Н.Азжаргал

БОДЛОГО БОДУУЛЖ СУРГАХ АРГА

1. Бага насны хүүхдээр нэг төрлийн бодлогыг бодож сургах зорилгоор тэр төрлийн бодлогоо зохиолгож сургасан байхад зохиосонтойгоо ижилхэн бодлогыг уншаад бодох чадвар хялбархан эзэмшиж байсан судалгаагаар батлагдсан юм.

Бодлого, математикийн сургалтын чанарыг сайжруулахад бодлого чухал байр суурь эзлэх учир бодлогын төрөл бүрт бодлого зохиолгох зураг, “Туслах заавар”-ыг хийх талаар 4 цагийн сургалтаар бодлогын төрөл бүрээр хүүхдэд эзэмшүүлэх нэг аргыг дадлага хийж сурах зорилго тавьж байна

I-Vангийн 1 000 сурагчийн стандартын биелэлтийн ажлыг судалж үзэхэд:Бодлогын товч бичиглэл хийгээгүй 92%.-Бодлогын төлөвлөгөө зохиогоогүй 80% . -Бодох дараалалын алдаа 70% нь Бодлогын нэрний алдаа 87% нь гаргасан.Цэцэрлэгээс ирсэн 300 хүүхдийн 88% бодлого зохиож чаддаг байсан. !!! “Үүнээс бодлого бодож сургах арга зүйд өөрчлөлт хийх хэрэгцээтэй” гэсэн дүгнэлт хийж болох юм.

Бодлого бодож сургахад:1. Бодлого зохиолгож сургах 2. “ Туслах Заавар №1,2,3”-ыг хийж, түүн дээр хүүхдийг ажиллуулж сургах үр дүнтэй арга

Жишээлбэл: Бүх сурагчаа нийлбэр олох бодлого бодож чаддаг болгоё гэвэл нийлбэр олох бодлого зохиогоод, бичээд, бодох арга хэрэглэвэл үр дүн илүү. Бодлого зохиолгох бичиглэл:

Õүүхдийн төлөө гэсэн сэтгэлтэй, бэлэн мэдээлэл дамжуулах аргаас татгалзсан, сурагчèéí оролцîîãоор танин мэд¿¿ëýх áàãøийн аргатай тохирно. 1 бодлогон дээр туслах заавар багш хэрхэн хийхийг жишээлэн үзүүлье:

Аль нэг хэмжигдэхүүнийг чөлөөлөх аргаар бодогдох бодлогî òà õýëíý ¿¿.- Áîäëîãî çîõèîëãîõ бичиглэл ямар байх вэ?- Áîäëîãûг уншсаны дараа тэмдэглэх òîвч áèчèãëýë…?Энэ 2 ижилхэн байвал хүүхдэд ойлгомжтой....

= 35 летр

2 3

5 3 = 65 летр. Том жижиг сав тус бүрт хэдэн летрийн сав вэ?

2 том3 жижиг 35 летр

5 том3 жижиг 65 летр

Сав тус бүрт хэдэн летр орох вэ?

Бодлого: Нэг өдөр эхний удаа 10 морь, 5 бярууг 250кг өвсөөр, хоёрдах удаа 15 морь,5 бярууг 350 кг өвсөөр тэжээв. Морь, бяруу тус бүр хэдэн кг өвс өдөрт идсэн бэ?Уншаад, товч бичиглэлээ хэрхэн хийхийг авч үзье.

Дээрх бодлогонд “ Туслах заавар №1,2,3” хэрхэн хийхийг авч үзье

“Туслах заавар №1-т бодлогын олох зүйлийн дараалалыг бичнэ...

“Туслах заавар№ 2”-т бодолтын дараалал тус бүрийг ямар 2 өгөгдлөөр олохыг бичнэ

“Туслах заавар №3”-д дараалал бүрт ямар үйлдэл хийхийг бичнэ.

“Туслах заавар №1 бодлогын үйлдлийн дараалалыг бичнэ...

1. Хоёрдах удаагаа хэдэн морь илүү тэжээснийг олно.2. 5 морины идсэн өвсийг олно.3. Нэг морийг тэжээсэн өвсийг олох.4. 15 моринд өгсөн өвсийг олно. 4. 5 бяруунд өгсөн өвсийг олох.5.Нэг бярууны идсэн өвсийг олох.

“Туслах заавар№ 2”-т бодолтын дараалал тус бүрийг ямар 2 өгөгдлөөр олохыг бичнэ.1. 10 морь, 15 морь. – Энэ 2-оор 1 дэх удаагийнхаас хоёрдах удаа тэжээсэн илүү морьдын тоог олно.2. 250кг, 350кг. – Энэ 2- оор 5 морины идсэн өвсийг олно.3. 5 морины идсэн өвс, 5 морь.– Энэ 2-оор нэг моринд өгсөн өвсийг олно.

4.Нэг морины идсэн өвс, 15 морь. Энэ 2-оор 15 моринд өгсөн өвсийг олно.5.15 моринд өгсөн өвс, 350. Энэ 2-оор 5 бяруунд өгсөн өвсийг олно.6. 5 бяруунд өгсөн өвс, 5 бяруу. Энэ 2-оор нэг бяруунд өгсөн өвсийг олно.

“Туслах заавар №3”-д дараалал

бүрт ямар үйлдэл хийхийг бичнэ.1. 15-аас 10 морийг хасаад илүү тэжээсэн морины тоог олно.2. 350-аас 250-ыг хасахаар 5 моринд өгсөн өвс гарна.3. 350кг өвсийг 5-д мориндхуваагаад нэг моринд өгсөн өвсний хэмжээ олдоно..

4. 15-ыг, нэг моринд өгөх өвсний хэмжээгээр үржүүлж 15 морины идсэн өвс олно. 5.350кг –аас 15 морины идсэн өвсийг хасахаар 5 бяруунд өгсөн өвс гарна.6. 5 бяруунд өгсөн өвсийг 5 бярууны тоогоор хувааж нэг бяруунд өгөх өвсийг олно..

II. Бага боловсролын стандартын агуулгаар бага ангид дараах төрлийн бодлогыг бодох чадвартай болгодог. Энгийн бодлого 151. Нийлбэр олох бодлого -2. Үлдвэр олох бодлого -3.Тоог хэдэн нэгжээр ихэсгэх ба багасгах бодлого -4.Тоог хэдэн нэгжээр ихэсгэх ба багасгах урвуу бодлого

5. Нэмэгдэхүүн олох бодлого -6.Хасагдагчийг олох бодлого7.Хасагч олох бодлого8.Ижил нэмэгдэхүүний нийлбэр буюу үржвэр олох бодлого9. Тэнцүү хэсэгт хуваах бодлого10.Агуулгаар хуваах бодлого11.Тоог хэд дахин ихэсгэх шууд хэлбэрийн бодлого

12.Тоог хэд дахин ихэсгэх шууд бус хэлбэрийн бодлого13. Тоог хэд дахин багасгах шууд хэлбэрийн бодлого 14.Тоог хэд дахин багасгах шууд бус хэлбэрийн бодлого 15.Ноогдвороор жиших буюу 2 тооны ноогдвор олох 2 хэлбэрийн бодлого

Нийлмэл бодлого :1. Нэг бүрд шууд шилжүүлэх аргаар бодох бодлого2. Нэг бүрд шууд бусаар шилжүүлэх аргаар бодох бодлого3.Харьцааны аргаар бодогдох бодлого

4.Дэлгэрэнгүй гурвалсан дүрмийн бодлого5.Пропорцианалиар хуваах бодлого6.Пропорцианалиар хуваах урвуу бодлого7.Хоёр тоог тэдгээрийн нийлбэр, ялгавраар олох бодлого

8.Хоёр тоог тэдгээрийн нийлбэр,ноогдворын харьцаагаар олох бодлого9.Хоёр тооны ялгавар ба ноогдворын харьцаагаар олох бодлого10. Хоёр хэмжигдэхүүний ялгавраар олох бодлого

11.Илүүдэл ба дутагдал хоёроор хоёрдах ялгаврыг олох бодлого12.Аль нэг хэмжигдэхүүнийг чөлөөлөх аргаар бодох бодлого13.Аль нэг хэмжигдэхүүнийг чөлөөлж,орлуулах аргаар бодох бодлого13.Харьцаа ба хэсэг, тоо хэмжигдэхүүний хоорондох хамаарлын бодлого

14. Нэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого15. Эсрэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого16. Угталцах хөдөлгөөний бодлого17. Нэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого

Уртнасан багш заана18.Процентийн бодлого19. Геометрийн бодлого20 Хольцын бодлого

Дээрх энгийн 15 төрөл, нийлмэл 20 төрлийн бодлогûí çàðèì äýýð äàðààõ дадлага ажил:I Çîõèîæ áîëîõ áодлого äýýð бодлого зохиолгох зураг, áèчèãëýë, õýðчìýýð ä¿ðñ зурàõ...II.Туслах заавар №1,2,3 хийхIII.Сурагчаар áодлогын товч бичиглэл õèéëãýõ загвар,түүнийг àøèãëàí хэрхэн яриóëàõ...

1. Нийлбэр олох бодлого : 2. Үлдвэр олох бодлого3.Тоог хэдэн нэгжээр ихэсгэх ба багасгах бодлого4. Нэмэгдэхүүн олох бодлого 5. Тоог хэд дахин багасгах ихэсгэх шууп хэлбэрийн бодлого зохиох зургийг “ Бодлого бодуулж сургах арга” зөвлөмжний II- VI хуудсанд байгаа. Үзнэ үү.Өөрөөр дүрсэлж болно....

Шууд хэлбэрийн бодлого бодуулах үедээ:- Олон, илүү, арвин,... Гэвэл нэмнэ,дахин их гэвэл үржүүлнэ, дахин бага гэвэл хуваана гэж ойлгуулбал буруу. Шууд бус хэлбэрийн бодлого бодохдоо алдаа гардаг

. 4.Тоог хэдэн нэгжээр багасгах (ихэсгэх ) шууд хэлбэрийн бодлого зохиолгох хэрчмээр илэрхийлсэн зураг: 4-өөр илүү Аав 20 ном

Дүү ?ном

.. Ах 10 мод тарьсан нь дүүгийн тарьсан модноос 4-өөр олон. Дүү хэдэн мод тарьсан бэ?.

“Туслах заавар №1- Ахын тарьсан энэ 10 мод дүүгийнхээс 4-өөр олон юм бол дүүгийнх 4-өөр ямар байх вэ?” “Туслах заавар №2

Ахын 20 тарьсан мод нь олон бол дүүгийнх цөөн байж таарна. Дүүгийн тарьсан модны тоог олохдоо 10 ба 4 –өөр ямар үйлдэл хийх вэ?

“Туслах заавар №3Дүү хэдэн мод тарьсан бэ?10-4=6 (мод)

6.Хасагдагчийг олох бодлого:- Бодлого ....?- Зохиолгох зураг ...?- Товч бичиглэл ... ?- Туслах заавар ...?

6.Хасагдагчийг олох бодлого.Наадмаар 50 даага барианд орлоо. Барианд ороогүй 45 даага байв. Нийт хэдэн даага уралдсан бэ?- “Туслах заавар №1Барианд орсон 50 даага, ороогүй 45. Энэ 2-оор нийт уралдсан дааганы тоог олно. “Туслах заавар №2 Нийт хэдэн даага уралдсан бэ? 50 + 45 = 90( даага)

Хасагч олох бодлогын:- Зохиолгох зураг ? - Товч бичиглэл ?Туслах заавар ?

7.Хасагч олох бодлого:9 метр даавуунаас дээл хийгээд 3 метр даавуу үлдэв. Хэдэн метр даавуугаар дээл хийсэн бэ? “Туслах заавар1. 9м даавуунаас үлдсэн даавууг яавал хэрэглэсэн даавуу гарах вэ? “ “ Тслах заавар 2 9м –ээс үлдсэн 3м –ыг хасвал дээл хийсэн даавуу гарна.”

Туслах заавар 3.Хэдэн метр даавуугаар дээл хийсэн бэ? 9 - 3 6 ( метр даавуу)

8.Үржүүлэх үйлдлийн энгийн бодлогын- Зохиолгох зураг ? - Товч бичиглэл ? Туслах заавар ?

8.Үржүүлэх үйлдлийн энгийн бодлого: 30 хүүхэд тус бүр 2 хувин усаар тарьсан төмсөө услав. Хэдэн хувин усаар усалсан бэ?“ Туслах заавар1Нэг хүүхэд 2 хувингаар усалсан бол 2, 2- оороо 30 байна гэсэн үг. 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2,... -30”

9. Тэнцүү хэсэгт хуваах бодлогын :- Зохиолгох зураг ?- Туслах заавар ?- Товч бичиглэл?

Тэнцүү хэсэгт хуваах бодлого:10 буузыг хоёр хүүхдэд тэнцүү хувааж иджээ. Нэг хүүхэд хэдэн бууз идсэн бэ?“ Туслах заавар 112 буузыг 2 тэнцүү хуваавал нэг хүүхдийн идсэн буузны тоо гарна.”“ Туслах заавар 2 Нэг хүүхэд хэдэн бууз идсэн бэ? 12 : 2 = 6 (Бууз)

11.Агуулгаар хуваах бодлогын:- - Зохиолгох зураг ?- Туслах заавар ?- Товч бичиглэл

Модны үйлдвэр монгол гэрийн 20 хана хийв. Нэг гэрт 5 хана орно гэвэл хэдэн гэрийн хана хийсэн бэ?“Туслах заавар 1. 20 ханыг 5, 5-аар нь багцлахаар хэдэн гэрийн хана болох нь гарна.”“Туслах заавар 220 –ыг 5, 5 –аар хуваавал хэдэн гэрийн хана болох нь гарна”

12.Тоог дахин ихэсгэх бодлогûí:-Çîõèîëãîõ çóðàã..?- Òîâч áèчèãëýë..?

5 ëåòð 4 äàõèí èõ ñ¿¿ îðíî. Õýäýí ëåòð .. ?

Эгч 9 ном уншсан. Ах эгчээс 2 дахин олон ном уншжээ. Ах хэдэн ном уншсан бэ? Туслах заавар1 9-өөс 2 дахин тоог ямар үйлдлээр олох вэ? Туслах заавар 2 Тоог дахин ихэсгэхдээ үржүүлдэг учир 9-ийг 2-оор үржүүлнэ. Туслах заавар 3

13.Тоог дахин багасгах бодлого зохиолгох зураг:Хашаанд --20 хургаИшиг--- ? 4 дахин цөөн ?

14.Тоог дахин багасгах бодлого:Ах 20 ном уншсан. Ахаас дүү 5 дахин цөөн ном уншжээ. Тэр хоёр нийлээд хэдэн ном уншсан бэ?

Товч бичиглэл:Ах– 20 номДүү-- ? 5 дахин цөөн ?

15. Нэг бүрд шууд шилжүүлэх аргаар бодох бодлого:- Бодлого..?- Зохиолгох зураг...?- Туслах заавар..?

. Нэг бүрд шууд шилжүүлэх аргаар бодох бодлого зохиолгох зураг: = 15 төг.

= ? Төг.

16.Нэг бүрд шууд шилжүүлэх аргаар бодох бодлого

зохиолгох зураг:2 дэвтэр--- 400 төг.

Тийм 8 дэвтэр ---? төг

Туслах заавар11. - Нэг хайрцагны үнийг олно.2. 4 хайрцагны үнийг олох. Туслах заавар 21.15 төг, 3 хайрцагны тоогоор 1 хайрцагны үнийг олно.

Туслах заавар 31. Нэг хайрцаг хэдэн төг вэ? 15: 3= 5 (төг) 2. Дөрвөн хайрцаг хэдэн төг вэ? 5 х 4= 20 (төг)

17.Нэг бүрд шилжүүлэх аргаар бодох I хэлбэрийн бодлого :4 кг гурилаар 8 талх хийсэн бол 6 кг гурилаар хэдэн талх хийх вэ?Бодлого зохиолгох зураг:6 уутанд ----- 60 евэн2 уутанд --------? евэн 17.

18.. Нэг бүрд шилжүүлэх аргаар бодох II хэлбэрийн бодлого : 4 кг гурилаар 8 талх хийсэн бол 10 талханд хэдэн кг гурил орох вэ?

19. Харьцааны аргаар бодогдох бодлого:- Бодлого..?- Зохиолгох зураг...?- Туслах заавар..?

3 хоногт 70 летр ус. ? 210 летр ус

11 бярууг 50 кг-аар өвсөөр тэжээсэн бол 100 кг-аар өвсөөр хэдэн бяруу тэжээх вэ? Туслах заавар 11. 100 >50 учир 100кг өвсөөр тэжээх бяруyны тоо 11-ээс ямар байх вэ? -100 кг нь 50 кг-аас хэд дахин ихийг олно.2. 11 бярууг төд дахин ихэсгэнэ

Туслах заавар 21. 50-аас 100 хэд дахин ихийг олно.2. 11-ийг төд дахин ихэсгэнэ. Туслах заавар 31. Хэд дахин их өвс байсан бэ ? 100: 50= 2 ( дахин их өвс)2. 100кг өвсөөр хэдэн бяруу тэжээсэн бэ? 11 Х 2= 22 (бяруу)

20: .Дэлгэрэнгүй гурвалсан дүрмийн бодлогын:- бодлого...?- Зохиолгох зураг...?- Туслах заавар...?

2 5 өдөр 300 талх хийв.

9 хүн 8 өдөр хэдэн талх хийх вэ?

Туслах заавар1- 2 хүн нэг өдөр хэдэн талх хийхийг олох.- нэг хүн нэг өдөр хэдэн талх хийхийг ол.- 5 хүн нэг өдөр хэдэн талх хийхийг олно.- 5 хүн 8 өдөр хэдэн талх хийхийг олно уу.

Туслах заавар 2- 300 талх, 5 өдөр. Энэ хоёроор 2 хүний нэг өдөр хийх талхиы тоог олно.- 2 хүн, хоёр хүний нэг өдөр хийсэн талхны тоо. Энэ хоёроор 1 хүний нэг өдөр хийх талхыг ол.- 1 хүний нэг өдөр хийх талхны тоо, 9 хүн. Энэ хоёроор 9 хүний нэг өдөр хийх төлхыг ол.

- 9 хүний нэг өдөр хийх талх, 8 өдөр. Энэ хоёроор 9 хүний 8 өдөр хийх талхны тоог олно.

21.Пропорцианалиар хуваах бодлого:хоёр хүн дэлгүүрээс төмс худалдан авч нийлээд 3000 төг төлөв. Нэг хүн нь 4 кг, нөгөө хүн нь 6 кг гурил худалдаж авсан бол хүн тус бүр хэдэн төгрөг төлсөн бэ?

22.Пропорцианалиар хуваах урвуу бодлого:Хоёр хүн 17кг ааруул худалдав. Нэг нь 5600 төг, нөгөө нь 8000 төг төлсөн бол хүн тус бүр хэдэн кг ааруул худалдсан бэ?

23.Хоёр тоог тэдгээрийн нийлбэр, ялгавраар олох бодлого:Хоёр хүн 24 кг гурил авлаа.Нэг нь нөгөө хүнээс 4 кг-аар илүү гурил авсан бол хүн тус бүр хэдэн кг гурил авсан бэ?

24.Хоёр тоог тэдгээрийн нийлбэр,ноогдворын харьцаагаар олох бодлого:Нэг эгнээнд хөвгүүд, түүнээс 4 дахин олон эгнээнд охид жагсав. Хөвгүүд охид нийлээд 100 бол охид хөвгүүд тус бүр хэд вэ?

25.Хоёр тооны ялгавар ба ноогдворын харьцаагаар олох бодлого:Ногооны талбайгаас хурааж авсан төмс манжингаас 160 кг-аар илүү буюу 3 дахин их. Манжин, төмс тус бүр хэдэн кг хурааж авсан бэ?

26. Хоёр хэмжигдэхүүний ялгавраар олох бодлого:Ах 5 шуудай аргал,би 2 шуудай аргал түүж худалдав. Ах надаас 600 төгрөг илүү авлаа. Бид тус бүр хэдэн төгрөг авсан бэ?

27.Илүүдэл ба дутагдал хоёроор хоёрдах ялгаврыг олох бодлого:Сурагч мөнгөөрөө 6 дэвтэр авбал 200 төг. Үлдэнэ.Тийм 16 дэвтэр авбал 600 төг. дутна. Нэг дэвтэр хэдэн төг. вэ?

28.Харьцаа ба хэсэг, тоо хэмжигдэхүүний хоорондох хамаарлын бодлого:Хурааж авсан тарианы 0,3-ийг “ Тариа” үйлдвэрт, үлдсэн тарианы 0,4-ийг “ Алтан буудай” үйлдвэрт, “ Оргил” үйлдвэрт “ Тариа” үйлдвэрийнхээс” 3,8 тонн тариа илүү өгчээ.Үйлдвэрт тус бүрт хэдэн тонн тариа өгсөн бэ?

29. Нэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого30. Эсрэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого31. Угталцах хөдөлгөөний бодлого32. Нэг зүг чиглэсэн хөдөлгөөний бодлого