÌ(¤˜ ÛÙd˜ \E(ÈÛÙÔÏb˜ ÙÔÜ K˘(ÚÈ·ÓÔÜ Î·d ÛÙeöÚÁÔ ·éÙÔÜ «Die Catholicae Ecclesiae unitate».

23. \A(ÔÛÙÔÏ. ¢È·Ù·Á·›, Eã 14,7 ηd ™Tã 30,2 ηd Zã 25,4: BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ^EÏÏ‹ÓˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓηd \EÎÎÏ. ™˘ÁÁڷʤˆÓ (= BE¶E™), Ù. 2, ÛÛ. 85,116 ηd 125. Tƒ!ª¶!§& ¶., ¢ÔÁÌ·ÙÈÎc Ùɘ\OÚıÔ‰fiÍÔ˘ K·ıÔÏÈÎɘ \EÎÎÏËÛ›·˜, ÙfiÌ. 3Ô˜, \AıÉÓ·È 1961, Û. 192.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 53

£!"§"°#$ 4/2009

54

ï%ÔÖÔ˜ âÓá ïÌÈÏÂÖ ÁÈa Ùc ÌÂÙ·‚ÔÏc ·éÙ‹, %Ôf ÂrÓ·È %·ÚÔÌÔ›· %Úe˜ Ùc ı·˘Ì·-ÙÔ˘ÚÁÈÎc ÌÂÙ·‚ÔÏc ÙÔÜ &‰·ÙÔ˜ Âå˜ ÔrÓÔÓ (ÛÙc '·ÓÄ), ϤÁÂÈ: «\!Ó Ù‡%ˆ ÁaÚôÚÙÔ˘ ‰›‰ÔÙ·› ÛÔÈ Ùe ÛáÌ· ηd âÓ Ù‡%ˆ ÔúÓÔ˘ ‰›‰ÔÙ·› ÛÔÈ Ùe ·xÌ·»24. ^( ϤÍËÙ‡%Ô˜ ¯ÚËÛÈÌÔ%ÔÈÂÖÙ·È Ìb çÓÙÔÏÔÁÈÎc ηd ù¯È Û˘Ì‚ÔÏÈÎc öÓÓÔÈ·.

"î \$%. ¢È·Ù·Áb˜ Ì·ÚÙ˘ÚÔÜÓ ÙcÓ âÓÂÚÁe Û˘ÌÌÂÙÔ¯c ÙÔÜ Ï·ÔÜ ÛÙcÓ Â鯷ÚÈ-ÛÙ‹ÚÈ· ÙÂÏÂÙ‹: «^" ÌbÓ â%›ÛÎÔ%Ô˜ ‰È‰fiÙˆ ÙcÓ %ÚÔÛÊÔÚaÓ Ï¤ÁˆÓ ™áÌ· ÃÚÈÛÙÔÜηd ï ‰Â¯fiÌÂÓÔ˜ ÏÂÁ¤Ùˆ \$Ì‹ÓØ ï ‰b ‰È¿ÎÔÓÔ˜ %·Ú¯¤Ùˆ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ Î·d â%ȉÈ-‰Ôf˜ ÏÂÁ¤Ùˆ $xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ, %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ˙ˆÉ˜ ηd ï %›ÓˆÓ ÏÂÁ¤Ùˆ \$Ì‹Ó»25. ™ÙÔf˜ÎÔÈÓˆÓÔÜÓÙ˜, ηÙa Ùd˜ \$%ÔÛÙÔÏÈÎb˜ ¢È·Ù·Á¤˜, Û˘Ì%ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È àÎfiÌËηd Ùa Ó‹%È· ηd Ùa %·È‰È¿26.

È) ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎc ÂrÓ·È ì %ÂÚd Ùɘ \!%ÈÎÏËÛˆ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔÜ ª. \$ı·Ó·-·Û›Ô˘ (‰ã ·å.), ï ï%ÔÖÔ˜ ϤÁÂÈ: «"yÙÔ˜ ï ôÚÙÔ˜ ηd ÙÔÜÙÔ Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ¬ÛÔÓÔû%ˆ Â鯷d ηd îÎÂÛ›·È ÁÂÁfiÓ·ÛÈ, „ÈÏ¿ ÂåÛÈÓØ â%aÓ ‰b ·î ÌÂÁ¿Ï·È Â鯷d ηd ·î±ÁÈ·È îÎÂÛ›·È àÓ·%ÂÌÊıáÛÈ, ηٷ‚·›ÓÂÈ ï §fiÁÔ˜ Âå˜ ÙeÓ ôÚÙÔÓ Î·d Ùe %Ô-Ù‹ÚÈÔÓ, ηd Á›ÓÂÙ·È ·éÙÔÜ ÛáÌ·»27. )e ¯ˆÚ›ÔÓ ·éÙe ï‰ËÁÂÖ ÛÙe Óa Û˘Ì%ÂÚ¿ÓÔ˘-ÌÂ, ¬ÙÈ ï ª. \$ı·Ó¿ÛÈÔ˜ àӷʤÚÂÙ·È Ûb \!%›ÎÏËÛË, ηÙa ÙcÓ ï%Ô›· ï îÂÚÂf˜ îÎÂ-Ù‡ÂÈ ÁÈa ÙcÓ Î¿ıÔ‰Ô %¿Óˆ ÛÙa Ù›ÌÈ· ‰áÚ· ù¯È ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, àÏÏa ÙÔÜı›Ԣ §fiÁÔ˘. )ÔÜÙÔ âÍËÁÂÖÙ·È âÎ ÙÔÜ àÁáÓÔ˜ âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙáÓ \$ÚÂÈ·ÓáÓ28.

È·) ^" ª. µ·Û›ÏÂÈÔ˜ († 379) ηٷÎÚ›ÓÂÈ ÙÔ‡˜ «àӷ͛Ԣ˜» %ÚÔÛÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘˜ÛÙc £. 'ÔÈÓˆÓ›·29, àÏÏ¿, àÓ·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙe ˙‹ÙËÌ· Ùɘ Û˘Ó¯Ôܘ j Û˘¯Óɘ £.'ÔÈÓˆÓ›·˜ Ûb â%ÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ %Úe˜ ÙcÓ %·ÙÚÈΛ· '·ÈÛ·Ú›·, ÁÚ¿ÊÂÈ: «'·d Ùe ÎÔÈ-ÓˆÓÂÖÓ ‰b ηı\ ëοÛÙËÓ ìÌ¤Ú·Ó Î·d ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÂÈÓ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ηd·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·ÏeÓ Î·d â%ˆÊÂϤ˜». ¶ÚÔÛı¤ÙÂÈ: «)fi... Ìc %·ÚfiÓÙÔ˜ îÂ-Ú¤ˆ˜ j ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔÜ, ÙcÓ ÎÔÈÓˆÓ›·Ó Ï·Ì‚¿ÓÂÈÓ ÙFÉ å‰›÷· ¯ÂÈÚ›» ÂrÓ·È «Ì·ÎÚa Û˘Ó‹-ıÂÈ·, %¿ÓÙ˜ ÁaÚ Ôî ηÙa Ùa˜ âÚ‹ÌÔ˘˜ ÌÔÓ¿˙ÔÓÙ˜, öÓı· Ì‹ âÛÙÈÓ îÂÚ‡˜, ÎÔÈÓˆ-Ó›·Ó ÔúÎÔÈ Î·Ù¤¯ÔÓÙ˜, àÊ\ ë·˘ÙáÓ ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘ÛÈÓ»30. ^( àÚ¯·›· ·éÙc Û˘Ó‹-

24. KÀƒ#§§"À I!ƒ"™"§Àªø¡, K·Ù˯‹ÛÂȘ, KBã (M˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎc ¢ã) ¨ 3, Migne ^E.¶. 33,1100.25. \A%ÔÛÙ. ¢È·Ù·Á·›, Hã 46,11 ηd 13,15, BE¶E™ 2,171 ηd 158.26. òEÓı\ àÓˆÙ., Hã 16,14, BE¶E™ 2,158. Tƒ!ª¶!§$ ¶., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 171.27. M. A£$¡$™#"À, §fiÁÔ˜ Âå˜ ÙÔf˜ ‚·%ÙÈ˙Ô̤ÓÔ˘˜, \A%fiÛ%·ÛÌ·, Migne ^E.¶. 26,1325.

BE¶E™ 33,216.28. £!"¢øƒ"À E. ¢., M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ Aã, Û. 190.29. M. B!™"§#"$À, \HıÈÎa 21, Migne ^E.¶. 31, 737-741. ¶Ú‚Ï. )"À #¢#"À, *OÚÔÈ Î·Ù\ â%ÈÙÔ-

Ì‹Ó, 172 ηd 309, Migne ^E.¶. 31, 1196 ηd 1301-1304.30. M. B!™"§#"$À, \E%ÈÛÙÔÏc ÛÌÁã %Úe˜ K·ÈÛ·Ú›·Ó %·ÙÚÈΛ·Ó %ÂÚd ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Migne ^E.¶.

32, 484-485.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 54

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

55

ıÂÈ· ÙáÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓáÓ âÍËÁÂÖ ÁÈ·Ù› ηıÈÂÚÒıËÎÂ ì §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙáÓ ¶ÚÔËÁÈ·Ṳ̂-ÓˆÓ.

È‚) \&Í›· (ÚÔÛԯɘ ÂrÓ·È (ÂÚÈÎÔ(c â(ÈÛÙÔÏɘ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔÜ ¡·-˙È·Ó˙ËÓÔÜ (£ÂÔÏfiÁÔ˘), (Ôf àӷʤÚÂÙ·È ÛÙcÓ ‰Èa Ùɘ \!(ÈÎÏ‹Ûˆ˜ ÌÂÙ·‚ÔÏcÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÙÔÜ ÔúÓÔ˘ Ûb ÛáÌ· ηd ·xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ. °Ú¿ÊÔÓÙ·˜ (Úe˜ ÙeÓ \&Ì-ÊÈÏfi¯ÈÔ, ϤÁÂÈ: «oø ıÂÔÛ‚¤ÛÙ·ÙÂ, Ìc ηÙfiÎÓÂÈ Î·d (ÚÔÛ‡¯ÂÛı·È ηd (ÚÂۂ‡-ÂÈÓ ñ(bÚ ìÌáÓ, ¬Ù·Ó ÏfiÁˇ ηı¤ÏÎF˘ ÙeÓ §fiÁÔÓ, ¬Ù·Ó àÓ·ÈÌ¿ÎÙˇ ÙÔÌFÉ ÛáÌ· ηd·xÌ· Ù¤ÌÓF˘ ‰ÂÛ(ÔÙÈÎfiÓ, ʈÓcÓ ö¯ˆÓ Ùe Í›ÊÔ˜»31. µÂ‚·›ˆ˜, ¬(ˆ˜ (·Ú·ÙËÚ‹ıË-ÎÂ, «ì ηı¤Ï΢ÛȘ ÙÔÜ §fiÁÔ˘ qÙ·Ó ‰˘Ó·ÙeÓ Î·d ‰È\ â(ÈÎÏ‹Ûˆ˜ ÙÔÜ ^&Á›Ô˘¶Ó‡̷ÙÔ˜ Óa ÙÂÏÂȈıFÉ»32, àÏÏ\ ¬Ìˆ˜ ì ‰È·Ù‡(ˆÛË ÙÔÜ ¯ˆÚ›Ô˘ Ì·ÚÙ˘ÚÂÖ (Èı·-ÓÒٷٷ ÙcÓ ù¯È ôÁÓˆÛÙË ÛÙcÓ àÚ¯·›· \!ÎÎÏËÛ›· ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁÈÎc \!(›ÎÏËÛË. "·dì \!(›ÎÏËÛË, ÙcÓ ï(Ô›· ÌÓËÌÔÓ‡ÂÈ ï ±ÁÈÔ˜ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ¡‡ÛÛ˘, ö¯ÂÈ â(›Û˘ ¯ÚÈ-ÛÙÔÏÔÁÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ·, ‰ÈfiÙÈ Ï¤ÁÂÈ ¬ÙÈ ï ôÚÙÔ˜ Á›ÓÂÙ·È «ÛáÌ· ÙÔÜ £ÂÔÜ §fiÁÔ˘,...‰Èa ÙÔÜ §fiÁÔ˘ ÌÂÙ·(ÔÈÔ‡ÌÂÓÔ˜, ηıg˜ ÂúÚËÙ·È ñ(e ÙÔÜ §fiÁÔ˘ ¬ÙÈ ÙÔÜÙfi âÛÙÈÙe ÛáÌ· ÌÔ˘»33.

ÈÁ) %î "·Ù˯‹ÛÂȘ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ "˘Ú›ÏÏÔ˘ ^$ÂÚÔÛÔÏ‡ÌˆÓ († 386) (ÂÚȤ¯Ô˘ÓâӉȷʤÚÔ˘Û· ÂåÎfiÓ· Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜. \&Ó·ÊÂÚfiÌÂÓ˜ ÛÙcÓ çÓÙÔÏÔÁÈ΋(çÓÙÈ΋) ÌÂÙ·‚ÔÏc ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÔúÓÔ˘ Ûb ÛáÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ, âÚˆÙÔÜÓ: «&éÙÔÜ ÙÔÜ"˘Ú›Ô˘ à(ÔÊËӷ̤ÓÔ˘ ηd Âå(fiÓÙÔ˜ (ÂÚd ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ 'ÔÜÙfi âÛÙÈ Ùe ÛáÌ·, Ù›˜ÙÔÏÌ‹ÛÂÈ àÌÊÈ‚¿ÏÏÂÈÓ ÏÔÈ(fiÓ; "·d ·éÙÔÜ ‚‚·ÈˆÛ·Ì¤ÓÔ˘ ηd ÂåÚËÎfiÙÔ˜ 'ÔÜÙfiÌÔ‡ âÛÙÈ Ùe ·xÌ·, Ù›˜ âÓ‰ÔÈ¿ÛÂÈ (ÔÙb ϤÁˆÓ Ìc ÂrÓ·È ·éÙÔÜ Ùe ·xÌ·;»34. ^% "‡-ÚÈÏÏÔ˜ ^$ÂÚÔÛÔÏ‡ÌˆÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù‹Ó «àÓ·›Ì·ÎÙÔÓ Ï·ÙÚ›·Ó» Ùɘ £. !鯷ÚÈ-ÛÙ›·˜ «ı˘Û›·Ó ÙÔÜ îÏ·ÛÌÔÜ»35, (Ôf (ÚÔÛʤÚÔ˘Ì «Î·d ñ(bÚ ÙáÓ ÎÂÎÔÈÌË̤ӈÓêÁ›ˆÓ (·Ù¤ÚˆÓ ηd â(ÈÛÎfi(ˆÓ ηd (¿ÓÙˆÓ ê(ÏᘠÙáÓ âÓ ìÌÖÓ (ÚÔÎÂÎÔÈÌË̤-ÓˆÓ, ÌÂÁ›ÛÙËÓ ùÓËÛÈÓ (ÈÛÙ‡ÔÓÙ˜ öÛÂÛı·È Ù·Ö˜ „˘¯·Ö˜, ñ(bÚ zÓ ì ‰¤ËÛȘ àÓ·-ʤÚÂÙ·È Ùɘ êÁ›·˜... (ÚÔÎÂÈ̤ÓË ı˘Û›·˜». «ÃÚÈÛÙeÓ âÛÊ·ÁÈ·Ṳ̂ÓÔÓ ñ(bÚ ÙáÓìÌÂÙ¤ÚˆÓ êÌ·ÚÙËÌ¿ÙˆÓ (ÚÔÛʤÚÔÌÂÓ âÍÈÏÂÔ‡ÌÂÓÔÈ ñ(bÚ ·éÙáÓ Ù ηd ìÌáÓÙeÓ ÊÈÏ¿ÓıÚˆ(ÔÓ £ÂfiÓ». ™Ùc (ÓÂ˘Ì·ÙÈÎc ·éÙc ı˘Û›· ÙÔÜ îÏ·ÛÌÔÜ «ÌÓËÌÔÓ‡-

31. °ƒ#°%ƒ$%À N&)$&¡)#¡%À, \E(ÈÛÙÔÏc 171, Migne ^E.¶. 37, 280-281.32. Tƒ!ª¶!§& ¶., §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔd T‡(ÔÈ AåÁ‡(ÙÔ˘ ηd \AÓ·ÙÔÏɘ, âÓ \Aı‹Ó·È˜ 1961, Û. 36.33. °ƒ#°%ƒ$%À NÀ™™#™, §fiÁÔ˜ ̤Á·˜ ηÙ˯ËÙÈÎfi˜, 37, Migne ^E.¶. 45, 93-97.34. KÀƒ$§§%À I!ƒ%™%§Àªø¡, K·Ù˯‹ÛÂȘ KBã (M˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎc ¢ã) ¨ 1, Migne ^E.¶. 33,1097Ø

(Ú‚Ï. 1072.35. òEÓı\ àÓˆÙ., M˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎc Eã, ¨ 8, Migne ^E.¶. 33,1116.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 55

£!"§"°#$ 4/2009

56

ÔÌÂÓ Î·d ÙáÓ %ÚÔÎÂÎÔÈÌËÌ¤ÓˆÓ %ÚáÙÔÓ %·ÙÚÈ·Ú¯áÓ, %ÚÔÊËÙáÓ, à%ÔÛÙfiψÓ,Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ»36.

^& âÍÈÏ·ÛÙÈÎc ‰‡Ó·ÌË Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ó˜ ı˘Û›·˜ Û˘Ó·ÚÙÄÙ·È %Úe˜ Ùe ¬ÙÈ «ïôÚÙÔ˜ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÌÂÙa ÙcÓ â%›ÎÏËÛÈÓ ÙÔÜ ^$Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÔéÎ öÙÈ ôÚÙÔ˜ÏÈÙfi˜, àÏÏa ÛáÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ». ªb ·éÙ‹Ó «%·Ú·Î·ÏÔÜÌÂÓ ÙeÓ ÊÈÏ¿ÓıÚˆ%ÔÓ £ÂeÓâÍ·%ÔÛÙÂÖÏ·È Ùe '$ÁÈÔÓ ¶ÓÂÜÌ· â%d Ùa %ÚÔΛÌÂÓ·, ¥Ó· %ÔÈ‹ÛFË ÙeÓ ÌbÓ ôÚÙÔÓÛáÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ, ÙeÓ ‰b ÔrÓÔÓ $xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ»37.

«ªÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ˜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ηd ·¥Ì·ÙÔ˜ ÃÚÈÛÙÔÜ, Û‡ÛÛˆÌÔÈ Î·d Û‡Ó·ÈÌÔÈ·éÙÔÜ Î·d ÃÚÈÛÙÔÊfiÚÔÈ ÁÈÓfiÌÂı·, ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ·éÙÔÜ Î·d ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ Âå˜ Ùaì̤ÙÂÚ· àÓ·‰È‰Ô̤ÓÔ˘ ̤ÏË, Ô(Ùˆ Ù ηÙa ÙeÓ Ì·Î¿ÚÈÔÓ ¶¤ÙÚÔÓ ı›·˜ )ÔÈ-ÓˆÓÔ› ʇÛˆ˜ ÁÈÓfiÌÂı·»38.

^" âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎe˜ ηd ÎÔÈÓˆÓÈÎe˜ ¯·Ú·ÎÙcÚ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÙÔÓ›˙ÂÙ·Èà%e ÙeÓ )‡ÚÈÏÏÔ ^#ÂÚÔÛÔÏ‡ÌˆÓ %ÔÏf ÂéÎÚÈÓá˜: «ªÂÙa Ùe à%·ÚÙÈÛıÉÓ·È ÙcÓ%ÓÂ˘Ì·ÙÈÎcÓ ı˘Û›·Ó, ÙcÓ àÓ·›Ì·ÎÙÔÓ Ï·ÙÚ›·Ó, â%d Ùɘ ı˘Û›·˜ âΛӢ ÙÔÜ îÏ·-ÛÌÔÜ %·Ú·Î·ÏÔÜÌÂÓ ÙeÓ £ÂeÓ ñ%bÚ ÎÔÈÓɘ ÙáÓ \!ÎÎÏËÛÈáÓ ÂåÚ‹Ó˘, ñ%bÚ ÙɘÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÂéÛÙ·ı›·˜, ñ%bÚ ‚·ÛÈϤˆÓ, ñ%bÚ ÛÙÚ·ÙȈÙáÓ Î·d Û˘ÌÌ¿¯ˆÓ, ñ%bÚÙáÓ âÓ àÛıÂÓ›·È˜, ñ%bÚ Î·Ù·%ÔÓÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·d ê%·Í·%Ïᘠñ%bÚ %¿ÓÙˆÓ %ÚÔÛ-ʤÚÔÌÂÓ ÙcÓ ı˘Û›·Ó»39.

ȉ) ^" \#ˆ¿ÓÓ˘ ï ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ († 407) ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛıËÎÂ ó˜ «doctoreucharisticus»40, ‰ÈfiÙÈ ÛÙa ‰È¿ÊÔÚ· öÚÁ· ÙÔ˘ Û˘¯Óa àӷʤÚÂÙ·È Î·Ùa ÎÏ·ÛÛÈ-Îfi, ıˆÚËÙÈÎe ηd %Ú·ÎÙÈÎe ÙÚfi%Ô ÛÙc £Â›· !鯷ÚÈÛÙ›·, ì ï%Ô›·, ηÙ\ ·éÙeÓÛ˘ÓÙÂÏÂÖ ÛÙe Óa ëÔÚÙ¿˙Ô˘Ì %¿ÓÙÔÙ Ùe ¶¿Û¯·: «"é‰bÓ %ϤÔÓ ö¯ÂÈ Ùe âÓ Ùᶿۯ· Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔÓ ÙÔÜ ÓÜÓ ÙÂÏÔ˘Ì¤ÓÔ˘Ø *Ó âÛÙÈ Î·d Ùe ·éÙfi, ì ·éÙc ÙÔÜ ¶Ó‡̷-ÙÔ˜ ¯¿ÚȘ, àÂd ¶¿Û¯· âÛÙ›Ó. ò#ÛÙ Ôî ̇ÛÙ·È Ùe ÂåÚË̤ÓÔÓ. )·d âÓ ¶·Ú·Û΢FÉηd âÓ ™·‚‚¿Ùˇ ηd âÓ )˘ÚÈ·ÎFÉ Î·d âÓ ì̤Ú÷· Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ ì ·éÙc ı˘Û›· â%ÈÙÂ-ÏÂÖÙ·È»41. \!%·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È à%e ÙeÓ î. %·Ù¤Ú· ¬ÙÈ ì £. !鯷ÚÈÛÙ›· ÂrÓ·È Ùeª˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜: «+› Á¿Ú âÛÙÈÓ ï ôÚÙÔ˜; ™áÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ. +› ‰b Á›ÓÔÓÙ·È

36. AéÙfiıÈ.37. òEÓı\àÓˆÙ., K·Ù‹¯ËÛȘ KAã, ¨ 1, Migne ^E.¶. 33,1089.38. AéÙfiıÈ, M˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎc ¢ã, ¨ 3, Migne ^E.¶. 33,1100.39. òEÓı\ àÓˆÙ., M˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎc Eã, ¨ 8, Migne ^E.¶. 33,1116.40. NAEGLE A., Die Eucharistielehre des hl. Johannes Chrysostomus, des «Doctor

Eucharistiae, Freiburg im Br. 1900. ALTANER B., Patrologie, Freiburg 51958. J. Solano, ÌÓ. ö., ÛÛ.441 ëÍ.

41. XƒÀ™"™+"ª"À, Eå˜ Aã TÈÌ. ïÌÈÏ›· 5,3, Migne ^E.¶. 62,528 ëÍ.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 56

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

57

Ôî ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ˜; ™áÌ· ÃÚÈÛÙÔÜØ Ôé¯d ÛÒÌ·Ù· (ÔÏÏ¿, àÏÏa ÛáÌ· )Ó. "·-ı¿(ÂÚ ÁaÚ ï ôÚÙÔ˜ âÎ (ÔÏÏáÓ Û˘ÁΛÌÂÓÔ˜ ÎfiÎÎˆÓ *ÓˆÙ·È, ó˜ Ìˉ·ÌÔÜ Ê·›ÓÂ-Ûı·È ÙÔf˜ ÎfiÎÎÔ˘˜, àÏÏ\ ÂrÓ·È ÌbÓ ·éÙÔ‡˜, ô‰ËÏÔÓ ‰b ·éÙáÓ ÂrÓ·È ÙcÓ ‰È·ÊÔÚaÓÙFÉ Û˘Ó·Ê›÷·Ø Ô+Ùˆ ηd àÏÏ‹ÏÔȘ ηd Ùá ÃÚÈÛÙá Û˘Ó·(ÙfiÌÂı·»42.

^% ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ (¿ÓÙÔÙ η٤ÎÚÈÓ ÙÔf˜ àÛ‚ᘠ(·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔÜÓÙ˜ ÙcÓ ÙÂ-ÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›· Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηd àÓ·Í›ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÔÜÓÙ˜. \!ÚˆÙÄ ÙeÓ Î·-ı¤Ó· à(e ·éÙÔ‡˜: «'› (ÔÈÂÖ˜, ôÓıÚˆ(Â; %é¯ ñ(¤Û¯Ô˘ Ùá îÂÚÂÖ Âå(fiÓÙÈ «ò&ÓˆÛ¯áÌÂÓ ìÌáÓ ÙeÓ ÓÔÜÓ Î·d Ùa˜ ηډ›·˜» ηd Âr(·˜ “ò!¯ÔÌÂÓ (Úe˜ ÙeÓ "‡ÚÈÔÓ;”%é ÊÔ‚FÉ, ÔéÎ âÚ˘ıÚÈĘ ηÙ\ ·éÙcÓ ÙcÓ ÊÔ‚ÂÚaÓ œÚ·Ó „‡ÛÙ˘ ÂñÚÈÛÎfiÌÂÓÔ˜;µ·‚·d ÙÔÜ ı·‡Ì·ÙÔ˜! 'ɘ ÙÚ·(¤˙˘ Ùɘ Ì˘ÛÙÈÎɘ âÍËÚÙÈṲ̂Ó˘, ÙÔÜ àÌÓÔÜ ÙÔÜ£ÂÔÜ ñ(bÚ ÛÔÜ ÛÊ·ÁÈ·˙Ô̤ÓÔ˘, ÙÔÜ îÂÚ¤ˆ˜ ñ(bÚ ÛÔÜ àÁˆÓÈ˙Ô̤ÓÔ˘, (˘Úe˜(ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ âÎ Ùɘ à¯Ú¿ÓÙÔ˘ àÓ·‚χ˙ÔÓÙÔ˜ ÙÚ·(¤˙˘, ÙáÓ ÃÂÚÔ˘‚dÌ (·ÚÈÛÙ·-Ì¤ÓˆÓ Î·d ÙáÓ ™ÂÚ·ÊÂdÌ î(ٷ̤ӈÓ, ÙáÓ âÍ·(ÙÂÚ‡ÁˆÓ Ùa (ÚfiÛˆ(· Î·Ù·Î·Ï˘-(ÙfiÓÙˆÓ, (·ÛáÓ ÙáÓ àÛˆÌ¿ÙˆÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ÌÂÙa ÙÔÜ îÂÚ¤ˆ˜ ñ(bÚ ÛÔÜ (ÚÂÛ‚Â˘-Ô˘ÛáÓ, ÙÔÜ (˘Úe˜ ÙÔÜ (ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ Î·ÙÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘, ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ âÓ Ùá ÎÚ·ÙÉÚÈÂå˜ ÛcÓ Î¿ı·ÚÛÈÓ âÎ Ùɘ à¯Ú¿ÓÙÔ˘ (Ï¢ÚĘ ÎÂÓÔ˘Ì¤ÓÔ˘, Ôé ÊÔ‚FÉ, ÔéÎ âÚ˘ıÚÈĘηd ηÙa Ù·‡ÙËÓ ÙcÓ ÊÔ‚ÂÚaÓ œÚ·Ó „‡ÛÙ˘ ÂñÚÈÛÎfiÌÂÓÔ˜; ^!ηÙeÓ ëÍ‹ÎÔÓÙ·çÎÙg œÚ·˜ â¯Ô‡Û˘ Ùɘ 낉ÔÌ¿‰Ô˜, Ì›·Ó ηd ÌfiÓÔÓ œÚ·Ó àÊÒÚÈÛ 뷢Ùá ï£Âe˜ ηd Ù·‡ÙËÓ Âå˜ (Ú¿ÁÌ·Ù· ‚ȈÙÈÎa ηd Âå˜ ÁÂÏÔÖ· ηd Âå˜ Û˘ÓÙ˘¯›·˜ àÓ·Ï›-ÛÎÂȘ; ªÂÙa (Ô›Ô˘ Û˘ÓÂȉfiÙÔ˜ ÌÂÌÔÏ˘Ṳ̂ÓÔ˘;»43. ^# (ÂÚÈÎÔ(c ·éÙc ÂrÓ·È ÙfiÛÔÓÂûÁψÙÙË, œÛÙ ‰bÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Û¯ÔÏÈ·ÛÌfiÓ.

ÈÂ) ^% ÔéÛÈ҉˘ (˘ÚcÓ Ùɘ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÂrÓ·È ï ú‰ÈÔ˜Û¤ ¬Ï˜ Ù›˜ «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ ÔåÎÔÁ¤ÓÂȘ» ηd ÙÔ‡˜ «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔf˜ Ù‡(Ô˘˜» ÙɘàÚ¯·›·˜ \!ÎÎÏËÛ›·˜44. %î ‰È·ÊÔÚb˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂrÓ·È â(Ô˘ÛÈÒ‰ÂȘ. ^# ÌÓËÌÔ-Ó¢ıÂÖÛ· õ‰Ë +(·ÚÍË ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁÈÎɘ \!(ÈÎÏ‹Ûˆ˜ ÂrÓ·È âÍ·›ÚÂÛË, (Ôf â͢(Ë-ÚÂÙÂÖ ÙcÓ àÓ¿ÁÎË Ùɘ àÓÙÈÌÂÙˆ(›Ûˆ˜ Ùɘ àÚÂÈ·ÓÈÎɘ (ÏËÌÌ˘Ú›‰Ô˜.

ÈÛÙ) \&Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙË \!(›ÎÏËÛË (Úe˜ οıÔ‰Ô ÛÙa (ÚÔÛÎÔÌÈÛı¤ÓÙ· ‰áÚ· ù¯ÈÙÔÜ &Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, àÏÏa ÙÔÜ «êÁ›Ô˘ §fiÁÔ˘» ñ(¿Ú¯ÂÈ Î·d ÛÙe !é¯ÔÏfiÁÈÔÙÔÜ ™ÂÚ·(›ˆÓÔ˜, â(ÈÛÎfi(Ô˘ £ÌÔ‡ˆ˜ οو &åÁ‡(ÙÔ˘ (4Ô˜ ·å.)45. ^# \!(›ÎÏËÛË

42. XƒÀ™%™'%ª%À, Eå˜ Aã KÔÚ. ïÌÈÏ›· 24,2, Migne ^E.¶. 61, 199-206.43. XƒÀ™%™'%ª%À, §fiÁÔ˜ (ÂÚd ÌÂÙ·ÓÔ›·˜ £ã, Migne ^E.¶. 49, 343-346.44. £!%¢øƒ%À E. ¢., ^H (ÔÈÎÈÏ›· ÙáÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎáÓ Ù‡(ˆÓ, (ÂÚ. \EÊË̤ÚÈÔ˜, 1967, ÛÛ. 826

ëÍ. η› 1968, ÛÛ. 9 ëÍ.45. £!%¢øƒ%À E. ¢., M·ı‹Ì·Ù· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ Aã, ÛÛ. 212 ëÍ.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 57

£!"§"°#$ 4/2009

58

·éÙ‹, ÛÙcÓ ï%Ô›· à%ÔÙ˘%ÒÓÂÙ·È ì àÓÙÈ·ÈÚÂÙÈÎc àÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓc ıÂÔÏÔÁ›·, ö¯ÂÈ ó˜ëÍɘ: «\!%ȉËÌËÛ¿Ùˆ, £Âb Ùɘ àÏËı›·˜, ï ±ÁÈfi˜ ™Ô˘ §fiÁÔ˜ â%d ÙeÓ ôÚÙÔÓÙÔÜÙÔÓ, ¥Ó· Á¤ÓËÙ·È ï ôÚÙÔ˜ ÛáÌ· ÙÔÜ §fiÁÔ˘, ηd â%d Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ÙÔÜÙÔ, ¥Ó· Á¤-ÓËÙ·È Ùe %ÔÙ‹ÚÈÔÓ ·xÌ· Ùɘ àÏËı›·˜»46. &·d ÛÙcÓ Âé¯c ÙÔÜ ™ÂÚ·%›ˆÓÔ˜, ìï%Ô›· àӷʤÚÂÙ·È ÛÙeÓ êÁÈ·ÛÌe ÙáÓ ñ‰¿ÙˆÓ ÙÔÜ µ·%Ù›ÛÌ·ÙÔ˜ Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜%ÂÚd ηıfi‰Ô˘ %¿Óˆ ÛÙa '‰·Ù· ÙÔÜ «àÚÚ‹ÙÔ˘ §fiÁÔ˘» j ÙÔÜ «ÌÔÓÔÁÂÓÔܘ §fi-ÁÔ˘»47.

&·d ï ™ÂÚ·%›ˆÓ âÍ·›ÚÂÈ ÙeÓ ¯·Ú·ÎÙÉÚ· Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ó˜ ı˘Û›·˜. ™Ù‹Ó«Âé¯c ÙÔÜ %ÚÔÛÊfiÚÔ˘» ñ%¿Ú¯ÂÈ ì ‰¤ËÛË: «¶Ï‹ÚˆÛÔÓ Î·d ÙcÓ ı˘Û›·Ó Ù·‡ÙËÓÙɘ Ûɘ ‰˘Ó¿Ìˆ˜ ηd Ùɘ Ûɘ ÌÂÙ·Ï‹„ˆ˜. ™Ôd ÁaÚ %ÚÔÛËÓ¤ÁηÌÂÓ Ù·‡ÙËÓ ÙcÓ˙áÛ·Ó ı˘Û›·Ó, ÙcÓ %ÚÔÛÊÔÚaÓ ÙcÓ àÓ·›Ì·ÎÙÔÓ»48.

È˙) ^" ù¯È Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi˜, àÏÏa çÓÙÈÎfi˜ (çÓÙÔÏÔÁÈÎfi˜) ¯·Ú·ÎÙcÚ ÙáÓ êÁÈ·Ûı¤-ÓÙˆÓ (ÈÌ›ˆÓ ¢ÒÚˆÓ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ âÍ·›ÚÂÙ·È Î·d à%e ÙeÓ ÓÂÛÙÔÚÈ·Ó›˙Ô-ÓÙ· £Âfi‰ˆÚÔÓ ÙeÓ ªÔ„Ô˘ÂÛÙ›·˜ († 428), ï ï%ÔÖÔ˜ ÛÙd˜ &·Ù˯ËÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ïÌÈ-ϛ˜ ëÚÌËÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙcÓ %ÂÚÈÎÔ%c ª·Ùı. 26,26-28, â%ÈÛËÌ·›ÓÂÈ: «"éÎ Âr% ÙÔÜÙfiâÛÙÈ Ùe ۇ̂ÔÏÔÓ ÙÔÜ ÛÒÌ·Ùfi˜ ÌÔ˘ ηd ÙÔÜÙÔ ÙÔÜ ·¥Ì·Ùfi˜ ÌÔ˘, àÏÏa ÙÔÜÙfi âÛÙÈÙe ÛáÌ¿ ÌÔ˘ ηd Ùe ·xÌ¿ ÌÔ˘, ‰È‰¿ÛÎˆÓ ìÌĘ Ìc %Úe˜ ÙcÓ Ê‡ÛÈÓ ïÚÄÓ ÙÔÜ %ÚÔ-ÎÂÈ̤ÓÔ˘, àÏÏa ‰Èa Ùɘ ÁÂÓÔ̤Ó˘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜, Âå˜ Û¿Úη ηd ·xÌ· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂ-Ûı·È»49.

ÈË) \$ÍÈfiÏÔÁÔ ÂrÓ·È Î·d Ùe ÁÈa ÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁ›· âӉȷʤÚÔÓ ÙÔÜ êÁ›Ô˘&˘Ú›ÏÏÔ˘ \$ÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜ († 444), Ùe ï%ÔÖÔ âÍËÁÂÖ ÁÈ·Ù› ÛÙÔf˜ ‰È·ÊfiÚÔ˘˜ ÏÂÈ-ÙÔ˘ÚÁÈÎÔf˜ Ù‡%Ô˘˜ Ùɘ \$Ó·ÙÔÏɘ àӷʤÚÔÓÙ·È Î·d Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îb˜ ıÂÖ˜ ÏÂÈ-ÙÔ˘ÚÁ›Â˜, %Ôf ʤÚÔ˘Ó Ùe ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎa ï ±ÁÈÔ˜ %·ÙcÚ â%ÈÛËÌ·›-ÓÂÈ, ¬ÙÈ Ì¤Û· ÛÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· «Ì˘ÛÙÈÎᘠηı\ ëοÛÙËÓ îÂÚÔ˘ÚÁÂÖÙ·È ï âÎ ÙÔÜÔéÚ·ÓÔÜ Î·Ù·‚a˜ ôÚÙÔ˜ ηd ˙ˆcÓ ‰È‰Ôf˜ Ùá ÎfiÛ̈»Ø öÙÛÈ «ÙcÓ êÁ›·Ó ηd ˙ˆÔ-%ÔÈeÓ Î·d àÓ·›Ì·ÎÙÔÓ âÓ Ù·Ö˜ \!ÎÎÏËÛ›·È˜ ÙÂÏÔÜÌÂÓ ı˘Û›·Ó»50. ^) ÌÂÙ·‚ÔÏc ÛbÛáÌ· ηd ·xÌ· ö¯ÂÈ çÓÙÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ·: ^" &‡ÚÈÔ˜ «‰ÂÈÎÙÈÎᘠÂr% (ÔÜÙfi ÌÔ‡âÛÙÈ Ùe ÛáÌ· ηd (ÔÜÙÔ ÌÔ‡ âÛÙÈ Ùe ·xÌ·, ¥Ó· Ìc ÓÔÌ›ÛF˘ Ù‡%ÔÓ ÂrÓ·È Ùa Ê·ÈÓfi-

46. ™!ƒ$¶#ø¡"™, â%ÈÛÎ. £ª"À!ø™, Eé¯ÔÏfiÁÈÔÓ: «Eé¯c %ÚÔÛÊfiÚÔ˘» IV: J. Quasten,Documenta eucharistica et liturgica Vetustissima, Bonn 1935-1937, ÛÛ. 62-63.

47. Tƒ!ª¶!§$ ¶., Oî ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ› Ù‡%ÔÈ AåÁ‡%ÙÔ˘ ηd \AÓ·ÙÔÏɘ, ÛÛ. 17-18.48. Tƒ!ª¶!§$ ¶., ¢ÔÁÌ·ÙÈ΋..., °ã, Û. 224, ÛËÌ. 23.49. Migne ^!.¶. 66,713. Tƒ!ª¶!§$ ¶., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 193.50. KÀƒ!§§"À A§!•$¡¢ƒ!#$™, \EÍ‹ÁËÛȘ Âå˜ Ùe ηÙa §Ô˘ÎÄÓ Eé·ÁÁ¤ÏÈÔÓ 2,8, Migne ^E.¶.

72, 488-489.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 58

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

59

ÌÂÓ·, àÏÏa ‰È¿ ÙÈÓÔ˜ àÚÚ‹ÙÔ˘ ÙÔÜ Ùa (¿ÓÙ· åÛ¯‡ÔÓÙÔ˜ £ÂÔÜ ÌÂÙ·(ÔÈ-ÂÖÛı·È»51. ™˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ·˜ ÏÔÈ(eÓ ÛÙc £. !鯷ÚÈÛÙ›·, «‰Â¯fiÌÂı· ìÌÂÖ˜ &éÙeÓâÓ ìÌÖÓ ·éÙÔÖ˜ ‰Èa Ùɘ êÁ›·˜ ·éÙÔÜ Û·ÚÎfi˜ Ù ηd ·¥Ì·ÙÔ˜, ¥Ó· (Úe˜ ηÈÓfiÙËÙ·˙ˆÉ˜ àÓ·ÛÙÔȯÂÈÔ‡ÌÂÓ·È ‰È\ &éÙÔÜ Î·d âÓ &éÙá ÙeÓ (·Ï·ÈeÓ ôÓıÚˆ(ÔÓ à(Ô-Û΢·˙ÒÌÂı·»52. ò!ÙÛÈ ï £Â¿ÓıÚˆ(Ô˜ «Û˘Ó·Ó·ÎÈÚÓÄÙ·È ÙÔÖ˜ ìÌÂÙ¤ÚÔȘ ÛÒÌ·-ÛÈ ‰Èa Ùɘ êÁ›·˜ &éÙÔÜ Û·ÚÎe˜ ηd ÙÔÜ ÙÈÌ›Ô˘ ·¥Ì·ÙÔ˜, ±ÙÈÓ· ö‰ˆÎÂÓ ìÌÖÓ, ¥Ó·‰È\ ·éÙáÓ Ùe Ùɘ ÊıÔÚĘ ηٷχËÙ·È ÎÚ¿ÙÔ˜, âÓÔÈΛ˙ËÙ·È ‰b Ù·Ö˜ ìÌÂ٤ڷȘ „˘-¯·Ö˜ ‰Èa ÙÔÜ ^&Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ηd ÁÂÓÒÌÂı· êÁÈ·ÛÌÔÜ Ì¤ÙÔ¯ÔÈ Î·d ÔéÚ¿ÓÈÔÈôÓıÚˆ(ÔÈ Î·d (ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔd ¯ÚËÌ·Ù›ÛˆÌÂÓ»Ø ì )ÓˆÛȘ ·éÙc ÌÂÙa ÙÔÜ "˘Ú›Ô˘ÂrÓ·È çÓÙÈ΋ (çÓÙÔÏÔÁÈ΋), «)ÓˆÛȘ Ê˘ÛÈ΋». ^% ÃÚÈÛÙe˜ ηÙÔÈÎÂÖ Ì¤Û· Ì·˜«ÛˆÌ·ÙÈÎᘻ, «ÙFÉ ÌÂı¤ÍÂÈ Î·d ÎÔÈÓˆÓ›÷· Ùɘ êÁ›·˜ ·éÙÔÜ Û·ÚÎfi˜» «Î·Ùa ̤ıÂ-ÍÈÓ Ê˘ÛÈ΋ӻ η› «Û˘Ó¿ÊÂÈ·Ó Î·Ù¿ Û¿Úη». ªb Ùc £Â›· "ÔÈÓˆÓ›· ï "‡ÚÈÔ˜ìÌĘ «ë·˘Ùá Û˘ÛÛÒÌÔ˘˜ ηd àÏÏ‹ÏÔ˘˜ ìÌĘ à(ÔÙÂÏÂÖ»53.

^% ±ÁÈÔ˜ "‡ÚÈÏÏÔ˜ \&ÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜ âÎÊÚ¿˙ÂÈ â(·ÓÂÈÏËÌ̤ӈ˜ Ùc ¯·Ú¿ ÙÔ˘ÁÈa ÙcÓ âÍ¿(ψÛË Ùɘ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔÜ ëÓÔ(ÔÈÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ £Â›·˜ !鯷-ÚÈÛÙ›·˜ ÛÙd˜ \!ÎÎÏËۛ˜ Ùɘ \&Ó·ÙÔÏɘ ηd Ùɘ ¢‡Ûˆ˜: «\!ÎÎÏËÛ›·È (·ÓÙ·¯ÔÜ,(ÔÈ̤Ó˜ ηd ‰È‰¿ÛηÏÔÈ, ηıËÁËÙ·d ηd Ì˘ÛÙ·ÁˆÁÔd ηd ıÂÖ· ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈ·,ı‡ÂÙ·È ‰b ÓÔËÙᘠï àÌÓe˜ (·Úa ÙáÓ êÁ›ˆÓ îÂÚÔ˘ÚÁáÓ Î·d (·Úa \$Ó‰ÔÖ˜ ηd&åı›Ô„È»54. «!éÚ‡ÓÂÙ·È... àÂd Ùa ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈ·, (ÚÔÛÙÈıÂÌ¤ÓˆÓ \!ÎÎÏËÛÈáÓ... ηdÂå˜ (ÏËıfÓ à̤ÙÚËÙÔÓ âÎÙÂÈÓÔÌ¤ÓˆÓ ÙáÓ Ï·áÓ, ÔQ ‰Èa Ùɘ âÓ ÃÚÈÛÙá ı˘Û›·˜ ÏÂ-χÙÚˆÓÙ·È, ·éÙeÓ ö¯ÔÓÙ˜ îÂÚÔ˘ÚÁeÓ Î·d ıÜÌ· Ùe ±ÁÈÔÓ Î·d ÂûÔÛÌÔÓ, ‰È·Î·-ı·ÖÚÔÓ Î·d ó˜ àÍÈ¿Á·ÛÙÔÓ ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔÓ»55.

Èı) \&ÍÈfiÏÔÁÔ ÂrÓ·È Ùe öÚÁÔ ª·Í›ÌÔ˘ ÙÔÜ ^%ÌÔÏÔÁËÙÔÜ († 662) «ª˘ÛÙ·Áˆ-Á›·»56, (Ôf à(ÔÙÂÏÂÖ Û˘Ì‚ÔÏÈÎcÓ ëÚÌËÓ›· Ùɘ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ Û˘Ó¿Íˆ˜, ìï(Ô›· (ÔÙb ‰bÓ (Ú¤(ÂÈ Óa âÁηٷÏ›(ÂÙ·È (ÚdÓ à(e Ùe Ù¤ÏÔ˜ «‰È¿ Ù ÙÔf˜ (·Ú·-

51. KÀƒ$§§%À A§!•&¡¢ƒ!$&™, \EÍ‹ÁËÛȘ Âå˜ Ùe M·Ùı. 26,26, Migne 72,452.52. KÀƒ!§§"À A§!•&¡¢ƒ!$&™, ¶ÂÚd Ùɘ âÓ (Ó‡̷ÙÈ Î·d àÏËı›÷· (ÚÔÛ΢ӋÛˆ˜ Ùɘ Ï·ÙÚ›-

·˜, Migne ^E.¶. 68,793 ëÍ.53. Tƒ!ª¶!§& ¶., ¢ÔÁÌ·ÙÈ΋... °ã, Û. 213, ¬(Ô˘ ÛÙc ÛËÌ. ñ(\ àÚ. 116 ñ(¿Ú¯ÂÈ (ÏÉıÔ˜ (·Ú·-

(ÔÌ(áÓ Ûb öÚÁ· ÙÔÜ êÁ›Ô˘ K˘Ú›ÏÏÔ˘ \AÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜.54. KÀƒÿ§§%À A§!•&¡¢ƒ!$&™, Eå˜ Ùe ™ÔÊÚÔÓ›Ô˘ 3,10, ‚È‚Ï. II, Migne ^E.¶. 71,1008.55. KÀƒÿ§§%À A§!•&¡¢ƒ!$&™, \EÍ‹ÁËÛȘ Âå˜ Ùe ηÙa §Ô˘ÎÄÓ Eé·ÁÁ¤ÏÈÔÓ, Migne ^E.¶. 68,

288-293.56. Migne ^E.¶. 91, 657-717. ^H «\A(ÔÛÙÔÏÈÎc ¢È·ÎÔÓ›·» ‰ËÌÔÛ›Â˘Û Ùe öÚÁÔ ñ(e ÙeÓ Ù›ÙÏÔÓ:

M˘ÛÙ·ÁˆÁ›· ÙÔÜ êÁ›Ô˘ M·Í›ÌÔ˘ ÙÔÜ ^OÌÔÏÔÁËÙÔÜ: EåÛ·ÁˆÁc ηd Û¯fiÏÈ· ÙÔÜ ¶ÚˆÙÔ(ÚÂÛ‚˘Ù¤-ÚÔ˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ™Ù·ÓÈÏÔ¿Â (ÌÙÊÚ. ÙÔÜ \IÁÓ·Ù›Ô˘ ™·Î·ÏÉ), \AıÉÓ·È, 1973.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 59

£!"§"°#$ 4/2009

60

̤ÓÔÓÙ·˜ ·éÙFÉ êÁ›Ô˘˜ àÁÁ¤ÏÔ˘˜... ηd ‰Èa ÙcÓ àÔÚ¿Ùˆ˜ àÂd ÌbÓ %·ÚÔÜÛ·Ó ÙÔÜêÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ¯¿ÚÈÓ... ηd &ηÛÙÔÓ ÙáÓ ÂñÚÈÛÎÔÌ¤ÓˆÓ ÌÂÙ·%ÔÈÔÜÛ¿Ó Ù ηdÌÂÙ·Û΢¿˙Ô˘Û·Ó Î·d ÌÂÙ·%Ï¿ÙÔ˘Û·Ó â%d Ùe ıÂÈfiÙÂÚÔÓ... ¢Èa ‰b Ùɘ êÁ›·˜ ÌÂ-Ù·Ï‹„ˆ˜ ÙáÓ à¯Ú¿ÓÙˆÓ Î·d ˙ˆÔ%ÔÈáÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ, ÙcÓ %Úe˜ ·éÙeÓ Î·Ùa ̤ıÂ-ÍÈÓ âӉ¯Ô̤ÓËÓ ‰È\ ïÌÔÈfiÙËÙÔ˜ ÎÔÈÓˆÓ›·Ó Ù ηd Ù·˘ÙfiÙËÙ·Ø ‰È\ w˜ ÁÂÓ¤Ûı·È£Âe˜ âÍ àÓıÚÒ%Ô˘ ηٷÍÈÔÜÙ·È ï ôÓıÚˆ%Ô˜»57. '"%ˆ˜ â%ÈÛËÌ·›ÓÂÈ Î·d Ûb ôÏÏÔöÚÁÔ ÙÔ˘ ï ú‰ÈÔ˜ àÍÈfiÏÔÁÔ˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎe˜ Û˘ÁÁڷʇ˜, ï ÃÚÈÛÙfi˜ «˙ˆÉ˜ ı›-·˜ %ÔÈÂÖÙ·È ÌÂÙ¿‰ÔÛÈÓ â‰Ò‰ÈÌÔÓ ë·˘ÙÔÜ âÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˜.. %ÔÈfiÙËÙÈ ı›÷· %Úe˜ ı¤ˆ-ÛÈÓ ÌÂÙ·ÎÂÚÓáÓ ÙÔf˜ âÛı›ÔÓÙ·˜»58.

Î) ^" ±ÁÈÔ˜ \#ˆ¿ÓÓ˘ ï ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ († 749) ö¯ÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎe ۯ‰ȿÁÚ·ÌÌ·!鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁ›·˜. \!Í·›ÚÔÓÙ·˜ ÙÔf˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ùɘ Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ£Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ («(ÔÜÙÔ ÌÔ‡ âÛÙÈ Ùe ÛáÌ·...» η› «(ÔÜÙfi ÌÔ˘ âÛÙÈ Ùe ·xÌ·»Î·› «(ÔÜÙÔ %ÔÈÂÖÙ Âå˜ ÙcÓ âÌcÓ àÓ¿ÌÓËÛÈÓ»), %ÚÔÛı¤ÙÂÈ: «Î·d Á›ÓÂÙ·È ñÂÙe˜ ÙFÉηÈÓFÉ Ù·‡ÙFË ÁˆÚÁ›÷· ‰Èa Ùɘ â%ÈÎÏ‹Ûˆ˜ ì ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ â%ÈÛÎÈ¿˙Ô˘Û·‰‡Ó·ÌȘ... ^) ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ âÓ¤ÚÁÂÈ· Ùa ñ%bÚ Ê‡ÛÈÓ âÚÁ¿˙ÂÙ·È, L Ôé ‰‡Ó·Ù·È¯ˆÚÉÛ·È, Âå Ìc ÌfiÓÔÓ ì %›ÛÙȘ...»59. ªb Ùc ÌÂÙ·‚ÔÏc ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÔúÓÔ˘ Âå˜ÛáÌ· ηd ·xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ, «‰Èa ÙáÓ Û˘Ó‹ıˆÓ ηd ηÙa ʇÛÈÓ âÓ ÙÔÖ˜ ñ%bÚ Ê‡ÛÈÓÁÈÓfiÌÂı·»60. «!å ‰b ÙeÓ ÙÚfi%ÔÓ â%È˙ËÙÂÖ˜ %ᘠÁ›ÓÂÙ·È (ì ÌÂÙ·%Ô›ËÛË ·éÙ‹),àÚÎÂÖ ÛÔÈ àÎÔÜÛ·È, ¬ÙÈ ‰Èa ¶Ó‡̷ÙÔ˜ êÁ›Ô˘..., ‰Èa Ùɘ â%ÈÎÏ‹Ûˆ˜ ηd â%ÈÊÔÈ-Ù‹Ûˆ˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ (ï ôÚÙÔ˜ ηd ï ÔrÓÔ˜) ñ%ÂÚÊ˘á˜ ÌÂÙ·%ÔÈÔÜÓÙ·ÈÂå˜ Ùe ÛáÌ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·d Ùe ·xÌ·, ηd ÔéÎ ÂåÛd ‰‡Ô, àÏÏ\ íÓ Î·d Ùe ·éÙfi»61.^" ¢·Ì·ÛÎËÓe˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ, ¬ÙÈ «ÔéÎ ·éÙe Ùe àÓ·ÏËÊıbÓ ÛáÌ· (ÙÔÜ *˘Ú›Ô˘) âÍÔéÚ·ÓÔÜ Î·Ù¤Ú¯ÂÙ·È, àÏÏ\ ·éÙe˜ ï ôÚÙÔ˜ ηd ï ÔrÓÔ˜ ÌÂÙ·%ÔÈÔÜÓÙ·È Âå˜ Ûá̷ηd ·xÌ· £ÂÔÜ»62. ^" ú‰ÈÔ˜ â%ÈÛËÌ·›ÓÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο: «"éÎ öÛÙÈ Ù‡%Ô˜ ïôÚÙÔ˜ ηd ï ÔrÓÔ˜ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ηd ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, Ìc Á¤ÓÔÈÙÔ, àÏÏ\·éÙe Ùe ÛáÌ· ÙÔÜ *˘Ú›Ô˘ ÙÂıÂÈ̤ÓÔÓ, ·éÙÔÜ ÙÔÜ *˘Ú›Ô˘ Âå%fiÓÙÔ˜Ø “(ÔÜÙfi ÌÔ‡âÛÙÈ, Ôé Ù‡%Ô˜ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜, àÏÏ¿ “Ùe ÛáÌ·”Ø Î·d Ôé Ù‡%Ô˜ ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜, àÏÏa

57. M$•#ª"À Oª"§"°)("À, M˘ÛÙ·ÁˆÁ›·, ÎÂÊ. 24. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈa Ùe ÎÂÊ. ·éÙe ‚Ï. ÛÙcÓñ%ÔÛËÌ. 2 Ùɘ ÛÂÏ. 270 ÙÔÜ öÚÁÔ˘: Eé·ÁÁ. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘, M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ Aã.

58. M$•#ª"À Oª"§"°)("À, ^EÚÌËÓ›· Âå˜ ÙcÓ %ÚÔÛ¢¯‹Ó, Migne ^E.¶. 90,877.59. Iø$¡¡"À ("À ¢$ª$™*)¡"À, òEΉÔÛȘ àÎÚÈ‚c˜ Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ %›ÛÙˆ˜ 4,13, Migne

^E.¶. 94, 1136-1153,60. AéÙfiıÈ.61. òEÓı\ àÓˆÙ.62. ¢$ª$™*)¡"À, ÌÓ. ö., 4,13, Migne 94,1149.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 60

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

61

Ùfi “·xÌ·” »63. °È’ ·éÙfi «¬ÛÔÈ ÌÂÙ¤¯ÔÌÂÓ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜, ¬ÛÔÈ ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ à(ÔÁ¢-fiÌÂı· ÙÔ‡ÙÔ˘», «âΛÓÔ˘ ÙÔÜ ôÓˆ ηıË̤ÓÔ˘, ÙÔÜ (ÚÔÛ΢ÓÔ˘Ì¤ÓÔ˘ (·Úa ÙáÓàÁÁ¤ÏˆÓ..., ÙÔ‡ÙÔ˘ à(ÔÁ¢fiÌÂı·»64. ™Ùc Û˘Ó¿ÊÂÈ· ·éÙ‹, ï ¢·Ì·ÛÎËÓe˜ â(›Û˘ÙÔÓ›˙ÂÈ ¬ÙÈ ì õ‰Ë ÌÓËÌÔÓ¢ıÂÖÛ· ¯Ú‹ÛË à(e ÌÂÚÈÎÔf˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔf˜ Û˘ÁÁÚ·-ÊÂÖ˜ ÙÔÜ ¬ÚÔ˘ àÓÙ›Ù˘(ÔÓ (ۇ̂ÔÏÔÓ, Ù‡(Ô˜) ‰bÓ ·úÚÂÈ ÙeÓ (Ú·ÁÌ·ÙÈÎe ηd Ú·-ÏÈÛÙÈÎfi, çÓÙÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ· ÙáÓ Î·ı·ÁÈ·Ûı¤ÓÙˆÓ 'ÈÌ›ˆÓ ¢ÒÚˆÓ: «!ú ‰Â η› ÙÈ-Ó˜ àÓÙ›Ù˘(· ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ηd ·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ "˘Ú›Ô˘ ÙeÓ ôÚÙÔÓ Î·d ÙeÓ ÔrÓÔÓ âο-ÏÂÛ·Ó, ó˜ ï ıÂÔÊfiÚÔ˜ öÊË µ·Û›ÏÂÈÔ˜, Ôé ÌÂÙa Ùe êÁÈ·ÛıÉÓ·È Âr(ÔÓ, àÏÏa (ÚdÓêÁÈ·ÛıÉÓ·È ·éÙcÓ ÙcÓ (ÚÔÛÊÔÚaÓ Ô)Ùˆ ηϤ۷ÓÙ˜», ÙÒÚ· ‰¤ «àÓÙ›Ù˘(· ÙáÓÌÂÏÏfiÓÙˆÓ Ï¤ÁÔÓÙ·È Ôé¯ ó˜ Ìc ùÓÙ· àÏËıᘠÛáÌ· ηd ·xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ, àÏÏ\ ¬ÙÈÓÜÓ ÌbÓ ‰È\ ·éÙáÓ ÌÂÙ¤¯ÔÌÂÓ Ùɘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ıÂfiÙËÙÔ˜, ÙfiÙ ‰b ÓÔËÙᘠ‰Èa Ìfi-Ó˘ Ùɘ ı¤·˜»65.

ªb Ùc ı›· ªÂÙ¿ÏË„Ë «·éÙɘ Ùɘ \$ËÛÔÜ ıÂfiÙËÙÔ˜ ÌÂÙ·Ï·Ì‚¿ÓÔÌÂÓ. "ÔÈÓˆ-Ó›· ‰b ϤÁÂÙ·È Ù ηd öÛÙÈÓ àÏËıᘠ‰Èa Ùe ÎÔÈÓˆÓÂÖÓ ìÌĘ ‰È\ ·éÙɘ Ùá ÃÚÈÛÙáηd ÌÂÙ¤¯ÂÈÓ ·éÙÔÜ Ùɘ Û·ÚÎfi˜ Ù ηd Ùɘ ıÂfiÙËÙÔ˜»66. ^# *ÓˆÛȘ ÌÂÙa ÙÔÜ ÃÚÈ-ÛÙÔÜ ÂrÓ·È Î·d *ÓˆÛȘ «(Úe˜ àÏÏ‹ÏÔ˘˜», âÎ Ùɘ ï(Ô›·˜ «à(ÔÎÏ›ÔÓÙ·È Ôî ·îÚÂ-ÙÈÎÔ›»67.

η) ^% îÂÚe˜ ºÒÙÈÔ˜ ï ª¤Á·˜ († 893) ‰›‰·ÛÎÂ, ¬ÙÈ âÊ\ ¬ÛÔÓ ÛÙcÓ ÙÂÏÂÛÈÔ˘Ú-Á›· Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ñ(¿Ú¯Ô˘Ó ï ÔéÛÈ҉˘ (˘ÚcÓ ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ ÙÔÜ "˘Ú›Ô˘(ÂÚd Ùɘ Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ ·éÙɘ ηÙa ÙeÓ ª˘ÛÙÈÎe ¢ÂÖ(ÓÔ Î·d ì ò!ÎÎÏËÛË (Úe˜ ο-ıÔ‰ÔÓ ÙÔÜ &Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ‰bÓ (Ú¤(ÂÈ Óa ıˆÚÔÜÌ ó˜ àÛ˘Ì‚›‚·ÛÙÔ (Úe˜ ÙeçÚıfi‰ÔÍÔ (ÓÂÜÌ· Ùe ¬ÙÈ ì Ï·ÙÚ›· ÛÙcÓ â(Ô¯‹ ÙÔ˘, àÓ¿ÏÔÁ· (Úe˜ Ùd˜ ÙÔ(ÈÎb˜(·Ú·‰fiÛÂȘ j Û˘Ó‹ıÂȘ, (·ÚÔ˘Û›·˙Â, 剛ˆ˜ ÌÂÙ·Íf \&Ó·ÙÔÏɘ ηd ¢‡Ûˆ˜,«‰È·ÊÔÚaÓ Î·d àÓÔÌÔÈfiÙËÙ·... âÓ Ù·Ö˜ Ì˘ÛÙÈη֘ ı˘Û›·È˜ ηd Ù·Ö˜ ôÏϷȘ îÂ-ÚÔ˘ÚÁ›·È˜...»68, «âÓ Ù·Ö˜ Â鯷֘, âÓ Ù·Ö˜ â(ÈÎÏ‹ÛÂÛÈÓ..., âÓ Ù¿ÍÂÈ Î·d àÎÔÏÔ˘ı›÷·...,âÓ Ùá ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ Ì‹ÎÂÈ Î·d ÙFÉ ‚Ú·‰‡ÙËÙÈ, âÓ (Ï‹ıÂÈ Î·d çÏÈÁfiÙËÙÈ». ¶·Úa Ùd˜Î·Ùa Ùfi(Ô˘˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎb˜ ·éÙb˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜, «ï ÎÔÈÓe˜ ôÚÙÔ˜ Âå˜ ÛáÌ· ÃÚÈÛÙÔÜÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Î·d ï ÎÔÈÓe˜ ÔrÓÔ˜ ·xÌ· ¯ÚËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙÔÜ Ï‡ÙÚÔ˘ ìÌáÓ»69. ÷ڷ-

63. AéÙfiıÈ.64. ¢&ª&™"#¡%À, öÓı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 1148-1149.65. òEÓı\ àÓˆÙ., 1148.66. AéÙfiıÈ, 1153.67. òEÓı\ àÓˆÙ.68. M. ºø'$%À, Ta \AÌÊÈÏfi¯È·..., âÚÒÙ. ÛÂã, Migne ^E.¶. 101,949.69. M. ºø'$%À, \E(ÈÛÙÔÏc ‚ã à(ÔÏÔÁËÙÈ΋..., Migne ^E.¶. 102,608.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 61

£!"§"°#$ 4/2009

62

ÎÙËÚÈÛÙÈÎa ï îÂÚe˜ %·ÙcÚ %ÚÔÛı¤ÙÂÈ: «ì ÙáÓ ÂåÚËÌ¤ÓˆÓ ëÙÂÚfiÙ˘ Ù ηd %·Ú·Ï-Ï·Ác ÙcÓ ëÓÔÂÈ‰É Î·d ıÂÔ%ÔÈeÓ ¯¿ÚÈÓ ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ñ%Ô‰¤Í·Ûı·È... Ôé ‰ÈÂÎÒ-Ï˘ÛÂÓ»70. &"ÛÔÓ àÊÔÚÄ ÛÙc ÌÂÙ¿‰ÔÛË Ùɘ £. 'ÔÈÓˆÓ›·˜, ï î. ºÒÙÈÔ˜ ‰bÓ ‰ÈÛÙ¿-˙ÂÈ Óa ‰È·ÎËÚ‡ÍÂÈ, ¬ÙÈ, ¬Ù·Ó Ûb Ì›· %ÂÚÈÔ¯c ‰bÓ ñ%¿Ú¯Ô˘Ó ‰È·ÎfiÓÈÛÛ˜ j ÂéÛ¯‹-ÌÔÓ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·Ób˜ Á˘Ó·ÖΘ Óa ÌÂٷʤÚÔ˘Ó Ùc £Â›· 'ÔÈÓˆÓ›· ÛÙÔf˜ ÃÚÈÛÙÈ·-ÓÔ‡˜, %Ôf Âr¯·Ó Ê˘Ï·ÎÈÛıÂÖ à%e ÙÔf˜ ™·Ú·ÎËÓÔ‡˜, %Ú¤%ÂÈ Î·Ù\ ÔåÎÔÓÔÌ›·Ó ÓaâÌ%ÈÛÙ¢ÒÌ·ÛÙ Ùc ÌÂÙ·ÊÔÚa Ùɘ ı›·˜ 'ÔÈÓˆÓ›·˜ àÎfiÌË Î·d Âå˜ Á˘Ó·Öη˜ «%›-ÛÙˆ˜ àÏÏÔÙÚ›·˜ ‚Ô˘ÏÔ̤ӷ˜ Âé%ÔÈÂÖÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÖ˜»71.

΂) !ûÁψÙÙË ÂrÓ·È Î·d ì âÎÙÂÓc˜ !鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁ›· ÙÔÜ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘ '·‚¿ÛÈ-Ï· († %ÂÚd Ùe 1370). ™Ùe öÚÁÔ ÙÔ˘ «§fiÁÔÈ ë%Ùa %ÂÚd Ùɘ âÓ ÃÚÈÛÙá ˙ˆÉ˜»72 %·-Ú›ÛÙ·Ù·È «·éÙe˜ ï ÃÚÈÛÙe˜ âÓÂÚÁáÓ âÓ ëοÛÙˇ ÙáÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓØ %¿ÓÙ· Á›ÓÂÙ·È%Ï¿ÛÙ˘, àÏ›%Ù˘, Û˘Ó·ÁˆÓÈÛÙ‹˜, Ùe ÌbÓ ÏÔ‡ˆÓ, Ùe ‰b ¯Ú›ˆÓ, Ùe ‰b Ùڤʈӻ73."î ‚·%ÙÈÛı¤ÓÙ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔd Ìb Ùc Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙc £. !鯷ÚÈÛÙ›·«ÁÂÓÓáÓÙ·È Î·d %Ï¿ÙÙÔÓÙ·È Î·d ñ%ÂÚÊ˘ÛÈÎá˜ Û˘Ó¿%ÙÔÓÙ·È Ùá ™ˆÙÉÚÈ». «^(ÙÚ·%¤˙˘ ‰‡Ó·ÌȘ ÙcÓ Û¿Úη ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·d Ùe ·xÌ· ÎÔÈÓa %ÔÈÂÖ Ùá ÙÂÏÔ˘-̤ӈ». ªb Ùc £Â›· !鯷ÚÈÛÙ›· «£ÂÔÜ ·éÙÔÜ Ù˘Á¯¿ÓÔÌÂÓ Î·d £Âe˜ ìÌÖÓëÓÔÜÙ·È ÙcÓ öÓÓÔÈ·Ó ÙcÓ ÙÂψٿÙËÓ»74. ò!ÙÛÈ ì «âÓ ÃÚÈÛÙá ˙ˆ‹» «Ê‡ÂÙ·È ÌbÓ âÓÙá‰Â Ùá ‚›ˆ ηd Ùa˜ àÚ¯a˜ âÓÙÂÜıÂÓ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ, ÙÂÏÂÈÔÜÙ·È ‰b â%d ÙÔÜ Ì¤ÏÏÔÓÙÔ˜,â%ÂȉaÓ Âå˜ âΛÓËÓ àÊÈÎÒÌÂı· ÙcÓ ì̤ڷӻ75.

^( !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc £ÂÔÏÔÁ›· ïÏÔÎÏËÚÒÓÂÙ·È ÛÙe öÚÁÔ ÙÔ˘ «^!ÚÌËÓ›· Ùɘ£Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜», %Ôf ÂrÓ·È )Ó· «ÙáÓ àÚ›ÛÙˆÓ Î·d %ϤÔÓ Û˘ÓÂÙáÓ öÚÁˆÓ ÙÔÜÌ˘ÛÙ·ÁˆÁÈÎÔÜ ·éÙÔÜ âÓ Ùá µ˘˙·ÓÙ›ˆ Âú‰Ô˘˜»76. '·Ùa ÙeÓ '·‚¿ÛÈÏ·, «%ÄÛ· ìÌ˘ÛÙ·ÁˆÁ›· (Ùɘ îÂÚÔÙÂÏÂÛÙ›·˜ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜) ηı¿%ÂÚ ÙȘ ÂåÎgÓ Ì›·,ëÓe˜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ Ùɘ ÙÔÜ ™ˆÙÉÚÔ˜ %ÔÏÈÙ›·˜, %¿ÓÙ· ·éÙɘ Ùa ̤ÚË, à%\ àگɘ ̤-

70. òEÓı\ àÓˆÙ. ¶Ú‚Ï. ·éÙfiıÈ 605, ¬%Ô˘ ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎa ηd Ùa ëÍɘ: «òAÏÏ·ÈÌbÓ ÁaÚ Î·ı\ ëοÛÙËÓ Ù¿ÍÈÓ Î·d ‚·ıÌeÓ Â鯷›, ôÏÏ·È ‰b ÙÂÏÂÙ·›... O*Ùˆ˜ âÓ Ôx˜ ÔéÎ öÛÙÈ %›ÛÙȘÙe àıÂÙÔ‡ÌÂÓÔÓ, Ôé‰b ÎÔÈÓÔÜ Ù ηd ηıÔÏÈÎÔÜ „ËÊ›ÛÌ·ÙÔ˜ öÎ%ÙˆÛȘ... òAÏÏˆÓ %·Ú\ ôÏÏÔȘâıáÓ Ù ηd âı›ÌˆÓ Ê˘Ï·ÙÙÔ̤ӈÓ, ÔûÙ ÙÔf˜ ʇϷη˜ à‰ÈÎÂÖÓ, ÔûÙ ÙÔf˜ Ìc %·Ú·‰Âͷ̤ÓÔ˘˜%·Ú·ÓÔÌÂÖÓ, çÚıᘠôÓ ÙȘ ÎÚ›ÓÂÈÓ Âå‰g˜ ‰ÈÔÚ›Û·ÈÙÔ.

71. M. ºˆÙ›Ô˘, \E%ÈÛÙÔÏc ÈËã §¤ÔÓÙÈ àÚ¯ÈÂ%ÈÛÎfi% ˇ K·Ï·‚Ú›·˜, Migne ^E.¶. 102, 780-781.72. Migne ^E.¶. 150, 493-726.73. £!"¢øƒ"À E.¢., M·ı‹Ì·Ù· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ Aã, ÛÂÏ. 280, ÛËÌ. 4.74. N#'"§$"À K$µ$™#§$, ¶ÂÚd Ùɘ âÓ XÚÈÛÙá ˙ˆÉ˜, ÏfiÁ. 1,2,4, Migne ^E.¶. 150,521,585,593.75. òEÓı\ àÓˆÙ., 501,493.76. BECK H. G., Kirche und theologische Literatur im byzantinische Reich, München 1959,

Û. 781.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 62

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

63

¯ÚÈ Ù¤ÏÔ˘˜, ηÙa ÙcÓ (Úe˜ ôÏÏËÏ· Ù¿ÍÈÓ Î·d êÚÌÔÓ›·Ó ñ(\ ù„ÈÓ ôÁÂÈ» η› «Âå˜ÙcÓ ÙÔÜ ™ˆÙÉÚÔ˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·Ó àӷʤÚÂÙ·È»77. ^# £. !鯷ÚÈÛÙ›· Û˘Ó‰¤ÂÈ Ìb ÙeÓÃÚÈÛÙfi, (Ôf ÂrÓ·È ì ÎÂÊ·Ïc Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ÛÙcÓ ï(Ô›· Ôî ÎÔÈÓˆÓÔÜÓÙ˜ (ÈÛÙÔdÂrÓ·È Ì¤ÏË ·éÙɘ ó˜ «"˘ÚÈ·ÎÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜»: «'cÓ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ \!ÎÎÏËÛ›·Ó, Âú ÙȘå‰ÂÖÓ ‰˘ÓËı›Ë, ηı\ ·ñÙe ÙÔÜÙÔ Î·ı\ ¬ÛÔÓ &éÙá )ÓˆÙ·È Î·d ÙáÓ &éÙÔÜ ÌÂÙ¤¯ÂÈÛ·ÚÎáÓ, Ôé‰bÓ *ÙÂÚÔÓ j ·éÙe ÌfiÓÔ Ùe "˘ÚÈ·ÎeÓ ù„ÂÙ·È ÛáÌ·»78. ÷ڷÎÙËÚÈ-ÛÙÈÎb˜ ÂrÓ·È â(d ÙÔÜ (ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ηd Ôî ëÍɘ â(ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ÙÔÜ å‰›Ô˘ öÚÁÔ˘ ÙÔÜ"·‚¿ÛÈÏ·: %î (ÈÛÙÔd ÂrÓ·È Ì¤ÏË Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ «ó˜ âÓ àÌ(¤Ïˇ ÎÏ‹Ì·Ù·... "·dÁaÚ ÛáÌ· ηd ·xÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ Ùa Ì˘ÛÙ‹ÚÈ·Ø àÏÏa ÙFÉ \!ÎÎÏËÛ›÷· ÃÚÈÛÙÔÜ Ù·ÜÙ·‚ÚáÛ›˜ âÛÙÈ Î·d (fiÛȘ àÏËıÈÓ‹». 'a ̤ÏË Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ˙ÔÜÓ «ÙcÓ âÓ ÃÚÈÛÙá˙ˆ‹Ó» ηd ÂrÓ·È «Ùɘ ÎÂÊ·Ïɘ ó˜ àÏËıᘠâΛӢ âÍËÚÙË̤ӷ»79. \!‰á ÂrÓ·È(¿ÏÈÓ (ÚÔÊ·Óc˜ ì â(ÈÛ‹Ì·ÓÛȘ ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηd \!ÎÎÏËÛ›·˜.

ÎÁ) ¶ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎb˜ (ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈa Ùc £Â›· !鯷ÚÈÛÙ›· àÓÙÏÔÜÌ ηd à(eÙa öÚÁ· ÙÔÜ êÁ›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ¶·Ï·ÌÄ Î·d Ì¿ÏÈÛÙ· à(e Ùd˜ ïÌÈϛ˜ ÙÔ˘, (ÔfÛ¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È (Úe˜ Ùe âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎe ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎe öÙÔ˜ ηd (Úe˜ Ùc ‰È‰·Ûηϛ·ÙÔ˘ (ÂÚd àӷηÈÓ›Ûˆ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÜ80. ^# àÚ¯c ·éÙɘ Á›ÓÂÙ·È «âÓ Ùá ÏÔ˘ÙÚáÙɘ (·ÏÈÁÁÂÓÂÛ›·˜», ÌÂÙa Ùe ï(ÔÖÔ ¬Ìˆ˜ ï ôÓıÚˆ(Ô˜ ö¯ÂÈ àÓ¿ÁÎËÓ Ùɘ £.!鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÁÈa Óa âÓ‰˘Ó·ÌÒÓÂÙ·È ÛÙeÓ àÁáÓ· ÙÔ˘ (Úe˜ ‰È·Ù‹ÚËÛË Ùɘ âÎ ÙÔܵ·(Ù›ÛÌ·ÙÔ˜ àӷηÈÓ›Ûˆ˜ ηd (Úe˜ à(fiÎÙËÛË Ùɘ àÊı·ÚÛ›·˜. ™b ÌÈa ïÌÈÏ›·ÙÔ˘ ϤÁÂÈ: «¢Èa ÙÔÜÙÔ, η›ÙÔÈ ‰Èa ÙÔÜ ı›Ԣ µ·(Ù›ÛÌ·ÙÔ˜ àÓ·ÁÂÓÓ‹Û·˜ ìÌĘ ï"‡ÚÈÔ˜ ηd ‰Èa Ùɘ ÿÚÈÙÔ˜ ÙÔÜ ^&Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÊÚ·Á›˙ˆÓ Âå˜ ì̤ڷ˜ à(Ô-Ï˘ÙÚÒÛˆ˜, ¬Ìˆ˜ ıÓËÙeÓ öÙÈ Î·d (·ıËÙeÓ ö¯ÂÈÓ àÊ›ËÛÈ ÛáÌ· ηd ÙeÓ Ùɘ ηΛ·˜ñÊËÁËÙcÓ ÙáÓ Ù·Ì›ˆÓ Ùɘ „˘¯É˜ â΂·ÏÒÓ, ¬Ìˆ˜ àÊ›ËÛÈ (ÚÔÛ‚¿ÏÏÂÈÓ ö͈ıÂÓ,ó˜ iÓ ï àӷηÈÓÈÛıÂd˜ ôÓıÚˆ(Ô˜... âÓ àÁ·ıÔÂÚÁ›÷· ηd ÌÂÙ·ÓÔ›÷· ˙áÓ..., Ùa ‰b牢ÓËÚa ñ(ÔÊ¤ÚˆÓ Î·d Ù·Ö˜ ÙÔÜ àÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ (ÚÔÛ‚ÔÏ·Ö˜ Á˘ÌÓ·˙fiÌÂÓÔ˜ ëÙÔÈ-Ì·ÛıFÉ (Úe˜ ñ(Ô‰Ô¯cÓ Ùɘ àÊı·ÚÛ›·˜»81. ™ÙcÓ (ÔÚ›· ·éÙc ï (ÈÛÙe˜ âÓÈÛ¯‡ÂÙ·Èà(e Ùc £. !鯷ÚÈÛÙ›·. ò!ÙÛÈ à(e Ùa ‰‡Ô ·éÙa ª˘ÛÙ‹ÚÈ· «(ÄÛ· ìÌáÓ õÚÙËÙ·Èì ÛˆÙËÚ›·, (¿Û˘ Ùɘ ı·ӉÚÈÎɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ âÓ ÙÔÖ˜ ‰˘Ûd ÙÔ‡ÙÔȘ Û˘ÁÎÂÊ·Ï·È-

77. N$"%§&%À K&µ&™$§&, ^EÚÌËÓ›· Ùɘ £. §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, Migne ^E.¶. 150, 368-376.78. òEÓı\ àÓˆÙ., 452-453.79. AéÙfiıÈ.80. M¶&§&¡%À ¢., Oî ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ› âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔd Û˘ÁÁÚ·ÊÂÖ˜ à(e ÙÔÜ 800 ̤¯ÚÈ ÙÔÜ 1453,

\AıÉÓ·È, 1951, ÛÛ. 151 ëÍ. Xƒ#™'%À ¶., °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ¶·Ï·ÌĘ, £Ú. ηd \Hı. \EÁ΢ÎÏÔ(·È‰Â›· (=£HE), ÙfiÌ. 4 (1964), ÛÙ. 775-794.

81. Xƒ#™'%À ¶., öÓı\ àÓˆÙ., ÛÙ. 792.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 63

£!"§"°#$ 4/2009

64

Ô˘Ì¤Ó˘»82. ªb ·éÙa ï ôÓıÚˆ%Ô˜ ö¯ÂÈ «Ì¤ıÂÍÈÓ ÙáÓ âÓÂÚÁÂÈáÓ ÙÔÜ £ÂÔÜ» ηd‰‡Ó·Ù·È Óa ï‰ËÁËıÂÖ ÛÙcÓ äıÈÎc ı¤ˆÛË, Óa Êı¿ÛÂÈ àÎfiÌË Î·d ÛÙc ı¤· ÙÔÜ ı·-‚ˆÚ›Ԣ ʈÙfi˜, %Ôf ÂrÓ·È «Ùe ÌfiÓ˘ Ùɘ ÎÂηı·Ṳ́Ó˘ ηډ›·˜ â%›¯·ÚÈ Î·d%·Ó›ÂÚÔÓ ı¤·Ì·», ï àÚÚ·‚gÓ Ùɘ âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎɘ «ı›·˜ ‰fi͢ ηd Ï·Ì%ÚfiÙË-ÙÔ˜»83.

Ή) ^ø˜ %ËÁb˜ ÌÂϤÙ˘ Ùɘ ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›·˜ ηd ÙÔÜ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ Ùɘ £. !鯷ÚÈ-ÛÙ›·˜ ÂrÓ·È Î·d Ùa Û¯ÂÙÈÎa öÚÁ· ÙÔÜ, ¯ÚËÌ·Ù›Û·ÓÙÔ˜ ηd ÌËÙÚÔ%ÔÏ›ÙÔ˘ ^&Ú·-ÎÏ›·˜, ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ 'ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘%fiψ˜ ºÈÏÔı¤Ô˘ († 1379) ηd ÙÔÜ êÁ›Ô˘™˘ÌÂgÓ ÙÔÜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ († 1429). ^" ºÈÏfiıÂÔ˜, ¬Ù·Ó qÙ·Ó ìÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÛÙcÓ î.ÌÔÓ‹ §·‡Ú·˜ (ÛÙe ($ÁÈÔÓ ò"ÚÔ˜), Û˘Ó¤ÁÚ·„ «¢È¿Ù·ÍÈÓ Ùɘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘Ú-Á›·˜»84. ™%Ô˘‰·ÈfiÙÂÚÔ ÁÈa Ùe ı¤Ì· Ùɘ %·ÚÔ‡Û˘ ÌÂϤÙ˘ ÂrÓ·È Ùe öÚÁÔ ÙÔÜ êÁ›-Ô˘ ™˘ÌÂgÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ «^!ÚÌËÓ›· (âÎÙe˜ %ÔÏÏáÓ ôÏÏˆÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎáÓâΉËÏÒÛˆÓ) Ùɘ ı›·˜ Ì˘ÛÙ·ÁˆÁ›·˜ ÏfiÁÔÓ ëοÛÙˇ ‰È‰ÔÜÛ· ÙáÓ âÓ ·éÙFÉ ÙÂ-ÏÔ˘Ì¤ÓˆÓ ı›ˆ˜...»85. ^& «ëÚÌËÓ›·» ·éÙc àÊ\ ëÓe˜ ¯ÚËÛÈÌÔ%ÔÈÂÖ %·Ï·ÈfiÙÂÚÔ%ËÁ·ÖÔ ñÏÈÎe ηd àÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘ âÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ÛÙa %Ï·›ÛÈ· Ùɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ ÎÈÓ‹ÛÂ-ˆ˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ™˘ÌÂgÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ï ï%ÔÖÔ˜ Ìb ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌe â%‰›ˆÎ ÙcÓâ%·Ó·ÊÔÚa ÙÔÜ ÎÔÛÌÈÎÔÜ j àÛÌ·ÙÈÎÔÜ Ù‡%Ô˘ Ùɘ Ï·ÙÚ›·˜, ï ï%ÔÖÔ˜ Âr¯ÂÓâÎÙÔ%ÈÛıÂÖ à%e ÙeÓ ÌÔÓ·ÛÙÈÎfi Ù‡%Ô86.

3. !鯷ÚÈÛÙ›· ηd \!ÎÎÏËÛ›·

)e ó˜ ôÓˆ îÛÙÔÚÈÎe àÓıÔÏfiÁÈÔ ÙáÓ Ì·ÚÙ˘ÚÈáÓ %ÂÚd Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜%·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÌÂÚÈÎb˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎb˜ „ËÊ›‰Â˜ ‚Ȉ̷ÙÈÎɘ-âÌ%ÂÈÚÈÎɘ !鯷-ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜. "î Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ·éÙ¤˜, ¬%ˆ˜ ηd àÓ·Ú›ıÌËÙ˜ ôÏϘ ïÌÔÁÂ-ÓÂÖ˜ ηd Ù·˘ÙfiÛË̘ ‰È·Ù˘%ÒÛÂȘ, %Ôf ÂrÓ·È %ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎa âÁηÙÂÛ%·Ṳ́Ó˜ Ûb

82. AéÙfiıÈ, ÛÙ. 792-793.83. òEÓı\ àÓˆÙ., ÛÙ. 793.84. ^Y%¿Ú¯ÂÈ ÛÙeÓ ñ%\ àÚ. 6277/770 ÎÒ‰Èη Ùɘ ^I. MÔÓɘ ¶·ÓÙÂÏ‹ÌÔÓÔ˜ (ȉ㠷åÒÓ).85. Migne ^E.¶. 155, 829-952.86. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Û¯ÂÙÈÎb˜ ÏÂ%ÙÔ̤ÚÂȘ ‚Ï. ÛÙa ëÍɘ: A¡)ø¡#$¢"À E., ¶ÂÚd ÙÔÜ àÛÌ·ÙÈÎÔÜ

j ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÜ ÎÔÛÌÈÎÔÜ Ù‡%Ô˘ ÙáÓ àÎÔÏÔ˘ıÈáÓ Ùɘ ìÌÂÚÔÓ˘ÎÙ›Ô˘ %ÚÔÛ¢¯É˜, %ÂÚ. «£ÂÔÏÔÁ›·»,Ù. 20, 1949-1951 ηd àÓ¿Ù˘%ÔÓ, \AıÉÓ·È 1951. º"À¡)"À§& I.M., Te ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎeÓ öÚÁÔÓ ™˘ÌÂgÓÙÔÜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1965. £!"¢øƒ"À E.¢., ¶·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ â%d Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔÜ ÎÔ-ÛÌÈÎÔÜ Î·d ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ Ù‡%Ô˘ Ùɘ \OÚı. §·ÙÚ›·˜, âÓ \Aı‹Ó·È˜ 1972.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 64

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

65

ΛÌÂÓ· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜ ‰‡Ô ۯ‰eÓ ¯ÈÏÈÂÙÈáÓ, ηıÈÛÙÔÜÓ Î·Ùa ÙeÌÄÏÏÔÓ j wÙÙÔÓ Ê·ÓÂÚe ÙeÓ ÙÔÓÈÛÌe Ùɘ Û˘Ó‰¤Ûˆ˜ Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÌbÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· ηd Ìb Ùe ¬ÏÔ «Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔÓ à(ÔÎÂÎ·Ï˘Ì̤ÓÔÓ à(e ÙáÓ ·åÒÓˆÓ âÓÙá £Âá» (\!Ê. 3,9).

^# \!ÎÎÏËÛ›·, (Ôf (ÚÔ¸(ÉÚÍ ηd ñ(¿Ú¯ÂÈ «ó˜ ôÓˆ ^$ÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì» (°·Ï.4,26), (ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛıËΠîÛÙÔÚÈÎa (Úe ÃÚÈÛÙÔÜ87 ÁÈa ÙcÓ â(›ÁÂÈ· (·ÚÔ˘Û›· Ù˘ Ûb‰È¿ÊÔÚ˜ Ê¿ÛÂȘ ÛÙcÓ ¶·Ï·Èa ¢È·ı‹ÎË Î·d ÛÙeÓ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎe ÎfiÛÌÔ Î·dà(ÔηχÊıËΠà(e ÙeÓ çÓÙÔÏÔÁÈÎa Û˘ÓÂÓˆı¤ÓÙ· Ìb ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· £Â¿ÓıÚˆ-(Ô "‡ÚÈÔ, ï ^%(ÔÖÔ˜ ÂrÓ·È ì ÎÂÊ·Ï‹ Ù˘ ηd ÙcÓ âÓÂÚÁÔ(Ô›ËÛ ηÙa ÙcÓ âÎÏÔÁcÙáÓ \&(ÔÛÙfiψÓ, ηÙa ÙeÓ ª˘ÛÙÈÎe ¢ÂÖ(ÓÔ Ìb ÙcÓ £. !鯷ÚÈÛÙ›·, ηÙa ÙcÓ ¶Â-ÓÙËÎÔÛÙc ηd ηÙa Ùd˜ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îb˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ ÙáÓ (ÚÒÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓáÓ ñ(eÙÔf˜ \&(ÔÛÙfiÏÔ˘˜. ªb Ùc Û˘Ó¤¯ÈÛË ÙáÓ Û˘Ó¿ÍÂˆÓ ·éÙáÓ Á›ÓÂÙ·È à(e ÙfiÙ·åÛıËÙc ì â(›ÁÂÈ· (·ÚÔ˘Û›· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ÛÙcÓ Î˘ÚÈÔÏÂÍ›· ó˜ \!Î-ÎÏËÛ›·˜,‰ËÏ·‰c ó˜ Û˘Ó¿Íˆ˜ «ÎÂÎÏË̤ӈӻ (ÈÛÙáÓ, (Ôf ‚·(Ù›˙ÔÓÙ·È Î·› «Û˘Ó¿ÁÔÓÙ·ÈÂå˜ )Ó» (\$ˆ. 15,52) ñ(e ÙeÓ \!(›ÛÎÔ(Ô Ùɘ ÙÔ(ÈÎɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜.

™‹ÌÂÚ· ÛÙcÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc %åÎÔ˘Ì¤ÓË ÙÔÜ 20ÔÜ Î·d ÙáÓ àÚ¯áÓ ÙÔÜ 21Ô˘·åáÓÔ˜ ïÏÔÓbÓ Î·d (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÓ â(ÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È, âÎÙe˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ Û˘ÓÈÛÙˆÛáÓÙɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ï !鯷ÚÈÛÙÈ·Îe˜ ¯·Ú·ÎÙcÚ ·éÙɘ. °È\ ·éÙeÓ ÙeÓ ¯·Ú·ÎÙÉÚ·ïÌÈÏÔÜÓ å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ÌÂÚÈÎÔd çÚıfi‰ÔÍÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ, ÌÂÚÈÎb˜ ÊÔÚb˜ Ìb ο(ÔÈ· ÌÔ-ÓÔ̤ÚÂÈ· ηd Ìb Ù¿ÛÂȘ (ÚÔ‚ÔÏɘ ÙÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ (ÚˆÙ›Ԣ Ùɘ âÎÎÏËÛÈÔÏÔ-ÁÈÎɘ ‰È·ÛÙ¿Ûˆ˜ à(¤Ó·ÓÙÈ Ûb ôÏϘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜. ¶Ú¤(ÂȬ̈˜ Óa àÓ·ÁÓˆÚÈÛıÂÖ, ¬ÙÈ ·éÙÔ›, ¬Ù·Ó (ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc \!ÎÎÏË-ÛÈÔÏÔÁ›·, à(ÔÚÚ›(ÙÔ˘Ó çÚıa Ùc ıˆڛ· ηd (Ú¿ÍË, (Ôf (·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙcÓ \!Î-ÎÏËÛ›· ó˜ ê(ÏÉ å‰ÂÔÏÔÁ›·, (Ôf âÍ·›ÚÂÈ ÌÔÓÔÌÂÚᘠÙfi «(ÚÔÊËÙÈÎe àÍ›ˆÌ·» ÙÔÜ"˘Ú›Ô˘, ÙcÓ ‰È‰·ÎÙÈÎc à(ÔÛÙÔÏc ·éÙɘ ηd Ùa äıÈÎÔÎÔÈÓˆÓÈο Ù˘ ÌËӇ̷ٷ,àÏÏa ÏËÛÌÔÓÂÖ j (·Ú·ıˆÚÂÖ Ùfi «àÚ¯ÈÂÚ·ÙÈÎe àÍ›ˆÌ·» ÙÔÜ "˘Ú›Ô˘, ÙcÓ (·Ú¿-‰ÔÛË Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηd ÙeÓ ª˘ÛÙÈÎe ¢ÂÖ(ÓÔ Î·d ÙcÓ ¥‰Ú˘ÛË ÙáÓ Ì˘ÛÙË-ÚÈ·ÎáÓ ÙÂÏÂÙáÓ Î·d 剛ˆ˜ Ùɘ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ Û˘Ó¿Íˆ˜ ÙáÓ ‚·(ÙÈÛÌ¤ÓˆÓ ÌÂÏáÓÙɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ̤۷ ÛÙcÓ ï(Ô›· (ÚÔÛʤÚÂÙ·È ì àÓ·›Ì·ÎÙË ı˘Û›· Ìb ı‡ÙË Î·dıÜÌ· ÙeÓ ÃÚÈÛÙe ηd ‰È·ÈˆÓ›˙ÂÙ·È Ìb Ùc £Â›· "ÔÈÓˆÓ›· ì )ÓˆÛË Î·d Û˘Ûۈ̿-

87. °Èa ÙcÓ (ÚԷȈӛ· ηd (Úe ÃÚÈÛÙÔÜ *(·ÚÍË Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ‚Ï. ÛÙa ëÍɘ öÚÁ·: ™'À§$&-¡%À Ã&ƒ"$&¡&"# (ÙÒÚ· ™Â‚. \&Ú¯ÈÂ(ÈÛÎfi(Ô˘ &éÛÙÚ·Ï›·˜), 'e (ÂÚd \!ÎÎÏËÛ›·˜ Û‡ÓÙ·ÁÌ· Ùɘµã µ·ÙÈηÓɘ ™˘Ófi‰Ô˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1969, Û. 142. "&ƒª$ƒ# $.¡., \%Úıfi‰ÔÍÔ˜ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·(¢ÔÁÌ·ÙÈÎɘ ÙÌÉÌ· !ã), \&ıÉÓ·È 1973, ÛÛ. 19-102.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 65

£!"§"°#$ 4/2009

66

ÙˆÛË ÙáÓ ‚·%ÙÈÛÌ¤ÓˆÓ %ÈÛÙáÓ ÛÙe &Ó· ÛáÌ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, «¬ âÛÙÈÓ ì \!ÎÎÏË-Û›·» ('ÔÏ. 1,24) Û‡Ìʈӷ Ìb ÙcÓ Û%Ô˘‰·ÈÔÙ¿ÙË Î·d ‚·Ú˘Û‹Ì·ÓÙË â%ÈÛ‹Ì·ÓÛËÙÔÜ \$%. ¶·‡ÏÔ˘, %Ôf ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙÔf˜ 'ÔÚÈÓı›Ô˘˜: «(e %ÔÙ‹ÚÈÔÓ Ùɘ ÂéÏÔÁ›·˜ nÂéÏÔÁÔÜÌÂÓ, Ôé¯d ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ âÛÙÈÓ; ÙeÓ ôÚÙÔÓ, nÓÎÏáÌÂÓ, Ôé¯d ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ âÛÙÈÓ; ¬ÙÈ Âx˜ ôÚÙÔ˜, íÓ ÛáÌ·Ôî %ÔÏÏÔ› âÛÌÂÓØ Ôî ÁaÚ %¿ÓÙ˜ âÎ ÙÔÜ ëÓe˜ ôÚÙÔ˘ ÌÂÙ¤¯ˆÌÂÓ» ($ã 'ÔÚ. 10, 16-17Ø %Ú‚Ï. \!Ê. 1,23Ø 4, 12-16Ø 5,30Ø 'ÔÏ. 1, 18, 24). ò!ÙÛÈ ÛÙcÓ !鯷ÚÈÛÙ›· ‰bÓö¯Ô˘Ì ο%ÔÈÔ ÙÌÉÌ· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, àÏÏ\ ·éÙc ÙcÓ ¬ÏË \!ÎÎÏËÛ›·, Ùe ¬ÏÔÓÛáÌ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^) ηıÂÌ›· à%e Ùd˜ çÚıfi‰Ô͘ ÙÔ%ÈÎb˜ \!ÎÎÏËۛ˜, ñ%e ÙeÓ\!%›ÛÎÔ%Ô ·éÙɘ j ÙÔf˜ âÎ%ÚÔÛˆ%ÔÜÓÙ˜ ·éÙeÓ Î·d âÍÔ˘ÛÈÔ‰ÔÙË̤ÓÔ˘˜ à%e·éÙeÓ %ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘˜, ÙÂÏÂÖ ÙcÓ £. !鯷ÚÈÛÙ›·, %Ôf ëÓÒÓÂÈ ÙÔf˜ %ÈÛÙÔf˜ Ìb ÙeÓÃÚÈÛÙe ηd ·éÙÔf˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ò!ÙÛÈ ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ùc ì â%ÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂÙ·Íf ¬ÏˆÓÙáÓ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ÙÔ%ÈÎáÓ \!ÎÎÏËÛÈáÓ, %Ôf ÂrÓ·È Û˘ÓÂӈ̤Ó˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ηÙaο%ÔÈÔÓ ÙÚfi%Ô ó˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔÈ j ÌÈÎÚfiÙÂÚÔÈ, ñ%ÂÚΛÌÂÓÔÈ j ñ%ÔΛÌÂÓÔÈ Î‡-ÎÏÔÈ, %Ôf ö¯Ô˘Ó (ÏÔÁÈ΋) Û¯¤ÛË «â%·ÏÏËÏ›·˜» õ «ñ%·ÏÏËÏ›·˜», ηd ¬ÏÔÈ ÂrÓ·ÈïÌfiÎÂÓÙÚÔÈ, ö¯ÔÓÙ˜ ó˜ ëÓÔ%ÔÈe ηd Û˘Ó‰ÂÙÈÎe ΤÓÙÚÔ «ëÓfiÙËÙ· Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜»88,ì ï%Ô›· âÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È Ìb ÙcÓ ëÓÈ·›· %›ÛÙË Î·d Ìb Ùe ¬ÙÈ ÛÙc £. 'ÔÈÓˆÓ›· ïÃÚÈÛÙe˜ Û˘Ûۈ̷ÙÒÓÂÙ·È Ìb Ùa ̤ÏË ÙáÓ ÙÔ%ÈÎáÓ \!ÎÎÏËÛÈáÓ.

™ÙcÓ Ù¤ÏÂÛË ÙÉ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ «âΉËÏÔÜÙ·È ì ëÓfiÙ˘ Ùɘ â%ÈÁ›Ԣ ηdÙɘ ÔéÚ·Ó›Ô˘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ηd ‰Èa ÙáÓ ÁË˝ÓˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔÜ ôÚÙÔ˘ ηd ÙÔÜ ÔúÓÔ˘âÍ·ÁÈ¿˙ÂÙ·È ‰˘Ó¿ÌÂÈ Î·d ¬ÏÔ˜ ï ÎfiÛÌÔ˜, %ÄÛ· ì ÙFÉ Ì·Ù·ÈfiÙËÙÈ ñ%ÔÙ·ÁÂÖÛ· ηdÛ˘ÛÙÂÓ¿˙Ô˘Û· ηd Û˘Óˆ‰›ÓÔ˘Û· ÎÙ›ÛȘ “â%\ âÏ%›‰È, ¬ÙÈ Î·d ·éÙc ì ÎÙ›ÛȘ âÏ¢-ıÂÚˆı‹ÛÂÙ·È âÎ Ùɘ ‰Ô˘Ï›·˜ Ùɘ ÊıÔÚĘ Âå˜ ÙcÓ âÏ¢ıÂÚ›·Ó Ùɘ ‰fi͢ ÙÔÜ £Â-ÔÜ” (ƒˆÌ. 8, 20-22)»89.

µÂ‚·›ˆ˜ ì \"Úıfi‰ÔÍË \!ÎÎÏËÛ›· Ìb Ùe ΋ڢÁÌ· ηd ÙcÓ îÂÚ·%ÔÛÙÔÏÈÎc‰Ú¿ÛË Ù˘ ÛÙd˜ â%›ÁÂȘ ηd ïÚ·Ùb˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ Ù›ÓÂÈ Óa àÓ·%Ù˘¯ıÂÖ Ûb

88. ¶Ú‚Ï. Ã$ƒ'#$¡$') ™(., ¶ÂÚd Ùe àÏ¿ıËÙÔÓ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ âÓ ÙFÉ \"ÚıÔ‰fi͈ \!ÎÎÏËÛ›÷·,\$ıÉÓ·È, 1965, Û. 182: «^) ëÓfiÙ˘ ÙáÓ Î·Ùa Ùfi%Ô˘˜ â%ÈÛÎfi%ˆÓ ηd ÙáÓ ñ%\ ·éÙÔf˜ ÙÔ%ÈÎáÓ \!Î-ÎÏËÛÈáÓ» ‰bÓ ÓÔÂÖÙ·È «àıÚÔÈÛÙÈÎá˜, àÏÏ\ ó˜ ëÓfiÙ˘ Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜». *)*#"À§$ #. ¢. (™Â‚. ªËÙÚÔ-%ÔÏ›ÙÔ˘ ¶ÂÚÁ¿ÌÔ˘), ^) ëÓfiÙ˘ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ âÓ ÙFÉ £Â›÷· !鯷ÚÈÛÙ›÷· ηd Ùá \!%ÈÛÎfi%ˆ ηÙaÙÔf˜ ÙÚÂÖ˜ %ÚÒÙÔ˘˜ ·åáÓ·˜, âÓ \$ı‹Ó·È˜ 21990, Û. 141: «¢Èa Ùɘ ¬Ï˘ â%ÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙáÓ \!%ÈÛÎfi-%ˆÓ, ¬Ïˆ˜ ‰b å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ‰Èa ÙáÓ ™˘Ófi‰ˆÓ... ì ëÓfiÙ˘ ÙáÓ Î·Ùa Ùfi%Ô˘˜ \!%ÈÛÎfi%ˆÓ ‰bÓ à%ÔÙÂ-ÏÂÖ ëÓfiÙËÙ· àıÚÔÈÛÙÈÎcÓ âÓ ÙFÉ Û˘Á¯ÚfiÓˇ âÓÓÔ›÷· Ùɘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜, àÏÏ\ ëÓfiÙËÙ· Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜».

89. '$ƒª#ƒ) #., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 301.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 66

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

67

ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎc ηd ηıÔÏÈÎc \!ÎÎÏËÛ›· ηd Ìb ÁˆÁÚ·ÊÈÎc öÓÓÔÈ·90, àÏÏa ηıÂ-Ì›· à(e Ùd˜ ÙÔ(ÈÎb˜ \!ÎÎÏËۛ˜ Ìb ÙcÓ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË ñ(e ÙeÓ \!(›ÛÎÔ-(fi Ù˘ ñ(ÂÚ·ÎÔÓÙ›˙ÂÈ Ùa ¯ˆÚÔ¯ÚÔÓÈÎa (ÔÛÔÙÈÎa (Ï·›ÛÈ· ηd ö¯ÂÈ (ÔÈÔÙÈÎcñ(ÂÚ¯ˆÚÔ¯ÚÔÓÈÎc ηıÔÏÈÎfiÙËÙ· Ìb àÚÈÛÙÔÙÂÏ›˙Ô˘Û· ÛËÌ·Û›· Ùɘ Ϥ͈˜ «Î·-ıÔÏÈÎfiÙ˘», ηÙa ÙcÓ ï(Ô›· Ùfi «Ì¤ÚÔ˜» ‰bÓ ÂrÓ·È ÙÌÉÌ· ÙÔÜ «¬ÏÔ˘», àÏÏa (Â-ÚȤ¯ÂÈ Î·d (ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Ùfi «¬ÏÔÓ»91. 'fi «¬ÏÔÓ» Á›ÓÂÙ·È Ê·ÓÂÚfi, ¬Ù·Ó ηÙa ÙcÓ Ù¤-ÏÂÛË Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜, (Ôf Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Î·d Ìb ÙcÓ ïÌÔÏÔÁ›· ÙÔÜ Û˘Ì‚fiÏÔ˘Ùɘ ëÓÈ·›·˜ (›ÛÙˆ˜, ÂrÓ·È «ÙÔÜ (Ï‹ıÔ˘˜ ÙáÓ (ÈÛÙ¢fiÓÙˆÓ ì ηډ›· ηd ì „˘¯cÌ›·» (¶Ú¿Í. 4,32). ò!ÙÛÈ Ùfi «)%ÏÔÓ», (Ôf ‚ÈÒÓÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙa (Ï·›ÛÈ· Ùɘ "·-ıÔÏÈÎɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ¬ÙÈ &éÙc ó˜ Û˘Ó¯›˙Ô˘Û· ÙcÓ à(ÔÛÙÔÏÈÎc (·-Ú¿‰ÔÛË ÂrÓ·È \&(ÔÛÙÔÏÈ΋, ÂrÓ·È ª›· Ìb Û˘Ó›‰ËÛË Ùɘ Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜ ÙáÓ àÓa ÙeÓÎfiÛÌÔ â(d ̤ÚÔ˘˜ \!ÎÎÏËÛÈáÓ Î·d â(d (ϤÔÓ ÂrÓ·È ^&Á›·, ‰ÈfiÙÈ â(ȉÈÒÎÂÈ ÙcÓ(ÓÂ˘Ì·ÙÈÎc àӷη›ÓÈÛË ÙáÓ àÓıÚÒ(ˆÓ ηd ÙcÓ ïÏÔÓbÓ ·éÍ·ÓÔ̤ÓË (Ú·ÁÌ¿Ùˆ-ÛË Ùɘ «"ÔÈÓˆÓ›·˜ ÙáÓ ^&Á›ˆÓ». ™Ùc ‰È·Ù‡(ˆÛË ·éÙc ì ϤÍË «&Á›ˆÓ ÛËÌ·›ÓÂ-Ù·È ÙfiÛÔÓ Ûb àÚÛÂÓÈÎe j ıËÏ˘Îe Á¤ÓÔ˜ (= ÙáÓ (ÚÔÛÒ(ˆÓ ÙÔÜ 'ÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ,àÁÁ¤ÏˆÓ, êÁ›ˆÓ àÓ‰ÚáÓ Î·d Á˘Ó·ÈÎáÓ, ÌÂÏáÓ Ùɘ «ÛÙÚ·Ù¢Ô̤Ó˘» η› «ıÚÈ·Ì-‚¢ԇÛ˘» \!ÎÎÏËÛ›·˜), ¬ÛÔÓ Î·d Ûb Ô鉤ÙÂÚÔ Á¤ÓÔ˜ (= ÙáÓ êÁ›ˆÓ ª˘ÛÙËÚ›ˆÓηd ÙáÓ à(e ·éÙa (ÚÔÂÚ¯ÔÌ¤ÓˆÓ ı›ˆÓ àÁ·ıáÓ).

"ÔڇʈÛË àÎÚȂᘠÙáÓ ª˘ÛÙËÚ›ˆÓ ηd ÙáÓ àÁ·ıáÓ ·éÙáÓ ÂrÓ·È ì ÙÂÏÂÛÈ-Ô˘ÚÁ›· ÙÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜, (Ôf Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· ó˜™áÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ. "·Ùa ÙcÓ õ‰Ë ÌÓËÌÔÓ¢ıÂÖÛ· àÓˆÙ¤Úˆ ‰È·Ù‡(ˆÛË ÙÔÜ ¡ÈÎÔÏ¿-Ô˘ "·‚¿ÛÈÏ·, «ÙcÓ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ \!ÎÎÏËÛ›·Ó, Âú ÙȘ å‰ÂÖÓ ‰˘ÓËı›Ë..., Ôé‰bÓ *ÙÂ-ÚÔÓ j ·éÙe ÌfiÓÔÓ Ùe "˘ÚÈ·ÎeÓ ù„ÂÙ·È ÛáÌ·»92. ò#‰Ë ï \$ˆ¿ÓÓ˘ ï ÃÚ˘ÛfiÛÙÔ-ÌÔ˜ Âr¯Â ‰È·ÎËÚ‡ÍÂÈ, ¬ÙÈ ï ÃÚÈÛÙe˜ «ÛáÌ· ìÌĘ, Ù.ö. ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›·Ó, ë·˘ÙÔÜâ(Ô›ËÛÂ, ÛáÌ· ìÌÖÓ Ùe ë·˘ÙÔÜ ÌÂÙ¤‰ˆÎÂÓ»93. "·d ï ±ÁÈÔ˜ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ¡‡ÛÛ˘ ÌÈ-ÏÔÜÛ (ÂÚd ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ó˜ «àÓ·ÎÂÎڷ̤ÓÔ˘ (Úe˜ Ùe ú‰ÈÔÓ ÛáÌ·, ¬(ÂÚ âÛÙdÓ

90. "Àƒ$§§%À $!ƒ%™%§Àªø¡, "·Ù˯‹ÛÂȘ 18,23. Migne 33,1044: «"·ıÔÏÈÎc ÌbÓ ÔsÓ Î·-ÏÂÖÙ·È, ‰ÈfiÙÈ Î·ı\ ¬ÏÔ˘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ‰È·Î¯˘Ì¤ÓË ñ(¿Ú¯ÂÈ... ‰Èa Ùe ηÙa (¿Û˘ ÂrÓ·È Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤-Ó˘ à(e (ÂÚ¿ÙˆÓ Ùɘ Áɘ *ˆ˜ (ÂÚ¿ÙˆÓ... ‰Èa ÙcÓ *ÓˆÛÈÓ ÙáÓ ê(·ÓÙ·¯ÔÜ ‰ÈÂÛ(·ÚÌ¤ÓˆÓ \!ÎÎÏË-ÛÈáÓ, ·¥ÙÈÓ˜ (ÄÛ·È Ùá Û˘Ó‰¤Û̈ ÙÔÜ ¶·Ó·Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Ì›·Ó ηd ηıÔÏÈÎcÓ à(ÔÙÂÏÔÜÛÈÓ».

91. 'fi «Î·Ùa ̤ÚÔ˜» j Ùfi «Î·ı\ *ηÛÙÔÓ» ‰bÓ à(ÔÙÂÏÂÖ ÙÌÉÌ· ÙÔÜ «Î·ıfiÏÔ˘», ÙÔÜ ¬ÏÔ˘,àÏÏa ÙcÓ (ÔÈÔÙÈÎc öÎÊÚ·ÛË ÙÔÜ ¬ÏÔ˘. µÏ¤( (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· Û¯ÂÙÈÎá˜: +#+$%À§& $., ÌÓ. ö., ÛÛ. 92ëÍ., ¬(Ô˘ ñ(¿Ú¯Ô˘Ó ηd Ôî Û¯ÂÙÈÎb˜ (·Ú·(ÔÌ(b˜ ÛÙeÓ \&ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË.

92. ¡$"%§&%À "&µ&™$§&, ^!ÚÌËÓ›· ı›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, Migne ^!.¶. 150, 452-3.93. ÃÀ™%™'%ª%À, ^%ÌÈÏ›· Âå˜ \!ÊÂÛ›Ô˘˜ 3,3 Migne ^!.¶. 62,27.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 67

£!"§"°#$ 4/2009

68

\!ÎÎÏËÛ›·»94. %·Ùa Ùc ‰È·Ù‡&ˆÛË ÙÔÜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ °·Ï›ÙË, «Ùe ÌÂÙ¤-¯ÂÈÓ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ = \!ÎÎÏËÛ›·˜ ηd Ùe ÌÂÙ¤¯ÂÈÓ (ÎÔÈÓˆÓÂÖÓ) ÙÔÜÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ = £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÂrÓ·È Ù·˘ÙfiÛËÌ·, õ, ôÏÏÔȘ ÏfiÁÔȘ,âÓ ÙFÉ \!ÎÎÏËÛ›÷· ÙÂÏÂÖÙ·È ì ̤ıÂÍȘ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ = £Â›·˜ !鯷ÚÈ-ÛÙ›·˜ ηd ‰Èa Ùɘ £Â›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ÙÂÏÂÖÙ·È ì ̤ıÂÍȘ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈ-ÛÙÔÜ = \!ÎÎÏËÛ›·˜95. ^!&Ô̤ӈ˜ «Á›ÓÂÙ·È Ê·ÓÂÚe˜ ï âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎe˜ ¯·Ú·-ÎÙcÚ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜, ó˜ ηd ï Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îe˜ ¯·Ú·ÎÙcÚ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜»96.

'a ϯı¤ÓÙ· âÓ·ÚÌÔÓ›˙ÔÓÙ·È Î·Ùa Ùe &ÏÂÖÛÙÔÓ &Úe˜ Ùa ϯı¤ÓÙ· à&e ıÂÔÏfi-ÁÔ˘˜, &Ôf &ÚˆÙÔ&ÔÚÈ·Îa ÛÙeÓ 20e ·åáÓ· àʇ&ÓÈÛ·Ó ÛÙcÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc "åÎÔ˘-̤ÓË Ùe âӉȷʤÚÔÓ ÁÈa ÙcÓ âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎc ‰È¿ÛÙ·ÛË Ùɘ ı›·˜ !鯷ÚÈÛÙ›·˜.

¢ÂÈÁÌ·ÙÔÏË&ÙÈÎa ñ&ÂÓı˘Ì›˙Ô˘Ì ÌÂÚÈÎÔ‡˜: °ÓˆÛÙe˜ ÂrÓ·È ï ÚáÛÔ˜ ¡ÈÎfiÏ·-Ô˜ Afanas’ev (1893-1966), ï ï&ÔÖÔ˜ ηٷÓfiËÛ ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· è˜ Â鯷ÚÈÛÙÈ·ÎcÛ‡Ó·ÍË Ûb ïÚÈṲ̂ÓÔ Ùfi&Ô, &Ôf ÂrÓ·È «ÛáÌ· ÃÚÈÛÙÔÜ» Ìb Ùc Û˘ÌÌÂÙÔ¯c ÙáÓ &È-ÛÙáÓ ÛÙc £Â›· !鯷ÚÈÛÙ›·. ^( çÚıc ·éÙc àÓÙ›ÏË„Ë â&ÈÛÎÈ¿ÛıËΠà&e Ùc ¯Ú‹-ÛË «ÌÔÓÔÌÂÚÂÈáÓ Î·d ñ&ÂÚ‚ÔÏáÓ Î·d àÎÚÔًوӻ97. ^" \$Ê·Ó¿ÛÈÂÊ, ÍÂÎÈÓÒÓÙ·˜à&e Ùc ÛΤ„Ë ¬ÙÈ ï ÃÚÈÛÙe˜ ÂrÓ·È âÍ ïÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ &·ÚgÓ ÛÙcÓ ÙÔ&ÈÎc Â鯷ÚÈ-ÛÙÈ·Îc ÎÔÈÓfiÙËÙ·, ñ&ÔÙÈÌÔÜÛ ÙfiÛÔÓ ¬Ï˜ Ùd˜ ñ&ÂÚÙÔ&ÈÎb˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎb˜ ‰Ô-̤˜, Ùd˜ ï&ÔÖ˜ ÌÄÏÏÔÓ ‰bÓ ıˆÚÔÜÛ àÓ·ÁηÖ˜, ¬ÛÔÓ Î·d ÙeÓ ıÂÛÌe ÙÔÜ â&È-ÛÎfi&Ô˘, ÙeÓ ï&ÔÖÔ &·ÚÔ˘Û›·˙ ηÙa &ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙ›˙ÔÓÙ· «ÎÔÁÎÚÂÁηÛÈÔÓ·ÏÈÛÙÈ-Îfi» η› «&ÚÂÛ‚˘ÙÂÚÈ·Ó›˙ÔÓÙ·» ÙÚfi&Ô («Kongregationalismus» η› «Presbyte-rianismus»). ª¿ÏÈÛÙ· àÌÊÈÛ‚ËÙÔÜÛ ÙcÓ )&·ÚÍË ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ â&ÈÛÎfi&Ô˘ ηÙaÙÔf˜ ‰‡Ô &ÚÒÙÔ˘˜ ·åáÓ˜98.

'eÓ âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ· Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ â&ÂÛ‹Ì·Ó ¯ˆÚd˜ ÌÔÓÔ̤-ÚÂȘ ï &ÔÏf ÁÓˆÛÙe˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ Georgij Florovskij (1893-1979), ï ï&ÔÖÔ˜ ÁÚ¿-

94. °ƒ(°"ƒ#"À ¡À™™(™, \!Í‹ÁËÛȘ ÷ôÛÌ·ÙÔ˜ ÷àÛÌ¿ÙˆÓ, ÏfiÁ. 7, Migne ^!.¶. 44,916.95. °$§#'( °., Intercommunio. 'e &Úfi‚ÏËÌ· Ùɘ Ì˘ÛÙËÚÈ·Îɘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂÙa ÙáÓ ëÙÂÚÔ‰fi-

ÍˆÓ âÍ â&fi„ˆ˜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘, \$ıÉÓ·È 1966, Û. 15.96. %$ƒª#ƒ( #., öÓı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 163-164.97. $éÙfiıÈ, Û. 95, ñ&ÔÛËÌ. 1.98. ^" Nikolaj Afanas’ev ó˜ «ÂåÛËÁËÙc˜ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜» («Initiator der

eucharistischen Ekklesiologie») ÌÂÏÂÙ‹ıËΠ&ÔÏf à&e ڈ̷ÈÔηıÔÏÈÎÔ‡˜. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎcÂrÓ·È ì ÌÔÓÔÁÚ·Ê›·: PLANK P., Die Eucharistieversammlung als Kirche. Zur Entstehung undEntfaltung der eucharistischen Ekklesiologie Nikolaj Afanas’evs, Würzburg 1980. ¶Ú‚Ï. '"À #¢#-"À, !irche, Eucharistie und Vorsteheramt im Denken Nikolaj Afanas’evs: A. Rauch - P. Imhof,(âΉ.), Die Eucharistie der einen Kirche, München 1983, ÛÛ. 72-92.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 68

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

69

ÊÂÈ: «^# \!ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÂrÓ·È Ì›· ̤۷ ÛÙcÓ !鯷ÚÈÛÙ›·, ‰ÈfiÙÈ ì !鯷-ÚÈÛÙ›· ÂrÓ·È ï ú‰ÈÔ˜ ï ÃÚÈÛÙfi˜, ï Ó¤Ô˜ \&‰aÌ Î·d ï ™ˆÙ‹Ú...»99. ^# Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îcηd ÏÔÈ(c (·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙeÓ ÎfiÛÌÔ «Î¿ÓÂÈ ÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· ÛáÌ· ÙÔÜÃÚÈÛÙÔÜ Î·d ÙeÓ ÃÚÈÛÙeÓ ÎÂÊ·ÏcÓ ·éÙɘ»100. ^!(Ô̤ӈ˜, ¬Ù·Ó ïÌÈÏÔÜÌ ÁÈa ÙcÓ\!ÎÎÏËÛ›·, «‰bÓ (ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈa Ì›· àÓıÚÒ(ÈÓË ÎÔÈÓˆÓ›·, àÏÏa (ÔÏf (ÂÚÈÛÛfiÙÂ-ÚÔ ÁÈa Ì›· “ı›· ÎÔÈÓˆÓ›·”, ù¯È ÁÈa Ì›· àÓıÚÒ(ÈÓË ÎÔÈÓfiÙËÙ·..., àÏÏa ÁÈa Ì›·ÓêÁ›· ÎÔÈÓfiÙËÙ·, ì ï(Ô›· ηÙa ÙcÓ ÔéÛ›· Ù˘ ‰bÓ ÂrÓ·È “âÎ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ˘”ηd Ì¿ÏÈÛÙ· ‰bÓ àÓ‹ÎÂÈ Âå˜ ÙfiÓ “·åáÓ· ÙÔÜÙÔÓ”, àÏÏ\ Âå˜ ÙfiÓ “âÚ¯fiÌÂÓÔÓ ·åáÓ·”(Ùɘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ)101. h&˜ (ÚÔÛÙÂıÂÖ, ¬ÙÈ ï Florovskij à(ÔÎÚÔ‡ÂÈ Ùe Óa Á›-ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ηd ÁÈ¿ «ÁˆÁÚ·ÊÈ΋» õ «ÙÔ(ÔÁÚ·ÊÈ΋» ηıÔÏÈÎfiÙËÙ· Ùɘ \!ÎÎÏË-Û›·˜102.

^% Alexander Schmemann (1921-1983), ¯ˆÚd˜ Óa ηٷÎÚ›ÓÂÈ Ê·ÓÂÚa Ùd˜ñ(ÂÚ‚ÔÏb˜ ÙÔÜ ‰È‰·ÛοÏÔ˘ ÙÔ˘ Afanas’ev, ‰¤¯ıËΠÙeÓ (˘ÚÉÓ· Ùɘ !鯷ÚÈ-ÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜ ·éÙÔÜ Î·d ÙfiÓÈÛ ¬ÙÈ ÛÙÔf˜ Û˘ÁÎÂÓÙڈ̤ÓÔ˘˜ â(ÈÛÎfi-(Ô˘˜ Ûb Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË ÁÈa Ùc ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· Ó¤Ô˘ â(ÈÛÎfi(Ô˘ ñ(¿Ú¯ÂÈ ¯ÂÈ-ÚÔ(È·ÛÙc öÎÊÚ·ÛË Ùɘ ÔéÛÈÒ‰Ô˘˜ Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜ ÙáÓ ÙÔ(ÈÎáÓ \!ÎÎÏËÛÈáÓ, ÙɘëÓfiÙËÙÔ˜ Ùɘ (›ÛÙˆ˜, ÙáÓ ÎÔÈÓáÓ â(ȉÈÒ͈Ó, Ùɘ àÏÏËÏÂÁÁ‡Ë˜ ηd àÁ¿(˘103,¬(ˆ˜ ηd ÙÔÜ (˘ÚÉÓÔ˜ ÙÔÜ Û˘ÓÔ‰ÈÎÔÜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜104.

99. FLOROVSKY G., Le corps du Christ vivant, une interprétation orthodoxe de l’ Église:™˘ÏÏÔÁÈÎe öÚÁÔ La Sainte Église universelle, Paris 1948, ÛÛ. 9-57 ((·Ú¿ıÂÌ· Û. 20).

100. FLOROVSKY G., Christ and his Church: ÛÙe öÚÁÔ L’ Église et les Églises, Chevetogne1954, ÛÛ. 167-168.

101. FLOROVSKY G., Die Kirche, ihr Wesen und ihre Aufgabe, ÛÙe Û˘ÏÏÔÁÈÎe öÚÁÔ DieKirche in Gottes Heilsplan, Zürich 1948, ÛÛ. 46-61 ((·Ú¿ıÂÌ· Û. 48).

102. FLOROVSKY G., Le Gorps du Christ vivant..., ÛÛ. 24 ëÍ. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈa Ùd˜ âÎÎÏËÛÈÔ-ÏÔÁÈÎb˜ à(fi„ÂȘ ÙÔÜ Florovsky ‚Ï. ÛÙe öÚÁÔ: LELOUVIER Y.-N., Perspectives russes sur l’ Église:George Florovsky, Paris 1968.

103. SCHMEMANN AL., Unity, Division, Reunion in the Light of Orthodox Ecclesiology: (ÂÚ.£ÂÔÏÔÁ›· 22 (1951), ÛÛ. 242 ëÍ. '%À $¢$%À, £ÂÔÏÔÁ›· ηd !鯷ÚÈÛÙ›·: ÛÙe öÚÁÔ £ÂÔÏÔÁ›·,\&Ï‹ıÂÈ· ηd )ˆ‹ (öΉ. \&‰ÂÏÊfiÙËÙÔ˜ «)ˆ‹»), \&ıÉÓ·È 1962, ÛÛ. 104-127. '%À $¢$%À, L’Eucharistie. Sacrament du royaume, Paris 1985. '%À $¢$%À, The Eucharist. Sacrament of theKingdom, Crestwood (N.Y.) 1988. PLANK P., Eucharistische Ekklesiologie (Ostkirchlich):Lexikon für Theologie und Kirche, ÙfiÌ. 3, Freiburg Î.à., 32006, ÛÙ. 971-972.

104. ¶Ú‚Ï. Ã&ƒ"$&¡&"# ™'. (ÓÜÓ \&Ú¯ÈÂ(ÈÛÎfi(Ô˘ &éÛÙÚ·Ï›·˜), ¶ÂÚd Ùe àÏ¿ıËÙÔÓ Ùɘ \!Î-ÎÏËÛ›·˜ âÓ ÙFÉ \%ÚıÔ‰fi͈ £ÂÔÏÔÁ›÷·, \&ıÉÓ·È 1965, Û. 85: «\!ÎÎÏËÛ›·... ôÓ¢ Û˘ÓÔ‰ÈÎÔÜ Û˘ÛÙ‹-Ì·ÙÔ˜ ηd (ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜ à(ÔÙÂÏÂÖ ÙÔÜÙ\ ·éÙe àÓٛʷÛÈÓ âÓ ÙÔÖ˜ ¬ÚÔȘ». ª&•$ª%À ™&ƒ¢!ø¡, 'e%åÎÔ˘ÌÂÓÈÎeÓ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔÓ âÓ ÙFÉ \%ÚıÔ‰fi͡ˆ \!ÎÎÏËÛ›÷·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1973, ÛÛ. 48-49: «^#

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 69

£!"§"°#$ 4/2009

70

\$Ó¿ÌÂÛ· ÛÙd˜ ÌÔÓÔÌÂÚÂÖ˜ ηd ñ%ÂÚ‚ÔÏÈÎb˜ ı¤ÛÂȘ ÙÔÜ Afanas’ev qÙ·Ó Î·d ì%·Ú·‰Ô¯c ëÓe˜ Âú‰Ô˘˜ ÌÔÓÈÛÌÔÜ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜, ï ï%ÔÖÔ˜%·Ú·ıˆÚÔÜÛ ¬ÙÈ ÁÈa ÙcÓ öÓÓÔÈ· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ηd ÙcÓ ëÓfiÙËÙ· ÙáÓ \!ÎÎÏË-ÛÈáÓ à%·ÈÙÔÜÓÙ·È, âÎÙe˜ Ùɘ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ Û˘Ó¿Íˆ˜, ηd ôÏϘ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂÈ˜Û˘ÓÈÛÙáÛ˜, ¬%ˆ˜ Ùe â%ÈÛÎÔ%ÔÎÂÓÙÚÈÎe Û‡ÛÙËÌ·Ø ì Û˘Ìʈӛ· ÁÈa Ùe %ÂÚȯfi-ÌÂÓÔ ÙÔÜ ı›Ԣ ÏfiÁÔ˘, Ùɘ %›ÛÙˆ˜ ηd ÙáÓ ÎÔÈÓáÓ â%ȉÈÒ͈ÓØ Ùa ‚·%ÙÈṲ̂ӷ̤ÏË %ÈÛÙáÓ Î.ô. ò!ÙÛÈ ï ÚáÛÔ˜ ·éÙe˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ %›ÛÙ¢ ¬ÙÈ Ì¤Û· ÛÙa %Ï·›ÛÈ·ÌÈĘ (à%e ·éÙeÓ Î·ÎᘠÓÔÔ˘Ì¤Ó˘) ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎɘ ÎÈÓ‹Ûˆ˜ ıa qÙ·Ó ÂûÎÔÏË Î·d‰˘Ó·Ùc ì &ÓˆÛË Ìb ηÎfi‰Ô͘ Û¯ÈÛÌ·ÙÈÎb˜ \!ÎÎÏËۛ˜, Ôî ï%ÔÖ˜ ö¯Ô˘Ó Â鯷-ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË105.

™Ùd˜ à%e %ÔÏÏÔf˜ à%ÔÎÚÔ˘fiÌÂÓ˜ ı¤ÛÂȘ ·éÙb˜ ÙÔÜ Afanas’ev àÓÙÈÙ¿¯ıËÎÂöÓÙÔÓ· ηd %ÂÈÛÙÈÎa ï ̷ηÚÈÛÙe˜ ηıËÁËÙc˜ ¶·Ó. 'ÚÂÌ%¤Ï·˜, ñ%ÂÓı˘Ì›˙Ô-ÓÙ·˜ ¬ÙÈ àÏËıÈÓc ηıÔÏÈÎfiÙ˘ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ÂrÓ·È «¬,ÙÈ %¿ÓÙÔÙÂ, ¬,ÙÈ %·ÓÙ·-¯ÔÜ, ¬,ÙÈ à%e ¬ÏÔ˘˜ %ÈÛÙ‡ıËλ (quod semper, quod ubique, quod ab omnibuscreditum est, it est vere catholicum)106.

^" ηıËÁËÙc˜ ¶·Ó. 'ÚÂÌ%¤Ï·˜ âÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙÔf˜ ÏfiÁÔ˘˜ ·éÙÔf˜ ÙÔÜ µÈÎÂÓÙ›Ô˘âÎ §ÂÈÚ›ÓÔ˘ Ìb â%ÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ Ùɘ %·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ %·Ú·‰fiÛˆ˜. ò!ÙÛÈ %.¯.ñ%ÂÓı˘Ì›˙ÂÈ ¬ÙÈ ï !åÚËÓ·ÖÔ˜, ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ «ÙcÓ Î·ıÔÏÈÎfiÙËÙ· ηd ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi-ÙËÙ· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜» ÛÙcÓ ëÓfiÙËÙ· Ùɘ %›ÛÙˆ˜ ηd ‰È‰·Ûηϛ·˜, ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ:«^( \!ÎÎÏËÛ›· %·Úa ÙáÓ \$%ÔÛÙfiÏˆÓ Î·d ÙáÓ âÎÂ›ÓˆÓ Ì·ıËÙáÓ %·Ú·Ï·‚ÔÜÛ·ÙcÓ %›ÛÙÈÓ, η›%ÂÚ âÓ ¬Ïˇ Ùá ÎfiÛÌˇ ‰ÈÂÛ%·Ṳ́ÓË â%ÈÌÂÏá˜ Ê˘Ï¿ÛÛÂÈ ó˜ &Ó·ÔrÎÔÓ ÔåÎÔÜÛ·Ø Î·d ïÌÔ›ˆ˜ %ÈÛÙ‡ÂÈ ÙÔ‡ÙÔȘ ó˜ Ì›·Ó „˘¯cÓ Î·d ÙcÓ ·éÙcÓ ö¯Ô˘-Û· ηډ›·Ó ηd Û˘ÌÊÒÓˆ˜ Ù·ÜÙ· ÎËÚ‡ÛÛÂÈ Î·d ‰È‰¿ÛÎÂÈ Î·d %·Ú·‰›‰ˆÛÈÓ ó˜íÓ ÛÙfiÌ· ÎÂÎÙË̤ÓË. )·d ÁaÚ ·î ηÙa ÙeÓ ÎfiÛÌÔÓ ‰È¿ÏÂÎÙÔÈ àÓfiÌÔÈÔÈ, àÏÏ\ 쉇ӷÌȘ Ùɘ %·Ú·‰fiÛˆ˜ Ì›· ηd ì ·éÙ‹. )·d ÔûÙ ·î âÓ °ÂÚÌ·Ó›·È˜ î‰Ú˘Ì¤Ó·ÈâÎÎÏËÛ›·È ôÏψ˜ %Â%ÈÛÙ‡ηÛÈÓ j ôÏψ˜ %·Ú·‰È‰fi·ÛÈÓ, ÔûÙ âÓ Ù·Ö˜ \#‚ËÚ›·È˜,ÔûÙ âÓ )¤ÏÙÔȘ, ÔûÙ ηÙa Ùa˜ àÓ·ÙÔÏ¿˜, ÔûÙ âÓ $åÁ‡%Ùˆ, ÔûÙ âÓ §È‚‡FË, ÔûÙ·î ηÙa ̤۷ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ î‰Ú˘Ì¤Ó·ÈØ àÏÏ\ œÛ%ÂÚ ï *ÏÈÔ˜... âÓ ¬Ïˇ Ùá ÎfiÛÌˇ Âx˜

Û˘Ó¤Ï¢ÛȘ â%ÈÛÎfi%ˆÓ ‰Èa ÙcÓ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·Ó â%ÈÛÎfi%Ô˘ Âå˜ ¯ËÚÂ‡Ô˘Û·Ó â%ÈÛÎÔ%cÓ Âr¯ÂÓ ¬Ï· ÙaÛÙÔȯÂÖ· Ùɘ Û˘Ófi‰Ô˘..., à%ÂÙ¤ÏÂÈ öÎÊÚ·ÛÈÓ ÙÔÜ Û˘ÓÔ‰ÈÎÔÜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, *ÙȘ ï%ˆÛ‰‹%ÔÙ â%Ë-Ú¤·Û ηd ÙeÓ ÙÚfi%ÔÓ Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ûˆ˜ ÙáÓ ÙÔ%ÈÎáÓ Û˘Ófi‰ˆÓ...». )$ƒª#ƒ( #., ÌÓ. ö., Û. 654.

105. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‚Ï. ÛÙa ëÍɘ: AFANAS’EV N., Una Sancta, %ÂÚ. Irénikon 36(1963), ÛÛ. 436-478. '"À #¢#"À, L’ Église du St. Esprit, Paris 1975. PLANK P., öÓı\ àÓˆÙ. 'ƒ!ª¶!§$ ¶., £ÂˆÚ›·Èà%·Ú¿‰ÂÎÙÔÈ %ÂÚd ÙcÓ Unam Sanctum, %ÂÚ. \!ÎÎÏËÛ›·, 41(1964), ÛÛ. 167-353.

106. 'ƒ!ª¶!§$ ¶., öÓı\ àÓˆÙ., Û. 199.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 70

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

71

ηd ï ·éÙfi˜Ø Ô(Ùˆ ηd Ùe ΋ڢÁÌ· Ùɘ àÏËı›·˜ )·ÓÙ·¯FÉ Ê·›ÓÂÈ... "·d ÔûÙ ï)¿Ó˘ ‰˘Ó·Ùe˜ âÓ ÏfiÁˆ ÙáÓ âÓ Ù·Ö˜ \!ÎÎÏËÛ›·È˜ )ÚÔÂÛÙÒÙˆÓ *ÙÂÚ· ÙÔ‡ÙˆÓâÚÂÖ..., ÔûÙ ï àÛıÂÓc˜ âÓ Ùá ÏfiÁˆ âÏ·ÙÙÒÛÂÈ ÙcÓ )·Ú¿‰ÔÛÈÓ»107.

%î ÏfiÁÔÈ ·éÙÔ›, ¬)ˆ˜ ηd ôÏÏÔÈ Ï.¯. ÙÔÜ "˘)ÚÈ·ÓÔÜ, ÙÔÜ ª. µ·ÛÈÏ›Ԣ, ÙÔÜ\$ˆ¿ÓÓÔ˘ ÙÔÜ ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘108, ‚ÔËıÔÜÓ Óa Û˘ÓÂȉËÙÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÁÈ·Ù› ÁÓËÛ›·Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË ‰bÓ ÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙeÓ Óa ñ)¿ÚÍÂÈ ÛÙÔf˜ ·îÚÂÙÈÎÔf˜ ηd Û¯È-ÛÌ·ÙÈÎÔ‡˜, )Ôf ö¯Ô˘Ó )·‡ÛÂÈ Óa ÂrÓ·È Ì¤ÏË Ùɘ ªÈĘ, &Á›·˜, "·ıÔÏÈÎɘ ηd\&)ÔÛÙÔÏÈÎɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜. °È\ ·éÙe Ùa Ì˘ÛÙ‹ÚÈ· ÁÂÓÈÎá˜, )Ôf ÙÂÏÔÜÓÙ·È ö͈à)e &éÙcÓ ÂrÓ·È ô΢ڷ. "·Ùa Ùc ‰È·Ù‡)ˆÛË ÙÔÜ ¶·Ó. 'ÚÂÌ)¤Ï·, «Ùe ı˘ÛÈ·ÛÙ‹-ÚÈÔÓ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ÂrÓ·È íÓ Î·d à‰È·›ÚÂÙÔÓ Î·d Û˘ÓÂ)ᘠÔî âÎ Ùɘ ÌÈĘ \!ÎÎÏË-Û›·˜ ¯ˆÚÈ˙fiÌÂÓÔÈ ‰bÓ ÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙeÓ Óa Û˘Ó·)ÔÎÔÌ›˙Ô˘Ó ÌÂı\ ë·˘ÙáÓ Ùe ı˘ÛÈ·-ÛÙ‹ÚÈÔÓ Ù·‡Ù˘, àÏÏ\ àÓ·Áη›ˆ˜ ¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·È ÔyÙÔÈ Î·d à)\ ·éÙÔÜ. !x˜ ï ôÚÙÔ˜,ï âÍ Ôy )¿ÓÙ˜ âÛı›ÔÌÂÓ, ÌÂÏÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ̤Ó, àÏÏa Ìc ‰È·ÈÚÔ‡ÌÂÓÔ˜, íÓ ‰b ηd Ùeı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔÓ )·Úa ÙcÓ ‰˘ÛÂÍ·Ú›ıÌËÙÔÓ )ÏËıfÓ ÙáÓ Ó·áÓ Ì·˜ ηd ÙáÓ âÓ·éÙÔÖ˜ êÁ›ˆÓ ÙÚ·)Â˙áÓ»109.

^% ™Â‚. ªËÙÚÔ)ÔÏ›Ù˘ ¶ÂÚÁ¿ÌÔ˘ ηd \&η‰ËÌ·˚Îe˜ \$ˆ¿ÓÓ˘ +Ë˙ÈԇϷ˜, Ùa‰ËÌÔÛȇ̷ٷ ÙÔÜ ï)Ô›Ô˘ )ÂÚd Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÌÓËÌÔÓ‡ÔÓÙ·ÈÛÙc Û¯ÂÙÈÎc ‰ÈÂıÓÉ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·, ıÂÒÚËÛÂ ó˜ ‰ÈηÈÔÏÔÁË̤ÓËÓ Ù‹Ó «åÛ¯˘ÚaÓàÓÙ›‰Ú·ÛÈÓ»110 ÙÔÜ ¶·Ó. 'ÚÂÌ)¤Ï· ÁÈ¿ «ÙeÓ âÏÏԯ‡ÔÓÙ· ΛӉ˘ÓÔÓ Ùɘ ÌÔÓÔÌÂ-Ú›·˜ (ÙÔÜ Afanas’ev), ì ï)Ô›· ‰‡Ó·Ù·È Óa à)Ô‚FÉ â)È˙‹ÌÈÔ˜ ‰Èa ÙcÓ îÛÙÔÚÈÎcÓöÚ¢ӷӻ111. ¶ÚÔÛı¤ÙÂÈ, ¬ÙÈ «ì öÓÓÔÈ· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ηd Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜ ·éÙɘ‰bÓ âÍ·ÓÙÏÂÖÙ·È )Ï‹Úˆ˜ Âå˜ Ì›·Ó ôÓ¢ ÔîˆÓ‰‹)ÔÙ )ÚÔ¸)Ôı¤ÛÂˆÓ Â鯷ÚÈ-ÛÙÈ·ÎcÓ ëÓfiÙËÙ·. ^# \!ÎÎÏËÛ›· FäÛı¿ÓÂÙÔ ë·˘ÙcÓ àӤηıÂÓ ìӈ̤ÓËÓ Î·d âÓ ÙFÉ)›ÛÙÂÈ, ÙFÉ àÁ¿) FË, Ùá ëÓd µ·)Ù›ÛÌ·ÙÈ, ÙFÉ êÁÈfiÙËÙÈ ÙÔÜ ‚›Ô˘ Î.Ï).»112. ^# ÎÂÓÙÚÈÎcηd à)·Ú·›ÙËÙË ı¤ÛË Ùɘ !鯷ÚÈÛÙ›·˜ ̤۷ ÛÙcÓ \!ÎÎÏËÛ›· ‰bÓ ·úÚÂÈ Ùe ÁÂÁÔ-Ófi˜, ¬ÙÈ «ì !鯷ÚÈÛÙ›· ‰bÓ ‰‡Ó·Ù·È Óa ÌÂÏÂÙËıFÉ ó˜ íÓ ÎÏÂÈÛÙeÓ àÓÙÈΛÌÂÓÔÓ,ö͈ ÙÔÜ )ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ Ùɘ ηıfiÏÔ˘ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜ ηd Ùɘ â)ȉڿÛÂÒ˜ÙÔ˘ â)d Ùɘ ¬Ï˘ ˙ˆÉ˜ ÙÔÜ àÓıÚÒ)Ô˘»113. °Èa ÙÔÜÙÔ, «âÓá ì ıÂÒÚËÛȘ Ùɘ !鯷-

107. ò!Óı\ àÓˆÙ., Û. 268.108. ò!Óı\ àÓˆÙ., ÛÛ. 268 ëÍɘ.109. &éÙfiıÈ, Û. 270.110. +#+$%À§& $., ÌÓ. ö., Û. 197.111. &éÙfiıÈ, Û. 17.112. ò!Óı\ àÓˆÙ.113. &éÙfiıÈ, Û. 18.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 71

£!"§"°#$ 4/2009

72

ÚÈÛÙ›·˜ ó˜ ÙÔÜ Î·Ù\ âÍÔ¯cÓ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ âÓÛ·ÚÎÒÛˆ˜ ηd âÎÊÚ¿Ûˆ˜ Ùɘ \!Î-ÎÏËÛ›·˜ ÂrÓ·È çÚı‹, ‰bÓ ıa 䉇ӷÙÔ Óa Á›ÓFË âÍ úÛÔ˘ àÓÂ%ÈÊ˘Ï¿ÎÙˆ˜ à%Ô‰ÂÎÙcηd ì ıÂÒÚËÛȘ ·éÙɘ ó˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·‰ÈÎÔÜ à%·Ú·ÈÙ‹ÙÔ˘ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ (sine qua non)%Úe˜ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌeÓ Ùɘ âÓÓÔ›·˜ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ηd Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜ ·éÙɘ... \$%·È-ÙÔÜÓÙ·È Î·d ôÏÏ· ÛÙÔȯÂÖ·...»114.

¶¿ÓÙˆ˜ ï ™Â‚. ¶ÂÚÁ¿ÌÔ˘ ‰bÓ ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ Óa Û˘ÌʈӋÛÂÈ ÁÈa ÙeÓ ÎÂÓÙÚÈÎe%˘ÚÉÓ· Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ \$Ê·Ó¿ÛÈÂÊ Î·d ™Ì¤Ì·Ó ηdÓa ÙÔÓ›ÛÂÈ ¬ÙÈ ·éÙ‹ «à%ÔÙÂÏÂÖ Û%Ô˘‰·ÖÔÓ ıÂÙÈÎeÓ ÛÙÔȯÂÖÔÓ, Ùe ï%ÔÖÔÓ ‰bÓ ‰‡-Ó·Ù·È Óa àÊ‹ÛÂÈ à‰È¿ÊÔÚÔÓ ÙeÓ îÛÙÔÚÈÎeÓ Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜»115.

\$ÏÏ\ ï ™Â‚. \#. &Ë˙ÈԇϷ˜ ‰bÓ %ÂÚÈÔÚ›ÛıËΠÛÙd˜ à%fi„ÂȘ ·éÙ¤˜, %Ôf %·ÚÔ˘-ÛÈ¿˙ÂÈ ÛÙc ‰È‰·ÎÙÔÚÈÎc ‰È·ÙÚÈ‚‹ ÙÔ˘. ™b ÓÂÒÙÂÚ· ‰ËÌÔÛȇ̷ٿ ÙÔ˘ â%‰›ˆÍ‚·ı‡ÙÂÚË âÌ‚¿ı˘ÓÛË ÛÙc £. !鯷ÚÈÛÙ›· ηd ÛÙe ª˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜.ÃÚËÛÈÌÔ%ÔÈÒÓÙ·˜ çÚıfi‰ÔÍÔ %ÂÚÛÔÓ·ÏÈÛÙÈÎe %ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌe ÙÔÓ›˙ÂÈ, ¬ÙÈ ï'ÚÈ·‰ÈÎe˜ £Âe˜ ÂrÓ·È ÎÔÈÓˆÓ›· ηd ëÓfiÙ˘ %ÚÔÛÒ%ˆÓ, ì \!ÎÎÏËÛ›· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈÛÙc ı›· ·éÙc ÎÔÈÓˆÓ›· ó˜ Û‡Ó·ÍË %ÚÔÛÒ%ˆÓ, %Ôf ÛÙcÓ !鯷ÚÈÛÙ›· ÙÔ˘˜ ÁÈaÙc ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ηd Ù‹Ó (âÓ ÃÚÈÛÙá) χÙÚˆÛË Î·d ÛˆÙËÚ›·, ¬%ˆ˜ ηd ÁÈa Ùc ̤Ï-ÏÔ˘Û· µ·ÛÈÏ›· (ÙÔÜ £ÂÔÜ) Êı¿ÓÔ˘Ó ÛÙcÓ ÙÂÏÂÈÔÙ¿ÙË communio, ÙcÓ ï%Ô›· ÔîôÓıÚˆ%ÔÈ Ì%ÔÚÔÜÓ Óa ö¯Ô˘Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜116. (·ıÔÏÈÎfiÙËÙ· η٤¯ÂÈ %ÄÛ· çÚıfi-‰ÔÍË ÙÔ%ÈÎc Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË ù¯È ÌfiÓÔ ‰ÈfiÙÈ Ìb Ùc ÌÓËÌÔÓ¢ıÂÖÛ· àÚÈÛÙÔ-ÙÂÏÈÎc öÓÓÔÈ· ̤۷ ÛÙe å‰ÈÎfi Ù˘ ̤ÚÔ˜ η٤¯ÂÈ Ùe ¬ÏÔ, àÏÏa ηd ‰ÈfiÙÈ ‰È·ÎË-Ú‡ÛÛÂÈ ÙcÓ âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎc ëÓfiÙËÙ· ¬ÏˆÓ âÓ ÃÚÈÛÙá ηd öÙÛÈ ñ%ÂÚ‚·›ÓÂÈ Ùc Û‡Ó-‰ÂÛ‹ Ù˘ Ìb Ùfi%Ô Î·d ¯ÚfiÓÔ. \!%›Û˘ ÛÙcÓ ëÓfiÙËÙ· ηd àÌÔÈ‚·›· àÓ·ÊÔÚa ÙɘÌÈĘ ÙÔ%ÈÎɘ âÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙcÓ ôÏÏË Î·ÙÔ%ÙÚ›˙ÂÙ·È Ûb âÛ¯¿ÙË àÓ¿Ï˘ÛË ì ëÓfiÙ˘ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙcÓ 'ÚÈ·‰ÈÎfiÙËÙ¿ 'Ô˘117. ^" â%›ÛËÌÔ˜ \"ÚıÔ‰ÔÍÔ-ƒ(·ıÔÏÈÎe˜ ¢È¿-

114. ò!Óı\ àÓˆÙ., Û. 197.115. $éÙfiıÈ, Û. 17.116. PLANK P., Eucharistische Ekklesiologie (Ostkirchlich), LThK 3, ÛÙ. 971-972.117. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‚Ï. ÛÙa ÓÂÒÙÂÚ· öÚÁ· ÙÔÜ \#. &Ë˙ÈԇϷ, %Ôf àӷʤÚÔÓÙ·È ÛÙc £. !鯷ÚÈ-

ÛÙ›·: ZIZIOULAS J. - TILLIARD J.M.R. - ALLMEN J.J.R. (âΉ.), Eucharistie, Paris 1970, ÛÛ. 11-74.ZIZIOULAS J., Die Eucharistie in der neuzeitlichen Orthodoxen Theologie: ™Ùe öÚÁÔ: DieAnrufung des Hl. Geistes im Abendmahl, Frankfurt (Main) 1977, ÛÛ. 163-179. '"À #¢#"À, L’ êtreecclésial, Genf 1981. 'ÔÜ å‰›Ô˘, Being as Communion. Studies in Personhood and the Church,Crestwood (N.Y.) 1985. '"À #¢#"À, Le mystère de l’ Église dans la Tradition Orthodoxe, %ÂÚ.,Irénikon, 60(1987), ÛÛ. 322-355. '"À #¢#"À, L’ Eucharistié, l’ Évêque et l’ Église durant les troispremiers siècles, Paris 1994. ¶Ú‚Ï. BAILLARGEMON G., Perspectives orthodoxes sur l’ Église-Communion. L’ oeuvre de Jean Zizioulas. Montréal-Paris 1989. FELMY K. CH., Die orthodoxe

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 72

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

73

ÏÔÁÔ˜ â(ÈÛËÌ·›ÓÂÈ å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ Û‹ÌÂÚ·, ¬ÙÈ ì Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ÎÔÈÓˆÓ›· àÁ΢ÚÔ‚Ô-ÏÂÖ ÛÙcÓ ÙÚÈ·‰ÈÎc ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ: «^# \!ÎÎÏËÛ›· ö¯ÂÈ Ùe (ÚfiÙ˘(fi Ù˘, ÙcÓàÚ¯‹ Ù˘ ηd ÙeÓ ÛÎÔ(fi Ù˘ ÛÙe ª˘ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔÜ ^!Óe˜ £ÂÔÜ ÛÙa ÙÚ›· (ÚfiÛˆ(·.\&ÎfiÌË (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÓ ì !鯷ÚÈÛÙ›·, ¬Ù·Ó ·éÙc ηٷÓÔÂÖÙ·È öÙÛÈ Ì¤Û· ÛÙe Êá˜ÙÔÜ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ 'ÚÈ·‰ÈÎfiÙËÙÔ˜, (·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ùe ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ (̤ÙÚÔ) Ùɘ Û˘ÓÔ-ÏÈÎɘ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜. 'a ıÂÛÌÈÎa ÛÙÔȯÂÖ· ·éÙɘ (Ú¤(ÂÈ Óa ÂrÓ·È Ù›(ÔÙÂôÏÏÔ (·Úa àÓÙ·Ó¿ÎÏ·ÛË Ùɘ ı›·˜ Ì˘ÛÙËÚÈÒ‰Ô˘˜ (Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙÔ˜»118.

\&(e Ùa àÓˆÙ¤Úˆ Á›ÓÂÙ·È Ê·ÓÂÚfiÓ, ¬ÙÈ ñ(¿Ú¯Ô˘Ó (ÚÔÔ(ÙÈÎb˜ àÓ·(ه͈˜Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎɘ ηd Û˘ÓÂÙɘ \%ÚıÔ‰fiÍÔ˘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜ Ìb (Â-Ú·ÈÙ¤Úˆ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÙÔÜ Û¯ÂÙÈÎÔÜ (ËÁ·›Ô˘ ñÏÈÎÔÜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ·åÒÓˆÓ Î·d Ìb ÌÔÚÊÔÏÔÁÈÎa j Âå‰ÔÏÔÁÈÎa (ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÙÈÎa (ÚfiÙ˘(· Ùa ÌÓË-ÌÔÓ¢ı¤ÓÙ· öÚÁ· ‰È·ÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ \%ÚıÔ‰fiÍˆÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ.

'e ·éÙe åÛ¯‡ÂÈ Î·d ÁÈa ¬Ï˜ Ùd˜ â(d ̤ÚÔ˘˜ ηٷÎfiÚ˘Ê˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ùɘ!鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜, ¬(ˆ˜ Ï.¯. ÁÈa ÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc 'ÚÈ·‰ÔÏÔÁ›·,!鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ÃÚÈÛÙÔÏÔÁ›·, !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ¶ÓÂ˘Ì·ÙÔÏÔÁ›·, (Ôf ‰bÓ (Ú¤(ÂÈ ÓaÛ˘ÚÚÈÎÓÒÓˆÓÙ·È j Óa (·Ú·ıˆÚÔÜÓÙ·È âÍ ·åÙ›·˜ ÌÔÓÈÛÙÈÎáÓ âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎáÓÙ¿ÛÂˆÓ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁ›·˜. !rÓ·È ·éÙÔÓfiËÙÔÓ, ¬ÙÈ Ôî ÙÔÌÂÖ˜ ·éÙÔ›, )ÓÂη ÙÉ˜Û˘Ó˘(¿Ú͈˜ Ìb ÙeÓ Î·Ù·Ê·ÙÈÛÌe Ùɘ £Â›·˜ \&(Ôηχ„ˆ˜ ηd ÙÔÜ à(ÔÊ·ÙÈ-ÛÌÔÜ Ùɘ ηı\ ¬ÏÔ˘ Ì˘ÛÙËÚÈ·Îɘ ˙ˆÉ˜, ‰bÓ â(ÈÙÚ¤(Ô˘Ó ÂéÚf (‰›Ô ‰ÈÔÓ˘¯È-ÛÙÈÎɘ ÏÔÁÈÎɘ ‰ÈÂÈÛ‰‡Ûˆ˜ ÛÙa ıÂÖ· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ· ηÙa Ùe ù¯È ôÍÈÔ ÌÈÌ‹Ûˆ˜ (·-Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ùɘ ‰˘ÙÈÎɘ ™¯ÔÏ·ÛÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜.

\&ÓÙÈı¤Ùˆ˜ ¬ÛÔÓ àÊÔÚÄ ÛÙd˜ ïÚÈ˙fiÓÙȘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔ-ÏÔÁ›·˜, Ôî ï(ÔÖ˜ Û˘Ó·ÚÙáÓÙ·È ù¯È Ìb ÙcÓ à(ÚfiÛÈÙË ÛÙd˜ ÁÓˆÛÙÈΤ˜ Ì·˜ ‰˘Ó¿-ÌÂȘ ÔéÛ›· ÙÔÜ 'ÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ, àÏÏa Ìb Ùd˜ (ÚÔÛÈÙb˜ ÛÙc ‰È¿ÓÔÈ¿ Ì·˜ âÓ¤ÚÁÂÈ-˜ &éÙÔÜ Ì¤Û· ÛÙeÓ ÌÂÙ·‚·ÏÏfiÌÂÓÔ ÎfiÛÌÔ Î·d ÛÙd˜ â(›ÁÂȘ âÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙÔÜöÚÁÔ˘ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ï Â鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁÈÎe˜ ÛÙÔ¯·ÛÌe˜ (Ú¤(ÂÈ Óa ‰›‰ÂÈ üıËÛËηd Óa Û˘ÓÙÂÏÂÖ ÛÙc Û˘Ó·Ó¿(Ù˘ÍË Ùɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \!ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜ Ì·˙d ÌbÙd˜ â(ȉÈÒÍÂȘ ôÏÏˆÓ Â鯷ÚÈÛÙÈÔÏÔÁÈÎáÓ ÙÔ̤ˆÓ. ªÂÚÈÎÔd à(e ·éÙÔf˜ Ï.¯. ÂrÓ·Èì !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ¶Ú·ÎÙÈÎc £ÂÔÏÔÁ›·, ì !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ^%ÌÈÏËÙÈ΋, ì !鯷ÚÈ-

Theologie der Gegenwart. Eine Einführung, Darmstall 1990, ÛÛ. 151-168. SPITERIS Y., Lateologia ortodossa neo-greca, Bonn 1992, ÛÛ. 363-416. PLANK P., Eucharistische Ekklesiologie(Ostkirchlich), Ù. 3, ÛÙ. 971-972.

118. Dokument von München II, 1[7]: Dokumente wachender Übereinstimmung. SämtlicheBerichte und Könsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Weltebene, ÙfiÌ. 2, Paderborn1992, ÛÛ. 534 ëÍ.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 73

£!"§"°#$ 4/2009

74

ÛÙÈ·Îc %·Ù˯ËÙÈÎc j ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋, ì !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc ^#ÂÚ·&ÔÛÙÔÏÈ΋, Ùe !鯷-ÚÈÛÙÈ·Îe %·ÓÔÓÈÎe ¢›Î·ÈÔ (Ï.¯. Ûb Û¯¤ÛË &Úe˜ Ùe ™˘ÓÔ‰ÈÎe Û‡ÛÙËÌ·, &Úe˜ ÙeıÂÛÌe Ùɘ ¶ÂÓÙ·Ú¯›·˜, &Úe˜ Ùe ÚfiÏÔ ÙáÓ Ï·˚ÎáÓ ÛÙc ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›· Ùɘ £.!鯷ÚÈÛÙ›·˜). "î ÙÔÌÂÖ˜ ·éÙÔd &Ú¤&ÂÈ Û˘Ó¯ᘠÓa â&·ÓÂÍÂÙ¿˙ˆÓÙ·È Î·d àÓ·ÓÂ-ÒÓˆÓÙ·È ÂúÙ Ûb å‰È·›ÙÂÚ· ıˆÚËÙÈÎa ÎÂÊ¿Ï·È· ̤۷ Ûb ñ&ÂÚΛÌÂÓ˜ ÂéÚ‡ÙÂ-Ú˜ ıÂÔÏÔÁÈÎb˜ ëÓfiÙËÙ˜ j ηd ·éÙÔÙÂÏá˜, ÂúÙ Ìb ñ&fi‰ÂÈÍË Û˘Á¯ÚÔÓÈṲ̂Ó˘&Ú·ÎÙÈÎɘ Û˘Ì&ÂÚÈÊÔÚĘ ηd ˙ˆÓÙ·ÓáÓ &ÚÔÙ‡&ˆÓ.

™Ùe ÛËÌÂÖÔ ·éÙe &Ú¤&ÂÈ Óa Á›ÓÂÈ å‰È·›ÙÂÚË àÓ·ÊÔÚa ÛÙÔf˜ ÎÏ¿‰Ô˘˜ Ùɘ!鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ \'ıÈÎɘ ηd !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂˆÚ›·˜ Ùɘ ¢È·ÎÔÓ›·˜ j ÃÚÈÛÙÈ·-ÓÈÎɘ \$ÏÏËÏÂÁÁ‡Ë˜. ªb ÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc \'ıÈÎc Á›ÓÂÙ·È ñ&fiÌÓËÛË Î·d ÙɘàÙÔÌÈÎɘ &ÚÔ¢¯·ÚÈÛÙÈ·Îɘ ηd ÌÂÙ¢¯·ÚÈÛÙÈ·Îɘ äıÈÎɘ ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ˙ˆÉ˜ ÙáÓ ÌÂÏáÓ Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, &Ôf ‰bÓ &Ú¤&ÂÈ Óa &ÂÚÈÊÚÔÓÔÜÓ Ùc ‰ÂÔÓÙÔÏÔ-Á›· ·éÙ‹, ¯ÚËÛÈÌÔ&ÔÈÒÓÙ·˜ ó˜ ôÏÏÔıÈ ÙeÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎe-ÎÔÈÓˆÓÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ· Ùɘ!鯷ÚÈÛÙ›·˜ ηd Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜, ñ&ÔÙÈÌÒÓÙ·˜ ÙcÓ àÙÔÌÈÎc äıÈÎc &ÚÔÛ&¿ıÂȷηd âÍÔÛÙڷΛ˙ÔÓÙ·˜ ïÏfiÎÏËÚË ÙcÓ â&d ÙÔÜ ò"ÚÔ˘˜ ^"ÌÈÏ›· ÙÔÜ %˘Ú›Ô˘. h$˜ ı˘-ÌËıÔÜÌ ÙÔf˜ ÎÂÚ·˘ÓÔ‡˜, &Ôf âÍ·&¤Ï˘ÂÓ ï îÂÚe˜ ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙáÓàÓ·Í›ˆ˜ &ÚÔÛÂÚ¯ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙc £Â›· %ÔÈÓˆÓ›·. ò"¯È ó˜ ÎÔÏÏÂÎÙÈ‚ÈÛÙÈÎb˜ Ì¿˙˜,àÏÏ\ ó˜ ôÙÔÌ· Ôî &ÈÛÙÔd ö¯Ô˘Ó ÎÏËıÉ Ìb &ÚÔÛˆ&ÈÎc àӷηÈÓÈṲ̂ÓË ˙ˆc ÓaÂrÓ·È Ì¤ÏË ÙÔÜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·d à‰ÂÏʈ̤ÓÔÈ Ó¿ «ÌÂ-ÚÈÌÓáÛÈÓ ñ&bÚ àÏϋψӻ ($ã %ÔÚ. 22,25).

%·d ·éÙc ì !鯷ÚÈÛÙÈ·Îc £ÂˆÚ›· Ùɘ ¢È·ÎÔÓ›·˜ j ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ \$ÏÏËÏÂÁ-Á‡Ë˜ (&Ú¤&ÂÈ Ó¿) àÓ¿ÁÂÈ ÙcÓ àÚ¯‹ Ù˘ ÛÙÔf˜ à&ÔÛÙÔÏÈÎÔf˜ ηd &·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·-ÓÈÎÔf˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜, ηÙa ÙÔf˜ ï&Ô›Ô˘˜ Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Ìb Ùd˜ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îb˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ(&Ú‚Ï. Ùe ıÂÛÌe ÙáÓ Û˘ÓÂÛÙÈ¿ÛÂˆÓ Ùɘ «àÁ¿&˘»119, Ùd˜ &ÚÔÙÚÔ&b˜ ηd &ÚÔÛ&¿-ıÂȘ ÙÔÜ \$&. ¶·‡ÏÔ˘ ÁÈa Ù‹ «ÏÔÁ›·» ($ã %ÔÚ. 16,1 Î.à.)120 ÙcÓ âÎÏÔÁc ÙáÓ ë&Ùa‰È·ÎfiÓˆÓ (¶Ú¿Í. 6, 1-6) ηd Ùc ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· ‰È·ÎfiÓˆÓ Î·d ‰È·ÎÔÓÈÛÛáÓ Î·Ùa Ùc‰È¿ÚÎÂÈ· Ùɘ ÙÂÏÂÛÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ùɘ £. !鯷ÚÈÛÙ›·˜121). "î àÛ¯ÔÏÔ‡ÌÂÓÔÈ Ìb ÙaöÚÁ· Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ηd àÏÏËÏÂÁÁ‡Ë˜ &Ú¤&ÂÈ Óa âÓÈÛ¯‡ˆÓÙ·È Ìb Ùc

119. µÏ. MEYER H.B., Gottesdienst der Kirche 4: !ucharistie, Regensburg 1989, ÛÛ. 573-579.120. ECKERT J., Die Kollekte des Paulus für Jerusalem, ÛÙeÓ ÙÈÌËÙÈÎe ÙfiÌÔ ÁÈa ÙeÓ F.

Mussner ñ&e ÙeÓ Ù›ÙÏÔ: Köntinuität und Einheit, Freiburg 1981, ÛÛ. 65-80. BETZ H. D., 2.Korinther 8 und 9, Gütersloh 1993. GEORGI D., Die Geschichte der Kollekte des Paulus fürJerusalem, Neukirchen 21994.

121. µÏ. £!"¢øƒ"À !. ¢., ^' «¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·» õ «¯ÂÈÚÔıÂÛ›·» ÙáÓ ‰È·ÎÔÓÈÛÛáÓ, âÓ \$ı‹Ó·È˜1954, ÛÛ. 50 ëÍ.

!é·ÁÁ¤ÏÔ˘ ¢. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 74

!""§#™$%§%°$"!™ ¢$&™'&™!$™ '#™ !ÀÃ&ƒ$™'$&"#™ £!%§%°$&™

75

£. !鯷ÚÈÛÙ›· ηd Óa âÌ(Ó¤ˆÓÙ·È à(e ÙcÓ àÓ·ÈÌ¿ÎÙˆ˜ Û˘Ó¯È˙Ô̤ÓË ı˘Û›· ÙÔÜÃÚÈÛÙÔÜ, ï ^%(ÔÖÔ˜ «ÔéÎ qÏı ‰È·ÎÔÓËıÉÓ·È, àÏÏa ‰È·ÎÔÓÉÛ·È Î·d ‰ÔÜÓ·È ÙcÓ„˘¯cÓ &éÙÔÜ Ï‡ÙÚÔÓ àÓÙd (ÔÏÏáÓ»122.

°È\ ·éÙe Û‹ÌÂÚ·, âaÓ Ôî ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÔd (ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙcÓ !鯷ÚÈÛÙÈ·ÎcCaritas123 ηd âaÓ Ôî (剛ˆ˜ ÓÂÔ-)(ÚÔÙÂÛÙ¿ÓÙ˜ ÙÔÓ›˙Ô˘Ó (¬(ˆ˜ Ï.¯. Ôî WilhelmLöhe ηd Friedrich Heiler) ÙeÓ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îe ¯·Ú·ÎÙÉÚ· ÙÔÜ ‰È·ÎÔÓÈÎÔÜöÚÁÔ˘124, (ÔÏf (ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÓ Ì¤Û· ÛÙa çÚıfi‰ÔÍ· (Ï·›ÛÈ· (Ú¤(ÂÈ Óa ηٷÓÔË-ıÂÖ ¬ÙÈ ì âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎc àÏÏËÏÂÁÁ‡Ë ηd ‰È·ÎÔÓ›· (Ú¤(ÂÈ Óa Ìc âÎÊ˘Ï›˙ÂÙ·È ÛbàÓ·ÈÌÈÎe ÎÔÛÌÈÎe ηd Ì¿ÏÈÛÙ· (ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎe àÏÙÚÔ˘˚ÛÙÈÎe öÚÁÔ, àÏÏa Óa çÚÁ·-ÓÒÓÂÙ·È Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎa Û˘Ó‰ÂfiÌÂÓÔ Ìb âÓÔÚÈ·Îb˜ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îb˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ ñ(eÙÔf˜ â(ÈÛÎfi(Ô˘˜ ηd (ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘˜ ηd Î·Ù·Ú‰Â˘fiÌÂÓÔ à(e ÙÔf˜ ÎÚÔ˘ÓÔf˜ Ùɘ£Â›·˜ ÿÚÈÙÔ˜.

™Ùe Ù¤ÏÔ˜ àÊ\ ëÓe˜ (Ú¤(ÂÈ Óa ÙÔÓÈÛıÂÖ ¬ÙÈ ¬ÏÔÈ Ôî ÌÓËÌÔÓ¢ı¤ÓÙ˜ ÎÏ¿‰ÔÈÙɘ !鯷ÚÈÛÙÈ·Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ó˜ ïÌfiÎÂÓÙÚÔÈ ÂrÓ·È àÏÏËÏÔ(ÂÚȯˆÚÔ‡ÌÂÓÔÈ Î·dàÏÏËÏÂÍ·ÚÙÒÌÂÓÔÈ Î·d àÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘, öÛÙˆ (·ÚÂ΂·ÙÈÎá˜, ‰bÓ ÂrÓ·È ôÛÎÔ(Ô Óañ(ÔÌÓËÛıÂÖ ÁÂÓÈÎÒÙÂÚ· ¬ÙÈ ÛÙc £ÂÔÏÔÁ›· ‰bÓ ñ(¿Ú¯ÂÈ ÎÏ¿‰Ô˜, (Ôf ö¯ÂÈ Ùe(ÚˆÙÂÖÔ à(¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔf˜ ôÏÏÔ˘˜. )%ÏÔÈ Û˘Ó·ÚÙáÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ¢bÓ ÂrÓ·È ‰˘-Ó·Ùe Óa ñ(¿Ú¯ÂÈ ï *Ó·˜ ¯ˆÚd˜ ÙÔf˜ ôÏÏÔ˘˜. "·d ·éÙc àÎfiÌË ì àÊÂÙËÚÈ·ÎcÂ鯷ÚÈÛÙÈ·Îc âÌ(ÂÈÚ›· Ùɘ \!ÎÎÏËÛ›·˜ ëÚÌËÓ‡ÂÙ·È Î·d ηٷÓÔÂÖÙ·È Ìb ÙcÓêÚÌÔÓÈÎc Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ôÏÏˆÓ â(d ̤ÚÔ˘˜ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ÎÏ¿‰ˆÓ, âÎ ÙáÓ ï(Ô›ˆÓ‰bÓ ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ùe Óa âÍ·ÈÚÂıÔÜÓ ÔûÙ ì ^$ÛÙÔÚ›· ÙáÓ £ÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·d ì ™˘-ÁÎÚÈÙÈÎc £ÚËÛÎÂÈÔÏÔÁ›·125, (Ôf (·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó Û˘Ì‚ÔÏÈÎb˜ (ÚÔÙ˘(ÒÛÂȘ Ùɘ(·Ó·ÓıÚˆ(›Ó˘ ‰È·¯ÚÔÓÈÎɘ (ÚÔÛ‰ÔΛ·˜ ÁÈa ÙcÓ Â鯷ÚÈÛÙÈ·Îc Û‡Ó·ÍË Ùɘ\!ÎÎÏËÛ›·˜, ̤۷ ÛÙcÓ ï(Ô›· ηÙ\ âÍÔ¯cÓ ‚ÈÒÓÔ˘Ì «Ùe Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔÓ ÙÔÜ ıÂÏ‹Ì·-ÙÔ˜» ÙÔÜ £ÂÔÜ «Î·Ùa ÙcÓ Âé‰ÔΛ·Ó &éÙÔÜ, mÓ (ÚÔ¤ıÂÙÔ... àÓ·ÎÂÊ·Ï·ÈÒÛ·Ûı·ÈÙa (¿ÓÙ· âÓ Ùá ÃÚÈÛÙá, Ùa â(d ÙÔÖ˜ ÔéÚ·ÓÔÖ˜ ηd Ùa â(d Ùɘ Áɘ» (\!Ê. 1,10)((·ÚfiÓÙ·, ̤ÏÏÔÓÙ·, öÛ¯·Ù·).

122. \&(ÔÛÙÔÏÈηd ¢È·Ù·Á·›, ‚È‚Ï. °ã, ÎÂÊ. Èıã, Migne ^!.¶., ÙfiÌ. 1, ÛÙ. 801-804.123. POMPEY H., Helfen aus der Kraft des Glaubens-Ökumenische und internationale

Beiträge zur theologischen Grundlegung der Caritas, Würzburg 1994.124. £!%¢øƒ%À E. ¢., 'e (ÔÈÌ·ÓÙÈÎeÓ Î·d îÂÚ·(ÔÛÙÔÏÈÎeÓ öÚÁÔÓ ÙÔÜ Wilhelm Löhe (\!Í

àÊÔÚÌɘ Ùɘ 200ÂÙËÚ›‰Ô˜ Ùɘ ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜ ·éÙÔÜ), \&ı‹Ó·, 2009.125. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· Û¯ÂÙÈÎᘠ‚Ï. ÛÙe öÚÁÔ: º$§$¶¶$¢%À §., ^$ÛÙÔÚ›· Ùɘ â(ԯɘ Ùɘ "·ÈÓɘ

¢È·ı‹Î˘ âÍ â(fi„ˆ˜ (·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ηd (·ÓıÚËÛÎÂÈ·Îɘ, \&ıÉÓ·È, 1958.

£!"§"°#$ (2009-4) 29-03-10 13:47 Page 75