bodje va abade eghtesadie an.accportal.com.razaghipdf

بودجه: موضوع آنیبودجه و ابعاد اقتصاد :انعنو com.Accportal. www پایگاه اطالع رسانی حسابداری ایران :صاحب امتیاز

١

:فصل دوم آنیبودجه و ابعاد اقتصاد

مقدمه

زیرا دولت تمام فعالیتهای مالی خود را اعم از کسب درآمـد و پرداخـت ؛ت استلبودجه شاهرگ حیاتی دو بنـابراین بودجـه . دهد یم م ا در چارچوب قانون بودجه انج عهای برای اجرای برنامه های متعدد و متنو هزینه

ملـی در توسـعه اقتـصاد ی و نقش بسیار مهـم و حیـات هی همه برنامه ها و فعالیتهای دولت بود م نما آینه تما )1(نماید ایفاد می

شـراط . تحویل پذیرفتـه اسـت –های اقتصادی و نه نظریه –دی جوامع ا ویژه اقتص شرایطبودجه متاثر از یکـا رولت رئیس جمهور آم ز مثال وقتی که رو نبه عنوا . کرده است یز تعیین می و دخالت دولت را ن نقشویژه

یعنـی ،او از یک حرکت ضروری که کنگره نیـز موافـق آن بـود . آن کشور در بحران بیکاری به سر میبرد دشرار او تحت تاثیر نظریه اقتصادی قرار نگرفته بود، آنچه او را تحـت تـاثیر قـ . اغل جدید، حمایت کرد شایجاد م

قبـل از آن تفکـر . رفـت برای آن کشور بـه شـمار مـی عطفیاین بحران نقطه . داد رقم باالی بیکاری بود میبحـران . شد دولت بهترین دولت محسوب می کوچکترینحاکم، دخالت حداقل دولت در امور اقتصادی بود و

های عظـیم عمـومی نامهبیکاری باعث شد که دیگر کوچکترین دولت بهترین دولت محسوب نشود روزولت بر ) 2(.انجام داد تا از بحران بیکاری کشور را خارج کند

ن بیش از دو سوم درآمدهای اقتصاد ملی یا اقتصاد کالن رابخود اختصاص داده اتوجه به این امر که دولت ایر نماید، ه می ها و فعالیتهای خود هزین در قالب برنامه ) با فرض نداشتن کسری بودجه (و معادل همین مبلغ را

بطوریکـه ؛سازد و جهت دهی به بخشهای مختلف اقتصاد جامعه آشکارمی اهمیت و نقش بودجه را در هدایت ریـزی برنامـه ند جامعه مـدیو ا نوع پیشرفت و توسعه در بخشها گوناگون اقتص هرتوان گفت که به جرات می

عـدم توسـعه در بخـشهای مختلـف نطور هر نوع عقـب مانـدگی و یعملیات دولت در قالب بودجه بوده و هم )3(.بندی نسبت داد نظام بودجه نواقص و کمبودهای هتوان ب اقتصادی جامعه را نیز می

: جنبه اقتصادی بودجهشوند و فرض اقتصادانان بر این است که تصمیمات بودجه ای در چهارچوب محدودیتهای مالی اتخاذ می

ـ دی می اهای اقتص تجزیه و تحلیل هـر کـدام از تـصمیات . ه انتخـاب بهتـرین تـصمیمات کمـک کنـد تواند بهزینـه "ای دارد که ممکن است حاصل شود یا حاصل نشود، بنابراین هر کدام مشمول ای منافع بالقوه بودجه


٢

مانـد یـا اعتبـار اگر پول موجود صرف یک برنامه گردد برای برنامه دیگـر اعتبـاری نمـی . ددگر می )4("فرصترود و معموالً پـول کـافی بـرای گیری، فرصتهایی از دست می به عبارت دیگر هر تصمیم . دمانکمتری خواهد

توان از تجزیه و تحلیل اقتصادی بـرای ارزیـابی در انتخاب راهکارها می. باشد ها موجود نمی اجرای همه برنامه . باشد ز میای است که در برگیرنده هزینه فرصت نی بهره گرفت که مقایسه)5( " فایده– هزینه "

شود که بودجه واحدهای اقتصادی بینی دخل و خرج یا در محدوده اقتصاد خرد انجام می ازسوی دیگر، پیش ریزی از نظر فعالیت مالی دولـت یـا جامعـه را گیرد و یا در محدوده اقتصاد کالن بودجه خصوصی را در بر می

دولت یا جامعه به بودجه مالی و بودجه اقتصای فعالیت مالی بچهارچو در از این نظر بودجه . شود شامل می . گردد مرسوم می

شود، نقش بودجه به عنوان یک عامل تثبیت کننـده نوسـانات اقتصاد ملی مطرح می با زمانیکه رابطه بودجه یـن نقـش در ا. ی دارد نقش کالن اقتـصادی را در اقتـصاد ملـ در این حالت بودجه . اقتصادی مورد نظر است

از آنجا که حـدود . یراتی است که بودجه بر تعادلها اساسی اقتصاد و در نتیجه بر کل اقتصاد دارد برگیرنده تاث . تواند تغیراتی داشته باشد، نقش خاص دولت در بودجه کـامالً مـشخص اسـت دولتی می یها نیمی از هزینه

عف دولـت کـه از یکی از نقاط ضـ . بودجه چیز جدیدی نیست فرآیندهایتمایل به اصالح مسئولیت دولت و بیشتر به فرآیندهای بروکراتیک توجه دارند تا بر نتایجی کـه )6(دیر باز محسوس بوده اینکه واحدهای دولتی

)7(.آورند برای شهروندان بدست میالزم است که بودجه بر اساس سیاستهای پولی و مالی صحیحی بنیانگـذاری شـود، چـون هـر یـک از اقـالم

در بحث تعادلهای اساسـی . شود تاثیر اقتصادی خاص خود رادارد ه کم یا زیاد می درآمد و هزینه که در بودج اگر بودجه بـه طریـق معقوالنـه و . دل ارزی و تعادل اشتغال اتعادل پولی، تع . شود سه نقش تعادلها مطرح می

اسـت به بودجه ممکن د، یا اهداف دولت به علل سیاسی و اداری روشن نباش ،بدون رعایت اصول تنظیم شود )8(. نوسان و بحران سازدچارداین تعادلها را دگرگون ساخته، در نتیجه تعادل کالن اقتصادی یک کشور را

هـای دولتی، به کار گرفتن معیارهـای علمـی در مخـارج و هزینـه یها یت هزینه یریکی از مسائل مهم در مد هـای گیرد هزینـه ه دولتی انجام می ای که در دستگا بدین معنی که هر پروژه، طرح و یا هزینه . دستگاههاست

آوردنهـا بدسـت هدف از صرف این هزینـه . برداری دارد های بهره های جاری، مانند هزینه ای و هزینه سرمایهتحلیـل . داکثر برسـد سازی باید بـه حـ منافعی برای مردم و در نتیجه کل جامعه است که حسب قاعده بهینه

هـا و طرحهـا و انتخـاب بهینـه بـین آنهـا ارزیابی و تـشخیص پـروژه ابزاریست علمی که به " فایده –هزینه"نـرود و به منظور اینکه منابع دولت در نهایت منابع مالی مردم در طرحهای دولتی غیر موجه هدر . پردازد می

بیهوده تلف نشوند، قبل از اینکه دولت تعهد پرداختهای جدیدی را در بودجـه سـاالنه خـود بپـذیرد، ابتـداء د هر دستگاه دولتی منافع ناشی از اجرای هر طرح یا پروژه جدید مورد نظر خود را و مخارج مربوط بـه یاب میهـای ارزیابی و تحلیل قرار دهد و مشخص شود که آیا مجموع منافع این طرح یا پروژه بر هزینـه موردرا آن


٣

نـسبت (C)هیم و مخارج آن را با نشان د (B)آن فزونی دارد یا نه؟ اگرمنافع اجرای یک پروژه را به عالمت

CB پروژه اقتصادی است ولی دلیل انتخاب آن م بزرگتر از یک بود انجا نسبتچنانچه این . محاسبه شود د بای

شـود کـه اوالً منـافع آن بـر هنگامیکه یک پروژه اقتصادی تشخیص داده شد، در صورتی انتخاب مـی . نیستسبات در بخـش دولتـی االبته این مح . ها باالتر باشد ثانیاً منافع آن از سایر پروژه شد با مخارجش فزونی داشته

. متهای سالیه استفاده نمودوان از قیت کل نیست که برای حل آن میشقدری م تاثیر اقتصاد بر بودجه

دی، نقش ا اقتص ، مشخص شده است که دولت عاملی است که از نظر یدادر بررسیهای کامل، عاملهای اقتص درصـد درآمـد ملـی را 95در کشور ما حدود . باشد اصلی آن انجام خدمات غیر انتفاعی و غیر مبادله در بازار می

امروزه این عقیده وجود دارد که دولت قادر است درهر بخش از اقتصاد تغییراتـی ایجـاد )9(.کند دولت کنترل می به خواسـته مطلـوب قتصاد چه کاری را باید یا نباید انجام دهد تا کند، اما در این مورد که دولت برای کمک به ا

رین نیز توافق وجود فبر روی دو عامل مشکل آ . اری یا حداقل تورم دست یابد، توافق وجود ندارد مثالً حداقل بیک ی دو هر. حاصل نشود یبیکاری شدید و افزایش مداوم قیمتها در حالیکه در ارزش کاال و کیفیت آن تغییر : دارد

م بیکاری بـه ایـن معناسـت کـه بـسیاری از مـرد . ی مردم در پی خواهد داشت اراین عوامل مشکالت مهمی را ب کند یا رشد بـسیار کمـی معموالً به هنگام رکود اقتصادی، اقتصاد رشد نمی . کنند نیازمند شغل، شغلی پیدا نمی

تورم غالباً بـه ایـن معناسـت کـه . کنند فت نمی ندگی راحت دریا ها پول کافی برای یک ز در نتیجه خانواده ؛داردافراد بـا . ل از آن خریداری کنند بمردم بامقدار پول معینی که دارند می توانند کاال و خدمات کمتری نسبت به ق

بر خالف میل انسانها همواره در جوامـع وجـود داشـته دی و تورم اصرکود اقت. بینند درآمد ثابت ازتورم آسیب می ینـد آ که این دو عامل مشکل آفرین چگونه به وجود می کنند ای اقتصادی بطور وسیعی بررسی می ه نظریه. است

ابزارهای برخورد با این مشکالت، ابزارهـای سیاسـت مـالی و پـولی . توان از بروز آنها جلوگیری کرد و چگونه می دولـت در یصادی فلـسفه وجـود هـای اقتـ ی پرداز یـه در نظر )10(.اند هر بودجه دولتی گنجانده شده در اند که هدبو

)11(:اقتصاد به اختصار موارد زیر بیان شده است ایجاد رقابت بین فعاالن تولیدی دربخش خصوصی - 1 جمعی و خدمات ملی بهنیاز جامعه - 2 .دی جامعهات گزاریهای ارشادی و مدیریتی و هدایت فعالیتهای اقتصسیاایجاد اشتغال کامل از طریق س - 3 . شده در بودجه اتخاذد و درآمد ملی از طریق بودجه دولت و سیاستهایشد سریع در تولیرایجاد - 4وم و زیـر ری از درآمدهای ساالنه افراد و انتقال آنها به طبقات مح یتهااتعدیل درآمدها از طریق اخذ مالی - 5

.رفقخط


۴

ریزیهـای نامـه ن اجـرای کلیـه بر مانابع و امکانات مالی مورد نیاز ض بندی و اختصاص دادن م بودجه راز طرف دیگ مـدت دریزی ژاعم از کوتاه مدت ، میـان مـدت و بلنـ باشد که در هر برنامه بدین ترتیب الزم می . اقتصادی است

)12(.ارات الزم در زمانهای تعیین شده توجه شودبنسبت به تخصیص اعت تعادل اقتصادی و مخارج دولت

ماتی است که در حدود فعالیتهای دولـت پرداخـت بهای کاال و خد یا از مخارج دولت، عبارت از هزینه منظور . شود می

هـای انتقـالی تقـسیم هنـ ای و هزی های سرمایه های جاری ، هزینه ه گروه هزینه سهای دولت به معموالً هزینه ـ :توان گفت می و در حالت کلی )13(.شود می ت صـور ه مخارج دولت یا به صورت مخـارج مـصرفی اسـت یـا ب

؛آورد ی، مخارج کل را به وجود میصارج اقتصاد خصوه مجموع مخارج مذکور با مخذاری کگ مخارج سرمایه مخارج کل = درآمد ملی= مخارج دولت) ای سرمایه+ مصرفی + ( مخارج اقتصاد خصوصی

در آمد ملی = مصرف جامعه + گذاری سرمایه+ های دولت هزینه) + صادرات-واردات( یاY=C+I+G(X-M)

بـا . آید دل اقتصادی از مقایسه مخارج کل و تولید ملی بدست می اد و تع ردا ،تولید ملی قرار در مقابل مخارج کل کند و پس از اشتغال کامل، افـزایش مخـارج افزایش مخارج کل، تولید ملی تا حد اشتغال کامل افزایش پیدا می

فقط حاصل بـاال رفـتن که اسمی است افزایش افزایش ارزش تولید ملی، . دولت باافزایش قیمتها توام خواهد شد دل ا در کـشور مـا تعـ .قیمت تمام شده تولید یا به عبارت دیگر باال رفتن نامتناسـب بهـای عناصـر تولیـد اسـت

زایش مخارج دولت همیشه با افزایش قیمتهـا ف ولی در عین حال ا،اقتصادی اغلب در وضعیت اشتغال ناقص است در . تواند با افزایش قیمت تولیدات همراه شود ش مخارج دولت می مواجه است، زیر قبل از اشتغال کامل نیز افزای

بین عناصر . اقتصادی و اجتماعی مناسب است بناهایجامعه ما به علت تنگناهای تولید ی که ناشی از فقدان زیر تحـول اقتـصادی م بـه هنگـا و تولیدی هماهنگی الزم وجـود نـدارد و تولیـد از انعطـاف الزم برخـوردار نیـست

زایی، بایستی وضع اقتصادی کشورها را کامالً در ی سیاست اشتغال الذا در اجر . یابد تهای تولید افزایش می نیزقیم )14(نظر گرفت

تعادل اقتصادی درآمدهای دولت خارج عمومی و اجرای سیاسـتهای مـالی در مکه به منظور پرداخت از درآمد یا دارایی افراد است قسمتیمالیات

اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور به موجب قوانین و به وسیله اهرمهـای اداری و اجرایـی راستای حفظ منافع . شود دولت وصول میصاحبنظران اقتـصادی . آوری وصول انواع مالیاتهاست ترین وامهای تامین هزینه های دولتها جمع یکی از بااهمیت

های دولتهـا شـرایط نـامطلوب اقتـصادی آن را و توسعه معتقدند که درآمدهای مالیاتی در راستای تامین هزینه


۵

درآمدهای مالیاتی دولتها از تولید ناخالص داخلی اقتصاد کـشورها معمـوالً قابـل سهم. بخشد جامعه را بهبود می )15.(توجه است

هـای مالیـاتی تـامین درصد هزینه های جاری دولت از محل دریافت % 90در اغلب کشورهای توسعه یافته تا درصد بودجه عمومی دولت از محل دریافتهای مالیاتی هـستند کـه بـسیار 35 تا 20در ایران فقط . شوند می

درصد از دریافتهای حاصل فروش نفت، کاال و خدمات و منابع بانک 70 الی 65حدود . رسد ناچیز به نظر می )16(.شوند مرکزی تامین می

لت از، شرکتها و موسسات طبق قـانون بـرای تقویـت دانند که دو ن مالیات را مبلغی می اای از صاحبنظر عده )17(.گیرد عمومی حکومت و تامین مخارج عامه می

: شد همانطوریکه در تعریف فوق گفتهمخـارج عمـومی شـامل کلیـه مخـارج دولـت در خـصوص . مالیات برای پرداخت مخارج عمومی اسـت - 1

هـدف اصـلی . گذاشته شده اسـت دولت عهدهفعالیتهای است که بر اساس قانون در سطوح مختلف به یا اصل حداکثر رفاه کل جامعه اسـت کـه )MSA( )18اصل ( مخارج عمومی رسیدن به اصل حد مزاج

. آید بعنوان اصل هادی سیاستگذاری دولت و ساخت دهنده مالیه عمومی به شمار میته اثر مهم بوده که اجرای سیاستگذاری مالی دارای سه دس. مالیات برای اجرای سیاستگزاری مالی است - 2

. عبارت اندازه آثاب اقتصادی، آثار اجتماعی، آثار سیاسی یـک بخـصوص، حمایـت از یآثار اقتصادی اجرای سیاستگذاری مالی در چهارچوب محدودیت مصرف یک کـاال

دیگر در مبحث آثار اقتـصادی مالیـات یکـی از طرفاز . است ح صنایع داخلی مطر منطقه بخصوص و حمایت از دریافت مالیا، کاهش درآمد افراد است، زیرا افراد با افزایش مالیات قسمتی از درآمـدهای خـود را بـه دولـت آثار

اگر میل نهایی به مصرف در جامعه . کاهش میزان مصرف بستگی به میل نهایی به مصرف دارد . کنند واگذاری می

3 و میل نهایی به پس انداز 2

3ت، بـه میـزان دو سـوم مبلـغ مالیـات از مـصرف ا باشد، به دنبال پرداخـت مالیـ 1

بـا توجـه بـه مطالـب فـوق مالحظـه .ته خواهد شد سخصوصی و یک سوم مبلغ مالیات از پس انداز خصوصی کا نـد، شود که افزایش مخارج دولت و کاهش درامدهای دولت به صورت کاهش مالیات، هر چند اثار مـشابه دار می

ولی این آثار با یکدیگر متناسب نیستند و هر دو به یک اندازه در وضعیت اقتصادی و برقـراری تعـادل اقتـصادی . موثر نیستند

بینـی شـده در قـانون اساسـی هـر آثار اجتماعی اجرای سیاستگذاری مالی رسیدن به اهداف اجتماعی پیش آثـار سیاسـی . ه اقتـصادی و اجتمـاعی آن اسـت های میان مدت و دراز مدت توسـع کشور منعکس در برنامه

)19(بینی شده در قانون اساسی هر کشور است اجرای سیاستگذاری مالی رسیدن به اهداف سیاسی پیش تعادل اقتصادی بلند مدت


۶

سـاختارها در اجتمـاعی -تغییرات اقتصادی بلند مدت عبارت است ازتغییر در ساختارهای اقتـصادی تحـول سـاختار جمعیـت از حیـث قبیلتوانند تغییر یابند، از و تنها در بلند مدت می کوتاه مدت ثابتند

ترکیب سنی، تحول اقتصاد یک کشور از لحاظ توسعه یـافتگی و یـا تغییـر سـاختار اقتـصادی کـشور از جهت نیل به نتیجه قطعی در سیاست توسعه و رشد اقتصادی باید نوسانات کوتـاه .کشاورزی به صنعتی

رت تعـادل اقتـصادی از در غیر این صو . صادی را در قالب تحول بلند مدت مورد بررسی قرار داد مدت اقت تمـام . گردد و یا تورم پولی موجب شکست توسعه خواهد شد به اشتغال ناقص منحرف می اشتغال کامل

)20(.بخشهای عمومی و خصوصی جامعه هر یک به نحوی سعی در رشد و توسعه دارند در مراحل ابتدایی توسعه اقتصادی بوده، تولیدات آن غیر قابل انعطاف اسـت و از آنهـا در کشورهایی که

نیـز د این کشورها ااگر زیربنای اقتص . و تورم حاکم است برداری میشود، اشتغال ناقص به طور ناقص بهره . کافی از عوامل تولید نیز وجود خواهدداشتبرداری بهرهضعیف باشد، فشارتورم پولی و عدم

افزایش عرضه تورم پـولی موجـب پرداخت در غیر این صورت عدم امکان زیرساختهاپس باید به تقویت توان صرفاً از طریق افزایش اعتبارات و مخارج، اقتصاد را بنابراین نمی . گردند تراز پرداختهای نامتعادل می

. به تعادل اشتغال کامل گرایش دادبـا محـدودکردن ( ت اصرار شـود دودجه و تراز پرداختها در کوتاه م از طرف دیگر اگر به برقراری تعادل ب

مانـد بـه حـالتی قسمتی از ظرفیت تولیدی جامعـه بـدون اسـتفاده مـی ) گذاری زیربنایی مخارج سرمایه دل اقتصاد در وضعیت اشـتغال نـاقص و فـشار تـورمی تهدیـد ا ضعیف و تع بناهاشود که زیر برگشت می

دی بلند مدت و هماهنگی بـین اقتـصاد تولیـدی و توسـعه زیربناهـا صاعادل اقتکننده است، لذا باید به ت )21(.ت پرداخت دوتاه مدت و تعادل در تراز پرداختها در کوتاه م مالی کتوجه کرد و آنگاه به تعادل

پولی سیاستسیاسـت " کنـد با میزان عرضه پول و سطح نرخ بهـره اتخـاذ مـی در رابطهبه سیاستی که بانک مرکزی سیاست انبساطی پول و اعتبـار و بـرای ر، بانک مرکزی برای ایجاد اشتغال بیشت )23(.شود گفته می )22( "پولی

تیار دارند بانکهـای های مرکزی با ابزارهایی که در اخ بانک. کند مبارزه با تورم ، سیاست انقباضی را اعمال می . گذارند خود بر موسسات تجاری و دولتی تاثیر میدهند آنها نیز به نوبه عضو را تحت تاثیر قرار می

هایش که همانا هدایت اقتـصاد جامعـه بـه سـمت تعادلهـای اساسـی اسـت، دولت برای دستیابی به خواسته این سیاستها تا حـد زیـادی از طریـق . ابزارهایی در اختیار داردکه به سیاستهای پولی و مالی معروف هستند

بـا تـصمیمات ) نوسانات اقتـصادی ( گونه نوسان و حرکات ناخوشایند در اقتصاد و هر . گردند بودجه اعمال می شـود کـه سیاستهای پولی و مالی به مجموع تصمیماتی گفته می . خردمندانه دولت در بودجه قابل حل است

)24(.گیرند ادی بکار میصمقامات دولتی به منظور کنترل و تحت تاثیر قراردادن مجموعه فعالیتهای اقت : ارهای اصلی که بانک های مرکزی در اختیار دارند تا سیاستهای پولی را اعمال کنترل عبارتند ازابز


٧

)بازار باز( عملیات بازار آزاد -1 سیاست نرخ تنزیل مجدد-2 تغییر در نسبت سپرده قانونی بانکهای عضو-3 سایر ابزارهای ممکن -4

هـایی بـرای خریـد و گیـری که غالباً شامل تـصمیم ار آزاد است ابزاری که بیشترین کاربرد را دارد علمیات باز . شود عرضه پول و خرید موجب انبساط آن می انقباضفروش موجب . قرضه و اسناد دولتی است اوراقفروش . شود گردش پول می قرضه سیاست ضد تورمی موجب کاهش عرضه کل پول و کاهش سرعتاوراقفروش

هـای که بانک مرکزی از بانکهـای عـضو بـرای وام ای ت که عبارت است از بهره ابزار دیگرنرخ تنزیل مجدد اس گـذاری را شـود کـه سـرمایه تنزیل مجدد باعث افزایش نرخ بهره مـی نرخ ازدیاد . کند کوتاه مدت دریافت می

. ندنک از قرض کردن ممانعت می مردمبنابراین. کند زا می گران و پول را تورمای و نسبت سپرده بانکها نزد بانک مرکزی است کـه قدرتمنـدترین امـا الزامات ذخیره سومین ابزار، تغییر در

با باال بردن درصد میـزان سـپرده قـانونی . ترین ابزار است و به همین دلیل، کمتر به کاربرده میشود ناآموزده . یابد میزان عرضه پول کاهش می

: نیز وجود دارند که عبارتند ازدیگر تر سه ابزار اصلی دو ابزار کم اهمیتبه جز این هـای خاصـی کـه بدین معنا که به بانکها و موسسات اعتباری توصیه شود که برای هزینـه " ترغیب اخالقی "

هـای بخـش کـشاورزی و مثالً توصیه بانک مرکزی به پرداخت وام . وام پرداخت کنند داردبرای نظام اهمیت زمـانی در عمل از هدف کـسب حـداکثر سـود اینو بانکها با صورت میگیرد ملیتولیدی که به لحاظ منافع تری را نیز بـرای ها نرخ سود پایین کنند و عالوه بر در اولویت قرار دادن این نوع وام محدود و چشم پوشی می

. گیرند ها در نظر می این نوع وامداکثر میـزان نـرخ سـود حـ " و نیـز تعیـین " سقف مجاز اعتبارات و وامها "کنترل مستقیم از طریق تعیین

سیاسـت پـولی حـداقل بـه دو دلیـل بـرای ؛دولتـی ریـزی سیاسـت پـولی و بودجـه "ها به سپرده ینپرداخت. کننـد گـذاری مـی گیرنـد و سـرمایه اول اینکه تمام سطوح دولتی قرض مـی ؛ریزی دولتی اهمیت دارد بودجه

ـ . گذارد اعتبارات موجود و به خصوص نرخهای بهره تاثیر می برسیاست پولی ی رابهره پرداختی و دریـافتی ب . هردولتی مهم است

تعدیل بودجه و بررسی هوشـیارانه . تحت تاثیر سیاست پولی است های دولتی به شدت دوم، بسیاری از برنامه دل پولی و تعـادل ا نیل به تع در پی های پولی سیاست. آن بدون درک کامل سیاست پولی ممکن نخواهد بود

:یای عمده سیاست پولی عبارتند ازمزا. ارزی هستندتوانـد در دسـترس قـرار گرفتـه و بـه خـاطر ماهیـت نتیجه تصمیمات مربوط به سیاست پولی مـی - 1

.شود سیاسی کم بانک ، به سرعت بکار گرفته می


٨

از انـواع ه بـا بعـضی ز مناسبی اتخاذ شده باشد مخصوصاً در مبار یدسیاست پولی زمانی که اقدام شد - 2 مزایای این سیاست گرچه مهم است، اما استفاده از سیاست پولی بایـد بـر اسـاس دارد تورم، کارایی

) 25(.ارزیابی نتیجه آن در جامعه صورت گیرد سیاست مالی

شـود، و به سیاستهای مربوطه به دخل و خرج دولت که بوسیله دولت مرکزی تدوین مـی )26( سیاست مالی "بودجـه . گـردد طه وظایف دولت است و توسط دولت کنترل مـی حی اعمال سیاست مالی در )27(شود گفته می

از طریق افزایش یا کاهش عواید و مخارج خود به وسـیله بودجـه است و دولت ترین ابزار سیاست مالی دهعم .تواند در تحقق این هدف موثر واقع میشود می

. اقتـصاد از طـرف دیگـر اسـت ریزی و گذاری از یک طرف و بودجه سیاست نقاط تالقی ی از سیاست مالی یک زمانی که مـسائل اجتمـاعی و پیامـدهای . سیاستگذاری نقش مهمی در نیل به اهداف اقتصادی و مالی دارد

کند که به حل یا تخفیـف آن مـسائل منتهـی راهی را انتخاب می سیاسی ناشی از آن گریبانگیر دولت باشد، ایش کمکهـای بالعـوض را در ز، سیاست کاهش تورم و اف شود به عنوان مثال اغلب دولتها در هنگام انتخابات

کنـد در زمانی که هدف، کاهش وابستگی اقتصادی و حفظ استقالل است، دولت تـالش مـی . گیرند پیش می جویی کند که تا حد امکان گرفتار کسر تراز پرداختها و بدهی بـه دولتهـای ارزی خود به نحوی صرفه جمخار

ایجاد اشـتغال و افـزایش تولیـد باشـد، بایـستی ی مشکل عمده و هدف اصلی، خارجی نگردد زمانی که بیکار باشد سیاست مـالی شـکل ضـدر تـورمی بـه خـود م تور ،شکل عمده م هاسب اتخاذ شود و زمانیک نسیاست م

ها برای تحریک یا محدود کـردن از قدرت درآمدها و هزینه استفاده سیاست مالی بیانگر بنابراین) 28(.گیرد می دولـت هـر سـال از ، گفتـه شـد هـم همانطوریکه قبالً . د بودجه است زا به وسیله سیاست کسری یا ما اقتصاد

، گمـرک ، سـود بازرگـانی، وام و قرضـه )29( راه سیستم مالیاتازطریق بودجه قسمت مهمی از درآمد ملی را ملی دبه چرخه درآم جاری و عمرانی دوباره های کند و درآمدهای بدست آمده را از طریق هزینه برداشت می

یـت کـل لهای دولت سابقاً به لحاظ ناچیز بودن، تاثیری در فعا این برداشتها و کیفیت هزینه . برگشت میدهد دهـد نقـش مت مهمی از درآمد ملی را تشکیل مـی سجامعه نداشت،ولی در عصر ما که حجم این برداشتها ق

به شیوه صحیح و راو آنها نباشد عاقالنههای دولت برداشت راگ. اساسی در اقتصاد جامعه و فعالیتهای آن دارد تضعیف شده و امکانـات مـالی دولـت درآینـده نیست که بنیاد اقتصادی جامعه یاقتصادی خرج نکند تردید

)30(نقصان خواهد یافت یهـا بطور خالصه سیاست مالی عبارت است از تنظیم و کنترل مخارج و عواید دولـت بـرای نیـل بـه هـدف

...صادی، اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی و مطلوب اقت ؛دهد های زیر تحت تاثیر قرار می جنبهاز در سطح ملی، سیاست مالی بودجه را

؛ها اندازه کل بودجه شامل مجموع درآمدها و هزینه - 1


٩

گذاری در مقابل پرداختهای مستقیم از قبیل سرمایه) ای ، مصرفی سرمایه( نوع مخارج - 2 ها زمانبندی مصارف برنامه - 3 با اهداف چند جانبه و تصمیم در مورد میزان اهمیت هـر کـدام، الویـت و تقـدم و ییموازنه فعالیتها - 4

هاتاخر آن ؛های کنترل شده اعتبارات موجود برای برنامهرمیزان پرداختهای انتقالی و مقدا - 5 ایجاد یا فروش ذخایر - 6

فاصـله نباشـد ده و از آن اسـتفاده به درستی درک نمـو را متخصصان و متدیان بودجه بایستی سیاست مالی )31(.شود سیاسی هنوز مهم باعث عدم کارایی سیاستهای مالی می مناسب نمایند، البته فشارهای

اهداف سیاست مالی در ایـن نـرخ بـه میـزان افرادیکـه در . درصد بیکـاری اسـت 4 اشتغال کامل، به معنای حدود دایجا - 1

. جستجوی کارند، شغل وجود دارد در شـود توزیـع درآمـد از افرادیکـه کـه موجـب مـی ؛دهـد ورم قیمتها را افزایش می تتها، ثبات قیم - 2

انتقال یابد، لذا افـرادی پذیر است به افرادی که درآمدشان انعطاف است آمدهایشان غیرقابل انعطاف ت یـا با افزایش مالیا . شوند ازقبیل بازنشستگان که درآمد ثابتی دارند در مقابل تورم، آسیب پذیر می

.توان از تورم جلوگیری کرد ای دولت میه کاهش هزینهثبات و تداوم رشد اقتصادی، ایکی از اهداف سیاست مالی تامین حداکثر منابع انسانی و مادی جهت - 3

. رشد و توسعه استاز قبیـل حفـظ ( انـد امعـه ج رفاه برایخدمات عمومی؛ فعالیتهایی که شامل خدمات عرضه مناسب - 4

. طبیعتاً عمومی هستند) ها و مدارس دفاع ملی ، بزرگراهنظم و ارامش، بهینه منابع و هدایت منابع تخصیص - 5 نابرابریها درآمد و میزان مصرف و ایجـاد عـدالت اجتمـاعی و ثبـات سیاسـی از کاهشتوزیع درآمد، - 6

. اف سیاست مالی استداه )32(گذاریهای موثر تشکیل سرمایه و سرمایه - 7

ای سیاستهای بودجهاعمـال سیاسـت مـالی از . تـوان اعمـال نمـود جه می سیاستهای مالی از طریق بود گفته شد همانطوریکه

ترین ابزار سیاسـت مـالی ترین و عمده شود و بودجه اصلی جمله وظایف دولت است و توسط دولت کنترل می ر نـه تنهـا بایـد بیـانگر ، بودجه کل کـشو دارندبا توجه به وظایف خطیری که دولتها بر عهده . باشد دولت می

و اجتماعی کشور بر حسب تغییر و تحول درآمدها باشد بلکه باید قـادر باشـد آثـار نـامطلوب وضع اقتصادی توسـعه اقتـصادی را ههای آینـده را ل سـا و برای خنثی کند ) سال مالی ( را در کوتاه مدت نوسانات اقتصادی


١٠

ای خود حرکت بـه سـمت بهبود فرآیندهای بودجه برای بسیاری از اقتصاد روبه رشد در تالش . ار سازد وهم )33(.دنبندی مبتنی بر عملکرد هست بودجه

از سـه نـوع ،توان به عنوان ابزار مـوثر اسـتفاده نمـود بطور کلی، اعمال سیاست مالی که از طریق بودجه می ؛شود سیاست تشکیل می

ج دولـت اسـت و اثـرات مـستقیم و غیـر سیاست هزینه ای، این سیاست تعیـین کننـده میـزان مخـار ) الفوقتی دولت تصمیم به استخدام افراد جدید میگیرد در جهـت بـاال بـردن . گذارد مستقیمی در اقتصاد بجا می وقتـی . شـود جاد می یای ا کند در آمد برای عده وقتی دولت بیشتر خرج می . رددا اشتغال در کشور گام بر می

گیـرد و در راد فراهم شود یک عمل زیربنایی در جامعه صـورت مـی دولت تسهیالت بیشتری برای آموزش اف ای اخذ شده بین کسانیکه کاال و خدمات همچنین درآمدهایی که از عده . یابد آینده قدرت تولید افزایش می

. کند بنابراین دولت از طریق بودجه حتی در توزیع درآمد هم دخالت می. شود فروشند تقسیم می به دولت می حد باشد به صورتی که عرضه کاال و خدمات نتوانـد جوابگـوی تقاضـای کـل ازکه مخارج دولت بیش وقتی

زمانیکه ولت جهت مخارج خود کـاال وارد کنـد ، در تـراز پرداختهـا و . باشد، قیمتها افزایش پیدا خواهد کرد . گذارد و چه بسا کمبود ارزی را فراهم آورد موازنه ارزی اثر می

: گذاری است یا هزینه جاری دارای دو اثر متفاوت است بر حسب اینکه هزینه سرمایههای دولت هزینهافزاید لیکن از آنجایی که ایـن باشد در شروع هزینه بر قدرت تولیدی کشور می ای سرمایهاگر هزینه - 1

هزینه دولت برای تعدادی از افراد مملکت درآمد است ، عایدی که بدین ترتیب برای یک عده ایجاد گـذاری عـث سـرمایه ا وجود این تقاضا احتماالً ب آورد، رای کاال خدمات به همراه می شده تقاضاهایی ب

شـود و در بد و نیز قسمتی از آن به خارج منتقل می ای سلسل ادامه می تشود و این دوره بیشتری می جـایی کـه اثـر کند تا جریان خارج می ازانداز بتدریج مقداری از درآمدها را به پس دمضمن میل مر

. رسد تقاضا را به صفر میدی کـشور یـ ها مستقیماً بـه قـدرت تول های جاری باشد این هزینه ولت به صورت هزینه داگر هزینه - 2

کنـد و از افراد مملکت درآمده است و ایجاد تقاضا مییها برای تعداد کند فقط این هزینه اضافه نمی جدیـد گـذاری سـرمایه .گیـرد صورت ی ذاری جدید شود که احتماالً سرمایه گ این تقاضا موجب می

بنابراین در هر دو حالت دور . شود ای درآمدمحسوب می هدنیازمند هزینه است که این هزینه برای ع یـد و در آ تسلسلی وجود دارد لیکن در حالت اول مستقیماً مقداری وسـایل تولیـدی بـه وجـود مـی

غیر مستقیم منجر بـه افـزایش ظرفیـت تولیـدی کند و گاهی بطور اد تقاضا می جحالت دوم فقط ای . گردد میای خواهنـد جـ های دولت از منابع تورمی و یا غیر تورمی تـامین شـود، اثـرات متفـاوتی از خـود ب هزینه

موجـب ) از بانـک مرکـزی و انتـشار اسـکناس ض اسـتقرا مانند( منابعی که ایجاد تورم میکنند . گذاشت


١١

ل نشان بدهنـد و کـاالی مالع اگر منابع تولیدی کشور بتوانند عکس حال. افزایش تقاضای کل خواهد شد قیمتها شدید نخواهد بود در غیـر ایـن صـورت تـورم شـدید ش در این صورت افزای کنندبیشتری تولید

این . آورد و کسری در موازنه ارزی به وجود می دکن خواهد بود و توزیع منابع اقتصادی را دچار اشکال می ای دولت در این کـشورها سـهم عمـده هک ای درحال توسعه اهمیت زیادی دارد از آنجامسئله در کشوره

ای غلط ممکن است به سـرعت باعـث تـورم شـود ولـی اگـر هزینه در اقتصاد به عهده دارد یک سیاست های خـود دولت آگاهانه عمل کند در مواردیکه اقتصاد کشور دچار تورم شده است با کاهش دادن هزینه

ه نمایـد کـه ایـن سیاسـت ز مبار من معینی پول از اقتصاد خارج کند و در نتیجه با تور ا به میز قادر است شود، دولت با رکود حال اگر اقتصاد دچار . است تورمی با انقباضی دولت معروف ضدای به سیاست هزینه

خـارج کنـد کـه از حالت رکودقتصاد رااد تقاضا قادر است که ا جکسر بودجه و تزریق پول به اقتصاد و ای . گویند این سیاست را سیاست انبساطی می

ـ سیاست مالیاتی، سیاست مالیاتی و اثرات آن برروی سرمایه ) ب از اشـتغال ، توزیـع در دگذاری و پـس انقیمتها و زیربنای اقتصادی و اجتماعی در یک کشور متفـاوت اسـت و اخـذ مالیـات فقـط تـامین آمد و

. گذارد ر روی عوامل تولید و توزیع اثر میکننده مخارج دولت نیست بلکه بت ایـ لشود یعنی قدرت پرداخـت ما در بررسی این مسائل در درجه اول مسئله ظرفیت مالیاتی مطرح می

نکته قابل توجـه . یتهای کشور ایجاد شود لتوسط افراد جامعه بدون آنکه تغییر قابل توجهی در میزان فعا زمانی که تـورم . ده کرد ا استف انقباضیدر جهت سایستهای انبساطی یا توان تها هم نیز می ااین که از مالی و با تورم مبارزه کرد و کرد خارج د مالیات بیشتری گرفت و در نتیجه مقداری پول از اقتصا وجود دارد ،

میزان مالیاتها را کاهش داد و در نتیجه اقتصاد را بـسوی رونـق سـوق داد بایـد زمانیکه رکود وجود دارد و اثرات تغییـر در است داشت که اثر مالیات به درآمد و مالیات بر مصرف در مبارزه با تورم متفاوت توجه

ها به مراتب بیـشتر نیست و تاثیر افزایش هزینه ها برابر با تغییر در هزینه مثالًمیزان مالیات دارای اثراتی . است

ـ ید توجه داشت کـه اوالً ایـن دو سیاسـت شوند با و مالیاتی اتخاذ می ای بنابراین وقتی سیاست هزینه رب دانست که میـزان تـاثیر اقتـصادی و اجتمـاعی ایـن دو سیاسـت باید ثانیاً. خالف جهت هم عمل نکنند

.یکسان و برابر نیستشود که درآمد و هزینه برابر نباشد یعنی بودجـه بـا کـسری سیاست قرضه، قرضه هنگامی مطرح می ) ج

. کند از داخل تامین شود یا از خارج ، فرق می برحسب اینکهاثرات قرضه . پیشنهاد شودلـذا بایـد وامهـای . وام خارجی بارسنگینی به دوش نسلهای آینده برای پرداخت اصـل و بهـره میگـذارد

. گذاری شود تا از آن محل بازپراخت اصل و بهره وام صورت گیرد ی فقط صرف سرمایهجخار


١٢

از اقتصاد خـارج و کهگردد و پولی است ول وامی که ازمردم اخذ می خلی به دو صروت وجود دارد ا اوام د می نیست و فقط از طریق نرخ بهـره و ر بنابراین دارای اثر تو،دوباره توسط دولت به آن بازگردانده میشود

. گذارد گذاری ملی اثر می گیرد در ترکیب مخارج و سرمایه صورت میآن نوع مخارج که از محل شـود و در مقابـل آن اسـکناس منتـشر طریق بانک مرکزی و از سیستم بانکی اخذ مـی دوم وامی که از

)34(.گرددو در این حالت دارای اثر تورمی خواهد بود می تـامین ی کسری بودجه از طریق استقراض از سیستم بانک تمامیدر اقتصاد ایران با توجه به اینکه تقریباً

ید نقدینگی و در نتیجه تورم را به همـراه داشـته اسـت، لـذا شده و این عامل به دنبال خود افزایش شد بنابراین برای کنتـرل . مالی تلقی شود د ایران در واقع یک پدیده اتورم در اقتص توان نتیجه گرفت که می

م است سیاستهای مالی مناسب و هماهنگ با سایر سیاستهای اقتصادی دیگـر ماننـده سیاسـت زتورم ال )35(.رخ ارز، اتخاذ گرددپولی و سیاست تعدیل ن

مقایسه سیاستهای پولی و مالی )) عمومی مدیریت مالی ((ینکه مجموعه ای به نام اتصمیم گیران و سیاست گذاران پولی و مالی کشور با

. را تشکیل می دهند لیکن از لحاظ خط مشی دهی و اجرای سیاستها بـا یکـدیگر متفـاوت مـی باشـند )36(وان اندیشه گرو تصمیم گیر در نظام بانکی سیاستهای پولی را تنظیم و بـه شـبکه بـانکی بانک مرکزی به عن

.ابالغ می کند تا به مرحله اجرا در آورند سیاستهای پولی باید با سیاستهای مالی هماهنگی داشته باشد مثالً بانک مرکزی سیاسـت انبـساطی عرضـه

ها و افزایش هزینه ها باید این سیاست را تقویت کند تـا پول را اعمال می کند و دولت از طریق کاهش مالیات بنابراین ایجاد تعادل و هماهنگی در کل اقتـصاد مـستلزم . موجبات رونق اقتصادی را در جامعه فراهم آورند

.و بخش پولی و مالی می باشد دتعادل و هماهنگی در ستهای مالی به ایجاد تعـادل در عرضـه سیاستهای پولی بیشتر به حجم نقدینگی توجه دارد در صورتیکه سیا

سیاستهای پولی بخـشی از سیاسـتهای اقتـصادی کـشور مـی باشـد و . و تقاضای کاال در جامعه می پردازد .سیاستهای مالی بخش دیگری را تشکیل می دهد

ای به منظور کارایی سیاستهای پولی باید کوشش شود تا از ابزار این سیاست عالوه بر مالحظـات داخلـی بـر به ویژه این اقدامات باید در زمینه هائی صورت گیرد تا از زیانهای . تقویت بازرگانی خارجی نیز استفاده شود

ناشی از نوسانات قیمت در بازار جهانی جلوگیری به عمل آید و در واقع ارزش پول داخلی در مقابـل ارزهـای .خارجی از استحکام و ثبات قابل قبول برخوردار باشد

ر سیاستهای مالی الزم است یادآوری شود که با توجه به اهمیت روز افـزون نقـش دولـت در اداره امـور از نظ اقتصاد ملی نمی تواند بدون برخوداری از یک نظام مالی مطلوب به نحو بارز و بخش عمومی و عمومی کشور

سـعه الزم اسـت سیاسـتهای بنابراین برای تحقق هدفهای مورد نظر در برنامه هـای تو . مثبتی فعالیت نماید


١٣

اقتصادی ارشادی و خط مشی های مالی دولت گسترش بیشتری پیدا کند تـا از ادامـه فاصـله تـورمی و بـی .ثباتی قیمتها جلوگیری بعمل آید

هماهنگی در سیاستهای پولی و مالی موجب خواهد شد تـا پـس انـداز ملـی بـه سـمت سـرمایه گـذاریهای ه شود و با افزایش تولید و ایجاد تعادل در عرضه و تقاضـای کـاال ، پـول ملـی زیربنائی و اشتغال زا سوق داد

)37(.ارزش واقعی خود را بدست آورد وجامعه از یک نظام اقتصادی مستحکم برخوردار شود کسری بودجه و انواع آن

کسری بودجه در مالیه قدیم و جدید ) 38())با کسری بودجه (( می شود دولت هنگامیکه مخارج دولت از درآمدهای آن بیشتر باشد گفته

گاهی دولت برای انجام . مواجه شده است کسری بودجه دولت ممکن است دالیل مختلفی داشته باشد وظائف اقتصادی خود به صورت فعال در اقتصاد عمل می کند و برای رهایی اقتصاد از رکود با افزایش

بودجه می شود تا اقتصاد را به سوی تعادل سوق مخارج سرمایه گذاری خود متوسل به سیاست کسریگاهی ممکن است بدون اینکه دولت نقش فعال در اقتصاد داشته باشد یا اقدام به اتخاذ سیاست . دهد

این نوع کسری که بیانگر نقش ضعیف و انفعالی . مالی فعال کند ، کسری بودجه وجود داشته باشد . اتخاذ سیاست مالی فعال متفاوت بوده و آثار متفاوتی نیز دارددولت در اقتصاد است با کسری ناشی از

)39( نظر بـه . هزینه های عادی در مقابل درآمدهای عادی می باشد بودن کسر بودجه به مفهوم کالسیک آن زیادتر

در .(ه حداقل می گرفتند اینکه پیروان مکتب کالسیک به طور اصولی دخالت دولت را در اداره امور اقتصاد ملی ب و دولت باید به حفظ نظم عمـومی و برقـراری عـدالت اجتمـاعی بپـردازد و ) زمان آنها هم حقیقت جز این نبود

نباید در سایر امور دخالت کند ، هزینه های عادی دولت هم مربوط به هزینـه هـای انجـام ایـن وظـایف بـوده و لذا معتقد بودند که بـه لحـاظ محـدودیت وظـایف دولـت . ی شد درآمد دولت هم تنها از طریق مالیات تامین م

اعتقـاد بـر ایـن بـود کـه در . مخارج آن نیز باید محدود باشد و باید حداقل در آمد هم برای دولت منظور شـود و این به معنای ایجـاد هزینـه هـای اضـافی در . صورت کسری بودجه باید به سیاست اوراق قرضه متوسل شوند

عـاملی جهـت افـزایش هزینـه هـای . اشد و در سالهای بعد که باید اصل و بهره آن پرداخت شود یک سال می ب اما محدود بودن منابع مالی دولت که از طریق مالیاتها تامین میگردد، دولت را به سمت . عمومی دولت می شود

ری بودجه اسـت بـه طبق نظریه مکتب فوق در صورتیکه دولت به منظور تامین کس . ورشکستگی سوق می دهد چاپ و انتشار پول نماید این عمل منجر به افزایش قیمتها میـشود و افـزایش قیمتهـا در نهایـت باعـث افـزایش

به عقیده آنان اتخاذ چنین سیاسـتی ، کـسری بودجـه بیـشتری را در دوره هـای . هزینه های دولت خواهد شد صورت هزینه هـای دولـت بـه طـور و بدین شتری بوده بعدی در برداشته و در نتیجه نیازمند انتشار اسکناس بی

کالسیکها دولت را سازنده زیربنای اقتصادی نمی دانـستند و بنـابراین )40(. خواهد بود مداوم در حال افزایش


١۴

و در بودوقتی که صحبت از کسر بودجه می شود ، همان کسر بودجه اداری ، بدون توجه به عملیات عمرانی .ولی تحول تاریخ مفهوم کسر بودجه را عوض نموده است . را محق نمی دانستند نتیجه استدالل خود

امروزه با گسترش روزافزون وظایف دولتها و به منظور توسعه زیربنـای اقتـصادی جامعـه از قبیـل ایجـاد ریافت مجتمع های بزرگ ذوب آهن ، پتروشیمی ، نیروگاهها ، ایجاد بزرگراههای ارتباطی و نظایر آن گاهی د

زیرا با این اقدامات آیندگان از نتایج چنین سرمایه گذاری هایی استفاده . استقراض ضروری به نظر می رسد علیـرغم توجیـه . لذا بازپرداخت وامهای اخذ شده نیز از نسل آینده منطقی به نظر می رسـد . خواهند نمود

ت وام و کسر بودجه همیشه با خطر تورم فوق در حال حاضر طرفداران عدم کسری بودجه نیز معتقدند دریاف .لذا دولتها باید از عدم تعادل بودجه خودداری نمایند . همراه است

اما پیشرفت دانش اقتـصادی و . یکی از اصول پذیرفته شده در بودجه تعادل بودجه در یکسال مالی می باشد رفته بـا دیـد وسـیع تـری بـه اصـل تکامل فرایند بودجه نویسی باعث گردیده که در برخی از کشورهای پیش

تعادل نگاه کنند و اعتقاد دارند که بودجه باید در یک دوره اقتصادی دارای تعادل باشد و اینجاست که بحـث شده و سعی میگردد از سیاست تعادل ادواری )) تعادل سالیانه بودجه (( جایگزین )) تعادل ادواری بودجه ((

. و نوسانهای اقتصادی بهره گیرند بودجه در جهت کاهش بحرانهای تجاریدر مالیه جدید کسر بودجه درخصوص طرحهای عمرانی و زیربنایی پذیرفتـه شـده اسـت و کـسر بودجـه در بودجه جاری معنی و مفهوم نداشته و اعتقاد براین است که دولتها موظف اند در انجـام هزینـه هـای جـاری

جه را می توان به دوصورت کـسر بودجـه معقـول و کـسر کسر بود . سقف درآمدهای عمومی را رعایت نماید .بودجه غیر معقول تلقی نمود

بطور خالصه می توان گفت که تاثیرگذاری دولت روی ارقام بودجـه در رونـد تثبیـت اقتـصادی یـک عنـصر اهدافی چون اشتغال و رفع بیکاری ، حصول ثبات قیمتها و حفـظ تـوازن در تـراز پرداختهـا، . اساسی است

سیدن به رشدی معقول و متناسب و یا حتی حرکت در راستای ایجاد توزیع عادالنه در سطح کالن نیازمنـد ردر نتیجه گاهی ممکـن اسـت . نوعی برنامه ریزی خاص است که ممکن است باعث تغییراتی در بودجه گردد توجیه قابـل قبـول دولت باید . برای حصول به اهداف مذکور حتی کسری قابل توجهی در بودجه بوجود آید

. و کسری بودجه باید معقول باشد )41(. در ارتباط با تغییرات پیشنهادی خود و کسر بودجه داشته باشند بـه هـر ه و کسری بودجه در گذشته های دور نشانه بی کفایتی دولتها و دولتمردان و مایه شرمساری آنها بود

اغلـب اقتـصاددانان و دلتمـردان . توجیه مـی دانـستند حال تنها در شرایط استثنایی و اضطراری آن را قابل وزولت رئیس جمهور وقت آمریکا که بعداً از رسیاست کسر بودجه را مغایر با عقل سلیم می پنداشتند ، حتی

در حـال حاضـر ایـن . پیروان سرسخت این نظریه شد ابتدا سیاست مزبور را سخت مشکوک تلقی می کـرد گاهانه و مستمر مورد استفاده قرار مـی گیـرد و اهمیـت نـسبی آن در حـال سیاست به عنوان یک سیاست آ کسری بودجه در گذشته های


١۵

بـه ه و کسری بودجه در گذشته های دور نشانه بی کفایتی دولتها و دولتمردان و مایه شرمساری آنها بود اقتـصاددانان و اغلـب . هر حال تنها در شرایط استثنایی و اضـطراری آن را قابـل توجیـه مـی دانـستند

ولت رئـیس جمهـور وقـت روزدلتمردان سیاست کسر بودجه را مغایر با عقل سلیم می پنداشتند ، حتی . آمریکا که بعداً از پیروان سرسخت این نظریه شد ابتدا سیاست مزبور را سخت مشکوک تلقی می کـرد

اده قـرار مـی گیـرد و در حال حاضر این سیاست به عنوان یک سیاست آگاهانـه و مـستمر مـورد اسـتف البته نکته قابل توجه در نوع هزینه کـرد آن و مـدیریت هزینـه . اهمیت نسبی آن در حال افزایش است

در . های آن می باشد که باید به درستی سیاستگذاری ، برنامه ریزی ، بودجه ریـزی و بکـارگیری شـود 1980مـین دلیـل از اوایـل دهـه بسیاری از کشورهای عملکرد بودجه عمومی خوب نبوده است ، بـه ه

عملکـرد ضـعیف در . اصالحات در نظام بودجه ریزی در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است مدیریت مخارج بخش عمومی معموالً از ضعف ارتباط بین سیاستگذاری ، برنامه ریـزی و بودجـه ریـزی

های کشور در میان مدت در نظر گرفتـه گاهی سیاست گذاری و برنامه ریزی محدودیت . نشات می گیرد شده است همچنین در مواردی تاثیر سیاست گذاری و برنامه ریزی بر نظام اقتـصادی و مـدیریت بخـش

)42(.درست برآورده نشده استعمومی کسری بودجه و کسری مالی

. باشد در اینجا تذکر یک نکته شاید بد نباشد و آن هم تفاوت بین کسری بودجه و کسری مالی می چنانچه گفته شد کسر بودجه زمانی صورت می پذیرد که درآمدهای جاری هزینه های جاری را بپوشاند

.در چنین حالتی هیچ فقره ای از حساب سرمایه در حد مورد نظر تامین نمی گردد. مثـل قرضـه ای کسری مالی زمانی صورت می پذیرد که عالوه بر درآمدهای جاری ، دریافتهـای سـرمایه

عمومی را نیز مد نظر قرار بدهیم ودر حقیقت جمع دریافتهای جاری و سـرمایه ای نتوانـد هزینـه هـای در حالت کسری بودجه ، کسری بودجه کل انـدازه گیـری نمـی گـردد، . جاری و سرمایه ای را بپوشاند

)43(.لیکن در حالت کسری مالی ، کسری بودجه کل اندازه گیری میشود

انواع کسری بودجه این گونه کسر بودجه غیر معقول بوده و باید دولتها در رفع آنها بکوشـند کـه : کسر بودجه اداری - 1

نبود سه مولفه . سازماندهی ، نظارت و کنترل صحیح اداری می باشد ، نتیجه فقدان برنامه ریزی آن. اهد شـد فوق منجر به عدم هماهنگی درکار و حیف و میل بیش از اندازه در دستگاههای دولتی خو

ی لصاحبنظران معتقدنـد عـوام . یکی از مهمترین عوامل ایجاد کسر بودجه ، بزرگ شدن دولتهاست ی هستند که در بزرگ شدن دولتها ل یک دولت می شود ، در واقع همان عوام آمدن که سبب بوجود


١۶

رابـر ه درب جامعـ حفاظت از : آدام اسمیت برای دولت وظایف مشخصی را بر می شمرد . موثر هستند تجاوزات دیگر ملل ، حفاظت در برابر بی عـدالتیها یـا سـرکوبها و انجـام دادن کارهـایی کـه بخـش

)44(. خصوصی توان آن را ندارد و یا از انجام آن سرباز می زند با توجه به سر وظیفه فوق می بینیم که کسر بودجه اداری بیشتر در سومین وظیفه دولتها مطـرح اسـت

خالصه کنیم نتیجه ای کـه دولـت است )45()) دولت ساالری (( می توانیم آن را در یعنی در یک جمله که این امر باعث است )46()) کارفرمای نهایی (ساالری برای دولتها دارد ، تبدیل کردن دولتها به عنوان

کارها چاره افزایش هزینه ها خواهد شد ، چرا که دولتها همه کارها خودشان انجام میدهند و برای انجام همچنـین )44(. ای جز استخدام مجدد ندارند و به این ترتیب هزینه های اداری افزایش پیدا خواهد کرد

.پایین خواهند شد وری کارایی و بهرهکارها دارای اثر بخشی ، دومین عامل کسر بودجه اداری ممکن است در نتیجه سیستم غلط وصول درآمدهاباشد و ادارات وصـول

انتخـاب غلـط . ن واقعـی باشـد اازدهی کمی داشته و در نتیجه درآمدهای وصـولی کمتـر ازمیـز درآمد ب سیستم مالیاتی بدین معنی که سیستم انتخاب شده منطبق و مناسـب بـا اوضـاع و احـوال اجتمـاعی و

لیـات اقتصادی نبوده و یا بگونه ای باشد که امکان فرار از مالیات را فراهم نماید و یا تشکیالت وصـول ما بیش از حد گسترده شده باشد که هزینه های اداری در آن به صورت نامتناسب افزایش یافته و مالیاتهـا

.وصول نخواهد شد عدم مدیریت و عدم هماهنگی در کارها اغلب موجب بازده پـایین کارکنـان شـده و یـا موجـب افـزایش

ری سازمانهای دولتی و از جمله وصـول عدم صالحیت کادر ادا . هزینه های اداری به انحا مختلف میگردد بـه هـر جهـت ایـن . مالیات موجب تقلب و فرار مالیاتی شده و در نهایت سهم مالیاتی کمتر خواهد شد

)45(.کسر بودجه غیر معقول بوده و باید نسبت به رفع آن اقدام نمود ) اقتضائی ( کسر بودجه ناشی از تغییرات در اوضاع و احوال اقتصادی - 2

مهمترین تغییرات در اوضاع و احوال اقتصادی کشورهای در حال رشد در سالهای اخیر خصوصی سـازی یکی از کاهش حجـم . است که بعنوان کاهش حجم تصدیگری دولتها مطرح است و باعث کوچکتر شدن دولتها میگردد

عقالیـی بـوده دقیـق و ودولت و تصدیگری آن به مرحله اجرا و عمل در نمی آید ، مگر با برنامه ریزیهای مدون چرا که اکثر ایـن کـشورها از ،این کشورها نمی توانند از طریق خصوصی سازی به موفقیتهایی نایل شوند . باشد

مشکالت ساختاری رنج می برند و در مرحله ساختار دچار مشکل هـستند و تـا سـاختار اقتـصادی خودشـان را هنگـام بـه مرحلـه اجـرا درآوردن .بزنند) خصوصی سازی ( یل اقتصادی د نمی توانند دست به تع ،اصالح نکنند

چرا که کسری بودجه در بطن تغییرات اوضاع و احوال ،سیاست خصوصی سازی ، دچار کسری بودجه می شوند این کشورها باید ابتدا تثبیت اقتصادی و اصالح سـاختاری )46(. اقتصادی کشورهایی که مشکل ساختاری دارند

. به تعدیل اقتصادی بپردارند را پشت بگذارند سپس


١٧

کسر بودجه ناشی از اوضاع اقتصادی که تا حدودی معقول تلقی شده عالوه بر موارد فوق به دالیل زیر هـم مـی .تواند ایجاد گردد

در چنـین . تغییر شرایط اقتصادی از دوره رونق به مرحله بحران و رکود ، می تواند موجب کسری بودجه گـردد تغییرات زیادی در وصول درآمدهای دولت ایجاد میگردد در حالیکه دولت به دلیـل تعهـداتی دوره هایی معموالً

دولت وظایفی دارد از قبیـل اسـتقرار نظـم و امنیـت و سـایر . که ایجاد شده قادر به کاهش مخارج خود نیست ه گاهی ناچار است وظایف عمومی که در دوره های رکود اقتصادی هم نمی تواند مخارج خود را محدود کند بلک

بنابراین در مراحل رشـد اقتـصادی بـا افـزایش درآمـد . برای مقابل با رکود هزینه های خود را افزایش هم دهد .مواجه می باشد ولی در مراحل تنزل اقتصادی دچار کسری بودجه می شود

نوسـانات . شـود تغییرات و نوسانات فصلی که کوتاه مدت می باشد ممکن است موجب کاهش درآمدهای دولت فصلی به صورت کاهش محصوالت کشاورزی در نتیجه خشکسالی و یا دراثر کاهش قیمت یک نوع مـاده خـاص

.صادهایی که متکی به نفت هستند ایجاد میگرددتمثل نفت در اقحصول ملـی را کـاهش میدهـد و بـه محوادث غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی مانند سیل ، زلزله و امثال آن

رفتیهای مالیاتی جامعه محدود شد و سهم مالیات دریـافتی دولـت نیـز کـاهش یافتـه و هزینـه هـا ظنبال آن د .افزایش می یابد

کسر بوده ناشی از اوضاع اقتصادی در موارد فوق اجتناب ناپذیر تلقی می شود زیرا در چنین شرایطی اگر دولـت خواهد شد و کسر بودجه به طور مداوم و حتی گاهی هزینه های خود را کاهش دهد وضع اقتصادی نامناسب تر

لذا این نوع کسر بودجه تا حدودی قابل قبول بوده و به عنـوان . با شدت بیشتر در سالهای بعد بروز خواهد کرد )42(. کسر بودجه معقول باید از طریق سیاست مالی و پولی درست تامین شود

) : معقول ( و زیربنایی اقتصادی کسر بودجه ناشی از سرمایه گذاریهای عمرانی - 3گذاریهای عمرانی ، سرمایه . اکثریت کشورهای در حال توسعه از سرمایه گذاریهای عمرانی رنج می برند

همین ویژگیها باعث کسری بودجه خواهنـد شـد کـه در . و هزینه ها و اکثراً دیر بازده هستند رسرمایه ب بعضی از صاحبنظران آن را کسر بودجه نمی . ته شده است مالیه جدید بعنوان کسر بودجه معقول شناخ

دانند ، زیرا مخارج سرمایه گذاریهای عمرانی هزینه های تولیدی می دانند که در آینده منجر به افزایش . تولید ناخالص ملی خواهند شد

ورم زا نبـوده و یکی از منابع تامین سرمایه گذاریهای عمرانی انتشار اوراق قرضه دولتی است ، چرا که تـ سرمایه گذاریهای عمرانی در بلند مدت به نفع کشورهای در . سیستم بهینه ای در جامعه ایجاد می کند

در کوتاه مدت اقشار آسیب پذیر به دلیل ضعف بنیه مالی با مشکالت مواجه خواهنـد . حال توسعه است )48(. داشت ه اقتصادی نگحنه دولتی آنها را در صحمایتهایشد که با

. خالصه انواع کسری بودجه بامشخصات و ویژگیهای آنها آورده شده است -1/3در جدول شماره مشخصات ویژگیها نوع


١٨

کسر بودجه اداری ) غیر معقول (

تبدیل شدن دولت بعنوان کارفرمای نهایی - حاکم شدن سیستم غلط و نامتناسب کسب درآمدهای عمومی - غیر کارآ حاکم شدن سیستم مالیاتی-

ــرات در کــسر بودجــه ناشــی از تغیی )اقتضائی (اوضاع و احوال اقتصادی

حاکم شدن واژه خـصوصی سـازی بـدون در نظـر گـرفتن مـشکالت - ساختاری

حاکم شدن تعدیل اقتصادی قبل از تثبیت اقتصادی - در نظر نگرفتن فرهنگ جوامع در کشور - حاکم شدن نوسانات فصلی درآمدهای دولت - حوادث غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی -

ــرمایه ــی از سـ ــه ناشـ ــسر بودجـ کـگـــذاریهای عمرانـــی و زیربنـــائی

)معقول ( اقتصادی

سرمایه بربودن و هزینه بر بودن سرمایه گذاریهای عمرانی - عدم تعادل در بودجه کل کشور - روی آوردن دولتها به انتشار اوراق قرضه -

انواع کسری بودجه -1/3جدول شماره

روش های تامین کسری بودجه راه های تامین کسری بودجه ارزی ) الف

دولتی که هزینه های ارزی منظور شده در بودجه اش بیش از درآمدهای ارزی باشد ناگزیر است به یکـی از .روشهای زیر مشکل را رفع نماید

: دریافت وام از منابع خارجی - 1وامی که کشورهای پیشرفته یا کشورهایی که دارای مازاد درآمد هـستند : های خارجی دریافت وام از دولت -

.در اختیار کشورهای دیگر قرار می دهند صندوق بین المللی پول ، بانک جهانی ، سازمان خواربار دریافت وام از سازمانها و مجامع بین المللی مانند -

...و کشاورزی و رکتهای خارجی ، مانند وام هایی که از بخـش خـصوصی در خـارج از کـشور دریافت وام از موسسات و ش -

.این نوع وامها بیشتر به صورت اعتبار و خرید اقساطی از آن موسسات و شرکتها می باشد. دریافت می شود آثـار ا مطالعه همه جانبه از جمله امکانات آتی برای بازپرداخت وام وبدریافت وام از منابع باال نیز سنجیده و

باید توجه داشت که امروزه عالوه بر اینکه شـرکتها و . نهایی دریافت وام و سایر مسائل مرتبط صورت پذیرد م به اعطای وام و اعتبار به سایر داموسسات خارجی در چارچوب سیاستها ، مصالح و منافع کشورهای خود اق

قـرار ود زیادی تحت تـاثیر دولتهـای بـزرگ کشورها می نمایند ، مجامع و سازمانهای بین المللی نیز تا حد ) 49( بدون موافقت و قبول شرایط این دولتها اخذ وام از چنین سازمانهایی بسیار مشکل می باشدداشته و

)50(.خارجی به داخل کشور ار قرضه خارجی گویند انداز و سرمایه بطور خالصه انتقال پس


١٩

دت می توانـد منبـع مهمـی در تـامین کـسری ارزی به خصوص مواد خام در کوتاه م : افزایش صادرات - 2 .محسوب شود

کاهش هزینه های ارزی با در نظر گرفتن اولویتها مخصوصاً بـرای هزینـه هـای مـصرفی نـه کـاال هـا و - 3 .خدمات سرمایه ای

.یتها واستفاده از ذخیره های ارزی با توجه به درجه اهمیت و نوع هزینه ها و پس از تشخیص ال - 4این امر مـی توانـد بـه افـزایش صـادرات کـاال و ) : به منظور افزایش صادرات ( ول ملی کاهش ارزش پ - 5

در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه کاهش ارزش پول ملی نه تنها . خدمات مرغوب کمک کند موجب افزایش بهای خدمات و کاالها در داخل کشور میگردد بلکه بـه علـت نـامرغوب بـودن کاالهـای

یافته امکان افزایش صـادرات نیـز وجـود توسعه عدم امکان رقابت با کاالهای مشابه کشورهای توسعه و از طرفی به علت وابستگی شدید چنین کشورهایی به واردات به علت گران شـدن ارز ، کاالهـای . ندارد

.وارداتی نیز گران تر شده و موجب تشدید گرایی در داخل کشور میگردد

کسری بودجه پول ملی راه های تامین ) ب مهمترین روشهائی که می تواند مورد استفاده تامین کسری بودجه پول ملی قرار گیـرد بـه اختـصار بـه

: شرح ذیل است دریافت وام از منابع داخلی که به صورت برداشـت از سیـستم بـانکی و انتـشار : ایجاد بدهی و تعهد - 1

. اوراق قرضه می باشد بـصورت کـه در حقیقت دریافت اعتبار دولت از طریق بانک مرکـزی اسـت : ی برداشت از سیستم بانک -

اگر در چنین شرایطی ارزش کاال و خدمات موجود در کشور متناسـب بـا وام . انتشار اسکناس می باشد افزایش حجم پول سطح عمومی قیمتها افـزایش یافتـه و آثـار تـورمی خواهـد به دلیل ،اخذ شده نباشد

.داشت دولت با انتشار اوراق قرضه سعی می کند پس انداز های کوچک و کم حجم مردم : اوراق قرضه انتشار -

اسـتفاده از ایـن .را جمع آوری کرده و در جهت تحقق برنامه های مورد نظر خود سرمایه گذاری نمایـد روش موجب میگردد پولهایی از یک بخش اقتصادی خارج شده و مجدد توسط دولت به بخش دیگری از

دارای . بنابراین چون پول جدیدی به اقتصاد جامعـه تزریـق نمیگـردد . فعالیت اقتصادی کشور باز گردد نبوده و فقط از طریق کار مزد ها و هزینه هایی که از محـل آن انجـام مـی شـود در ترکیـب یآثار تورم

خ بهـره اوراق قرضـه نکته قابل توجه اینکـه اگـر نـر . سرمایه گذاری و هزینه های کشور تاثیر می گذارد بیش از میزان سود سرمایه گذاری بخش خصوصی باشد استفاده از این روش موجب کـاهش فعالیتهـای

.اقتصادی بخش خصوصی میگردد


٢٠

با این اقدام دولت می تواند بخشی از پـس انـدازهای کـم حجـم و یـا : پیش فروش کاالها وخدمات - 2ند و به سوی سرمایه گـذاریهای اقتـصادی مـورد پولهای سرگردان در اقتصاد جامعه را جمع آوری ک

م در ترکیب سرمایه گذاریها و هزینه های کشور مشاهده مـی داتاثیر این اق . نظر خود هدایت نماید نشان دهنده استفاده از این راه برای تامین منابع مـالی ... پیش فروش خودرو ، تلفن همراه و . شود

.کسر بودجه می باشد به منظور تامین کسر بودجه دولتها می توانند با در پیش ) : افزایش درآمدها ( تازه ایجاد درآمدهای - 3

گرفتن سیاستهای متفاوت اقتصادی و پولی نسبت به ایجاد درآمدهای تـازه و افـزایش درآمـدها تـا .م نماید دامیزان هزینه های تخمینی نسبت به تامین کسر بودجه اق

مالیات بر روی سـرمایه گـذاری پـس انـداز ، اشـتغال ، توزیـع درآمـد، اثر دریافت : افزایش مالیات ها -از طرفی باید به قـدرت پرداخـت مالیـات توسـط افـراد . قیمتها و زیربنای اقتصادی کشور متفاوت است

بـرای اسـتفاده از سیاسـت مالیـاتی بـا . جامعه یابه عبارتی ظرفیت مالیاتی کشور توجـه کامـل داشـت ایجـاد شـود کـه ایـن دو سیاسـت بـرخالف جهـت ای هزینهن سیاست و سیاست هماهنگی الزم بین ای .یکدیگر عمل ننمایند

یکی دیگر از راههای افـزایش درآمـد پـول ملـی بـرای : فروش طال و ارز در بازار پول و سرمایه داخلی - .تامین هزینه های دولتی می باشد

: کاهش هزینه ها -4 از عوامل مهم بهبود بهره وری است کـه در کـشورهای صـنعتی در امروزه استراتژی های کاهش هزینه

ی مـ تجزیه و تحلیل بودجه و عملکرد آن بوسیله تکنیکهـای عل با. امر رقابت نقش کلیدی ایفاد می کند معمـوالً در . هرگونه ناهماهنگی موجود بین هزینه ها را می توان آشکار کرد و سپس آن را اصالح نمـود

هزینـه اسـتاندارد . ارد و قابل قبول ، پیش بینی هزینه ها قبل از تولید صورت می گیرد یک تولید استاند یک کاال و یاخدمت با هزینه واقعی آن متفاوت است و بایستی سعی شود این دو بـه هـم نزدیـک شـود

در یکوشش در جهت بهبود کارآیی فردی مهم است اما باید به کاهش هزینه های اضافی و غیره ضرور .کاهش هزینه ها و اتالف منابع ، از مقولـه هـای مهـم مـدیریت اسـت کـه . وعه سازمان توجه نمود مجم

اما باال بودن رقابت سـازمانی ، . متاسفانه در کشور ما بطور جدی و عملیاتی کمتر بدان توجه شده است اتـالف . ا آغاز کنند در سالهای اخیر مدیران سازمانها را بر آن داشته که امر مطالعه در کاهش هزینه ها ر

ی می تـوان درصـد ملزی دقیق و ع منابع در کشورهای جهان سوم زیاد است و با یک بررسی و برنامه ری هر چند که مبحث کـاهش . قابل توجهی از اتالف منابع را کاهش داد و از کسری بودجه جلوگیری نمود

همـه زمینـه هـا مـی توانـد یـاتی در هزینه ها غیر ضرور و جلوگیری از اتالف منابع بصورت علمی و عمل


٢١

اما از دیدگاه بودجه ای می توان تقسیم بندی هزینه های جـاری و هزینـه هـای عمرانـی را .مطرح باشد ) 51( .بکار برد

می تواند رعایت صرفه جویی یا حذف هزینه های غیر ضروری در برخـی از : کاهش هزینه های جاری - .صورت گیرد .... ، تشریفات ، اداری و هزینه ها از جمله هزینه های پذیرایی

با تعیین الویتها و اجرای طرحهای عمرانی با الویت خاص در سال بودجـه : کاهش هزینه های عمرانی - .مورد نظر می توان طرحهایی که الویت کمتری داشته را در این سال حذف نمود

اده می کننـد معمـوالً طرحهـای عمرانـی زمانیکه دولت ها برای مقابله باکسری بودجه از این روش استف زیرا هزینه های جاری تعهدات فوری دولـت هـستند کـه امکـان بـه . مشمول کاهش شدیدتر می شوند

20 هزینـه هـای جـاری را 76به عنوان نمونه دولت در سـال . تاخیر انداختن آنها کمتر فراهم می شود اهش هزینه ها و جلوگیری از اتالف منابع از درصدکاهش داد بحث ک 80درصد و هزینه های عمرانی را

و بـه نتـایج خیلـی خـوبی هـم هآن انجام شـد ی بسیاری در مورد ممباحثی است که در دنیا کارهای عل رسیده است ولی متاسفانه در کشور ما کمتر بدان توجه شده است که در اینجا مجال پـرداختن بـه ایـن

د سطر که حوصله بحث اجاره می داد به آن پرداخته شد مسئله مهم و اساسی وجود ندارد و فقط در چن .

بودجه ریزی عملیـاتی و بودجـه کند کمک بحث به این تواند ریزی می که در بودجه از جمله تکنیکهایی .ریزی بر مبنای صفر می باشد

دومخالصه مطالب فصل و درجـه اسـتقالل و وابـستگی نظام اقتصادی و مالی هر جامعه تصویر گویایی از نحوه زندگی افراد مردم

این نظام به دو بخش عمومی و خصوصی تقسیم می شود که بخش خصوصی متـاثر از . آن جامعه است بنابراین اقتصاد بخش عمومی تمامی پدیده ها را در سطح . تصمیمات و اقدامات بخش عمومی می باشد

ـ . کالن مورد بحث و بررسی قرار می دهد و بـه آن جهـت مـی بخـشد زار و وسـایل مـورد نیـاز نظـام اباقتصادی شامل نظام مالیاتی ، نظام پولی و نظام مالی و نظام هزینه هاست که هریک اثرات بسیار مهم و

.گسترده در تمامی زمینه های اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی بجا می گذارد ا در چارچوب قانون بودجـه انجـام بودجه شاهرگ حیاتی دولت است و دولت تمام فعالیتهای مالی خود ر

بنابراین بودجه آئینه تمام نمای همه برنامه ها و فعالیتهای دولت بوده و نقـش بـسیار مهـم و . می دهد .حیاتی در توسعه اقتصاد ملی ایفاء می نماید

چون هر کدام از اقـالم ، بنیانگذاری شود یی صحیح لبودجه بر اساس سیاستهای پولی و ما الزم است که ایش زافـ . و هزینه که در بودجه کم یا زیاد شود تاثیر اقتصادی خاصـی بـه دنبـال خواهـد داشـت درآمد هزینـه هـای دولتـی معمـوالً از طریـق . با افزایش قیمتهـا و تـورم همـراه خواهـد بـود دولت های هزینه


٢٢

و قـسمت هـای دولـت دارد هم کمـی در هزینـه سـ در کشور ما مالیات . شود اوری مالیات تامین می جمعدر کـشورهای توسـعه . شود اعظم ان از فروش نفت خام و کاال و خدمات و منابع بانک مرکزی تامین می

گردد کـه در کـشور مـا لیاتی تامین میاهای م های جاری دولت از محل دریافت درصد هزینه 90یافته تا جتمـاعی و سیاسـی ، ا یدلیات جهت دسـتیابی بـه اهـداف اقتـصا درصد است ما 35 تا 20این رقم بیم

. گردد توسط دولتها هزینه میدر بحث تعادل اقتصادی باید به تعادل اقتصادی بلند مدت و هماهنگی بـین اقتـصاد تولیـدی و توسـعه

بـه . ت و تعادل در تراز پراختها در کوتاه مدت پرداخت دزیربناها توجه کرد و بعداً به تعادل مالی کوتاه م کنـد سیاسـت پـولی ل و سطح نرخ بهره اتخاذ مـی ومیزان عرضه پ با طه سیاستی که بانک مرکزی در راب

اد اشتغال بیشتر، سیاست برای ایج . شود ا انقباضی متوسل می که به سیاستهای انبساطی ی . شود گفته می ایـن سیاسـتها از طریـق بودجـه دولـت اعمـال . کند را اعمال می یانبساطی و مهار تورم سیاست انقباض

. شود می گفته ، سیاستهای مربوط به دخل و خرج دولت که بوسیله دولت مرکزی تدوین میگردد ی به السیاست م

ترین ابزار سیاست مالی است و دولت از طریق افزایش یا کاهش عواید و یا مخـارج بودجه عمده . شود می نـوع سیاسـت 3سیاسـت مـالی از . ف مـوثر واقـع شـود دتواند در تحقق این ه خود به وسیله بودجه می

. ای، سیاست مالیاتی، سیاست قرضه شود، سیاست هزینه تشکیل می مـستقیم و غیـر مـستقیم در میزان و جهت مخارج دولت است و اثـرات کننده تعیین ای سیاست هزینه

تی مخارج قای ایجاد میشود و کند درامد برای عده وقتی دولت بیشتر خرج می . گذارد اقتصاد به جای می قیمتهـا خدمات نتواند جوابگوی تقاضای کـل باشـد، به صورتی که عرضه کاال و دولت پیش از حد باشد هـای جـاری دارای اثـار ای باشد یا هزینه هزینه دولت به صورت مخارج سرمایه . افزایش پیدا خواهد کرد

تـامین شـود یـا منـابع ) سامانند استقراض از بانک مرکزی و انتشار اسکن ( میرازمنابع تو . متفاوتی است . باشد دارای آثار متفاوتی در اقتصاد می) مانند انتشار اوراق قرضه عمومی( می ر توغیر

گذاری، پس انداز، اشتغال، توزیع درآمد ، قیمتها، زیربناهـای اقتـصادی و سیاست مالیاتی بر روی سرمایه اتی بـر نکته مهم ان است کـه سیاسـتهای هزینـه و مالیـ . گذارد اجتماعی در یک کشور آثار متفاوتی می

. خالف جهت هم عمل نکنند آثار این دو سیاست یکسان نیستهنگامی مطرح می شود که درآمدها و هزینه های دولت برابر نباشد یعنی دولت با کسری سیاست قرضه

. د یـا از خـارج متفـاوت خواهـد بـود واثرات قرضه برحسب اینکه از داخل تامین ش . بودجه مواجه باشد بیشتر باشـد گفتـه مـی شـود دولـت بـا آن هنگامیکه مخارج دولت از درآمدهای همانطوریکه گفته شد

نقش و وضعیت دولت در اقتصاد می تواند کسری بودجه را به دنبال داشـته . کسری بودجه مواجه است دیـدگاههای بیـان شـده در خـصوص کـسری بـه با توجه . باشد که برای آن حاالت مختلف وجود دارد


٢٣

کـسری بودجـه اداری کـه . را به صورتهای معقول و غیرمعقول دسته بنـدی نمـود بودجه ، می توان آن ناشی از فقدان برنامه ریزی ، سازماندهی ، نظارت و کنترل صحیح می باشد غیرمعقول ، کـسری بودجـه

.ناشی از سرمایه گذاریهای زیربنایی معقول می باشد ارزی آن باشد کـه در آن صـورت مـی تـوان از احتمال دارد هزینه های ارزی دولت بیشتر از درآمدهای

دولتهـای خـارجی ، سـازمانها و موسـسات بـین ( دریافت وام از منابع خـارجی : راههای زیرتامین نمود ، افزایش صادرات ، کاهش هزینه های ارزی ، استفاده از ذخیـره هـای ارزی ، ) المللی ، بخش خصوصی

.که هر کدام معایب و محاسن خاص خود را دارد ) رات به منظور افزایش صاد( کاهش ارزش پول ملی ایجـاد بـدهی و تعهـد کـه بـه صـورت : مهمترین راههای تامین کسری بودجه پول ملی نیز عبارتنـد از

پیش فروش کاال و خدمات دولتی ، ایجاد . برداشت از سیستم بانکی و انتشار اوراق قرضه می تواند باشد بحث کاهش هزینه در کشور ما بـه تـازگی . ها از روشهای دیگر می باشد درآمدهای تازه ، کاهش هزینه

مطرح شده است که اگر حساب شده و درست از این روش استفاده شود بسیار راهگـشا و مفیـد خواهـد .بود و از همه روشها بهتر می تواند باشد

: دومسواالت فصل جه ریزی دولتی دارد ؟ فایده چیست و چه کاربردی در بود–تحلیل هزینه ها - 1 .به چه منظوری مالیات پرداخت می شود ؟ آثار مالیات را بنویسید - 2 تعادل اقتصادی بلند مدت چگونه تحقق پیدا می کند ؟ - 3 سیاست پولی چیست ؟ - 4 مـورد را 2. ابزارهای اصلی که بانک مرکزی در اختیار دارد تا سیاستهای پولی را اجرا کند نام ببرید - 5

.توضیح دهید به چه دالیلی سیاستهای پولی برای بودجه ریزی دولتی اهمیت دارد ؟ - 6 سیاست مالی چیست ؟ - 7 سیاست مالی چگونه بودجه را از جنبه های مختلف تحت تاثیر قرار میدهد ؟ - 8 .اهداف سیاست مالی را نام ببرید - 9

ای بودجه چیست ؟ سیاست هزینه -10 .کسری بودجه چیست ؟ انواع آن را نام ببرید -11 عوامل بوجود آورنده کسر بودجه اداری چیست ؟ -12


٢۴

.در مالیه قدیم چه دیدی نسبت به کسر بودجه وجود داشت ؟ توضیح دهید -13 ؟ بیند مالیه جدید کسر بودجه را چگونه می -14 ) توضیح کامل (؟به نظر شما کسری بودجه نشانه ضعف یک دولت می باشد -15 گونه اتفاق می افتد ؟ کسر بودجه ناشی از تغییرات در اوضاع اقتصادی چ -16 برای دریافت وام از منابع خارجی به چه نکاتی باید توجه کرد ؟ -17 به نظر شما کاهش ارزش پول ملی بری افزایش صادرات کشورمان می تواند مفید باشد ؟ -18 .راههای تامین کسری بودجه پول ملی را با ذکر معایب و محاسن هر یک را بنویسید -19 .ن یکی از راههای تامین کسری بودجه توضیح کامل دهید کاهش هزینه ها را بعنوا -20

COM.ACCPORTAL.WWW


٢۵

:پیوست

.7 ص 1380ارات گلباد تبریز، چاپ ششم میرزائی اهرنجانی، حسن، مقدمه کتاب فراگرد تنظیم تا کنترل بودجه، انتش- 1 72، ص 1383 ابراهیمی نژاد، مهدی ، اصول تهیه تنظیم و کنترل بودجه، دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول - 2 8 میرزائی اهرنجانی، حسن، پیشین ص- 3

4. Opportunity cost 5. Cost -Benefits

6- Public Entities 7. Office of program policy Analysis an Government Accountability (oppaga),PBB status Report, Fical year 1998-99, Report no 98-45,p2

.73 ، ص1383 ابراهیمی نظژاد، مهدی ، اصول تهیه و تنظیم و کنرتل بودجه، دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول - 8 .265 ص1378 در اقتصاد ایران، موسسه عالی بانکداری ایران، چاپ اول ریزی دولتی کرباسیان، اکبر ، بودجه- 9

.123 ص1376منتظر ظهور، محمود، اقتصاد خرد و کالن، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دهم - 10 .74 ابراهیمی نژاد ، مدی پیشین ص- 11 ص 1378انکداری ایران، تهران چاپ اول ریزی دولتی در اقتصاد ایران ، موسسه عالب ب کرباسیان، اکبر ، بودجه و بودجه- 1216 -14 . 221 ص1380وند، اسفندیار، فراگرد تنظیم تا کنترل بودجه، انتشارات گلباد تبریز، چاپ ششم فرج 250منتظر ظهور، محمود، ص - 13 .75 ص1383ابراهیمی نژاد ، مهدی ، اصول تهیه و تنظیم و کنترل بودجه، دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول - 14مشی مالی دولت، موسسه مطالعات و پژوهشهای رنگریز،حسن و غالمحسن خورشیدی،مالیه عمومی و تنظیم خط - 15

29 ص 1377بازرگانی ،چاپ اول 241کرباسیان، اکبر پیشین ص - 16 1264 ص 1354فرهنگ ، منوچهر، فرهنگ علوم اقتصادی، انتشارات امنیت مروی، چاپ دوم - 17

18- Maaimum Social Advantage. 30گریز، حسن و غالمحسین خورسیدی ، پیشین صرن- 19 - 19

20- Artily will, The performance- Based Management, volume two, university of califorornia , 2001.p1.

. 76ابراهیمی نژاد مهدی پیشین ص - 21

22-Monetary policy


٢۶

عــات و پژوهــشهای بازرگــانی و چــاپ اول جهانخــانی علــی و علــی پارســائیان ، فرهنــگ اصــالحات مــالی، موســسه مطال -23 169،ص1375

، موسـسه مطالعـات و پژوهـشهای بازرگـانی، چـاپ اول " از نظریه تاسیسات"ریزی دولتی در ایران بابایی، حسن، بودجه -24 27 ص1379

79 ص1383اپ اول نژاد، مهدی، اصول تهیه و تنظیم و کنترل بودجه، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان چ ابراهیمی -2526- Fiscal policy.

. 84 ص1375جهانخانی، علی و علی پارسائیان، فرهنگ اصالحات مالی،موسسه مطالعات و پروژهشای بازرگانی، چاپ اول -27 427 ص 1374ای و کاربردی ، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ، چاپ دوم اخوی ، احمد، اقتصادکالن پایه-28

29-Tax system 30-Lynch, Thomas D.Budgeting In America, Engle wood cliffs, New Jersey, prentice – Hall, 1990, p32.

. 84 ص1383نژاد، مهدی، اصول تهیه و تنظیم و کنترل بودجه، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول ابراهیمی-3132- Dianond, Jack, from program to performance Budgeting, international Monetary Fund (IMF), working paper, June 2003, p1.

424 ص 1380ریز دولتی در ایرنا، مرکز آموزش مدیریت دولتی ، چاپ دوزادهم فرزیب، علیرضا، بودجه-33 مجلـه Inflation on Iran ; a fiscal phenomenonجعفری صمیمی، احمد ، تورم در ایـران ، یـک پدیـده مـالی -34

. 87، مرکز آموزش مدیریت دولتی ص 17مدیریت دولتی شماره

35- Public Financial Management ، مرکز 9سمیعی ، عبدالمحمد ، تحلیلی بر نظام مالیاتی ، سیاستهای پولی و مالی دولت ، مجله مدیریت دولتی شماره - 36

32آموزش مدیریت دولتی ، ص 36- Budget deficit.

ص 1371 جعفری صمیمی ، احمد ، اقتصاد بخش عمومی جلد دوم ، انتشارات سمت ، چاپ اول ، - 37، مالیه عمومی و اقتصادی دولت ، انتشارات موسسه فرهنگی ، هنری بشیر علم وادب چاپ اول ... دادگر کرماجانی ، یدا- 38

193 ، ص 137839- Public Expenditure Manayement, Hand book the word Bank, 1998, P10.

رنگریز ، حسن و غالمحسین خورشیدی ، مالیه عمومی و تنظیم خط مشی مالی دولت ، موسـسه مطالعـات و پژوهـشهای -40 125 ص 1377بازرگانی ، چاپ اول

41-Smith, Adam, An Inquiry into The nature and causes of the wealth of nations, geneyal edition. R. H. compbell and A.S. skinner Clayendond Press 1976. 42- Bureaucracy. 43- Employer of the Last Resort.

127رنگریز ، حسن و غالمحسین خورشیدی ، پیشین ص - 44و تنظیم بودجه در ایران موسی خانی ، مرتضی و مسعود منشی زاده ، آشنایی با اصول و مفاهیم و روشی های تهیه - 45

59 ، ص 1380دانشگاه آزاد اسالمی قزوین ، چاپ اول


٢٧

128رنگریز ، حسن و غالمحسین خورشیدی ، پیشین ص -46 170 ص 1346 بودجه خزانه ، چاپ سوم –زندی حقیقی ، منوچهر ، مالیه عمومی -47

35 ص 1378 یکان ، تهران چاپ اول انصاری ، شاهرخ ، بودجه و بودجه ریزی دولتی در ایران ، انتشارات - 48 124رنگریز ، حسن و غالمحسین خورشیدی ، پیشین ص - 49

جواهری احمد پور ، خلیل ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، شناسایی موضوعات و مجاری اتالف منابع و ارائه راهکارهای - 50 25- 26 ص 82سال ) ع (صرفه جویی ، دانشگاه امام حسین


٢٨

bodje va abade eghtesadie an.accportal.com.razaghipdf

Documents