b‹na ve yapim b‹lg‹s‹ - · pdf filesözlük ..... 165...

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1942

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1023

B‹NA VE YAPIM B‹LG‹S‹

YazarlarYrd.Doç.Dr. Berna ÜSTÜN (Ünite 1, 2)

Yrd.Doç.Dr. Emrah GÖKALTUN (Ünite 3, 4)Ö¤r.Gör. Birol AKÇORAL (Ünite 5, 6)

EditörYrd.Doç.Dr. Emrah GÖKALTUN

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

www.hedefaof.com

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2009 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K›l›ç

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Ö¤retim Tasar›mc›s›Doç.Dr. Erol Nezih Orhon

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil ve Yaz›m Dan›flmanlar›Okt. Nilay Giriflen

Ölçme De¤erlendirme Sorumlular›Ö¤r.Gör. Bülent Atmacan

Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Bina ve Yap›m Bilgisi

ISBN 978-975-06-0629-8

2. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 800 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, A¤ustos 2011

www.hedefaof.com

‹çindekiler

Önsöz ............................................................................................................ ixKullan›m K›lavuzu........................................................................................ x

Bina ve Tasar›m ile ‹lgili Temel ‹lkeler.......................................1B‹NA B‹LG‹S‹N‹N AMACI VE ‹ÇER‹⁄‹ ........................................................ 3PLANLAMA VE TASARIM.............................................................................. 3Planlama ........................................................................................................ 3Programlama.................................................................................................. 4Tasarlama....................................................................................................... 5KULLANICI GEREKS‹NMELER‹..................................................................... 6Gereksinme Kavram›..................................................................................... 6Kullan›c› Gereksinmeleri............................................................................... 7

Fiziksel Kullan›c› Gereksinmeleri........................................................... 7Psiko-Sosyal Kullan›c› Gereksinmeleri................................................... 9

TASARIMA ETK‹ EDEN F‹Z‹KSEL ÇEVRE ÖZELL‹KLER‹............................ 10Arsan›n Topo¤rafik Durumu ve Zemin Yap›s›............................................ 11Arsan›n ‹klim Koflullar› ................................................................................. 12

‹klim......................................................................................................... 13Yönlenme ve Günefllenme Koflullar› ..................................................... 14Bitki Örtüsü ............................................................................................. 16

Ulafl›m-Çevredeki Yol ve Trafik Durumu .................................................... 16Çevrenin Do¤al Özellikleri ve Manzaras› .................................................... 17Çevrede Yer Alan Mimari Yap›lar ve Özellikleri......................................... 17Çevrenin Altyap› Donat›m› Durumu ............................................................ 18Çevrenin ‹mar Durumu, Yasal Koflullar› ve Yönetmelikler........................ 18B‹NALARDA KAL‹TE VE KONTROL ............................................................ 19Mimarl›kta Kalite Kavram› ............................................................................ 19Mimarl›kta Kontrol Kavram› ......................................................................... 20Özet ............................................................................................................... 21Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 22Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 23S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 23Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 24Yararlan›lan ‹nternet Adresleri.................................................................. ... 24

Bina Tipleri..................................................................................25BARINMA VE KONUT KAVRAMI................................................................. 27Konutun Bar›nd›rd›¤› ‹fllevler ....................................................................... 27Konutta Mekânlar›n ‹fllevsel Aç›l›m› ve Eylem Alanlar› .............................. 29Konut Türleri ................................................................................................. 30

Apartman ................................................................................................. 30Az Katl› Evler........................................................................................... 32Büyük Konutlar ....................................................................................... 35K›rsal Kesimde......................................................................................... 38

SA⁄LIK YAPILARI ........................................................................................ 39

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

www.hedefaof.com

Sa¤l›k Ocaklar›............................................................................................... 39Dispanserler................................................................................................... 39Hastaneler ...................................................................................................... 39KONAKLAMA YAPILARI............................................................................... 40Oteller ............................................................................................................ 40Butik Oteller .................................................................................................. 41Moteller .......................................................................................................... 41Tatil Köyleri ................................................................................................... 41Pansiyonlar .................................................................................................... 41Kampingler .................................................................................................... 42Yard›mc› Konaklama Tesisleri ...................................................................... 42SOSYO-KÜLTÜREL YAPILAR ....................................................................... 43Kütüphaneler ................................................................................................. 43Tiyatrolar........................................................................................................ 43Müzeler .......................................................................................................... 44E⁄‹T‹M YAPILARI ......................................................................................... 45BÜROLAR....................................................................................................... 46SPOR YAPILARI............................................................................................. 47ULAfiIM YAPILARI......................................................................................... 47ENDÜSTR‹ YAPILARI .................................................................................... 48Özet ............................................................................................................... 49Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 51Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 52S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 52Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 53Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 54

Binay› Oluflturan Yap› Elemanlar› ......................................... 55YAPI ‹LE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR......................................................... 57Yap›................................................................................................................ 57Yap› Malzemeleri........................................................................................... 57Yap› Bileflenleri ............................................................................................. 57Yap› Elemanlar› ............................................................................................. 58Yap›m Sistemi................................................................................................ 59Tafl›y›c› Sistem ............................................................................................... 59TEMELLER...................................................................................................... 59Yüzeysel Temeller ......................................................................................... 59Derin Temeller .............................................................................................. 60DÖfiEMELER .................................................................................................. 60‹ç ve D›fl Döflemeler ..................................................................................... 61Zemine Oturan ve Oturmayan Döflemeler .................................................. 61Altlar› Aç›k veya Is›t›lmayan Döflemeler...................................................... 61Düflük Döflemeler.......................................................................................... 62Yükseltilmifl Döflemeler ................................................................................ 62DUVARLAR .................................................................................................... 62Tafl›y›c›l›k Özelliklerine Göre Duvarlar ....................................................... 62

Tafl›y›c› Duvarlar ..................................................................................... 62Tafl›y›c› Olmayan (Bölücü) Duvarlar ..................................................... 62

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

www.hedefaof.com

Konumlar›na Göre Duvarlar ......................................................................... 63ÇATILAR......................................................................................................... 63BACALAR ....................................................................................................... 64Atefl Bacalar› .................................................................................................. 64Havaland›rma Bacalar› .................................................................................. 65Çöp Bacalar› .................................................................................................. 65Tesisat Bacalar› .............................................................................................. 67MERD‹VENLER, RAMPALAR VE ASANSÖRLER ........................................... 67Merdivenler.................................................................................................... 67Rampalar ........................................................................................................ 69Asansörler ...................................................................................................... 69DO⁄RAMALAR .............................................................................................. 70Pencereler ...................................................................................................... 70Kap›lar............................................................................................................ 71Özet ............................................................................................................... 72Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 73Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 74S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 74Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 75Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 75

Bina Yap›m›nda Kullan›lan Yap› Malzemeleri ...................... 77YAPI MALZEMELER‹ ..................................................................................... 79Üretim Yöntemine Göre Yap› Malzemeleri ................................................. 79Kökenine (‹çyap›s›na) Göre Yap› Malzemeleri ........................................... 79DO⁄AL TAfi YAPI MALZEMELER‹ ............................................................... 79Meydana Gelifllerine Göre Do¤al Tafl Yap› Malzemeleri............................ 79Elde Edilifllerine Göre Do¤al Tafl Yap› Malzemeleri................................... 80‹fllenifl fiekillerine Göre Do¤al Tafl Yap› Malzemeleri................................. 80Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 80AHfiAP YAPI MALZEMELER‹ ........................................................................ 81Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 81KERP‹Ç YAPI MALZEMELER‹ ....................................................................... 83SERAM‹K YAPI MALZEMELER‹ .................................................................... 84Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 84Duvar Malzemeleri ........................................................................................ 84Döfleme Malzemeleri..................................................................................... 85Kaplama Malzemeleri.................................................................................... 85Çat› Kaplama Malzemeleri ............................................................................ 85S›hhi Tesisat Malzemeleri.............................................................................. 86HAF‹F BLOK YAPI MALZEMELER‹ .............................................................. 86Gazbeton Blok Yap› Malzemeleri ................................................................ 86Beton Briket Blok Yap› Malzemeleri ........................................................... 87Bims Blok Yap› Malzemeleri ........................................................................ 88AGREGALAR (KUM VE ÇAKILLAR) ............................................................. 88Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 89BA⁄LAYICI YAPI MALZEMELER‹ (ALÇI, K‹REÇ VE Ç‹MENTO) ............... 89Alç› ................................................................................................................. 89

‹ ç indek i ler v

4. ÜN‹TE

www.hedefaof.com

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 89Kireç ............................................................................................................... 90Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 90Çimento.......................................................................................................... 90Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 91YAPAY TAfi YAPI MALZEMELER‹ (HARÇ VE BETON).............................. 91Harç................................................................................................................ 91Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 92Beton.............................................................................................................. 92Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 92CAM YAPI MALZEMELER‹............................................................................ 93Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 93Levha Camlar ................................................................................................. 93Cam Duvar Tu¤lalar› ..................................................................................... 94Cam Döfleme Bloklar› ................................................................................... 94Cam Mozaikler............................................................................................... 94Cam Lifleri...................................................................................................... 94METAL YAPI MALZEMELER‹ ........................................................................ 95Yap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri ............................................................... 95Tafl›y›c› Elemanlar ......................................................................................... 95Kaplama Elemanlar› ...................................................................................... 95Tesisat Malzemeleri ....................................................................................... 96PLAST‹K YAPI MALZEMELER‹...................................................................... 96YALITIM MALZEMELER‹ ............................................................................... 97Su ve Nem Yal›t›m Malzemeleri ................................................................... 97Is› Yal›t›m Malzemeleri ................................................................................. 98Özet ............................................................................................................... 100Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 102Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 103S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 103Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 105Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 105

Yap›lardaTafl›y›c› Sistemler....................................... ............. 107TAfiIYICI S‹STEMLER .................................................................................... 109Yükler ........................................................................................................... 109Tafl›y›c› Sistemlere Yüklerin Etkisi ............................................................... 109Tafl›y›c› Sistemler ‹çin Temel Koflullar ......................................................... 110Tafl›y›c› Sistemde Malzeme ........................................................................... 112TAfiIYICI S‹STEMLER‹N SINIFLANDIRILMASI ............................................. 113OYMA STRÜKTÜRLER .................................................................................. 113YI⁄MA STRÜKTÜRDE YAPILAR.................................................................. 115Tafl Y›¤ma Yap›lar......................................................................................... 117Tu¤la Y›¤ma Yap›lar .................................................................................... 118Kerpiç Y›¤ma Yap›lar.................................................................................... 119Ahflap Y›¤ma Yap›lar ................................................................................... 120KARKAS (‹SKELET) STRÜKTÜRLER............................................................. 120Betonarme Karkas Sistemler......................................................................... 122

‹ ç indek i lervi

5. ÜN‹TE

www.hedefaof.com

Ahflap Karkas Sistemler................................................................................. 124Çelik Karkas Sistemler .................................................................................. 126KARMA STRÜKTÜRLER ................................................................................ 129UZAY KAFES STRÜKTÜRLER....................................................................... 130YÜZEYSEL STRÜKTÜRLER ........................................................................... 132Plaklar ............................................................................................................ 132Katlanm›fl Plaklar........................................................................................... 132Kabuk Strüktürler .......................................................................................... 134ASMA GERME STRÜKTÜRLER...................................................................... 135Kablolu Sistemler .......................................................................................... 135Çad›r (Membran) Sistemler ........................................................................... 136fi‹fi‹RME STRÜKTÜRLER................................................................................ 136Özet ............................................................................................................... 139Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 140Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 141S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 141Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 142Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 142

Yap›m Yöntemleri ve Uygulama ........................................... 143YAPIM YÖNTEMLER‹ ................................................................................... 145Yap› Üretimi Kavram› ................................................................................... 145Yap›m Yöntemleri ve Üretim ...................................................................... 145GELENEKSEL YAPIM YÖNTEMLER‹............................................................ 146RASYONAL‹ZE ED‹LM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹.......................................... 148Modüler Kal›p Sistemleri............................................................................... 149Tünel Kal›p Sistemleri ................................................................................... 149Kayar Kal›p Sistemleri ................................................................................... 151T›rman›r Kal›p Sistemleri .............................................................................. 151Kal›c› Kal›plar ............................................................................................... 152Zeminde Dökülüp Kald›r›lan Döflemeler (Lift-Slab) ................................... 153Duvar Kald›rma Sistemleri (Tilt-Up) ............................................................ 154ENDÜSTR‹LEfiM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹ .................................................... 154Endüstrileflme ................................................................................................ 154Endüstrileflmifl Yap›m .................................................................................. 155Prefabrike Yap›lar ......................................................................................... 155Prefabrikasyon............................................................................................... 155Prefabrike Yap›m Yöntemleri ....................................................................... 156

Prefabrike ‹skelet Sistemler .................................................................... 156Prefabrike Panel Sistemler ...................................................................... 156Prefabrike Hücre Sistemler ..................................................................... 157Prefabrike Karma Sistemler .................................................................... 159

Özet ............................................................................................................... 160Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 161Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 162S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 162Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 163Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 163

‹ ç indek i ler vii

6. ÜN‹TE

www.hedefaof.com

Sözlük ................................................................................... 165Dizin ...................................................................................... 167

‹ ç indek i lerviii

www.hedefaof.com

Önsöz

‹nsanlar›n yeme, içme, yatma, uyuma ve korunma gibi birçok gereksiniminiiçeren bar›nma ihtiyac›n›n fiziksel bir biçime dönüflümü olan yap› yapma eyle-mi, dünyan›n en eski u¤rafllar›ndan birisidir. Bafllang›çta sadece bar›nmaya yöne-lik temel ihtiyaçlar›n karfl›lanmas› amac› ile infla edilen yap›lar, kurgusal bir plan-lamadan öte, spontone olarak geliflen bir planlamaya sahipti. Yap›n›n bulundu-¤u bölgenin iklimsel, co¤rafik ve topo¤rafik özellikleri ile birlikte yerel malzeme,yap›n›n temel karakteristiklerini belirliyordu. Malzemenin toprak, tafl ya da ahflapolufluna göre, yap›n›n tafl›y›c› elemanlar›n›n özelli¤i ve boyutu de¤ifliyor ve hermalzemenin tafl›y›c›l›k özelliklerine göre de farkl› yap›m sistemleri ile çözümügerekiyordu. Yap›n›n tasar›m› ve inflas› üzerinde belirleyici olan bu temel karak-teristikler, sonralar› farkl› plan tipolojileri ve yap› sistemlerinin gelifliminin kayna-¤›n› oluflturdu. Zaman içerisinde yap› tasar›m› ve inflas›, temel verilerini sadecekökeni geçmifle dayanan yap› yapma gelene¤i ve al›flkanl›klar›ndan alan bir u¤-rafl olmaktan kurtulup, bilimsel ve sanatsal verileri de dayanak alan bir meslekve sanat u¤rafl›s› haline geldi. Mimarlar, mühendisler, hatta heykeltrafllar ve res-samlar, binlerce y›l boyunca bu meslek ve sanat u¤rafl›s›n›n de¤iflmez elemanla-r› oldular. Günümüzde her meslek grubunun do¤ru bir ifl tan›m› oldu¤u için, ya-p› tasarlama eylemi mimarl›k mesle¤inin, tasarlanan yap›n›n infla edilebileceközelliklere kavuflturulmas› eylemi de inflaat mühendisli¤i mesle¤inin esas u¤raflalan›d›r. Disiplinler aras› iliflkinin ve iflbirli¤inin vazgeçilemez oldu¤u günümüz-de, yap› tasar›m› ve inflas›nda da birçok meslek, sanat ve bilim alan›ndan insa-n›n katk›s› söz konusu olmaktad›r.

Emlak ve Emlak Yönetimi program› mezunlar›, yap›n›n tasar›m ve üretim sü-reçlerinde görev almasa da, emlak olarak nitelendirilen yap›n›n ya da binan›n pa-zarlanmas›, yönetilmesi ve hizmet dan›flmanl›¤›n›n yap›lmas› eylemlerinde görevalmaktad›rlar. Dolay›s›yla bu meslek grubunda yer alacak insanlar›n, yap› ile birtan›fl›kl›¤›n›n da olmas› gerekmektedir. Bu ba¤lamda haz›rlanan ders kitab›n›namac› da, siz Emlak ve Emlak Yönetimi program› ö¤rencilerine, yap›n›n tasar›msürecinden bafllay›p üretim süreci ile sona eren hikayesini ve hikayenin temel ka-rakterlerini sunarak, yap› ile sanal bir yak›nl›k ve iletiflim kurmas›n› sa¤lamakt›r.

Kitab›n yaz›lmas›na ve bas›lmas›na karar veren Anadolu Üniversitesi yönetimi-ne ve düzenleme ve bas›m›nda eme¤i geçen herkese teflekkür ederiz.

EditörYrd.Doç.Dr. Emrah GÖKALTUN

Önsöz ix

www.hedefaof.com

x Kul lan ›m K › lavuzu

Girifl: Ünitede ifllenen ko-nulara iliflkin bilgi veren,konuya bafllamadan öncesizi düflünmeye iten, gerek-ti¤inde konular› daha iyikavrayabilmeniz için yap-man›z gerekenleri belirtenk›sa aç›klamalard›r.

Amaçlar›m›z: Ünite-yi tamamlad›¤›n›zda kazana-ca¤›n›z bilgi ve becerilerdir.

endi kendine ö¤renmeilkelerine göre

haz›rlanm›fl olan bu kitab›nifllevlerini ö¤renmek içinhaz›rlanan “Kullan›mK›lavuzu”, konular›anlaman›zda ve s›navlarahaz›rlanman›zda sizlerefayda sa¤layacakt›r.

K

N

Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular›n günlükyaflama yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›kla-malarla çevrenizde yaflanan olaylar aras›ndaba¤ kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen ör-nek olaylar, anektodlar, al›nt›lar ya da gazetehaberleridir.

‹çindekiler: Ünite içinde hangikonular›n ifllenece¤ini gösterir.Ana konular›n bafll›klar›n› içerir.

Anahtar Kavramlar: Ünitedeaç›mlanan temel kavramlar-d›r. Ünitedeki önemli nokta-lara iliflkin ipuçlar› verir.

Amaç Sorusu: Amaç-lar›m›z bölümünde s›-

ralanan sorular›n yan›tlanmas›için gerekli bilgi ve becerilerinifllendi¤i bölümleri gösterir.

1NA M A Ç

Yana Ç›kma: Metin içinde yer alanönemli kavram ve ifadelere iliflkin ta-n›m ya da aç›klamalard›r. Önemseme-niz gereken noktalar› gösterir. Metiniçinde yap›lan aç›klamalar›n bir türçok k›sa özeti gibi düflünülebilir.

Dikkat: Hat›rlatmak, baz› noktala-ra dikkatinizi çekmek, farkl› bir

üniteye, kayna¤a ya da ünite içindeki bir ko-nu bafll›¤›na yönlendirmek için gerekli uyar›-lar› içerir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E Twww.hedefaof.com

Kul lan ›m K › lavuzu xi

Özet: Ünitede ayr›nt›l› iflle-nen konular›n önemli nokta-lar› tekrar vurgulan›r.

Kendimizi S›nayal›m: Ünitede ifl-lenen konular› ö¤renip ö¤renme-di¤inizi kendi kendinize ölçmenizisa¤layacak, bir tür s›nava haz›rl›ktestidir. S›navlarda ç›kabilecektürde sorular› içerir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: “S›ra Siz-de”lerde yer alan sorular›n cevaplar›n›içerir. Her hangi bir S›ra Sizde sorusunaverdi¤iniz cevap ile bu bölümdeki cevab›karfl›laflt›rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö¤-rendi¤inizi belirleyebilirsiniz.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar: ‹fllenen konulara iliflkindaha genifl bilgi edinmek istesenizbu bölümde yer alan kaynaklar› in-celeyebilirsiniz.

Yaflam›n ‹çinden: Üni-tede aktar›lan kuramsal aç›k-lamalar ile günlük yaflam›m›z-da karfl›laflt›¤›m›z olaylar ara-s›nda iliflki kurman›z› sa¤la-mak için verilmifl haber veal›nt›lard›r. ”

“

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anah-tar›: “Kendimizi S›nayal›m” bölü-mündeki sorular›n cevaplar›n› ve il-gili olduklar› konular› içerir. Yanl›flcevaplad›¤›n›z sorularla ilgili ko-nular› tekrar etmeniz s›navdakibaflar›n›z› art›rabilir.

‹nternet: ‹fllenenkonularla ilgili

internet adreslerini içerir.

D ‹ K K A TD ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

K i t a p :Konu ile

ilgili di¤er kitapla-ra yönlendirir.

D ‹ K K A TD ‹ K K A T




K ‹ T A P



S›ra Sizde: ‹fllenen konular›kavray›p kavramad›¤›n›z› kendi

kendinize ölçmenize yard›mc› olmayaamaçlayan, düflünmeye ve uygulamayayönlendiren sorulard›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Okuma Parças›: Bu bölümde, ba-z› do¤rudan iliflkili bilimsel birçal›flmadan al›nan okuma parça-lar›na yer verilmektedir.

www.hedefaof.com

www.hedefaof.com

1

Bina ve Tasar›m› ‹le ‹lgili Temel ‹lkeler

Mimarl›¤›n var olmas›n›n ve hemen her alanla bilgi al›flverifli yapmas›n›n nedeni,yaflamla olan iliflkisidir. Yaflamla mimarl›k aras›ndaki yads›namaz iliflkiyi nesnelboyutun üstünde bir kavray›flla ve en yal›n biçimde aç›klayan Frank Lloyd Wright,“Yaflam›n yorumunu yapmak, mimar›n gerçek fonksiyonudur, çünkü binalaryaflam için yap›lm›fllard›r; içinde yaflan›ls›n, mutlu olarak yaflan›ls›n diye”demifltir. (Onat, E., 2006:14)

Amaçlar›m›zBu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

bina bilgisi dersi amac› ve içeri¤ini tan›mlayabilecektir.planlama, programlama, tasarlama kavramlar›n› tan›mlayabilecektir.kullan›c› gereksinimlerini aç›klayabilecektir.tasar›ma etki eden faktörlerin aç›l›m›n› yaparak bu faktörlerin tasar›mdakiönemini aç›klayabilecektir.binalarda kalite ve kontrol araçlar›n› aç›klayabilecekbilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.

NNNN

N

1

www.hedefaof.com

• B‹NA B‹LG‹S‹N‹N AMACI VE ‹ÇER‹⁄‹• PLANLAMA VE TASARIM• KULLANICI GEREKS‹NMELER‹• TASARIMA ETK‹ EDEN F‹Z‹KSEL ÇEVRE ÖZELL‹KLER‹• B‹NALARDA KAL‹TE VE KONTROL

Örnek Olay

....‹kinci örnek Columbia-Venezuela s›n›r›ndaki Amazon ormanlar›nda bir grupMotilone yerlisi ile ilgili. Bunlar›n konutlar› ve yerleflimi tek ve ayn›; içinde 10 ila30 aile bar›nd›ran yerleflmeler Amazonlar’da çok yayg›nd›r, baflka yerlerde de gö-rülür). Bohio, üzeri neredeyse yere de¤ecek ölçüde sazlarla örtülü, dairesel bir ya-p›d›r; bu yüzden yerleflmenin içi yar› karanl›kt›r, d›fla yak›n bir yap›d›r; bu yüz-den yerleflmenin içi yar› karanl›k mekân› vard›r, hamaklar bu alana as›l›r. Herailenin kendi mekân›n›n önünde, toprak zeminin üzerinde bir de kendi oca¤›vard›r, böylece bütün piflirme ateflleri merkezi, genifl ortak alana bakar; bu, bir ai-lenin ötekini görmesini etkin bir flekilde engeller. Böylece, bir ö¤leden sonra avdandönmüfl olan baban›n, kad›n ocakta yemek piflirirken, hama¤›na uzanm›fl, yavaflyavafl sallanarak çocu¤uyla oynad›¤›n› görebilirsiniz.

Toprak zemin, sürekli bir alacakaranl›k, aç›k bir atefl ve dumandan oluflan buyaflama tarz›n› barbarca bulan baz› iyi niyetli insanlar, bunlar›n yerine ayd›nl›k,aç›k, havadar ve rüzgâr alan, metal örtülü, zemini beton, elektrik ›fl›¤›yla donat›l-m›fl bar›naklar› koydular. Bu elbette ki aflikar bir geliflmeydi, fakat bu kadar basitolmad›¤› k›sa zamanda görüldü.

Motilone yerlilerinin bohio’lar›nda ise sazdan yap›lm›fl bar›nak hem göreceolarak serindi, hem de insanlar› sivrisinekten (ve bölgedeki vahfli hayat›n pek bololan öteki yarat›klar›ndan) koruyordu. Aileleri ayr›lan bölümlerde kad›nlar yüne¤irip örebiliyor, dinlenebiliyor, çocuklar›na bakabiliyorlard›. Bir araya gelindi-¤inde bohio’nun fleklinden ve kamuya aç›k tarafta bulunan ateflten dolay› mahre-miyetleri vard›. Yeni yap›lan dikdörtgen bar›naklarda ise ayd›nl›¤›n iyili¤i, karan-l›¤›n ise kötülü¤ü temsil etti¤i ilkesinden yola ç›k›larak konutlar çok ayd›nlat›lm›fl-t›, ortadaki piflirme alan› da yok olmufltu. Bu durum sosyal yaflam›, sorumlulukla-r›n paylafl›m›n› allak bullak etmifl ve aile yaflam›n›n mahremiyetini çökertmiflti.Sürekli ve dinlendirici bir yar› ayd›nl›k halinin yerini bölgenin s›cak, göz kamafl-t›ran, keskin günefl ›fl›¤› alm›flt›. Bu yar› ayd›nl›k durum mahremiyeti ve yak›nlafl-may› sa¤layan as›l mekanizmayd›, yand›¤› yer bak›m›ndan atefl de aileye ayr›lanbölümü bloke ederek bu mekanizmaya yard›mc› oluyordu. Ne gevfleyip dinlenmekmümkündü, ne de yak›nlaflmak; sosyal ve aile içi iliflkiler fena halde çökmüfltü.

Kaynak: Rapoport, A., 2004: 10-13

2 Bina ve Yap›m Bi lg is i

Anahtar Kavramlar• Mimarl›k• Bina bilgisi

• Tasar›m• Fiziksel çevre

‹çindekiler

www.hedefaof.com

B‹NA B‹LG‹S‹N‹N AMACI VE ‹ÇER‹⁄‹Bina bilgisi; tasar›m e¤itimi veren mimarl›k, iç mimarl›k gibi meslekler ile inflaatmühendisli¤i gibi mühendislik dallar›nda önemli bir disiplindir. Bina bilgisi, tasar›-m›n temel ögelerinden biri olan “ifllev” kavram›n›, kifli ve toplum yaflam›n›n birparças› olarak çeflitli yönleri, iliflkileri ve genifl kapsam› ile inceleyen bir disiplin-dir. ‹nsan›n antropometrik ölçülerinden bafllayarak mimaride uygulama program-lar›n›n analiz ve de¤erlendirmesini yapar. Çeflitli iflleve sahip binalarda programiliflkileri, ifllev ba¤lar› ve plan flemalar› aç›s›ndan karfl›laflt›rmal› çal›flmalar› içerir.Yön, manzara, ulafl›m, iklim ve topografya gibi fiziki çevre verileri do¤rultusundamimari tasar›m yaklafl›mlar›n› kapsar.

Bina Bilgisi dersi hangi mesleklere katk› sa¤lar?

PLANLAMA VE TASARIMToplumda, insanlar›n içinde bar›n›p yaflad›¤›, çal›flt›¤›, e¤lendi¤i yap›lara ihtiyaçvard›r. Bunlar›n yap›lmas› bir inflaat iflidir. ‹nflaat›n çeflitli dönemlerinde, iflçi, tek-nisyen, mühendis, mimar, idareci olarak yap›n›n büyüklü¤üne göre, pek çok kim-se görev al›r. Hepsi kendine düflen görevi yaparak yap›n›n tamamlanmas›na gay-ret eder. Meydana gelen yap›lar ile de flehirler karakterini al›rlar (Uran, F., 1980: 4).

Tasarlama ve tasar›m› farkl› ifllevdeki binalar›n tasar›m öncesi ve sonras›ndaplanlamas› ve programlanmas› sonucunda var olurlar. Bu süreç oldukça karmafl›kolmas›na ra¤men bir sisteme oturtulmufltur. Bu bafll›k kapsam›nda planlama, prog-ramlama ve tasar›m kavramlar›n›n aç›l›mlar› yap›lacak ve tasarlama ile programla-ma ve planlama iliflkileri aktar›lacakt›r.

PlanlamaPlanlama, “belli bir amaç veya kullan›m göz önünde tutularak, elveriflli ve metot-lu bir biçimde düzenlemek eylemi” dir. Planlama, gelecekte yer alacak etkinlikler-le ilgili olan ve istenilen amaçlara, en olumlu araçlarla varmaya yönelmifl olan birkararlar dizisinin haz›rlanmas› sürecidir. Planlama kararlar› ise amaçlanan hedefle-re varmak için ileriye yönelik tahminlerin yap›ld›¤› ve olas› her yeni durumda ve-rilen kararlar›n tekrar düzenlenerek uyguland›¤› oluflumdur. Görülece¤i gibi plan-lama, “gelecek için karar verme” olarak da tan›mlanabilir. Planlama temelde tan›m-lay›c› olmaktan çok düzen kurucu bir etkinlik sürecidir. Planlama düflünce düze-yinden bafllayarak geliflme gösteren ve amaca ulaflmada yer alan eylemlere, veri-len kararlar do¤rultusunda öncülük ederek istenen düzenlemelerin gerçeklefltiril-mesi ile ürününü veren bir oluflum-süreçtir (Arcan,E.,1992:43-45).

Genel olarak, binan›n tasar›m› öncesi (yap›m dahil) ve sonras› al›nan kararlar›ntümünü bina planlama veya mimari planlama olarak nitelemek mümkündür. Mi-mari planlama, bina programlama tasar›m ve yap›m süreçlerini içerir. Planlama ob-jektif kriterlere dayanan, aç›k say›larla ifade edilebilen ve ak›lc›, rasyonel bir süreç-tir. Kuflkusuz mimarl›kta planlama kavram›, günlük dilde kulland›¤›m›zdan dahakapsaml› bir anlam› içerir. Planlama, önceden saptanm›fl olan amaçlara eriflmekiçin araçlar›n düzenlenmesi ve eylemlerin yönlendirilmesine iliflkin kararlar›n bü-tünüdür diyebiliriz (‹nceo¤lu, N., 1990:7).

31. Ünite - Bina ve Tasar ›m› ‹ le ‹ lg i l i Temel ‹ lke ler

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Mimarl›k: ‹nsanlar›nyaflamas›n› kolaylaflt›rmakve bar›nma, e¤lenme,dinlenme, çal›flma gibieylemlerinisürdürebilmelerini sa¤lamakiçin mekânlar düzenlemesanat›d›r.

Mimar: Yap›lar›n tasar›m›n›yap›p bunlar›n uygulamas›n›yöneten sanat ve fenadam›d›r.

‹fllev: Kullan›l›fl veya iflleyiflbak›m›ndan amacauygunluktur.‹fllev=fonksiyon

‹fllevsel: Kullan›fl veyaiflleyifl bak›m›ndan amacauygun oland›r. Bir evin, birokulun, bir hastanenin içbölümleri gerek kendiaralar›nda gerekse birbirleriile olan iliflkileribak›m›ndan, içlerindeyaflayan insanlar›n bütüneylemlerini kusursuz vekolayca yapabilecekleritarzda düzenlenmifllerseyap›n›n fonksiyonel oldu¤usöylenebilir.

Antropometrik Ölçüler:‹nsan›n iskelet-kas sistemiyap›s›ndan kaynaklananvücut ölçülerine denir.

Statik AtropometrikÖlçüler: ‹nsan vücudununhareketsiz haldekiölçüleridir. Ayakta duraninsan, oturan insan gibi.

Dinamik AntropometrikÖlçüler: ‹nsan›n beli bireylem halindeki ölçülerinedenir. Yürüme, çömelme,uzanma gibi. Tasar: Bir yap›n›n veya birfleyin ayr› ayr› bölümlerinika¤›t üzerinde gösterençizgilerin tümü.Tasar›: Kaleme al›nan ilkflekil, bir tasar›m›n çizimedökülürken ald›¤› ilk flekil.Tasar›m: Tasar›mlamak ifliveya tasar›mlanan biçim,tasavvur, dizayn.Tasar›mlamak: Bir fleyinbiçimini zihinde canland›r›ptasar›n› veya modelinihaz›rlamak.

www.hedefaof.com

ProgramlamaBelli bir çal›flman›n amac›n›, bölümlerini, yöntemini ve süresini gösteren pland›r.Belirli flartlar ve düzene göre yap›lmas› öngörülen ifllemlerin bütünü, izlencedir.(http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelimesec=262420, 12.10.2008).

Programlama evresi; bir mekân›n, çevrenin veya elamanlar›n tasarlanmas› içingerekli olan “ihtiyaç programlar›”n›n, gereksinim listeleri olarak düzenlendi¤i birevredir. Mimari programlama, tasarlanacak çözüm için gerekli verilerin haz›rlan-d›¤›, problemi tan›maya yönelik bir planlama süreci evresidir. Di¤er bir deyiflleprogramlama, mimari amaçlar›n ve isteklerin anlafl›labilir ve anlat›labilir bir biçim-de ifade edilmesidir.

Tasarlanacak olan yap›da yer alan tüm eylemlerin s›ralanmas›, organize edilme-si ve iflleve ba¤l› etkinliklerin belirledi¤i mekânlar›n, “mekân listeleri” halinde dü-zenlenmesi “bina ihtiyaç program›”d›r. Bina programlar›, tasarlanacak binalara aittüm bölüm ve mekânlar›n ifllevleri, boyutlar›, donat›m özellikleri ve mekân› kulla-nacak olan kiflilerin-kullan›c›lar›n nitelikleri konusunda ayr›nt›l› bilgileri içerir (Ar-can, E. 1992:50).

Programlama, planlama ön çal›flmalar› ile tasarlama aras›nda bir ara evredir veneye ihtiyaç oldu¤unu belirler. Bir konut program› dedi¤imizde öncelikle, bu ko-nuttaki mekânsal ihtiyaçlar› düflünürüz (oturma, yatak odas›, banyo ve bunlar›nmekânsal büyüklükleri gibi).

Programlar›n iki temel özelli¤ini belirtmek gerekir:1. Programlama öznel kullan›c› istekleri ile bafllar ve nesnel kullan›c› ihtiyaçla-

r› program ihtiyaçlar› olarak sonuçlan›r. 2. Programlama, planlama gibi rasyonel ve say›larla anlat›labilen, aç›k ve ko-

layca tan›mlanabilir bir süreçtir. Bu yönden tasarlamadan ayr›l›r, planlama-ya yaklafl›r. Sonuçlar› da nesneldir, bir kiflinin anl›k isteklerini de¤il, denen-mifl, baflar› flans› yüksek nesnel de¤erlere yer verir.

Tasarlanmas› söz konusu olan basit bir k›r lokantas› veya küçük bir ev ise kap-saml› bir programlama çal›flmas› yapmaya gerek yoktur. Mimar ve kullan›c› bunudeneyimleri ile bilirler, yan›lma pay› fazla de¤ildir. Fakat günümüzde ihtiyaçlarçok büyük ve fonksiyonlar eskiye göre çok karmafl›kt›r. Bunlar›n programlar›n› de-neme-yan›lma yöntemi ile olgunlaflt›rmak mümkün de¤ildir. Bu nedenle program-lama günümüzde bir uzmanl›k dal›d›r.

Bütün bunlar›n yan›nda eskiden farkl› olarak günümüzde binalar belirli olma-yan ANON‹M bir kullan›c› için programlan›r. Bir spor merkezini kullanacak kiflile-ri tek tek tan›ma flans›m›z yoktur. Ancak onlar hakk›nda yafl, cins gibi standart bil-gilere sahip olabiliriz. Bu nedenlerle, yan›lma maliyetini azaltmak, binalar›n iflleyifl-lerini güvence alt›na almak ve belirli alt üst limitlerin, standartlar›n d›fl›na ç›kma-mak için ihtiyaç programlar› nesnel olarak haz›rlan›rlar.

Kullan›c› isteklerinin özelli¤i, bunlar›n kiflisel görüfl ve istekleri yans›tmas›n-dand›r. Nesnel programlar de¤iflebilir; ancak bu kiflisel de¤il, toplumdan toplumave uzun zamanda ortaya ç›kar. Programc›n›n görevi bu anlamda öznel kullan›c›isteklerini bir nesnellefltirme süreci ile ihtiyaç programlar› haline getirmektir. (‹n-ceo¤lu, N., 1990:7-8)

Planlama, programlama ile oldu¤u gibi, tasarlama ile de ba¤›nt›l›d›r. Her iki sü-reç ço¤u kez birlikte ele al›n›r. Planlama ile tasarlama aras›ndaki bu yak›nl›¤› Blu-menfeld flöyle aç›klamaktad›r:


Rasyonel: Akla uygun, akl›nkurallar›na dayanan, hesapl›

‹htiyaç program›:Tasarlama iflini yapankiflilerce haz›rlanan, binatürüne göre kullan›c›n›nistekleri do¤rultusundahaz›rlanan mekân ve eylemaç›l›mlar›d›r.

www.hedefaof.com

“Bir amaca veya amaçlar bütününe ulaflmak için gerekli araçlar›n kombinas-yonunun düflünsel olarak önceden belirlenmesi planlama ile tasarlaman›n ortakyönüdür”.

Tasar›m kavram›n›n içeriklerinin aç›klanmas› ile konu daha net kavranacakt›r(‹nceo¤lu, N., 1982:14).

TasarlamaTasar›m sözcü¤ü ‹ngilizcedeki design ve Frans›zcadaki projeter sözcükleri karfl›l›-¤› olarak kullan›lmaktad›r. Design sözcü¤ü Latinceden gelip de-sinnare köklerin-den oluflur. Signare-iflaret etmek demek olup signum-iflaret kökünden türetilmifltir.Sözlük anlam›, “Bir plan ya da eskizi yapmak üzere zihinde canland›rmak; biçimverme ya da üretilmek üzere zihinde canland›r›lan bir plan ya da bir fley”dir (Ba-yaz›t, N., 2004:13).

Uraz’a göre; tasar›m, sözlük karfl›l›¤› olarak “Bir ürünü ortaya koymaya yöne-lik düflünsel ya da maddi çal›flmalar süreci”, “Bir fleyin biçimini zihinde oluflturmaifli, ya da bu yolla düflünülmüfl biçim”, tasarlama ise “Yap›lan ve sürekli olarak ge-lifltirilen plan veya taslak, bir fleyin tasavvur edilen flekli” olarak tan›mlan›r (Uraz,U.T., 1993:1). Bu kapsamda aç›l›m›n› yapt›¤›m›zda tasarlama iflinin bir “Biçim ver-me eylemi” oldu¤unu söyleyebiliriz. Tasar›m planlama süreci içinde programlamaevresinden sonra gelen ve programlama bilgilerinin araflt›r›l›p analiz edildi¤i birsentez evresidir.

fientürer mimari tasar›m›, “alg›sal, kavramsal, kuramsal, kurgusal” bir olgu ola-rak “deneyimsel-düflünsel-elefltirel” bir karar verme süreci olarak tan›mlamaktad›r.Bu tan›m mimari tasar›m›n karar vermeye yönelik felsefi bir süreç oldu¤unu, bunedenle de bilgi edinmeyi, alg›lamay›, kavramay›, kavramsallaflt›rmay›, kuramsalbir temele dayanmay›, yap›sal kurgu için bir yaklafl›m seçmeyi veya gelifltirmeyigerektirdi¤ini ve bu sürecin deneyime, düflünmeye ve elefltiriye dayal› bir olgu ol-du¤unu ifade etmektedir (Onat, E., 2006:104).

Bu ba¤lamda mimari tasar›m evresinin:• Bilgi toplama• Analiz• Sentez• De¤erlendirme• KararAflamalar›ndan olufltu¤u söylenebilir. fiematik olarak ifade edersek bu sürecin

flöyle bir aç›l›m› oldu¤u görülebilir:


fiekil 1.1

ANAL‹Z SENTEZ DE⁄ERLEND‹RME KARAR

ÖNER‹ TASARIM


GEL‹fiM‹fi TASARIM


DETAYLI TASARIM

Markus ve Maver’inTasar›m Süreci fiemas›

Kaynak: (Uraz,U.T., 1993:4-5).

Plan: Bir cismin yatay birdüzlemle kesildi¤ivarsay›larak çizilen ölçekliarakesit resmi,yatay kesit.

Eskiz: Tasar›m›n ka¤›dadökülen ilk flekli, öntasar›m.

Biçim: Bir nesnenin görmeya da dokunma organlar›ylaalg›lanabilmesini sa¤layankendine özgü somutgörünümü, form.

Tasavvur etme: Zihindecanland›rmak, göz önünegetirmek.

Analiz: Çözümleme, tahlil

Sentez: Yal›ndan karmafl›kolana, zorunludan olas›ya,ilkeden onunuygulanmas›na, genelyasadan bireysel duruma,nedenden etkiye, öncüldenvar›lan sonuca gidendüflünme biçimi.

Alg›lamak: Bir olay› veya birnesnenin varl›¤›n› duyuorganlar›yla alg›lamak,idrak etmek.

www.hedefaof.com

Analiz, iliflkilerin keflfi ile ilgilidir, tasar›m için gerekli bilgiler toplan›r ve tasar›-m›n amaçlar› saptan›r. Sentez, analizin ›fl›¤›nda probleme önerilen çözümdür. De-¤erlendirme analiz safhas›nda tan›mlanan amaçlar do¤rultusunda önerilen çözü-mün irdelenmesidir. Çözüm amaçlar yönünden baflar›l› de¤ilse bu tasar›mc›n›nsenteze geri dönmesi, yeni bir çözüm üretmesi gerekti¤ini gösterir. Bu flema mi-mar›n çal›flma program› gibi alg›lanmal›d›r. (Uraz, U.T., 1993:4-5).

Uygulama ve kullan›m aflamalar› mimari tasar›m aflamas›n› takip eden di¤er ev-relerdir. “Uygulama evresi”, mimari projelerin infla edilerek binalara dönüfltürül-mesine, binalar›n inflas›n›n bitiminden sonra binalar› kullanacak olan kiflilerin omekânlara yerleflmeleriyle yaflant›lar›n› sürdürmelerine de “kullan›m evresi” ad›n›vermekteyiz.

Bir sonraki bafll›kta tasar›m›n kim için ve hangi amaçlar için yap›ld›¤›n› sapta-mam›za yarayan kullan›c› gereksinmelerinin aç›l›m› yap›lacakt›r.

Tasar›m sürecinde planlama ve programlama evrelerinin önemi nedir?

KULLANICI GEREKS‹NMELER‹

Gereksinme Kavram›Abraham H.Maslow, toplum içindeki insan›n gereksinmelerini, belirli bir s›ralamadüzeni içinde, en temel gereksinmeden en karmafl›k olanlara kadar düzenlemifltir.Bunlar; fizyolojik, güvenlik, toplumsal, benlik, gerçeklefltirme gereksinmeleridir(Maslow, A., 1954:80-106).

Fizyolojik gereksinmeler; beslenme, dinlenme, bar›nma, hareket, su, havagereksinmeleri gibi insan yaflant›s› ile ilgili en temel gerekliliklerdir.

Güvenlik gereksinmeleri; korku, bask›, tehlikelerden uzak olma, güven duy-ma ve yar›n›ndan emin olma gereksinmeleridir.

Toplumsal gereksinmeler; ait olma, beraberlik, arkadafll›k, grup içine gire-bilme gibi toplumsal etkileflim ile ilgili gerekliliklerdir.

Benlik gereksinmeleri; öz sayg› ve öz be¤eni ile kazan›lm›fl bilgi ve yetenek-lerin tan›t›lmas› gibi be¤enilme ve sayg› görme ile ilgili gerekliliklerdir.

Gerçeklefltirme gereksinmeleri; önemli bir ifli baflarma gibi, bireysel potan-siyelin gerçekleflmesi ve yarat›c› yeteneklerin kullan›m› ile kiflisel doygunlu¤a erifl-me-tatmin gereksinmeleridir (Maslow, A., 1954:80-106).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Fizyolojik Gereksinmeler 1

Güvenlik Gereksinmesi 2

Toplumsal Gereksinmeler 3

Benlik Gereksinmesi 4

Gerçeklefltirme Gereksinmeleri 5

fiekil 1.2

‹nsanGereksinmeleriAflamalar›

Kaynak: Maslow,A., 1954:80-106

Mekân: ‹nsan› çevreden belliölçüde ay›ran ve içindeeylemlerini sürdürmesineelveriflli olan boflluk.

Mimari Mekân: Mimari birmekân yaratmak, geniflanlamdaki do¤adan veyapeyzaj mekân›ndan insan›nkavrayabilece¤i bir bölümüs›n›rland›rmakt›r.

www.hedefaof.com

‹nsanlar yaflam› gere¤i, en öncelikli olandan en az önemlisine kadar, bu gerek-sinmelerini karfl›lamak istek ve amac›ndad›r. ‹nsan›n fizyolojik gereksinmeleri ya-flam›n›n devam› için öncelikle gereklidir. Gerçekte insan gereksinmeleri çeflitli fiz-yolojik, psikolojik, toplumsal ve kültürel aç›dan gereklili¤i belirten ve bunlar›nhepsini birden karfl›layan özelliklerin bütünüdür. Gereksinmeler insan›n yaflamçevresinde olmas› gereken en az nitelikleri belirler. Bu niteliklerde olabilecek bireksiklik insan için bir rahats›zl›k nedeni olacakt›r.

‹stekler; yafl, moda, cinsiyet, ekonomi, gelenek gibi de¤iflken verilerin etkisi al-t›ndad›r. Sosyal çevreye ba¤›ml›d›r ve teknoloji gelifltikçe ihtiyaçlardaki farkl›laflmabelirginleflmeye bafllar (Ünügür, M., 1986:2-10).

Kullan›c› Gereksinmeleri• Kullan›c› gereksinmeleri, birey veya topluluklar›n eylemlerini en etkin bi-

çimde yerine getirebilmeleri için gerekli olan çevresel koflullard›r.• Kullan›c› veya kullan›c›lar›n belli bir eylem veya eylemleri yerine getirebil-

meleri için çevrenin sahip olmas› gerekli ödün verilemez koflullar›d›r.• Kullan›c› ihtiyaçlar›; kullan›c› için tatmin edici olmak zorunda olan teklif

edilmifl bir binan›n amaçlar›na, özel flartlar›na, içinde yer alan eylemlerineve kullan›mlar›na iliflkin olan ve tasarlamadan önce tan›mlanm›fl kriterlerdir(fiener, H., 1977:25).

Gereksinme bir gere¤i, bir zorunlulu¤u belirtir, bir mekân›n tafl›yaca¤› en az ni-telikleri tan›mlar. Bu niteliklerden verilecek her ödün bir rahats›zl›k nedeni olacak-t›r. Bir yaflama mekân›nda, bu mekânda yer alan dinlenme, misafir kabul etme vb.eylemler söz konusu ise bunlar›n yerine getirilmesi için gerekli olan koflullar›n herbiri bir gereksinmedir. Ayn› flekilde bir derslikteki gerekli alan, bir laboratuvarda-ki çal›flma bankosu yüzeyi veya bir üretim yap›s›nda sa¤lanmas› gerekli ayd›nl›kdüzeyi birer gereksinmedir. Kullan›c› gereksinmeleri “Kullan›c›n›n bir mekân için-de yaflam›n› toplumsal, psikolojik ve fizyolojik rahats›zl›klara u¤ramadan sürdüre-bilece¤i ve yapt›¤› ifllerde verimli olmas›na yard›m edecek olanaklar› veren çevrekoflullar›” diye tan›mlanabilir. Bu anlamda gereksinme daha nesnel ve niteliksel veniceliksel yönden denetimli, program alt amaçlar›d›r (‹nceo¤lu, N., 1982:35). Kul-lan›c› gereksinmeleri fiziksel ve psiko-sosyal kullan›c› gereksinmeleri olarak ikiana bafll›kta incelenebilir:

Fiziksel Kullan›c› Gereksinmeleri

Mekânsal GereksinmelerMekân içindeki insan›n statik ve dinamik antropometrik boyutlar›, eylemleri ve ey-lemlerinin yap›l›fl biçimleri ve davran›fllard›r. ‹nsan boyutuna iliflkin gereksinimler,yap›n›n kullan›c›lar›n›n niteli¤i ile ba¤lant›l›d›r. Herhangi bir yap›n›n yo¤un kulla-n›c›lar›, çocuk veya yetiflkinler olabilir. Buna ba¤l› olarak mekânlar›n boyutland›-r›lmas›, kullan›c›lar›n boyutlar›na uygun ekipman kullan›m› ve bunun ortaya ç›ka-raca¤› mekân büyüklükleri tasar›m aflamas›nda ele al›nacak konular aras›ndad›r.


fiekil 2.3

‹STEK SAPTAMA DE⁄ERLEND‹RME GEREKS‹NMELER(Öznel) (Nesnel)

Gereksinmelerin Öznelden nesneleolan de¤iflimi Kaynak: (Ünügür,M., 1986:2-10).

www.hedefaof.com

Ana okulu yap›lar›, bu yap›lardaki ›slak hacimler ve burada yer alan ekipman bo-yutlar› bu ba¤lamda örnek olarak verilebilir (Soygenifl, S., 2006:108).

‹nsanlar yaflad›klar›, çal›flt›klar› yap›lar›n içinde güvenli bir flekilde hareket ola-na¤›na sahip olmal›d›r. Bu nedenle yap›n›n ifllevine, onu kullanan kifli say›s›naba¤l› olarak gerekli say› ve boyutta merdiven, asansör veya rampa ve uygun kori-dor sistemleri ile donat›lm›fl binalar tasarlanmal›d›r. Genel dolafl›m s›ras›nda ve ya-p›n›n acil boflalt›lmas› s›ras›nda yap› içindeki hareketin kesintisiz ve rahat olmas›birincil kofluldur.

Is›sal GereksinmelerMekândaki uygun s›cakl›k, nem, radyasyon ve hava hareketidir. Mekân içerisinde-ki uygun s›cakl›k 22 ºC dir. S›cakl›¤›n 22ºC derece alt›na düflmesi ya da üstüne ç›k-mas› insan konforu aç›s›ndan uygun de¤ildir. Özellikle kalabal›k ortamlarda s›cak-l›¤›n ideal s›n›rlarda tutulmas› için mekân içerisinde uygun havaland›rma koflulla-r›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir. Mekân›n farkl› ifllevlere sahip olmas› gerekli ›s›salve havaland›rma koflullar›n› da etkiler. Örne¤in spor salonlar› ya da konferans sa-lonlar›n›n ya da dersliklerin çözümünde oldu¤u gibi mekân› kullanan kifli say›s›nagöre yap›lacak hesaplamalar ile uygun koflullar sa¤lanmal›d›r.

Yine insan konfor s›n›rlar›na göre nemin mekân içerisinde %45 civar›nda olma-s› istenir. Nemin az oldu¤u durumlarda mekândaki nem oran› do¤al yöntemlerleya da yapay yöntemlerle uygun seviyeye getirilmelidir. S›cak iklim bölgelerinde azolan nemi art›rmak için havuz gibi su elamanlar›na ihtiyaç duyulmufltur. Fazla olannemin mekândan uzaklaflt›r›lmas›n›n en uygun yolu karfl›l›kl› aç›lan pencere ya daaç›kl›klarla hava sirkülasyonunu sa¤lamakt›r.

‹flitsel GereksinmeleriMekândaki sesin uygun fliddette olmas› ve ses yans›ma, da¤›lma özellikleridir. Me-kân›n ifllevine göre farkl›l›klar gösterir. Baz› mekânlarda sesin iç mekâna girmesi-nin engellenmesi istenebilir. Konutlarda yatak odalar›, hastanelerde hasta odalar›ya da otellerde yatak katlar› gibi mekânlarda sesi uzak tutmak gerekir. Baz› du-rumlarda da üretim yap›lan bir atölyede oldu¤u gibi, d›flar›ya ç›kan sesin minimu-ma indirilmesi gerekir. Ancak binan›n bir konser salonu olmas› durumunda, me-kânda sesin her yere eflit oranda ve yank› yapmadan yay›lmas› önem kazan›r. Butür mekânlar›n tasar›m›nda akustik büyük önem tafl›r ve mekân›n tasar›m›, akustiktasar›mla do¤rudan ba¤lant›l›d›r.

Görsel GereksinmelerMekândaki uygun ›fl›k fliddeti, ayd›nl›k de¤erleridir. Görme ile ilgili istekler; kulla-n›c›lar›n mekân içinde yapt›klar› eylemlerin gerektirdi¤i ayd›nl›k seviyesini sa¤la-mak konusundad›r. Bu gereksinim do¤al ve/veya yapay ayd›nlatma ile sa¤lanabi-lir. Bir sergi salonunda, müzede, bir kütüphanede ya da bir restoranda gereken ›fl›kmiktar› ve niteli¤i farkl›d›r. Bu konu tasar›m aflamas›nda öncelikle do¤al ›fl›k ba¤-lam›nda ve buna ek olarak da yapay ayd›nlatma tasar›mda dikkate al›nmal›d›r.

Sa¤l›k GereksinmeleriMekân içine temiz su getirilmesi, çöp ve art›klar›n yok edilmesi, mikrop ve za-rarl›lardan korunmas›d›r. Bina tipi ve kullan›c› say›s›na ba¤l› olarak sa¤l›kla ilgi-li gereksinimler de¤iflkenlik gösterir. Binalarda yer alan tuvalet say›s› ve niteli¤i,


Akustik: Sesin titreflims›kl›¤›, süresi ve duyulmagücü bak›m›ndan tafl›d›¤›nitelik; ses da¤›l›m›, sesdüzenlemesi

www.hedefaof.com

kullan›c› say›s› ve iflleve göre farkl›l›klar gösterir. Gerek servis mekânlar›nda ge-rekse tüm bina içinde kullan›lan materyaller hijyen aç›s›ndan dikkat edilmesi ge-rekli bir konudur. Hastane gibi binalarda bakteri bar›nd›rmayan materyallerin se-çimi gibi. Yine hastane türü yap›larda t›bbi at›klar›n bina d›fl›na at›lmas› ve bina-dan çevreye zarar vermeden uzaklaflt›r›lmas› önemlidir. Özellikle üretim yap›lanotel, restoran gibi çöp ve at›klar›n yo¤un oldu¤u binalarda, bu at›klar›n binadanuzaklaflt›r›lmas› önemlidir.

Emniyet GereksinmeleriMekân›n yap›sal sa¤laml›¤›n›n uygun olmas›, yang›n tabi afetlere, h›rs›za ve eyleman›ndaki kazalara karfl› korunmas›d›r. Konu ile ilgili sistemlerin bina tasar›m›na en-tegre edilmesi gereklidir. Bu konuda güvenlik sistemleri ve elemanlar›n›n sa¤lan-mas›n›n yan› s›ra bina tasar›m›nda girifl, ç›k›fl say›s›, niteli¤i ve konumu da önemtafl›maktad›r. Bununla ilgili yönetmeliklere uygun binalar tasarlanmal›d›r (yang›nyönetmeli¤i vb.).

Kullan›c›n›n emniyeti aç›s›ndan binada uygun materyal seçimi de önemlidir.Çok ya¤›fl alan bölgelerde özellikle d›fl mekânlarda kaygan malzemelerin kullan›l-mamas› gibi materyal seçimlerine de dikkat edilmelidir.

Psiko-Sosyal Kullan›c› Gereksinmeleri

Mahremiyet GereksinmeleriMekân›n iflitsel, görsel, kiflisel ve toplumsal gizlili¤e uygun olmas›d›r. Toplumdantopluma, kültürden kültüre de¤iflim gösteren gereksinmelerdir. Mahremiyet gerek-tiren mekânlar›n mahremiyetini sa¤lanmas› gereklidir, aksi taktirde kiflilerde rahat-s›zl›k oluflturacakt›r.

Davran›flsal GereksinmelerMekândaki kiflilerin eylemleri an›nda gereksinim duyduklar› mesafeler, bireysel s›-n›r 45 cm, bireyler aras› uzakl›k 45-120 cm, toplum içi uzakl›¤› 120-360 cm, kamu-sal uzakl›k 360 cm den büyük olan görsel iliflkiye ba¤l› uzakl›klard›r.

Estetik GereksinmelerMekân›n uygun biçim, renk ve dokusal özellikleridir. Mekândaki renkler insan psi-kolojisi üzerinde önemli etkilere sahiptir. Örne¤in sar› ve turuncu tonlar›ndakirenkler, ifltah aç›c› renklerdir, bu nedenle restoran türü yeme-içme mekânlar›ndadaha yo¤un olarak kullan›l›r. Mekânlarda kullan›lan malzemelerin yüzey etkileride önemlidir. Tafl›n daha sert ve so¤uk bir malzeme olmas›, ahflab›n daha s›cak birmalzeme olmas› gibi.

Toplumsal GereksinmelerMekândaki toplumsal (sosyal) iliflkiler, toplumsal yap›-kurulufl ve gereklerdir. Sos-yal bir varl›k olan insan›n, iç ve d›fl mekânlarda sosyalleflmesine olanak sa¤layacakmekânlar›n düflülmesi gerekmektedir. Çocuk oyun alanlar›, apartmanlarda sakin-lerin bir araya gelebilecekleri ortak mekânlar vb. olanaklar sa¤lanmal›d›r.

Kullan›c› gereksinmelerinin tasar›mdaki önemi nedir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

3

www.hedefaof.com

TASARIMA ETK‹ EDEN F‹Z‹KSEL ÇEVRE ÖZELL‹KLER‹Çevre sözcü¤ü, Frans›zca “environ” teriminden kaynaklanmakta, herhangi bir kifli-nin etkilendi¤i ya da içinde bulundu¤u, yaflad›¤› koflullar ya da etkenler olarak ta-n›mlanmaktad›r.

Erkman’a göre “Çevre bir organizmay› d›flar›dan etkileyen tüm koflul ve fak-törlerdir.” (Erkman, U.,1982:40). Çak›n’a göre ise; “Çevre, herhangi bir organizmaya da ekolojik toplulu¤u etkileyen ve yaflam› belirleyici tüm iklimsel ve biyolojikfaktörleri içermektedir” (Çak›n, fi., 1988:2) .

Dolay›s›yla, insan ve çevre iliflkisinde, çevreyi oluflturan kabu¤un bileflenlerininkimli¤i, davran›fl ve özelliklerinin de biçimlendirici etkisi oldu¤u kuflkusuzdur. Bubak›fl aç›s›na göre bir tan›mda ise; “Çevre, yaflayan varl›¤›n duyarl› oldu¤u ve tep-kide bulunabildi¤i tüm nesnelerden, koflullardan, güçlerden ve ayr›ca uyar›c›lar›nyo¤unluk ve yönlerindeki de¤iflimlerden oluflur (Erkman, U., 1982:41).

Wells, insan ve çevre iliflkilerinin gerçek anlamda iki yönlü bir etkileflme nite-li¤i tafl›d›¤›na dikkat çeker (Wells, C.,1984:57). Her kültür toplulu¤unun içinde ya-flad›¤› fiziksel çevre ile bütünleflme gösterece¤i, uzun belirlemeleri gerektirmeye-cek kadar aç›k bir olgudur. Buna göre; herhangi bir topluluk ancak fiziksel çevrekoflullar›yla uyum içinde olan kültür örüntülerini benimseyebilir. Baflka bir deyifl-le, çevre koflullar›, belli bir yörede yaflayan insanlar›n nas›l bir toplum ve nas›l birkültür oluflturacaklar›n› önemli ölçüde belirleyecektir. Ancak, çevrenin kendisi deoluflan etkiyle de¤iflime u¤rar.

‹nsan ve çevre iliflkisi, ilk ça¤larda insan›n çevre koflullar›na uyma, yaflam›nauygun çevre aramas› ölçüsünde pasif bir uyumluluktan, sonralar› do¤a üzerindeegemenlik kurma, yönlendirme, biçimlendirme boyutlar›na bir egemenlik iliflkisi-ne dönüflmüfltür.

‹nsan›n bütün giriflimleri önce çevrede yararl›k sa¤lamay› amaçlayan de¤iflimlergerçeklefltirmek, sonra da daha uygun koflullar içeren yapay çevreler oluflturmakt›r.

Çevre koflullar›n› kabullenme yerine, aktif giriflimleri ile o koflullar› denetleme-yi, kendi yapt›¤› ögeleri ve eme¤ini de katarak çevresini de¤ifltirmeyi, düzenleme-yi, yeni ve yapay çevreler oluflturmay› amaçlayan davran›fl biçimi bütün canl›lariçinde yaln›zca insana özgüdür (‹zgi, U.,1999:26).

Yaflam›n olufltu¤u iliflkiler ortam›n› kapsayan çevre, maddi fiziksel tüm iliflkile-ri oldu¤u gibi, toplumsal ve üretim iliflkilerini de içerir. Fiziksel çevre, uzun süre-den beri karfl›l›kl› etkileflimler ve insan eylemleri dolay›s›yla birbirinden kesin çiz-gilerle ayr›lmayacak olan do¤al ve yapay ortamlar›, toplumsal çevre ile yine güçlüneden-sonuç iliflkileriyle birbirine ba¤l› altyap› ile (üretim iliflkileri), üst yap›dan(örf, adet, kültür, ahlak, hukuk, politika, örgütler....) oluflur (Karabey, H.,1978:11).

Ekolojik bak›fl aç›s›na göre de yaflad›¤› çevreyi insan kadar etkileyen, de¤iflti-ren baflka canl› türü yoktur (Berkes, F., K›fllal›o¤lu, M., 1990:16). Wells, bat› uygar-l›¤›n›n ortaya koydu¤u bulufl ve olanaklardan sonra, ça¤›m›z topluluklar›n›n yapayçevreler yaratarak fiziksel çevre koflullar›n›n k›s›tlamas›ndan kurtulma imkan› ka-zand›klar›na dikkat çekmektedir (Wells, C., 1984:57).

‹nsan›n gelifltirdi¤i teknoloji, do¤aya egemen olma, biçimlendirmede en önem-li arac›d›r. Yaflanabilir bir çevre yaratma, do¤ay› biçimlendirme, denetim alt›na al-ma mimarl›k eyleminin ilk aflamas› olarak yorumlanabilir. Çevre ve insan aras›n-daki bu etkileflme, çevrenin de¤iflmesi aç›s›ndan her zaman olumlu sonuçlar ver-meyebilir. Çevresel düzene müdahale edilmesi, do¤al düzenin de de¤iflmesineneden olacakt›r.


Kültür: Tarihsel, toplumsalgeliflme süreci içindeyarat›lan bütün maddi vemanevi de¤erler ile bunlar›yaratmada, sonraki nesillereiletmede kullan›lan, insan›ndo¤al ve toplumsalçevresine egemenli¤ininölçüsünü gösteren araçlar›nbütünü.

Örüntü: Olay veya nesnelerindüzenli bir biçimde birbirinitakip ederek geliflmesi,çeflitli alt ögelerinörgütlenmesiyle oluflanifllevsel birlik.

Ortam: Bir olay›n içindeolufltu¤u ve geliflti¤idurumsal koflullar bütünü.

Ekoloji: En genifl çerçevedeinsan-do¤a aras›ndakiiliflkiyi inceleyen bilim dal›olarak tan›mlanmaktad›r.Ekoloji bir ürününüretiminden yok oluflunakadar geçen süreçte çevresistemlerinin olumsuzetkilenmesini en azaindirgeyecek sistemlerinbilimsel olarak araflt›r›l›puygulanmas›n›n yollar›n›aramaktad›r. K›fllal›o¤lu, M.,Berkes, F., 1994, “Ekoloji veÇevre Bilimleri”, RemziKitabevi, ‹stanbul, sf.32-40.

www.hedefaof.com

Braudel’e göre, çöllerin zorluklar›n› aflmak, Akdeniz’in ani öfkelerini yenmek,Hind Okyanusu’nun düzenli rüzgârlar›ndan yararlanmak, bir nehire setler çekmek;insan çabalar› ile kazan›lm›fl avantajlard›r (Braudel, F., 1996:35). ‹nsan do¤a için-de, onun bir parças› olarak etkir; çevresi üzerinde çal›fl›p onu de¤ifltirirken, kendido¤al yap›s›n› da de¤ifltirir.

Böylelikle insan ve do¤a-çevre iliflkisine iki farkl› yönden bakmak gerekmekte-dir. Bu da çevrenin;

1. do¤al örüntüsünün kullan›lmas›,2. ihtiyaç ve isteklere ba¤l› olarak de¤ifltirilmesi,Olarak de¤erlendirilebilir. Karabey, do¤al ortam ile insan yerleflmeleri ve etkinlikleri incelendi¤inde orta-

ya ç›kan baz› önemli ölçütlere dikkat çekmektedir (Karabey, H.,1978:26). • Do¤al ortam, de¤iflken ve devingendir,• Do¤al ortam›n, esnekli¤i ve direnci vard›r,• Tek bafl›na belirleyici de¤ildir, tarihsel geliflme içinde de¤iflime u¤rar,• ‹nsan, belirleyici ve öznel bir etken olarak ortama ve olaylara kat›l›r. Do¤al ortam insan›n var olmas›yla kültürel de¤iflime u¤ram›fl ve fiziksel, biyo-

lojik, toplumsal, ekonomik, politik etkilerle devinerek co¤rafyasal ortam› olufltur-mufltur. Bu kapsamda; insan-çevre iliflkilerinde tasar›mc›lar›n do¤aya olan müda-haleleri önem kazan›r. Do¤aya en az zarar ile do¤al verilerden yararlanmak üzeri-ne kurulu olmas› gereken tasar›mc›n›n hedefleri alt bafll›klarda irdelenecektir.

Arsan›n Topo¤rafik Durumu ve Zemin Yap›s›Yap›lar dünya üzerinde belli bir co¤rafi konumda, belirlenmifl s›n›rlar› olan birtoprak parças› üzerinde infla edilirler. Bina tasar›m›nda yap›n›n yer ald›¤› toprakparças›n›n niteli¤i, katmanlar›, topra¤›n topo¤rafik özellikleri, e¤imli veya düz olu-flu tasar›m› etkileyen, yönlendiren önemli kriterlerdir. Örne¤in sa¤lam zeminin de-rinlerde oldu¤u veya zemin suyunun yüzeye yak›n oldu¤u durumlarda yap›n›n te-mel sisteminin ve tafl›y›c› sistem tasar›m›nda farkl› kriterlerin etkisi gözlenir. Düzarazide yer alan bir yap›n›n kesit tasar›m›n›n e¤imli arazideki yap›n›n kesit tasar›-m›ndan farkl›l›klar gösterece¤i veya göstermesi gereklili¤i çok aç›kt›r. E¤imli arazi-de yer alacak bir yap›y› düz arazideymifl gibi tasarlamak ço¤u kez yüksek istinatduvarlar›, buna ba¤l› olarak da yüksek maliyetlere yol açabilir. Bunun yan› s›ra is-tinat duvarlar›n›n çoklu¤u, buna yönelecek mekânlar›n, mekân kalitesi aç›s›ndanirdelenmesi, karfl›lafl›lan ve çözümlenmesi gereken bir problemdir.

Bu ba¤lamda tasar›m aflamas›nda bafllang›çta tasar›mc›, arsaya ait topo¤rafikbilgileri toplamal› ve de¤erlendirmeli, tasar›m sürecinde bu verileri tasar›ma enteg-re edebilmelidir. Benzer flekilde zemin analizleri ile topra¤›n katmanlar›n›n tespiti,de¤erlendirilmesi, yap› temel ve tafl›y›c› sistem projesinin ilgili uzmanlar taraf›ndanbelirlenen analizler do¤rultusunda yap›lmas› gerekmektedir (Soygenifl,S.,2006:126).

Bina tasarlan›rken arsan›n (plan ve kesitindeki) verilerini oluflturan e¤imi, en-gebeleri, ve diklikleri gibi özellikler bina tasar›m›n› etkileyecektir. fiekil 4’te de gö-rülece¤i gibi arazinin topo¤rafyas› de¤ifltikçe, e¤im artt›kça daha az hafriyat ve dol-gu yapmak ana amaç olmal›d›r. E¤imin çok oldu¤u arazilerde mekânlar aras›nda-ki iliflkiler dikeyde kurulmaya bafllan›r. E¤imli arazilerde yap›lacak tasar›mlardae¤im bir avantaj olabilir. Manzaraya yönelme ve dikeyde tüm mekânlar›n manza-radan ya da olumlu günefl yönünden faydalanmas› sa¤lanabilir. Ayr›ca arsan›n ze-min yap›s›, deprem, kayma ve erozyon gibi özelliklerinin bilinmesi binan›n yap›-laca¤› yerin ve tafl›y›c› özelliklerinin saptanmas›nda, hatta binan›n biçimleniflinde


Hafriyat: Bina yap›m›öncesinde yap›lan kaz›.

www.hedefaof.com

etkin bir rol oynayacakt›r. Ülkemiz 1., 2., ve 3. derece deprem kuflaklar›n› olufltu-ran bir bölgede oldu¤undan bina tasar›m›nda biçimlenifl yönünden bu faktörler degöz önünde bulundurulmal›d›r.

Arazinin e¤imli ya da düz olmas› yüzeye gelen günefl ›fl›n›mlar›n› da etkile-yecektir.

Güneye do¤ru arazi e¤imi olan bir yerleflim yeriyle kuzeye do¤ru e¤imli olanbir yerleflimdeki tasar›mlar farkl›laflmak zorundad›r. ‹klim tasar›m iliflkisini aktara-ca¤›m›z bir sonraki bafll›kta bu konu daha kapsaml› olarak ele al›nacakt›r.

Arsan›n ‹klim Koflullar›‹klim koflullar›, insanlar› ruhsal ve fiziksel yönden etkiledi¤i kadar, uyku, dinlen-me ve e¤lencelerini de etkiler. ‹nsan yap›s›na uygun olmayan bir iklim yaln›z bi-


Düz Arazi Az E¤imli Arazi E¤imli Arazi

fiekil 1.4

Düz, az e¤imli vee¤imli arazidebinan›n topografyaile iliflkisi

Kaynak: (YenidenyorumlayanB.Üstün)

fiekil 1.5

Düz, az e¤imli ve e¤imli arazide binaörnekleriahttp://freshome.com/2007/07/05/beauti-ful-pool-of-a-modern-house-aatrial-house/, 24.11.2008

bRobert Venturi, 1930,architecture.about.com/.../housestylesindex.htm, 24.11.2008

cTadoa Ando, Rokko Housing, Kobe,1983 www.skyscrapercity.com,10.12.2008

dABD Pennsylvania’daki fielale Evi’ni(Falling Water House) ABD’nin gelmiflgeçmifl en iyi mimarlar›ndan FrankLloyd Wright tasarlad›. 1939 y›l›ndaEdgar J. Kaufmann için infla edilen ya-p› 1964 y›l›nda halka aç›lm›flt›r.http://www.greatbuildings.com/buil-dings/Fallingwater.html,10.12.2008

a b

c d

Günefl Ifl›n›m›: Günefl'inyayd›¤› ›fl›k, ›s› ve her türlüelektromagnetik dalgalar.

www.hedefaof.com

reyleri de¤il bütün bir toplumda halsizlik, yorgunluk ve tembellik gibi durumlar›noluflmas›na neden olabilir. ‹klim koflullar›n›n insan fizyolojisi üzerinde büyük zor-lamalara yol açt›¤›, tropik kuflak ve kutuplardaki ülkelerin bir k›sm›n›n ekonomikve teknolojik bak›mdan yavafl ilerleme gösterdi¤i söylenebilir. ‹nsanlar›n ideal de-¤iflmeyen iklimlerde rahat ve mutlu olabileceklerini de söylemek do¤ru olmaz.Hatta de¤iflmelerin insan üzerinde uyar›c› etki yapt›¤› ve sa¤l›k bak›mdan da ya-rarl› oldu¤u kabul edilmektedir (Üstün, B., 2005:23).

‹klim‹klim; atmosferde oluflan ve birbiri ile ilgili birtak›m olaylar dizisi olarak tan›mlan›r(Demir, A., 1986:3). Meteorolojideki kullan›m›yla iklim; dünya üzerindeki bir böl-ge veya yerin, o yerin özelliklerini belirtir flekilde, uzun bir dönemde, atmosferikkoflullar›n ve meteorolojik elemanlar›n ekstrem ve ortalamalar›n›n tamam›d›r, top-lam›d›r. Bu elemanlar: radyasyonu da içeren s›cakl›k, ya¤›fl ile bulutlulu¤u da içe-ren nem, f›rt›nalar› da içeren rüzgâr, bas›nç, buharlaflma ve atmosferde gerçekle-flen kimyasal, optik ve elektriksel olaylard›r. Bu elemanlar›n her birine de iklimeleman› ad› verilir (Üstün, B., 2005:23-28).

‹klimin etkileri:a) Is›b) Nemc) Rüzgârd) Ya¤mure) Radyasyon ve ›fl›ka) Is› (s›cakl›k) Etkisi: S›cakl›k, iklim etmeninin en önemli bileflenlerinden bi-

ridir. S›cakl›¤› s›cak-kuru, s›cak-nemli, so¤uk olarak ele al›p incelemek uygun ola-cakt›r. S›cak-kurak iklimlerde gece gündüz aras›nda büyük ›s› fark› görülür. Bu de-¤iflimin iç hacimlere mümkün oldu¤unca geç girmesi istenir. Bu amaçla yap›lardayüksek ›s› kapasiteli malzeme kullanmak, pencerelerin ölçü ve say›lar›n› düflür-mek, ›s› toplanmas›n› önlemek için mutfa¤›n ayr›lmas›, d›fl sat›hlar›n ›s›y› yans›ta-cak aç›k renklere boyanmas›, havaland›rman›n minimuma indirilmesi al›nacak be-lirgin önlemlerdir. Ayr›ca; duvarlar›n, pencere ve kap›lar›n iyi gölgelendirilmesifaydal› olacakt›r. Kompakt bir biçim kullan›larak maksimum hacim, minimum d›flyüzey elde edilmesi, karfl›l›kl› bina s›ralar› yap›larak hem gölge sa¤lanmas› hem deminimum aç›k yüzey b›rak›lmas› iyi sonuç verir.

S›cak-nemli iklimin özellikleri yo¤un ya¤›fl; yüksek nem, yüksek radyasyondur.Genellikle aç›k ve düflük ›s› kapasiteli, maksimum havaland›rmas› olan, uzun vedar, duvarlar› minimuma indirilmifl yap›lar bu iklim için elveriflli olacakt›r. Yap› içikonforu, hava ak›m›n›n ve yans›yarak gelen ›s›n›n kontrolü ile ilgilidir.

So¤uk iklimlerde amaç ›s›tma sorununun çözülmesidir. Is› kayb›na engel olmakiçin kompakt plan, minimum d›fl yüzey, maksimum yal›t›m sa¤layan malzeme kul-lan›m› ve hava ak›m›ndan kaç›nmak gerekir.

b) Nem Etkisi: Düflük ve yüksek olarak de¤erlendirilen iklimin nem özelli¤i›s›ya ba¤l› olarak konfora etkili olur. Nem oran› yüksek olan yerlerde konforu sa¤-lamak için do¤al havaland›rma yoluyla vücuda ›s› kaybettirmek faydal› olur. Ne-min düflük oldu¤u yerlerde su ve bitkiler havan›n nemini artt›r›c› rol oynar.

c) Rüzgâr Etkisi: Rüzgâr›n direkt olarak esti¤i yönde kuvvetli bir bas›nç böl-gesi do¤mas› kaç›n›lmazd›r. Binalar aras›nda oluflturulan koridorlar sayesinde bubas›nç miktar›n› azaltmak veya artt›rmak mümkündür. Yap› içindeki ›s›n›n düflü-rülmesi, iklim bölgesinin niteliklerine ba¤l› olarak, de¤iflik tedbirleri gerektirir. Ör-


Ekstrem: Afl›r›, s›ra d›fl›

Radyasyon: Bir kaynaktanelektromanyetik dalga veyah›zl› parçac›klar demetininyay›lmas›, ›fl›n›m.

www.hedefaof.com

ne¤in s›cak-nemli bölgelerde hava ak›m› öncelik kazan›rken s›cak-kurak bölgeler-de gölgeleme tedbirine önem vermek gerekir. Baz› yörelerde ise yaz aylar›ndaesen hâkim rüzgâr yönlerine göre tedbir almak baflar›l› olabilir. (Demir, A., 1986:9).Yer seçiminde hâkim rüzgâr yönüne yerleflmemeye ya da etkin rüzgâr k›r›c› ve yö-neltici önlemlerle rüzgâr›n etkisini hafifletmeye özen göstermek gerekmektedir.Böylece, bölgenin iklim verilerine göre yap›n›n kendisinde ve çevresinde al›nacaktedbirlerle, iç iklim koflullar›n›n istenilen düzeylere getirilmesi büyük ölçüde im-kan dahiline girer.

d) Ya¤mur Etkisi: Ya¤murun etkisi malzeme seçimi ve bu malzemenin kons-trüksiyonda kullan›lmas› üstündedir. Planlamadan çok detayland›rmaya etkili olanbu öge binan›n görünüflünde farkl›laflma sa¤layabilir. Ya¤›fl›n yüksek oldu¤u yer-lerde döflemenin yükseltilmesi, yoldan binaya kadar olan k›sm›n ve binan›n yanelemanlar›n›n saçakla korunmas› gibi. Ayr›ca ya¤›fl›n yo¤un oldu¤u bölgelerde dikve e¤imli çat› yapmak da uygun bir çözümdür.

e) Radyasyon ve Ifl›k Etkisi: Radyasyon ve ›fl›k özellikle s›cak iklimlerde is-tenmeyen bir unsurdur. Hava s›cakl›¤›n›n de¤iflmesine etkili ögelerden biri olarakgösterilebilir. So¤uk iklimlerde, ›fl›k ve radyasyon istenir saçaklar k›fl›n yat›k gelengünefl, ›fl›¤›n›n yaz›n dik gelen günefl ›fl›¤›ndan korumak için kullan›lan önemli birçözümdür. S›cak kuru iklimlerde parlama ve radyasyon yoluyla topraktan gelen ›s›istenmeyen bir durumdur. Bu etkiye karfl› pencerelerin yükse¤e konmas› çevredesu ve bitkilerin kullan›lmas› iyi sonuçlar verir.

Yönlenme ve Günefllenme Koflullar›Mimari planlamada, arsan›n yön durumu; iklim ve e¤im durumu ile birlikte ele al›-narak bina program›nda birbiriyle iliflkili mekân ve bölümlerin arsa üzerindeki dü-zenlenifl ve biçimlenifli yönünden önemlidir. Binan›n de¤iflik bölümlerinin hangiyönlere bakmas›n›n olumlu olaca¤›na karar vermek için farkl› yönlere bakan binayüzeylerinin günefllenme aç›s›ndan düflünülmesi gerekmektedir. De¤iflik yönlerebakan mekânlar›n etüdü için konutta yer alan mekânlar›n öncelik s›ras›n›n (gü-


Kuzey

Güney

nemli

s›cak-kuru

›l›man

so¤uk

fiekil 1.6

So¤uk, ›l›man,s›cak-kuru ve nemliiklim bölgelerindebina form veyönlenmeleri

Kaynak: (Üstün,B., 2005:23)

www.hedefaof.com

nefllenme aç›s›ndan) mimar taraf›ndan saptanmas› gerekir. Afla¤›daki ideal flemagenel bir aç›klama oldu¤undan buradaki gibi bir yönlendirme yapmak, bölgeler-de çevresel veriler de¤iflece¤inden dolay›, her tasar›m mimar taraf›ndan ele al›n›pçözümlenmelidir.

Burada iklim koflullar› da göz önüne al›narak oturma, günlük yaflamda en uzunsüre kullan›lan mekânlar›n güneye bakmas›, daha az kullan›lan ve ›slak mekânad›n› verdi¤imiz, tuvalet, banyo, kiler gibi depolama mekânlar› ile garaj gibi ifllevigere¤i daha az günefl gören yönlere bakmas› önemlidir. Tasar›mda güneye bakanmekânlar›n yaz aylar›nda günefl ›s›s›n› mekâna girmesini aza indirmek, k›fl aylar›n-da da günefl ›s›s›n›n en fazla mekâna girmesini sa¤lamak kullan›c›n›n konfor aç›-s›ndan en olumlu çözümü verecektir. Bu da binan›n tasar›m›nda günefl kontrolükavram›na göre biçimlendirmeyi ve ayr›nt›lar›n›n tasar›m›n› etkileyecektir. Buradagüneflin yararlar› yan›nda fazla ›s› dolay›s›yla rahats›zl›klar› ve zararlar›n› da gözönüne getirerek tasar›m çözümünü gelifltirmek gerekti¤ini belirtmek gerekir.

Yönlendirme ile ilgili veriler do¤rultusunda iklimle dengeli bir yaklafl›m biçimiiçin mimar›n tasar›ma bafllamadan önce mevsimsel nitelikleri bilmesi gerekir. Bu-nun için arsan›n flu verilerinin bilinmesi önemlidir:

YönlerArsa yüzeyinin e¤im, biçim ve do¤al örtüsü ve boyutlar›‹klim özellikleri ve günefllenme durumlar›Tasar›m›n düzenlenmesi, tasar›mdaki dolu-bofl oranlar›n›n saptanmas› (kap›-

pencerelerin sa¤›r yüzeylere oran› yani dolu-bofl oranlar›) duvar kal›nl›klar› ya dayal›t›m gereçleri, çat› e¤imi, ya da çat› kaplama malzemesi, duvar kaplama malze-mesi, döfleme e¤imi ya da kaplamas› büyük bir ço¤unlukla iklim özelliklerinin vekarakteristiklerinin yönlendirece¤i do¤rultuda çözülecektir (S›rmal›, F., 1975:9).

Özetlersek; Yönlenme; bir binan›n, güneflin yükselifline göre planlanmas›d›r diyebiliriz.

(oriyantasyon). Binalar›n yönlendirilmesi bak›m›ndan kuzey yar›kürede güney,güney yar›kürede ise kuzey en elveriflli yönlerdir. Kuzey yar›kürede konutlarda ya-flama mekânlar›n›, hastanelerde hasta odalar›n›n, okullarda dersliklerinin güney-


fiekil 1.7

garajservis

mutfakbanyo-wc

giriflholü

wc-lavabo

yatak oteras

yemek oçamafl›rl›k

oturma oçocukoyun oteras

kitapl›koyunmüzik

balkonçamafl›rl›kgölgelik

kilermerdivendolaplar

K

G

DB

Bir konut plan› içinuygun yönlenme

Kaynak: (Üstün,B., 2005:28)

www.hedefaof.com

den ›fl›k almalar›na çal›fl›l›r. Buna karfl›l›k de¤iflmez ›fl›k almas› istenilen müzeler,sanat galerileri, resim ve heykel atölyeleri, fabrikalar›n kuzeye bakmalar› yararl›d›rdiyebiliriz (Hasol; D., 1979:545).

Bitki ÖrtüsüBitki örtüsü bölgedeki s›cakl›k ortalamas›n› düflürür, rüzgâr›n fliddetini azaltarakbölgede ›s› düflmesine engel olurlar, ya¤›fllar› art›r›rlar, günefl ›fl›n›m›n›n do¤rudando¤ruya topra¤a gelmesine engel olduklar›ndan, toprak üzerindeki günlük ›s› fark-l›l›klar›n› azalt›rlar, yerkürenin yayd›¤› ›fl›n›m› tutarak, bölgenin ›s› kayb›na engelolurlar ve oldukça önemli miktarda nem yayarlar. Bu da çevrenin, ›s› nem denge-sine etki eder. Bitki örtüsü ayn› zamanda günefl ›fl›n›m›n› emme yoluyla da bölge-lerdeki ›s›y› düflürür, buharlaflma yoluyla da serinletir. Örne¤in, genellikle çimlekapl› yüzeylerin ›s›s› güneflli bir yaz gününde ayn› koflullardaki toprak yüzeyden5-8 derece daha serindir. Yaprakl› a¤açlar, yaprakl› çal›lar, bitkilerden oluflan per-golalar, sarmafl›k direkleri, yaz›n gölge yapmaya yarar ve k›fl›n yapraks›z iken gü-nefl ›fl›¤›n› tamamen geçirirler. Ayn› elemanlar, konutun yak›n çevresinin ikliminietkiler. Bina çevresinde yer alacak bitkisel ögelerin rüzgâr›n etkisini art›rmas›n›nve azalt›lmas›n›n yan› s›ra rüzgâr›n bina içerisine girmesini ve girmemesini sa¤la-mas› aç›s›ndan yükseklikleri ve binadan uzakl›¤› önem kazanmaktad›r.

Binan›n yak›n çevresindeki bitki örtüsünün bilinçli bir flekilde kullan›m›yla rüz-gâr kontrolü, gürültü kirlili¤inin azalt›lmas›, havadaki toz parçac›klar›n›n filtrelene-rek temizlenmesi sa¤lanabilmektedir. A¤açlar gölge yaratmalar› yan› s›ra günefl ›fl›-n›m›n› emmeleri ve buharlaflma neticesi çevre s›cakl›¤›n› düflürücü, nemi art›r›c› et-kiye sahiptirler (Anon, 2000:200).

Do¤al bitki örtüsünden faydalanabilmek için farkl› iklim tiplerinde farkl› flekil-lerde uygulamalar yap›lmal›d›r. So¤uk iklim bölgelerinde baflta hâkim rüzgâr yönüolmak üzere kuzeydo¤u ve güneybat› yönlerinde rüzgâr k›r›c› nitelikte yaz k›fl ye-flil kalan a¤açland›rma yararl›d›r. Il›man iklim bölgelerinde do¤al rüzgâr k›r›c›lar›nkuzey bat› yönünde konumland›r›lmas› gerekmektedir. A¤açlar›n yaz aylar›nda se-rinletme etkisinden yararlanmak amac›yla güney, güneybat› rüzgârlar›n› kesmeme-si gereklidir. Gölgeleme gerektiren dönemlerde bat› yönünde k›fl›n günefl ›fl›n›m›-n› kesmeyecek k›fllar› yaprak döken a¤açlar tercih edilmelidir.

Ulafl›m-Çevredeki Yol ve Trafik DurumuKentlerde yaya ve araç trafi¤i belli bir düzen içerisinde ifller. Bina tasar›m sürecin-de, yap› ve yak›n çevresi birlikte düflünülmelidir. Yap›lar›n üzerinde yer ald›¤› ara-ziyi çevreleyen yollar›n ana yol, tali yol olmalar›, bu yollar üzerindeki trafik ak›fl›,niteli¤i, yo¤unlu¤u tasar›mla ilgili ipuçlar› verir. Yap›n›n ana girifli, çevresiyle ba¤-lant›l› olarak düflünülür. Benzer flekilde servis giriflleri de çevrenin fiziksel koflulla-r›, yol durumu ile yak›n ba¤lant›l›d›r. Arsay› ve tasarlanacak binay› d›fl dünyayaba¤layan araç ve yaya yollar›n›n durumunun etüdü önemlidir. Tasarlad›¤›m›z bi-naya ulafl›m, girifl ç›k›fl, servis ve ana girifl yerlerinin belirlenmesine olanak sa¤la-yan analizlerin yap›lmas› gerekmektedir.

Yap›lacak binan›n türüne göre yaya ve tafl›t ulafl›m› yerleflmeyi farkl› flekillerdeetkiler. Baz› durumlarda tafl›t trafi¤inin gürültüsünden binay› uzak tutmak gereke-bilir. Örne¤in otel yatak katlar›nda oldu¤u gibi. Konutlarda yatak odalar›n›n bulun-du¤u mekânlar›n ana yollardan uzak daha sakin bölgelerde konumland›r›lmas› dabu duruma örnektir.


www.hedefaof.com

Çevrenin Do¤al Özellikleri ve Manzaras›Kentsel ya da k›rsal çevrede çevrenin do¤al güzelliklerinin aç›l›m› manzara faktörü-nü oluflturmaktad›r. Manzara bir a¤aç toplulu¤u, genifl bir yeflil, göl, akarsu, deniz yada kayal›k olabilir. Bazen do¤al çevre koflullar› manzara aç›s›ndan önemli oldu¤u gi-bi baz› durumlarda da yapay çevre koflullar› da manzara olarak kabul edilmektedir.

Yo¤un olarak kullan›lan mekânlar›n kullan›c›n›n talepleri do¤rultusunda manza-raya yönlendirilmesi yine manzaraya yönlenen mekânlar›n optimum düzeyde man-zaray› içeriye almas› tasar›m›n önemli kriterlerindendir. Do¤an›n sahip oldu¤u buzenginlikler sadece görsel anlamda bir tatmin sa¤lamaz ayn› zamanda kiflinin psi-kolojik durumunu da olumlu olarak etkiler. Sadece bina içerisinde de¤il, d›fl›nda dabahçe, teras, ya da balkon gibi mekânlar›n manzaraya yönlenmesi buna uygun birkonumda arsada yer almas› önerilir. Örne¤in e¤imli arazilerde binan›n arsan›n yük-sek bölümünde konumlanmas› ile manzara olumlu flekilde tasar›ma kat›labilir.

Çevrede Yer Alan Mimari Yap›lar ve ÖzellikleriTasar›m aflamas›nda tasar›mc› topo¤rafya ile ilgili verilerin yan›nda yap›n›n çevre-si, konumu ile ilgili saptamalar yapmal› ve bunlar› de¤erlendirmelidir. Söz konusu


fiekil 1.8

K›r Evi, Mississippi,Mimar:Waggonner& Ball , Gölmanzaras›n›nkullan›m›

Kaynak:www.mimdap.org/w/?p=502,10.12.2008

fiekil 1.9

Mies van derRohe’nintasar›m›yla 1946-1951 y›llar›aras›nda Illinois’deinfla edilenFarnsworth Evi,

Kaynak:http://www.greatbuildings.com/buildings/Farnsworth_House.html, 10.12.2008

www.hedefaof.com

çevrede bulunacak do¤a ve peyzaj de¤erleriyle an›t eski eser, kal›nt› gibi tarihselde¤erler çal›flmalar›m›z› büyük ölçüde etkileyecektir. Bu de¤erlerin korunmas› ge-rekir, y›k›lmas›, eksilmesi ya da yok edilmesi önlenmelidir. Ayr›ca arsan›n çevre-sindeki binalar, arsa içindeki yerleflmemizi etkiler. Çevredeki binalar›n arsa içindeoluflturduklar› gölge, baz› durumlarda günefli, manzaray› engelleyebilir. Bunun ya-n›nda önemli di¤er bir husus da komflu binalar›n arsam›z›n görsel mahremiyetinibozmas›d›r. Arsa verileri aras›nda arsan›n biçiminin (geometri) de yerleflmeyi etki-leyebilece¤ini unutmamak gerekir (‹nceo¤lu,N.,1990:18).

Çevrenin Altyap› Donat›m› DurumuYap›lacak binan›n konfor düzeyi, arsan›n su, elektrik, kanalizasyon, do¤algaz vb.donat›m durumlar›n›n iyi bir flekilde analizi ile sa¤lanabilir. Mevcut altyap› duru-munun bina yap›m›ndan önce araflt›r›lmas› gerekmektedir. Eksikliklerin öncedentespit edilmesi bina maliyeti aç›s›ndan önemlidir. Altyap› eksikli¤i tasar›mda, ek te-sis ve yerlerinin belirlenmesinde önem kazanacakt›r. Bu da arsada binan›n yerininseçimini ve kullan›m›n› etkileyebilecektir. Altyap›dan en ekonomik bir flekilde ya-rarlanma da yerleflme yönünden önemlidir.

Çevrenin ‹mar Durumu, Yasal Koflullar› ve YönetmeliklerHerhangi bir konu ele al›n›p etüd edilmeden ve projelendirilmeden önce imar mev-zuat› aç›s›ndan göz önünde bulunduraca¤›m›z baz› ön koflullar vard›r. Bunlara “‹mardurumu” ad› verilir. ‹mar durumlar› genellikle kentlerde, kentsel yap› dokusunu ensa¤l›kl› ve en fonksiyonel (kullan›fll›=ifllevsel) bir yöntemle ve belirli s›n›rlar› aflmak-s›z›n tasar›m ve yap›m›n› amaçlar ve bu do¤rultuda baz› s›n›rlar koyar. Bu s›n›rlan-d›rmalara bir aç›dan kentin düzeni ya da “düzen alt›na al›nmas›” d›r da diyebiliriz.

Bölgeye ait yap› ve imar yönetmelikleri yap›lacak binan›n planlanmas›nda ge-reken esaslar› saptayaca¤›ndan tasar›m› etkileyecektir. Bitiflik-ayr›k durumlu, blokvb. bina yap›l›fl nizamlar›n› imar durumundan ö¤reniriz. Arsada binay› tasarlarkenen az b›rak›labilecek ön arka ve yan uzakl›klar, arsan›n yüzde kaç›na inflaat yap›-labilece¤ini, binan›n en fazla kaç katl› olabilece¤ini böylece ö¤renmifl olmaktay›z.Bu yönetmeliklerle bina tasar›m›n› etkileyen minimum mekân standartlar›n› (bo-yutlar›n›) ve en fazla arsa kullan›m s›n›rlar›n› ö¤renebilmekteyiz ve tasar›mlar›m›z›buna göre yapmaktay›z. ‹ç mekânla ilgili merdiven, koridor genifllikleri, ›fl›kl›k öl-çüleri ve binayla ilgili saçak yükseklikleri, çat› meyilleri gibi o yöre için uyulmas›gereken yap› standartlar›n› belirlemektedir (Arcan, E., 1992:175).

Yönetmelikler mimari tasar›mda yönlendiricili¤in ötesinde uyulmas› gerekli mi-nimum kurallar› ortaya koyar. Bu kurallar binalar›n ifllevlerine göre de¤iflkenliklergösterebilir. Bu kurallar kullan›c›lar›n, yap›larda ve yap› çevresinde daha sa¤l›kl›ve güvenli koflullarda yaflamlar›n› sürdürmelerini olanakl› k›lar. Örne¤in insanlar›ntoplu olarak kulland›klar› mekânlardaki güvenlik koflullar›n›n sa¤lanmas›, belli bo-yut ve say›da kaç›fl yollar›n› gerekli k›lar. Mekânlar›n ›fl›k almas›, minimum boyut-larda alan ve hacimde mekânlar, bina kat alanlar› ve yükseklikleri yönetmelikler-ce uyulmas› gereken kurallar olarak ortaya konmufltur. Bu anlamda herhangi birbina tasar›m›nda, ifllevle ba¤lant›l› olarak ve binan›n yer alaca¤› konumla ilgili ola-rak yönetmelik esaslar› da tasar›m› etkileyen faktörler aras›nda yer al›r (Soygenifl,S.,2006:108).

Tasar›m› etkileyen fiziksel çevre koflullar›ndan arsa ile topo¤rofik iliflkisini k›saca aç›k-lay›n›z.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

4

www.hedefaof.com

B‹NALARDA KAL‹TE VE KONTROLKalite sözcü¤ü dilimize Frans›zca’dan girmifltir. Türk Dil Kurumu’nun Türkçe söz-lü¤ünde kalite sözcü¤ünün iki anlam› verilmektedir (TDK.,1988:549-769).

1. Bir fleyin iyi veya kötü olma özelli¤i, nitelik, 2. Üstün nitelikli Kalite için kullan›lan en yayg›n tan›mlardan iki tanesi ise “kullan›ma uygunluk”

ve “flartnamelere uygunluk” tur. Birincisi, kullan›c› esasl› bir tan›m olmakla birlik-te bir ürünün amaçlanan ifllevini nas›l yerine getirdi¤ine iliflkindir. ‹kincisi ise kali-tenin üretim uygulamalar›n›n bir sonucu oldu¤u yerde üretim esasl› bir tan›md›r(Hal›c›o¤lu, 2005:28-31).

Garvin stratejik analiz için çerçeve görevi görecek kalitenin sekiz önemli boyu-tunu ya da kategorisini önerir:

1. Performans: Binan›n temel fonksiyonlar› son kullan›c›n›n ihtiyac›n› ve ni-yetini karfl›lamaktad›r.

2. Özellikler: Binan›n temel ifllevlerini destekleyen özelliklerdir.3. Güvenilirlik: Son kullan›c›n›n binay› herhangi bir aksama olmaks›z›n tasa-

r›m ömrünün sonuna kadar kullanmas› konusundaki güven düzeyi.4. Uygunluk: Yap›m (inflaat) operasyonlar›n›n tasar›m standartlar› ve flartna-

melerini karfl›lama derecesidir.5. Dayan›kl›l›k: De¤ifltirme veya sürekli bak›ma tercih edilmeden önce son

kullan›c›n›n binadan yararlanaca¤› miktard›r.6. Hizmet Verebilme: Binan›n bak›m›n›n yap›labildi¤i h›z, incelik ve yetkinlik7. Estetik: Mal sahibinin son kullan›c›n›n binan›n görünüm ve hissedilmesine

iliflkin olarak deneyimledi¤i tatmin olma düzeyidir.8. Alg›lanan Kalite: Mal sahibinin son kullan›c›n›n binan›n imaj›na iliflkin ola-

rak deneyimledi¤i tatmin olma düzeyidir (Garvin, D.A., 1996:15-23).

Mimarl›kta Kalite Kavram›Weeber’e göre bir bina mimari olarak yetersiz olsa bile, mükemmel bir flekildesa¤lam olabilir. Bir binan›n mimari kalitesi onun yap›ld›¤› profesyonellik (tasar›mve inflas›) ile belirlenemez. Weeber bir binan›n profesyonel olarak iyi düflünülme-sinin onu mimari bir eser yapmaya yeterli olmad›¤›n› da belirtmifltir.

Mimarl›kta kaliteyi kullan›c›lar›n ihtiyaçlar›n›n tatminine ba¤l› bir kavram olarakaç›klayabiliriz. Örne¤in iklimsel olarak tatmin edici olmayan bir bina kullan›c› içinuygun de¤ildir. Yüksek kültürel bir de¤er bir yap›n›n yararl›l›k derecesini yüksel-tebilir. ‹nfla edilen bir mekânda infla sürecinde kaynaklar (yer, yap› ve materyal)etkili bir flekilde kullan›ld›¤› zaman, bina etkili ve verimli bir flekilde düzenlendi¤izaman, sadece ifllevseldir. Daha genifl anlamda, bir binan›n ifllevsel kalitesi onunistenen aktivitelere ne kadar uygun düzeyde destek sundu¤u, hofl bir içsel iklimyaratt›¤›, pozitif, sembolik ya da kültürel anlam tafl›d›¤› ve sonucunda uygun eko-nomik katk› ve uygun fiyat (performans oran›) sa¤lad›¤› ile tan›mlanabilir.

Van der Voort, T.J.M., Van Wegen, H.B.R., (2005) mimarl›kta kaliteyidört ana bafll›k alt›nda incelemektedir. Bunlar:

1. ‹fllevsel kalite2. Estetik kalite3. Teknik kalite4. Ekonomik kalite


www.hedefaof.com

1. ‹fllevsel kalite ya da yararl›l›k de¤eri:Pratik bir mekân›n, yerin kullan›labilirli¤i: mekân›n içerisinde olmas› gereken

aktiviteler için yerin ne kadar uygun oldu¤udur.2. Estetik kalite:Binan›n veya yerin ne dereceye kadar güzel, teflvik edici ya da orijinal olarak

alg›land›¤›, nas›l deneyim edildi¤i ile ilgilidir. Hofl, s›cak, genifl ev gibi ya da sade-ce ticari olup olmad›¤› ne dereceye kadar kültürün bir parças› olarak görüldü¤üy-le de iliflkilidir. Bu belirli bir tarz›n veya yap› döneminin bir temsilcisi olup olma-d›¤› ya da ne dereceye kadar binan›n farkl› anlamlar uyand›rd›¤›yla ilgilidir.

3. Teknik kalite:Üzerine kurulan yap›lar, yük tafl›yan strüktür, kabuk, iç malzeme/olmas› gere-

ken araçlar ve teknik servislerin güç, s›k›l›k/sa¤laml›k, durgunluk/sabitlik/dura-¤anl›k, sürdürülebilirlik ve bak›m için s›n›rl› ihtiyaç meseleler ile ilgili gereksinim-leri ne dereceye kadar sa¤lad›¤›/onlar› ne dereceye kadar tatmin etti¤i, önemli birbilefleni tarifleyen fiziksel kalitedir. Binan›n veya bir yerin ne dereceye kadar çeki-ci, güvenli, sa¤l›kl›, iç iklim, s›cakl›k bak›m›ndan ölçülen, nem, ayd›nlanma, do¤al›fl›k ve akustik ögeleri elde edebildi¤i/bu ögeleri ne kadar eriflebildi¤i, çevre dos-tu ve enerji tasarrufu yaparak bunlar›n ne kadar›na eriflebildi¤iyle ilgilidir.

4. Ekonomik kalite:Finansal kaynaklar›n ne kadar›n›n etkili ve verimli bir flekilde kullan›labildi¤i

(performansa dayal› ücret oran› gibi). E¤er bina bir yat›r›m objesi gibi görünüyor-sa onun ekonomik de¤eri, elde edilen getirinin düzeyine ba¤l›d›r (Voordt,V.,T.J.M.,Wegen, H.B.R., 2005: 10).

Kültürel de¤er orijinallik, aç›klamac›l›k, çevre ile iliflki, kültürel tarih olarak de-¤er, tasar›m kalitesi ve deneyimsel kaliteye denk gelir. Gelecek de¤eri binan›n veçevresindekilerin sürdürülebilirli¤ine ve ayn› zamanda di¤er amaçlara uygunluk(esneklik) ve zaman içinde de¤er (kültürel tarihin bir parças› olarak de¤er) gibi ko-nulara denk gelir.

Mimarl›kta Kontrol Kavram›Kontrol kavram›; bir fleyin gerçe¤e ve asl›na uygunlu¤una bakma ve denetleme ola-rak tan›mlanabilir. Bina infla sürecinde, yap› denetim flirketleri taraf›ndan projenin ta-sar›mc›n›n önerileri do¤rultusunda yap›l›p yap›lmad›¤› kontrol edilmektedir. Ayr›ca bi-na yap›m sürecinde tasar›mc›n›n da tüm inflaat evrelerini takip etmesi gerekmektedir.

Binan›n, projeye, yasa ve yönetmeliklere uygun yap›l›p yap›lmad›¤›n› kontroleden bir baflka birim Mimarlar Odas›’d›r. Bu denetim belediyeden al›nan ve inflaa-ta bafllamak için gerekli olan inflaat ruhsat› öncesinde yap›l›r. Yasa ve yönetmelik-lere uygun olmayan projeler yeniden tasar›mc› taraf›ndan gözden geçirilir.

Yap› Denetim fiirketleri Proje yapmazlar, proje yapmalar› kanunla yasaklanm›fl-t›r. Yap› Denetim fiirketleri, projesi çizilmifl yap›n›n, önce projelerinin kontrolün-den ve daha sonrada inflas›na bafllanmas›ndan bitiminde kadar, inflaat› denetle-mekle ve projeye uygun inflas›yla sorumludur. ‹nflaat›n yap›m› aflamas›nda proje-ye ayk›r› oldu¤u görülen bir nokta olursa yapt›r›m› vard›r çünkü bu hatadan yap›denetim flirketi sorumlu olur. Bina kontrol süreci, binan›n oturma ruhsat› al›n›pkullan›c›lar›na teslim edildi¤i tarihe kadar devam eden bir süreçtir.

Van der Voort’un s›n›flamas›na göre mimarl›kta kaliteyi kaç ana bafll›k alt›nda incelebiliriz?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

5

www.hedefaof.com


Bina bilgisi dersi amac› ve içeri¤ini tan›mlaya-

bilecektir.

Bina Bilgisi; insan›n antropometrik ölçülerindenbafllayarak, mimaride uygulama programlar›n›nanaliz ve de¤erlendirmesini yapan, çeflitli ifllevesahip binalarda program iliflkileri, ifllev ba¤lar›ve plan flemalar› aç›s›ndan karfl›laflt›rmal› çal›fl-malar ile yön, manzara, ulafl›m, iklim ve topo¤-rofik gibi fiziki çevre verileri do¤rultusunda mi-mari tasar›m yaklafl›mlar›n› vermektedir.

Planlama, programlama, tasarlama kavramla-

r›n› tan›mlayabilecektir.

Binan›n tasar›m› öncesi (yap›m dahil) ve sonras›al›nan kararlar›n tümünü bina planlama veya mi-mari planlama olarak nitelemek mümkündür. Mi-mari planlama, bina programlama tasar›m ve ya-p›m süreçlerini içerir. Programlama evresi; birmekân›n, çevrenin veya elamanlar›n tasarlanma-s› için gerekli olan “ihtiyaç programlar›”n›n, ge-reksinim listeleri olarak düzenlendi¤i bir evredir.Mimari programlama, tasarlanacak çözüm içingerekli verilerin haz›rland›¤›, tan›maya yönelikbir planlama süreci evresidir. Di¤er bir deyiflleprogramlama, mimari amaçlar›n ve isteklerin an-lafl›labilir ve anlat›labilir bir biçimde ifade edil-mesidir. Tasarlanacak bina ile ilgili planlama veprogramlama evreleri tamamland›ktan sonra ta-sar›m aflamas›na geçilebilir.

Kullan›c› gereksinimlerini aç›klayabilecektir.

Kullan›c› gereksinmeleri bir binada bulunmas›gereken en az niteliklerdir. Tasar›m öncesindebinan›n kullan›m amac›na göre ve kullan›c› is-tekleri do¤rultusunda ç›kar›lmas› gereken birmekân ve eylem listesidir. Bir baflka deyiflle ha-z›rlanan mimari program›n alt aç›l›mlar›d›r.

Tasar›ma etki eden faktörlerin aç›l›m›n› yapa-

rak bu faktörlerin tasar›mdaki önemini aç›kla-

yabilecektir.

Binalar fiziksel bir ortam›n parças› olarak varo-lurlar ve fiziksel çevreden ba¤›ms›z düflünüle-mezler. Bu nedenle tasar›m sürecine bafllamadanönce fiziksel çevre koflullar›n›n tespiti gerekir.Topo¤rofik, iklimsel koflullar, arazinin çevresin-deki mevcut yap›laflmalar, imar durumu vb. ko-flullar›n analizi ile tasar›ma bafllanmal›d›r.

Binalarda kalite ve kontrol araçlar›n› aç›klaya-

bilecektir.

Binalar›n infla sürecinden sonra kullan›c›lar›nmemnuniyetinin sa¤lanmas› için belirli kriterlerisa¤lamas› gerekir. ‹fllevsel olmas›, estetik olmas›,ekonomik olmas› ve teknik aç›dan yeterli olmas›s›nanmal›d›r. S›ralad›¤›m›z de¤erlerin herhangibirindeki eksiklik binan›n kalitesinden ödün ve-rildi¤ini gösterir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi Bina Bilgisi disiplininin kap-sam›nda yer almaz?

a. ‹fllev ba¤lar›b. ‹nsan›n antropometrik boyutlar›c. Strüktür çözümlerid. Programlar›n analizie. Fiziksel çevre verileri

2. I. De¤erlendirmeII. KararIII. AnalizIV. SentezV. Bilgi toplama

Mimari tasar›m sürecini oluflturan aflamalar›n do¤ru s›-ralamas› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. II-IV-I-III-Vb. I-II-III-IV-Vc. III-I-II-V-IVd. V-III-IV-I-IIe. IV-V-I-II-III

3. Afla¤›dakilerden hangisi mimari Programlama evresiiçinde yer almaz?

a. Malzeme analizlerib. ‹htiyaç program›c. Mekân listelerid. Mimari amaçlare. Kullan›c› gereksinimleri listesi

4. Afla¤›dakilerden hangisi Maslow’un insan gereksi-nimleri s›ralamas›nda yer al›r?

a. Fizyolojik gereksinmelerb. Güvenlik gereksinmesic. Toplumsal gereksinmelerd. Benlik ve gerçeklefltirme gereksinmelerie. Hepsi

5. Kullan›c› gereksinmelerinin “öznelden” “nesnele”de¤iflim sürecindeki aflamalar› afla¤›dakilerden hangi-sinde do¤ru flekilde s›ralanm›flt›r?

a. saptama → gereksinme → de¤erlendirme → is-tek

b. istek → saptama → gereksinme → de¤erlendir-me

c. istek → saptama → de¤erlendirme → gereksin-me

d. saptama → de¤erlendirme → istek → gereksin-me

e. istek → gereksinme → saptama → de¤erlendir-me

6 I. Arsan›n topo¤rafik durumu ve zemin yap›s›II. Arsan›n iklim koflullar›III. Ulafl›m ve çevredeki yol ve trafik durumuIV. Çevrenin do¤al özellikleri ve manzaras›

Bina tasar›mda yukar›daki fiziksel çevre özelliklerindenhangilerine dikkat edilmelidir?

a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I ve IId. II ve IIIe. I, II, III ve IV

7. Bina tasar›m›nda bitki örtüsünün olumlu kullan›lma-s›yla afla¤›dakilerden hangisi sa¤lanamaz?

a. Rüzgâr kontrolü sa¤lar.b. Gürültü kirlili¤ini önler.c. Havay› filtreleyerek toz vs. temizler.d. Nemi azalt›r.e. Gölgeleme sa¤lar.

8. Afla¤›dakilerden hangisi s›cak-kurak iklim bölgesindebina tasarlan›rken al›nacak önlemlerden biri de¤ildir?

a. Çat›lar› dik ve e¤imli yapmakb. Binada günefl alan yüzeyleri azaltmakc. Aç›kl›klar› (pencere-kap› vb.) azaltmakd. Bina içinde su ögesi kullanmake. Bina çevresinde gölgeleme sa¤layan bitkiler kul-

lanmak

9. Afla¤›dakilerden hangisi mimarl›kta kalite s›ralama-s›nda yer almaz?

a. ‹fllevsel kaliteb. Estetik kalitec. Bitki örtüsü kalitesid. Ekonomik kalitee. Teknik kalite

10. Afla¤›dakilerden hangisi teknik kalite ile ilgilidir?a. Binan›n esnekli¤ib. Finansal kaynaklar›n ne kadar›n›n etkili kullan›-

labildi¤ic. Yerin kullan›labilirli¤id. Binada kullan›lan malzemelerin sa¤laml›¤›e. Mekân›n aktivitelere uygunlu¤u

Kendimizi S›nayal›m

www.hedefaof.com


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bina Bilgisi-Amac›,‹çeri¤i”konusunu yeniden gözden geçiriniz

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tasarlama” konusunuyeniden gözden geçiriniz

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Programlama” konusunuyeniden gözden geçiriniz

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gereksinme Kavram›”konusunu yeniden gözden geçiriniz

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gereksinme Kavram›”konusunu yeniden gözden geçiriniz

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tasar›ma Etki eden fizikselÇevre Özellikleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bitki Örtüsü” konusunuyeniden gözden geçiriniz

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹klim” konusunu yenidengözden geçiriniz

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Binalarda Kalite ve Kontrol”konusunu yeniden gözden geçiriniz

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mimarl›kta Kalite Kavram›”konusunu yeniden gözden geçiriniz

S›ra Sizde 1

Tasar›m e¤itimi veren, mimarl›k, iç mimarl›k meslekle-ri ile inflaat mühendisli¤i ve emlak ifli ile u¤raflan kiflile-ri bilgilendiren bir derstir.

S›ra Sizde 2

Mimari planlama, bina programlama tasar›m ve yap›msüreçlerini içerir. Programlama evresi; bir mekân›n, çev-renin veya elamanlar›n tasarlanmas› için gerekli olan“ihtiyaç programlar›”n›n, gereksinim listeleri olarak dü-zenlendi¤i bir evredir. Mimari programlama, tasarlana-cak çözüm için gerekli verilerin haz›rland›¤›, tan›mayayönelik bir planlama süreci evresidir. Di¤er bir deyiflleprogramlama, mimari amaçlar›n ve isteklerin anlafl›labi-lir ve anlat›labilir bir biçimde ifade edilmesidir. Ancakbu iki aflama tamamland›ktan sonra tasar›m aflamas›nageçilebilir.

S›ra Sizde 3

Kullan›c›lar›n yaflad›klar› mekânlarda mutlu olmalar›kullan›c› isteklerinin do¤ru olarak belirlenip tasar›makat›lmas› ile ilgilidir. Zira kullan›c› gereksinmeleri birmekânda bulunmas› gereken ve ödün verilemez ko-flullard›r.

S›ra Sizde 4

Bina tasarlan›rken arsan›n (plan ve kesitindeki) verile-rini oluflturan e¤imi, engebeleri, ve diklikleri gibi özel-likler bina tasar›m›n› etkileyecektir. Arazinin topo¤raf-yas› de¤ifltikçe, e¤im artt›kça daha az hafriyat ve dolguyapmak ana amaç olmal›d›r. E¤imin çok oldu¤u arazi-lerde mekânlar aras›ndaki iliflkiler dikeyde kurulmayabafllan›r. E¤imli arazilerde yap›lacak tasar›mlarda e¤imbir avantaj olabilir. Manzaraya yönelme ve dikeyde tümmekânlar›n manzaradan ya da olumlu günefl yönündenfaydalanmas› sa¤lanabilir. Ayr›ca arsan›n zemin yap›s›,deprem, kayma ve erozyon gibi özelliklerinin bilinme-si binan›n yap›laca¤› yerin ve tafl›y›c› özelliklerinin sap-tanmas›nda, hatta binan›n biçimleniflinde etkin bir roloynayacakt›r.

S›ra Sizde 5

1. ‹fllevsel kalite2. Estetik kalite3. Teknik kalite4. Ekonomik kalite

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

www.hedefaof.com


Anon; 2000, “Developing a new generation of susta-

inable energy technologies long term R&D ne-

eds”, A report on a workshop of renewable energyworking party (REWP) of the international energyegengy (IEA), Paris

Arcan, E.F.-Evci, F. (1992). “Mimari Tasar›ma Yakla-

fl›m 1, Bina Bilgisi Çal›flmalar›” ‹ki K Yay›nevi,‹stanbul

Bayaz›t, N. ( 2004), “Tasarlama Kuramlar› ve Metot-

lar›”, Birsen Yay›neviBraudel, F. (1996), “Uygarl›klar›n Grameri”, çeviren

M.A. K›l›çbay, ‹mge KitabeviÇak›n, fi. (1988), “Mimari Tasar›m, ‹nsan ve Çevre”,

Özel Matbaas›, ‹stanbulDemir, A.(1986), “Günefl Ifl›n›m›ndan Korunmak ve

Yararlanmak Amac›yla Mimaride Al›nan Ted-

birler Üzerine Bir Araflt›rma”, Mimar Sinan Üni-versitesi Yay›n›, No:12

Erkman, U. (1982), “Mimari Tasar›m ‹çin Bir Veri

Üretim Yöntemi Olarak Çevre Analizi”, ‹stanbulTeknik Üniversitesi Yay›n›

Garvin, D.A. (1996), “Competing On The Eight Di-

mensions Of Quality”, IEEE Engineering Manage-ment Review, Spring

Hal›c›o¤lu, (2005), “Bina Tasar›m ve Yap›m Alan›n-

da Kalite Olgusunun Tan›mlanmas› ve Kalite

Gelifltirme Yaklafl›mlar›”: http://www.izmi-mod.org.tr/egemim/55/28-31.pdf, 04.12.2008

Hasol, D. (1979), “Mimarl›k Sözlü¤ü”, Yap› EndüstriMerkezi Yay›nlar›

http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelime-sec=262420, 10.12.2008

‹nceo¤lu,N. (1982).“Mimarl›kta Bina Programlama

Olgusu”, ‹stanbul Teknik Üniversitesi Yay›nlar›‹nceo¤lu,N.(1990). “Mimarl›k Bilgisi Ders Notlar›”,

Y›ld›z Teknik Üniversitesi Yay›n›‹zgi, U. (1999), “Mimarl›kta Süreç: Kavramlar-‹liflki-

ler”, ‹stanbul, Yem Yay›nlar›Karabey, H. (1978), “K›y› Mekân›n Tan›m›, Ülkesel

K›y› Mekân›n›n Düzenlenmesi ‹çin Bir Yöntem

Önerisi”, Mimar Sinan Üniversitesi Yay›n›, Yay›nNo:2

Maslow, A. (1954), “Motivation and Personality”,

New York:Harper and Row PublishersOnat, E. (2006), “Mimarl›¤a Yolculuk”, Yem Yay›nla-

r›

Rapoport, A.(2004), “Kültür Mimarl›k Tasar›m”, Ya-p› Endüstri Merkezi Yay›nlar›, Yap› yay›n 105

S›rmal›, F. (1975), “Ad›m Ad›m Mimarl›k”, Arpaz Ya-y›nevi

Soygenifl, S. (2006), “Mimarl›k Düflünmek Düflle-

mek”, Yem yay›nlar›, yay›n no. 126fiener, H. (1977), “Geleneksel Konutlar›n Onar›m

Yenileme Çal›flmalar›na ‹htiyaçsal De¤erlen-

dirme Yolu ‹le Bir Yaklafl›m”, ‹TÜ Doktora TeziTDK.(1988), s.549-769)Uran, F. (1980). “Mimarl›k Bilgisi”, ‹stanbul Teknik

Üniversitesi Yay›n›Uraz, U.T. (1993), “Tasarlama Düflünme Biçimlen-

dirme”, ‹stanbul Teknik Üniversitesi yay›nlar›, ‹s-tanbul

Ünügür, M. (1986), “Bina Bilgisi Ders Notlar›”, ‹stan-bul Teknik Üniversitesi Yay›nlar›

Üstün,B., (2005), “‹klimsel Verilerin Tasar›ma Etki-

si”, Bina Bilgisi Yay›nlanmam›fl Ders Notlar›Voordt, V.,T.J.M.,Wegen, H.B.R., (2005), “Architecture

in use; an Introduction to the Programming,

Design and Evaluation of Buildings”, Amster-dam:Architectural Press

Wells, C. (1984), “Sosyal Antropoloji Aç›s›ndan ‹n-

san ve Dünyas›”, çeviren: Bozkurt Güvenç, RemziKitabevi, Büyük Fikir Kitaplar› Dizisi: 17

Yararlan›lan ‹nternet Adreslerihttp://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelime-

sec=262420, 12.10.2008http://freshome.com/2007/07/05/beautiful-pool-of-a-

modern-house-aatrial-house/, 24.11.2008www.skyscrapercity.com, 10.12.2008architecture.about.com/.../housestylesindex.htm,

24.11.2008http://www.greatbuildings.com/buildings/Fallingwa-

ter.html,www.mimdap.org/w/?p=502, 10.12.2008http://www.greatbuildings.com/buildings/Farn-

sworth_House.html, 10.12.2008

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

www.hedefaof.com

25

Bina Tipleri

“Mimarl›k biçim haline gelmifl yaflamd›r.” F.L.Wright (1867-1959)

Bu bölümde Emlak ve Emlak Yönetimi Ön Lisans Program›, bölümündeki ö¤rencile-rin daha s›k karfl›laflaca¤› düflünülen bina tiplerinden, “konut tiplerine” a¤›rl›k ve-rilmifltir. Temel gereksinmelerimizden olan bar›nma, konut ve ev kavramlar›n›n ta-n›mlamas› yap›larak, konutu oluflturan bölümler, mekânlar, eylemler ve eylem alan-lar› ile konut tipolojisinde yayg›n olarak ad› geçen tiplerin aç›l›mlar› yap›lm›flt›r.

Di¤er bina tiplerinin ise bilgilendirme amac›yla genel tan›mlamalar› yap›lm›fl,detayl› olarak irdelenmemifltir.

Amaçlar›m›zBu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

bar›nma ve konut kavram› ile konut türlerini tan›mlayabilecek,sa¤l›k yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,konaklama yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,sosyo-kültürel yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,e¤itim yap›lar›n› ve türlerini tan›mlayabilecek,büro yap›lar›n› tan›mlayabilecek,spor yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,ulafl›m yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,endüstri yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecek,

bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.

NNNNNNNNN

2Robert Venturi

www.hedefaof.com

• BARINMA VE KONUT KAVRAMI• SA⁄LIK YAPILARI• KONAKLAMA YAPILARI• SOSYO-KÜLTÜREL YAPILAR• E⁄‹T‹M YAPILARI• BÜROLAR• ULAfiIM YAPILARI• ENDÜSTR‹ YAPILARI

Örnek Olay

Evlerden Söz AçmakRykwert’in Kitab›

Gürhan Tümer “Önce ev vard›” dersek yanl›fl olmaz; çünkü insano¤lunun yapt›¤› ilk yap›, hiçkuflkusuz katl› bir otopark de¤ildi; bir dokuma atölyesi, bir konser salonu da de¤il-di. O bir evdi.

Asl›nda o, bir evden çok, bir kulübeydi, bir çardakt›. Ama tam olarak nas›l bir fleydi? Bu soruyu tam olarak yan›tlamak hiç kolay de¤il, daha do¤rusu olanaks›z. An-

cak birtak›m varsay›mlar gelifltirilebilir. Joseph Rykwert, On Adam’s House In Pa-radise adl› kitab›nda bunu denemifltir.

Rykwert, o kitab›nda Vitruvius’tan da söz açar, nas›l yap›lmas› gerekti¤i, Tev-rat’ta uzun uzun anlat›lan ve Yahudiler için çok önemli olan Ahit Sand›¤›’ndanda. “On Adam’s House In Paradise”da ünlü bir mimar›n, Viollet- le- Duc’ün de,mimarl›¤a merakl› bir din adam›n›n, Laugier’nin de ilk kulübe önerileri yer al›r.Rykwert’in o kitab›, ilginç mi ilginç bir kitapt›r. Okunmas› gerekir.

Vitruvius, Atefl ve Ev Eskiler, atefli, Do¤a’y› oluflturan dört temel ö¤eden biri sayarlard›. Efesli Heraklei-tos’a göre ise, atefl, ilk ö¤e, temel ö¤edir. Atefl, tanr›larla yak›ndan iliflkilidir, bir“arche”dir........

Vitruvius Mimarl›k Üzerine On Kitap adl› ünlü yap›t›nda, ateflle, bu yaz›n›nkonusu ev aras›nda flöyle bir iliflki kurar:

Eski insanlar, yabani hayvanlar gibi, ormanlarda, ma¤aralarda ve koruluk-larda do¤arlar ve avlad›klar› ile beslenirlerdi. Zaman geçtikçe, baz› yerlerdeki s›ka¤açlar›n rüzgâr ve f›rt›nalarda savrulup birbirine sürtünen dallar› tutufltu; kor-kunç alevlerden dehflete düflen insanlar, kaçmak zorunda kald›lar. Alevler sön-dükten sonra yaklaflt›klar›nda, s›cak ateflin önünde dururken çok rahat olduklar›-n› fark ettiler; daha odun atarak atefli canl› tutarlarken, baflka insanlar da geldi-ler. [...] Böylece, insanlar›n birbirleriyle sohbeti bafllam›fl oldu.

[...] ‹nsanlar›n ilk kez bir araya gelerek, bilinçli toplant›lar yapmas›n›n ve sos-yal iliflkiler gelifltirmesinin kayna¤› ateflin keflfidir [...]‹nsanlar böylece do¤al yete-neklerinin di¤er hayvanlardan üstün oldu¤unu fark ettiler ve kendilerine bar›-naklar yapmaya girifltiler.


Anahtar Kavramlar• Konut • Konut Türleri • Bina Tipleri

‹çindekiler

www.hedefaof.com

BARINMA VE KONUT KAVRAMIBar›nma gereksinmesiyle ortaya ç›kan “konut” tarihsel süreç içinde hep varl›¤›n›sürdürmüfltür. Geçmiflten günümüze, konutu inceledi¤imizde, konutun mimarl›¤›ntemel sorunlar›ndan birisini oluflturdu¤unu ve mimarl›ktaki geliflmelere paralelolarak de¤iflim ve geliflim gösterdi¤ini görmekteyiz (Ibit, 1996:4).

Konut insan›n mutlulu¤u için eylemlerini rahatl›kla sürdürebilece¤i yaflam orta-m›n› sa¤layan mekânlar bütünüdür (Eruzun, C., 1988: 49). Bu mekânlar bütünü; ai-le tipleri, aile strüktürü, kültür gruplar›, gelir dilimleri, aile bireylerinin yafl ve cin-siyetleri ve onlar›n hayat biçimlerine göre de¤ifliklikler gösteren bir bütündür. Bufaktörlerin herhangi birindeki de¤ifliklik konut yaflam biçimini de¤ifltirebilecektir(Dülgero¤lu, Y., 1995:80).

Bu nedenledir ki temel ifllevi “bar›nma” gereksinimini karfl›lamak olmas›na ra¤-men, kültürden kültüre, ülkeden ülkeye hatta ayn› ülke içindeki farkl› sosyal grup-lara göre büyük farkl›l›klar gözlenir (Rapoport, A., 1969: 12-15).

‹nsan için ev, sadece bar›n›lacak bir yer de¤il, hayat› boyunca dünyaya bakt›¤›bir pencere; evren(ler)i izledi¤i bir köfle, sahiplendi¤i, kendini yans›tt›¤› bir yuva-d›r. Yaflam›n sosyal, psikolojik ve kültürel boyutlar›n›n temelleri ço¤unlukla evler-de at›l›r, evlerde kurulur.

Lawrence’a göre ev; “bireysel ve sosyal ifllevleri olan; toplumdan kaç›p, s›¤›n›la-cak bir yer, bireyin toplum içindeki konum ve sayg›nl›¤›n›n bir göstergesidir” (Law-rance, R.J., 1987, 117).

Daha genelde konut, insan›n do¤al, fiziksel ve toplumsal çevresi ile iliflkilerininarac›d›r. Günefl ›fl›¤›, manzara, temiz hava gibi do¤an›n ve fiziksel çevrenin olumlu,insan için gerekli etkilerinden yararlanmay› sa¤larken, so¤uk, ya¤›fl, gürültü gibi in-san›n fizyolojik ve psikolojik sa¤l›¤›na zararl› olumsuz etkilerinden korumaktad›r.

Konut birey ve aile için temel gereksinimlerinden birini karfl›layan bir bar›nakiken, toplum için sosyal, ekonomik ve mekânsal içeri¤i olan bir olgu olmakta, top-lumsal sistem içinde en küçük ölçekteki mekân planlama birimi olarak yorumlan-maktad›r. Konut kavram› sadece konutlar›n oluflturdu¤u bir stoku anlatmak içinkullan›ld›¤›nda yetersiz kalmakta, konutu sadece bir mal olarak s›n›rlamaktad›r.Oysa konut, gerçek ve beklenen sonuçlar› elde etmek amac›yla birçok kifli ve ör-gütü bir araya getiren karmafl›k bir süreçtir.

Tarihsel geliflim içinde konut, do¤an›n yap›s›na ve etkilerine, bar›nd›rd›¤› top-lumun üretim biçim ve iliflkilerine ve bunlar›n sonucu olarak ortaya ç›kan kalk›n-ma düzeyi, kaynak kullan›m›, gelir da¤›l›m›, nüfus art›fl›, nüfusun mekânda da¤›l›-m›, kentleflme tipi ve h›z›, aile yap›s›, toplumsal yaflam›n gereklerine göre oluflmufl,de¤iflmifl ve geliflmifltir (Gür. fi.Ö., 1993:5).

Konutun hangi faktörlere göre de¤iflim gösterdi¤ini k›saca aç›klay›n›z.

Konutun Bar›nd›rd›¤› ‹fllevlerKonutun bar›nd›rd›¤› ifllevler konutun büyüklü¤üne ba¤l› olarak farkl›l›k gösterir.Konut çekirdek ailenin gereksinimlerine cevap verecek ölçekte ise bar›nman›n ge-rektirdi¤i ana mekânlar›(yaflama mekan›, yatak odas›, mutfak, banyo wc) içerir. Bumekânlar aras›ndaki iliflkiler konut kullan›c›lar›n›n istekleri do¤rultusunda belirle-nir. Kullan›c›lar›n istekleri do¤rultusunda belirlenen ve bir önceki bölümde aktar›-lan program do¤rultusunda mekânlar›n aç›l›mlar› yap›l›r.

Konutlar kullan›c›lar›n›n temel gereksinmelerini gidermek için yapt›¤› belirli birdizi eyleme göre tasarlanarak donat›l›r. Temel gereksinmeler amaç aç›s›ndan ayn›olmas›na ra¤men büyüklük ve kapsam aç›s›ndan de¤iflmektedir. Bu gereksinmele-

272. Ünite - Bina T ip ler i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

www.hedefaof.com

rin karfl›l›¤› olan eylemler insana dayal› oldu¤undan ve insan boyutlar› da ölçütolarak al›nd›¤›ndan, tek eylemler de¤iflmemektedir. Eylem alanlar› bu tek tek ey-lemlerden olufltu¤u için kifli say›s›na göre eylem alanlar›n›n büyüklü¤ü de¤iflmek-tedir. Örne¤in baz› konutlarda kullan›c›n›n isteklerine göre çok özel mekânlar ola-bilir. Çamafl›r odas›, hizmetli odas›, mahzen, kiler, hobi odas› gibi. Baz› konutlarhem ifl yeri hem de konut olarak kullan›labilir. Bu özelleflmeler afla¤›da aç›l›m›n›yapaca¤›m›z mekân aç›l›mlar›n› etkileyecektir.

Konutlar›n planlanmas›nda aile büyüklükleri veya kullan›c› say›s›-niteli¤i ilesosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik koflullar önemli kriterlerden baz›lar›n› olufltur-maktad›r. (Üstün, B, 2005, Yay›nlanmam›fl Bina Bilgisi Ders Notlar›). Küçük ölçek-li bir konutta bulunmas› gereken mekânlar ve bu mekânlar aras›ndaki iliflkilerigösteren ifllev flemas› afla¤›daki gibidir:

Konutun bar›nd›rd›¤› mekânlar›n aç›l›m›n› flematik olarak yap›n›z.


• YAfiAMA BÖLÜMÜ

YAfiAMA MEKÂNI

YEMEK HAZIRLAMA MEKÂNI(MUTFAK)

YEMEK YEME MEKÂNI

G‹R‹fi HOLÜ

WC-LAVABO

DEPOLAMA MEKÂNLARI

• ORTAK BÖLÜMLER

YATMA MEKÂNI

BANYO MEKÂNI• YATMA BÖLÜMÜ

fiekil 2.1

KonuttaBulunmas›Gereken Mekânlar

Kaynak: Üstün, B,2005,Yay›nlanmam›flBina Bilgisi DersNotlar›

Konut Girifli

fiekil 2.2

MekânlarAras›ndaki‹liflkileri GösterenTek Katl› BirKonuta AitFonksiyon fiemas›


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

www.hedefaof.com

Konutta Mekânlar›n ‹fllevsel Aç›l›m› ve Eylem Alanlar›Konutta bulunan mekânlar›n aç›l›mlar› kullan›c›lar›n istekleri do¤rultusunda yap›l-maktad›r. Afla¤›daki tabloda standart bir konutta bulunmas› gereken mekânlar bu me-kânlar›n ifllevsel aç›l›m› ve eylem alanlar›n›n bir listesi yap›lm›flt›r. Eylem alanlar›, ey-lemin yap›laca¤› donat› eleman› ile birlikte eylemi yaparken gerekli olan insan›n bo-yutlar›n›n, birlikte düflünülmesi ile elde edilen boyutlar› içerir. Eylem alanlar› toplam›-


fiekil 2.3

YAfiAMAMEKÂNI

MUTFAK

YEMEK YEMEMEKÂNI

YAfiAMA BÖLÜMÜ

‹fiLEVSEL AÇILIM ‹fiLEVSEL AÇILIM

OturmaDinlenmeMisafir kabul etmeÇal›flmaBofl vakit eylemleri (kitap okuma, tv izleme vs)Yemek Haz›rlamaYemek Yeme

MEKANLAR

G‹R‹fi HOLÜ

WC-LAVABO

DEPOLAMA

Wc- lavaboDepolama eylemleriORTAK BÖLÜMLER

Kiflisel TemizlikBak›mTuvaletGiyinme-depolamaYatma-uyumaDinlenmeÇal›flma

YATMAMEKÂNI

BANYO

YATMA BÖLÜMÜ

Konutta Mekân-‹fllevsel Aç›l›m veEylem Alan›‹liflkisi


fiekil 2.4

Eylem- Donat›Eleman›-EylemAlan›+SirkülasyonAlan›-MekanS›ralamas›

Kaynak: De Chira,J., Panero, J.,Zelnik, M.,2001:60-61)

www.hedefaof.com

na sirkülasyon alanlar›n›n eklenmesi ile de mekanlar›n minimum boyutlar›na ulafl›l›r.Afla¤›da bir yaflama mekân› için gerekli olan büyüklü¤ün eylem-donat› eleman›-eylem alan›+sirkülasyon alan› mekân s›ralamas› ile elde edilifli verilmifltir.

Yatma bölümünün, ifllevsel aç›l›m›n› yaparak eylem alanlar›n› tan›mlay›n›z.

Konut TürleriBu bölümde kentsel ve k›rsal kesimde yer alan konut türleri hakk›nda ayr›nt›l› ola-rak bilgi verilecektir.

ApartmanÇok aile konutu olan apartman, bir çekirdek etraf›nda mümkün oldu¤u kadar çokkonut birimini toplamak amac›yla gelifltirilmifl bir konut türüdür. Apartman tipi ko-nutun ortaya ç›k›fl nedeni, orta gelir grubunun konut gereksinimini çok pahal›yamal etmeden çözme çabas› olmufltur.

Apartmanlar, tek blokta birçok kat› bir araya getirerek çok katl› siteler, kulebloklar oluflturabilirler. Genifl alanlarda, küçük-büyük toplu konut yerleflimleriiçinde yer al›rlar. Kent içinde dar alanlarda yap›ld›klar›nda tek parsel üzerindekiimar yönetmeliklerine uymak zorundayken kent d›fl›nda elde edilen mevzi imarkurallar›, yap›mlar›n› denetler. Apartman›n do¤uflu ile ilk kez kat üzerinde mülki-yet hakk› do¤mufltur ve bunu altm›fll› y›llarda ç›kan 634 say›l› yasa belirlemifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

fiekil 2.5

Konut Türleri


Konut Türleri:

Kentsel Kesimde;

Apartman

Az katl› evler

Bahçeli Evler

S›ra Evler

‹kiz Evler

Teras Evler

Avlulu Evler

Büyük konutlar

Villa

Konak

Kas›r

Köflk

Saraylar

Stüdyo tipi evler

Loft

Rezidans

Sosyal Konut

Toplu Konut

Bekar evi ve yurtlar

Lojmanlar

Gecekondular

K›rsal Kesimde;

Köy evi

Hafta sonu evi

www.hedefaof.com

Apartman, dairelerinin bir araya geliflleri aç›s›ndan 3 grupta incelenebilir. a. Nokta Blok: Düfley prizma görünümünde olan nokta blokda yükseklik, dar

tabana oranla oldukça fazlad›r. Genellikle 6 kattan yüksek, asansörlü ve çöpbacal›d›r. Bir katta birden çok daire bulunsa da duvar/parçal› bloklarla kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda bu say› çok azd›r. Konut yerleflimlerinde kütle da¤›l›mlar›içinde monotonlu¤u k›rmak, bir referans noktas› yaratmak üzere nokta bloktasar›m›na gidilir. Bunun d›fl›nda nokta blok, flehir merkezinde çocuksuz ai-lelerin ya da bekârlar›n oturabilece¤i ve ayn› zamanda merkezin çeflitli sos-yal olanaklar›ndan da yararlanabilecekleri bir ortam yaratma amac›yla dakullan›l›rlar. Üst katlar›n bahçeye uzak olmas› nedeniyle çocuklu ailelerintercihi de¤ildir.

b. Duvar Blok: Çok aileyi bar›nd›ran duvar blok konutlar, mimari aç›dan uzunve düz kütleler olufltururlar. Alçak ya da yüksek yap›labilirler. Bloklarda bir-den fazla merdiven, asansör evi olabilir. Tüm konut birimlerini iki yöne bak-t›rmak suretiyle her birinin iç mekânlar›na benzer ›fl›k, yönlenme ve girifl veyeflil alan koflullar›n› sa¤lama, bir di¤er deyiflle iklimi ve çevreyi kontrol al-t›na alma olana¤›, duvar blok türünde mevcuttur. Yerleflme nüfusunun az say›da blo¤a yerlefltirilmek istenmesi durumundainflaatta, malzeme ve iflçilikte ekonomi sa¤lamak üzere yap›lan duvar blok-lar basit bir yerleflim gruplamas›na yol açarlar. Duvar blok tipinde konutla-r›n baz› mekânlar›, yatak odalar› ve ›slak mekânlar ayd›nl›¤a bakmak duru-munda kalmaktad›r.

c. Parçal› Blok: Uzun duvar bloklar›n monotonluk ve büyük ölçek sak›ncala-r›n› ortadan kald›r›p onlar› hareketlendirmek ve blok ölçe¤ini insanilefltir-mek amac›yla parçal› blok tasar›m› ortaya ç›km›flt›r. Düz bloklar›n k›r›lmas›ve boylar›n›n k›salmas›, ya da yer yer kütlesel boflaltmalar›n yap›lmas› aç›y-la bükülüp k›vr›lmas› ile geometrisini kazanan parçal› bloklar ›fl›k alan cep-he yüzeyi fazlalaflm›flt›r. Bu bloklarda blok boylar›n›n ve yönlerinin de¤ifle-bilmesi nedeniyle duvar blok dizmekten farkl› kompozisyonlara gitmek veözellikle de yeflili, de¤iflik biçimlerde binalar›n aras›na alma olas›l›¤› bulun-maktad›r (Dülgero¤lu, Y., 1995:56).


fiekil 2.6

Nokta blok Duvar blok Parçal› blok Dairelerin BirAraya GelifllerineGöre ApartmanTipleri


www.hedefaof.com

Az Katl› EvlerTek aile için ba¤›ms›z yaflam iste¤i, bu evlerin ç›k›fl noktas› olmufltur. ‹deal otur-ma, yemek yeme ve oyun oynama olanaklar› sa¤lamak üzere yap›lan müstakil/azkatl› evler, bir yerleflme oluflturduklar›nda kullan›c›lara insani ve rahat bir yaflamsunarken bir yandan da oturma bahçesi köprüsü ile iç ve d›fl mekân ba¤lant›s›n›kurmufl olurlar (Dülgero¤lu, Y., 1995: 28).

BahçelievlerBir bahçe içinde infla edilmifl tek aile ev-leri, genellikle maliyeti yüksek olan ev-lerdir. Bahçeli olmas› nedeniyle çocukluailelerin tercih ettikleri bir tiptir. Tesisatgiderlerini düflürmek amac›yla ›slak me-kânlar›n bir arada toplanmas›na çal›fl›l›r.Tüm cepheler d›flar›ya aç›k oldu¤u içingüneflten ve ›fl›ktan maksimum orandayararlanmak mümkündür. Baz› sak›nca-lar›na ve birçok ülkenin arsa politikas›nauygun düflmemesine karfl›l›k bahçeli ev-lere ilgi fazlad›r. (Peters, P., Henn, U.,1988).

S›ra Evler S›ra ev iki taraf› kapal›, tek veya iki aileiçin infla edilmifl ev tipidir. Her iki konu-tun ortak bir girifli, rüzgârl›¤› ve ba¤›ms›zgiriflleri vard›r. S›ra konutun her durum-da uygulanan ana ilkesi, oturma mekân-lar›n›n cadde yönünde olmas›, bahçe ta-

raf›nda ise yatak odalar› gibi daha özel mekânlar bulunmas›d›r. Uzun sa¤›r yan du-varlar boyunca ›fl›¤a daha az gereksinimi olan ›slak mekanlar ve merdiven gibi sir-külasyon elemanlar› ile servis mekanlar› yer al›rlar.

S›ra konutun cadde cephesinin mümkün oldu¤u kadar dar tutulmas› ve yan du-varlar›n ortak çözülmesi maliyetini azaltaca¤› için ekonomiktir (Peters/Henn,1988:12).

S›ra evlerin olumlu ve olumsuz yönlerini k›saca yaz›n›z.


fiekil 2.7

Az Katl› Bir KonutÖrne¤i

Kaynak: Peters, P.,Henn, U., 1988:56

fiekil 2.8

Bahçeli Bir KonutÖrne¤i

Kaynak: Peters, P.,Henn, U., 1988:92

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

www.hedefaof.com

‹kiz EvlerYan duvarlar›ndan birini komflubina ile paylaflma, bu konutunen belirgin özelli¤idir. Ortak du-var›n tesisat duvar› olarak tasar-lanmas› sonucunda bina maliye-ti aç›s›ndan tek eve göre çok da-ha ekonomiktir. Yine tek ev ilekarfl›laflt›r›ld›¤›nda ikiz evin ›s›kayb›n›n daha az oldu¤u anlafl›-l›r. Yap› alan› içerisinde duvar›niki bina taraf›ndan ortak kulla-n›lmas› bahçe alan›n›n daha ge-nifl tutulmas›na olanak sa¤lar.Bahçe içinde ikiz evin konum-land›r›lmas›na ba¤l› olarak fark-l› örüntüler ortaya ç›kabilmekte-dir. (Dülgero¤lu, Y., 1995:36).

Teras EvlerTeras evler iki farkl› tipte ince-lenebilir. Bunlardan birincisi,baflka tür bir plan çözümüne izinvermeyen yamaçlarda arazi e¤i-mine uygun olarak birbiri üze-rinde kademelenen konut çö-zümleridir. Buna “do¤al teras yap›lar” ad› verilir. ‹kinci tür yap›lar ise düz bir yap›arsas› üzerinde, yap› katlar›n›n üst üste yapay olarak kayd›r›lmalar› ile elde edilenformasyonlard›r. Bu tür flekillenmelere de “serbest teras yap›lar” ad› verilir.


fiekil 2.9

S›ra Ev Örnekleri

Kaynak:Peters/Henn, 1988:18

fiekil 2.10

‹kiz Ev Örne¤i

Formasyon: Biçimlenme,yetiflim

www.hedefaof.com

Do¤al Teras Yap›larDo¤al teras yap›lar, e¤imli yap› arsas›n›n düflümüne uyarak, birbiri üzerinde düfleyolarak kademelenen yap› birimlerinden oluflur. Teras ev prensibi, yap› katlar›n›nkesitle birbiri üzerine taflmas›, birinin teras›n›n yaklafl›k olarak di¤erinin dam›n›teflkil etmesi anlam›n› tafl›r. Bu arada oluflan teraslar›n derinli¤i, yamaç ya da fleve¤imine ba¤l› olarak de¤iflkendir.

Serbest Teras Yap›lar Serbest teras tipi yap›lar, düz ya-p› arsas› üzerinde, fonksiyonel ge-reksinmelere göre, konut katlar›-n›n birbiri üstünde yapay olarakkayd›r›lmalar› sonucu ortaya ç›-kar. Genel olarak, yap› kütleleribirbirine yak›n olsalar bile, do¤al›fl›ktan yararlanma olanaklar›n›nfazlal›¤› nedeni ile teras evlerin“yo¤un” toplu yerleflmeler için da-ha elveriflli olduklar› bugün ka-bul edilmektedir. Yönlendirme veyap› ekonomisi aç›s›ndan teras evdizileri ile dikdörtgen apartmankütleleri aras›nda pek bir farkyoktur.


fiekil 2.11

Do¤al TerasKonut Örne¤i

Kaynak:Riccabona, C.,Wachberger, M.,1978:39

fiekil 2.12

Serbest TerasKonut Örne¤i

Kaynak:Riccabona, C.,Wachberger,M., 1978: 64)

www.hedefaof.com

Gerek içe, gerekse d›fla do¤ru öngörülen teraslamalar d›fl dünyan›n istenmeyenakustik etkileri ile -bir ölçüde- hava kirlili¤inden koruyucu nitelik tafl›rlar. Bu ba-k›mdan flehir içi yerleflmelerde de gittikçe daha çok kullan›lmaktad›rlar. Üstelikbahçe gibi bir kullan›ma olanak veren aç›k mekânlar› (teras) nedeni ile daha yük-sek bir yaflam konforu sa¤larlar (Riccabona, C., Wachberger, M., 1978:7).

Avlulu EvlerAvlu, yap›lar›n orta k›sm›nda bulunan, tercihe göre üstü aç›k ya da kapal› olan ge-nifl bölümdür. Mimarl›kta atriyum olarak da adland›r›l›r. ‹lk örneklerini GelenekselTürk Evi’nde görülebilen avlular genelde üstü aç›k flekilde b›rak›l›r. Eve girifl kap›-s› avluya aç›l›r. Özellikle ‹ç Anadolu ve Güneydo¤u Anadolu’da görülen avlu ge-lene¤i genellikle önemli kiflilerin evlerinde görülür. Birçok avluda süs havuzu bu-lunur. Avlular çocuklar›n oyunlar oynad›¤›, yaz günlerinde yemeklerin yendi¤i, e¤-lencelerin düzenledi¤i yerlerdir (http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Avlu).

Avlulu konut tipinde içten d›fla do¤ru büyüyen bir konut flemas› vard›r ve bufleman›n çekirde¤inde bir bahçe bulunur. Tipik bir dikdörtgen form oluflturur veavlu etraf›ndaki bina cephelerinin pencerelerinin ölçek, boyut ve biçimi genellik-le, arsadaki orant›lar› yans›t›r.

Büyük KonutlarKonak, köflk, kas›r, villa gibi büyük konutlar bu grupta incelenebilir. Bu konutlargenellikle büyük ve gösterifllidir. Fonksiyon olarak bir konutun bar›nd›rmas› gere-ken mekânlar› bünyesinde bar›nd›r›r bunlara ilave olarak hizmetlilerin çal›flt›¤› vebar›nd›¤› mekânlar ile ilave servis mekânlar›n› da içerir. Konak, köflk, kas›r gibi ko-nutlarda yap›ld›¤› dönemde daha çok gelir düzeyi yüksek olan kifliler yaflard›, gü-nümüzde kentlerin korumaya al›nm›fl sit alanlar›nda bu konut örneklerine rastla-nabilir. Günümüzde villa iki ya da üç katl› müstakil konutlar›n genel tan›mlamas›için kullan›lmaktad›r. Bu nedenle di¤er büyük konutlar kadar özel olmad›klar›söylenebilir.

Stüdyo Tipi EvlerBüyüklü¤ü 30 ila 65 m2 aras›nda de¤iflen küçük konutlar bu grup içerisinde yeral›rlar. Genellikle bekârlara ve ö¤rencilere hitap eden ve 1+1 olarak infla edilen ko-nutlar›n maliyet aç›s›ndan apartman olarak infla edilmesi tercih edilir. Konutlar ola-bildi¤ince küçük tutuldu¤u için kay›p alan›n minimum tutulmas›na özen gösterilir.Ço¤unda aç›k mutfak kullan›l›r ve yatak odas› gibi mekânlar duvar bölüntüleri ilede¤il donat› elemanlar›(gard›rop gibi) ile yaflama, yemek yeme ve mutfak gibi me-kânlardan ayr›l›r.


Alt›n Köflk,http://www.tmresimler.com/img2520.htm

Küçük Su Kasr›,http://www.tmresimler.com/img64.htm

Yakupa¤a Kona¤›,www.gerze.gov.tr/gerze/index.php?option=com_c...

fiekil 2.13

Büyük KonutÖrnekleri

www.hedefaof.com

LoftLoft yaflam, endüstriyel kullan›m için infla edilmifl alanlar› evcil alanlara dönüfltür-mek amaçl› y›k›c› bir faaliyet olarak ilk olarak 1970’lerde New York’ta baz› sanat-ç›lar›n daha önceden endüstriyel amaçl› kullan›lan binalara yerleflmeleriyle baflla-m›flt›r. Bu yerleflmeyi çekici k›lan kiralar›n›n ucuz olmas› ve hem yaflam hem deofis ortam›n›n ayn› alanda yarat›labilmesidir.

Hiçbir loftun tek bir çözümü yoktur. Loftlar›n cazip yanlar›ndan birisi de her bi-rinin farkl› olmas›d›r. Toplu konutlar›n ço¤unlu¤unun sundu¤u benzer tasar›mlar›niçinde yaflayana pek fazla esneklik tan›mamas› durumuna karfl›l›k olarak loft farkl›yaflam biçimini arayanlar için, farkl›laflmak için bir f›rsat olarak görülmektedir.

Türkiye’de loft yerleflim örneklerine ‹stanbul’da Levent Sanayi Bölgesi, Hasan-pafla Sanayi Bölgesi ve Beyo¤lu’nda bu yerleflime uygun yap›larda rastlan›r (Maral-can, M., 2004: 143).

RezidansResidence’in ‹ngilizcedeki sözlük anlam›; oturma, ikamet, ev, mesken gibi kavram-larla karfl›lanabilir. Türkçe de ise; yüksek devlet görevlileri, elçiler vb.nin oturma-lar›na ayr›lan konut, saray konut anlamlar›na gelir.

Günümüzde rezidans 5 y›ld›zl› bir otelin kullan›c›lar›na sundu¤u olanaklar› su-nan lüks konutlar olarak tan›mlan›r. Büyük bir ço¤unlu¤unda mobilyalar›na kadarher fleyin inflaat› yapan firma ve mimarlar taraf›ndan belirlenmifl olmas› nedeniyleve konutta yaflayanlara tercih hakk› tan›nmamas› nedeniyle elefltirilir.

Ekonomik durumu iyi olan ve otel yaflant›s› gibi bir yaflant›y› tercih eden, gü-venli¤i ön planda tutan kullan›c›lar taraf›ndan tercih edilir.


fiekil 2.14

Bir Loft Konutun‹ç Mekan›ndanGörünüfl

Kaynak: Mostaedi,A., 2004:81)

www.hedefaof.com

Sosyal KonutSosyal konutun ortaya ç›k›fl nedeni, devletin, gecekonduya alternatif çözüm üret-mek yoluyla gecekondunun do¤urdu¤u olumsuz sonuçlar› ortadan kald›rmak ça-bas›d›r. ‹kincil neden ise konutsuz ailelere ucuz konut sa¤lamakt›r.

Sosyal konutlar; apartman gibi tasarlanm›fl, asansör s›n›r›nda olan ve 6 kattanaz yükseklikte bitmifl konutlard›r. Sosyal konutlar kendi içlerinde birkaç tipe ayr›-l›rlar. Ancak blok tipleri iklim, arazi, v.b. gibi koflullardan ba¤›ms›z olarak geliflti-rildiklerinden birbirine çok benzemektedir. Plan ve blok tipleri s›n›rl›d›r. Alt gelirgrubuna hitap ettikleri için maliyeti minimumda tutmak hedeflenir (Yurdanur Dül-gero¤lu, 1995:49-50).

Toplu KonutÖnceden planlanm›fl belli bir yerleflim bölgesinde vatandafla devletin açt›¤› krediyard›mlar› ve katk›lar›yla oluflturulan yap›lar bütünüdür. Konut yerleflkesi, konutyap›m ortakl›¤› ya da konut bankalar› gibi kamusal ya da özel kurulufllarca gerçek-lefltirilen ve çok say›da ailenin bar›nma gereksinmesini karfl›layan büyük çaptakikonutland›rma ve yerlefltirim giriflimidir (http://toplukonut-nedir.cix1.com/). Bat›-da endüstri devrimi sonras›nda üretim alanlar›na yak›n bölgede toplu yaflam alan-lar›na gereksinim duyulmas› nedeniyle ortaya ç›km›flt›r. Cumhuriyet dönemi son-ras›nda da ülkemizde yayg›nl›k kazanm›flt›r. Konutlar ile birlikte toplu yaflam›n ge-reklerini yerine getirmek kayg›s›yla sosyal mekânlar› da bünyesinde bar›nd›r›r.

Bekâr Evi ve YurtlarBekâr evleri ve yurtlar, konaklama tesisleri grubunda ele al›nan bir bar›nma mekâ-n› türüdür. Genellikle bugün stüdyo tipi ev olarak adland›rd›¤›m›z konutlardan olu-flan bu gruptaki bar›nma mekânlar› özellikle bat› ülkelerinde yayg›nd›r. Ülkemizdebekarlara yönelik bar›nma mekanlar› ‘apart’ olarak tabir edilen ve 90 l› y›llardansonra yayg›nl›k kazanan bir konut tipi için kullan›l›r. Ço¤unda ›slak mekânlar herbir konutun içinde tasarlan›r, bir k›sm›nda ise ›slak mekân ad›n› verdi¤imiz, banyo,wc, mutfak gibi mekânlar katlarda oda say›s› ile orant›l› olarak ortak kullan›l›r.

Yurtlardaki kullan›m da benzerdir. Bir bölümünde yeme içme, temizlik olana-¤› yurt idaresi taraf›ndan karfl›lan›r. Ortak çal›flma, dinlenme, çamafl›r y›kama, ütümekânlar› ve banyo-wc düflünülür.

Di¤er bir tipte ise apart ya da stüdyo tipi dairede oldu¤u gibi kifliye özel tümtemel gereksinmelerini karfl›layabilece¤i küçük konutlar fleklinde çözülür.

LojmanlarBir çal›flma yerinde görevlilere, iflçilere paras›z ya da az bir kira karfl›l›¤›nda verilenkonut olarak tan›mlanabilir. Amaç kiradan gelir elde etmek de¤ildir, ço¤unda sade-ce elektrik su, do¤algaz gibi giderler konutta ikamet eden kifli taraf›ndan karfl›lan›r.

Gecekondular1947’den bu yana Türk konut tiplerine eklenen gecekondu, bir dar gelirli konutu-dur ve k›rdan kente göç olgusunun 1950’li y›llarda yo¤unluk kazanmas›yla ortayaç›km›flt›r. Kentlerdeki sanayileflme göçen iflgücünü yeterince istihdam edemeyinceiflsiz ve bar›naks›z halk›n yaratt›¤› bir konut türü olmufltur.

Di¤er konut tiplerinin tersine gecekondu türünde kullan›c› oturmaya bafllad›-¤›nda konut tamamlanmam›flt›r. Bu nedenle konut iç mekânlar›n›n yönlenmesi,birbirleriyle iliflkisi her zaman iyi çözülmemifl olabilir. Zamansal ve parasal k›s›tla-malar›n bask›s› alt›nda yap›ld›¤›ndan ifllevsel aksamalara s›k s›k rastlan›r. Plan fle-


www.hedefaof.com

mas›nda dikkat çekici özellik, hollerdir. Bunlar en az 1 oda büyüklü¤ündedir. Çün-kü di¤er konut tiplerinde sadece sirkülasyon amac›yla kullan›lan hol, gecekondu-da oturma amac›yla da kullan›l›r. Bu yönüyle geleneksel sofal› evleri ça¤r›flt›ran birözellik tafl›r (‹nceo¤lu, N., 1990:45).

K›rsal KesimdeKöy evi; K›rsal bölgede ço¤unlukla yap› ustalar› taraf›ndan infla edilir. Tar›m vehayvanc›l›k yaflayanlar›n temel gelir kayna¤› oldu¤u için evler ço¤unlukla bahçeli-dir ve bahçede üretimin yap›ld›¤› bir mekând›r. Köyde evlerin ço¤u tek katl›d›r.Evlerde bir veya iki oturma odas›, mutfak, banyo, salon, baz› evlerde ise kiler bu-lunmaktad›r. Yap› ustalar› çevrelerinde en çok bulduklar› yap› malzemelerindenkonutlar› infla etmifllerdir.

Genellikle odalar›n zemini duvarlar beyaz toprak, zemin k›rm›z› toprakla s›va-n›r. Eski köy evlerinin odalar›n›n birinde yataklar, yast›klar ve yorganlar›n konul-mas› amac›yla “Yüklük” veya “Gömme Yatakl›k” ad› verilen mefle veya kay›ndanyap›lan ahflap dolap mevcuttur. ‹lk örneklerinde ev içinde wc gibi ›slak mekânlarbulunmazken günümüzde, do¤al gereksinmelerin giderilmesini sa¤layan bu türmekânlar ev içinde yer almaktad›rlar.

Hafta sonu evi; Sürekli oturmak amac›yla düflünülmeyip tatil günlerini geçir-mek üzere yap›lm›fl evlerdir. Genellikle av, yüzme, yelken, kayak vb. gibi sporla-r›n yap›labilmesinde yararl› olmak üzere su kenar›nda, k›rlarda veya uygun da¤bölgelerinde yap›l›rlar. Bu bölgeler flehir merkezlerinden uzak olduklar› gibi, flehirs›n›rlar› d›fl›nda belediye hizmetlerinden yararlanmaks›z›n oturmay› gerektirecekbölgelerde olabilir. fiehir hayat›ndan farkl› olarak, tabiat ile daha s›k› kaynaflmay›sa¤larlar. Sürekli oturulan evler olmad›klar› için yap›l›fllar› çok basittir.

Ucuz ve civar›n karakterine uygun malzemeler kullan›l›r. ‹htiyaç programlar›çok ufakt›r. Oda alanlar› da minimum s›n›rlar içinde kal›r. Genellikle, ayr› yatakodalar› yerine, gündüz oturma yeri gece yatak olan kanepe tiplerinden yararlan›-larak, bir esas oturma odas› ile yetinilir. Daha büyük tiplerinde de kumafl perde gi-bi hafif ve basit bölmelerle, gerekti¤i zaman ayr›labilen yatak niflleri düflünülür. Buarada çeflitli çad›rlar, ya da karavanlar da hafta sonu evleri aras›na kat›labilir (Uran,F., 1980:100).


fiekil 2.15

Hafta Sonu EviÖrne¤i

Kaynak: Hauser,K., 2006: 13-15

www.hedefaof.com

SA⁄LIK YAPILARI Halk›n sa¤l›¤›n› korumak ve tedavi etmek amac› için yap›lan yap›lard›r. Sa¤l›k ya-p›lar›, kullan›m amac›na ve ifllevlerine göre grupland›r›l›r. Küçük çapta poliklinikgibi ayakta tedavi esas›na göre iflleyen kurumlara dispanser denir. ‹l, ilçe, köyler-de hizmet veren küçük ölçekli sa¤l›k birimlerine sa¤l›k oca¤› ad› verilir. Uzun sü-reli tedaviler için kullan›lan yap›lar hastane olarak adland›r›l›r.

Sa¤l›k Ocaklar›Geliflmemifl, geliflmekte, kalk›nmakta olan bölgelerde veya nüfus bak›m›ndan çokfazla kalabal›k olmayan bölgelerde kurulan ve birinci basamak sa¤l›k hizmetleriveren kurulufllard›r. Sa¤l›k ocaklar›; hastaneler kadar personel, ekipman ve kayna-¤a sahip olmayan hizmetlerini bölgesel olarak veren sa¤l›k hizmet kurumlar›d›r.

Sa¤l›k ocaklar› her türlü koruyucu hekimlik hizmetleri, hastalar›n muayene vetedavisi, sa¤l›k oca¤›na kay›tl› flah›slar›n sa¤l›k sicillerini tutmak ile mükelleftir.Sa¤l›k oca¤› hekimleri tedavi edemedikleri vakalar›, hastaneye sevki gereken acilvakalar› vb. durumlarda hastalar› hastaneye sevk edebilirler. (http://ansiklope-di.turkcebilgi.com/Sa%C4%9Fl%C4%B1k_Oca%C4%9F%C4%B1)

DispanserlerDispanserler ilk müdahale ve ayakta tedavi esas›na göre düflünülmüfl, çeflitli üni-teleri bulunan küçük çapta sa¤l›k yap›lar›d›r. Tedavide, dâhiliye ve röntgen ünite-leri bulunan bir poliklinik uygulamas›d›r. Programlar› ve tedavi etkinli¤i, hastane-lere göre küçük çaptad›r. Dispanserler, hastanelerin yükünü hafifletmek amac› ilekurulan tesislerdir. Fonksiyonlar› flunlard›r; erken teflhis, hastal›¤›n önlenmesi, te-davi ve bak›m, sa¤l›k e¤itimidir (Ergen, Y.B., 1986:.199-200).

HastanelerHastaneler bafll›ca iki gruba ayr›lmaktad›r. Bunlardan her tür hastan›n muayenesi-ni ve tedavisini yapanlara ‘genel hastaneler’, belirli bir uzmanl›k grubuna girenhastal›klar›n teflhis ve tedavisine yönelik olanlara ‘özel hastaneler’ denir. Genelhastanelere örnek olarak devlet hastaneleri, üniversite hastaneleri, özel hastane-lere örnek olarak da çocuk-do¤um, göz hastanesi, difl hastanesi vb. hastanelerigösterilebilir.

Hastanelerin büyüklükleri hasta yata¤› say›s› ile belirtilir. 100 yatakl› hastanelerküçük, 200-300 yatakl› olanlar orta, 400, 600, 800, 1000, 1200 vb. büyük hastane-ler olarak gruplanmaktad›r.

Hastanelerdeki temel fonksiyonlar›:• Teflhis ile ilgili olanlar (Poliklinikler)• Tedavi ile ilgili olanlar (Klinik)• Hizmet ve servis ile ilgili olanlar

olarak gruplamak mümkündür. Poliklinikteki hastay› günlük hasta, klinikteki has-tay› ise daha uzun süreli yatan hasta olarak düflünmek gerekir. Yatan hastan›n bu-lundu¤u bölüm, yatak odalar›n›n birbirine benzerli¤inden dolay› tekrarlanan fonk-siyonlar niteli¤indedir ve binalarda katl› olarak çözülür. Bu çok katl› bölüm düfleysirkülasyon elemanlar› ile zemin katlarda yer alan günlük hasta teflhis bölümlerineba¤l›d›r. Teflhis bölümlerinin zeminde çözülmesinin nedeni buradaki hastan›ngünlük olmas› ve d›fla ba¤›ml› olmas›d›r. Her ikisi de hasta ile direkt iliflkili olanmekânlard›r. Mutfak, çamafl›rhane, ›s› merkezi, teknik ve yönetim merkezleri gibimekanlar ise hasta ile dolayl› iliflkili olan mekânlard›r (‹nceo¤lu, N., 1990:33).


www.hedefaof.com

Sa¤l›k Yap›lar›ndan ‘dispanserlerin’ k›saca tan›m›n› yap›n›z.

KONAKLAMA YAPILARISadece bir yer de¤ifltirme hareketi olarak bafllayan turizm, günümüzde bafll› bafl›-na bir sektör haline gelmifltir. Konaklama tesislerinin bafl›nda gelen oteller, hanlarve kervansaraylar ile bafllayan geliflim sürecinin sonunda, bugün ça¤dafl yaflam›nvazgeçilmez ö¤eleri olarak yerini alm›flt›r. Özellikle son yüzy›lda, dünyada haber-leflme ve ulafl›m olanaklar›n›n geliflmesiyle artan yolcu ve turist say›s›, konaklamaihtiyac›n› ve dolay›s›yla konaklama yap›lar›na olan talebi artt›rm›fl, tüm dünyadakonaklama endüstrisinin bu h›zl› geliflimi sonucu say›s›z bina infla edilmifltir.

OtellerOteller, as›l fonksiyonlar› müflterilerin geceleme ihtiyaçlar›n› sa¤lamak olan, buhizmetin yan›nda, yeme-içme, e¤lence ihtiyaçlar› için yard›mc› ve tamamlay›c› bi-rimleri de bünyelerinde bulundurabilen tesislerdir.

Oteller, befl y›ld›zl› oteller, dört y›ld›zl› oteller, üç y›ld›zl› oteller, iki y›ld›zl› otel-ler ve bir y›ld›zl› oteller olarak s›n›fland›r›l›rlar.

Geçici Yolcular ‹çin Oteller; genellikle, flehrin içinde istasyon, otogar, hava-alanlar›na yak›n yap›lard›r. Amaçlar› çeflitli sebeplerle seyahat eden ve geçici ola-rak konaklayacak kiflileri en k›sa zamanda misafir edebilmektir.

Küçük flehir otelleri; ifl adamlar›n›n geçici olarak konaklayabilecekleri ucuzlokanta vb. olanaklar› olan otellerdir.

Büyük flehir otelleri; her ihtiyaca cevap verebilecek otellerdir.Bir otel yönetim, yatak katlar›, ortak mekânlar ve servis mekânlar› olmak üze-

re 3 ana bölümden meydana gelir. • Yönetim: Yönetim bölümü otelin büyüklü¤üne, y›ld›z›na, verdi¤i hizmetin

çeflidine göre de¤iflim gösterir. Baz› kaynaklar bu bölümü, ön büro ve ofis-ler olarak iki k›s›mda incelemifllerdir. Ön büroda resepsiyon görevlisi, vez-ne görevlisi bulunur. Ofisler ise çeflitli departmanlardan oluflur.

• Yatak kat›: Bir otelin yatak kat›nda, yatak odalar›, süitler, konuklar ve servisiçin ayr›lm›fl düfley sirkülasyon elemanlar›, yang›n merdiveni, çamafl›r depo-su ve baz› durumlarda servis mekân› bulunur.

• Ortak mekânlar: Otele genel yaklafl›m, lobi, yemek ve içki servisi verilenmekanlar, balo, toplant› salonlar› gibi mekânlar ile rekreasyon aktiviteleri,otopark alan› bu kategoride ele al›n›r.

• Servis mekânlar›: Mal kabul, yiyecek haz›rlama ve depolama, personel bö-lümü, çamafl›rhane, kat hizmetleri, mühendislik ve mekanik bölümleridir.(Önder, D., 1995: 38-42)

(http://www.turkmmo.com/halkla-iliskiler-turizm-ve-insan-kaynaklari/20876-otellerde-b304na-304ht304yac-programi-ara350tirmasi-forumtr.html)

Otelleri oluflturan dört bölümü maddeler halinde yaz›n›z.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Rekreasyon: ‹nsanlar›n boflzamanlar›nda, e¤lence vespor amac› ile gönüllüolarak kat›ld›klar›etkinlikler.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

www.hedefaof.com

Butik OtellerYap›sal özelli¤i, mimari tasar›m›, tefrifl, dekorasyon ve kullan›lan malzemesi yö-nünden özgünlük arz eden, iflletme ve servis yönünden üstün standart ve yüksekkalitede, deneyimli veya konusunda e¤itimli personel ile kifliye özel hizmet veri-len ve en az on odal› otellerdir (Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Nite-liklerine ‹liflkin Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: 21.06.2005 Resmi Gazete Say›s›:25852).

MotellerMoteller, yerleflim merkezleri d›fl›nda, karayollar› güzergâh›, mola noktalar› veyayak›n çevrelerinde infla edilen, motorlu araçlar›yla yolculuk yapanlar›n konaklama,yeme içme ve araçlar›n›n park ihtiyaçlar›n› karfl›layan en az 10 odal› konaklama te-sisleridir. Uzun süreli konaklama, tatil ve dinlenme tesisleri motel olarak belgelen-dirilemezler.

Moteller, trafik gürültüsünün en az olaca¤› bir konumda kurulur, çevresi iyi dü-zenlenir, tesisin kolayca bulunmas›n› ve görülmesini sa¤layan yol ve yön iflaretle-riyle, otopark ile di¤er hizmet tesislerini gösteren iflaretler ve yeterli ayd›nlatmasa¤lan›r.

Yap›, tesisat, donat›m, dekorasyon ve servis yönlerinden üstün özellikler gös-teren, zorunlu olmayan ek hizmetler sa¤layan ayr›ca lokanta veya kafeteryas› bu-lunan tesisler birinci s›n›f motel, di¤erleri ise ikinci s›n›f motel olarak s›n›fland›r›l›r.

Tatil KöyleriTatil köyleri; do¤al güzellikler içerisinde veya arkeolojik de¤erler civar›nda kurul-mufl, rahat bir konaklama yan›nda çeflitli spor, e¤lence ve sat›fl hizmetlerinin desa¤land›¤› da¤›n›k yerleflme düzeninde ki en fazla üç katl› yap›lardan oluflan, enaz 60 odal› konaklama tesisleridir.

Tatil köyü tesislerinde, do¤al karakterin ve yöresel de¤erlerin korunmas›naözen gösterilir. Serbest zamanlar›n de¤erlendirilmesinde, yard›mc› tesislerin sa¤-lanmas›na a¤›rl›k verilir.

Yönetim tesisleri, geceleme birimleri, yeme içme mekânlar›, servis mekânlar›,spor, e¤lence, dinlenme tesisleri gibi birimlerden meydana gelmektedir.

Yerleflme özellikleri, yap›, tesisat, donat›m, dekorasyon ve servis yönlerindenüstün özellikler gösteren, ek olarak; e¤lence, spor imkânlar›, alakart servis verenlokanta, hamam, sauna ve çocuk yuvas› bulunan tatil köyleri birinci s›n›f tatil kö-yü, di¤erleri ise ikinci s›n›f tatil köyü olarak s›n›fland›r›l›r.

PansiyonlarKonaklama tesisi olarak, planlan›p infla edilmifl olan, yönetimi basit, müflteriye ye-me-içme hizmeti veren veya müflterilerin kendi yemeklerini bizzat haz›rlayabilmeimkân› olan en az 5 odal› konaklama tesisleridir.

Pansiyonlar, girifl holü, idare ünitesi ve emanet hizmeti, oturma, yemek ve kah-valt› ihtiyac›n› karfl›layabilecek yeterli kapasitede bir salon (yazl›k tesislerde gölge-likli ve k›smen aç›k olabilir), çamafl›r y›kama, kurutma ve ütüleme olana¤› sa¤la-nan mekânlardan oluflur.


www.hedefaof.com

KampinglerKarayollar› güzergâhlar› ve yak›n çevrelerinde kent girifllerinde deniz, göl gibi do-¤al güzelli¤i olan yerlerde kurulan ve genellikle turistlerin kendi imkânlar›yla ge-celeme, yeme, içme, dinlenme, e¤lence ve spor ihtiyaçlar›n› karfl›lad›klar›, en az 30ünitelik tesislerdir.

Yard›mc› Konaklama TesisleriApart Oteller: Belgeli bir otel veya tatil köyü yat›r›m› ve/veya iflletmesi bütünüiçinde yer alan veya ba¤›ms›z apartman ya da villa tipinde konut olarak infla ve tef-rifl edilen, müflterinin kendi yeme ve içme ihtiyac›n› karfl›layabilmesi için gerekliteçhizat ile donat›lan, otel olarak iflletilen konaklama tesisleridir.

Müstakil apart oteller; imar planlar›nda konut ya da ticaret kullan›m›na ayr›lm›flyerlerde, imar plan› ve plan hükümlerine uygun olarak inflaat› tamamlanan, en azon ünite apartman dairesi ve/veya villalardan oluflan tesislerdir.

Turizm kompleksleri bünyesinde yer alanlar hariç, müstakil apart otellere yat›-r›m belgesi verilemez, sadece turizm iflletmesi belgesi verilebilir. Apart ünitelerink›smen veya tamamen üçüncü flah›slar›n mülkiyetinde olmas› mümkündür.

Oberj (Da¤ Evi), Spor ve Avc›l›k Tesisleri: Spor ve avc›l›k turizmine cevapverebilecek en az bir y›ld›zl› otel niteliklerini tafl›yan konaklama tesisleridir.

Hosteller: Gençlik turizmine cevap verebilecek en az 10 odal› konaklama veyeme içme hizmeti veren veya müflterinin kendi yemeklerini bizzat haz›rlayabilmeimkân› olan konaklama tesisleridir.

Oto Karavanlar: As›l fonksiyonlar› müflterilerin karayollar›nda seyahat ve ge-celeme ihtiyaçlar›n› sa¤lamak olan, bu hizmetin yan›nda yeme-içme için yard›mc›ve tamamlay›c› üniteleri de bünyesinde bulunduran en az (2) yatak kapasiteli araç-lardan oluflan gezici konaklama tesisleridir.

K›rsal Turizm Tesisleri: Bakanl›kça s›n›rlar› ve mevkii tespit edilen ve geliflti-rilmeleri planlanan yaylalarda müstakil veya toplu olarak hizmet verecek tesislerdir.

Bu tesislerde en az pansiyonlarda verilen hizmetlerin benzeri hizmetler ve ni-telikler aran›r. Bu tesisler mevcut yayla evlerinin iç düzenlenmesi esas al›narak ve-ya Bakanl›kça belirlenecek örnek yap› tiplerine göre infla edilecek ünitelerden olu-flur. Her odada banyo flart› aranmaz. Kad›n ve erkek için ayr› ayr› olmak flart› ileortak banyo ve tuvalet yap›labilir.

Sa¤l›k ve Termal Turizmi Tesisleri: Mineralize termal sular, içme suyu, ça-mur gibi maddeler veya solunum yolu ile mekanik ve elektrikli araçlarla masaj vebeden e¤itimi gibi yöntemlerle insan sa¤l›¤›n› koruma ve tedavi amac› tafl›yan uy-gulamalardan birinin veya birkaç›n›n, hekim gözetiminde yap›ld›¤› tesislerdir. Yö-netmeli¤e uygun bir asli konaklama tesisi ile iliflkili olarak yap›labilir, iflletilebilir vebirlikte belgelendirilebilir.

Günübirlik Tesisleri: Tarihi ve do¤al güzelli¤i olan yerler ile yayla ve k›rsalkesimlerin turizm potansiyeli yüksek olan yörelerinde; yeme-içme, dinlenme, e¤-lence ve spor imkânlar›ndan birkaç›n› günübirlik olarak sa¤layan, konaklama ya-p›lmayan tesislerdir.

Mola Noktalar›: Karayollar›nda seyahat edenlerin dinlenme, yeme-içme ihti-yaçlar›n› 24 saat süreyle karfl›layan karayollar› güzergâh› ve yak›n çevresinde bu-lunan, aslen konaklamaya dönük olmayan tesislerdir. (http://www.istanbulsag-lik.gov.tr/w/mev/mev_yon/ty_ve_is_nit_nakli.pdf)


Karavan: Bir otomobilinarkas›na tak›lan, hem tafl›them konut olarak kullan›lanüstü kapal› araç

www.hedefaof.com

SOSYO-KÜLTÜREL YAPILARSosyo-kültürel yap›lar insanlar›n vakitlerini geçirdikleri, e¤lenmek ya da yeni bir-fleyler ö¤renip kendilerini gelifltirdikleri, çeflitli sanat faaliyetlerini takip ettiklerisosyal hayata dair aktivitelere kat›ld›klar› yap›lard›r. Sosyal yap›lar genellikle bü-yük ölçekli yap›lard›r, aç›k ya da kapal› biçimde tasarlanabilirler.

Sosyal yap›lar›n tasar›m kriterlerinde kat›l›m› destekleyecek flartlara öncelik ve-rilmelidir. Çevreyle uyumu sa¤lanmal›, insanlar›n ulafl›m› düflünülmeli, mimari ta-sar›mda yarat›lacak etkilerle farkl›laflt›r›lmal›d›r. Sosyo-kültürel yap›lar; kütüphane-ler, tiyatrolar, müzeler, sinemalar, kültür merkezleri, sanat galerileri bafll›klar› alt›n-da gruplanabilir. Tiyatrolar ile kültür merkezlerinin ve sinemalar›n, müzeler ile sa-nat galerinin tasar›m kriterleri benzerdir.

KütüphanelerMilli kütüphaneler, üniversite kütüphaneleri, halk kütüphaneleri, okul kütüphane-leri ve özel konulu kütüphaneler olmak üzere befl bafll›kta toplanabilir.

Kütüphaneler aç›k ve kapal› sistem olarak iki grupta düflünülebilir. Aç›k sistemkütüphanelerde okuyucu do¤rudan kitaba ulaflabilir ve seçebilir. Kapal› sistemler-de ise okuyucunun kitap ile temas› dolayl›d›r, bankodaki görevlilerin denetimi al-t›nda olur. Genellikle küçük semt kütüphaneleri, okul kütüphaneleri aç›k, büyükkütüphaneler ve özellikle Milli Kütüphaneler kapal› kütüphanelerdir.

Bu bina türünde özel alan, genel alan ay›r›m› çok kesin ve belirgindir. Okumasalonlar› ve di¤er genel mekânlar, depo, bak›m, cilt vb. servis alanlar›ndan ayr›l-m›flt›r. Aralar›ndaki iliflki kitapl›k bankosunda denetimli olarak gerçekleflir (‹nceo¤-lu, N., 1990:38).

Kitap depolama mekânlar› ›fl›k ve nemden uzak olmal›d›r. Okuma mekânlar›ise do¤al ve/veya yapay olarak uygun ›fl›k almal›d›r.

TiyatrolarTiyatro, insano¤lunun var olmas›yla do¤mufl olan bir sanatt›r. Bir öyküyü, sahneolarak ayr›lm›fl belirli bir yerde, oyuncular›n söz ve hareketleriyle canland›rma sa-nat›na tiyatro denir. Tiyatro sözcü¤ü Yunanca’da “seyirlik yeri” anlam›na gelen“theatron”dan türemifl, dilimize ‹talyanca’daki teatro sözcü¤ünden geçmifltir. Mo-dern bir tiyatro binas› günümüzde bafll›ca üç bölümden oluflur:


fiekil 2.16

Exeter Kütüphanesi- Louis Kahn, 1967-1972

www.hedefaof.com

• Girifl, gifle holü, fuaye, vestiyer vs.• Seyirci salonu.• Sahne bölümü, ana, yan ve arka sahne, kulis odalar›, sanatç› soyunma oda-

lar›, bale salonu vs.Bu mekânlar tiyatronun tipine göre (Opera, Dram, Revü, Sinema) büyüklük

olarak farkl›d›r. Tasar›mdan önce uygulama flartlar› ve yerel iliflkiler kontrol edilmelidir. Akus-

ti¤in önemli oldu¤u bina tiplerindendir. Bu konuda uzmanlaflm›fl kiflilerin mimar-lar ile ortak çal›flmas› gerekir. Toplu kullan›m mekânlar› oldu¤u için yang›n ya dapanik an›nda salonlar›n k›sa sürede ve zarar vermeden boflalt›lmas› gereklidir. Ba-z› durumlarda salonun farkl› kullan›mlara olanak sa¤lamas› düflülür. Opera ve ba-le için kullan›lacak olan salonlarda orkestra çukuru gerekirken, tiyatro için kulla-n›lan salonlarda sahnede sofita kulesi gereklidir.

MüzelerSanatsal ve bilimsel yap›tlar›n sergilendi¤i mekânlar müzelerdir. Müzeler arkeolo-ji, etnografya, tarih, güzel sanatlar, aç›k hava, bilim, askeri ve özel müzeler olmaküzere sekiz bölümde incelenebilir

Müzeler, yönetim, sergileme mekânlar›, depolama mekânlar›, tamir atölyelerive servis mekânlar›ndan meydana gelir. Sergilenen eserler,

• Tahrip olmaktan, çal›nmaktan, yang›ndan, nemden, kuruluktan, güneflten,tozdan korunmal›d›r,

• En iyi ›fl›kta sergilenmelidirler, • Sergilenen yap›t, insanlar taraf›ndan tam olarak ve yorulmadan incelenebil-

melidir, • Gün ›fl›¤› en iyi ›fl›k kayna¤›d›r, olabildi¤ince do¤al ›fl›k kullan›lmal›d›r.


fiekil 2.17

National GrandTheater, Beijing,Paul Andreu andADP, 2008

www.hedefaof.com

Müzelerde saklanan ve sergilenen eserler di¤er tüm nesneler gibi oluflumlar›y-la bafllayan ve yok olmalar› ile sona erecek bir bozulma sürecinde varl›klar›n› sür-dürürler. Onlara yüklenen kültürel de¤erler gere¤i bozulmay› yavafllatarak ömür-lerini uzatmak kültür varl›klar›n› koruman›n temelini oluflturur.

Müzelerin öncelikli sorumlulu¤u varl›k nedenleri olan eserleri korumak, onlariçin en uygun çevre koflullar›n› sa¤lamakt›r. Bu amaca ulaflmak için müzeciler vekoruma-onar›m uzmanlar› ile mimarlar›n birlikte çal›flmas› gerekir (Anon; 1987: 7).

Sosyo-kültürel yap›lar›n türlerini maddeler halinde yaz›n›z.

E⁄‹T‹M YAPILARIE¤itim; bireyleri ve toplumu gelece¤e haz›rlar. Toplumun genel de¤erleri ve amaç-lar› e¤itimi yönlendirir; demokrasi, eflitlik, özgürlük, bireysellik veya toplumsall›kkonusundaki genel yaklafl›mlar› ve ahlaki de¤erleri e¤itim sistemine ve dolay›s›ylaokul binalar› planlamas›na yans›r (‹nceo¤lu, M., Pulat, G., 1993: 92).

E¤itim ve ö¤retim amaçl› yap› tipleri: Krefller ve anaokullar›, ilkö¤retim okulla-r›, orta dereceli okullar (liseler ve meslek liseleri), yüksek ö¤retim tesisleri olarakgrupland›r›labilir. E¤itim yap›lar› pedagojik görüfllere göre planlan›p programlan-mas› gereken bina türleridir.

E¤itim yap›lar›n›n, konut, konut bölgelerinden kolay ulafl›lan, ana trafik aksla-r›n› kesmeyen, yeterli günefl alan ve fazla e¤imli olmayan arsalarda yer almas› ge-rekir. Okulun arsa içinde yerleflmesinde, aç›k alanlar›n fonksiyonlar›na uygun ola-rak dengeli da¤›l›m›na dikkat edilmelidir.

Bu aç›k alanlar; oyun alanlar›, spor alanlar›, uygulama alan› ve tören alan›d›r.Tören alan› bunlar içinde d›flar›ya do¤rudan ba¤l› olan›d›r. Tören d›fl› saatlerdeoyun ve spor amac›yla da kullan›labilir. Oyun alan›n›n ve uygulama alanlar›n›n gü-neflli güney bahçesinde, rüzgârdan korunmufl bir konumda olmalar› yararl›d›r.Spor alanlar› içinde rüzgârdan korunmuflluk istenen bir özelliktir. ‹lkö¤retim arsa-s› çevresindeki yap›lar›n ve mevcut a¤açlar›n arsa üzerindeki gölge vb. etkileri deyerleflmede dikkate al›n›r.


fiekil 2.18

GuggenheimMüzesi, Bilbao,Mimar-FrankGehry

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

www.hedefaof.com

Dersliklerin güneflli bir yöne yönlendirilmesi iste¤i bunlar›n belirli bir düzeniçinde çözülmesini gerektirir. Bu nedenle derslik düzenine ba¤l› baz› planlama sis-temleri oluflmufltur (Çevik, S. ve di¤erleri., 1993:129 -130).

Yüksekokullar ile üniversitelerin tasar›m kriterleri daha farkl›d›r. Üniversitelergenellikle bir yerleflke içerisinde yer alan farkl› fakültelerden meydana gelir.Kampüs planlamas› da farkl› bir deneyim ve bilgi gerektirir. Fakülte e¤itim binala-r›n›n yan› s›ra ö¤renci için gerekli sosyo-kültürel mekânlar da yerleflke içerisindeyer almal›d›r. ‹lkö¤retim ve orta ö¤retim okullar› için belirlenmifl olan tasar›m kri-terleri üniversite binalar› içinde önemlidir.

BÜROLARBüro; yaz› masalar›n›n ve birçok donan›m ekipman›n›n içinde bulundu¤u çal›fl-ma eyleminin gerçeklefltirildi¤i mekânlara verilen isimdir. ‹fl ve al›flverifl merkez-leri, çarfl›lar, bürolar yo¤un gündüz kullan›m›na karfl›n konutlarla karma bir dü-zende de¤ilse geceleri sessiz ve tenhad›r. Büro planlamas›n›n temelinde modülanlay›fl› bulunur. Bu da bir çal›flma birimine, tafl›y›c› sistem de bu planlama mo-dülüne ba¤l›d›r.

Bürolarda da iki türü birbirinden ay›rmak mümkündür. Kapal› küçük çal›flmabirimlerinden ve bunlar›n aç›ld›¤› koridorlardan oluflan bürolara ‘kapal› sistem’ de-nilmektedir. Çok say›da kiflinin çal›flt›¤›, do¤al ›fl›¤›n yetersizli¤i nedeniyle yapay›fl›ktan yararlan›lan alçak bölmeler vb. ile ayr›lan çal›flma gruplar›ndan oluflan bü-rolarda ‘aç›k büro’ olarak nitelenmektedir. Bu tür bürolarda esneklik ve de¤iflebi-lirlik büyük önem tafl›r.

Günümüzde ifl merkezleri ekonominin gücünü simgeleyerek kent siluetlerindeönemli yer tutmaktad›rlar. Bir yandan ifl alanlar›ndaki büro alanlar›n›n de¤eri bun-lar›n yükselmesini desteklemektedir. Bunun yan›nda yükselmenin bir di¤er nede-ni prestij olmakta ço¤u yat›r›mc› “görkemli” bir yap›y› temel istekleri aras›nda be-lirtmektedir. Ayn› flekilde bürolar›n giriflleri de giderek büyüyen birkaç kata yay›l-m›fl prestij alanlar›na dönüflmektedir.

Klasik büro anlay›fl›na göre bir büro binas›n›n iç mekânlar› katlara göre farkl›-laflma gösterir. Böylece, bir büro binas›na d›flar›dan bak›ld›¤›nda, mimari aç›dandi¤er binalardan, tekrarlanan pencere düzenleri, bazen de gölgeleme elemanlar›vb. özellikleri ile ay›rt edilirler.

Tipik bir büro binas›n›n program›nda bulunmas› gereken ifllevler; büro mekân-lar›, yatay ve düfley sirkülâsyon elemanlar› (merdivenler, asansörler vb.), sosyalhizmetler, servisler ve dükkânlard›r. Bu ifllevlerin katlara da¤›l›m› genellikle flöyle-dir: Zemin katlarda daha çok kamusal mekânlar; 1. ve 2. katlarda idari bürolar, üstkatlarda ise kiral›k odalar bulunur. Biraz daha ayr›nt›land›r›l›rsa, zemin katta ban-ka, ma¤aza, kafeterya, lokanta, vestiyer ve fuaye; normal katlarda ofis mekanlar›,toplant› odas›, müdürlük, idare odas›, vestiyer, dan›flma, arfliv, wc, depo; bodrumkatta ise depolar, kantin ve s›hhi tesisat yer al›r.

Büro tasar›m›nda dikkate al›nmas› gereken üç tasar›m kriteri vard›r. Bunlar;• Büro binas›n›n kullan›m›n›n zaman içinde de¤iflmesi halinde, bu dönüflüm

için mekânlarda esneklik sa¤lanmas›,• Büro binas› tasar›m›n›n, binan›n kullan›m› s›ras›nda bölüm içi ve bölümler

aras› bilgi ak›fl›n› kolaylaflt›rmas›,• Büro ifl mekânlar›n›n her birinin boyutsal ve di¤er kullan›fl yönlerinden ye-

terlili¤inin sa¤lanmas› (Dökmeci, V., Dülgero¤lu, Y., Berköz, L., 1993:60).


Yerleflke: fiehir d›fl›ndakurulmufl bir üniversiteninalan› ve yap›lar›, kampüs

Donan›m: Bir alan gözlemiya da deneylemedegereksinme duyulan hertürlü araç-gereç

Modül: Bir yap›n›n çeflitlibölümleri aras›nda orant›y›sa¤lamak için kullan›lanölçü birimi

www.hedefaof.com

SPOR YAPILARISpor, beden e¤itimi faaliyetlerini özellefltirerek çeflitli branfllarda somutlaflm›fl, üstdüzeyde yap›ld›¤›nda fizyolojik, psikolojik, estetik, teknik kurallarla çevrili bir et-kinliktir. Spor yap›lar› spor yap›lan alanlar için tasarlanan yap›lard›r. Aç›k ya da ka-pal› flekilde yap›labilmektedir. Çeflitli spor dallar›n›n niteliklerine ve ihtiyaçlar›nagöre uygun spor yap›lar› tasarlan›r. Kapal› spor yap›lar› her mevsim o sporun ya-p›labilmesine olanak sa¤layacakt›r. Birden fazla spor çeflidinin yap›lmas›na olanaksa¤layan spor yap›lar› da mevcuttur.

Spor yap›lar›nda yap›lacak spora uygun saha, sporcular için gerekli mekânlar,depolama mekânlar›, izleyiciler için izleme yerleri ve sosyal alanlar tasarlanmal›d›r.Spor yap›s›n›n konumu, ulafl›labilirli¤i, çevresi tasar›mda etkili çevresel faktörlerdir.

Stadyumlar, tenis kortlar›, golf sahalar›, at yar›fl› sahalar›, kayakla atlama tesis-leri, buz sporlar› sahalar›, tekerlekli paten sahalar›, at›fl poligonlar›, kapal› spor sa-lonlar›, jimnastik salonlar›, badminton, masa tenisi, bilardo, bowling, kapal› yüzmehavuzlar›, saunalar, aç›k yüzme havuzlar› spor tesislerinin alt bafll›klar›n› içerir. Herbir spor türüne göre belirlenmifl kriterler do¤rultusunda özel tasar›mlar gereklidir.

ULAfiIM YAPILARIHer flehirde, kentte, köyde bir ulafl›m yap›s› vard›r. Ulafl›m yap›lar› bir yerleflim ye-rine ulaflan insanlar›n o yere ait ilk izlenimlerini elde edecekleri mekânlard›r. ‹stas-yonun bulundu¤u yerleflim ile ilgili ilk izlenimler sosyal bir yaflam için oldu¤u ka-dar turizm ve bölge prestiji için de önemlidir. Bu mekânlardaki görsel etki ve ve-rilmek istenen mesaj yerleflim yeri ile ilgili ilk ifadeler olacakt›r. Ulafl›m yap›lar› bunitelikleri ile yerleflim bölgelerinin ilk girifl kap›lar›d›r.

Demiryolu ulafl›m yap›lar› (gar), deniz ulafl›m yap›lar›, kara ulafl›m yap›lar› (oto-gar), hava ulafl›m yap›lar›(havalan›), metro istasyonu ve otoparklar bu grup içeri-sinde yer alan di¤er bina tipleridir.

Ulaflt›rma hizmetlerinin genel özelliklerini flu flekilde s›ralayabiliriz:• Tüm ulaflt›rma hizmetleri büyük altyap› yat›r›mlar›n› gerektirir.• Ekonomik faaliyetlerini kolaylaflt›rmas› ve maliyetlerinde düflüfle neden ol-

mas› aç›s›ndan hem tüketiciler hem de özel firmalar, ulaflt›rma hizmetlerin-den fayda sa¤larlar.

• Ulaflt›rma hizmetleri küreselleflmeyle birlikte mal ve hizmetlerin uluslar ara-s› mobilitesi artt›¤›ndan, günümüzde daha çok önem kazanm›flt›r. Ulaflt›rmahizmetleri yüksek sabit maliyetleri gerektirir (Buluto¤lu, K., 1988: 56-58).

• Ulaflt›rma hizmetlerinde üretim önemli ölçüde çok boyutlu olabilir. Örne¤indemiryolu hizmetlerinde bu durum söz konusudur. Demiryollar›nda ayn›araç-gereç ve ayn› ifl gücü ile farkl› hizmetler sunulmaktad›r. Ayn› raylarüzerinde hem yolcu hem de yük tafl›nabilmektedir (Kessides, I.N., 2004: 18).Bu durum liman hizmetleri için de söz konusudur.

Tren garlar›, otobüs terminalleri, hava alanlar› bu grup içerisinde yer alan di¤erulafl›m yap›lar›d›r. Ulafl›m yap›lar› yerleflim bölgesindeki yolcular›n kolay bir flekil-de ad› geçen binalara ulafl›m›n› sa¤layacak, ayn› zamanda da kent içindeki ulafl›m›aksatmayacak yerlerde infla edilmelidir. Kent planlar› yap›l›rken bu kriterlere dik-kat edilir. Zamanla kentin plans›z büyümesiyle içeride kalan ulafl›m yap›lar› kentintrafik düzeninde aksakl›klara neden olabilir.


www.hedefaof.com

ENDÜSTR‹ YAPILARIEndüstri yap›lar› belirli bir ürünün gerçeklefltirilmesi için belirli bir ulafl›m sistemiiçerisinde anapara, çal›flan, makine, donat›m, tesisat, araç, gereç vb. unsurlar›nba¤l› olduklar› sistemin bir parças› olarak organize edilmesi, kolay, ekonomik vebaflar›l› bir biçimde iflletilmesi amac›yla oluflturulan bir ifl yeri yap›s›d›r fleklinde ta-n›mlanabilir. Atölye, bas›mevi, depo, enerji üretim tesisleri, fabrika, sanayi sitesi gi-bi yap›lar bu grup içerisinde yer alan bina tipleridir.

‹flletmenin cinsine göre, ham madde kayna¤› veya meslekli iflçilerin yak›n›nda,demiryolu, kara yolu ve enerji hatlar›na ba¤lant›l› olarak infla edilen üretim yap›-lan bina tipleridir.

Endüstri yap›lar›n›n tiplerinin oluflumunda iki önemli faktörden söz edilebilir.Bunlar fonksiyon ve teknolojidir. Fonksiyona ba¤l› olarak biçimlenen endüstri ya-p›s› zaman içerisinde teknolojik geliflimin etkisinde de¤iflim gösterir ve yeni biçim-lere bürünür. Fonksiyonun sabit olmas›na ra¤men teknolojinin de¤iflken olmas›endüstri yap›lar›n›n da biçimsel anlamda büyük de¤ifliklikler geçirmesine nedenolmufltur.

Fonksiyona Ba¤l› Oluflan Tipler: Endüstri yap›lar›nda üretim fonksiyonununçok çeflitli olmas› nedeniyle, yap› tipleri de oldukça fazlad›r. Her yap›n›n ait oldu-¤u grup içerisinde tipolojik analizi yap›lmal› ve endüstri yap›lar›na ait genel s›n›f-lama da yerine yerlefltirilmelidir. Endüstri yap›lar›n›n üretim çeflitlerine göre ortayaç›kan en belirgin tipleri; dokuma endüstrisi, g›da endüstrisi ve ocaklar-f›r›nlard›r.Yap›l›fl amac›na göre ise 3 grupta toplanabilir:

• Hafif ölçekli endüstri yap›lar›; üretim yapt›¤› konuya hakim ve laboratu-ar tekni¤ini kullanarak üretim yapan iflletmeler, küçük çapta zanaat ve hü-nere dayal› üretim yapan atölyeleri kapsamaktad›r.

• Orta ölçekli endüstri yap›lar›; orta ölçekli sanayi yap›lar›, üretim ve çal›fl-ma alanlar› dokuma, iplik, boya, otomotiv, yan sanayi ve çeflitli montaj iflle-ri olan iflletmeleri kapsamaktad›r. Orta ölçekli sanayi yap›lar›, ülkemizdekisanayi üretiminin büyük bir k›sm›n› kapsamaktad›r.

• A¤›r ölçekli endüstri yap›lar›; a¤›r ölçekli sanayi yap›lar›, üretim ve çal›fl-ma alanlar› çok büyük ve çok a¤›r ürünler (gemi üretimi, demir-çelik sana-yi, vb.) olan büyük sanayi iflletmelerinden oluflmaktad›r. A¤›r ölçekli sanayiyap›lar›nda, ifllenecek olan ham maddeler çok büyük ve çok a¤›r oldu¤uiçin, üretimi gerçeklefltirecek olan makine ve donan›mlar ham maddenin ya-n›na tafl›nmak suretiyle üretim gerçeklefltirilir. Bunun sonucunda, hafif veorta ölçekli sanayi yap›lar›ndan farkl› bir üretim anlay›fl› ortaya ç›kar (Sar›,K., 2007:5-8).

Biçime Ba¤l› Oluflan Tipler: Birbirleriyle güçlü bir etkileflim içerisinde olanteknolojik geliflme, üretim h›z› ve organizasyonundaki de¤iflim biçimlerin oluflu-munda önemli bir etken olarak görülebilir. Endüstri yap›lar›nda biçimsel anlamdaortaya ç›kan tipler flunlard›r:

• Çok katl› üretim yap›lar› ve depolar,• Gün ›fl›¤› alan fabrikalar,• Büyük aç›kl›kl› yap›lar,• Tek katl› fled çat›l› fabrikalar,• Bina olmayan endüstri yap›lar› (Stratton, M., 2000: 34).

Endüstri yap›lar›ndan biçime ba¤l› oluflan tipleri maddeler halinde yaz›n›z.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

www.hedefaof.com


Bar›nma ve konut kavram› ile konut türlerini ta-

n›mlayabilecektir

Konut insan›n mutlulu¤u için eylemlerini rahat-l›kla sürdürebilece¤i yaflam ortam›n› sa¤layanmekânlar bütünüdür. Bu mekânlar bütünü; ailetipleri, aile strüktürü, kültür gruplar›, gelir dilim-leri, aile bireylerinin yafl ve cinsiyetleri ve onla-r›n hayat biçimlerine göre de¤ifliklikler gösterenbir bütündür. Bu faktörlerin herhangi birindekide¤ifliklik konut yaflam biçimini de¤ifltirebilecek-tir. Konut tasarlamas› en güç olan bina tiplerin-den birisidir. Kifliye özel olmas› bunun en önem-li nedenidir. Bir konutun içerdi¤i mekânlar›n listesi ihtiyaçprogram›n› belirlerken, mekânlar aras›ndaki ilifl-kileri belirtti¤imiz flemaya da fonksiyon flemas›diyebiliriz. Konutu oluflturan her bir mekân içingerekli olan büyüklü¤ü belirlemek için; Eylem tan›mlamas›-donat› alan›-eylem alan›-ey-lem alanlar› toplam›+sirkülasyon alan› s›ralama-s›n›n izlenmesi ile gerekli olan alan›n minimum-da boyutlar›na ulaflmak mümkündür. Konut türleri, Kentsel ve K›rsal kesimde olan ko-nutlar olmak üzere ikiye ayr›l›r. Kentsel kesim-deki konutlar; apartmanlar, az katl› evler (bahçe-li, s›ra, ikiz, teras, avlulu evler), büyük konutlar(villa, konak, köflk, kas›r, saray), stüdyo tipi ev-ler, loft, rezidans, sosyal konut, toplu konut, be-kar evi ve yurtlar, lojmanlar ve gecekondular bafl-l›klar› alt›nda toplanabilir. K›rsal kesimdeki ko-nutlar ise, köy evleri ve haftasonu evleri olmaküzere iki grupta incelenebilir.

Sa¤l›k yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecektir

• Sa¤l›k Oca¤›• Dispanser• Hastane ve Poliklinik bafll›klar› alt›nda top-

lanabilir.Halk›n sa¤l›¤›n› korumak ve tedavi etmek amac›için yap›lan yap›lard›r. Sa¤l›k yap›lar›, kullan›mamac›na ve ifllevlerine göre grupland›r›l›r. Küçükçapta poliklinik gibi ayakta tedavi esas›na göreiflleyen kurumlara dispanser denir. ‹l, ilçe, köy-lerde hizmet veren küçük ölçekli sa¤l›k birimle-rine sa¤l›k oca¤› ad› verilir. Uzun süreli tedavileriçin kullan›lan yap›lar hastane olarak adland›r›l›r.

Konaklama yap›lar› ve türlerini tan›mlayabile-

cektir

Yer de¤ifltirme hareketi olarak bafllayan turizm,

günümüzde bafll› bafl›na bir sektör haline gel-

mifltir. Konaklama tesislerinin bafl›nda gelen

oteller, hanlar ve kervansaraylar ile bafllayan ge-

liflim sürecinin sonunda, bugün ça¤dafl yaflam›n

vazgeçilmez ö¤eleri olarak yerini alm›flt›r. Ko-

naklama yap›lar›; oteller, moteller, tatil köyleri,

pansiyonlar, kampingler ve yard›mc› konaklama

tesisleri (apart oteller, oberj, hostel, oto kara-

van, k›rsal turizm tesisleri, sa¤l›k ve termal turiz-

mi tesisleri, günü birlik tesisler) olarak 6 bafll›k-

ta toplanabilir.

Sosyo-kültürel yap›lar› ve türlerini tan›mlayabi-

lecektir

Sosyo-kültürel yap›lar insanlar›n vakitlerini ge-

çirdikleri, e¤lenmek ya da yeni birfleyler ö¤re-

nip kendilerini gelifltirdikleri, çeflitli sanat faali-

yetlerini takip ettikleri sosyal hayata dair aktivi-

telere kat›ld›klar› yap›lard›r. Sosyal yap›lar ge-

nellikle büyük ölçekli yap›lard›r, aç›k ya da ka-

pal› biçimde tasarlanabilirler. Sosyo-kültürel ya-

p›lar; kütüphaneler, tiyatrolar, müzeler, sinema-

lar, kültür merkezleri, sanat galerileri bafll›klar›

alt›nda gruplanabilir.

E¤itim yap›lar›n› ve türlerini tan›mlayabilecektir

E¤itim; bireyleri ve toplumu gelece¤e haz›rlar.

Toplumun genel de¤erleri ve amaçlar› e¤itimi

yönlendirir; demokrasi, eflitlik, özgürlük, birey-

sellik veya toplumsall›k konusundaki genel yak-

lafl›mlar› ve ahlaki de¤erleri e¤itim sistemine ve

dolay›s›yla okul binalar› planlamas›na yans›r. E¤i-

tim ve ö¤retim amaçl› yap› tipleri: Krefller ve ana-

okullar›, ilkö¤retim okullar›, orta dereceli okullar

(liseler ve meslek liseleri), yüksek ö¤retim tesis-

leri olarak grupland›r›labilir. E¤itim yap›lar› pe-

dagojik görüfllere göre planlan›p programlanma-

s› gereken bina türleridir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

www.hedefaof.com


Büro yap›lar›n› tan›mlayabilecektir.

Büro; yaz› masalar›n›n ve birçok donan›m ekip-

man›n›n içinde bulundu¤u çal›flma eyleminin

gerçeklefltirildi¤i mekânlara verilen isimdir. ‹fl ve

al›flverifl merkezleri, çarfl›lar, bürolar yo¤un gün-

düz kullan›m›na karfl›n konutlarla karma bir dü-

zende de¤ilse geceleri sessiz ve tenhad›r. Büro

planlamas›n›n temelinde modül anlay›fl› bulunur.

Bu da bir çal›flma birimine, tafl›y›c› sistem de bu

planlama modülüne ba¤l›d›r.

Kapal› ve aç›k büro sistemleri olmak üzere iki tü-

rü vard›r. Geliflen ve de¤iflen ihtiyaçlara göre de-

¤iflim gerektiren mekânlar oldu¤u için esnek ta-

sarlanmas› istenilen bina tipleridir.

Spor yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecektir

Spor yap›lar›nda yap›lacak spora uygun saha, spor-

cular için gerekli mekânlar, depolama mekânlar›,

izleyiciler için izleme yerleri ve sosyal alanlar ta-

sarlanmal›d›r. Spor yap›s›n›n konumu, ulafl›labilir-

li¤i, çevresi tasar›mda etkili faktörlerdir.

Stadyumlar, tenis kortlar›, golf sahalar›, at yar›fl›

sahalar›, kayakla atlama tesisleri, buz sporlar› sa-

halar›, tekerlekli paten sahalar›, at›fl poligonlar›,

kapal› spor salonlar›, jimnastik salonlar›, badmin-

ton, masa tenisi, bilardo, bowling, kapal› yüzme

havuzlar›, saunalar, aç›k yüzme havuzlar› spor

tesislerinin alt bafll›klar›n› içerir. Her bir spor tü-

rüne göre belirlenmifl kriterler do¤rultusunda

özel tasar›mlar gereklidir.

Ulafl›m yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecektir

Tren garlar›, otobüs terminalleri, hava alanlar› bu

grup içerisinde yer alan ulafl›m yap›lar›d›r. Ula-

fl›m yap›lar› yerleflim bölgesindeki yolcular›n ko-

lay bir flekilde ad› geçen binalara ulafl›m›n› sa¤-

layacak ayn› zamanda da kent içindeki ulafl›m›

aksatmayacak yerlerde infla edilmelidir. Kent

planlar› yap›l›rken bu kriterlere dikkat edilir. Za-

manla kentin plans›z büyümesiyle içeride kalan

ulafl›m yap›lar› kentin trafik düzeninde aksakl›k-

lara neden olabilir.

Endüstri yap›lar› ve türlerini tan›mlayabilecektir

Endüstri yap›lar› belirli bir ürünün gerçeklefltiril-

mesi için belirli bir ulafl›m sistemi içerisinde ana-

para, çal›flan, makine, donat›m, tesisat, araç, ge-

reç vb. unsurlar›n ba¤l› olduklar› sistemin bir par-

ças› olarak organize edilmesi, kolay, ekonomik

ve baflar›l› bir biçimde iflletilmesi amac›yla olufl-

turulan bir ifl yeri yap›s›d›r fleklinde tan›mlanabi-

lir. Atölye, bas›mevi, depo, enerji üretim tesisle-

ri, fabrika, sanayi sitesi gibi yap›lar bu grup içe-

risinde yer alan bina tipleridir.

6NA M A Ç

7NA M A Ç

8NA M A Ç

9NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi az katl› konut tiplerindenbiri de¤ildir?

a. Bahçeli evlerb. S›ra Evlerc. Avlulu Evlerd. Apartmane. ‹kiz Evler

2. Afla¤›dakilerden hangisi konutta bulunmas› gerekenmekânlardan yaflama bölümünde yer al›rlar?

a. Mutfakb. Girifl holüc. Lavabod. Depolama mekânlar›e. Yatma mekân›

3. Afla¤›lardakilerden hangi Büyük Konut tipleriaras›nda yer almaz?

a. Köflkb. Stüdyo tipi evc. Kas›rd. Villae. Saray

4. I. Sosyal konutlar yüksek gelir grubundaki kiflile-re yönelik infla edilirler

II. Toplu konutlar devlet taraf›ndan kredi arac›l›-¤›yla desteklenen konutlard›r

III. Sosyal konutun ortaya ç›k›fl nedeni devletin ge-cekonduya alternatif çözüm bulmas›d›r

IV. Toplu konutlar bünyelerinde sosyal mekânlariçermezler

V. Toplu konutlar Cumhuriyet dönemi sonras›ndaülkemizde yayg›nl›k kazanm›flt›r.

Sosyal konut ve toplu konut ile ilgili yukar›daki ifade-lerden hangileri do¤rudur?

a. Yaln›z III b. I, II ve IIIc. I, II ve IVd. II, III ve IVe. II, III ve V

5. Afla¤›dakilerden hangisi özel hastane s›n›fland›rma-s›nda yer almaz?

a. Difl Hastanesib. Göz hastanesic. Devlet Hastanesid. Çocuk Hastanesie. Do¤um Hastanesi

6. Afla¤›dakilerden hangisi geçici konaklama tesisle-rinden biri de¤ildir?

a. Motelb. Hostelc. Oto Karavand. Günü Birlik Tesislere. Mola Noktalar›

7. Do¤al ve yapay ›fl›¤›n kullan›m›n›n büyük önem ta-fl›d›¤› bina türü afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Hastanelerb. Çarfl›larc. Müzelerd. Otellere. Stadyumlar

8. E¤itim yap›lar› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangi-si yanl›flt›r?

a. E¤itim yap›lar› pedagojik görüfllere göre planla-n›p programlanmas› gereken bina türleridir.

b. E¤itim yap›lar›, konut, konut bölgelerinden ko-lay ulafl›lan, ana trafik akslar›n› kesmeyen, ye-terli günefli alan ve fazla e¤imli olmayan arsalar-da yer almas› gerekir.

c. Yüksek ö¤renim yap›lar›nda fakülte e¤itim bina-lar›n›n yan› s›ra ö¤renci için gerekli sosyo-kültü-rel mekânlar da yerleflke içerisinde yer almal›d›r

d. Oyun alan›n›n ve uygulama alanlar›n›n kuzeybahçesinde, rüzgârdan korunmufl bir konumdaolmalar› yararl›d›r.

e. ‹lkokul arsas› çevresindeki yap›lar›n ve mevcuta¤açlar›n arsa üzerindeki gölge vb. etkileri deyerleflme de dikkate al›n›r.

9. Afla¤›daki bina tiplerinden hangisinde de¤iflen ihti-yaçlara göre de¤ifliklik yap›labilmesine olanak tan›yanesnek tasar›m yap›lmas› istenir?

a. Konaklama Yap›lar›b. Müzelerc. Ulafl›m Yap›lar›d. Spor Yap›lar›e. Bürolar

10. Afla¤›dakilerden hangisi a¤›r ölçekli endüstri yap›s›d›r?a. Dokuma Fabrikas›b. Tu¤la fabrikas›c. Demir-Çelik fabrikas›d. Otomobil fabrikas›e. Tekstil Atölyesi


www.hedefaof.com


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Konut Türleri- Az Katl›Konutlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Konut Türleri-Apartmanlar”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Konut Türleri- BüyükKonutlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Konut Türleri- Sosyal Konutve Toplu Konut” konular›n› yeniden gözdengeçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Sa¤l›k Yap›lar›ndan Hasta-neler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Konaklama Yap›lar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Sosyo-Kültürel Yap›lardanMüzeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise; “E¤itim Yap›lar›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Bürolar” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise; “Endüstri Yap›lar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Konut insan›n mutlulu¤u için eylemlerini rahatl›kla sür-dürebilece¤i yaflam ortam›n› sa¤layan mekânlar bütü-nüdür. Bu mekânlar bütünü; aile tipleri, aile strüktürü,kültür gruplar›, gelir dilimleri, aile bireylerinin yafl vecinsiyetleri ve onlar›n hayat biçimlerine göre de¤ifliklik-ler gösteren bir bütündür. Bu faktörlerin herhangi bi-rindeki de¤ifliklik konut yaflam biçimini de¤ifltirebile-cektir. Tarihsel geliflim içinde konut, do¤an›n yap›s›nave etkilerine, bar›nd›rd›¤› toplumun üretim biçim veiliflkilerine ve bunlar›n sonucu olarak ortaya ç›kan kal-k›nma düzeyi, kaynak kullan›m›, gelir da¤›l›m›, nüfusart›fl›, nüfusun mekânda da¤›l›m›, kentleflme tipi ve h›-z›, aile yap›s›, toplumsal yaflam›n gereklerine göre olufl-mufl, de¤iflmifl ve geliflmifltir.

S›ra Sizde 2

Yaflama Bölümü: Yaflama mekân›Yemek haz›rlama mekân›(mutfak)Yemek yeme mekân›

Ortak Bölümler: Girifl HolüDepolama mekânlar›Wc-lavabo

Yatma Bölümü: Yatma mekânlar›Banyo-wc

S›ra Sizde 3

YATMA BÖLÜMÜ → YATMA MEKÂNI → Kiflisel Temizlik

BANYO Bak›m

Tuvalet

Giyinme-depolama

Yatma-uyuma

Dinlenme

Çal›flma

S›ra Sizde 4

Uzun sa¤›r yan duvarlar boyunca ›fl›¤a daha az gereksi-nimi olan ›slak mekanlar ve gibi sirkülasyon elemanla-r› ile servis mekanlar› yer al›r. Sadece iki cephenin ›fl›kalmas› olumsuz yönüdür. S›ra konutun cadde cephesi-nin mümkün oldu¤u kadar dar tutulmas› ve yan duvar-lar›n ortak çözülmesi nedeniyle, maliyet azalaca¤› içinekonomiktir.


www.hedefaof.com


S›ra Sizde 5

Dispanserler ilk müdahale ve ayakta tedavi esas›na gö-re düflünülmüfl, çeflitli üniteleri bulunan küçük çaptasa¤l›k yap›lar›d›r. Tedavide, dâhiliye ve röntgen ünite-leri bulunan bir poliklinik uygulamas›d›r. Programlar›ve tedavi etkinli¤i, hastanelere göre küçük çaptad›r.Dispanserler, hastanelerin yükünü hafifletmek amac›ile kurulan tesislerdir. Fonksiyonlar› flunlard›r; erkenteflhis, hastal›¤›n önlenmesi, tedavi ve bak›m, sa¤l›ke¤itimi veren yap›lard›r.

S›ra Sizde 6

• Yönetim: Yönetim bölümü otelin büyüklü¤üne, y›l-d›z›na, verdi¤i hizmetin çeflidine göre de¤iflim göste-rir.

• Yatak Kat›: Bir otelin yatak kat›nda, yatak odalar›,süitler, konuklar ve servis için ayr›lm›fl düfley sirkü-lasyon elemanlar›, yang›n merdiveni, çamafl›r depo-su ve baz› durumlarda servis mekân› bulunur.

• Ortak Mekanlar: Otele genel yaklafl›m, lobi, yemekve içki servisi verilen mekanlar, balo, toplant› salon-lar› gibi mekanlar ile rekreasyon aktiviteleri, otoparkalan› bu kategoride ele al›n›r.

• Servis Mekânlar›: Mal kabul, yiyecek haz›rlama vedepolama, personel bölümü, çamafl›rhane, kat hiz-metleri, mühendislik ve mekanik bölümleridir.

S›ra Sizde 7

• Kütüphaneler, Tiyatrolar, Müzeler, Sanat Galerileri,Kültür Merkezleri, Sinemalar.

S›ra Sizde 8

• Çok katl› üretim yap›lar› ve depolar, gün ›fl›¤› alanfabrikalar, büyük aç›kl›kl› yap›lar, tek katl› fled çat›l›fabrikalar, bina olmayan endüstri yap›lar›.

Anon; 1987, Müzelerde Koruma: Çevresel Koflulla-

r›n Denetimi, TC. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› EskiEserler ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, ‹stanbul.

Bulutoglu, K., 1988, “Kamu Ekonomisine Giris -Dev-

letin Ekonomik Bir Kuram›”, Competition, TheWorld Bank, Oxford University Press, WashingtonDC.

Çevik, S. ve di¤erleri., 1993, 21. Yüzy›la Do¤ru E¤itimYap›lar› Sempozyumu, “E¤itim Yap›lar›n›n Yak›n

Çevre ve Kent Kimli¤indeki Yeri ve Bu Kimli¤e

Olumlu Katk›lar Saplayabilecek Tasar›m-Uygu-

lama Kullanma Kararlar›”, ‹stanbul, Y›ld›z Tek-nik Ünv.Yay›nlar›.

De Chira, J., Panero, J., Zelnik, M., 2001, Time-Saver

Standards for Interior Design and Space,

Planning.

Dökmeci, V., Dülgero¤lu, Y., Berköz, L., 1993, ‹stan-

bul fiehir Merkezi Transformasyonu ve Büro Bi-

nalar›, Literatür Yay›nlar›, ‹stanbul.Dülgero¤lu, Y., 1995, Konut Mekan› kavram›n›n Ti-

polojik Temelleri, ‹TÜ, Bask› Atölyesi. Ergen, Y.B., 1986, Bina Bilgisi, Milli E¤itim bas›mevi,

‹stanbul.Eruzun, C., 1988, “Konut Üretiminde Nitelik Soru-

nu”, Mimarl›k Dergisi, Say› 1.Gür. fi.Ö., 1993, Konut Sorunu Ders Notlar›, Trab-

zon.Hauser, K., 2006, Small Houses, Taschen, Köln.Ibit, 1996, “Home Making”, The Architectural Rewiev‹nceo¤lu, M., Pulat, G., 1993, 21. Yüzy›la Do¤ru E¤itim

Yap›lar› Sempozyumu, “Temel E¤itim Okullar›n-

da Planlama ve Programlama Kararlar›n›n ‹r-

delenmesi”, ‹stanbul, Y›ld›z Teknik Ünv.Yay›nlar›‹nceo¤lu, N., 1990, Mimarl›k Bilgisi Ders Notlar›, Y›l-

d›z Üniversitesi Matbaas›.Kessides, I.N., 2004, “Reforming Infrastructure -

Privatization, Regulation, and Competition”,Washington, DC : World Bank: [New York]: OxfordUniversity Press.

Lawrance, R.J., 1987, Housing Dwelling and Homes,Design theory and practice, Chichester, John Wiley& Sons.

Maralcan, M., 2004, “Loftta Yaflam”, Tasar›m dergisi,Say›: 2004/12, Tasar›m Yay›n Grubu, ‹stanbul.

Mostaedi, A., 2004, Small Living Spaces, Spain.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

www.hedefaof.com


Önder, Deniz Erinsel, Kent Otellerinde Mekansal Ka-

demelenmenin De¤erlendirilmesi ‹çin Bir Yön-

tem, Doktora Tezi, 1995.Peters, P., Henn, U., 1988, Bahçelievler, e+p Konut,

Yaprak Kitabevi, Ankara, çeviren. Fahrettin Tolun.Peters/Henn, 1988, S›ra Konutlar, e+p Konut, Yaprak

Kitabevi, Ankara, çeviren. Selahaddin Ak›n.Peters/Henn, 1988, S›ra Konutlar, e+p Konut, Yaprak

Kitabevi, Ankara, çeviren. Selahaddin Ak›n.Rapoport, A., 1969, House Form and Culture,

Foundations of Cultural Geography Series.Riccabona, C., Wachberger, M., 1978, Terasevler, Yap-

rak Kitabevi, Ankara, Çeviren, Yalç›n O¤uz.SARI, K., 2007, Y›d›z Teknik Ünv., Sanayi Yap›lar›nda

Planlama Tasar›m / Yap›m / Kullan›m ‹lkeleri

ve Kütahya Bölgesi’nin ‹rdelenmesi, Y›ld›z Tek-nik Ünv. Fen Bil.Ens.

Stratton, M., 2000, “Understanding the potential:

location, configuration and conservation

options”, Industrial Buildings Conservation andRegeneration, London and New York.

Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine‹liflkin Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: 21.06.2005Resmi Gazete Say›s›: 25852.

Uran, F., 1980, ‹nflaat Fakültesi Ö¤rencileri Mimarl›kBilgisi, Cilt 1, ‹TÜ Yay›nlar›.

Üstün, B, 2005, Yay›nlanmam›fl Bina Bilgisi Ders Notlar›.

http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Avluhttp://www.tmresimler.com/img2520.htmhttp://www.tmresimler.com/img64.htmwww.gerze.gov.tr/gerze/index.php?option=com_c...http://toplukonut-nedir.cix1.com/http://www.turkmmo.com/halkla-iliskiler-turizm-ve-in-san-kaynaklari/20876-otellerde-b304na-304ht304yac-programi-ara350tirmasi-forumtr.htmlhttp://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/mev/mev_yon/ty_ve_is_nit_nakli.pdfhttp://www.howstuffworks.com/guggenheim-muse-um-bilbao-landmark.htmhttp://ansiklopedi.turkcebilgi.com/%C4%9Fl%C4%B1k_Oca%C4%9F%C4%B1images.businessweek.com/.../source/11.htmflickr.com/photos/29914559@N00/2805034353/

Yararlan›lan ‹nternet Adresleri

www.hedefaof.com

55

Binay› Oluflturan Yap› Elemanlar›

Dünyan›n erken ça¤lar›nda bar›nma gere¤iyle, daha sonra konfor ve mallar› ko-rumak için yap›lar yap›ld›. M›s›r hükümdarlar› hazinelerini saklamak için yap›laryapt›r›rken, di¤erleri, Asurlular ve Yunanl›lar’›n ço¤unlu¤u gösterifl için, Romal›-lar ise zevk duyduklar› ve gelece¤e övünecek bir an› b›rakmak için inflaat yapt›lar.(Kuban, D., 1990:20)

Amaçlar›m›zBu üniteyi tamamlad›ktan sonra,

yap› ile ilgili temel kavramlar› aç›klayabilecek,yap› temellerinin genel özelliklerini aç›klayabilecek,duvar ve döflemelerin oluflumuna etki eden faktörleri tan›mlayabilecek,çat›lar›n biçimlenmesindeki temel faktörleri aç›klayabilecek,farkl› baca tiplerinin genel kullan›m ilkelerini tan›mlayabilecek,bina içinde sirkülasyonu sa¤layan elemanlar›n kullan›m yerlerini ve özellik-lerini aç›klayabilecek,do¤ramalar›n genel oluflum ilkelerini ve tiplerini tan›mlayabilecek bilgi vebecerileri kazanabileceksiniz.

NNNNNN

N

3Kaynak: (Roth L.M., 2006:204)

www.hedefaof.com

• YAPI ‹LE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR• TEMELLER• DÖfiEMELER• DUVARLAR• ÇATILAR• BACALAR• MERD‹VENLER, RAMPALAR VE ASANSÖRLER• DO⁄RAMALAR

Örnek Olay

Denizli / Babada¤ Evleri-Yap› Oluflumu ve Yap›m Yöntemi...Kasabadaki tek yap› ustas› belediyenin bir anlamda dan›flmanl›¤›n› da yap›yor.‹flveren ustaya baflvurdu¤unda evin yerini birlikte görüyorlar. ‹flveren istedi¤inisöylüyor, plan› dülger (marangoz) tasarl›yor, kesinlefltiriyor. Burada ilginç olanyön, plan›, yap›c›n›n ya da duvarc›n›n de¤il de dülgerin belirlemesi. Yap›lar› in-celeyince bunun nedeni anlafl›l›yor. Yap›lar, ahflap iskelete göre biçimleniyorlar veahflab›n özelliklerine göre düzgün bir aks düzenine oturuyorlar.

Dülger evin plan›n› kesinlefltirdikten sonra, temel duvar› yeri aç›l›yor. 80-100cm derinlikte aç›lan bu yere önce kayrak ya da kapak tafl› döfleniyor, sonra da du-var örülüyor. Duvarlar genel olarak 80 cm kal›nl›kta... Yer kat› taban›, ahflap mer-tekler üzerine çam kaplama yap›larak oluflturuluyor. Yoksul evlerinde do¤rudantoprak b›rak›l›yormufl. Tafl duvar, kara çamurla örülüyor. S›va, samanl› kara ça-murla yap›l›yor. Tafl duvar› kendisi ören dülgerler de var. Giderek, bunlar tavanifllemelerini, ahflap üzerine boya süslemelerini de kendileri yap›yorlarm›fl. Boyay›,yumurta sar›s›yla mavi, sar›, k›rm›z› topra¤› kar›flt›rarak elde ediyorlar.

Bir evin kuruluflunda önce örtü (çat›) bitiriliyor. Sonra tezgah (dokuma tezga-h›) odas› oluflturuluyor. Buras› hemen hemen en bak›ml› yer olurmufl. Bir evi 4-5usta bir, bir buçuk ayda kurarlarm›fl. ‹ç ifller yavafl yavafl yap›l›rm›fl.

Kaynak: Bektafl, C., 1991: 28, 60


Anahtar Kavramlar• Yap›• Bina

• Yap› elemanlar›

‹çindekiler

www.hedefaof.com

YAPI ‹LE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLARKonu ile ilgili baz› önemli kavramlar›n, burada genel olarak tan›mlamalar› veörneklemeleri yap›lacakt›r.

Yap›Binay› oluflturan elemanlar› tan›mlayabilmek için, bu elemanlar›n bir araya gelme-si ile ortaya ç›kan yap› kavram›n› ayr›nt›l› olarak aç›klamakta yarar vard›r. Özündeçok farkl› ifadeler ve anlamlar tafl›yan yap› kelimesini ya da kavram›n› sadece mi-mari aç›dan ele alacak olursak,” bar›nmak veya baflka amaçlarla kullan›lmak içinyap›lm›fl her türlü mimarl›k eseri” (http://tdkterim.gov.tr, 15.01.2009) olarak ifadeedebiliriz. ‹nsan›n kendi fiziksel çevresini meydana getirirken do¤al verilere ekle-diklerinin ancak bir bölümü mimarl›¤›n ilgi alan› içinde yer al›r. Oysa çok genifl biranlama sahip olan yap›, “herhangi bir anda, herhangi bir yerde, görüfl alan›m›ziçindeki herhangi bir fleyin ayr›lmaz bir parças›, o fleyi bütün durumuna getiren birkavramd›r” (Eser, L., 1979:1). Do¤ada, etraf›m›zda gördü¤ümüz canl›, cans›z hernesnenin bir yap›s› vard›r. ‹nsan›n üretmifl oldu¤u kalemin, masan›n, otomobilin,uça¤›n, hayvanlar›n üretmifl oldu¤u bir kufl yuvas›n›n, bir ar› kovan›n›n ya daörümcek a¤›n›n, do¤ada var olan bir bitkinin, bir a¤ac›n da yap›s› vard›r. Bu yap›,masan›n ya da a¤ac›n ayakta durmas›n› sa¤lar. Mimari bir eserin de ayakta durma-s›, yine yap›s›n›n varl›¤› ile ilgilidir.

Yap›, ço¤u zaman bina kelimesi ile s›kça kar›flt›r›lan bir kavramd›r. ‹nsan tara-f›ndan infla edilmifl her fley bir yap›d›r, ancak bina de¤ildir. O yap›n›n bina olabil-mesi ya da o yap› için bina kelimesinin kullan›labilmesi için, insanlar›n yeme, iç-me, oturma ve uyuma gibi günlük temel gereksinimlerini sa¤lamas›, insanlar› hertürlü atmosferik d›fl etkenden (ya¤mur, kar, rüzgar, so¤uk, s›cak), vahfli hayvanlar-dan ve hatta di¤er insanlardan korumas› gerekir. Ev, okul, hastane, otel, al›flveriflmerkezi ve sinema hepsi birer yap›d›r ve bu temel faktörlerin tamam›n› ya da birk›sm›n› sa¤lad›klar› için, ayn› zamanda hepsi birer binad›r. Ancak köprü, baraj vesu kulesi ise sadece birer yap›d›rlar. Söz konusu ifllevleri k›smen de olsa karfl›lama-d›klar› için bu örnekler ile ilgili olarak bina kelimesini kullanmak çok do¤ru olmazve bir kavram kargaflas›na yol açabilir.

Yap› MalzemeleriYap› malzemeleri, bir tasar›m›n bünyesine giren, o tasar›m›n oluflum ve kullanmasüreci içindeki biçimleniflini sa¤layan ve tasar›m› kullanan insan›n sa¤l›k ve konfo-runu düzenleyen her türlü ifllenmemifl, yar› ifllenmifl veya tam ifllenmifl maddeler-dir (Eriç, M., 1994:11). Daha k›sa bir tan›mla, yap› malzemeleri, bir yap›n›n infla-s›nda kullan›lan her türlü malzemedir. Ünite 4’ün ana bafll›¤›n› oluflturan yap› mal-zemeleri, söz konusu bölümde ayr›nt›l› olarak anlat›lacakt›r (bkz. Ünite 4).

Yap› BileflenleriYap› bileflenleri, flekillendirilmifl yap› malzemeleridir. Birimsel yap› bilefleni, profilyap› bilefleni ve birleflik yap› bilefleni olmak üzere üç gruba ayr›l›r.

Birimsel Yap› Bileflenle-ri; her üç boyutu da flantiyed›fl›nda belirlenerek üretilmiflolan yap› bileflenleridir. Tu¤-la, kiremit, seramik, fayans vb.gibi (fiekil 3.1.).

573. Ünite - Binay › Oluflturan Yap› E lemanlar ›

Yap›: Yap›lmakta olan konut,yol, köprü vb. inflaat.Yapma, oluflturma, ortayakonulma, meydana getirme.Bütünün bir arayagetiriliflinde uyulan dizge.

Bina: ‹çinde yaflamak veyaçeflitli eylem ve ifllevlerigerçeklefltirmek üzere inflaedilmifl yap›d›r.

fiantiye: ‹nfla durumundakiev, fabrika, baraj gibi hertürlü yap›. Yap› gereçlerininy›¤›l›p sakland›¤› veyaifllendi¤i yer.

fiekil 3.1

Birimsel Yap›Bileflenleri

Kaynak: Gökaltun,E., 2008)

www.hedefaof.com

Profil Yap› Bileflenleri; iki boyutu sabit, üçüncü boyutu de¤iflken olan ya-p› bileflenleridir. betonarme demiri, kereste, çelik boru, kutu profil vb. gibi(fiekil 3.2.).

Birleflik Yap› Bileflenleri; içinde farkl› yap› malzemeleri bulunan ve üç boyu-tu da belirlenmifl (sabit) olan yap› bileflenleridir. Birimsel ve profil yap› bileflenle-rine göre genel olarak daha büyük boyuta sahiptirler. Pencere ve kap› do¤ramas›,mutfak tezgah› ve dolab› vb. gibi (fiekil 3.3.).

Yap› Elemanlar›Çeflitli yap› malzemelerinin veya bileflenlerinin çeflitli yöntemlerle bir araya getiril-mesi ile oluflan, mekan tan›mlayan, en az›ndan belirli bir ifllevi (tafl›y›c›l›k gibi) üst-lenmifl olan büyük yap› parçalar›d›r (Türkçü, Ç., 1997:17). Temel, duvar, döfleme,kolon, kirifl, çat› vb. gibi (fiekil 3.4.).


Betonarme: Yap›da gücü veesnekli¤i art›rmak için metalve çimentodan yararlanmayöntemi.

Kereste: Yap› ifllerinde vemarangozlukta kullan›landört köfle biçilmifl a¤aç.

Kutu profil: Dikdörtgenkesitli içi bofl çelik boru.

fiekil 3.2

Profil Yap›Bileflenleri


fiekil 3.3

Birleflik Yap›Bileflenleri


BETONARME K‹R‹fi

BETONARME DÖfiEME

BETONARME KOLON

fiekil 3.4

Yap› Elemanlar›

Kaynak: (Yenidenyorumlayan E. Gökaltun)

Kolon: Katlardaki döflemeleribirbirine ba¤layan, döflemeve kiriflleri tafl›yan, döflemeve kirifllerden gelen yükleri(a¤›rl›klar›) yap›n›n temelineaktaran düfley eleman.

Kirifl: Döfleme ve duvarlar›tafl›yan ve üzerine gelenyükleri (a¤›rl›klar›) kolonaaktaran yatay eleman.

www.hedefaof.com

Yap›m SistemiYap› malzemelerinin, yap› bileflenlerinin, yap› elemanlar›n›n ve tüm bunlar›n biraraya getirilmesi ile ortaya ç›kan yap›n›n üretiminde ve inflas›nda kullan›lan sistemya da yöntemdir. Geleneksel yap›m sistemi, endüstrileflmifl yap›m sistemi vb.gibi.

Tafl›y›c› SistemYap›y› ayakta tutan tafl›y›c› elemanlar›n bir araya gelmesi ile oluflan bütün, tafl›-y›c› sistem olarak tan›mlan›r. Örne¤in, betonarme bir binada, tafl›y›c› elemanolan temel, kolon, kirifl ve döflemelerin tamam›, o binan›n tafl›y›c› sistemini olufl-turur.

Yap› ile bina aras›nda ayr›flmaya neden olan fark nedir?

TEMELLERTemel, yap›n›n zemin yüzeyinin alt›nda infla edilmifl olan en alt bölümüdür. Teme-lin ifllevi, topra¤›n (zeminin) üzerinde yer alan üst yap›y› tafl›mak ve üst yap›dangelen yap› yüklerini güvenli bir flekilde zemine aktarmakt›r. Çeflitli nedenlerdendolay› de¤iflik temel tipleri ortaya ç›km›flt›r. Temel tiplerinin farkl›laflmas›ndaki enönemli faktörler:

• Tafl›y›c› sistemler: Binalar›n özelliklerine ba¤l› olarak, binalar›n ayakta durmas›n› sa¤layan çokfarkl› tafl›y›c› sistemler vard›r (bkz. Ünite 5).

• Zeminin yap›s› ve cinsi:Bir binan›n üzerinde yer ald›¤› zemin, tafl›y›c›l›k aç›s›ndan sa¤lam ya da çokyetersiz olabilir. Bu farkl›laflma zemin cinsinin, örne¤in; kayal›k, killi, balç›kya da dolgu bir yap›ya sahip olmas›ndan kaynaklan›r.

• Zemin suyu ve nemi:Bir binan›n do¤rudan veya dolayl› flekilde zemin suyu ve nemi ile temasetmesi.

• Deprem:Topraklar›n›n % 90’›ndan fazlas› deprem bölgesi üzerinde yer alan ülkemizaç›s›ndan çok önemli bir faktördür.

Temel tipleri, yüzeysel temeller ve derin temeller olmak üzere iki ana grubaayr›l›r:

Yüzeysel TemellerYüzeysel temeller, zemin seviyesine daha yak›n derinlikte ve yeterli tafl›ma kapa-sitesine sahip sa¤lam zemin üzerine uygulan›rlar. Üst yap›n›n en alt parças›n›n he-men alt›na yerlefltirilir ve yap› yüklerini temel alt›ndaki zemine do¤rudan düfleyolarak aktar›rlar (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:3.05). Bu gruba giren temellere,radye (plak) temelleri örnek olarak vermek mümkündür (fiekil 3.5.).


‹nfla: Yap› kurma, yap› yapma.

Geleneksel yap›m sistemi:Uzun y›llardan beri denenmiflve al›fl›lagelmifl yöntemlerle,yöresel malzeme kullan›larakgerçeklefltirilen ve insangücünün yo¤un olarakkullan›ld›¤› yap›m sistemidir.

Endüstrileflmifl yap›msistemi: Yap›y› meydanagetiren yap› malzemelerinin,yap› bileflenlerinin ve yap›elemanlar›n›n fabrikadaüretildi¤i ve montaj›n›nflantiyede gerçeklefltirildi¤iyap›m sistemidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Radye (plak) temeller:Zemin tafl›ma kapasitesininçok düflük oldu¤udurumlarda yap›lan veyap›n›n zemine oturdu¤uyüzeyi bir döfleme gibiboydan boya kaplayanbetonarme yüzeysel temeller.

www.hedefaof.com

Derin TemellerDerin temeller, temelin alt›ndaki zeminin (örne¤in topra¤›n) sa¤lam olmad›¤› ve-ya tafl›ma kapasitesinin gerekenden düflük oldu¤u durumlarda uygulan›rlar. Üstyap›n›n alt›ndaki elveriflli olmayan toprak tabakas›n›n içinden afla¤› bölgelere uza-narak, yap› yüklerini daha uygun bir kaya veya yo¤un kum ve çak›l tabakas›na ak-tar›rlar (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:3.05). Örne¤in; Kaz›k temeller, bu grup-ta yer alan en önemli temel tiplerinden birisidir (fiekil 3.5.).

Temellerin infla edilebilmesi için, üzerine oturaca¤› zemin topra¤›n›n kaz›l›p ç›-kart›lmas› gerekir. Yap›lan bu iflleme “hafriyat” ad› verilir. Temellerin dolay›s›ylayap›n›n oturaca¤› çukur; yap› alan›n›n büyüklü¤üne, toprak ve temellerin cinsinegöre insan gücü veya makinalarla aç›l›r. Temellerin yeri, çevrede daha önce Tapuve Kadastro Daireleri’nce belirlenmifl röper noktalar› esas al›narak yap› çukuru-nun içinde belirlenir. Bu iflleme “aplikasyon” veya yap›y› “aplike etmek” denir(Yücesoy, L., 1998:14-15).

Ülkemizde son y›llarda radye temel uygulamas›n›n artmas›ndaki en önemli etken sizce neolabilir?

DÖfiEMELERDöflemeler, birden fazla iflleve sahip önemli yap› elemanlar›d›r. Döflemelerin anaifllevlerinden biri, üstüne gelen yükleri oturdu¤u tafl›y›c› elemanlara sa¤l›kl› olarakiletmek, di¤eri ise üzerinde yer alan ifllevlere uygun bir zemin oluflturmakt›r. (Yü-cesoy, L., 1998:75). Döfleme tümüyle bir sistem olarak ele al›nd›¤›nda genel olarakyukar›dan afla¤›ya do¤ru dört alt sistemden oluflur (fiekil 3.6.):

• Döfleme kaplamas› (mermer, seramik, ahflap parke vb gibi),• Altl›k (yap›flt›rma harc›, düzeltme betonu vb gibi),• Tafl›y›c› sistem (betonarme, çelik, ahflap veya prekast döfleme),• Tavan (s›va, boya vb gibi) (Toydemir, N. ve di¤., 2000:209),Döflemeler ifllev ve konumlar›na göre befl gruba ayr›l›r:


BETONARMEKOLON

RADYE (PLAK)TEMEL

KAZIK TEMEL

fiekil 3.5

Yap›da YüzeyselTemel ve DerinTemelin Biçimlenifli


Kaz›k temeller: Yüzeydekizemin tafl›ma kapasitesininçok düflük oldu¤udurumlarda ya da sulu veyabalç›k zeminlerde uygulan›r.Yüzeyden, zay›f zemininalt›nda yer alan sa¤lamzemine kadar kaz›klar çak›l›rve bina bu kaz›klar üzerineinfla edilir. Bu kaz›klarço¤unlukla betonarmedenimal edilir.

Röper noktas›: Belli bir yeri,bir noktay› yeniden bulmakiçin konulan sabit iflaret,bafllama noktas›.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Prekast: Haz›r parça halindeyerine konulmak üzerefabrikada üretilmifl yap›bilefleni.

www.hedefaof.com

‹ç ve D›fl DöflemelerAd›ndan da anlafl›ld›¤› gibi, binan›n içinde yer alan döflemeler “‹ç Döfleme”, bina-n›n d›fl›nda yer alan döflemeler de, “D›fl Döfleme” olarak nitelenir.

Zemine Oturan ve Oturmayan DöflemelerZemine oturan döflemeler, binan›n içinde yer alan ve do¤rudan topra¤›n üzerineoturan döflemelerdir. Bunun d›fl›nda yer alan ara kat döflemeleri ve çat›n›n hemenalt›nda bulunan tavan döflemesi ise zemine oturmayan döflemelerdir (fiekil 3.7.).

Altlar› Aç›k veya Is›t›lmayan Döflemeler‹fllevi nedeniyle d›fl ortamdaki hava ile temas halinde olan döflemelerdir. Örne¤in;iki ya da daha fazla katl› bir binan›n d›flar›ya do¤ru ç›kmas› olan bölümündeki dö-flemenin alt› aç›kt›r (fiekil 3.7.). Is›t›lma gere¤i olmayan mekanlar›n döflemeleri ise,›s›t›lmayan döflemeler olarak adland›r›l›r. Örne¤in; bodrum kat, binan›n ›s›t›lmas›gerekli olmayan bir bölümüdür. Bu nedenle bodrum kat›n zemin ve tavan döfle-meleri de, ›s›t›lmayan döflemelerdir.


fiekil 3.6

TAVAN

TAfiIYICI S‹STEM (DÖfiEME)

ALTLIK

DÖfiEME KAPLAMASI Döfleme SisteminiOluflturanKatmanlar


fiekil 3.7

TAVAN DÖfiEMES‹

DÜfiÜKDÖfiEME

ARA KAT DÖfiEMES‹

ZEM‹NE OTURANDÖfiEME

ALTI AÇIKDÖfiEME

‹fllev veKonumlar›na GöreDöfleme Tipleri


www.hedefaof.com

Düflük DöflemelerBanyo ve wc gibi mekanlarda, alaturka hela tafl› ve klozet gibi vitrifiye elemanla-r›na ait pis su giderlerinin ve tesisat ba¤lant›lar›n›n döfleme içine gizlenmesi gerek-ti¤i için, bu gibi mekanlarda döflemelerin yatay düzlemdeki konumu, di¤er me-kanlardaki döflemelere göre daha düflük bir seviyede yap›l›r (fiekil 3.7.).

Yükseltilmifl DöflemelerBir mekan›n zemini üzerinde serbest flekilde bulunan bilgisayar, modem, faks vedi¤er tesisat kablolar›n›n gizlenmesi amac›yla mevcut döfleme üzerinde oluflturu-lan sökülüp, tak›labilir yatay katmanlard›r.

Zemine oturan döfleme ile ara kat döflemesi aras›ndaki yap›m aç›s›ndan en önemli farksizce ne olabilir?

DUVARLARBir yap›n›n bölücü veya tafl›y›c› düfley yap› elemanlar›d›r. Duvarlar›n mekanlar›birbirinden bölme, ay›rma ve mekan› düfley do¤rultuda s›n›rlama gibi özellikleriyan›nda, bulundu¤u konuma ve yap›daki ifllevine göre;

• Statik (tafl›y›c›l›k) görevleri,• Ses yal›t›m›,• Is› yal›t›m›,• Hava etkilerine (kar, ya¤mur, nem) dayan›m,• Yang›na karfl› dayan›m,• Estetik görünüm (Türkçü, Ç., 1997:106),gibi ifllevlerin bir k›sm›n› ya da tamam›n› da karfl›lamas› gerekir.Duvarlar›n inflas›nda tafl, tu¤la, kerpiç, briket (çimento blok), betonarme, gaz-

beton, alç›, ahflap, cam, plastik ve alüminyum gibi birçok malzeme kullan›l›r.Duvarlar›, tafl›y›c›l›k özelliklerine göre ve konumlar›na göre iki ana bafll›k alt›n-da incelemek mümkündür:

Tafl›y›c›l›k Özelliklerine Göre DuvarlarTafl›y›c› duvarlar ve tafl›y›c› olmayan duvarlar olmak üzere ikiye ayr›l›r.

Tafl›y›c› DuvarlarBinaya ait yükleri zemine aktaran duvarlard›r. Y›¤ma yap› sistemine (bkz. Ünite 5)göre infla edilmifl binalar›n duvarlar›n›n büyük ço¤unlu¤u tafl›y›c› nitelikteki duvarlar-d›r. Bütün yükler tafl›y›c› iç ve d›fl duvarlar arac›l›¤›yla temele iletilir. Duvar kal›nl›k-lar› kat say›s›na ve deprem bölgesine göre farkl›l›k gösterir. Betonarme karkas siste-mine (bkz. Ünite 5) göre infla edilmifl çok katl› binalarda bulunan perde duvarlar da,tafl›y›c›l›k özelli¤ine sahip duvarlard›r. Genel olarak betonarme karkas sistemde inflaedilmifl binalarda duvarlar›n tafl›y›c› özelli¤i yoktur. Ancak perde duvarlar, depremyüklerine karfl› tafl›y›c› sistemin ve dolay›s›yla yap›n›n dirençli olmas›n› sa¤larlar.

Tafl›y›c› Olmayan (Bölücü) DuvarlarBu tip duvarlar sadece kendi yüklerini tafl›rlar. Karkas (iskelet) sistemde (bkz. Üni-te 5) infla edilmifl binalar›n duvarlar›n›n tafl›y›c›l›k özelli¤i yoktur. Daha farkl› birifade ile karkas sistemde infla edilmifl bütün binalar›n duvarlar› bölücüdür. ‹ki d›flmekan› birbirinden ay›ran bahçe duvarlar› da, sadece kendi yüklerini tafl›d›¤› içinbir anlamda bölücü duvarlard›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

www.hedefaof.com

Konumlar›na Göre Duvarlar‹ç duvarlar ve d›fl duvarlar olmak üzere ikiye ayr›l›r. ‹ç duvarlar, iki iç mekan› bir-birinden ay›ran duvarlard›r. D›fl duvarlar da, d›fl mekan ile iç mekan› birbirindenay›r›r. Ancak d›fl duvarlar, kar, ya¤mur, nem, rüzgar, günefl, s›cak, so¤uk ve gürül-tü gibi faktörlerle karfl› karfl›ya oldu¤u için, iç duvarlara göre daha nitelikli olmakdurumundad›r. ‹ç duvarlar›n karfl› karfl›ya kald›¤› en önemli sorun ise, ses ve gü-rültüdür. Bir iç mekandan baflka bir iç mekana ses ve gürültü iletiminin olmama-s› ya da s›n›rl› olmas› gerekti¤i durumlarda, iç duvar›n yap›s› bu özelli¤i sa¤lamakzorundad›r.

Y›¤ma yap› sisteminde infla edilmifl binalar›n bütün duvarlar› tafl›y›c› olmak zorunda m›d›r?

ÇATILARÇat› bir yap›n›n son katta bitiflini sa¤layan yap› eleman›d›r. Çat›n›n ana görevi ya-p›y› kar, ya¤mur ve rüzgardan korumakt›r. Bu görevine ek olarak çat›, bir d›fl du-var gibi, yap›n›n son üst bölümünü günefl ›fl›nlar›, ›s› farklar› ve gürültü gibi etken-lere karfl› da korur (Özdeniz M. ve di¤., 1996:59).

Çat›n›n, kaplama malzemesi alt›nda kalan tafl›-y›c›s›n›n ana malzemesi ço¤unlukla ahflapt›r. An-cak çat›lar›n biçimleri ve kaplama malzemeleri,iklimsel ve co¤rafi özelliklere göre de¤ifliklik gös-terir. Çat›lar, farkl› e¤imlerde yap›laca¤› gibi, aze¤imli olarak da yap›labilir. Ya¤›fl›n az oldu¤u ik-lim bölgelerinde, bina çat›lar› hemen hemen düzve toprak dam fleklindedir. Ülkemizin özellikleGüneydo¤u bölgesinde (örne¤in; Mardin vefianl›urfa) bu flekilde toprak damlara s›kl›kla rast-lanmaktad›r. ‹klimsel özelliklerin d›fl›nda, özel ne-denlerle (üzerinde yürünme, üzerini teras olarakkullanma gibi...) binalar›n üstleri de, düz (teras)çat› fleklinde yap›labilir (fiekil 3.8.). Düz ya da te-ras çat›larda e¤imi göz ile ya da üzerinde yürür-ken fark etmek mümkün de¤ildir.

Ya¤›fl›n ço¤unlukla ya¤mur biçiminde oldu¤uiklim bölgelerinde çat›lardan suyun hemen uzak-laflt›r›lmas› amac› ile çat›lar belirli bir e¤imde (nor-mal e¤im) yap›lmaktad›r (fiekil 3.8.). Kullan›lanörtü malzemesinin niteli¤ine ba¤l› olarak e¤imler(örne¤in; marsilya tipi kiremitte % 33) belediyeyönetmeliklerine dahi girmifltir.

Özellikle kar ya¤›fl›n›n fazla oldu¤u ülkemizin Do¤u Anadolu bölgesi (örne¤in;Erzurum ve Kars) ile Avrupa’n›n kuzey bölgesinde, kar a¤›rl›¤›n›n çat›y› zorlamas›n›önlemek üzere çat› e¤imi fazla yap›lmakta (fiekil 3.8.), ilave olarak örtü malzemeleri-nin kar› kayd›rma özelli¤i olan türleri (dalgal› galvanize sac) tercih edilmektedir. An-cak, belirli kal›nl›kta bir kar tabakas›n›n ›s› yal›t›m› aç›s›ndan yararl› oldu¤u da göz ar-d› edilmemelidir. Örne¤in; Eskimolar’›n iglolar›nda 20-25 cm kal›nl›ktaki kar bloklar›ile d›flar›daki -15 / -25 oC s›cakl›ktan önemli bir korunma sa¤lanmaktad›r (Toydemir,N., Bulut, Ü., 2004:11).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

fiekil 3.8

DÜZ (TERAS) ÇATI

NORMAL E⁄‹ML‹ ÇATI

D‹K E⁄‹ML‹ ÇATI

E¤imlerine GöreÇat› Tipleri


www.hedefaof.com

E¤imli yap›lan bütün çat›larda, çat› yüzeyindeki suyun ya da eriyen kar›n yap›-ya zarar vermeden uzaklaflt›r›lmas› için çat›, bina yüzeyinden d›flar› do¤ru en az 50cm kadar d›flar›ya tafl›r›l›r. “Saçak” ad› verilen bu çat› parças› ile, çat›n›n hemen al-t›nda yer alan binan›n d›fl yüzeyinin (cephesinin) ›slanmas› önlenir (fiekil 3.9.).Yüksekli¤i bir iki kat› geçmeyen binalarda saçak, tek bafl›na bina yüzeyini korumaimkan›na sahiptir. Ancak kat yüksekli¤i artt›kça, saça¤›n tek bafl›na koruyuculu¤ukalmaz ve saçaktan akan sular›n hemen saça¤›n ucunda “ya¤mur suyu olu¤u”ad› verilen yatay eleman›n içinde toplanmas› gerekir. Ya¤mur olu¤u içinde topla-nan sular, kontrollü flekilde binan›n cephesindeki “ya¤mur suyu inifl borusu”olarak adland›r›lan düfley elemanlar yard›m›yla toprak ya da zemin yüzeyine indi-rilerek, binaya zarar vermeden uzaklaflt›r›l›r.

E¤imli olarak yap›lan çat›lar›n içinde, e¤ime ba¤l› olarak oldukça büyük alan-lar elde edilebilir. Ancak bu gibi çat› aras›nda kalan boflluklar, hiçbir zaman konutya da baflka bir amaç için ba¤›ms›z olarak kullan›lamazlar. Çat› aras›n›n de¤erlen-dirilmesi amac›yla örne¤in bir apartmanda, çat› kat›n›n; alt kattaki daire ile bir mer-diven arac›l›¤›yla ba¤lanarak kullan›labilmesi mümkündür.

Çat› aralar›n› sürekli yaflan›l›r bir mekan haline getirmenin ne gibi avantajlar› vard›r?

BACALARYap›larda hava, gaz, duman ve di¤er baz› gereksinimleri gidermek amac›yla yap›-lan yatay, e¤ik ve düfley boflluklara baca denir. Bacalar, atefl (duman), hava, çöpve tesisat bacas› olmak üzere dörde ayr›l›r.

Atefl Bacalar›Bina içi bölümleri ›s›tmak amac›yla yak›lan (kalorifer, soba ve flömine gibi) ateflkaynaklar›ndan ç›kan gaz ve dumanlar› d›flar› atmak için yap›lan kanallard›r. Ateflbacalar›n›n yap›m›nda genellikle tu¤la, tafl ve beton bloklar kullan›l›r. Bu bacalaraayn› zamanda duman bacas› da denilir. Atefl (duman) bacalar›, haz›r baca tu¤lala-r› kullan›larak infla edilir (fiekil 3.10.).


ÇATI E⁄‹M‹ YÖNÜ

DIfi DUVAR

SAÇAK

YA⁄MUR SUYUOLU⁄U

YA⁄MUR SUYU‹N‹fi BORUSU

fiekil 3.9

Çat› Saça¤› Detay›


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

www.hedefaof.com

Havaland›rma Bacalar›Planlama gere¤i bina cephesinde yer almayan banyo ve wc gibi penceresiz me-kanlar›n havaland›r›lmas› için yap›lan bacalard›r (fiekil 3.11.).

Çöp Bacalar›Çok katl› yap›larda çöplerin bodrum ya da zemin kata ulaflt›r›lmas› için çöp baca-lar› yap›l›r. Çöpler naylon torba içinde her katta bulunan, çöp bacas› kapa¤›ndan,bodrum ya da zemin katta bulunan tekerlekli çöp kab›n›n içine at›l›r (Özdeniz M.ve di¤., 1996:34). Bacalar özellikle içleri y›kanabilir ve temizlenebilir olmal› ve ça-t› üzerinden havaland›r›lmal›d›r (fiekil 3.12.).


fiekil 3.10

ATEfi (DUMAN) BACASI

DUVAR Haz›r Baca Tu¤las›‹le Yap›lm›fl Atefl(Duman)Bacas›n›n Bina‹çindeki Konumu


fiekil 3.11

WC

HAVALANDIRMABACASI

PENCERE

Havaland›rmaBacas›n›n Bina‹çindeki Konumu


www.hedefaof.com


TEM‹ZLEMEKAPA⁄I

ÇÖP ATMAKAPA⁄I

2. KAT

1. KAT

ÇÖP BACASI

ZEM‹N KAT

HAVALANDIRMABACASI

ÇÖP TOPLAMAODASI

BODRUM KAT

ÇÖPKOVASI

fiekil 3.12

Çöp Bacas›n›nBina ‹çindekiKonumuna Aitfiematik Kesit

Kaynak: Küçükçal›,R. ve di¤., 1999:335

www.hedefaof.com

Tesisat Bacalar›Tesisat bacalar›, otel, hastane, büro gibi çok katl› ve büyük binalarda düfley do¤-rultuda yap›lan ve içinden ›s›tma ve havaland›rma, temiz ve pis su borular› ileelektrik, bilgisayar ve haberleflme ile ilgili kablolar›n topluca geçirildi¤i, bina ortakalanlar›na (koridor) aç›lan ve gerekti¤inde kolayl›kla müdahale etme imkan› olanbacalard›r (fiekil 3.13.).

Hangi durumlarda havaland›rma bacas›n›n yap›lmas›na gerek yoktur?

MERD‹VENLER, RAMPALAR VE ASANSÖRLERMerdivenler ile rampalar bina içindeki sirkülasyonu sa¤layan yatay ya da e¤ik ele-manlar, asansörler ise düfley elemanlard›r.

MerdivenlerFarkl› seviyeler aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤layan ve düzenli aral›klarla kademelendi-rilen e¤imli yollara merdiven denir. Merdivenler iki duvar aras›ndan yükselebile-cekleri gibi, bir kenarlar›ndan duvarlarla s›n›rl› ya da duvarlardan büsbütün ba¤›m-s›z olabilirler. E¤er duvarlar›n s›n›rlad›¤› mekan sadece merdiven için kullan›l›yor-sa “Merdiven Evi” ad›n› al›r (fiekil 3.14.). Yang›n ve deprem gibi afetlerde kaç›flyollar› olarak da kullan›lan merdivenlerin bir merdiven evi içermeleri zorunludur(Sar›, A., 2000 :11).

Merdivende her ad›mda bas›lan ve art arda gelen birbirinden yüksek yüzeyler-den her birisi “Basamak”, iki basamak aras›nda kalan bölüm ise “R›ht” olarak ad-land›r›l›r. Basamak genifllikleri ve r›ht yükseklikleri, merdiveni kullanan insanlarainifl ç›k›fl rahatl›¤› sa¤lamal›d›r. Merdiven basamaklar›n›n say›s›n›n fazla oldu¤u du-rumlarda insanlar›n k›sa bir süre için de olsa dinlenmesi olanakl› k›l›nmal›d›r. Bu


fiekil 3.13

BANYO

K O R ‹ D O R

KAPAK

TES‹SATBACASI

HA

VA

LAN

DIR

MA

BAC

ASI

Tesisat Bacas›n›nBina ‹çindekiKonumu


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

www.hedefaof.com

amaçla basamaklar aras›nda, geniflli¤i basamak geniflli¤inden fazla olan “Sahanl›k”ad› verilen yatay platformlar yap›l›r. Merdivenden ç›kan ya da inen insanlar›n düfl-mesini engellemek amac›yla, merdivenlerin kenar› ahflap, metal, çelik ve cam gibimalzemelerden “Korkuluk” ad› verilen elemanlarla kapat›l›r. Korkulu¤un üzerinede insanlar›n inerken ya da ç›karken tutunmalar› amac›yla “Küpeflte” ad› verileneleman konulur (fiekil 3.15.).


DA

‹RE

G‹R

‹fi‹ D

A‹R

EG

‹R‹fi‹

MERD‹VENEV‹

fiekil 3.14

Merdiven Evi


KÜPEfiTE

BASAMAKRIHT

KORKULUKSAHANLIK

fiekil 3.15

MerdiveniOluflturanElemanlar


www.hedefaof.com

Betonarme, ahflap, çelik veya karma (örne¤in; ahflap ve çelik) olarak infla edi-lebilen merdivenler, d›fl ve iç merdivenler olmak üzere ikiye ayr›l›r. D›fl merdiven-ler tümüyle d›fl hava koflullar›na aç›kt›r. Bunlar daha çok farkl› yükseklikteki yol-lar›, bahçeleri ve parklar› birbirine ve tretuvarlarla binalar›n zemin katlar›n› ba¤-larlar. ‹ç merdivenler normal olarak d›fl hava koflullar›na kapal›d›r. Bunlar ifllevle-rinin özelliklerine göre esas, yan, servis ve yang›n merdiveni ad›n› al›rlar.

Esas merdivenler bina girifllerine yak›n noktalarda düzenlenirler ve normal kat-lar aras›nda sirkülasyonu sa¤larlar. Girifllerden uzak noktalarda veya ifllevsel iliflki-leri yo¤un veya özel olan bölümler aras›nda esas merdivenlere ek olarak yan mer-divenler düzenlenir. Servis merdivenleri, sadece hizmet personeli taraf›ndan kulla-n›l›r ve servis girifllerinin yak›n›nda düzenlenir. Genellikle d›fl cephelerde düzen-lenen yang›n merdivenleri ise yang›n, deprem ve benzeri afetlerde özel kaç›fl yol-lar›n› olufltururlar (Sar›, A., 2000 :11).

Yürüyen merdivenler ise, çok fazla say›da insan›n k›sa sürede düfley dolafl›m›-n› sa¤layan bir araçt›r. Ayn› say›da ve sürede insan›n düfley dolafl›m› için asansörkullan›ld›¤›nda, çok daha fazla yer kaplayacakt›r. Yürüyen merdivenler her ikiyönde de çal›flt›r›labilirler. Daha çok büyük al›flverifl merkezlerinde, metro, tren is-tasyonu ve hava alan› gibi insan sirkülasyonunun çok yo¤un oldu¤u binalarda kul-lan›lmaktad›r (Özdeniz M. ve di¤., 1996:112).

RampalarBina d›fl›nda ya da içinde merdivenin alternatifi olarak yap›lan bir sirkülasyoneleman›d›r. Farkl› yükseklikteki mekanlara ulaflmak için merdiven kullanmas›çok zor olan ya da hiç olmayan insanlar için bina girifllerinde ve katlar aras› ula-fl›mda rampalar bulunmal›d›r. Özellikle bedensel engelli insanlar›n araçlar›ylayard›m almadan rahatl›kla ç›kabilmeleri için rampa e¤imleri dik olmamal›d›r. Ay-r›ca rampalar, kapal› otoparklar›n girifl ve ç›k›fllar›nda araçlar›n inifl ve ç›k›fllar›için de kullan›lmaktad›r.

AsansörlerAsansörler, insanlar› ve yükleri binalar›n farkl› seviyeleri aras›nda tafl›yan ve dü-fleyde hareket eden sirkülasyon elemanlar›d›r. Halatl› ve hidrolik asansörler, enyayg›n olarak kullan›lan iki farkl› asansör tipidir.

Halatl› asansörler, raylara monte edilen ve halatlarla tafl›nan bir kabinin çat› ka-t›ndaki bir elektrikli kald›rma düzene¤i arac›l›¤›yla hareket ettirilen asansörlerdir.Her yükseklikteki binada kullan›labilirler.

Hidrolik asansörler ise, asansör kabininin bas›nçl› s›v›yla çal›flan bir piston yar-d›m›yla tafl›nd›¤› asansörlerdir. Halatl› asansörlerin aksine, hidrolik asansörlerdemakine dairesine ihtiyaç yoktur. Piston uzunlu¤u en fazla alt› katl› bir bina ile s›-n›rl› oldu¤u için daha yüksek katl› binalarda kullan›lamazlar (Ching, F. D. K.,Adams, C., 2006:9.14-15).

Kullan›m özelliklerine göre ise asansörler, insan asansörleri, hasta asansörlerive yük asansörleri olmak üzere üç gruba ayr›l›r. ‹nsan asansörlerinin büyükleri, bi-nadaki kat ve binay› kullanan insan say›s›na göre belirlenir.

Rampalar, merdivenlere göre daha rahat kullan›m imkan› olan sirkülasyon elemanlar› ol-mas›na ra¤men, binalarda s›kl›kla kullan›lmamalar›n›n nedeni sizce ne olabilir?


Tretuvar: Bina çevresinidolaflan ve üzerinde yürümeimkan› olan dar kald›r›m.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

www.hedefaof.com

DO⁄RAMALARYap›n›n pencere ve kap› gibi k›s›mlar› k›saca “Do¤rama” olarak adland›r›l›r. Pen-cere ve kap› do¤ramalar›, ahflap, metal veya plastik malzemelerden yap›l›r. Yap›l-d›¤› malzemeye göre de, plastik do¤rama, metal do¤rama (demir do¤rama, alü-minyum do¤rama) ve ahflap do¤rama gibi isimler al›r.

PencerelerPencere, binalarda en çok görevi olan yap› elemanlar›ndan biri olmas› nedeni ile,binan›n kullan›fl olanaklar›n› ve içindekilerin sa¤l›k ve yaflam›n› büyük ölçüde et-kiler. ‹ç mekanlarla d›fl dünyan›n ba¤lant›s›n› kurar, hacimlere gün ›fl›¤›, günefl vetemiz hava sa¤lar. K›fl›n ya¤mur, kar, rüzgar ve so¤uktan, yaz›n yüksek ›s› ve gü-nefl ›fl›nlar›ndan korur. Sokak gürültüsünün önlenmesi de pencerelerin görevidir.‹çeriden d›flar›n›n görünmesini sa¤lad›¤› gibi, d›flar›dan görünmeyi de önler. Bütünbu görevlerin yan›nda pencere, bina d›fl yüzeyinde ve iç hacimlerde düzenlenifli,biçimi ve boyutlar› ile estetik aç›dan da büyük katk›da bulunur (Binan, M., 1985:2).

Bir pencerenin yerine getirmesi gereken görevler flöyle özetlenebilir:• ‹ç mekanlar›n yeterli ölçüde ayd›nlat›lmas›,• Etkili bir havaland›rma,• ‹ç mekanlar›n d›fl mekanla ba¤lant›s›n› kurmak,• Mekanlar›n yerleflme düzenine katk›da bulunmak,• S›cak, so¤uk, ya¤mur, rüzgar ve gürültüye karfl› korumak,• Ifl›k ve günefle karfl› korunum sa¤lamak,• Kolay kullan›fl ve rahat temizlik yapmay› sa¤lamak,• Ekonomik bir yap›m ve kullan›m maliyeti olmak ((Binan, M., 1985:2).

“Pencere Çerçevesi”, bir penceredecam levhalar›n içine yerlefltirildi¤i sabitveya hareketli çerçeveye denir. Pence-renin duvarla ba¤lant›s›n› sa¤layan ha-reketsiz bölümü “Sabit Çerçeve (Kasa)”,hareketli bölümleri ise “Kanat”lard›r (fie-kil 3.16.). Pencere çerçevesinin kesit bo-yutlar›, kullan›lan malzemeye, üretici fir-maya ve aç›l›fl türüne göre de¤iflir.

Pencere cam›, bir pencerenin çer-çevelerine yerlefltirilen cam levhalaradenir. Tek cam, ›s› geçifline fazla dirençgösteremez. Bu nedenle tek caml› bir

pencereden ›s› kayb› çok fazla olur. Bunu engellemek amac›yla pencere do¤rama-lar›nda arada hava bofllu¤u olan çift camlar kullan›l›r. ‹ki cam aras›ndaki hareket-siz hava sayesinde hem içeriden d›flar›ya do¤ru, hem de d›flar›dan içeriye do¤ru›s›n›n iletilmesi büyük ölçüde engellenir.

Pencerenin ›s› kay›plar›n› engellemesi kadar, hava geçirimsizli¤i de çok önem-lidir. Aç›lan kanatlar (hareketli çerçeveler), rüzgar etkisindeki ya¤mur ve hava s›-z›nt›lar›na karfl› fitillenmelidir. Pencere kasas› (sabit çerçeve) ve onu çevreleyenduvar aras›ndaki derzin hava s›zd›rmazl›¤› sa¤lanmal› ve detaylara rüzgar kesicieklenmelidir (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:8.22).


SAB‹T ÇERÇEVE (KASA)

KANAT

CAM

fiekil 3.16

PencereyiOluflturanElemanlar


Derz: ‹ki yap› gereci veyaeleman›n›n aras›nda kalanaral›k, boflluk.

www.hedefaof.com

Kap›larKap›lar›n görevi, iç mekanlardan birbirine geçmeyi, d›flar›dan iç mekanlara girme-yi ve mekanlar›n birbirine karfl› kapanmas›n› sa¤lamakt›r. Bu kapan›fl sa¤lan›rken,binaya girifl emniyeti de olanakl› k›l›nmal›d›r. D›fl kap› olmas› durumunda, her çe-flit d›fl etkene karfl› koruyucu olmas›, binan›n d›fla karfl› da güvenli¤ini sa¤lamas›gerekir (Binan, M., 1981:1).

Kap›n›n ifllevi ve yer ald›¤› mekan türü, kap›n›n yerini ve boyutunu belirleme-de yönlendirici etki yapar. Tek veya gruplar halinde insan›n, eflyan›n veya arac›n(araba, uçak vb.) geçiflini sa¤lamak için düzenlenen kap›lar›n boyutlar› da birbirin-den çok farkl›d›r. Çok say›da insan›n bir arada bulundu¤u, kamusal etkinli¤e yö-nelik yap›larda (konser salonu, al›flverifl merkezi, büro, hastane, okul vb.) kap› sa-y›s›, kap› ölçüleri (genifllik-yükseklik) ve aç›l›fl yönü (mekan›n içine veya d›fl›na)yönetmeliklerle belirlenmifltir. Bu tür yap›lar›n hem d›fl kap›lar›, hem de ana me-kan›n iç kap›lar› d›fla do¤ru aç›l›r. Özel durumlarda do¤rama nitelik aç›s›ndan(yang›na direnç, güvenlik sa¤lama) koflulland›r›ld›¤› gibi aç›l›fl flekli de karmafl›kveya karma olarak düzenlenir (bankan›n kasa daireleri, s›¤›nak kap›lar› vb gibi).Konutlarda oda, banyo ve mutfak kap›lar› genelde köfleye yak›n olarak düzenlenirve içe do¤ru aç›l›r. Bu yöntem hem kanad›n aç›k durumda yer kaplamamas›n›,hem de giriflin, mekan bofllu¤unun egemen oldu¤u bölüme do¤ru yönlendirilme-sini sa¤lar (‹zgi, U., Aysel, B. B., 2003:55).

Kap›, kaba (duvar) bofllu¤u içine otu-ran sabit çerçeve (kasa) ile kasan›n içindeyer alan hareketli çerçeve (kap› kanad›)olmak üzere iki bölümden oluflur (fiekil3.17.). D›fl kap›lar, tasar›m ve özellikle uy-gulama aç›s›ndan, kapand›klar›nda havageçirimsizlik sa¤lamal› ve yaklafl›k olarakiçinde bulunduklar› d›fl duvarlar›n ›s› yal›-t›m› de¤erlerine sahip olmal›d›rlar. ‹ç ka-p›lar da, istenen derecede görsel ve akus-tik mahremiyeti sa¤lamal›d›r.

Kap›lar, ahflap, metal (demir, alümin-yum) ve plastik gibi malzemelerden üreti-lebilece¤i gibi, tamam›yla camdan da imaledilebilir. Ahflap, do¤al bir malzeme ol-mas› ve estetik görünümü nedeniyle ge-nellikle kap›larda daha çok tercih edilenbir malzemedir.

Kap›lar, boflluklu ya da masif olarak üretilebilir. Boflluklu kap›lar, bir çerçeve-den ve onun içini dolduran, oluklu lif levhadan yap›lm›fl bir dolgudan veya birbi-ri içine geçen yatay ve dikey ahflap fleritlerden yap›lm›fl bir kafesten oluflurlar. Ol-dukça hafiftirler. Is› veya ses yal›t›m› de¤erleri çok düflüktür. Genellikle iç mekan-larda kullan›lmalar›na ra¤men, su geçirimsiz yap›flt›r›c›larla birlefltirildiklerinde d›flkap› olarak da kullan›labilirler. Masif kap›lar ise, birbirine yap›flt›r›lm›fl ahflap blok-lardan oluflan bir dolguya sahiptirler. Genellikle d›fl kap› olarak kullan›l›rlar fakatyüksek yang›na dayan›kl›l›k ve ses yal›t›m›n›n arand›¤› yerlerde de kullan›lmalar›mümkündür (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:8.08).

Pencere do¤ramalar›nda ›s› yal›t›m› sa¤lamak için kullan›lan aras› hava boflluklu çift cam-lar, kap›larda da kullan›labilir mi?


fiekil 3.17

KANAT

SAB‹T ÇERÇEVE (KASA) Kap›y› OluflturanElemanlar


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

www.hedefaof.com


Yap› ile ilgili temel kavramlar› aç›klayabilecektir.Bir yap›y› oluflturan en küçük parça olan yap›malzemesinden en büyük parças› olan yap› ele-man›na do¤ru hiyerarflik bir düzen vard›r. Bu s›-ralaman›n tan›m›, hem yap› detay› tasar›m› veyap› yapma (infla) aflamas›n›n belirli bir düzeniçerisinde yap›lmas›na, hem de yap›-bina kav-ramlar› tart›flmas› ba¤lam›nda teknik bir konu-nun anlafl›labilirli¤ini daha kolay k›lar.

Yap› temellerinin genel özelliklerini aç›klaya-bilecektir.Bir yap›n›n toprak alt› bölümü olan temeller, bi-nadan gelen bütün yüklerin, zemine (topra¤a)aktar›ld›¤› bölümüdür. Bir çok etken, farkl› temeltiplerinin oluflmas›na neden olmaktad›r. Ülkemi-zin bir deprem kufla¤›nda yer almas›, bina temel-lerinin özelli¤ini ve niteli¤ini çok daha önemlihale getirmektedir.

Duvar ve döfleme oluflumuna etki eden faktörleritan›mlayabilecektir.Duvar ve döflemeler, insan› çevreden ay›ran veiçeride yaflamsal eylemlerin sürdürülmesine el-veriflli olan bofllu¤u yani mekan› olufltururlar. D›flortamdan ay›ran duvar ve döflemeler, d›fl orta-m›n gerektirdi¤i niteliklere cevap verecek flekil-de tasarlanmal›d›r. ‹ki farkl› iç ortam› (mekan›)birbirinden ay›ran duvar ve döflemelerin malze-me ve duvar kesitleri, do¤rudan d›fl ortam ile te-mas eden duvar ve döflemelerden farkl› olup, ya-p› konforu ve kullan›m› ile ilgili fazla bir soruniçermezler.

Çat›lar›n biçimlenmesinde rol oynayan temelfaktörler ile çat›n›n d›fl yüzeyinde yer alan ele-manlar›n özelliklerini aç›klayabilecektir.Yap›n›n en üst örtüsü olan ve yap›y› d›fl etken-lerden koruyan çat›n›n biçimlenmesindeki temelfaktörler, binan›n içinde bulundu¤u iklim ve co¤-rafyad›r. Çat›n›n formu bu faktörlere göre e¤imliya da düz olabilir, ya¤›fl tipine (ya¤mur, kar) vemiktar›na göre çat›n›n e¤imi azalabilir ya da arta-bilir. Kullan›lan malzeme yöresel olabilir ya daya¤›fl özelliklerine dirençli bir malzeme olabilir.E¤imli çat›lar›n yüzeyindeki sular›n at›lmas›önemli bir konudur ve çat›n›n bitiflinde, bunun-la ilgili önlemlerin al›nmas› ve yard›mc› eleman-lar›n kullan›lmas› gerekir.

Farkl› baca tiplerinin genel kullan›m ilkelerinitan›mlayabilecektir.Binalarda farkl› amaçlara hizmet eden farkl› ba-ca tipleri vard›r. Atefl (duman) bacalar› ve hava-land›rma bacalar› daha yayg›n nitelikte kullan›-lan bacalar olup, çöp bacalar› ve tesisat bacalar›ise daha özelli¤i olan ifllerde ve binalarda kulla-n›lan bacalard›r.

Bina içindeki farkl› katlar aras›nda sirkülasyonusa¤layan merdiven, rampa ve asansörlerin kulla-n›m yerlerini ve özelliklerini aç›klayabilecektir.Bina içindeki sirkülasyonu sa¤layan merdiven verampalar sabit, yürüyen merdivenler ve asansör-ler hareketli elemanlard›r. Merdiven ve rampala-r›n yap›m›nda çok farkl› malzemeler kullan›l›r-ken, imalat› yap›n›n di¤er bölümlerinin inflas›n-dan farkl› olmay›p, ço¤unlukla geleneksel inflaattekniklerini içerir. Merdivenler ve rampalar ifllev-lerine göre flekillenir ve yerleri belirlenir. Yürü-yen merdivenler ve asansörlerin flekli ise ço¤un-lukla belirlidir. Binadaki kat ve kullan›c› say›s›nagöre boyutlar› belirlenir. Mekanik parçalardanoluflan yürüyen merdivenler ve asansörlerin ça-l›flmas›, elektrikle gerçekleflir.

Do¤ramalar›n genel oluflum ilkelerini ve tiplerinitan›mlayabilecektir.K›saca do¤rama olarak nitelendirilen pencere vekap›lar, binadaki konumlar›na ve ifllevlerine gö-re malzeme ve tasar›m yönünden farkl›lafl›rlar.Pencereler, do¤rudan d›fl ortamla temas içindebulunan yap› elemanlar› olduklar› için, yerinegetirmesi gereken as›l ifllevlerini birçok olumsuzetkene karfl› sürdürebilmelidir. Kap›lar ise yap›-daki konumlar›na göre, d›fl mekan kap›s› (d›flkap›) ve iç mekan kap›s› (iç kap›) olmak üzereiki gruba ayr›l›r. Her iki kap› tipinin de ifllevlerioldukça farkl›d›r. Kap›lar, yap›daki farkl› ko-numlar› ve ifllevleri nedeniyle, malzeme, tasar›mve yap›m özellikleri aç›s›ndan büyük farkl›l›klargösterirler.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç

7NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi bina olarak nitelendiri-

lemez?

a. Hastaneb. Apartmanc. Köprüd. Sinemae. Okul

2. Afla¤›daki yap› malzemelerinden hangisi profil yap›bilefleni olarak de¤erlendirilemez?

a. Tu¤lab. Kerestec. Çelik borud. Betonarme demirie. Kutu profil

3. Afla¤›dakilerden hangisi temel tiplerinin farkl›laflma-s›na etki eden faktörlerden biri de¤ildir?

a. Zemin yap›s› ve cinsib. Zemin suyu ve nemic. Tafl›y›c› sistemlerd. Depreme. ‹klim ve bitki örtüsü

4. I. Tafl›y›c› döfleme, II. Altl›k, III. Tavan, IV. Döfleme kaplamas›

Döfleme sistemini oluflturan temel katmanlar›n yukar›-dan afla¤›ya do¤ru s›ralamas› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. II-I-III-IVb. III-IV-I-IIc. IV-I-II-IIId. IV-I-III-IIe. IV-II-I-III

5. Afla¤›daki mekanlardan hangisi için düflük döflemeyap›lmas› uygun olur?

a. Mutfakb. Banyoc. Koridord. Balkone. Salon

6. Afla¤›dakilerden hangisi duvar›n yerine getirmesi ge-reken ana ifllevlerden biri de¤ildir?

a. Statik (tafl›y›c›l›k) görevib. Yang›na karfl› dayan›mc. Ses yal›t›m›d. Havaland›rmae. Is› yal›t›m›

7. ‹klimsel ve co¤rafi özellikler göz önünde bulundu-ruldu¤unda, geleneksel toprak dam (düz çat›) uygula-mas› afla¤›daki flehirlerden hangisi için uygundur?

a. Mu¤lab. Kütahyac. fianl› Urfad. Karse. Rize

8. Afla¤›daki bina tiplerinden hangisi için çöp bacas›-n›n yap›lmas› gerekli de¤ildir?

a. Otelb. Fabrikac. Hastaned. Büro Binas›e. Apartman

9. Afla¤›dakilerden hangisi merdiveni oluflturan ele-manlardan biri de¤ildir?

a. Derzb. R›htc. Küpeflted. Korkuluke. Sahanl›k

10. I. AhflapII. Demir III. AlüminyumIV. Plastik

D›fl kap› do¤ramalar›n›n imal edildi¤i malzemeler afla-¤›dakilerden hangisinde do¤ru olarak verilmifltir?

a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I ve IId. I, II ve IIIe. I, II, III ve IV


www.hedefaof.com


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Yap›” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Yap› Bileflenleri” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Temeller” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Döflemeler” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Düflük Döflemeler”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Duvarlar” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Çat›lar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Çöp Bacalar›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Merdivenler” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Kap›lar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Yap› (köprü, baraj, su kulesi...), insanlar›n yeme, içme,

oturma ve uyuma gibi günlük temel gereksinimlerini

sa¤lamaz. Ancak bina (konut, otel, okul...) söz konusu

bu gereksinmelerin tamam›n› ya da ço¤unu karfl›lar.

S›ra Sizde 2

Ülkemizin topraklar›n›n neredeyse tamam›n›n deprem

bölgesi içerisinde yer almas›ndan dolay› ve özellikle

1999 ile 2000 y›llar›nda yaflanan büyük deprem felaket-

lerinden sonra, deprem s›ras›nda temelin yap›s›ndan ve

biçiminden kaynaklanan dezavantajlar› minimize etmek

için, radye (plak) temel uygulamas›na geçilmifltir. Dep-

rem s›ras›nda di¤er temel tiplerinde, temellerin her bir

parças› farkl› davran›fl gösterirken, radye temeller, ze-

min içerisinde tek bir eleman gibi davran›fl göstermek-

te ve deprem yüklerinin üst yap›y› etkileme gücünü

azaltmaktad›r.

S›ra Sizde 3

Zemine oturan döfleme, s›k›flt›r›larak sa¤lamlaflt›r›lm›fl

olan toprak tabakas› üzerine do¤rudan uygulan›r. Dö-

fleme, toprak zemin taraf›ndan tafl›nd›¤› için döflemenin

yap›m›nda sadece beton kullan›l›r. Döfleme betonunun

içine inflaat demirinin konulmas›na gerek yoktur. Ara

kat döflemesinde ise, bofllukta (havada) duran döfleme-

nin kendi kendini tafl›yabilmesi için, betonun içine in-

flaat demiri konulmas› gerekir. Beton, inflaat demirinin

bütün yüzeylerine s›k› bir flekilde yap›flt›¤› için, döfle-

me, bofllukta durabilir ve kendi kendini tafl›yabilir. ‹çin-

de inflaat demiri olmadan sadece betondan infla edilmifl

bir ara kat döflemesinin bofllukta durmas› ve kendi yü-

kü (a¤›rl›¤›) ile birlikte üzerindeki yükleri de tafl›mas›

teknik olarak mümkün de¤ildir.

S›ra Sizde 4

Y›¤ma yap› sisteminde infla edilmifl binalar›n bütün du-

varlar› tafl›y›c› olmak zorunda de¤ildir. Bu sistemde ya-

p›lm›fl binalar›n bütün d›fl duvarlar› ve iç duvarlar›n›n

büyük ço¤unlu¤u tafl›y›c›d›r. E¤er planlama imkan veri-

yorsa, wc ve banyo gibi bina içerisinde az alan kaplayan

mekanlar›n duvarlar›, tafl›y›c› olmayan (bölücü) duvar

fleklinde düzenlenebilir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

www.hedefaof.com


S›ra Sizde 5

Çat› aras›ndaki mekanlar, binan›n kaplad›¤› alan ile kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda az›msanmayacak bir büyüklü¤e sahip-tir. Özellikle dar bir cepheye sahip konut binalar›nda,çat› aras›n› kullanarak, tek bir kat içinde planlaman›nmeydana getirdi¤i zorluklar› ortadan kald›rmak müm-kündür. Bu amaçla gün boyu kullan›lmayan yatak oda-s› gibi mekanlar›n, alt kat ile ba¤lant›l› olacak flekildeçat› aras›nda tasarlanmas›, konutun kullan›l›rl›¤›n› artt›-raca¤› gibi, dar cepheli bir yap› parselinde daha büyükbir konut elde etme imkan›n› da verecektir.

S›ra Sizde 6

Banyo ve wc gibi mekanlar›n planlama aç›s›ndan en azbir duvarlar›n›n binan›n cephesinde yer almas› imkan›-n›n oldu¤u durumlarda, havaland›rma bacas›n›n yap›l-mas›na gerek yoktur. Çünkü cephedeki duvarda aç›la-cak pencereler ile wc ve banyolar› havaland›rma imka-n› sa¤lanm›fl olur.

S›ra Sizde 7

Rampalar, düflük e¤ime sahip olmalar›ndan dolay› mer-divenlere göre çok büyük alan kaplarlar. Her binadarampa için ayr›lacak yeterli alan olmayaca¤› ya da kul-lan›labilir mekanlar›n oran›n› azaltaca¤› için, çok özeldurumlar ve özellikle bina giriflleri d›fl›nda fazla uygu-lama alan› bulmazlar.

S›ra Sizde 8

Kap›, d›fl mekana aç›lan bir kap› (d›fl kap›) ise ve kap›arkas›ndaki mekan›n do¤al ›fl›k ile ayd›nlat›lmas› isteni-yorsa, d›fl kap› do¤ramas›n›n bir k›sm› ya da tamam›caml› olarak yap›labilir. Ancak böyle bir durumda kap›içinde bulunan cam arac›l›¤›yla ›s› kay›plar›n›n ortayaç›kmas› söz konusu olaca¤› için, cam›n, aras›nda havabofllu¤u olan çift camdan yap›lmas› tercih edilir. ‹ç ka-p›larda ise, mekanlar aras›nda önemli bir ›s› fark› olma-yaca¤› ve ›s› kay›plar› yaflanmayaca¤› için, genellikletek cam kullan›lmas› yeterlidir.

Bektafl, C. (1991), “Babada¤ Evleri”, Yap› EndüstriMerkezi Yay›n›, ‹stanbul

Binan, M. (1981), “Ahflap Kap›lar”, Teknik KitaplarYay›nlar›, ‹stanbul

Binan, M. (1985), “Ahflap Pencere”, Kipafl Da¤›t›mc›l›k,‹stanbul

Ching, F. D. K., Adams, C. (2006), “Bina Yap›m Reh-

beri”, Yap› Yay›n, ‹stanbulEriç, M. (1994), “Yap› Fizi¤i ve Malzemesi”, Literatür

Yay›nc›l›k, ‹stanbulEser, L. (1979), “Geleneksel ve Geliflmifl Yap›”, ‹stan-

bul Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Yay›n›,‹stanbul

Gökaltun, E. (2008), “Yap› Bilgisine Girifl Ders Notlar›”,

(Yay›nlanmam›fl), EskiflehirHasol, D. (1990), “Ansiklopedik Mimarl›k Sözlü¤ü”,

YEM Yay›n, ‹stanbul‹zgi, U., Aysel, B. B. (2003), “Kap›lar”, (1. Cilt), Yap›

Endüstri Merkezi Yay›nlar›, ‹stanbulKuban, D. (1990), “Mimarl›k Kavramlar›”, Yap› Endüstri

Merkezi Yay›n›, ‹stanbulKüçükçal›, R. ve di¤. (1999), “Mimar›n Tesisat El Ki-

tab›”, Is›san Çal›flmalar› No: 238, ‹stanbulÖzdeniz, M. ve di¤. (1996), “Yap› Bilgisi”, Karadeniz

Teknik Üniversitesi Yay›nlar›, TrabzonRoth, L.M. (2006), “Mimarl›¤›n Öyküsü”, Kabalc›

Yay›nevi, ‹stanbul.Sar›, A. (2000), “Merdivenler”, Yap› Endüstri Merkezi

Yay›nlar›, ‹stanbulToydemir, N. ve di¤.(2000), “Yap› Eleman› Tasar›-

m›nda Malzeme”, Literatür Yay›nc›l›k, ‹stanbulToydemir, N., Bulut, Ü., (2004), “Çat›lar”, Yap› Yay›n,

‹stanbulTürkçü, Ç. (1997), “Yap›m”, Mimarlar Odas› ‹zmir

fiubesi Yay›nlar›, ‹zmirYücesoy, L. (1998), “Temeller, Duvarlar, Döfleme-

ler”, Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›, ‹stanbul

Yararlan›lan ‹nternet Adreslerihttp://tdkterim.gov.tr/bts/, 15.01.2009


www.hedefaof.com

www.hedefaof.com

YAPI MALZEMELER‹Tarih öncesi dönemden itibaren insano¤lunun yar› aç›k ya da üstü ve etraf› kapa-l› mekanlar ile bar›nma eylemini sa¤lamas›na yard›mc› olan yap› malzemeleri, birtasar›m›n bünyesine giren, o tasar›m›n oluflum ve kullanma süreci içindeki biçim-leniflini sa¤layan ve tasar›m› kullanan insan›n sa¤l›k ve konforunu düzenleyen hertürlü ifllenmemifl, yar› ifllenmifl veya tam ifllenmifl maddeler olarak tan›mlanabilir.Daha k›sa bir tan›mla, yap› malzemeleri, bir yap›n›n inflas›nda kullan›lan her türlümalzemedir. Önceleri uygulama tecrübesine dayanan pratik ve teorik kavramlar-dan oluflan malzeme bilgisi, günümüzde, araflt›rma ve ihtisaslaflma alanlar› genifl-lemifl ve deneylere dayanan bir bilimsel yöne ulaflm›flt›r. Yap›da malzeme, projeyiflekillendirerek onun gelecek ça¤lara kendi özellikleri oran›nda iletilmesini sa¤la-yan, üretim teknolojisi, yap› ekonomisi, yap› fizi¤i ve insan konforu ile yak›ndaniliflkili olmufltur (Eriç, M., 1994:11-12).

Yap› malzemeleri, “Üretim Yöntemine” ve “Kökenine (‹çyap›s›na)” göre olmaküzere, iki ana bafll›k alt›nda s›n›fland›r›labilir.

Üretim Yöntemine Göre Yap› MalzemeleriÜretim yöntemine göre yap› malzemeleri, “Do¤al” ve “Yapay” malzemeler olmaküzere ikiye ayr›l›r. Do¤al yap› malzemeleri, do¤adan ç›kar›ld›ktan sonra hiç ifllem-den geçirilmeden ya da çok az bir ifllemden geçirilerek yap›da kullan›lan (tafl veahflap gibi) malzemelerdir. Yapay yap› malzemeleri ise, atölye ve fabrika gibi or-tamlarda birtak›m endüstriyel yöntemler kullan›larak üretilen, bir veya birkaç mal-zemenin bilefliminden oluflan (beton, çelik, cam ve plastik gibi) malzemelerdir.

Kökenine (‹çyap›s›na) Göre Yap› MalzemeleriKökenine (içyap›s›na) göre yap› malzemeleri, “‹norganik (Cans›z olan maddeler-den elde edilmifl)” ve “Organik (Canl› olan maddelerden elde edilmifl)” malzeme-ler olmak üzere ikiye ayr›l›r. Do¤al tafl, kum, çak›l, alç›, kireç, çimento, tu¤la, se-ramik, cam ve metaller, inorganik malzemelere, ahflap, kauçuk ve plastik de, or-ganik malzemelere örnek olarak verilebilir.

DO⁄AL TAfi YAPI MALZEMELER‹Binlerce y›ldan beri insano¤lu taraf›ndan yap› malzemesi olarak kullan›lan ve ya-p›ya oldukça fazla a¤›rl›k getirmeleri ve mekan içinde yer kayb›na neden olmalar›-n›n yan› s›ra, malzeme teknolojisindeki ilerlemeler nedeniyle, günümüzde, dahaçok özel amaçlar için kullan›lan do¤al tafllar, yer kabu¤unu meydana getiren kaya-lar›n, çeflitli etkenler ile oluflturdu¤u, do¤al ve inorganik esasl› yap› malzemeleridir.

Yap›da kullan›lan do¤al tafllar›, meydana gelifllerine, elde edilifllerine ve iflleniflflekillerine göre üç gruba ay›rmak mümkündür.

Meydana Gelifllerine Göre Do¤al Tafl Yap› MalzemeleriDo¤al tafllar, yer kabu¤u içinde meydana gelifllerine göre, “Püskürük”, “Tortul”ve “Baflkalaflm›fl” tafllar olmak üzere üç gruba ayr›l›rlar. Yap› ifllerinde s›kça kul-lan›lan granit; püskürük tafllara, traverten, kum ve çak›l; tortul tafllara, mermer isebaflkalaflm›fl tafllara örnek olarak verilebilir.

794. Ünite - Bina Yap›m›nda Kul lan› lan Yap› Malzemeler i

Püskürük Tafllar: Yerkabu¤unun derinliklerindekima¤man›n, çeflitli yerkatmanlar› aras›ndameydana gelen hareketler veolaylar sonucu yeryüzüneç›karak so¤umas› ilemeydana gelen, homojenyap›l› tafllard›r.

Tortul Tafllar: Püskürük vebaflkalaflm›fl tafllar›n, çeflitliatmosferik ve yer katmanlar›aras›nda meydana gelenhareketler ve olaylar sonucuparçalanarak, tabakalarhalinde tortullaflmas› ilemeydana gelmifl, heterojenboflluklu ve fosil yap›l›tafllard›r.

Baflkalaflm›fl Tafllar:Püskürük ve tortultafllardan, yer kabu¤u içindeuzun sürede, bas›nç, ›s› veçeflitli kimyasal olaylarsonucu meydana gelmifl veorijinlerine göre, püskürükveya tortul tafllar›nözelliklerini gösterentafllard›r.

www.hedefaof.com

Elde Edilifllerine Göre Do¤al Tafl Yap› MalzemeleriToplama tafllar ve ocak tafllar› olmak üzere ikiye ayr›l›r. Toplama tafllar, zaman içe-risinde, kayalar›n parçalanmas›yla oluflan tafllard›r. Da¤ yamaçlar›nda ve dere ya-taklar›nda bulunan bu tafllar, yap›c›l›kta kullan›labilecek nitelikte olmad›¤›ndan,yap› tafl› olarak çok fazla tercih edilmezler.

Ocak tafllar› ise, zemin alt›ndaki kitlelerden elde edilen tafllard›r. Tafllar, ocak-lardan el aletleri ile, elektrikli matkaplarla, dinamit veya barut ile parçalanarak ç›-kar›l›r. Bu tafllar, ocaktan yeni ç›kar›ld›klar› zaman kolay ifllenir. Yap›c›l›kta, genel-likle bu ocak tafllar› kullan›lmaktad›r (No¤ay, S., 1984:16-17). Vitruvius’a göre de,tafl, ocaktan, inflaat›n bafllang›c›ndan iki y›l önce, yaz mevsiminde ç›kar›lmal› ved›fl ortamda b›rak›lmal›d›r. ‹ki y›l d›fl ortamda bekleyen tafllar›n, atmosferik etken-lerden zarar görmüfl olanlar› temellerde, geriye kalan zarar görmemifl olanlar› ise,do¤an›n s›nav›ndan geçtiklerinden dolay›, yap›lar›n toprak üstündeki bölümlerin-de kullan›lmal›d›r (Vitrivius, 1993:34).

‹fllenifl fiekillerine Göre Do¤al Tafl Yap› Malzemeleri‹fllenifl flekillerine göre de, “Moloz”, “Kaba Yonu”, “‹nce Yonu” ve “Kesme” tafl-lar olmak üzere dört gruba ayr›l›rlar (fiekil 4.1.).

Yap›daki Kullan›lma fiekli veYeriDo¤al tafllar, günümüzdeki yap›larda;harç, s›va ve beton yap›m›nda kullan›la-cak kum ve çak›l üretiminde, temel ve du-var örgülerinde, duvar (d›fl cephe), döfle-me ve yol kaplamalar› ile ›s› ve yang›n ya-l›t›m›nda olmak üzere çok farkl› flekiller-de kullan›lmaktad›r. Ayr›ca do¤al tafllar,heykel ve an›t yap›m›nda da kullan›lan vearan›lan bir malzemedir.

Yap›larda, homojen yap›l›, gözeneksiz(fazla su emmeye karfl›), atmosfer etkileri-ne dayan›kl›, bas›nç dayan›m› ve fizikselözellikleri yüksek olan tafllar kullan›l›r. Dö-

fleme kaplamas› olarak kullan›lacak tafllar yüzeye çimento harc› ile, duvar kapla-mas› olarak kullan›lacak tafllar ise, yap› yüzeyine iki flekilde; alç› ve çimento harc›gibi yap›flt›r›c›larla ya da metal kenetlerle uygulan›r.

Döfleme ve cephe kaplamalar›nda mermer, traverten ve granit en çok kullan›-lan do¤al tafl malzemelerin bafl›nda gelir. Yang›na dayan›m aranan bina bölümle-rinde bazalt gibi do¤al tafllar, afl›nma etkisinin fazla oldu¤u kald›r›m ve sokak kap-lamalar›nda ise, granit ve andezit türü tafllar tercih edilir. Mutfak tezgahlar›n›n kap-lamalar›nda ço¤unlukla do¤al tafl olarak mermer ya da granit kullan›l›r. Ancakmermer cinsi do¤al tafllar, asit, ya¤ ve pas etkilerinden zarar görebilecekleri için,bu tür tafllar›n seçiminde ve kullan›m›nda dikkat edilmelidir.

Do¤al tafllar›n günümüz yap›lar›nda da s›kl›kla kullan›lan bir malzeme olmas›n›n nedenisizce ne olabilir?


fiekil 4.1

‹fllenifl flekillerinegöre tafl duvarlar

Kaynak: Gökaltun,E.:2008

Moloz Tafl: Ocaktanç›kar›ld›ktan sonra yap›dakullan›lmak amac›ylaüzerinde fazla bir düzeltmeyap›lmayan kaba ve pürüzlütafl

Kaba Yonu Tafl: Yap›n›ncephesinde görünecek yüzüçekiçle kabaca ifllenmifl tafl

‹nce Yonu Tafl: Yap›n›ncephesinde görünecek yüzütarak ya da düz kalemleifllenmifl tafl

Kesme Tafl: Prizmatikbiçimli ve bütün yüzeyleridüzgün ve pürüzsüz flekildeifllenmifl tafl

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

www.hedefaof.com

AHfiAP YAPI MALZEMELER‹Ahflap, do¤ada devaml› yetiflmekte olan a¤açlardan elde etti¤imiz önemli bir yap›malzemesidir. Yine de bir a¤ac›n kereste verecek kadar büyümesi için geçen süreaz de¤ildir. Ormanlar›n yanmas›, tar›m arazisi kazanmak için kesilmesi ve ayr›caçok kullan›lan bir yap› malzemesi olmas›, ahflab›n tüketimini art›rmaktad›r (Günay,R., 2002:1). Yeryüzünde yaklafl›k 120000 çeflit bitki mevcuttur. Bunlardan ancak20000 kadar›, kullan›lacak cinste odun ham maddesi üretmektedir (Örs, Y., Kes-kin, H., 2001:1). Yap› malzemesi olarak kullan›lacak odun ham maddesinin say›s›ise oldukça s›n›rl›d›r.

Ahflab›n elde edilmesi, ifllenmesi ve tafl›nmas› kolayd›r. Fakat, atmosferik etki-lere, tafl malzeme gibi dayanamad›¤› için aç›k havada çok uzun ömürlü de¤ildir.A¤ac›n tafla göre k›sa ömürlü bir yap› malzemesi olmas›, ahflab›, ancak orman› bololan bölgelerin konut malzemesi haline getirmifltir (Kuban, D., 1990: s.33).

Günümüzde orman kaynaklar›n›n giderek azalmas› ve buna ba¤l› ekonomiknedenler, ahflab›n yap›da kullan›lma oran›n› düflürmüfltür. Ahflab›n yap›larda tek-rar kullan›l›rl›¤›n› art›rmak için, do¤al ahflap, yüksek teknoloji imkanlar› ile homo-jen bir malzeme olarak gelifltirilmifl ve yapay ahflap elde edilmifltir. Bu amaçla özel-likle yap›da kullan›lmaya elveriflli olmayan ahflaplardan da yararlan›lmaktad›r.

Ahflap, hava boflluklu dokusu ve bünyesindeki selüloz nedeniyle s›cak ve so-¤u¤a karfl› geçirimsiz ve ayr›ca ses tutucu bir malzemedir. Lifli ve boflluklu doku-su nedeniyle de, hafif ve yük tafl›ma de¤eri yüksek bir yap› malzemesidir.

Ahflap, içindeki rutubet miktar› ile mukavemetine ve kalitesine göre olmak üze-re iki s›n›fa ayr›l›r:

A) Ahflab›n ‹çindeki Rutubet Miktar›na Göre;• Taze yap› ahflab› (rutubet miktar› s›n›fland›r›lmam›flt›r.)• Yar› kuru yap› ahflab› (rutubet miktar› < % 35)• Kuru yap› ahflab› (rutubet miktar› < % 20)B) Ahflab›n Mukavemetine ve Kalitesine Göre;• Birinci s›n›f (kalite) ahflap (yüksek mukavemetli ahflap)• ‹kinci s›n›f (kalite) ahflap (normal mukavemetli ahflap)• Üçüncü s›n›f (kalite) ahflap (az mukavemetli ahflap) (Çobano¤lu M. ve di¤.,

1997:137-138).

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriAhflap malzemeler yap›da çok farkl› ifllevlerde (tafl›y›c›, kaplama, dekoratif...) gö-rev al›r ve çok farkl› flekillerde yap›daki yerine uygulan›r. Ahflap özelli¤i nedeniy-le, büyük mekanlar›n üzerinde tafl›y›c› kirifl olarak tek bafl›na görev yapabilecekyeterlilikte bir malzeme de¤ildir. Ancak günümüzde lamine (tabakal›) ahflap (fiekil4.2.) olarak isimlendirilen üst üste yap›flt›r›l›p, yüksek bas›nç alt›nda preslenmifldo¤al ahflap elemanlarla çok büyük aç›kl›¤a sahip; spor salonu, konser salonu veyüzme havuzu gibi yap›lar›n üzerini geçmek mümkündür. Ahflap ayr›ca tafl›y›c›eleman olarak, karkas (iskelet) sistemde infla edilen yap›lar ile binalar›n çat›lar›n-da da çeflitli boyutlarda kullan›lmaktad›r.


www.hedefaof.com

Döfleme, çat› örtüsü, tavan, iç ve d›fl duvar kaplamas› olarak yap›ya giren do-¤al ahflap yan›nda, günümüzde ince kaplama levhalar, kontrplak, lif ve yonga lev-halar (sunta, mdf vb.) gibi yapay ahflap çeflitlerinin de genifl bir kullan›m alan› var-d›r. Do¤al ve yapay ahflap kaplamalar, kaplama amac›yla yap›daki yerlerine yanyana getirilerek, birbirine geçmeli olarak ya da üst üste bindirilerek uygulan›r. Ya-p›n›n d›fl cephesinde ahflaplar›n üst üste bindirilmesi ile oluflturulan cephe kapla-mas›na “Yal› Bask›s›” ad› verilir (fiekil 4.3.). ‹ç cephe kaplamas›nda ise ahflap kap-lama birbirine geçmeli flekilde yap›l›r. Bu flekildeki kaplama “Lambri Kaplama”olarak isimlendirilir (fiekil 4.4.). Döflemelerdeki uygulamas› ise ço¤unlukla parkekaplama fleklindedir. Do¤al ve yapay ahflap döfleme kaplamalar›, genellikle, kördöflemeye ve kadronlara (kare kesitli a¤aç) çak›lmak veya flap (düzeltme betonu)üzerine yap›flt›r›lmak suretiyle yap›daki yerine uygulan›r.

Pencere ve kap› kurulufllar›nda da yer alan ahflap, pencerelerin ve özellikle ka-p›lar›n kasa ve kanat gibi elemanlar›n›n yap›m›nda günümüzde genifl bir uygula-ma alan›na sahiptir.

Haz›r duvar, döflemeve çat› panolar› fleklin-de yap›ya giren eleman-larda ise, ço¤unlukla,yapay ahflap kullan›l-maktad›r. Dolu, boflluk-lu veya petek sistemfleklinde bulunan ahflappano elemanlar›, kalitekontrolü, esneklik, h›zve ekonomi sa¤lay›c› ni-telikleri ile, özellikle,konut üretiminde, çelik,beton veya ahflap karkas(iskelet) sistem eleman-lar› aras›nda yo¤un birbiçimde kullan›lmakta-


fiekil 4.2

Lamine ahflaplar ileyap›lan bir bina in-flaat›

Kaynak:http://www.oranmi-marlik.com.tr/ima-ges/proje_holzba-u/sosyal/02_01.jpg,01.04.2009

Kör döfleme: Ahflap parkekaplaman›n alt›na, düflükkalitedeki tahtalarla yap›lanve kadronlara çak›landöfleme.

fiekil 4.3

Bina cephesindeahflap yal› bask›s›kaplama

Kaynak:http://www.bod-rumdaha-yat.com/Por-tals/0/firmalar/ima-ges/foto/218/Agora-11.jpg, 01.04.2009

www.hedefaof.com

d›r. Bunlar›n d›fl›nda, yapay ahflap malzemelerden talafl ve lif levhalar›, ›s› ve sesyal›t›mlar›nda da tercih edilmektedir (Eriç, M., 1994: 321-322).

Yap›n›n d›fl cephesinde ahflaplar›n üst üste bindirilmesi ile oluflturulan “yal› bask›s›”, siz-ce hangi yap›larda daha çok kullan›lan bir ahflap cephe kaplama tekni¤i olmufltur?

KERP‹Ç YAPI MALZEMELER‹Güneflte kurutularak üretilen kerpiç uygarl›k tarihinin önemli yap› malzemelerindenbirisidir. Bundan yaklafl›k 6000 y›l önce Mezopotamya’da Asurlular kerpiç kullana-rak y›¤ma yap›lar infla etmifllerdir. A¤aç varl›¤›n›n az oldu¤u, tafl›n kolay bulunma-d›¤› yöre ve ülkelerde kerpiç yayg›n biçimde uygulanm›flt›r. Günümüzde ise ker-piç, tekrardan güncel bir yap› malzemesi olarak görülmeye bafllanm›flt›r (Türkçü,Ç., 1997:128). Bugün toprak yap›, en az geliflmifl ülkelerden en geliflmifl ileri endüs-tri ülkelerine kadar, dünyan›n her yerinde, üzerinde en çok çal›flma ve araflt›rmayap›lan konular›n bafl›nda yer almaktad›r. Kerpiç yap›, konut, iflyeri ve hizmet bi-nalar›n›n yap›m› için ülkede bol bulunan kaynaklardan en kolay ve en ileri düzey-de yararlanmay›, yöre halk›n›n gelenek ve göreneklerini de¤erlendirme olana¤›, et-kin ölçüde enerji tasarrufu, kalk›nma için gerekli kaynaklar›n yap› sektöründekikullan›m›n› en az düzeye indirmeyi, her mevsimde bina içinde kullan›c›ya en uy-gun yaflam koflullar›n›, günümüzde uygarl›¤›n gere¤i olan her türlü donat›m›n ya-p›da uygulanmas› olana¤›n› sa¤lar. Bu nedenle kerpiç yap›, günümüzde “Ça¤daflYap›” niteli¤ini de kazanm›flt›r. (http://www.kerpicev.com/uretimstandarti.htm,27.03.2009).

Birçok olumlu özelli¤ine ra¤men topra¤›n yap› malzemesi olarak kullan›lmas›-n›n sak›ncal› yönleri de vard›r. Toprak yap›, genellikle ya¤›fllardan korumay› ge-rektirir. Çünkü kerpiç, yap› malzemeleri içerisinde neme ve suya karfl› dayan›m› enzay›f olan malzemedir. Devaml› bak›m gerektirir. Toprak yap›da duvar iç yüzeyle-ri toz ve kir tutar. Uygun bir kaplama yap›lmas› gerekir (Gürdal, E., 19...:2). Buolumsuz yönlerini ortadan kald›rmak için, kerpicin içine çimento, kireç, alç›, çeflit-li endüstriyel at›klar ve lifsel bitki at›klar› gibi çeflitli maddeler kat›larak kerpicinözelli¤i ve niteli¤i art›r›lmakta ve günümüz yaflam›nda ça¤dafl bir malzeme olarakkullan›ma sunulmaktad›r.

Kerpiç ülkemizde en çok hangi bölgelerde kullan›lmaktad›r?


fiekil 4.4

Ahflap lambrikaplama

Kaynak:http://deska.com.tr/images/ah%FEap%20lambri.jpg,01.04.2009

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

www.hedefaof.com

SERAM‹K YAPI MALZEMELER‹Seramik, en k›sa flekliyle, kökeni kil olan piflmifl malzeme olarak tan›mlanabilir.Belirli bir üretim sürecini geçirdikten sonra, kil, sert ve deforme olmayan ve baz›özel etkenler d›fl›nda hiçbir d›fl etkiden kolayca etkilenmeyen bir malzeme halinegelir. Bu niteli¤i kazanabilmesi için, kilin mutlaka piflirilmesi gerekir. Di¤er bir ifa-deyle, piflmemifl kile seramik denilemeyece¤i gibi, yeterince piflmemifl kile de, se-ramik denilmemesi gerekir. Çünkü, bu tür bir malzemeden, gerçek bir seramiktenbeklenen dayan›mlar› beklemek söz konusu de¤ildir (Toydemir, N. 1991:1).

Seramikler, piflme derecesine de ba¤l› olarak, homojen, sert ve geçirimsiz özel-likte yap› malzemeleridir. Genelde donmaya karfl› dayan›kl›d›rlar. Çeflitli kimyasal-lara ve mikroorganizma etkilerine karfl› oldukça dayan›kl›d›rlar. Seramik malzeme-ler grubunda yer alan tu¤lalar›n boflluklu (gözenekli) yap›s› ve içindeki delikler-den (delikli tu¤lalarda) dolay›, ›s› tutuculuk (›s›y› iletmeme) özellikleri vard›r. Se-ramik döfleme ve duvar kaplamalar›, kiremitler ve s›hhi tesisat malzemeleri ise, sugeçirmeme özelli¤ine sahiptirler.

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriSeramik yap› malzemeleri, yap›da kullan›ld›klar› yere göre:

• Duvar Malzemeleri• Döfleme Malzemeleri• Kaplama Malzemeleri• Çat› Kaplama Malzemeleri• S›hhi Tesisat Malzemeleri

olmak üzere, befl farkl› bafll›k alt›nda s›n›fland›r›labilir.

Duvar MalzemeleriSeramik duvar malzemeleri tu¤lalard›r. “Tafl›y›c›” ve “Tafl›y›c› Olmayan” tu¤lalarolarak iki farkl› flekilde üretilir. Tafl›y›c› duvar malzemesi olarak üretilen tu¤lalar,y›¤ma yap› sisteminde kullan›lmakta olup, üzerine gelen yap› yüklerini tafl›maözelli¤i vard›r. Düfley delikli ya da dolu (deliksiz) olarak üretilirler (fiekil 4.5.).

Tafl›y›c› olmayan tu¤lalar ise, karkas (iskelet) yap› sisteminde kullan›l›r. Bu tu¤-lalar›n, sadece kendi yüklerini tafl›ma özelli¤i vard›r. Karkas yap› sistemi içinde,dolgu eleman› veya mekanlar› birbirinden ay›ran bölücü eleman olarak kullan›l›r-lar. Genelde yatay delikli olarak üretilirler (fiekil 4.5.). Yatay delikli tu¤lalar, tafl›y›-c›l›k özelli¤i bulunmayan tu¤lalar olduklar› için kesinlikle y›¤ma yap›larda kullan›l-mamal›d›r.


fiekil 4.5

Tafl›y›c› ve tafl›y›c›olmayan tu¤latürleri

Kaynak: Gökaltun,E.:2008

www.hedefaof.com

Döfleme MalzemeleriSeramik döfleme malzemeleri de, “Tafl›y›c›” ve “Tafl›y›c› Olmayan” döfleme malze-mesi olarak iki farkl› flekilde üretilir. Tafl›y›c› olmayan döfleme malzemesi ile yap›-lanlar›na, “Asmolen Döflemeler” denir (fiekil 4.6.). Yap›larda döfleme kaplama mal-zemesi olarak yayg›n kullan›m› daha çok asmolen döfleme fleklindedir. Asmolendöfleme bloklar›, tafl›y›c› betonarme döflemede dolgu malzemesi olarak kullan›l›r.Betonarme kiriflleri asmolen döfleme tu¤lalar› aras›nda gizleyip, düz bir tavan eldeetmek amac›yla uygulan›r. Boflluklu yap›s› nedeni ile katlar aras›nda ses ve ›s› ya-l›t›m›n›n sa¤lanmas›nda da oldukça etkilidir.

Kaplama MalzemeleriSeramik kaplama malzemeleri, “Döfleme Kaplama Malzemesi” ve “Duvar KaplamaMalzemesi” olarak ikiye ayr›l›r.

Seramik döfleme kaplama malzemeleri, yatay veya az e¤imli yüzeylere bitirmemalzemesi olarak kaplanan yap› malzemeleridir. De¤iflik flekil ve boyutlarda döfle-me tu¤lalar›, piflmifl toprak karolar ve gre seramik karolar olarak üretilirler. Döfle-me kaplama malzemeleri, yürüme emniyetini sa¤lamak için kaygan yüzeyli olaraküretilmezler. Bu amaçla yüzeyleri s›rlanmaz. Döfleme kaplama malzemelerinin suemme özelli¤i hemen hemen yüzde s›f›rd›r. Afl›nmaya da oldukça dayan›kl›d›rlar.

Duvar kaplama malzemeleri, düfley veya düfleye yak›n e¤imdeki duvar ve e¤im-li yüzeylere kaplanan bitirme malzemesidir. S›rl› veya s›rs›z prese kaplama tu¤lala-r›, piflmifl toprak plaket kaplamalar› (bisküvi tu¤lalar›), gre seramik karolar› ve çi-nileri içerir. Duvar kaplamalar›nda afl›nma söz konusu olmad›¤› için, döfleme kap-lamalar›na göre kal›nl›klar› daha az olacak flekilde ve s›rlanarak üretilirler. Duvarkaplamalar› düfley yüzeyde uygulanan malzemeler olduklar› için, harç ile ya da se-ramik yap›flt›r›c›s› ile duvara daha iyi yap›flabilmeleri amac›yla, arka yüzeylerine gi-rinti ve ç›k›nt›lar yap›l›r.

Çat› Kaplama MalzemeleriKiremit, bir seramik çat› örtü malzemesidir. ‹lk defa yaklafl›k befl bin y›l önceÇin’de piflmifl topraktan üretilmifl ve kullan›lm›flt›r. Marsilya tipi kiremit ve alaturkakiremit günümüzde en çok kullan›lan türleridir (fiekil 4.7.). Kiremitler, her türlü at-mosferik etkiye ve kimyasallara karfl› son derece dayan›kl›d›rlar. Hemen hemenher iklim bölgesinde kullan›lmaya uygundur. Su emme özellikleri yoktur. Özellik-le d›fl ülkelerde, kiremitlerin çok de¤iflik flekilleri oldu¤u gibi, havaland›rma ve ba-ca kenar› kiremitleri gibi çok de¤iflik tipte ve boyda üretimleri de yap›lmaktad›r.


fiekil 4.6

Asmolen döflemetu¤lalar› veasmolen döflemekesitleri

Kaynak: Yücesoy, L.:1998:82

www.hedefaof.com

S›hhi Tesisat MalzemeleriSeramik yap› malzemeleri, yap›da, lavabo, hela tafl›, klozet, dufl teknesi ve küvetgibi s›hhi tesisat malzemeleri fleklinde de kullan›lmaktad›r. Kir tutmamas›, kolay te-mizlenebilmesi, görünüfl yönünden istenilen nitelikte elde edilebilmesi, suya, kim-yasal etkilere ve ›s›ya dayan›kl› oluflu, uzun ömürlü bir malzeme olmas› gibi ne-denlerle seramik, s›hhi tesisat malzemesi üretiminde tercih edilmektedir. Ayr›ca,hela tafl› ve klozet gibi flekillendirilmesi güç s›hhi tesisat malzemelerinin, seramikd›fl›ndaki malzemelerden üretiminde teknolojik aç›dan büyük zorluklar getirmesi,serami¤in s›hhi tesisat malzemesinde tercih edilmesinin bir baflka önemli nedeni-dir (Toydemir, N. 1991:168).

Tafl›y›c› ve tafl›y›c› olmayan delikli tu¤lalar aras›ndaki en önemli fark nedir?

HAF‹F BLOK YAPI MALZEMELER‹Yap›lar üzerine fazla yük getirmemek amac›yla çok farkl› malzemelerden üretilenhafif blok yap› malzemeleri vard›r. Bunlar›n en çok bilinenleri ve kullan›lanlar›;gazbeton, beton briket ve bims blok yap› malzemeleridir.

Gazbeton Blok Yap› MalzemeleriBetonun bulunmas›ndan bu yana insanlar daha hafif beton elemanlar üretebilmekiçin kar›fl›ma tüf, sünger tafl› ve perlit gibi do¤al hafif agregalar katma, kimyasal ve-ya inorganik katk› maddeleriyle hacmi art›rarak a¤›rl›¤› hafifletme gibi çeflitli yön-temler denemifllerdir (Türkçü, Ç., 1997:187). Bu ürünlerden birisi olan gazbeton da(fiekil 4.8.), hafif beton grubuna giren bir yap› malzemesidir. Silis kumu, ba¤lay›c›olarak kullan›lan çimento ve kireç ile birlikte suyla kar›flt›r›l›r. Bu kar›fl›ma gazoluflturucu alüminyum ilave edilerek bir hamur elde edilir. Bu hamur çelik kal›p-lara dökülür. Milimetrik toleransla istenilen boyutlarda kesilir ve sertlefltirmek ama-c›yla da buhar kürüne tabi tutulur. (http://www.insaatmuhendisligi.net/in-dex.php?topic=70.msg278, 26.03.2009).


Marsilya Kiremiti Alaturka Kiremit

fiekil 4.7

Kiremit türleri

Kaynak: http://dem-payapi.com/in-dex.php?sayfagos-ter=kiremitler,01.04.2009,http://firma.balike-sir.gen.tr/selaleya-pi/?maga-za=urun&ra=7612,01.04.2009)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

www.hedefaof.com

Yap›s›n›n %84’ ü durgun hava içeren gözeneklerden oluflur. Gazbetona yüksek›s› yal›t›m› ve en hafif yap› malzemesi olma özelli¤ini sa¤layan, bu küçük gözenek-ler içine s›k›flm›fl kuru havad›r (http://www.tgub.org.tr/Default.asp?L=TR&mid=232,26.03.2009).

Hafif yap› malzemesi oldu¤undan büyük boyutlarda üretilebilir. Bu boyutlarda-ki düzgün yüzeyli bloklarla duvar örülmesinde büyük kolayl›klar sa¤lar. Gazbetonbloklar, özel testeresi sayesinde, ahflap keser gibi istenilen ölçülerde ve rahatl›klakesilebilir. Duvar iflçili¤ini basitlefltirir ve kolaylaflt›r›r. Buna ba¤l› olarak da duvarörme h›z›n› ve verimini art›r›r. Hafif, gözenekli ama ayn› zamanda yüksek bas›ncadayan›kl› bu yap› malzemesi; ahflap gibi ifllenebilir oldu¤undan, istenilen her tür-lü geometrik flekil verilebilir.

Gazbeton, betondan 10, delikli tu¤ladan 3 kat daha fazla ›s› yal›t›m›na imkanverir. Gözenekli yap›s› sayesinde d›flar›daki so¤u¤u içeriye, içerideki s›cakl›¤› dad›flar›ya iletmez. Her türlü iklim flartlar›na ve özellikle de donmaya karfl› dayan›k-l›d›r. Gözeneklerinin kapal› bir yap›ya sahip olmas› özelli¤inden dolay›, su ve ne-mi daha az emer. ‹norganik yap›s› sayesinde yang›na karfl› da dayan›kl›d›r. Masifbir yap› malzemesi oldu¤undan çok iyi ses yal›t›m› sa¤lar.

Betondan 6, blok tu¤ladan 3 kat daha hafiftir. Bu hafifli¤i sayesinde nakliye veiflçilik masraflar›nda önemli tasarruf sa¤lar. Bas›nca dayan›m› yüksektir. Binayaçok az yük getirdi¤inden depremin bina üzerindeki etkisini azalt›r. (http://www.in-saatmuhendisligi.net/index.php?topic=70.msg278, 26.03.2009).

Beton Briket Blok Yap› MalzemeleriBriket; çimento, sünger tafl›, tüf, perlit, kömür cürufu ve katran tortusu gibi çeflitliagregalar ve suyun kar›flt›r›l›p, bas›nçla s›k›flt›r›lmas› ile elde edilen bir yap› malze-mesidir (fiekil 4.9.).

Dolu veya boflluklu üretilebilirler. Boyutu tu¤ladan daha büyük olmas›na ra¤-men hafiftir. Kolayca tafl›nabilir. Hem y›¤ma yap›lar›n tafl›y›c› duvarlar›nda, hem detafl›y›c› olmayan duvarlarda kullan›l›r. Tafl›y›c› duvarlarda dolu olan beton briketbloklar kullan›lmal›d›r. Beton briketlerin, betonarme döflemelerde asmolen tu¤las›olarak kullan›lmak üzere üretilen türleri de bulunmaktad›r.


fiekil 4.8

Çeflitli boyutlardakigazbeton blok yap›malzemeleri

Kaynak:http://www.kaptan-ticaret.com/ima-ges/gazbeton.jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

Bims Blok Yap›MalzemeleriBims blok, özellik ve gö-rünüm olarak beton bri-kete benzeyen bir yap›malzemesidir (fiekil4.10.). En önemli fark›,agrega malzemesi olarakbims (pomza) ad› verilenvolkanizma sonucu olu-flan, kristalize, birbirin-den ba¤›ms›z gözenekli,süngerimsi, fiziksel vekimyasal etkilere karfl›dayan›kl›, do¤al ve vol-kanik bir kayac›n kulla-n›lmas›d›r(http://www.blok-

bims.com.tr/, 26.03.2009).Bims bloklar, yüksek elastikiyet özelli¤i nedeniyle depreme dayan›kl›d›r. Hafif-

li¤i sayesinde binalar›n a¤›rl›¤›n›, betonarme binalarda da kolon ve kirifllere gele-cek yükü azalt›r. Duvar örmek için özel bir iflçili¤e gerek yoktur. Zaman, iflgücü vemalzemeden tasarruf sa¤lan›r. Malzemenin boyutlar› çok düzgün oldu¤undan üze-rine ince bir s›va tabakas› yeterlidir. S›valarda kabarma ve çatlama olmaz(http://www.aybims.com/beton.htm, 26.03.2009).

Ayr›ca duvarlar›nda bims bloklar›n kullan›ld›-¤› yap›larda, kapal› mekanlar›n iç s›cakl›klar›n›istenilen düzeyde tutabilmek, d›fl iklim koflulla-r›na karfl› yap›lan ›s›tma so¤utma ifllemlerindeve en önemlisi iyi bir ›s› yal›t›m› elde etmekmümkündür. Ayr›ca bims blok, duvarlarda vedolay›s›yla binada, yap› fizi¤i flartlar›n› yerinegetirdi¤i için yap› konforunu art›r›r ve duvarlar-da nem ve küflenme sorununu ortadan kald›r›r.Bims bloklar›n, beton briketlerde oldu¤u gibibetonarme döflemelerde asmolen tu¤las› olarakkullan›lan türleri de vard›r.

Hafif blok tu¤lalar› yap›da kullanmakla depreme karfl› bir avantaj sa¤lanabilir mi?

AGREGALAR (KUM VE ÇAKILLAR)Do¤al ya da yapay olarak üretilen agregalar, harç, s›va ve beton gibi yap› malze-melerinin üretilmesinde kullan›lan kum ve çak›llar› kapsar.

Kumlar do¤al olarak nehir, deniz ve ocaklardan elde edilir. ‹nflaat için kullan›la-cak en iyi kumlar nehir ve ocaktan elde edilen kumlard›r. Deniz kumlar›n›n yap›dakullan›lmas› iyi y›kanmad›klar› sürece çok sak›ncal›d›r. Çöl kumlar› çok ince tanelioldu¤u için inflaatta kesinlikle kullan›lamaz. Kumlar ayr›ca yapay olarak tafl ve ça-k›llar›n çeflitli endüstriyel ifllemlerden geçirilerek parçalanmas›yla da elde edilir.


fiekil 4.9

Beton briket

Kaynak:http://www.aydin-kirec.com/beton-mamulleri/briket-ler.jpg, 01.04.2009

fiekil 4.10

Bims blok

Kaynak:http://www.evims-hop.com/ima-ges_bu-yuk/26050306102076376.jpg,01.04.2009

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

www.hedefaof.com

Çak›llarda kumlar gibi do¤al ya da yapay yöntemler ile elde edilir. Kumlara gö-re daha iri taneli yap› malzemeleridir. Yapay olarak üretilen çak›llar, do¤al olaraküretilen çak›llara göre çok fazla köflelidir. Bu durum beton içinde fazla boflluk kal-mas›na neden olabilir. Çünkü agregalar (kum ve çak›llar), beton hacminin yakla-fl›k olarak % 75’ini kapsad›klar› için, gerek beton ekonomisi ve gerekse mukave-met ve dayan›kl›l›k özellikleri üzerinde önemli etkilere sahiptirler. Bu nedenle ag-regalar;

• Temiz, sert ve dayan›kl› olmal›,• Suyun etkisi ile yumuflamamal› ve da¤›lmamal›,• Çimentonun içinde bulunan çeflitli kimyasal bileflenler ile zararl› bileflikler

meydana getirmemeli,• Donat›n›n korozyona (paslanmaya) karfl› korunmas›n› tehlikeye düflürme-

melidir. (No¤ay, S, 1984:44, Kocataflk›n, F., 1972:19).

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriAgregalar yap›da, serbest flekilde ve aglomere (s›va, harç, beton...) malzemesi ol-mak üzere iki farkl› kullan›m alan›na sahiptir. Serbest flekilde kullan›lan agregalar,zemin alt›nda bulunan temellerin üzerlerine gelen yükü topra¤a eflit biçimde da-¤›tmas› için, yol kaplamas› alt›nda da dolgu ve düzeltme amac›yla kullan›l›r. Aglo-mere malzemesi olarak kullan›lan agregalar, s›va, harç, beton, karo mozaik, asfaltve çeflitli su yal›t›m malzemelerinin içinde yer alarak, yap›n›n çok farkl› noktalar›-na uygulan›r.

Yap›n›n inflas›nda deniz kumu kullanman›n sizce ne gibi sak›ncalar› vard›r?

BA⁄LAYICI YAPI MALZEMELER‹ (ALÇI, K‹REÇ VEÇ‹MENTO)Do¤al tafl, agrega ve çeflitli kargir (tu¤la, kerpiç, briket...) yap› malzemelerini bir-birine ba¤lamak ve bu flekilde yapay tafl meydana getirmek amac›yla kullan›lan,havada veya suda kat›laflma özelli¤i gösteren alç›, kireç ve çimento gibi malzeme-ler, ba¤lay›c› yap› malzemeleri olarak nitelendirilir.

Alç›Alç› tafl›ndan elde edilen beyaz renkli, inorganik içerikli ve su ile kar›flt›r›ld›¤› za-man kat›laflma özelli¤i gösteren bir ba¤lay›c› yap› malzemesidir. Alç›, asit reaksi-yonlu bir malzeme olup, rutubetli ortamda demirin korozyona u¤ramas›na yanipaslanmas›na yol açar. Kargir malzeme ve demire karfl› iyi bir yap›flma özelli¤i ol-mas›na karfl›l›k, ahflaba karfl› zay›ft›r. Dolay›s›yla ahflap malzemeler üzerine alç›do¤rudan uygulanamaz aksi takdirde uyguland›¤› yüzeyden k›sa süre içinde dökü-lür. Alç› atefle ise dayan›kl› bir malzemedir. Bu bak›mdan yang›na karfl› dayan›maranan yerlerde kullan›labilir. Alç›n›n ayn› zamanda ›s› tutuculuk de¤eri de yük-sektir. Bu özelli¤i sayesinde ›s›y› di¤er tarafa iletmez ve iyi bir ›s› yal›t›m› sa¤lar.

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriAlç›, suda kolayl›kla erimesi nedeniyle, zemine yak›n veya suyun etkisinde olanyerlerde kullan›lmamal›d›r. D›fl cephe kaplamas› olarak kullan›ld›¤›nda da yüzeyimutlaka su geçirmeme özelli¤i bulunan silikat içerikli koruyucu maddelerle ya daboyalarla kaplanmal›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

www.hedefaof.com

Demiri korozyona (paslanmaya) u¤rataca¤› için, demir yap› malzemeleri ile birarada kullan›lmamal›d›r. Metal yap› malzemeleri ile birlikte kullan›lma zorunlulu-¤u oldu¤u takdirde metaller, bak›r veya galvanize demirden seçilmelidir.

Günümüzde alç›n›n kullan›lma yerleri, ba¤lay›c› malzeme olmaktan öteye geç-mifl, iç mekanlarda duvar kaplama malzemesi, asma tavan malzemesi ve bölücüduvar elemanlar› haline dönüflmüfltür. Yap›da genellikle, derz doldurulmas›nda veonar›m ifllerinde, harç ve s›va yap›m›nda, beton ve heykel kal›pç›l›¤›nda, iç süsle-mecilikte kullan›lmaktad›r. Gerekli durumlarda alç›, renklendirilebilmektedir. Ayr›-ca, ses ve ›s› yal›t›m özellikleri nedeniyle de, yap›da yayg›n bir flekilde kullan›l-maktad›r (Eriç, M., 1994:202).

KireçKireç, kalker (kireç) tafl›ndan elde edilen beyaz renkli, inorganik içerikli ve baz›türleri havada, baz› türleri de suda kat›laflma özelli¤i gösteren bir ba¤lay›c› yap›malzemesidir. Hava kireci ve su kireci olmak üzere ikiye ayr›l›r. Kirecin kat›laflma-s› havada bulunan karbondioksit gaz›n›n etkisi ile oldu¤u için, bu tür kireçler “ha-va kireci” ad›n› al›r. Hava kireçlerinin en önemli özelli¤i, suda erimesidir. Su kireç-leri ise hem havada, hem de suda kat›laflma özelli¤ine sahiptir. Su kireçleri kesin-likle su ve nemden etkilenmeyen bir kireç türüdür.

Kirecin en önemli özelli¤i, kargir (tu¤la, kerpiç, briket...) malzeme ile yüksekaderans göstermesi yani iyi derecede kargir yüzeye yap›flma özelli¤i bulunmas›d›r.Deformasyon kabiliyetinin üstünlü¤ü nedeni ile çatlama yapmaz ve eski fleklinetekrar dönebilir.

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriKireç, bilinen en eski ba¤lay›c›lardan biridir. Babil, M›s›r, Hitit ve Pers uygarl›kla-r›, hava kirecini yap›da ba¤lay›c› malzeme olarak, Romal›lar, su kirecini, su içi in-flaatlar›nda, Türkler de, tu¤la k›r›klar›n›n ö¤ütülüp, kireçle kar›flt›r›lmas› ile eldeedilen “Horasan Harc›”n› yap›lar›nda kullanm›fllard›r.

Günümüzde ise kireç, s›va, ba¤lay›c› boya malzemesi ve plastik endüstrisindeham madde olarak genifl bir kullan›m alan›na sahiptir. Kireç badana yap›m›nda, ki-recin, aderans özelli¤ini art›rmak amac›yla, tutkal, zeytinya¤› ve tuz gibi baz› katk›maddeleri ilave etmek mümkündür. Hava kireçleri, yap› içinde suyun etkisinin ol-mad›¤› yerlerde kullan›lmal›d›r. Su kireçleri ise, gerek yap› d›fl›nda, gerekse suiçinde kullan›labilir.

ÇimentoÇimento, belli oranlardaki kil ve kalkerin kar›flt›r›l›p, çeflitli s›cakl›k derecelerindepiflirilmesi sonucu elde edilen, havada ve suda kat›laflma özelli¤i gösteren, inorga-nik içerikli, gri veya beyaz renkli bir ba¤lay›c› yap› malzemesidir.

‹nsano¤lu 19. yüzy›la kadar, yap›larda ba¤lay›c› madde olarak kireç veya puzo-lan kireç (volkanik esasl› killi ve kalkerli toprak) kullanm›flt›r. Çimento ilk olarak19. yüzy›l›n bafllar›nda bulunmufl ve bu tarihten sonra h›zla yay›larak bütün dün-yada kullan›lan bir ba¤lay›c› yap› malzemesi olmufltur. Çimentonun yap› inflaas›nagetirdi¤i en büyük yenilik, betonarme yap› malzemesinin bulunmas›d›r. Çimento,agrega (kum-çak›l) ve inflaat demirinin bir araya gelmesi, birbiri ile çok iyi ba¤la-y›c›l›k özelli¤i olan ve yüksek bas›nç mukavemetine sahip bir yap› malzemesininortaya ç›kmas›na neden olmufltur.


www.hedefaof.com

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriGünümüzde çimento, 20. yüzy›l bafllar›ndan itibaren s›va, harç, beton ve özel be-ton üretimi ile genifl kullan›m alan› bulmufltur. Ortam flartlar›, kullan›m yeri ve ba-k›m gibi özellikleri göz önünde bulundurularak, birçok çimento türü, farkl› amaç-lar için kullan›laca¤› gibi, çimentonun içine baz› özel katk› maddeleri katarak çi-mentoyu, istenilen flartlar› (s›cak ya da so¤uk havada beton dökmek, betona su ge-çirimsizlik özelli¤i kazand›rmak gibi) sa¤lay›c› niteli¤e getirmek de mümkündür.

Beton yap›m›nda, kar›fl›m›n içine çimentonun erimesine yol açan ve ph dere-cesi 7’nin alt›nda olan asitik sular kullan›lmamal›d›r. Asitik özelli¤i ya da içinde çe-flitli kimyasal maddeler bulunan sular, betonun ayr›flmas›na ve da¤›lmas›na nedenolurlar.

Çimento büzülme oran› fazla olan bir malzemedir. Büzülme miktar›n›n bekle-nenden fazla miktarda gerçekleflmesi, çimento ile yap›lm›fl tabakan›n (s›va ya dadöfleme kaplamas›n›n) çatlamas›na yol açar. Bu nedenle uygulamadan k›sa bir sü-re sonra, çimentolu tabakan›n kat›laflmas›n› tamamlay›ncaya kadar, büzülme yap›pçatlamas›n› önlemek için, sürekli olarak nemli tutulmal› ve s›k s›k sulanmal›d›r.

Ayr›ca, yap›daki kullan›m›ndan önce, çimentonun d›fl etkenlerden korunmas›da önemli bir sorundur. fiantiyeye ço¤unlukla ka¤›t torbalar içerisinde getirilen çi-mentonun nemden etkilenip, kat›laflmamas› için nem ve hava etkilerinden özellik-le korunmas› gerekir. Çimento, en iyi flartlarda korunmas› halinde bile üç y›l so-nunda mukavemetinin % 50’sini kaybeder. Portland çimentosu, korunmas› ve sak-lanmas› en kolay çimentodur. Türkiye’de beton üretiminde en çok kullan›lan çi-mento türleri de, Portland çimentosu ve Beyaz Portland çimentosudur. Dolay›s›y-la, bütün bu faktörler göz önüne al›nd›¤›nda, kullan›m için Portland çimentolar›-n›n tercih edilmesinin her bak›mdan avantajl› oldu¤u söylenebilir.

Is› tutuculuk de¤eri yüksek (›s›y› iletmeme özelli¤i) olan alç›, tek bafl›na ›s› yal›t›m malze-mesi olarak kullan›labilir mi?

YAPAY TAfi YAPI MALZEMELER‹ (HARÇ VE BETON)Ba¤lay›c› malzemeler (kireç-çimento), agrega (kum-çak›l) ve suyun kar›fl›m› so-nucunda elde edilen yapay tafl malzemeler, harç ve beton olmak üzere iki grubaayr›l›r.

HarçKireç ve çimento gibi ba¤lay›c› malzemeler, agrega (kum-çak›l), su ve gerekti¤in-de kimyasal katk› maddelerinin kar›fl›m›ndan meydana gelen, mukavemet ve d›fletkilere dayan›kl›l›k gibi özellikler gösteren kar›fl›mlara “Harç” denir.

Topra¤›n yap› malzemesi olarak kullan›lmas›, kerpiçle beraber harc› da ortayaç›karm›flt›r. ‹lk önceleri çamur, do¤rudan a¤aç dallar›n› birlefltirici bir malzeme, da-ha sonraki dönemlerde de kerpiçleri ba¤lay›c› harç olarak kullan›lm›flt›r. Fakat k›-sa sürede toprak haline dönüflen çamurun, sa¤lam ve dayan›kl› bir duvar›n yap›-m› için elveriflli olmad›¤› görülmüfltür. Daha güçlü bir madde, Romal›lar dönemin-de kireç ve kumun, su ile kar›flt›r›lmas› sonucu meydana getirilmifl olan kireç har-c›d›r. Bu yeni malzeme, sadece tu¤la ve tafl duvarda ba¤lay›c› olarak de¤il, yüzey-leri örten ve koruyan s›va olarak da kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Harc›n geliflimi, bü-tün do¤al ba¤lay›c› malzemelerin görevini gören ve homojen bir yap› malzemesiolan çimento harçlar›n›n ortaya ç›k›fl›na kadar sürmüfltür (Kuban, D., 1990:39).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

www.hedefaof.com

Harçlar, kil, alç›, kireç, çimento ve melez (çimento-kireç) harçlar olmak üzerebefle ayr›l›r. Kil harçlar, topraktan yap›ld›klar› için en dayanaks›z olan harçlard›r.En iyi harç türleri, her türlü yap›da ve her türlü ortamda kullan›labildikleri için çi-mento ile melez (çimento-kireç) harçlard›r.

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriHarçlar›n; s›va, duvar harc›, flap ve flerbet olmak üzere dört farkl› flekilde yap›dakullan›m alan› vard›r.

Estetik görünümü yan›nda, duvar› d›fl etkilere karfl› korumak amac›yla kullan›-lan s›valar, d›fl duvarlarda ortalama 2-3 cm, iç duvarlarda ise 1.5-2 cm kal›nl›¤›ndauygulan›r. Ancak, düzgün olmayan yüzeylerde bu kal›nl›¤›n art›r›lmas› gerekebilir.D›fl cephelerde, çimento, su kireci ve melez, iç duvarlarda ise, kireç ve alç› harçla-r› kullan›l›r.

Duvar harçlar› ise, kargir (tu¤la, kerpiç, briket...) yap› malzemelerini birlefltir-mek ve böylelikle duvarlar›n yatay yükleri tafl›mas›n› sa¤lamak amac›yla kullan›l›r.Çimento, kireç veya melez harçlar›, duvar harçlar›n› meydana getirir.

fiaplar ise, yap›larda su geçirimsizli¤i sa¤lamak ve döflemede düzgün bir yüzeyelde etmek amac›yla kullan›lan yüksek dozajl› (içinde çimento miktar› fazla olan)harçlard›r.

Yap›daki çatlaklar›n doldurulmas›nda kullan›lan ve çimentodan imal edilen fler-bet, gevflek zeminlerin sa¤lamlaflt›r›lmas› ve dayan›m›n›n art›r›lmas›nda, çeflitlionar›m ifllerinde ve geçirimsizlik sa¤lamak amac›yla derzlerin (yan yana gelen ya-p› malzemelerinin aras›ndaki boflluklar›n) doldurulmas›nda kullan›lan bir harç tü-rüdür.

BetonAgrega (kum, çak›l) ve çimento ile elde edilen kar›fl›m›n, su ile yo¤rulduktan son-ra, istenilen flekil ve boyuttaki kal›plar içerisine yerlefltirilip zamanla kat›laflmas›na,“Beton” denir (No¤ay, S., 1984:103).

‹yi bir betonda tüm ince agrega tanelerinin çimento hamuruyla; tüm kaba ag-rega tanelerinin de harçla bütünüyle kaplanm›fl olmas› gerekir. Bu sistem içindekiba¤lay›c› madde olan çimentonun suyla reaksiyonu (hidratasyon) sonucunda be-ton dayan›m kazan›r (Çobano¤lu M. ve di¤., 1997:57).

Betonlar flantiyede ya da flantiye d›fl›nda üretilir. fiantiyede üretilen betonlarda,betonu meydana getiren k›s›mlar, flantiyede haz›rlan›r ve kar›flt›r›l›r. fiantiye d›fl›n-da üretilen betonlarda ise, betonu meydana getiren k›s›mlar, flantiye d›fl›nda bulu-nan beton santrallerinde haz›rlan›r ve transmikserle (beton tafl›yan kamyonlarla)flantiyeye ulaflt›r›l›r.

Beton, bas›nç yüklerini (kuvvetlerini) çok iyi karfl›layan ve tafl›yan bir malze-medir. Betonun bu özelli¤inden yararlan›larak, beton, çekme kuvvetlerini karfl›la-ma özelli¤i olan demir donat› ile bir araya getirilmifl ve betonarme bulunmufltur.Bu geliflme, yap›larda betonarme karkas (iskelet) sistemlerin ortaya ç›kmas›na ne-den olmufltur. Beton ›s› tutuculuk özelli¤i son derece zay›f bir malzemedir. Çokkolayca ›s›y› bir taraftan di¤er bir tarafa iletir.

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriBeton günümüzde yap›larda tafl›y›c› eleman (temel, kolon, kirifl, döfleme...) üreti-mi d›fl›nda, hafif beton (dolgu ve yal›t›m betonu), kaplama betonu, brüt beton(dekoraktif yüzeyli beton), vakum betonu, agregas› önceden yerlefltirilmifl beton,


www.hedefaof.com

silindirle s›k›flt›r›lm›fl beton ve lifli beton gibi özel betonlar›n üretiminde ve çeflitliamaçlarla kullan›lan prekast (fabrikada üretilmifl) haz›r beton elemanlar›nyap›m›nda da kullan›lmaktad›r.

Harç ve beton yap›m›nda çimento miktar›n› gere¤inden fazla kullanman›n bir sak›ncas› varm›d›r?

CAM YAPI MALZEMELER‹Cam malzemeler yap›larda ›fl›k geçirme, ses yal›t›m›, iç ve d›fl duvar kaplamalar› veçat› örtüsü oluflturmak gibi baz› temel ifllevlerin karfl›lanmas›nda oldu¤u kadar;

• Ifl›k geçirme ve ›s› yal›t›m›,• Ifl›k geçirme ve görüntü gösterme,• Ifl›k geçirme, görüntü gösterme ve ›s› yal›t›m›,• Ifl›k geçirme, görüntü gösterme ve güvenlik sa¤lama,• ‹stenilen ›fl›nlar› geçirme ve görüntü gösterme

ve benzeri daha birçok basit ve birden fazla ifllevin ayn› zamanda karfl›lanmas› ya-n›nda, karmafl›k ifllevlerin çözümlenmesinde de kullan›lan nadir malzemelerdenbirisidir (Toydemir, N., 1990:1).

Cam›n ilk kez M.Ö. 3000 y›llar›nda Mezopotamya ve M›s›r’da üretildi¤i bilin-mektedir. Denizci bir kavim olan Fenikeliler’in ilk cam› ürettikleri de bu bilgileraras›ndad›r. Asl›nda M.Ö. 4000 y›l›ndan beri Do¤u’da cam kullan›l›yordu. Ülkemiz-de ise, cam üretimi Selçuklular döneminde bafllam›fl, Osmanl›lar döneminde debüyük bir geliflme göstermifltir. 19. yüzy›lda Beykoz’daki kristal cam fabrikas›n›nürünleri (özellikle çeflm-i bülbülleri), büyük be¤eni kazanm›fl ve günümüzde mü-zeleri süsleyen eserler haline gelmifltir. 1964 y›l›nda Çay›rova’da kurulan fabrika ilede ilk pencere cam› üretilmeye bafllanm›flt›r (Toydemir, N., 1990:2).

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriGünümüzde cam yap› malzemeleri, çok farkl› kullan›m alan›na sahiptir. Levhacamlar, cam duvar tu¤lalar›, cam döfleme bloklar›, cam mozaikler ve cam lifleri ençok kullan›lan türleridir.

Levha CamlarLevha camlar, do¤rudan levha olarak üre-tilmifl olabilece¤i gibi bu camlar›n ikincilüretim ifllemine tabi tutulmas› ile üretilmifltabakal› ya da hava tabakal› türleri de var-d›r. Normal camlar, hava tabakal› camlar(›s› camlar) (fiekil 4.11.), günefl kontrolcamlar›, mat camlar, kristal camlar, flotalcamlar ve güvenlik camlar› (temperlenmiflcamlar, tabakal› camlar, telli camlar, elek-trik telli camlar) binalarda kullan›lan çeflit-li pencere camlar› olup, levha camlar gru-bunda yer al›rlar (Toydemir, N., 1990:41).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

fiekil 4.11

Hava tabakal› cam(›s› cam) kesiti

Kaynak:http://www.ya-pi.com.tr/V_Ima-ges/2007/sekto-rel/56424.jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

Cam Duvar Tu¤lalar›Cam malzeme ›fl›k geçirme özelli¤i nede-niyle, ›fl›k geçiren yap› malzemesi olaraküretilen ve kullan›lan bir malzemedir. Buamaçla duvar örülebilecek flekilde özelolarak flekillendirilen cam bloklara “CamDuvar Tu¤las›” ad› verilir (fiekil 4.12.).

Cam duvar tu¤las› kullan›lmas›n›n ya-rarlar›; ayd›nl›k genifl çal›flma alanlar› eldeetmek, dekoratif görüntü yaratmak, mah-remiyet sa¤lamak, güvenlik sa¤lamak, ya-rarl› ve kullan›l›r alanlar› art›rmak, yang›n›geciktirmek ve baflka yerlere iletmemekolarak özetlenebilir.

Cam Döfleme Bloklar›Cam malzeme hem yüksek bas›nç mukavemetine sahip olmas›, hem de ›fl›k geçir-me özelli¤i nedeniyle, döfleme eleman› yap›m›nda da üretilir. Özellikle döflemele-rin alt taraf›na do¤al ya da yapay ›fl›¤›n geçmesi ve böylece alttaki mekanlar›n ay-d›nlat›lmas›n›n istendi¤i durumlarda kullan›lan bu tür döflemelere, ›fl›k geçirgendöfleme, bu amaçla kullan›lan malzemelere de “Cam Döfleme Bloklar›” ad› verilir.

Cam MozaiklerCam malzemenin mozaik tekni¤inde du-var ve döfleme kaplama malzemesi olarakuygulanan türüdür (fiekil 4.13.). Mozaiktekni¤inde uygulaman›n gere¤i olarak cammozaikler, ön yüzleri ka¤›da yap›flt›r›lm›flolarak üretilirler. Duvara ya da döflemeyetutkal ile yap›flt›r›larak uygulan›rlar. D›fl et-kilere son derece dayan›kl› ve uzun y›llarbak›m gerektirmeyen bir kaplama malze-mesidir.

Cam LifleriCam›n lif haline getirilmesi ile elde edilen bumalzemeler, genelde ›s› ve ses iletme gibi ya-p›sal sorunlar›n k›smen ya da tamamen orta-dan kald›r›lmas› amac›yla kullan›l›rlar. Camliflerden üretilen malzemeler, kullan›m alanla-r› ve yerlerine göre; cam lifi levhalar, cam lififlilteler (fiekil 4.14.) ve boru mantolar› gibigruplara ayr›l›r.

Cam lifi levhalar, ses emici ve ›s› tutucuolarak duvarlarda ve döflemelerde, cam lififlilteler, ›s› yal›t›m›n›n sa¤lanmas› için çat›lar-da, boru mantolar› da, su borular›n›n donma-

ya karfl› korunmas› ve bas›nçl› su borular›nda ses yal›t›m›n›n sa¤lanmas› amac›ylakullan›l›rlar.


fiekil 4.13

Cam mozaik

Kaynak:http://www.havuzs-pa.com/UserFi-les/Image/Pro-duct/cam%20mo-zaik%2025%2025%204%20renk%20mix.jpg,01.04.2009

fiekil 4.12

Cam duvar tu¤las›

Kaynak:http://www.motifde-koras-yon.com.tr/ima-ges/urunler/cam-tugla/camtug-la6.jpg, 01.04.2009

fiekil 4.14

Cam lifi flilte

Kaynak:http://www.maki-nahirda-vat.com/ima-ges/pro-ducts/00/41/19/4119_buyuk.jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

Sizce günümüz yap›lar›n›n pencere do¤ramalar› içerisinde en çok hangi tür levha camlarkullan›lmaktad›r?

METAL YAPI MALZEMELER‹Metaller, yerkabu¤undan cevher olarak elde edilen, homojen dokulu, kat› veya s›-v› halde özelliklerini de¤ifltirmeyen, inorganik esasl›, demir, bak›r, alüminyum,çinko ve kurflun gibi çeflitli yap› malzemeleridir (Eriç, M.,1994:281). Tarihin çok es-ki dönemlerinden beri metaller biliniyor olmas›na ra¤men, 19. yüzy›lda endüstri-yel üretime kavuflmufllar ve yayg›n yap› malzemesi olarak ancak 20. yüzy›lda kul-lan›lmaya bafllan›lm›fllard›r. Metaller, 20. yüzy›l›n bafllar›nda çelik karkas (iskelet)sistemli gökdelenlerin inflas›nda, ilerleyen y›llarda da cephe kaplama malzemesiolarak yap›larda uygulama alan› bulmufltur (Atmaca, M., 2003:31-32).

Metallerin, mukavemeti di¤er malzemelerden büyüktür, ayn› zamanda plastikflekil vermeye, döküme ve ifllemeye elverifllidir. Perçin, civata ve kaynakla birlefl-tirilirler. Buna karfl›l›k di¤er malzemelere oranla daha a¤›r ve pahal›d›rlar, koroz-yon (paslanma) sonucu zamanla bozulduklar› için korunmalar› gerekir (Kocatafl-k›n, F., 1972:143).

Yap›daki Kullan›lma fiekli ve YeriDöküm veya flekillendirilmifl profil ve levha halinde üretilen metal malzemeler ya-p›da, tafl›y›c›, kaplama, do¤rama ve tesisat elemanlar› olmak üzere dört farkl› fle-kilde kullan›l›r.

Tafl›y›c› ElemanlarGünümüzde yap›ya tafl›y›c› eleman olarak giren metaller, ço¤unlukla çelik yap›malzemeleridir. Büyük aç›kl›klar›n geçilmesinde veya çok katl› yap›larda, kafes ki-rifl (fiekil 4.15.) ve çelik karkas (fiekil 4.16.) fleklinde kullan›lmakta veya betonar-me yap› elemanlar› içinde donat› malzemesi olarak yer almaktad›r.

Kaplama Elemanlar›Yap›lar›n çat›lar›nda kul-lan›lan malzemeler galva-nize sac, alüminyum, ba-k›r ve çinkodur. Yap›la-r›n cephelerinde ise ço-¤unlukla alüminyum mal-zemeler kullan›lmakta vekolon, kirifl ve döfleme gi-bi tafl›y›c› elemanlar üze-rine, giydirme cephe ola-rak adland›r›lan sistemleuygulanmaktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

fiekil 4.15

Uzay kafes kirifl

Kaynak:http://www.celikka-sadunya-si.com/tr/data/me-dia/130/UZAY_KA-FES1.jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

Do¤rama Elemanlar›Do¤rama eleman› olarak kullan›lan metal malzemeler, demir ve alüminyumdur.Alüminyum, demir gibi bak›m gerektiren ve korozyona (paslanmaya) u¤rama teh-likesi olan bir malzeme olmad›¤› için günümüzde daha yayg›n bir flekilde kullan›l-maktad›r. Demir do¤ramalar›, projesine göre flantiyede veya atölyelerde yapt›r-mak, alüminyum do¤ramalar› ise kendi özel detaylar›na göre fabrikalarda yapt›r-mak veya haz›r olarak seçip yerine uygulatmak mümkündür.

Tesisat MalzemeleriBu grupta ise, yap›n›n temiz su, pis su ve ›s›tma tesisatlar›nda kullan›lan demir vebak›r borular ile musluk ve radyatör gibi tesisat armatürleri yer al›r.

Metaller, su ve nem ile temas eden yerlerde kullan›labilir mi?

PLAST‹K YAPI MALZEMELER‹Plastikler, petrol, kömür ve pamuk gibi maddelerden kimyasal yöntemlerle eldeedilen organik malzemelerdir. De¤iflik türde plastikler mevcuttur. Bunlar›n ortaközellikleri, hafif, elektrik ve ›s› iletimi yapmayan, nem almayan, yüksek korozyon(paslanma) dayan›ml›, kimyasal maddelere dirençli, özellikle döküm ve di¤er iflle-me yöntemlerine elveriflli, istenilen renkte ve fleffaf olarak üretilebilir, süngerlefle-bilir ve ince tabaka haline getirilebilir olmalar›d›r (Güngör, Y., 2001:119).

Plastik endüstrisi, bugün dünyan›n en büyük ve en zengin endüstri kollar›ndanbiridir. Plasti¤in bu kadar yayg›n kullan›lmas›nda, ekonomik olmas›n›n d›fl›nda,belki de en önemli özelli¤i ›s›l ifllemler uyguland›¤›nda yumuflamalar› ve çeflitli ka-l›plar sayesinde istenilen formlara kolayca dönüflüp, so¤utulduklar›nda da içindebulunduklar› kal›b›n fleklini korumalar›d›r (http://www.plastik.gen.tr/plastik-ne-dir.php, 25.03.2009). Plastik türleri ve plastikten üretilen malzemeler say›lamaya-cak kadar çoktur. Yap›ld›klar› ham maddelere göre de¤iflik isimler alan plastikle-


fiekil 4.16

Çelik karkas(iskelet)

Kaynak: Gökaltun,E.: 2008

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10

www.hedefaof.com

rin tabak-çanak, oyuncak, nefesli müzik aletlerinden, perde, örtü, muflamba veya¤murlu¤a kadar çok genifl bir kullan›m alan› vard›r.

Yap›larda ise, çat› ve döfleme kaplama malzemeleri, tesisat armatürleri, pis suve temiz su tesisat› borular›, küpeflte, süpürgelik, haz›r s›va ve boyalar, derz dolguharçlar›, harç ve beton katk› malzemeleri, buhar, nem ve su geçirimsizlik malze-meleri ile pencere ve kap› do¤ramalar› olarak oldukça genifl bir çeflitlili¤e ve yay-g›n bir kullan›ma sahiptir.

Sizce plastik yap› malzemeleri kullanman›n yap› ve insan sa¤l›¤›na olumsuz etkileri varm›d›r?

YALITIM MALZEMELER‹Yap›lar, insanlar› ve sahip olduklar› canl› cans›z varl›klar› d›fl etkenlerden korumaküzere infla edilir. Her yap›n›n infla ediliflinin, amac›na hizmet edecek nitelikte ol-mas› gerekir. Yap›n›n sa¤laml›¤›n› korumas› ve kullan›fll› olabilmesi için insan vedi¤er canl› cans›z varl›klara zarar veren su, nem ve ›s›n›n yap› kabu¤unda (duvar,döfleme, çat›...) d›flar›dan içeri girmesi ve içeriden d›flar› ç›kmas› önlenmelidir. Buamaçla yap›y› kendi elemanlar›na, içindeki maddelere, canl›lara ve insanlara zararverici etkilerden korumak için yap›lan ifllemlere “Yal›t›m” ad› verilir. Yal›t›m yap›l-mas›nda kullan›lan malzemelere de yal›tkanlar, yal›t›m gereçleri, izolasyon malze-meleri veya tecrit malzemeleri ad› verilir (Çobano¤lu M. ve di¤., 1997:191).

Yal›t›m yap›ld›¤› yere ve uyguland›¤› yap› elemanlar›na göre temellerde, duvar-larda, döflemelerde ve çat›larda olmak üzere dört gruba, yap›l›fl amac›na ve önle-di¤i etkenlere göre de, su ve neme karfl› yal›t›m ile ›s›ya karfl› yal›t›m olmak üzereiki gruba ayr›l›r. Bu amaçla kullan›lan malzemeler de yine kendi içlerinde su venem yal›t›m malzemeleri ile ›s› yal›t›m malzemeleri olmak üzere ikiye ayr›l›r.

Su ve Nem Yal›t›m MalzemeleriYaflam›n kayna¤› olan su, bir yönüyle yap›lar› oluflturmada vazgeçilmez bir yap›malzemesiyken di¤er bir yönüyle de, özellikle inflaat› tamamlanm›fl yap›lar›n üze-rinde, üç de¤iflik hali olan s›v›, kat› (buz) ve buhar halleriyle birtak›m olumsuzluk-lar yaratan bir etkene dönüflür. Suyun her üç haline karfl› yap›larda ve yap›lar›n il-gili elemanlar›nda önlem almak gerekir (Toydemir N. ve di¤., 2000:101).

Yap›n›n neme ve suya karfl›önlem al›nmas› gereken enönemli bölümleri, temel, duvar,döfleme ve çat›lard›r. Temel, du-var, döfleme ve çat›larda; yal›-t›ml› çimento harc› ile s›va veyaflap yap›larak, düzeltilmifl yüze-ye s›v› yal›t›m malzemesi sürü-lerek, levha halindeki yal›t›mmembranlar› (fiekil 4.17.) ile yü-zey kaplamas› yap›larak ve yü-zeye mastik asfalt veya asfalt be-tonu dökülerek, su ve neme kar-fl› dört farkl› malzeme seçene¤iile gerekli önlemleri almakmümkündür.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



11

fiekil 4.17

Su yal›t›mmembran›

Kaynak:http://www.made-in-china.com/ima-ge/2f0j00NCSEvmu-sEUrgM/EPDM-Wa-terproofing-Mem-brane.jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

Temel, duvar ve döflemelerde dört malzemenin tamam› da kullan›labilir. Levhahalindeki yal›t›m membranlar›, son derece esnek malzemeler olduklar› için kolaykolay deforme olmazlar ya da y›rt›lmazlar. Yatay, düfley, e¤ik ya da e¤risel yüzey-lere kolayca yap›flt›r›labilirler. Di¤er yal›t›m malzemeleri genelde esneklik özelli¤iolmayan malzemeler olduklar› için, uyguland›klar› yüzeyde meydana gelebilecekbir de¤ifliklik (örne¤in; temelin oturmas› ya da döflemede çatlak meydana gelmesigibi) ile, yal›t›m uygulamas›n›n kesintiye u¤ramas›na ve bu noktalardan nem ve sugeçiflinin olanakl› hale gelmesi söz konusu olabilir. Çat›larda ise, genellikle çat›kaplama malzemesinin hemen alt›na levha halinde serilen esnek nem ve su yal›-t›m malzemeleri uygulan›r. Di¤er yal›t›m malzemelerinin çat› kaplamas›n›n alt›nauygulanmas› pratikte mümkün de¤ildir.

Is› Yal›t›m MalzemeleriBinalarda ›s› kayb›n› önleyerek so¤uk havalarda yak›t giderlerini azaltmak ve s›cakhavalarda d›flar›dan gelecek ›s›y› önleyerek daha rahat ve s›hhi flartlar› sa¤lamakiçin ›s›ya karfl› koyabilen malzemelerle yal›t›m yap›l›r. Is› tutucu malzemeler, ge-nellikle havayla dolu hücreleri saran kat› bir çeperden oluflan bir iskelet fleklinde-dir. Bu bünye yap›s›n›n do¤al bir sonucu olarak ›s› tutucu malzemeler hafiftir (Toy-demir ve di¤., 2000:84).

Is› yal›t›m› amac›yla kullan›lan malzemeler do¤al ve yapay malzemeler olarakiki gruba ayr›l›r:

1. Do¤ada var olan malzemelerden üretilen ›s› tutucu malzemeler:a. Bitkisel ve hayvansal kökenli ›s› tutucu malzemeler: Bu gruptaki malze-

melerin ›s› yal›t›m malzemesi olarak kullan›labilmesi için baz› üretim ifl-lemlerinden geçirilmeleri gerekir. Örne¤in; Ahflap talafl›, oluklu mukav-va, saz ve kam›fl, keten, saman, yün, keçi k›l› gibi.

b. Mineral kökenli ›s› tutucu malzemeler: Bu gruba, do¤ada do¤rudan varolan ›s› tutucularla, bu malzemelerin ›s› yal›t›m› için ifllenmesiyle eldeedilen malzemeler girer. Örne¤in; Tafl yünü, cam yünü, cam pamu¤u,cam köpü¤ü gibi.

2. Do¤ada var olmayan ve sentetik olarak üretilen ›s› tutucu malzemeler: Bugruba giren yapay ›s› yal›t›m malzemeleri polimerlerden (plastiklerden) olu-flur (fiekil 4.18.). Örne¤in; Polistren (PS), polüeretan (PUR), polivinilklorür(PVC), polietilen (PE) (Toydemir ve di¤., 2000:89-90). Binalarda yo¤un ola-

rak kullan›m alan› bulan strafor,bir polistren ›s› yal›t›m malze-mesidir.

Binalar›n ›s›ya karfl› yal›t›mönlemi al›nmas› gereken bölüm-leri duvarlar, döflemeler ve çat›-lard›r. Do¤al ve yapay ›s› yal›-t›m malzemeleri, söz konusu buyap› elemanlar›na, kimyasal, fi-ziksel ve mekanik özelliklerineba¤l› olarak çok farkl› flekiller-de uygulan›r.

Levha fleklinde olan yal›t›mmalzemeleri duvarlara, yap›flt›-r›c› ile, özel tespit malzemesi


fiekil 4.18

Sentetik ›s› yal›t›mmalzemesi

Kaynak:http://www.demi-roglutop-rak.com.tr/Urun/Resimler/stro-ton%20pa-nel%20bu-yuk%20(315%20x%20315).jpg,01.04.2009

www.hedefaof.com

(dübel ve vida...) ile veya ahflaptan ya da hafif metalden yap›lm›fl tafl›y›c› bir ›zga-ra sistemi yard›m›yla tespit edilirler. Levha ›s› yal›t›m malzemelerinin döflemelereuygulanmas›nda ise, genelde herhangi bir tespit eleman› ya da malzemesi gerek-mez.

fiilte fleklinde olan yal›t›m malzemeleri yatay ve yataya yak›n e¤imlerdeki yap›elemanlar› (ço¤unlukla çat› aralar›ndaki döfleme) üzerine serbest flekilde serilir(bkz. fiekil 4.14.). Harc›n içine kat›larak kullan›lan ›s› yal›t›m malzemeleri ise,yap›daki yerine s›va ya da flap olarak uygulan›r.

Blok halinde örülerek kullan›lan ›s› yal›t›m malzemeleri de, delikli tu¤la ve gaz-beton duvar bloklar›d›r. Bunlar da duvar örgüsü içinde yerlerine harç ile tespit edi-lirler. Ancak hiçbir zaman delikli tu¤la ya da gazbeton kendi bafl›na bir ›s› yal›t›mmalzemesinden beklenen performans› sergilemez. Bu bloklar›n kullan›m› ile örü-len duvarlar, mutlaka levha, flilte ya da harca kat›larak kullan›lan ›s› yal›t›m malze-meleri ile kaplanmal› ve duvar katman›n›n ›s› geçirimsizlik direnci art›r›lmal›d›r.

Yap›larda yo¤un olarak kullan›m alan› bulan bir ›s› yal›t›m malzemesi olan strafor, sizcedayan›kl› bir malzeme midir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



12

www.hedefaof.com


Do¤al tafl türleri ve do¤al tafl yap› malzemeleri-nin kullan›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.Dünyan›n en eski yap› malzemelerinden birisiolan do¤al tafllar, günümüz yap›lar›nda da yo-¤un flekilde kullan›lmaktad›r. Harç ve beton ya-p›m›nda agrega (kum-çak›l) malzemesi, temel veduvar yap›m›nda tafl›y›c› malzeme, döfleme ved›fl cephede ise kaplama malzemesi olarak fark-l› kullan›m alanlar›na sahiptir. Ayr›ca, ›s› ve yan-g›n yal›t›m malzemesinin yan› s›ra, heykel vean›tlarda da aran›lan bir malzemedir.

Ahflap yap› malzemelerinin türleri ve kullan›malanlar›n› tan›mlayabilecektir.Ahflap, do¤ada çok kolay bulunan ve elde edilenbir malzeme olmas› dolay›s›yla, binlerce y›l bo-yunca hemen hemen bütün uygarl›klar›n bafll›cayap› malzemelerinden birisi olmufltur. Günümüz-de ormanlar›n giderek azalmas›, ahflab›n kullan›-m›nda belirli bir azalma ve s›n›rlama getirmifl ol-sa da, bu durum ayn› zamanda, ahflab›n, özellik-le yonga ve lif haline getirilerek yapay flekillerdekullan›m›na yol açan yöntemlerin de geliflimineneden olmufltur. Ahflapla normal flartlarda, çokküçük mekanlar›n üzerindeki aç›kl›klar› geçmekmümkünken, ahflap levhalar›n üst üste yap›flt›r›-l›p preslenmesi ile elde edilen lamine (tabakal›)ahflaplarla, yüzme havuzu, spor salonu gibi çokbüyük alanlar›n üzerindeki aç›kl›klar› geçmekolanakl› hale gelmifltir.

Kerpiç yap› malzemelerinin genel özellikleriniaç›klayabilecektir.Killi toprak ve saman›n kar›flt›r›l›p, kurutulmas›-na dayanan kerpiç, hiç kuflkusuz üretimi en ko-lay olan yap› malzemelerinden birisidir. Günü-müzde sadece geliflmemifl ya da az geliflmifl top-lumlar›n malzemesi olmaktan ç›k›p, ucuz ve ko-lay flekilde üretilmesi, üretim s›ras›nda çevreyikirletmemesi, nefes alan bir malzeme olmas› vebuna ba¤l› olarak kerpiçten yap›lm›fl binalardayaflayanlar üzerinde olumsuz etkilerinin olma-mas› gibi nedenlerden ötürü, dünyan›n en gelifl-mifl ve ekonomisi güçlü ülkelerinin de kulland›-¤› bir yap› malzemesi olmufltur.

Seramik yap› malzemelerinin genel özelliklerinive kullan›m alanlar›n› tan›mlayabilecektir.Kil ve çeflitli katk› maddelerinin kar›flt›r›l›p, pifli-rilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Piflirilmes›cakl›¤› son derece önemli olup, farkl› piflirmes›cakl›klar›, seramik malzemenin farkl› alanlardakullan›lmas›n› olanakl› hale getirmektedir. Sera-mikler; döfleme, iç ve d›fl duvar ile çat› kaplama-s›ndan, s›hhi tesisat malzemesine kadar yap›lar-da çok genifl bir kullan›m ve uygulama alan›nasahiptir.

Hafif blok yap› malzemelerin türlerini ve kulla-n›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.Gazbeton, beton briket ve bims blok bu grupta-ki malzemelerin en önemli türleridir. Ortak özel-likleri hafif olmalar› ve bu nedenle yap› üzerinefazla a¤›rl›k getirmemeleridir. Yap›n›n a¤›rl›¤›azald›¤› için, deprem kuvvetlerinden etkilenme-sinde de önemli bir düflüfl meydana gelmektedir.Hafif olmalar›n›n en önemli nedeni boflluklu (gö-zenekli) bir yap›ya sahip olmalar›d›r. Bu özellikayn› zamanda ›s› yal›t›m› aç›s›ndan da çok önem-li yararlar getirmektedir. Bünyelerindeki boflluk-larda hava hapsedildi¤i için, yap›n›n içinden d›-flar›ya do¤ru ya da tam tersi, yap›n›n d›fl›ndaniçine do¤ru meydana gelebilecek hava ak›fllar›engellenmekte, böylelikle ›s› iletimi önlendi¤iiçinde iyi bir ›s› yal›t›m› sa¤lanmaktad›r.

Agregalar›n genel özelliklerini tan›mlayabilecek-tir.Harç, s›va ve beton üretiminde kullan›lan agre-galar hem do¤al, hem de yapay flekillerde eldeedilmektedir. Betonun içeri¤inin yaklafl›k % 75’inioluflturdu¤u için, agregalar son derece önemlibir yere sahiptir. Bu nedenle her agregan›n infla-atta yap› malzemesi olarak kullan›lmas› do¤rude¤ildir. Agregalar, yap›da hem serbest flekilde(temellerin, zemin döflemelerinin ve yol kapla-malar›n›n alt›nda), hem de aglomere (s›va, harç,beton...) malzemesi olarak yer al›r.

Ba¤lay›c› yap› malzemelerinin genel özellikleri-ni ve kullan›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.As›l amac› do¤al tafl, agrega ve kargir yap› mal-zemelerini birbirine ba¤lamak olan ba¤lay›c› ya-p› malzemeleri, alç›, kireç ve çimento olmak üze-re üç gruba ayr›l›r. Her üçünün de ana ham mad-desi do¤al malzemelerdir. Alç› ve kireç binlerce

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç

7NA M A Ç

www.hedefaof.com


y›ldan beri kullan›lan ba¤lay›c› yap› malzemele-ridir. Çimento, bu yap› malzemeleri ile karfl›laflt›-r›ld›¤›nda oldukça yeni bir malzeme say›l›r. Alç›,su ve nemden kolayl›kla etkilendi¤i için ço¤un-lukla yap›n›n iç mekanlar›nda tercih edilen vekullan›lan bir malzemedir. Kireç, günümüzde da-ha çok çimento ile kar›flt›r›larak kullan›lmakta veher ikisi birlikte yap›larda uygulama ve kullan›maç›s›ndan iyi bir performans sergilemektedirler.Çimento kullan›m oran› aç›s›ndan yap›larda ençok kullan›lan ba¤lay›c› yap› malzemesidir. Hertürlü ortamda, uygulanma ve kullanma özelli¤i-ne sahiptir.

Yapay tafl yap› malzemelerinin genel özellikleri-ni ve kullan›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.Harç ve beton, her flekildeki kal›p içine döküle-rek farkl› biçimlere sahip olduklar› ve belki de,görünüm olarak tafla benzedikleri için, yapay taflyap› malzemeleri olarak adland›r›lmaktad›rlar.Kil, alç›, kireç ve çimento gibi ba¤lay›c› malze-melerden harç elde edilmektedir. Yap›da da, s›-va, duvar harc›, flap ve flerbet olmak üzere dörtfarkl› flekilde kullan›lmaktad›r. Beton ise, hemtafl›y›c›, hem de tafl›y›c› olmayan yap› elemanla-r›n›n üretiminde kullan›lan bir malzemedir. Te-mel, kolon, kirifl ve döfleme gibi tafl›y›c› yap› ele-manlar›nda beton, demir donat› ile birlikte kulla-n›lmak zorundad›r.

Cam yap› malzemelerinin genel özellikleri ve kul-lan›m alanlar›n› tan›mlayabilecektir.Cam yaklafl›k 6000 y›ldan beri bilinen bir malze-me olmas›na ra¤men, yap› malzemesi olarak kul-lan›m› o kadar da eski de¤ildir. Esas olarak cam,binalarda ›fl›k geçirme ve görüntü gösterme ama-c›yla kullan›lsa da, gerekti¤inde ve istenildi¤in-de, ›s› yal›t›m›, güvenlik sa¤lama ve istenilen›fl›nlar› geçirme gibi görevleri de yerine getirebi-len bir malzemedir. Cam, yap›larda daha çok,levha camlar, cam duvar tu¤lalar›, cam döflemebloklar›, cam mozaikler ve cam lifleri fleklindekullan›l›r.

Metal yap› malzemelerinin genel özellikleri vekullan›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.Metaller çok eski dönemlerden beri bilinen yap›malzemeleri olmalar›na ra¤men, yap›daki kulla-n›mlar› çok s›n›rl› düzeydeydi. Yap›n›n hemenhemen her yerinde kullan›labilme özelli¤ini an-cak 19. yüzy›ldaki endüstriyel geliflmelerin para-lelinde kazanm›flt›r. Di¤er malzemelere göre da-ha a¤›r olmas›, maliyetinin birçok yap› malzeme-

si ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda yüksek olmas› ve hep-sinden önemlisi, su ve nem ile temas etti¤indekorozyona (paslanma) u¤ramas›, metal yap› mal-zemelerinin dezavantajlar›d›r. Metaller, yap›lar-da, tafl›y›c›, kaplama, do¤rama ve tesisat malze-meleri fleklinde genifl bir kullan›m alan›na sahip-tir.

Plastik yap› malzemelerinin genel özelliklerinitan›mlayabilecektir.Petrol ve kömür gibi fosil içerikli maddelerdenelde edilen plastikler, günümüzde dünyan›n enbüyük ve en zengin endüstriyel üretim malze-melerinden birisidir. Özel kal›plar ile, en zor fle-killere bile kolayca dönüflebilmesi en büyükavantaj›d›r. Yap›larda, çat› ve döfleme kaplamamalzemeleri, tesisat armatürleri, pis su ve temizsu tesisat› borular›, küpeflte, süpürgelik, haz›r s›-va ve boyalar, derz dolgu harçlar›, harç ve betonkatk› malzemeleri, buhar, nem ve su geçirimsiz-lik malzemeleri ile pencere ve kap› do¤ramalar›olarak oldukça genifl bir çeflitlili¤e ve yayg›n birkullan›ma sahiptir.

Yal›t›m malzemelerinin genel özelliklerini ve kul-lan›m alanlar›n› aç›klayabilecektir.Yal›t›m, yap›n›n sa¤laml›¤›n› korumas› ve kulla-n›fll› olabilmesi için insan ve di¤er canl› cans›zvarl›klara zarar veren su, nem ve ›s›n›n yap› ka-bu¤unda (duvar, döfleme, çat›...) d›flar›dan içerigirmesi ve içeriden d›flar› ç›kmas› önlemek ama-c›yla, yap›y› kendi elemanlar›na, içindeki mad-delere, canl›lara ve insanlara zarar verici etkiler-den korumak için yap›lan ifllemlerdir. Yal›t›m ya-p›ld›¤› yere ve uyguland›¤› yap› elemanlar›na gö-re temellerde, duvarlarda, döflemelerde ve çat›-larda olmak üzere dört gruba, yap›l›fl amac›na veönledi¤i etkenlere göre de, su ve neme karfl› ya-l›t›m ile ›s›ya karfl› yal›t›m olmak üzere ikiye ay-r›l›r. S›v›, kat› (buz) ve buhar halleriyle su, bina-larda birtak›m olumsuzluklar yaratan bir etkenedönüflür. Bunun sonucunda yap› elemanlar›nda,malzemenin özelliklerine ba¤l› olarak küflenme,çürüme, korozyon (paslanma), kabarma ve dö-külme gibi olumsuzluklar ortaya ç›kabilir. Su ya-l›t›m›, suyun bu üç haline karfl› yap›larda ve ya-p›lar›n ilgili elemanlar›nda önlem almak amac›y-la yap›lan uygulamalar› kapsar. Is› yal›t›m› ise,binalarda ›s› kayb›n› önleyerek so¤uk havalardayak›t giderlerini azaltmak ve s›cak havalarda d›-flar›dan gelecek ›s›y› önleyerek daha rahat ve s›h-hi flartlar› sa¤lamak için ›s›ya karfl› koyabilen mal-zemelerle al›nan önlemleri içerir.

8NA M A Ç

9NA M A Ç

10NA M A Ç

11NA M A Ç

12NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi inorganik yap› malzemesi-dir?

a. Plastikb. Kumc. Ahflapd. Kauçuke. Hiçbiri

2. Afla¤›dakilerden hangisi ahflap döfleme kaplama mal-zemesidir?

a. Suntab. Kontrplakc. Parked. Lambri Kaplamae. Yal› Bask›s›

3. Seramik döfleme kaplama malzemelerini, seramikduvar kaplama malzemelerinden ay›ran en önemli farkafla¤›dakilerden hangisidir?

a. De¤iflik flekil ve boyutlarda üretilmesib. Yüksek s›cakl›k derecesinde piflirilmesic. S›rlanarak üretilmesid. ‹stenilen her renkte üretilmesie. Kal›nl›klar› daha fazla olacak flekilde üretilmesi

4. Afla¤›dakilerden hangisi özel testeresi sayesinde ko-layl›kla kesilebilen bir yap› malzemesidir?

a. Bims Blokb. Asmolen Tu¤las›c. Gazbeton Blokd. Beton Briket Bloke. Yatay Delikli Tu¤la

5. Afla¤›daki malzemelerden hangisi, birlikte kullan›l-d›¤› zaman demiri korozyona u¤rat›r?

a. Alç›b. Su Kirecic. Hava Kirecid. Puzolane. Çimento

6. D›fl etkilere en dayan›kl› harç türü afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Kireç Harc›b. Melez Harçc. Kil Harc›d. Alç› Harc›e. Hiçbiri

7. Afla¤›dakilerden hangisi cam yap› malzemelerininifllevlerinden biri de¤ildir?

a. Is› yal›t›m›b. Güvenlik sa¤lamac. Ifl›k geçirmed. Su yal›t›m›e. Ses yal›t›m›

8. Afla¤›daki metallerden hangisi çat› kaplama malze-mesi olarak kullan›lmaz?

a. Alüminyumb. Bak›rc. Pirinçd. Çinkoe. Galvanize Sac

9. Afla¤›dakilerden hangisi su yal›t›m malzemesidir?a. Mastik asfaltb. Cam Lifi Levhac. Vakum Betonud. Melez Harçe. Bims

10. Afla¤›dakilerden hangisi bitkisel ve hayvansal kö-kenli ›s› yal›t›m malzemesi de¤ildir?

a. Cam Pamu¤ub. Oluklu Mukavvac. Ketend. Samane. Saz ve Kam›fl


www.hedefaof.com


1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Kökenine (‹çyap›s›na)Göre Yap› Malzemeleri” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ahflab›n Yap›dakiKullan›lma fiekli ve Yeri” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Seramik Yap›Malzemelerinin Yap›daki Kullan›lma fiekli veYeri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Gazbeton Blok Yap›Malzemeleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Alç›” konusunu yenidengözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Harç” konusunu yenidengözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Cam Yap› Malzemeleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Metal Yap› MalzemelerininYap›daki Kullan›lma fiekli ve Yeri” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Su ve Nem Yal›t›mMalzemeleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Is› Yal›t›m Malzemeleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Do¤al tafllar renkleri, farkl› dokular› ve estetik görü-nümleri nedeni ile insanlar› her zaman ve her yerde et-kileyen malzemelerdir. Bunun yan› s›ra, her türlü olum-suz etkiye karfl› uzun süre en iyi direnci gösteren mal-zeme olmas› nedeniyle de, do¤al tafllar günümüz yap›-lar›nda s›kça kullan›lan yap› malzemeleridir.

S›ra Sizde 2

Yap›n›n d›fl cephesinde ahflaplar›n üst üste bindirilme-si ile oluflturulan yal› bask›s›, geçmifl dönemlerde ‹stan-bul’daki tarihi yal›lar›n cephelerinde kullan›lan bir ah-flap cephe kaplama tekni¤i olmufltur. Bu nedenle dekaplama tekni¤ine, yal› bask›s› ad› verilmifltir. Günü-müz yap›lar›nda da, do¤al ahflab›n yan› s›ra, yapay ah-flap ve p.v.c. gibi malzemelerle bu cephe kaplama tek-ni¤i uygulanmaktad›r.

S›ra Sizde 3

Kerpiç su ve neme karfl› hassas bir malzeme oldu¤uiçin, ya¤›fl› bol olan yerlerde kullan›lmas› sak›ncal›d›r.Kerpiç, bu nedenle, ülkemizde ‹ç Anadolu, Do¤u Ana-dolu ve Güneydo¤u Anadolu’nun ya¤›fl› az olan bölge-lerinde yayg›n olarak kullan›l›r. Kerpicin kullan›lmas›-n›n zorunlu k›lan en önemli nedenlerden birisi de, bu-lunulan bölgede bina yapmak için gerekli olan ahflapve tafl malzemenin k›s›tl› olmas› ya da hiç olmamas›d›r.

S›ra Sizde 4

Tafl›y›c› özelli¤i olan delikli tu¤lalar, düfley delikli ola-rak üretilirler ve çok yüksek bas›nç dayan›m›na sahip-tirler. Tafl›y›c› özelli¤i olmayan delikli tu¤lalar ise, yataydelikli olarak üretilirler. Bas›nç dayan›mlar› ise, oldukçadüflüktür. Tafl›y›c› özelli¤i olmayan delikli tu¤lay›, tafl›-y›c› amaçla kullanmak son derece tehlikeli ve yanl›flt›r.


www.hedefaof.com


S›ra Sizde 5

Yap›n›n toplam yükü azalt›larak, yap›n›n, deprem kuv-vetlerinden etkilenmesi önemli ölçüde azalt›labilir. Dep-rem s›ras›nda, yap› kendi a¤›rl›¤›nca, deprem kuvvetle-rine karfl› direnç gösterir. Yap›n›n a¤›rl›¤› artt›kça, gös-terdi¤i dirençte de bir art›fl olur, ancak deprem kuvvet-lerinden etkilenmesi de yap›n›n a¤›rl›¤›na ba¤l› olarakartar. Bu nedenle yap›n›n tafl›d›¤› yükler aç›s›ndan a¤›rolmas›, bir avantaj sa¤lamaz, tam tersi dezavantaj sa¤-lar. Bu bak›mdan yap›n›n yüklerini azaltmak için yap›-lacak en iyi çözümlerden birisi, kaplad›¤› alan itibar›y-la yap›da oldukça büyük bir yer kaplayan duvarlarda,hafif blok tu¤la kullanmakt›r.

S›ra Sizde 6

Deniz kumunun bilefli¤inde deniz tuzu ve birçok kim-yasal madde vard›r. E¤er deniz kumu çok iyi flekilde y›-kanmadan harç ve beton yap›m›nda kullan›l›rsa, deniztuzu ve kimyasal maddeler, zaman içinde harc›n ve be-tonun ba¤lay›c›l›k özelli¤inin bozulup, ayr›flmas›na ne-den olur. Betonarmede ise, betonun bozulmas›na veayr›flmas›na ek olarak, demir donat›y› korozyona (pas-lanma) u¤ratarak, betonarme eleman›n (kolon, kirifl...)tafl›y›c›l›k özelli¤inin yitirilmesine yol açar.

S›ra Sizde 7

Alç› ›s› tutuculuk de¤eri yüksek olan yani ›s›y› büyükölçüde bir taraftan di¤er tarafa iletmeme özelli¤i olanbir yap› malzemesi olmas›na ra¤men, tek bafl›na ›s› ya-l›t›m malzemesi olarak kullan›lamaz. Çünkü ›s› yal›t›mmalzemelerinin ›s› tutuculuk de¤erleri ile karfl›laflt›r›ld›-¤›nda, alç›n›n ›s› tutuculuk de¤eri oldukça düflük sevi-yededir. Bu nedenle ›s› yal›t›m malzemesi olarak de¤er-lendirilemez. Ayr›ca su ve nemden kolayca etkilenenbir malzeme oldu¤u için, ›slanan bir alç› tabakas› ya dalevhas› ›s› tutuculuk de¤erini kaybeder.

S›ra Sizde 8

Çimento fazla miktarda büzülme yapan bir yap› malze-mesi oldu¤u için, büzülme miktar›na ba¤l› olarak çi-mento ile yap›lm›fl bir s›vada ya da döfleme kaplama-s›nda çatlamalar meydana gelir. Çimento miktar›ndakiart›fla paralel olarak da, büzülme ve dolay›s›yla çatlamamiktar› artar. Bu nedenle, harç ve beton için standart-larda verilen çimento miktarlar›na uyulmal› ve bir zo-runluluk olmad›kça da bu de¤erler afl›lmamal›d›r.

S›ra Sizde 9

Yap›lar›n pencere do¤ramalar› içinde tek camdan olu-flan normal camlar ile çift camdan oluflan hava tabakal›camlar (›s› camlar) kullan›lmaktad›r. Ancak tek tabakacamdan meydana gelen normal camlarda, ›s› geçifli çokkolay ve fazla miktarda gerçekleflti¤i için, son y›llardabunlar›n yerine ›s› geçiflini büyük ölçüde engelleyenaras›na hava hapsedilmifl çift camdan oluflan hava taba-kal› camlar (›s› camlar) daha fazla tercih edilmektedir.

S›ra Sizde 10

Paslanmaz çelik (nikel ve krom içerikli çelik), galvanizesaç, çinko ve alüminyum gibi metaller, normal flartlardasuya ve neme dayan›kl› metaller olarak kabul edilir. Yü-zeylerine koruyucu kimyasallar uygulanarak da koroz-yona karfl› dirençlerini art›rmak mümkündür. Dolay›s›y-la su ve nem ile temas eden yerlerde kullan›labilirler.Ancak sürekli olarak suyun içerisinde ve özellikle dedeniz suyu içerisinde olan ortamlarda metalleri kullan-mak son derece risklidir. Çünkü deniz tuzu ve kimya-sallar metalleri kolayl›kla korozyona u¤ratabilirler.

S›ra Sizde 11

Fosil içerikli maddelerden üretilen plastikler, do¤adakendi kendine yok olmayan malzemelerden birisidir.Plastik yap› malzemeleri su ve neme karfl› tamam›yla ge-çirimsiz olmalar› nedeniyle, havay› da geçirmezler. Yaniplastikler, nefes almayan bir malzemedir. Nefes almayanmalzemelerin yap›da yo¤un flekilde kullan›lmas›, yap›içinde meydana gelen terleme ve yo¤uflma gibi nem vesu buhar› oluflumlar›n›n yap› d›fl›na at›lamay›p, iç me-kanda özellikle duvar ve tavan yüzeylerinde birikmesineneden olur. Biriken bu nem ve su buharlar› zaman içeri-sinde boya ve s›va gibi kaplama malzemelerinin içine ifl-leyerek çeflitli hasar ve bozulmalara yol açabilir.

S›ra Sizde 12

Strafor, di¤er ›s› yal›t›m malzemelerine göre daha ucuzolmas› ve uzun y›llardan beri gelen al›flkanl›klardan do-lay› ülkemizdeki inflaat sektöründe eskiden beri yo¤unolarak kullan›lan bir ›s› yal›t›m malzemesidir. Tanecik-lerden oluflan bir ›s› yal›t›m malzemesi olmas› nedeniile darbe, bas›nç ve afl›nma gibi faktörlerden kolayl›klaetkilenmektedir. Ayr›ca do¤rudan su ile temas edenyerlerde kullan›ld›¤›nda da belli bir süre sonra tanecik-lerinde ayr›flmalar görülebilmektedir. Dolay›s›yla yap›-daki bu gibi sorunlu noktalarda kullan›ld›¤› takdirde,benzer ›s› yal›t›m malzemelerine göre daha dayan›ks›zoldu¤u söylenebilir.

www.hedefaof.com


Atmaca, M. (2003), “Yap› Metalleri”, Mühendislik Ya-y›nc›l›k, Ankara.

Çobano¤lu, M. ve di¤. (1997), “Yap› Malzemeleri El

Kitab›”, ‹nflaat Mühendisleri Odas› Ankara fiubesiYay›nlar›, Ankara.

Eriç, M. (1994), “Yap› Fizi¤i ve Malzemesi”, LiteratürYay›nc›l›k, ‹stanbul.

Gökaltun E. (2008), “Yap› Bilgisine Girifl Ders Notla-

r›”, (Yay›nlanmam›fl), Eskiflehir.Günay, R. (2002), “Geleneksel Ahflap Yap›lar”, Bir-

sen Yay›nevi, ‹stanbul.Güngör, Y. (2001), “Malzeme Bilgisi”, Beta Bas›m Ya-

y›m, ‹stanbul.Gürdal, E. (19...), “Kerpiç Ders Notlar›”, (Yay›nlan-

mam›fl), ‹stanbul.Hasol, D. (1990), “Ansiklopedik Mimarl›k Sözlü¤ü”,

YEM Yay›n, ‹stanbul.Kocataflk›n, F., (1972), “Yap› Malzemesi Dersleri”,

‹TÜ Mimarl›k Fakültesi Yay›n›, ‹stanbul.Kuban, D., (1990), “Mimarl›k Kavramlar›”, Yap› En-

düstri Merkezi Yay›nlar›, ‹stanbul.Yücesoy, L. (1998), “Temeller, Duvarlar, Döfleme-

ler”, Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›, ‹stanbul.No¤ay, S. (1984), “Yap› Gereçleri”, Teknik Kitaplar

Serisi, Ankara.Örs, Y., Keskin, H. (2001), “A¤aç Malzeme Bilgisi”,

Atlas Yay›n, ‹stanbul.Toydemir, N. (1990), “Cam Yap› Malzemeleri”, Sakar-

ya Gazetecilik ve Matbaac›l›k, Eskiflehir.Toydemir, N. (1991), “Seramik Yap› Malzemeleri”,

‹TÜ Mimarl›k Fakültesi Yay›n›, Say›: 1447, ‹stanbul.Toydemir, N. ve di¤. (2000), “Yap› Eleman› Tasar›-

m›nda Malzeme”, Literatür Yay›nc›l›k, ‹stanbul.Türkçü, Ç. (1997), “Yap›m”, Mimarlar Odas› ‹zmir fiu-

besi Yay›nlar›, ‹zmir.Vitrivius (1993), “Mimarl›k Üzerine On Kitap”, fievki

Vanl› Mimarl›k Vakf›, Ankara.

http://tdkterim.gov.tr/bts/, 23.03.2009http://www.plastik.gen.tr/plastik-nedir.php, 25.03.2009http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nka_mimarisi,

26.03.2009http://www.insaatmuhendisligi.net/index.php?to-

pic=70.msg278, 26.03.2009http://www.tgub.org.tr/Default.asp?L=TR&mid=232,

26.03.2009http://www.blokbims.com.tr/, 26.03.2009http://www.aybims.com/beton.htm, 26.03.2009http://www.kerpicev.com/uretimstandarti.htm,

27.03.2009



www.hedefaof.com

www.hedefaof.com

107

Yap›larda Tafl›y›c› Sistemler

Tafl›y›c› sistem mimarl›¤›n temel bileflenlerinden biridir. Basit yap›lardan karma-fl›k yap›lara kadar tüm bina ve yap›lar›n ayakta kalmas›n› sa¤layan en önemliunsurdur. Yap›lar›n kendi yükünü, kullan›c›lar›n getirdi¤i yükü ve d›fl etkilerekarfl› yap›n›n ayakta kalmas›n› sa¤lar ve güvenilir k›lar. Ayn› zamanda, yap›n›nbiçimini oluflturmada önemli rol oynar. Bu biçim bazen yap›n›n d›fltan alg›lan-mas›nda bask›n bir görev üstlenirken bazen iç mekan kullan›m›na yans›r. Her ta-fl›y›c› sistemin getirdi¤i belirli olanaklar ve k›s›tlamalar vard›r. Tasar›mc›, tüm buolanak ve k›s›tlamalar çerçevesinde hareket eder, yeni ve özel durumlar karfl›s›n-da ise yeni sistemler önerir.


tafl›y›c› sisteme gelen yükleri tan›mlayabilecek,tafl›y›c› sistemler için temel koflullar› aç›klayabilecek,tafl›c› sistem-malzeme iliflkisini aç›klayabilecek,tafl›y›c› sistemlerin s›n›fland›rmas›n› yapabilecek,tafl›y›c› sistem elemanlar›n› aç›klayabilecek,

bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.

NNNNN

5‹maj: B. Akçoral, ‹. Güldo¤an, 2008

www.hedefaof.com

• TAfiIYICI S‹STEMLER VE YÜKLER• OYMA STRÜKTÜRLER• YI⁄MA STRÜKTÜRLERDE YAPILAR• KARKAS (‹SKELET) STRÜKTÜRLER• KARMA STRÜKTÜRLER• UZAY KAFES STRÜKTÜRLER• YÜZEYSEL STRÜKTÜRLER• ASMA GERME STRÜKTÜRLER• fi‹fi‹RME STRÜKTÜRLER

Örnek Olay

“Sa¤laml›k”: Yap› Nas›l Ayakta Durur?Bir yap›n›n en görünür k›sm› strüktürü ya da onu ayakta tutan sistemdir. Bu, gü-nümüzde bir zamanlar oldu¤undan daha fazla fark edilmektedir, çünkü mimar-lar ve mühendisler çok az malzemeyle çok ifl yapan, yerçekimine meydan okur gö-rünen strüktürler yapmaktan hofllan›yorlar. Her an y›k›lacakm›fl gibi görünen k›-r›lgan bir strüktüre bakarken duydu¤umuz gerilim, yap›y› tafl›yan iskeletle gördü-¤ümüz fley aras›ndaki, yani fiziksel strüktür ile alg›sal strüktür aras›ndaki farkl›l›-¤› sergiler. Bunlar ayn› fley de¤ildir, çünkü bir sütun, sadece bize güven vermekamac›yla strüktürel olarak gerekli olandan çok daha büyük yap›labilir. ‹talya, Pa-estum’daki Poseidon Tap›na¤›’n›n kal›n sütunlar›nda durum budur.

Skidmore, Owings & Merrill taraf›ndan yap›lan, 1951-1952 tarihli, Lever Evi ileMcKim, Mead & White bürosu taraf›ndan yap›lan, 1916-1919 tarihli, New YorkRaket Tenis Kulübü’nün duvar› gere¤inden daha sa¤lam görünür ve bize strüktü-rel afl›r›l›k güvencesi verir, oysa Lever Evi’nin gerçek fiziksel kolonlar› as›l› yeflil bircam örtüyle kapat›ld›¤› için burada yap›y› ayakta tutan›n ne oldu¤una dair hiç-bir görünür alg›sal ipucu bulunmaz. Deneyimlerimize dayanarak, bu cam taba-kalar›n›n bu boyutta bir yap›y› ayakta tutamayaca¤›n› bildi¤imizden gerçek strük-türü aramak zorunda kal›r›z (mimarlar› bizi bir tür oyuna davet eder) ve sonun-da yap›n›n zeminden yükselen kolonlar›n› görürüz. A¤›r bir yap› oldu¤una dairbilgimizle üstümüzde uyand›rd›¤› a¤›rl›ks›zl›k izlenimi aras›ndaki oyun bu cam-la-örtülü gökdelenlerin çekicili¤inin nedenlerinden biridir; modern seyirciler yer-çekimine oyun oynand›¤› fikrinden büyük haz duyuyorlar (oysa daha önceki dö-nemin gözlemcileri bu yap›lar›n strüktürünü yoksul bir anlat›m örne¤i olarak de-¤erlendirirlerdi).

Sa¤lam bir yerçekimi fikriyle ve onun çevremizdeki nesneler üzerindeki etkile-rini görerek yetifliyoruz, çünkü (görece olarak a¤›rl›ks›z rahim halinden ayr›ld›k-tan sonra) kol ve bacaklar›m›z› oynatmaya bafllad›¤›m›z ilk andan itibaren yerçe-kiminin çekimini yaflant›l›yoruz. Bebekken bedenlerimizi aya¤a kald›rmak içinu¤rafl›yoruz, ayakta dengede kalmay› baflard›ktan sonra da ayaklar›m›z üzerindenas›l duraca¤›m›z› ö¤reniyoruz. Dolay›s›yla, bilimsel olarak anlamadan çok ön-ce, hepimiz dayanaks›z nesnelerin düz bir do¤ru üzerinde afla¤›ya do¤ru ya dadaha tam söylemek gerekirse, dünyan›n merkezine do¤ru düflecekleri konusundaaç›k bir kavray›fla sahip oluyoruz. ‹flte bu durum, mimari strüktürün özüdür - yer-çekiminin sürekli çekimine karfl›n nesnelerin yere düflmeyece¤inden emin olma.

Kaynak: Roth, L. M., 2006: 42-45


Anahtar Kavramlar• Tafl›y›c› sistemler• Tafl›y›c› sistem elemanlar›

• Yükler

‹çindekiler

www.hedefaof.com

TAfiIYICI S‹STEMLERYap›lar, büyüklükleri ne olursa olsun çeflitli yüklerin etkisi alt›ndad›r. Yüklerin uy-gun bir flekilde tafl›nmas› ve zemine aktar›lmas› gerekir. Yap›y› ayakta tutan, mev-cut ve sonradan gelebilecek yüklere karfl› onu dirençli k›lan, tüm yükleri düzenlibir flekilde zemine aktaran elemanlar›n tümüne tafl›y›c› sistem ad› verilir. Tafl›y›c›sistemin karfl›l›¤› olarak strüktür sistemi de kullan›lmaktad›r.

Mimarl›kta tafl›y›c› sistemin as›l ifllevi bir hacmi belirlemek ve örtmektir. Farkl›kullan›mlar için farkl› biçim ve büyüklükte hacimlere ihtiyaç duyulur. Bu hacimle-rin oluflturulmas› farkl› tafl›y›c› sistemlerin kullan›lmas›n› zorunlu k›lar.

Tafl›y›c› sistem mimari tasar›m›n temel bileflenlerinden biridir. Tafl›y›c› sistemelemanlar› kullan›mda serbestlik sa¤lamal›d›r. Su ve elektrik gibi tesisat›n yerleflti-rilmesine uygun olmal›d›r. Yang›na dayan›kl› olmal› ve ses, ›s›, su yal›t›m› için ön-lem almaya olanak sa¤lamal›d›r.

Bu bölümde; yükler ve tafl›y›c› sisteme yüklerin etkisi, tafl›y›c› sistem için temelkoflullar ve tafl›y›c› sistemlerde malzeme konular› incelenecektir.

Yükler

Tafl›y›c› sisteme gelen yükleri tan›mlamak

Yük, yap› ögelerinin tafl›d›¤› a¤›rl›k, kuvvet olarak tan›mlanabilir. Tafl›y›c› sistemeetki eden yükler çok çeflitlidir. Yap›n›n a¤›rl›¤›, kullan›c›lar›n getirdi¤i yükler, do-¤al etkiler birer yüktür. Yüklerin bir bölümü, örne¤in; yap›n›n a¤›rl›¤› gibi, önce-den hesaplanabilir. Ancak baz› yükler önceden hesaplanamaz. Bu durumda yönet-melikler do¤rultusunda hareket edilir. Yap›ya gelebilecek de¤iflken yükler için ge-nel ya da yerel yönetmelikler eflde¤er yükler verir.

Yükler farkl› flekillerde s›n›fland›r›labilir. En yayg›n s›n›fland›rma, yüklerin sa-bit yükler ve hareketli yükler olarak iki grupta incelendi¤i s›n›fland›rmad›r.

Sabit yükler: Tafl›y›c› sistemin kendi a¤›rl›¤› ve yap› içinde de¤iflmeyece¤i ka-bul edilen tüm bileflenler sabit yük olarak tan›mlan›r. Örne¤in; betonarme karkasbir yap›da, kolon, kirifl, döfleme birer sabit yüktür. Tu¤la y›¤ma bir binada, tafl›y›-c› tüm duvarlar, döflemeler birer sabit yüktür.

Hareketli yükler: Sabit yükün d›fl›nda kalan di¤er yüklere hareketli yük ad› ve-rilir. Yap› içinde bulunan insanlar, mobilyalar, bölücü elemanlar, makineler birerhareketli yüktür. Do¤a olaylar›ndan kaynaklanan, ya¤mur suyu, kar, rüzgar etkile-ri, deprem ve ›s› farklar›ndan oluflan gerilmeler hareketli yük grubuna girer.

Deprem yükü sabit yük olarak adland›r›labilir mi?

Tafl›y›c› Sistemlere Yüklerin EtkisiTafl›y›c› sistemler yüklendikleri zaman deformasyona u¤rarlar. Deformasyon dep-lasman (öteleme) ve rotasyon (dönme) olmak üzere iki bileflenden oluflur. Bu de-formasyonlar yap› boyutlar›na oranla çok küçük olduklar›ndan, ç›plak gözle görü-lemezler. Deformasyonlar sonucu yap› elemanlar›nda oluflan etkiler afla¤›daki gibis›ralan›r (Çaml›bel, N., 1982:28).

• Çekme etkisi• Bas›nç etkisi• Kayma etkisi

1095. Ünite - Yap› larda Tafl›y ›c › S istemler

1A M A ÇN

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

www.hedefaof.com

• E¤ilme etkisi• Burulma etkisi

Tafl›y›c› Sistemler ‹çin Temel Koflullar

Tafl›y›c› sistemler için temel koflullar› tan›mlamak

Tafl›y›c› sistemlerin her koflul alt›nda temel ifllevleri vard›r (fiekil 5.1.). Yap›n›n sa¤-lam, do¤ru ve güzel olmas› diye özetlenebilecek bu durum afla¤›daki bafll›klar al-t›nda incelenecektir.

• Denge• Stabilite• Mukavemet• Fonksiyonel uygunluk• Ekonomi • Estetik (Salvadori, M., Heller, R., 1982:32)

Denge: Bir yap›n›n üzerine etki eden kuvvetlerin, o yap›da bir hareket meyda-na getirmemesi durumuna denge ad› verilir. Yap›ya etkiyen yükler, yani uygulanankuvvet karfl›s›nda ona ayn› oranda direnen bir kuvvet ile karfl›laflt›¤›nda yap› den-gededir. Bu oran yük lehine de¤iflti¤inde ise denge durumu bozulur ve yap› hasargörür.

Yükler karfl›s›nda her yap›da, elemanda küçük yer de¤ifltirmeler meydana ge-lir. Ancak bunlar gözle görünür büyüklüklerde de¤illerdir ve önceden hesaplana-bilirler. Bu küçük yer de¤ifltirmeler belirlenen s›n›rlar içinde kald›¤› sürece yap›dahasara yol açmaz.

Stabilite: Yap›da denge, hareketsizli¤in sa¤lanmas› ve stabilite de bu dengeninkararl›l›¤›n›n yani süreklili¤inin sa¤lanmas› anlam›na gelir (Çaml›bel, N., 1982:23).Bir tafl›y›c› sistem tasarland›¤› flekliyle ve özelliklerini kaybetmeden ayakta kalabi-liyorsa bu sistem stabil’dir.


2A M A ÇN

fiekil 5.1

Bilim Müzesi,Valencia, S.Calatrava

Kaynak: Kaynak:http://www.spanish-living.com/images/valencia_city-of-arts-and-science/city-of-arts-science02.jpg,20.07.2009

Kuvvet: Bir cismi hareketettiren veya hareketinide¤ifltiren ya da durduranetki.

www.hedefaof.com

Bir yap› zemine iyi ba¤lanmam›flsa yani temel uygun yap›lmam›flsa rüzgardadevrilebilir. Zemin yap›s›n›n de¤iflkenlik gösterdi¤i durumlarda yap›da farkl› otur-malardan dolay› yap› yana yatabilir. E¤imli bir arazide yeterli önlem al›nmayan biryap› kendi a¤›rl›¤› ile kayabilir. Bu ve benzeri durumlarda dengenin karars›zl›¤›n-dan yani yap›n›n stabil olmama durumundan söz edilebilir (Salvadori, M., Heller,R., 1982:37).

Mukavemet: Mukavemet, bir yap› malzemesinin veya yap›n›n tafl›y›c› bir bölü-münün, üzerine gelen yüklere direnme yeterlili¤i olarak tan›mlanabilir.

Tafl›y›c› sistem tasar›m›nda sistemi oluflturan bileflen, eleman veya sistemin tü-münde bas›nç, çekme, kayma gerilmeleri oluflur. Kullan›lan malzemelerin bu ge-rilmeleri karfl›lamas› gerekir. Çekme gerilmelerine karfl› çekme mukavemeti, ba-s›nç gerilmelerine karfl› bas›nç mukavemeti gösteren malzemeler kullan›lmal›d›r.Yani yüklere karfl› malzeme seçimi önemli bir konudur. Malzemede mukavemet,malzemeyi oluflturan parçalar›n kendi iç tutunmalar› olarak ifade edilebilir. Örne-¤in, sadece kumdan yap›lm›fl bir biçim, bir iç ba¤lay›c› kullan›larak yine kumdanoluflturulursa mukavemeti artm›fl olur.

Fonksiyonel uygunluk: Yap›n›n ifllevine (fonksiyonuna) göre tafl›y›c› sistemseçimi önemlidir. Her sistemin kendine özgü yap›s›, yük aktar›m flekli ve geçebi-lece¤i optimum aç›kl›k miktar› vard›r. Yap›lar farkl› amaçlar için infla edilirler. Ko-nut, üretim, ofis, spor, ulafl›m, sa¤l›k, ibadet, sergileme yap›lar› gibi.

Çok katl› bir apartman yap›s› veya ‹stanbul Bo¤az› gibi, geçilmesi gereken aç›k-l›¤›n fazla oldu¤u, bir yerde köprü yap›s›n›n tafl›y›c› sistemi farkl› olacakt›r. Bu ya-p›larda kullan›lan strüktür sistemleri farkl› programlara ve farkl› yüklere cevap ver-mek zorundad›rlar.

Bir di¤er durum ise infla edilen iki yap›n›n ayn› büyüklü¤e sahip oldu¤u fakatprogramlar›n›n farkl› oldu¤u durumdur. Örne¤in bir konser salonu ile bir depo ya-p›s› ayn› büyüklükte olabilir. ‹ki farkl› yap› için üretilen mimari çözümlerin ayn› ol-mas› beklenemez. Tasar›m, bu iki farkl› konu için farkl› yaklafl›mlar ve öneriler ge-rektirir.

Ekonomi: Yap› maliyetinde iki ana unsur belirleyicidir. Bunlar, malzeme ve ifl-çilik maliyetleridir. Sistem seçiminde, yap› özelinde, ön çal›flma yap›lmak zorunda-d›r. Yap›n›n büyüklü¤ü, yüksekli¤i, geçilen aç›kl›k veya ifllevi belirleyici olabilir.Proje aflamas›nda ekonomik çözümler üretilir veya üretilme zorunlulu¤u vard›r.Örne¤in genifl aç›kl›k geçmek için, çelik malzeme kullan›larak oluflturulacak biryap›n›n farkl› sistemlere göre projelendirilip yap› birim alan›na kaç kg malzemekullan›ld›¤›n›n hesaplanmas› ve di¤er sistem ile karfl›laflt›r›lmas› bir yöntem olabi-lir. Yap›m süresini k›saltmak için prefabrike sistemlere yönelim, yap›mda kullan›-lan makine ve ekipmanlar›n art›r›lmas› veya yap›m tekniklerindeki yeni uygulama-lar ekonomik yap› elde etmek için birer çabad›r.

Baz› durumlarda, örne¤in; prestij yap›lar›nda (an›tsal veya simgesel yap›lar)ekonomi, tafl›y›c› sistem seçimi için belirleyici bir faktör olmayabilir. Ancak yap›üretiminde ekonomi kavram› göz ard› edilemeyecek kadar önemlidir.

Estetik: Yap› için önerilen tafl›y›c› sistem yap›n›n görünümünü baflka bir ifa-deyle esteti¤ini etkilemektedir. Hatta baz› durumlarda bask›n oldu¤u görülür. Ta-fl›y›c› sistem ve yap› asl›nda birbirinden ayr›lmaz bir bütündür. Bu durumda tafl›y›-


www.hedefaof.com

c› sistemin tasar›m›nda yükleri aktaran elemanlar toplulu¤unun d›fl›nda bir anlamifade etmesi gerekir. Geçmiflte ve günümüzde, yük aktar›m ilkeleri ve malzemenindo¤ru kullan›ld›¤›, estetik olarak doygun birçok uygulama mevcuttur.

Tafl›y›c› Sistemde Malzeme

Tafl›y›c› sistem-malzeme iliflkisini aç›klamak

Tafl›y›c› sistemlerde, tafl, ahflap, tu¤la, betonarme, çelik, alüminyum ve güçlendiril-mifl plastik gibi malzemeler kullan›lmaktad›r. Kullan›lan malzemeler dayan›kl›,güçlü, kat› ve hafif olmal›d›r.

Tafl›y›c› sistemde kullan›lan malzemelerin yüklere karfl› davran›fllar›nda baz›özelliklerin bulunmas› gerekir. Tafl›y›c› sistemde, yüklerin etkisi ile oluflan defor-masyon, önceden belirlenmifl s›n›rlar› geçmemelidir. Yüklerin kalkmas› sonucu isetafl›y›c› sistemin eski biçimini almas› gerekir. Bu flekilde davranan malzemelereelastik malzeme ad› verilir. Afl›r› yüklemelerde tüm malzemeler elastiklik özelli¤i-ni kaybeder ve kal›c› deformasyon oluflur. Dolay›s›yla, yap›ya gelebilecek maksi-mum yükler statik hesaplamalarda önem kazan›r.

Tafl, tu¤la (fiekil 5.2.), beton gibi malzemeler bas›nca; ince metal levha, plastik,tekstil gibi malzemeler çekmeye dayan›kl› malzemelerdir. Ahflap, çelik ve alümin-yum gibi malzemeler ise çekmeye ve bas›nca dayan›kl›d›r.


3A M A ÇN

fiekil 5.2

Tafl ve tu¤lamalzemenin birarada kullan›m›,Kurflunlu Külliyesi,Eskiflehir

Foto¤raf : BirolAkçoral, 2009

www.hedefaof.com

TAfiIYICI S‹STEMLER‹N SINIFLANDIRILMASI

Tafl›y›c› sistemlerin s›n›fland›rmas›n› yapmak.

Tafl›y›c› sistem elemanlar›n› aç›klamak

Tafl›y›c› sistemler farkl› flekillerde s›n›fland›r›labilmektedir, örne¤in; tafl›y›c› ele-manlar›n›n boyutlar›na göre, tafl›y›c› sistem türlerine göre, rijit olup olmama duru-muna göre veya strüktür sistemlerinin geliflimine göre. Bu bölümde, Bayülgen’instrüktür sistemlerinin geliflimine göre yapt›¤› s›n›fland›rma esas al›nm›flt›r (Bayül-gen, C., 1993:10). Strüktür sistemlerinin geliflimine göre yap›lar geleneksel strüktürsistemleri ve geliflmifl strüktür sistemleri olarak iki grupta incelenmektedir.

Geleneksel strüktür sistemleri:• Oyma strüktürler• Y›¤ma strüktür sistemleri• Karkas (iskelet) strüktür sistemleri• Karma strüktür sistemleri

Geliflmifl strüktür sistemleri• Uzay kafes strüktür sistemleri• Asma germe strüktür sistemleri• Yüzeysel strüktür sistemleri• fiiflirme strüktür sistemleri

OYMA STRÜKTÜRLERKaya parçalar›n›n içini, kullan›m amac›na uygun bir biçimde boflaltarak mekan el-de edilen sistemlere oyma sistemler ad› verilmektedir. Oyma sistem di¤er tüm sis-temlerden farkl› olarak d›flar›dan baflka yap› elemanlar›n›n getirilip birlefltirilmesiy-le oluflturulmaz. Aksine mevcut bir kütleden boflaltma yap›larak elde edilir. Oymastrüktürlerde, kolay kaz›labilen kayal›klar uygulamada büyük avantaj sa¤lamakta-d›r. Geçmiflte yap›lan bar›naklarda biçim kayg›s›ndan çok ifllevselli¤e önem veril-mifltir. Böylece yaflam mekanlar› bu yap›m sistemine uygun olarak geliflmifltir. Mer-diven, kap›, eflya koymak için nifller, hava bacalar› bu sistemin olanaklar› dahilin-de yeniden yorumlanm›fl ve uygulanm›flt›r.

‹nsanlar›n do¤al ma¤aralar› bar›nak olarak kulland›klar› bilinmektedir. Do¤alma¤aralar oyma sistemlerin ilkel örneklerini olufltururlar.

Orta Anadolu’nun Kapadokya yöresinde 1500 y›ld›r oyma strüktürde mekanlaryap›lm›flt›r (fiekil 5.3 ve fiekil 5.4). Yap›sal kütle olarak kullan›lan jeolojik formas-yon tufad›r. Oyulmaya uygun yumuflak bir tafl olan tufa (tüf), sertleflmemifl kalsi-yum karbonatt›r. Yüzeyler, havadaki karbondioksitin oluflturdu¤u kimyasal reaksi-yon ile sertleflmektedir (Önür, S., Özkan, S., 1974:12). Oyma sistem yap›lar kolaykaz›labilen ve tutuculu¤u olan zeminlerde rahatl›kla elde edilebilir. Buna karfl›nbatakl›k ve çok yumuflak, ak›flkan zeminlerde uygulanmas› olanakl› de¤ildir. Sertkayal›k zeminlerde ise günümüz teknik ve teknolojisinin getirdi¤i olanaklarla uy-gulama alan› bulabilmektedir. Bu durumda, belirleyici faktörlerden en önemlisimaliyettir.


4A M A ÇN

5A M A ÇN

Rijit: Kuvvet veya momentetkisi alt›nda flekilde¤ifltirmeyen, formunukoruyan

www.hedefaof.com

Zemin yap›s›n›n sa¤lad›¤› olanaklardan yararlanarak bar›nma, depo ve ibadetyap›lar› yap›lm›flt›r. Kapadokya bölgesinde kent ölçe¤inde büyük yerleflimler mev-cuttur. Türkiye’nin di¤er bölgelerinde ve dünya genelinde de benzer örneklererastlanmaktad›r (fiekil 5.5). Günümüzde yayg›n uygulamas› olmamakla beraberdaha çok turizme hizmet eden baz› yap›lar, örne¤in; otel, restoran ve gösteri mer-kezleri, yap›lmakta ve iflletilmektedir. Mühendislik yap›s› olarak su ve ulafl›m (kara-yolu, demiryolu, metro vb.) tünelleri oyma strüktürlere örnek olarak gösterilebilir.


fiekil 5.3

Oyma strüktür,Sar›cakaya Kilisesi,Kapadokya

Kaynak:http://www.yapi.com.tr/V_Images/2007/yarisma/53746-2.jpg, 17.02.2009

fiekil 5.4

Oyma strüktür,Uçhisar,Kapadokya

Kaynak:http://www.resimcity.com/data/media/532/www.resimcity.com_kale_resimleir_uchisar_kalesi.JPG,17.02.2009

www.hedefaof.com

Oyma strüktür sistemi her tür zemin yap›s›nda uygulanabilir mi?

YI⁄MA STRÜKTÜRDE YAPILARTafl, kerpiç, tu¤la, ahflap, beton blok, gazbeton, gibi malzemelerin üst üste konu-larak yap› elde edilmesine y›¤ma sistem ad› verilmektedir. Y›¤ma yap›da mekan›oluflturan yüzeyler ayn› zamanda yap›n›n ayakta kalmas›n› sa¤layan tafl›y›c› siste-mi de oluflturur.

Y›¤ma sistemler ile eski uygarl›klardan günümüze kadar birçok önemli ve bü-yük yap›lar yap›lm›flt›r. Piramitler (M›s›r’da Keops piramidi gibi), cami ve kilise gi-bi ibadet yap›lar›, yönetim binalar›, tap›nak, hamam, kütüphane gibi binalar, köp-rüler, surlar, tafl ve tu¤la malzeme kullan›larak infla edilmifllerdir. Sivil mimarl›k ör-ne¤i olarak konutlar›n yap›m›nda, kerpiç, tafl, tu¤la ve ahflap malzeme yayg›n ola-rak kullan›lm›flt›r. Günümüzde bu yap›m sistemi çok büyük olmayan binalar›n ya-p›m›nda uygulama alan› bulmaktad›r. Tu¤la gibi, geçmifl dönemlerde de bilinenmalzemelerin gelifltirilerek kullan›m› veya yeni malzemelerin (beton blok eleman-lar, gazbeton elemanlar gibi) ortaya ç›kmas› ile bu yap›m sistemi güncelli¤ini de-vam ettirmektedir.

Y›¤ma sistemin genel özelli¤i; yap› malzemelerinin kendi a¤›rl›¤› ile birinin di-¤eri üzerine yerleflerek bir bütün yap› eleman› oluflturmas›d›r (Gerçek, C., 1979:11).Y›¤ma sistemlerin elemanlar›; duvar, kolon, kemer, tonoz ve kubbe olarak s›rala-nabilir. Bu elemanlar yap› yükünü ve di¤er yükleri tafl›yacak flekilde belli kuralla-ra ba¤l› olarak birlefltirilirler. Kagir yap›larda genel prensip olarak örgü tekni¤ikullan›l›r. Birim elemanlar düfleyde flafl›rtmal› olarak yerlefltirilirler ve birbirlerinikavramalar› sa¤lan›r. Y›¤ma sistemde kullan›lan elemanlar harç gibi ba¤lay›c› mal-zemelerle birbirine ba¤lan›r. Baz› uygulamalarda ise ba¤lay›c› malzeme kullan›l-mamaktad›r. Yap› temeli tafl, tu¤la örgü veya betonarme yerinde döküm olarak ya-p›l›r. Günümüzde, temeller genellikle betonarme malzeme ile yap›lmaktad›r.

Tu¤la ve tafl, kaplama malzemesi olarak ta üretilmekte ve uygulanmaktad›r. D›fl yüzeylerin(duvarlar›n) bu malzeme ile kaplanmas› tafl›y›c› sistemin y›¤ma sistem olaca¤› anlam›nagelmemektedir.


fiekil 5.5

Oyma strüktür,Demre (Myra)

Foto¤raf: BirolAkçoral, 2003

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Kagir: Tafl veya tu¤ladanyap›lan (yap›)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



www.hedefaof.com

Y›¤ma Yap›da Elemanlar (fiekil 5.6.): • duvar• kolon• kemer• tonoz• kubbe

Duvar ve Kolon: Duvarlar ve y›¤ma kolonlar yükü zemine aktaran temel un-surlard›r. Duvarlarda b›rak›lmas› gereken boflluklar, örne¤in; kap›, pencere vb. ge-nel ve yerel yönetmeliklerin izin verdi¤i oranlarda yap›l›r. Yükseklik ve yük artt›k-ça buna ba¤l› olarak duvar kal›nl›¤› da artmaktad›r.

Y›¤ma sistemlerde tafl›y›c› duvarlarda boflluk oluflturulmas› lento veya kemerile sa¤lan›r.

Kemer: ‹ki kolon veya iki aya¤› birbirine üstten ba¤layan, üzerine gelen yük-leri bu kolonlara veya ayaklara aktaran, yay fleklindeki yap› parças›na kemer ad›verilir. Tafl, tu¤la, ahflap, metal gibi malzemelerden yap›labilir. Duvarlarda boflluk

oluflturmak, mekan›n üst yüzeyinin kapat›l-mas›nda yükleri belli bölgelere aktarmak ve-ya belli bölgelere gelen yükleri azaltmak (ha-fifletme kemeri) gibi amaçlarla tafl›y›c› siste-min bir parças› olarak kullan›l›r. Biçimlerinegöre isimlendirilen birçok kemer tipi vard›r,örne¤in; düz kemer, sivri kemer, bas›k ke-mer, üçgen kemer, atnal› kemer, sepetkulpukemer, gibi.

Tonoz: Bir kemerin aral›ks›z devam et-mesiyle oluflan, biçimi alttan içbükey olarakkurulmufl örtüye tonoz ad› verilir. Tonoz, üze-rine gelen yükleri tafl›y›c› duvarlara veya ayak-lara aktar›r (fiekil 5.7).


fiekil 5.6

Y›¤ma yap›daelemanlar; kolon,kemer, kubbe,Selimiye Camii,Edirne

Kaynak:http://www.selimiyecamii.com/popup/edirne_selimiye_camii_www.selimiyecamii.com_popup_32.jpg, 17.02.2009

fiekil 5.7

Tonoz

Kaynak:http://img.tfd.com/hm/JPG/A4vault.jpg,20.02.2009

www.hedefaof.com

Kubbe: Üzerine gelen yükleri çok yönlü olarak aktaran ve mekan› örten, küreparças› biçimindeki tafl›y›c› elemanlara kubbe ad› verilir. Tafl, tu¤la, ahflap, metalgibi malzemeler kullan›larak oluflturulurlar. Kubbe kare, dairesel, çokgen mekan-lar›n örtülmesinde yayg›n olarak kullan›lm›flt›r.

Y›¤ma Yap›da Döfleme: Geleneksel konutlarda ahflap döflemeler yayg›n ola-rak kullan›lm›flt›r. Tafl›y›c› duvarlar aras›na yerlefltirilen ahflap kirifller ve kirifllerinüzerine monte edilen döfleme kaplamalar› ile döfleme tamamlanmaktad›r. Günü-müzde ise genellikle betonarme döfleme sistemleri kullan›lmaktad›r. Yerinde ya-p›m betonarme döfleme uygulamas›nda duvar ve döfleme ba¤lant›s›n›n oldu¤ubölgelerde sürekli betonarme hat›l konulmas› zorunludur.

Genifl aç›kl›klar›n geçilmesinde ve yüksek yap›lar›n inflas›nda y›¤ma strüktürlerin kulla-n›lmas› do¤ru mudur?

Tafl Y›¤ma Yap›larMalzemesi do¤al taflt›r. Y›¤ma yap›da tafl, do¤adabulundu¤u flekliyle kullan›labilece¤i gibi, taflocaklar›ndan ç›kar›l›p yontularak flekil verildiktensonra da (kesme tafl) kullan›labilir (fiekil 5.8., fie-kil 5.9. ve fiekil 5.10.).

Moloz tafl y›¤ma yap›lar›n yatay düzlemde bel-li arl›klarda ahflap veya betonarme hat›llarla des-teklenmesi gerekir. Tafl malzemenin birlefltirilme-sinde çimento esasl› harç kullan›lmas› gerekir.Toprak esasl› malzemelerin (çamur) ba¤lay›c›özelli¤i yoktur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

fiekil 5.8

Tafl y›¤ma konutmimarisi, Mardin

Kaynak:http://www.hafif.org/imaj/mehmetbastug94/mardin.jpg,17.02.2009

fiekil 5.9

Tafl y›¤ma yap›, II.Beyaz›t Külliyesi,1486, Amasya


www.hedefaof.com

Tu¤la Y›¤ma Yap›lar Bu sistemde y›¤ma yap› için fabrikalarda üretilmifl tu¤lalar kullan›l›r. Tu¤la örmetekni¤i ile yap› oluflturulur (fiekil 5.11. ve 5.12.). Ba¤lay›c› olarak çimento esasl›harç kullan›l›r. Tu¤la y›¤ma duvarlar yatay düzlemde belli aral›klarla betonarmehat›llar ile desteklenirler. Yap› yönetmelikleri belirli durumlar için düfley hat›l tak-viyesini de zorunlu k›lmaktad›r. Y›¤ma sistemde dolu veya boflluklu tu¤la bileflen-ler kullan›labilir. Tu¤la boyut ve biçimleri günümüzde çok çeflitlidir.

Çok katl› tu¤la y›¤ma binada alt katlardaki duvar kal›nl›¤› üst katlara göre dahafazlad›r. Buna ba¤l› olarak çok yüksek binalar y›¤ma sistem ile infla edildiklerindealt katlarda kullan›m alan› oldukça azal›r ve bu sistem tercih edilmez.


fiekil 5.10

Tafl y›¤ma tiyatroyap›s›, Aspendos,Antalya

Kaynak:http://www.antalyakultur.gov.tr/resimgoster.aspx?DIL=1&BELGEANAH=191769&RESIMISIM=Aspendos_Tiyatrosu1.jpg,17.02.2009

fiekil 5.11

Tu¤la y›¤ma çokkatl› yap›, Bristol

Kaynak:http://environment.uwe.ac.uk,11.02.2010

www.hedefaof.com

Kerpiç Y›¤ma Yap›larKerpiç, tu¤lan›n bulunmas›ndan önce insan eliyle topra¤›n biçimlendirilip kullan›l-mas›na bir örnek olarak yap› tarihinde önemli bir yap› malzemesi ve bileflenidir(fiekil 5.13.). Geleneksel bir malzeme olan kerpiç; toprak, su ve ince saman›n ka-r›flt›r›l›p güneflte kurutulmas› ile elde edilir. Kerpiç blok elemanlar tüm y›¤ma sis-temlerde oldu¤u gibi y›¤ma yap› örgü kurallar›na göre infla edilir ve ba¤lay›c› ola-rak çamur kullan›l›r. Kerpiç duvarlar yatay düzlemde, belli aral›klarla, ahflap ku-flaklamalar ile desteklenir.

Kerpiç, do¤al, sa¤l›kl› bir yap› malzemesidir. Is› yal›t›m› aç›s›ndan birçok mal-zemeye göre avantajl›d›r. Günümüzde küçük yerleflimlerde (köy vb.) uygulanmak-tad›r. Yönetmelikler kentlerde kerpiç kullan›m›n› yasaklamaktad›rlar. Kerpiç y›¤masistemlerin olumsuz yönleri; deprem bölgelerinde yeterli dayan›m› göstermemeleri,çok katl› yap› yapmada getirdi¤i s›n›rl›l›k ve bak›m zorluklar› olarak s›ralanabilir.


fiekil 5.12

Tu¤la y›¤ma bina

Kaynak:http://www.homebuilding.co.uk,17.01.2010

fiekil 5.13

Kerpiç y›¤ma konutmimarisi, Jafy,Yemen

Kaynak:http://confluence.org/ym/all/n16e045/pic10.jpg,17.02.2009

www.hedefaof.com

Ahflap Y›¤ma Yap›lar Ahflap elemanlar›n yatay olarak üst üste konulmas› ile oluflturulan sistemlere ah-flap y›¤ma yap› ad› verilir. Günümüzde bu sistemle yap›l›p sat›lan konutlar kütükev olarak isimlendirilmektedir (fiekil 5.14.). Dairesel, kare veya dikdörtgen kesitliahflap elemanlar kullan›labilir. Ahflap elemanlar›n kesiflti¤i yerlerde geçme tekni¤iile her eleman di¤erine ba¤lanarak yap›n›n stabilitesi sa¤lan›r (fiekil 5.15.). Bu tek-nikle daha çok 2-3 katl› konutlar yap›lmaktad›r.

KARKAS (‹SKELET) STRÜKTÜRLERY›¤ma sistemlerde, tafl›y›c› iç ve d›fl duvarlar yükleri zemine aktarmaktad›r. Yap›yüksekli¤i ve yükler artt›kça özellikle alt katlardaki duvarlar afl›r› derecede kal›nla-fl›r. Buna ba¤l› olarak iç mekanda yararl› kullan›m alan› azal›r. Ayr›ca yap›n›n ken-di a¤›rl›¤› fazlalafl›r. Bu problemleri ortadan kald›rmak için, yani yap›y› hafifletmekve yararl› kullan›m alan›n› art›rmak amac›yla iskelet sistemler (karkas sistem) tercihedilir.


fiekil 5.14

Ahflap y›¤ma yap›

Kaynak:http://www.theadroits.com/images/141aLogHouse.jpg, 20.02.2009

fiekil 5.15

Ahflap y›¤ma yap›kurulufl tekni¤i

Kaynak:http://logmaker.com/details/log10.JPG,17.02.2009

www.hedefaof.com

Karkas, ‹talyanca carcassa kelimesinden Türkçe’ye geçmifltir. ‹skeletli bir strük-türün tafl›y›c› bölümlerinin tümüne verilen isim olarak tan›mlanabilir (Hasol, D.,1979:263). Karkas kelimesi iskelet ile eflanlaml› olarak kullan›lmaktad›r.

‹skelet sistemde yap› elemanlar› iki ana gruba ayr›l›r. Bu elemanlar›n bir k›sm›tafl›y›c› di¤er k›sm› tafl›nan elemanlard›r (Gerçek, C., 1979:40). ‹skelet sistemlerdetafl›y›c› elemanlar kolon, kirifl ve döfleme kiriflleridir. Ayr›ca tüm yükü zemine ak-taran temel de bu sistemin bir tafl›y›c› eleman›d›r. Tafl›y›c› elemanlar›n d›fl›nda ka-lan tüm elemanlara tafl›nan eleman ismi verilir, örne¤in; d›fl duvarlar, iç duvarlargibi.

‹skelet sistemler günümüzde en yayg›n kullan›lan sistemlerden biridir. Çok kat-l› konutlarda (apartman vb.), ofis yap›lar›nda, al›flverifl merkezlerinde, sa¤l›k yap›-lar›nda, yönetim yap›lar›nda ve di¤er birçok yap› grubunda uygulama alan› bul-mufltur. Ayr›ca az katl› konut gruplar›nda da farkl› malzemeler kullan›larak (ahflap,galvanize çelik vb.) birçok uygulama, h›zl› bir flekilde, yap›lmaktad›r.

Karkas Sistemde Elemanlar:• kolon• kirifl• döfleme Kolon: Kolon, iskelet sistemin düfley tafl›y›c› eleman›d›r. Döfleme ve üzerinde-

ki yükler öncelikle kirifllere aktar›l›r. Kirifller bu yükleri kolonlara aktar›r. Kolonlarise yükleri temele iletirler. Tüm kolonlar birbirlerine kirifller ile ba¤lan›rlar.

Kolon kesitindeki en/boy oran› 1/7’nin üzerine ç›kt›¤› durumlarda, düfley tafl›-y›c› eleman perde olarak isimlendirilir. Perdeler, üzerine gelen yükleri tafl›man›nyan› s›ra, yatay yüklere karfl› direnç göstererek yap›n›n dayan›m›n› art›r›rlar. Çokkatl› veya büyük yap›lar›n tasar›m›nda, perde kullan›m› ile ilgili olarak, yönetme-liklerin tavsiye ve standartlar› bulunmaktad›r.

Kolonlar›n yerlefltirilmesi belli bir düzen içinde yap›lmak zorundad›r. Kolonlarbir aks sistemine ba¤l› olarak yerlefltirilirler. Akslar aras›ndaki mesafe birbirine eflitveya yak›n olmal›d›r. Dikdörtgen kesitli kolonlarda kolon yönleri birbirine dik ola-cak flekilde yerlefltirilir ve farkl› yönlerden gelebilecek yatay yüklere karfl› önlemal›n›r. Prensip olarak kolonlar›n tüm katlarda üst üste gelmesi gerekir.

Kolonlar kesit olarak; kare, dikdörtgen, yuvarlak ya da çokgen biçimlerde ola-bilir. Çelik yap›larda ise bu amaç için üretilmifl farkl› profiller kullan›l›r. Ahflap sis-temlerde, kolonlar dikme olarak adland›r›l›r.

Kirifl: Kirifl, iskelet sistemin yatay tafl›y›c› eleman›d›r. Kirifller kolonlar› birbiri-ne ba¤lar. Ayn› zamanda kirifller, döflemeden gelen yükleri kolonlara aktar›rlar.Kolonlar aras›ndaki aç›kl›k artt›kça ya da döflemeden gelen yük fazlalaflt›kça kiri-flin yüksekli¤i de artar.

Kiriflin kendi a¤›rl›¤› ve di¤er yükler kiriflin afla¤› do¤ru sarkmas›na yol açar. Ki-riflin üst bölümü bas›nca ve alt bölümü ise çekmeye çal›fl›r. Buna ba¤l› olarak ki-rifl tasar›m›nda önlemler al›nmas› gerekir. Kullan›lan malzemeye ba¤l› olarak fark-l› flekillerde önlemler al›nmaktad›r. Örne¤in; betonarme bir kiriflte, betonun içineyerlefltirilen donat›, kiriflin alt bölgelerinde s›klaflt›r›l›r ve kiriflin çekme dayan›m›art›r›l›r.

Döfleme: Döflemenin as›l ifllevi, kullan›m için bir yüzey oluflturmakt›r. Di¤ersistemlerde oldu¤u gibi, iskelet sistemlerde de döfleme hem kendi a¤›rl›¤›n›, hem


www.hedefaof.com

de üzerine gelen yükleri tafl›mak ve bu yükleri aktarmak zorundad›r. ‹skelet sis-temlerde döflemeler, yükleri kirifllere aktar›rlar. Döflemeler betonarme, ahflap veyaçelik malzemeler kullan›larak yap›l›rlar. Döfleme tipleri, malzemelerine göre kar-kas sistemler bölümünde incelenecektir.

Betonarme Karkas SistemlerBetonun kullan›m› oldukça eskiye dayanmaktad›r. Ancak betonarmenin bulunufluve yap›da kullan›m› yaklafl›k olarak yüz elli y›ll›k bir geçmifle sahiptir. Buna karfl›nbetonarme günümüzde en yayg›n kullan›lan yap› malzemesidir (fiekil 5.16.).

Betonarme kelimesi Frans›zca’dan Türkçe’ye geçmifl bir kelimedir. Donat›l› be-ton olarak çevrilebilir. Beton; çimento, su ve agregan›n (kum, çak›l vb.) kar›flt›r›l-mas› ile elde edilir. Beton, bas›nca çal›flan bir yap› malzemesidir. Yap›da kullan›-lan betonun di¤er yükleri de karfl›lamas› ve dayan›m›n›n artt›r›lmas› amac› ile de-mir ve çelik ile birlikte kullan›lmas› öngörülmüfl ve betonarme kavram› ortaya ç›k-m›flt›r. Betonarme yap› elemanlar› flantiyede dökülerek uygulanabildi¤i gibi fabri-kada üretilip montaj› flantiyede yap›labilmektedir. Fabrika üretim sistemleri prefab-rikasyon konusunda anlat›lacakt›r.

Betonarme kolonlar: Betonarme malzemeden yap›lan kolonlar dikdörtgen,kare, dairesel veya farkl› biçimlerde olabilir. Kolonlar, kirifl ve döfleme ile birliktedökülerek strüktürün tek parça olmas› sa¤lan›r.

Betonarme kolonlar düfley ve yatay donat›larla beraber çal›flacak flekilde tasar-lan›rlar. Düfley donat›, betonarme kolonun bas›nç yüklerini ve yanal yüklere ma-ruz kalmas› durumunda çekme kuvvetlerine dayan›m kapasitesini art›r›r (Ching,F.D.K., 2001:5.04).

Betonarme kirifller: Betonarme malzemeden yap›lan kirifller genellikle dik-dörtgen kesitlidir. Donat› olarak düz demir, pilye ve etriye kullan›l›r. Düz demirlerkiriflin alt k›s›mlar›nda s›klaflt›r›l›r ve kiriflin çekme dayan›m› art›r›l›r. Pilye ise kes-me kuvvetlerine karfl› bir önlem olarak yerlefltirilirler.


fiekil 5.16

Domino House, LeCorbusier, 1914

Kaynak:http://www.usc.edu/dept/architecture/slide/ghirardo/CD3/022-CD3.jpg,17.02.2009

www.hedefaof.com

Betonarme döflemeler:

Plak döflemeler: Plak döflemeler kiriflli ve kiriflsiz olarak yap›labilmektedir(fiekil 5.17.). Kiriflli plak döflemeler yükleri kirifllere aktar›rlar. Kiriflsiz plak döfle-meler ise yükleri kolonlara aktar›rlar. Döfleme içindeki donat›lar; tek, çift veya çokyönlü olarak yerlefltirilebilirler.

Mantar döflemeler: Mantar döflemeler, kiriflsiz plak döflemelere benzemekte-dir ve kirifl yoktur (fiekil 5.17.). Kolon-döfleme birleflim bölgesinde oluflacak kes-me kuvveti etkisini azaltmak için kolon üst k›sm› geniflletilerek ve donat› takviye-si yap›larak önlem al›n›r.

Nervürlü (diflli) döflemeler: Birbirine paralel ve s›k aral›klarla düzenlenmiflnervürler arac›l›¤› ile ana tafl›y›c› kirifllere yük aktaran döfleme tipine nervürlü (difl-li) döfleme ad› verilir (fiekil 5.17.). Nervürlü döflemeler a¤›r yükler ve büyük aç›k-l›klar için plak döflemelere göre avantaj sa¤lar.

Kaset döflemeler: Farkl› ikiyönde difllerle güçlendirilmifl be-tonarme plaklara kaset döflemead› verilir (fiekil 5.17. ve fiekil5.18.). Düfley tafl›y›c› elemanlararas›ndaki boflluklar›n kare veyakareye yak›n oldu¤u durumlardakullan›lmas› avantajl›d›r. Betonar-me plak döflemeler içinde en ge-nifl aç›kl›¤›n geçilebildi¤i döflemekaset döfleme tipidir.


fiekil 5.17

Plak Döfleme Mantar Döfleme Kiriflli Döfleme (TekYönlü)

DÖfiEME T‹PLER‹

Nervürlü Döfleme Kaset Döfleme

Betonarmedöflemeler

Kaynak:http://www.crsi.org/images/floor_systems.jpg, 28.02.2009

fiekil 5.18

Betonarme kasetdöfleme


www.hedefaof.com

Asmolen döflemeler: Nervürler aras›na dolgu eleman› yerlefltirilmifl bir çeflitnervürlü (diflli) döfleme tipidir. Dolgu elemanlar›na asmolen ad› verilir. Asmolenblok elemanlar›n yap›m›nda, piflmifl toprak, gazbeton, hafif beton gibi farkl› mal-zemeler kullan›labilir. En belirgin özelli¤i döflemelerin alt k›sm›nda kirifl görünme-mesidir (fiekil 5.19.).

Betonarme karkas sistemlerde bölücü duvarlar, tafl›y›c› sistem eleman› olarak adland›r›la-bilir mi?

Ahflap Karkas SistemlerAhflap karkas sistemler geleneksel mimaride yayg›n olarak uygulanm›flt›r. Özellik-le konut yap›m›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Günümüzde ise yap› teknolojisinin veahflap iflleme tekniklerinin geliflimine ba¤l› olarak farkl› uygulamalar yap›lmakta-d›r. ‹ki üç katl› konutlar›n seri üretiminden, genifl aç›kl›klar›n geçildi¤i özel sistem-lere kadar birçok flekilde ahflap malzeme uygulama alan›na girmifltir.

Tafl›y›c› elemanlar› (dikme, kirifl ve döfleme kiriflleri) ahflap malzeme olankarkas sistemlere ahflap karkas sistemler ad› verilmektedir. Sistem elemanlar›; ta-ban afl›¤›, dikme, ara dikme, ana kirifl, döfleme kiriflleri ve payandalar olarak s›-ralanabilir.

Taban: Temel duvar› ile dikme aras›nda bulunan ahflap elemand›r. Yatay ola-rak monte edilir ve üzerine dikmeler yerlefltirilir. Yap› yükü ve di¤er yükleri temelduvar›na düzenli olarak aktar›r, ayn› zamanda sistemi tamamlayarak dengeli duru-ma getirir. Taban afl›¤› sistemin zemine en yak›n eleman›d›r, bu nedenle su ve nemetkilerine karfl› önlem almak gerekir.

Dikme: Sistemin düfley tafl›y›c› elemanlar›d›r. Döfleme ve kirifllerden gelen yü-kü zemine aktar›r. Birbirlerine paralel olarak ve yönetmeliklerin belirledi¤i s›n›riçinde belli aral›klarla yerlefltirilirler. Dikmeler ayr›ca kap› ve pencere boflluklar›-n›n kenarlar›na yerlefltirilirler.


fiekil 5.19

Asmolen döflemeuygulamas›

Kaynak:http://www.hggakgun.com/uploadedimages/fahri%20ANAFARTA%20117.jpg, 05.02.2010

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

www.hedefaof.com

Ara dikme: Ara dikme yap› yüklerinin tafl›nmas› amac›yla veya sadece duvaryüzeyini oluflturmak için bir alt konstrüksiyon olarak yerlefltirilir. Genel uygulamaise bu her iki ifllevi yerine getirmek için kullan›lmas›d›r. Yani ara dikmeler hem ya-p› yükünün tafl›nmas›n› sa¤lar hem de duvar yüzeyinin oluflturulmas›nda kullan›l›r.

Ana kirifl: Tafl›y›c› dikmelerin üzerine yerlefltirilen yatay ba¤lay›c› ahflap ele-manlard›r. Dikmelerin birbirleri ile ba¤lanmas› ve döfleme kirifllerinin ba¤lanmas›ifllevini yerine getirirler.

Döfleme kiriflleri: Döflemeyi oluflturmak için, ana kirifller aras›na yerlefltirilenahflap elemanlard›r. Döfleme kiriflleri genellikle 30-60 cm. ara ile ve birbirine para-lel olarak yerlefltirilirler. Bu kirifllerinin üzerine kaplama tahtas› yerlefltirilerek dö-fleme oluflturulur.

Payanda: Deprem ve rüzgar gibi yatay yükleri karfl›lamak amac› ile dikme vekiriflleri belli bir aç› ile ba¤layan elemanlard›r. Genellikle kat yüksekli¤inde monteedilirler. Özellikle köflelerde ve duvarlar›n kesiflti¤i bölümlerde bulunan ana tafl›-y›c› elemanlar payandalar ile birlefltirilirler. Ayn› amaçla çapraz olarak da uygula-nabilirler.

Ba¤lant› teknikleri ve elemanlar›: Ahflap karkas yap›larda elemanlar, geçmetekni¤i ile birlefltirilirler. Bunun d›fl›nda; ahflap çivi, çivi, bolun, çivi plakas› ve me-tal elemanlar kullan›larak farkl› birleflimler yap›lmaktad›r.

Ahflap karkas yap›larda temel, tafl, tu¤la veya günümüzde betonarme malzemekullan›larak yap›l›r. Temelin üzerine dikmelerin oturaca¤› taban ismi verilen ahflapeleman monte edilir. Taban üzerine dikmeler yerlefltirilir. Dikmelerin üzerine iseahflap kirifller yerlefltirilir. Kirifllerin üzerine döfleme kiriflleri monte edilerek sistemtamamlan›r (fiekil 5.20., fiekil 5.21. ve fiekil 5.22.). Çat›, yal›t›m tabakalar›, iç ve d›flkaplamalar›n uygulanmas› ile yap› tamamlan›r.


fiekil 5.20

Ahflap karkassistem

Kaynak:http://cabincreektimberframes.com/Timber_Frame_Homes_Timber_Frame_Home_Plans_PLANS/Timber_Frame_Homes_and_Timber_Frame_Home_Plans_3d_WATAUGAx400w.jpg,17.02.2009

www.hedefaof.com

Çelik Karkas SistemlerTafl›y›c› sistem elemanlar›nda (kolon, kirifl ve döfleme kiriflleri) çelik kullan›lan kar-kas sistemlere çelik karkas sistemler ad› verilmektedir. Sistem elemanlar›; kolon, ki-rifl, döfleme kirifli ve çapraz ba¤lant›lar olarak s›ralanabilir. Di¤er karkas sistemler-de oldu¤u gibi yük aktar›m› kolon, kirifl, döfleme arac›l›¤› ile olan bu sistemlerdeyatay kuvvetleri karfl›lamak için düfleyde ve yatayda çapraz ba¤lant› elemanlar› dakullan›lmaktad›r. Stabiliteyi sa¤lamak için ayr›ca perde ve rijit çerçeve de kullan›-l›r. Bu elemanlar deprem ve rüzgar yüklerini karfl›larlar ve yap›n›n dengede kalma-s›n› sa¤larlar.

Çelik karkas sistemler; hafif çelik karkas sistemler ve yap›sal çelik karkas sis-temler olmak üzere iki grupta incelenebilirler.


fiekil 5.21

Ahflap karkassistem (gelenekselkonut)

Kaynak:http://farm1.static.flickr.com/166/330313941_59917453fa_o.jpg, 17.02.2009

fiekil 5.22

Ahflap karkassistem (ça¤dafluygulama)

Kaynak:http://www.horizonmagazine.com.au/wp-content/uploads/2008/01/burland.jpg,20.02.2009

www.hedefaof.com

Hafif çelik karkas sistemler: So¤uk flekillendirilmifl galvaniz saç veya incesaç profillerden oluflan tafl›y›c› elemanlar›n kullan›ld›¤› çelik karkas sistemlerdir.Sistem tafl›y›c› elemanlar›n›n birlefltirilmesinde ba¤lant› eleman› olarak perçin, vi-da ve bulon kullan›lmaktad›r.

Hafif çelik karkas sistemler 2-3 katl› konutlar›n seri olarak yap›lmas›nda yayg›nolarak kullan›lmaktad›r (fiekil 5.23.). Bunun d›fl›nda ba¤›ms›z garaj, depo, flantiyebinalar› gibi yap›lar bu sistemle uygulanabilmektedir.

Yap›sal çelik karkas sistemler: Sistem elemanlar›n›n s›cak olarak fabrikalar-da flekillendirildi¤i, haz›r çelik profillerden veya kal›n çelik saç levhalar›n kesilipbiçimlendirilmesiyle elde edildi¤i, farkl› büyüklüklerde yap›lar›n elde edilmesindeuygulanan bir sistemdir (fiekil 5.24., fiekil 5.25. ve fiekil 5.26).

Yap›sal çelik karkas sistem elemanlar›n›n birlefltirilmesinde kaynak tekniklerive bulonlu birleflimler yayg›n olarak kullan›l›r.


fiekil 5.23

Hafif çelik karkassistem

Kaynak:http://www.vefaprefabrik.com/Galvanizli_Hafif_Celik_Yapilar.htm,20.02.2009

fiekil 5.24

Yap›sal çelik karkassistem

Kaynak:http://www.nottingham.ac.uk/sbe/projects/yr1_CD1_diaries/craig_CD1/Sourceimages/Steelframe/1.5.JPG,20.02.2009

www.hedefaof.com


fiekil 5.25

Yap›sal çelik karkassistem (portal)

Kaynak:http://celikkonstruksiyoncu.com/celik-konstruksiyon/image016.jpg,20.02.2009

fiekil 5.26

Yap›sal çelik karkassistem (yüksekyap›)

Kaynak:http://www.debunking911.com/landmark55.jpg,20.02.2009

www.hedefaof.com

Çelik karkas yap›larda elemanlar:

Kolon: Sistemin düfley tafl›y›c› eleman› olan kolonlar, bu amaç için üretilmiflprofiller kullan›larak yap›l›r. Profil kesitleri; H, I, L ve yuvarlak kesitli ya da özel bi-çim verilmifl profillerdir. Çok katl› veya büyük yap›larda, haz›r profil kesitlerininyeterli olmad›¤› durumlarda, projeye ba¤l› olarak imal edilmifl özel profiller kulla-n›l›r.

Hafif çelik karkas sistemlerde ise profiller; U, C gibi kesitlere sahiptir. Kirifller: Çelik yap›larda kirifller, geçilen aç›kl›¤a, tafl›nmas› gereken yüke ba¤-

l› olarak, boflluklu, dolu veya kafes kirifl olarak düzenlenir. Kolonlarda oldu¤u gi-bi kirifllerde kullan›lan elemanlarda haz›r profillerden ve özel profillerden olufl-maktad›r. Profiller; H, I, L ve benzeri kesitlerde olabilir.

Geçilen aç›kl›k artt›kça kirifl yüksekli¤i ve a¤›rl›¤› artar. Bu durumda dolu kirifl-lerin yerine kafes kirifl kullan›lmas› tercih edilir. Kafes kirifller birçok profilin biraraya getirilmesi ile elde edilirler. Kafes kirifller, üst ve alt bafll›k çubuklar› ile bun-lar›n aras›nda üçgen alanlar oluflturacak flekilde düzenlenen örgü çubuklar›ndanoluflan sistemlerdir. Düzlem kafes olarak da adland›r›l›rlar.

Hafif çelik karkas sistemlerde profiller; U, C, Z gibi kesitlere sahiptir. Tafl›y›c›elemanlar galvanize çelik veya ince saç levhalar›n so¤uk biçimlendirilmesi ile eldeedilir.

Döfleme kiriflleri: Döflemeyi oluflturmak için, ana kirifller aras›na yerlefltirilençelik elemanlard›r. Döfleme kiriflleri genellikle birbirine paralel olarak yerlefltirilir-ler. Bu kirifllerinin üzerine döflemeyi oluflturmak için s›ras› ile trapez kesitli saç lev-halar, çelik donat› yerlefltirilir ve beton dökülerek döfleme elde edilir. Bunun d›fl›n-da prefabrike betonarme döfleme uygulamalar› da yap›labilmektedir.

Hafif çelik karkas sistemlerde döfleme kirifllerinin üzerine plak elemanlar yer-lefltirilir. Bu sistemlerde birlefltirmeler kuru birleflim olarak yap›l›r, yani beton kul-lan›lmaz. Plak elemanlar genellikle yapay ahflap (OSB, Kontrplak vb.) ürünlerdir.Plak elemanlar›n yüklere karfl› dayan›ml› olmas› gerekir.

Ba¤lant› teknikleri ve elemanlar›: Yap›sal çelik karkas yap›larda elemanlar,kaynak, perçin veya bulon kullan›larak birlefltirilirler. Hafif çelik karkas sistemler-de ise genellikle kaynak uygulamas› yap›lmaz ve vida, bulon, perçin ile ba¤lant›yap›l›r. Elemanlar›n birleflim yerlerinde ba¤lant› için plakalar kullan›l›r.

Çelik karkas sistemler hafif ve yap›sal çelik karkas sistemler olarak iki grupta incelen-mektedir. Bu s›n›fland›rmada belirleyici unsur nedir?

KARMA STRÜKTÜRLERBirden fazla sistemin bir arada kullan›ld›¤› strüktürlere karma strüktürler ad› veri-lir. Betonarme ya da çelik kolonlar ve y›¤ma tafl›y›c› duvarlar›n bir arada kullan›l-d›¤› sistemler bir karma sistemi ifade eder. Yani iki farkl› tafl›y›c› sistem bir aradakullan›lmaktad›r. Bu durumda iki farkl› sistemin oluflturdu¤u yeni bir yük aktar›mdüzeni ortaya ç›kmaktad›r.

Özellikle deprem bölgelerinde karma sistemlerin kullan›lmas› tafl›y›c› sistemaç›s›ndan tercih edilmemesi gereken bir durumdur. Bunun nedeni sistemlerin yük-ler karfl›s›nda farkl› tepkiler göstermesidir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

www.hedefaof.com

UZAY KAFES STRÜKTÜRLERUzay kafes strüktürler, üç boyutlu, çubuk elemanl›, yüklerin çok yönlü da¤›l›m› ilegerçekleflti¤i sistemlerdir. Yani yükler çok yönlü olarak aktar›l›rlar. Bu sistemde,sistem elemanlar›n›n bir k›sm› bas›nca di¤erleri ise çekmeye çal›fl›r. Bas›nç ve çek-menin birlikte hareket etti¤i bir sistemdir.

Uzay kafes strüktürler genellikle genifl aç›kl›klar›n geçilmesinde kullan›l›r. Sporsalonlar›, kapal› yüzme havuzlar›, sergi pavyonlar›, hangarlar, havaalan›, otobüsterminalleri gibi birçok yap›da uygulama alan› bulmufltur. Farkl› formlar verilebil-mesi önemli bir avantajd›r. Malzeme olarak çelik yayg›n olarak kullan›lmaktad›r.Ahflap malzeme ile yap›lm›fl uygulamalar olmakla beraber fazla yayg›nlaflmam›flt›r.

Uzay kafes sistem elemanlar›: • Çubuklar • Dü¤üm noktalar› • Mesnetler • Afl›klar • Örtü gereçleriÇubuklar: Do¤rusal elemanlard›r. Çelik, alüminyum, ahflap gibi malzemeler-

den yap›l›rlar. Ahflap, yap›s› gere¤i homojen bir malzeme olmad›¤›ndan yüklerkarfl›s›nda risk oluflturabilir. Çelik ve alüminyum çubuk elemanlar›n kesitleri ge-nellikle boru fleklindedir. Ancak; L, T, U, I profiller de bu sistemlerde kullan›labil-mektedir.

Dü¤üm Noktalar›: Çubuk elemanlar›n birleflme noktalar›na dü¤üm noktas›ad› verilir. Çubuk elemanlar›n birbiri ile ba¤lanmas› amac›yla dü¤üm noktalar›n-da özel ba¤lant› elemanlar› tasarlan›r. Dü¤üm noktalar› çok farkl› flekillerde ya-p›labilmektedir. Yayg›n olarak kullan›lan ba¤lant› elemanlar› ise kürelerdir (fiekil5.27.). Dü¤üm noktalar›ndaki birleflimlerde perçin, kaynak, civata ve somun kul-lan›lmaktad›r.

Mesnetler: Uzay kafes strüktürler kolonlara veya tafl›y›c› duvara mesnetlenebi-lir, ya da sistemin bir bölümü do¤rudan temellere oturtulabilir.


fiekil 5.27

Çubuk elemanlar›nbirleflimi, küreseleleman


www.hedefaof.com

Afl›klar: Çat› kaplamas›n›n montaj›n› yapmak, tafl›y›c› elemanlar ile kaplamaaras›nda kullan›lan elemanlara afl›k ad› verilmektedir. Farkl› kesitlerde (profillerde)olabilirler. Ayn› zamanda çat› e¤imini sa¤lamak amac›yla da kullan›l›rlar. Sistemeafl›k tutucu ad› verilen elemanlarla monte edilirler.

Örtü Gereçleri: Uzay kafes strüktür kapal› mekan olarak kullan›lacak ise, suve ›s› yal›t›m› yap›lmas› gerekmektedir. Yap› kabu¤unu oluflturmak için öncelikledü¤üm noktalar›na profiller monte edilir. Daha sonra kaplama malzemeleri ve ya-l›t›m katmanlar› uygulamas› yap›l›r. Bu sistemlerde genellikle kompozit panel ele-manlar kullan›l›r. Ifl›k almak amac›yla yüzeylerde cam kullan›lmakta hatta baz› uy-gulamalarda yap›n›n tüm yüzeyleri cam ile kaplanmaktad›r.

Uzay kafes strüktürlerin biçimlerine göre s›n›fland›r›lmas› (fiekil 5.28., fiekil5.29. ve fiekil 5.30.):

• Düz yüzeysel sistemler• Tonozsal (tek e¤rilikli) sistemler• Kubbesel (çift e¤rilikli) sistemler (Gökçe, G., 1977:40)


fiekil 5.28

Uzay kafes strüktürsistemlerinde form

Kaynak:http://www.uzay-kons.com/files/bol1a.jpg, 17.02.2009

fiekil 5.29

Uzay kafes strüktürsistemi uygulamas›,Eskiflehir


www.hedefaof.com

YÜZEYSEL STRÜKTÜRLERYüzeylerinin biçimlerinden dolay› strüktürel direnç kazanan ve kal›nl›klar› yüzeyi-ne oranla az olan sistemlere yüzeysel strüktürler ad› verilir. Bu tafl›y›c› sistemlerdebirden fazla gerilme türü bulunmaktad›r. Yüzeysel strüktürler hem tafl›y›c› hem demekan› oluflturma görevini yerine getirirler. Genellikle genifl aç›kl›klar›n geçilme-sinde avantaj sa¤layan sistemlerdir.

Yüzeysel strüktürler üç ana grupta incelenir:• plaklar• katlanm›fl plaklar• kabuk strüktürler

PlaklarPlaklar iki boyutu kal›nl›¤›na oranla büyük olan düzlemsel tafl›y›c› elemanlard›r.Genifl yüzeylerine dik etki eden yükleri tafl›rlar. Yap›da genellikle döflemelerin vedüz çat›lar›n oluflturulmas›nda kullan›l›r.

Plaklar düfley konumda kullan›ld›klar›nda perde olarak adland›r›l›r. Perde tafl›-y›c› eleman›n plaktan fark›, dar kenarlar›na dik gelen yükleri tafl›mas›d›r. Perde du-var›n as›l ifllevi yap› yüklerini zemine aktarmakt›r. Fakat çok katl› yap›larda ve bü-yük yap›larda perdenin deprem ve rüzgar yükünü karfl›lamak gibi önemli bir iflle-vi daha vard›r. Yatay yükleri karfl›lamak için, yönetmelikler perde kullan›m›n›önermekte baz› durumlarda ise zorunlu k›lmaktad›r.

Katlanm›fl PlaklarPlak elemanlar›n aç›l› olarak birlefltirilmesinden oluflan tafl›y›c› sistemlere katlan-m›fl plak strüktürler ad› verilir. Plak elemanlar›n birleflimlerinde, elemanlar›n birbütün olarak oluflturulmas› ve yükleri birlikte ve bir sistem olarak tafl›mas› gerekir.‹ki pla¤›n birlefltirilmesinde genellikle V (veya ters V) fleklinde bir kesit oluflur. Bu


fiekil 5.30

Uzay kafes strüktürsistemi uygulamas›

Kaynak:http://www.neru.com.tr/images/uzay_images/05_675.jpg,17.02.2009

www.hedefaof.com

kesit bir kirifl gibi davran›r ve yükleri aktar›r. V kesit d›fl›nda Z, petek veya türevikesitler de mümkündür. Normal kiriflten farkl› olarak stabiliteyi artt›r›r ve yüzeyoluflturarak mekan› tan›mlar.

Yere paralel düz ka¤›d› elimizle bir kenar›ndan tutarak kald›r›rsak ka¤›t e¤ile-cek ve kendini tafl›yamayacakt›r. Bunun nedeni düz ka¤›d›n e¤ilme gerilmelerinitafl›yamamas›d›r. Ayn› ka¤›t parças›n› katlarsak ve ayn› pozisyonda tutarsak ka¤›-d›n kendisini hatta üzerine konulacak baflka elemanlar› da tafl›d›¤›n› gözlemleriz.Bu basit deney ve gözlem katlanm›fl plaklar›n tafl›ma prensibini daha kolay anla-mam›z› sa¤lar.

Katlanm›fl plaklarla büyük aç›kl›klar geçilebilir (fiekil 5.31. ve fiekil 5.32). Yatayve düfley yükleri karfl›lamak amac›yla düfley olarak ta kullan›labilirler. Katlanm›flplaklar çat› eleman› olarak avantaj sa¤lar. Bunun nedeni, genifl aç›kl›klar› geçerkenayn› zamanda ›fl›k almak ve ya¤mur sular›n› toplamakta, e¤imli yüzeylerin getirdi-¤i biçimsel olanaklard›r. Özellikle fabrika yap›lar›nda uygulama alan› bulmufltur.Bu sistemlerle, konferans salonlar›, spor salonlar›, büyük depolar, dini yap›lar gibifarkl› programlara sahip birçok yap› infla edilmifltir. Yayg›n olarak betonarme mal-zeme kullan›larak oluflturulan bir sistemdir, ancak; çelik, alüminyum gibi metalmalzemeler ile ahflap ve güçlendirilmifl plastik malzemeler de kullan›lmaktad›r.


fiekil 5.31

Katlanm›fl plak(çelik), A. F.Academy Chapel,Colorado, 1962, W.Netsch

Kaynak:http://www.greatbuildings.com/cgibin/gbi.cgi/Air_Force_Academy_Chapel.html/cid_1110076555_academy_004.htl,20.02.2009

fiekil 5.32

Katlanm›fl plak(betonarme)

Kaynak:http://www.ketchum.org/shellpix.html,05.02.2010

www.hedefaof.com

Kabuk StrüktürlerÜzerine etkiyen yükleri bir çok yönde ve tek veya çift e¤rilikli bir düzlem içindetafl›yan yük tafl›y›c› sistemlere kabuk ad› verilir. Etkiyen yükler kabuk düzlemininiçinde bas›nç, çekme ve kesme kuvvetleri olufltururlar. Yük tafl›y›c› kabuk bu ge-rilmeleri minimum e¤ilme momentleri oluflturarak tafl›yabilecek flekilde tasarlan›r-lar (At›mtay, E.; 1989:III-1).

Yumurta kabu¤u, kaplumba¤a, deniz kabuklar› gibi do¤ada karfl›laflt›¤›m›z var-l›klar bu kabuk strüktürler için birer örnektir. Havaalanlar›, kültür merkezleri, sporsalonlar›, dini yap›lar gibi büyük aç›kl›k gerektiren yap›larda uygulanm›fl örnekle-ri bulunmaktad›r (fiekil 5.33. ve fiekil 5.34.).

Kabuk strüktürler ile az kal›nl›k ile genifl aç›kl›klar geçilebilmektedir. Yüzeyle-rinin basit ve birleflik flekillerde kullan›lmalar› çok farkl› formlar elde edilmesinisa¤lar. Her farkl› form kendine özgü yük da¤›l›m düzeninin ortaya ç›kmas›n› sa¤-lar. Kabuk strüktürlerde homojen ve rijit malzemeler kullan›l›r. Bu malzemelerinbas›nç, çekme ve kayma gerilmelerine dayan›kl› olmas› gerekir. Betonarme, çeliksaçlar, alüminyum ve takviyeli plastik malzemeler bu sistemlerin yap›m›nda kulla-n›lan malzemelerdir.


Moment: Bir cismin üzerindehareket merkezinin kuvvetinyönü d›fl›nda bulundu¤u çiftveya tek bir kuvvettenkaynaklanan dönüfl hareketi.

fiekil 5.33

Kabuk strüktürsistemi, Xochimilco,Mexico, 1958, F.Candela

Kaynak:http://www.ketchum.org/shellpix.html#candela,05.02.2010

fiekil 5.34

Kabuk strüktürsistemi, JFKHavaalan›, NewYork, 1962, E.Saarinen

Kaynak:http://www.bcee.concordia.ca/index.php/Image:TWA-FlightCenter-JetblueTerminal.jp,20.02.2009

www.hedefaof.com

ASMA GERME STRÜKTÜRLERKablolar, a¤ yüzeyler ve dikmeler taraf›ndan yük tafl›ma iflleminin gerçeklefltirildi-¤i sistemlere asma germe sistemler ad› verilir. Bu sistemlerde kablo ve a¤ yüzeylerçekmeye çal›fl›r. Dikmeler ise kablo ve a¤ yüzeyleri biçimlendirmek amac› ile kul-lan›l›r, ayn› zamanda mesnet noktalar› olufltururlar.

Asma-germe strüktürlere, do¤ada karfl›laflt›¤›m›z örümcek a¤lar› örnek verilebi-lir. Belli bir düzen içinde sabit noktalara mesnetlenmifl (ve kendi içinde birbirineba¤lanm›fl) ince a¤ iplikleri hem örümce¤i hem de örümce¤in av›n› tafl›yabilmek-tedir. ‹lkel yap›m teknikleri aç›s›ndan benzer örnekler ile de karfl›laflmak mümkün-dür. Asma dallar› veya sarmafl›k dallar›n›n örülmesi ile elde edilmifl halatlar arac›-l›¤› ile asma köprülerin yap›ld›¤› bilinmektedir. Bu köprüler ulafl›mda kullan›lm›fl-t›r. Geleneksel çad›rlar bu sistemlere örnek olarak verilebilir. Çad›r kuruluflundakullan›lan kumafl gibi malzemeler ayn› zamanda çekmeye çal›flan yüzeysel birstrüktürü oluflturmaktad›r. Bu ve benzeri sistemlerden esinlenerek, asma-germesistemler tasar›m ve uygulama alan›na kat›lm›flt›r.

Asma-germe sistemlerin geliflmesinde en önemli etken genifl aç›kl›klar› kesinti-siz olarak geçme iste¤idir. Bu sistemlerin avantajl› oldu¤u nokta konstrüksiyona¤›rl›¤›n›n di¤er sistemlere göre çok az olmas›d›r.

Asma germe strüktürlerin s›n›fland›r›lmas›:• Kablolu Sistemler• Çad›r Sistemler

Kablolu SistemlerYük tafl›ma iflleminin kablolar taraf›ndan gerçeklefltirildi¤i, esas yüklerin ankrajnoktalar› aras›na gerilmifl çekme elemanlar› taraf›ndan tafl›nd›¤› sistemler, kablolusistemler olarak tan›mlan›r (Türkçü, Ç., 1997:15). Bu sistemler asma sistemler ola-rak da isimlendirilir.

Kablolu sistemlerde, sistemi oluflturan elemanlar; kablolar, as›lma noktalar›, dü-¤üm noktalar›, destek elemanlar›, ankraj elemanlar›, kenar elemanlar›, kablolar›n bi-tiflleri ve a¤ gözeleri olarak grupland›r›l›r. Sistemde kullan›lan temel eleman kablolar-d›r. Kablolar ince çelik tellerin birbirine sar›lmas› ile elde edilir. Elde edilen bu halat-lar daha sonra gruplar halinde tekrar birlefltirilerek sar›l›r ve tafl›y›c› kablo elde edilir.

‹stanbul’daki Atatürk Köprüsü 1074 m., ‹talya’daki Messina Köprüsü 1524 m.aç›kl›¤a sahiptir. Bu sistemler ile havaalan›, fabrika binas›, stadyum, gibi farkl› ifl-levlere sahip birçok yap› yap›lm›flt›r (fiekil 5.35.).


fiekil 5.35

Kablolu strüktürsistemi, OlimpiyatStad›, Münih,1972, G. Behnisch,F. Otto

Kaynak:http://www.wackerart.de/Olympia/Stadion.JPG,17.02.2009

www.hedefaof.com

Çad›r (Membran) SistemlerYük tafl›ma iflleminin, malzemesi esnek olan ve sadece çekmeye çal›flan yüzeyseltafl›y›c›larla yap›ld›¤› sistemlere çad›r sistemler ad› verilir. Kablolu sistemlerde kab-lolar do¤rusal olarak yükleri aktar›rken, çad›r sistemlerde yükler yüzeysel olarakaktar›lmaktad›r. Membran tafl›ma görevinin yan›nda, yap› kabu¤unu oluflturma ifl-levini de yerine getirir.

Sistemin kurulabilmesi için sabit mesnet noktalar›n›n olmas› ve bu noktalaramembran›n ba¤lanmas› gerekir. Genifl yüzeylerin elde edildi¤i bu sistemlerde rüz-gar ve kar yükü önemlidir. Bu yükler zemine do¤ru olarak aktar›lmak zorundad›r.Buna ba¤l› olarak, temel boyutlar›, ba¤lant› detaylar› ve yap› formu önem kazan›r.

Sistemde kullan›lan temel eleman membrand›r. Membran malzemeler, rüzgar,ya¤mur, kar, günefl radyasyonu vb. d›fl etkilere dayan›kl› olmal›d›r. Kapal› yap›lar-da, ›s› ve ses yal›t›m özelli¤i ile yang›na karfl› dayan›m özellikleri olan malzemelerkullan›l›r.

Çad›r sistemlerle, havaalan› terminal binalar›, fuarlarda sergi pavyonlar›, buzringi salonu, yüzme havuzlar› gibi birçok yap› infla edilmifltir (fiekil 5.36.).

fi‹fi‹RME STRÜKTÜRLERBasit tan›m› ile; hava bas›nc› kullanarak kurulan strüktürlere fliflirme sistemler ad›verilir. Sistemin kurulmas›nda hava geçirmeyen ve gerilmeye (çekmeye) çal›flanyüzeysel malzeme (membran) kullan›l›r. ‹çteki ve d›fltaki hava bas›nc› fark› ilemembran tafl›n›r ve dengelenir. Böylece yap› elde edilmifl olur.

Sabun köpü¤ü, fliflirme yap› sistemini anlamam›z› sa¤layabilecek do¤al bir ör-nektir. Balon, zeplin gibi insan yap›m› nesneler bu sisteme model olufltururlar.

fiiflirme strüktürler; tafl›y›c› strüktürler, yard›mc› strüktür eleman›, kal›p eleman›olmak üzere üç alanda kullan›lmaktad›r (Türkçü, Ç., 1997:98).

fiiflirme strüktürlerin mimaride kullan›m alan› daha çok genifl aç›kl›k örtülmesi-ni gerektirecek yap›lard›r, örne¤in; sergi yap›lar›, spor salonlar›, kapal› yüzme ha-vuzlar›, büyük depolar gibi (fiekil 5.37., fiekil 5.38. ve fiekil 5.39.). Sistemde kulla-n›lan membran malzeme d›fl koflullara uzun y›llar dayan›kl› olmad›¤› için genellik-le geçici yap›lar›n kullan›m›nda tercih edilen bir sistemdir. Sistemin en büyük


Membran: Malzemesiesnek/bükülebilir olan,önemli e¤ilme rijitli¤igöstermeyen ve sadeceçekmeye çal›flan bir yüzeyseltafl›y›c› ö¤e (Türkçü, Ç.,1997:65).

fiekil 5.36

Çad›r strüktürsistemi, BilimPark›, Eskiflehir,2008, BüyükflehirBelediyesi


www.hedefaof.com

avantaj› geçilen aç›kl›¤a oranla hafif olmas›d›r. Hafif yap› sistemi ayn› zamandaekonomik yap› anlam›na gelir.

fiiflirme strüktürde elemanlar:• Örtü malzemesi• Ekleme yerleri• Zemin ba¤lant›lar› (Bayülgen, C.,1993:201).Örtü malzemesi: Membran malzemeler tafl›y›c›l›k aç›s›ndan sa¤lam olmak zo-

rundad›r. Bunun d›fl›nda iklim flartlar›ndan etkilenmemelidir, örne¤in; rüzgar, gü-nefl ›fl›nlar›, ya¤mur, kar, gibi etkilere karfl› da dayan›kl› olmas› gerekir. Bu flartlar›tafl›yan farkl› malzemeler gelifltirilmifl ve gelifltirilmektedir. fiiflirme yap›larda mem-bran olarak kullan›lan malzemelere örnek olarak neopren, kauçuk, teflon kapl› fi-berglass, cam elyafl› dokumalar gösterilebilir. Genellikle PVC ile kaplanm›fl pol-yester bezleri kullan›l›r.

Ekleme yerleri: fiiflirme strüktürlerde kullan›lan membran yüzeyler asl›nda birkumafl gibi parça parça üretilip sonradan bunlar›n birlefltirilmesi ile büyük bir bü-tünü oluflturur. Birleflim yerlerinde hava s›zmas›n›n olmamas› gerekir. Ekleme yer-lerinde, dikifl, kaynak veya yap›flt›rma teknikleri kullan›lmaktad›r. Ekleme teknik-leri kullan›lan malzemeye göre belirlenir.

Zemin ba¤lant›lar›: fiiflirme sistemlerde bas›nç söz konusu oldu¤u için yap›yukar›ya do¤ru kald›rma kuvveti etkisi alt›ndad›r. Bu nedenle yap›n›n zemine sa¤-lam bir flekilde ba¤lanmas› gerekir. Yap›, ankraj noktalar›n›n bulundu¤u bölgeler-de a¤›r beton bloklar arac›l›¤› ile zemine sabitlenmektedir. Bunun yan› s›ra havakaç›fllar›n› engelleyecek önlemler al›n›r.

Sistemin s›n›fland›r›lmas›:• Tek örtülü, alçak bas›nçl› sistemler• Çift örtülü, yüksek bas›nçl› sistemlerTek örtülü, alçak bas›nç sistemlerinde 0.001-0.01 atü’lük bir bas›nç uygulan-

maktad›r. Bu bas›nç genellikle vantilatörlerle sisteme sürekli hava verilerek sa¤la-n›r. Bu sisteminde sürekli olarak bas›nç kayb›n›n karfl›lanma zorunlulu¤u vard›r.Çift örtülü yüksek bas›nç sistemlerinde ise, 0.2 ile 7.0 atü aras›nda bas›nç kullan›l-maktad›r. Bu sistemlerde, iç mekan ile d›fl mekan aras›ndaki bas›nç fark› sadecebüyük yüzeylerin rüzgar etkisine karfl› koymas› için kullan›lmaktad›r. Çift örtülüsistemler, kapal› formlardaki tek örtülü sistemlere göre daha aç›k ve serbest form-larda tasarlanabilmektedir (Gökçe, G.; 197?:114).


fiekil 5.37

fiiflirme strüktürsistemi, Expo’70,Fuji Pavyonu,Osaka, 1970, Y.Murata, M.Kawaguchi

Kaynak:http://elib.uni-stuttgart.de/opus/volltexte/1999/427/pdf/427_1.pdf,17.02.2009

www.hedefaof.com

Sistemin uygulanmas›: fiiflirme sistemlerde kullan›lan membran zemine ba¤-land›ktan sonra hava kay›plar›na karfl›, arakesitlerde önlem al›n›r. Sistem havapompalar› arac›l›¤› ile fliflirilir. Membran dengelendikten sonra bas›nç seviyesinisürekli sabit tutmak amac› ile sürekli olarak belli s›n›rlar içinde hava pompalamaifli devam ettirilir. Bu tür sistemlerde yap›ya girifl ç›k›fl yerlerinde özel önlem al›na-rak hava kay›plar› en aza indirilmeye çal›fl›l›r. Örne¤in kap›larda rüzgarl›k uygula-mas› ya da döner kap› kullan›m› gibi.


fiekil 5.38

fiiflirme strüktürsistemi, Expo’70,ABD Pavyonu,Osaka, 1970, D.Geiger

Kaynak:http://pixelzone.net/ARE%20History.do,17.02.2009

fiekil 5.39

fiiflirme strüktürsistemi, “Big-Egg”Dome, Tokyo, 1988,Kajima Corp.

Kaynak:http://209.85.129.132/search?q=cache:lA6M0cB8N9wJ:www.tokyodome.co.jp/e/dome/+%22big-egg%22+dome&hl=tr&ct=clnk&cd=3&gl=tr, 17.02.2009

www.hedefaof.com


Tafl›y›c› sisteme gelen yükleri tan›mlamak

Yük, yap› ögelerinin tafl›d›¤› a¤›rl›k, kuvvet ola-rak tan›mlan›r. Yükler sabit yükler ve hareketli

yükler olarak iki grupta incelenirler. Tafl›y›c› sis-temin kendi a¤›rl›¤› ve yap› içinde de¤iflmeyece-¤i kabul edilen tüm elemanlar sabit yük olarakisimlendirilir. Örne¤in; betonarme karkas bir ya-p›da, kolon, kirifl, döfleme birer sabit yüktür. Tu¤-la y›¤ma bir binada, tafl›y›c› tüm duvarlar, döfle-meler birer sabit yüktür. Sabit yükün d›fl›nda ka-lan di¤er yüklere hareketli yük ad› verilir. Yap›içinde bulunan insanlar, mobilyalar, bölücü ele-manlar, makineler birer hareketli yüktür. Do¤aolaylar›ndan kaynaklanan, ya¤mur suyu, kar, rüz-gar etkileri, deprem ve ›s› farklar›ndan oluflangerilmeler hareketli yük s›n›f›na girer.

Tafl›y›c› sistemler için temel koflullar› aç›klamak

Tafl›y›c› sistemlerin her koflul alt›nda temel ifllev-leri vard›r. Tafl›y›c› sistemler bu ifllevleri yerinegetirmek durumundad›r. Bu ifllevler; denge, sta-bilite, mukavemet, fonksiyonel uygunluk, eko-nomi ve estetik bafll›klar› alt›nda s›n›fland›r›l›rlar.

Tafl›y›c› sistem malzeme iliflkisini aç›klamak

Tafl›y›c› sistemlerde, tafl, ahflap, tu¤la, betonar-me, çelik, alüminyum ve güçlendirilmifl plastikgibi malzemeler kullan›lmaktad›r. Kullan›lan mal-zemeler dayan›kl›, güçlü, kat› ve hafif olmal›d›r.

Tafl›y›c› sistemlerin s›n›fland›rmas›n› yapmak

Tafl›y›c› sistemler farkl› özelliklerine göre farkl›flekillerde s›n›fland›r›labilmektedir. Bu bölümde,yap›lar strüktür sistemlerinin geliflimine göre ge-

leneksel strüktür sistemleri ve geliflmifl strüktür

sistemleri olarak iki grupta incelenmektedir. Ge-leneksel strüktür sistemleri; oyma strüktürler, y›¤-ma strüktür sistemleri, karkas (iskelet) strüktürsistemleri, karma strüktür sistemleri ve geliflmiflstrüktür sistemleri; uzay kafes strüktür sistemleri,asma germe strüktür sistemleri, yüzeysel strüktürsistemleri, fliflirme strüktür sistemleri bafll›klar› al-t›nda s›n›fland›r›l›rlar.

Tafl›y›c› sistem elemanlar›n› aç›klamak

Tafl›y›c› sistem elemanlar› yükleri zemine akta-ran elemanlard›r. Y›¤ma sistemlerde duvar, ke-mer, tonoz, kubbe yükleri do¤rusal olarak veyafarkl› yönlerde zemine aktar›rlar. Karkas sistem-lerde kolon, kirifl ve döflemeler birer tafl›y›c› sis-tem eleman›d›r. Uzay kafes strüktürlerde çubuk-sal elemanlar yükleri farkl› yönlerde aktar›rkenher eleman çekme veya bas›nç yüklerinin etkisialt›ndad›r. Asma-germe sistemlerde kablolar,membranlar, tafl›y›c› sistem elemanlar›n› olufltu-rur. Yüzeysel strüktürde yap›larda plaklar, kat-lanm›fl plaklar ve kabuk yüzeyler sistemi olufltur-maktad›r. fiiflirme strüktürde yap›larda bas›ncaçal›flan membranlar tafl›y›c› sistem eleman› ola-rak ifllev görür.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi hareketli yük de¤ildir?

a. Yap› yüküb. Rüzgarc. Depremd. Kar yüküe. Ya¤mur

2. M›s›r piramitleri hangi tafl›y›c› sistem için örnek gös-terilebilir?

a. Karkas sistemb. Y›¤ma sistemc. Asma-germe sistemd. Uzay kafes sisteme. fiiflirme sistem

3. Afla¤›daki malzemelerden hangisi y›¤ma sistemlerdetafl›y›c› eleman olarak kullan›lmaz?

a. Taflb. Kerpiçc. Ahflapd. Çelik kabloe. Beton blok

4. Tu¤la y›¤ma yap›da, yap› bileflenlerinin bir araya ge-tirilmesinde afla¤›daki malzemelerden hangisi kullan›l›r?

a. Çimento harc›b. Plastikc. Metal plakad. Bulone. Alç›

5. Afla¤›dakilerden hangisi karkas sistemin tafl›y›c› un-surlar›ndan biri de¤ildir?

a. Kolonb. Kiriflc. Döflemed. Dolgu duvare. Çapraz ba¤lant› eleman›

6. Betonarme karkas bir yap›da düfley tafl›y›c› elemanane ad verilir?

a. Kiriflb. Döflemec. Kolond. Plake. Nervür

7. Asmolen döfleme hangi tafl›y›c› sistemde kullan›l›r?a. Ahflap y›¤ma sistemb. Asma-germe sistemc. Uzay kafes sistemd. Oyma sisteme. Betonarme karkas sistem

8. Çelik karkas bir yap›da, tafl›y›c› sistem elemanlar›n-da da kullan›lan ve H, I, U, L, C gibi kesit isimleriylean›lan elemanlar›n genel ad› afla¤›dakilerden hangisi-dir?

a. levhab. profilc. parçad. bölüme. plaka

9. Tu¤la y›¤ma yap›larda, ba¤lay›c› olarak kullan›lançimento esasl› malzemenin genel ad› afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. bitümb. kireçc. çimentod. flape. harç

10. Afla¤›dakilerden hangisi geliflmifl strüktür sistemiolarak adland›r›lmaz?

a. fiiflirme strüktürlerb. Uzay kafes strüktürlerc. Oyma strüktürde yap›lard. Asma germe strüktüre. Yüzeysel strüktür sistemleri


www.hedefaof.com


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Yükler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Y›¤ma Strüktürde Yap›lar”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Y›¤ma Strüktürde Yap›lar”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tu¤la y›¤ma yap›lar” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Karkas (‹skelet) Strüktür-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Betonarme karkas sistem-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Betonarme karkas sistem-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Çelik karkas sistemler” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tu¤la y›¤ma yap›lar” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tafl›y›c› Sistemlerin S›n›f-land›r›lmas›” konusunu yeniden gözden geçiri-niz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Deprem yükü sabit yük olarak adland›r›lmaz. Deprembir do¤a olay›d›r ve gerçekleflme zaman› ve büyüklü¤ütam olarak bilinmemektedir. Tafl›y›c› sistemi çarpma et-kisi ile etkiler. Yer kabu¤unun ani hareketlenmesi ileönce temellere daha sonra üst katlardaki tafl›y›c› sistemelemanlar›na ulafl›r.

S›ra Sizde 2

Oyma strüktür sistemi her tür zemin yap›s›nda uygula-namaz. Özellikle batakl›k gibi yumuflak zeminler busistem için uygun de¤ildir. Sert kayal›k zeminlerde iseuygulama flans› olmakla beraber, maliyet faktörününgöz önünde bulundurulmas› gerekir.

S›ra Sizde 3

Genifl aç›kl›klar›n geçilmesinde ve yüksek yap›lar›n in-flas›nda y›¤ma strüktürlerin kullan›lmas› do¤ru bir se-çim de¤ildir. Y›¤ma sistemlerde, tafl›y›c› iç ve d›fl duvar-lar yükleri zemine aktarmaktad›r. Yap› yüksekli¤i veyükler artt›kça özellikle alt katlardaki duvarlar afl›r› de-recede kal›nlafl›r. Buna ba¤l› olarak iç mekanda yararl›kullan›m alan› azal›r bunun yan›nda tafl›y›c› sistemin

dolay›s›yla yap›n›n a¤›rl›¤› artar. Genifl aç›kl›klar›n ge-çilmesinde de ayn› gerekçelerle y›¤ma sistem tercihedilmez.

S›ra Sizde 4

Bölücü duvarlar tafl›y›c› sistemlerin hiçbirisinde tafl›c›y›eleman de¤ildir, sadece kendi yüklerini ve s›n›rl› olarakda d›fl yükleri tafl›rlar. Betonarme karkas sistemlerde ta-fl›y›c› elemanlar kolon, kirifl ve döfleme olarak s›n›flan-d›r›l›r. Bu elemanlar›n d›fl›nda tafl›y›c› olarak tasarlan-m›fl perde duvar da tafl›y›c› sistemin bir eleman›d›r.

S›ra Sizde 5

Hafif çelik karkas sistemlerde kullan›lan tafl›y›c› sistemelemanlar› (kolon, kirifl vb.) ince kesitli saç levhalar›nbiçimlendirilmesiyle (so¤uk flekillendirme) elde edilir.Birkaç katl› basit yap›lar›n uygulanmas›nda yayg›n ola-rak kullan›l›r. Yap›sal çelik karkas sistemlerde kullan›-lan tafl›y›c› sistem elemanlar› ise s›cak flekillendirme ileelde edilir. Haz›r profiller veya kal›n kesitli saç levhala-r›n kesilip kaynak ile birlefltirilmesi ile elde edilen pro-filler yap›mda kullan›l›r. Büyük aç›kl›klar›n geçildi¤isistemlerde veya yüksek yap›larda uygulanan bir sis-temdir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

www.hedefaof.com


At›mtay, E. (1989). Yap› Sistemleri, cilt-I. Ankara: OD-TÜ.

Bayülgen, C. (1993). Ça¤dafl Strüktür Sistemleri. ‹s-tanbul: Y›ld›z Teknik Üniversitesi Yay›nlar›.

Ching, F. D. K., Adams, C. (2001). Çizimlerle - Bina

Yap›m Rehberi. ‹stanbul: Yap› Endüstri MerkeziYay›nlar›.

Çaml›bel, N., (1982). Mimarl›kta Ça¤dafl Tafl›y›c› Sis-

temler. ‹stanbul: Birsen Kitabevi Yay›nlar›.Engel, H. (2004). Strüktür Sistemleri. ‹stanbul: Tasa-

r›m Yay›n Grubu. Gerçek, C. (1979). Yap›da Tafl›y›c› Sistemler. Yaprak

Kitabevi Yay›nlar›, Ankara.Gökçe, G. (1977). Bafllang›çtan Günümüze Mimari-

de Strüktür. Yap› Dergisi, say›: 23, sf: 25-48, ‹stan-bul: Yap› Endüstri Merkezi Yay›n›.

Gökçe, G. (?). Ça¤dafl Mimaride Strüktür. AkademiMimarl›k ve Sanat Dergisi, say›: 9, sf: 93-115, ‹stan-bul: ‹DGSA Yay›nlar›, yay›n no: 49.

Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarl›k Sözlü¤ü.‹stanbul: Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›.

Önür, S., Özkan, S., (1974). Kal›n Duvar Örüntüsü ve

Kapadokya’da Mimarl›k. Mimarl›k Dergisi, say›:127, sayfa: 10-15, Ankara: Mimarlar Odas› Yay›n›.

Roth, L. M. (2006). Mimarl›¤›n Öyküsü. ‹stanbul: Ka-balc› Yay›nlar›.

Salvadori, M., Heller, R. (1982). Mimarl›kta Tafl›y›c›

Sistem. ‹stanbul: ‹stanbul Teknik Üniversitesi Ya-y›nlar›.

Sungur, ‹. ‹. (2005). Tafl›y›c› Sistemler ve Yap› Stati-

¤i. ‹stanbul: Birsen Yay›nevi.fien, N. (1983). Konut Teknolojisinde Endüstrilefl-

me. ‹zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yay›nlar›.fien, N. (1990). Mimarl›kta Strüktür ve Strüktür Kav-

ramlar›. ‹zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yay›nlar›.Türkçü, Ç. (1997). Çekmeye Çal›flan Tafl›y›c› Sistem-

ler. ‹zmir: Eylül Yay›nlar›.Yücesoy, L. (2001). Temeller, Duvarlar, Döflemeler.

‹stanbul: Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›.

http://cabincreektimberframes.com.http://celikkonstruksiyoncu.com.http://www.greatbuildings.com.http://mass.historicbuildingsct.com.http://logmaker.com.http://www.neru.com.tr.http://tdkterim.gov.tr/bts/.http://www.tokyodome.co.jp.http://www.uzay-kons.com.http://www.vefaprefabrik.com.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar


www.hedefaof.com

143

Yap›m Yöntemleri veUygulama

Yap›m teknikleri günümüzde ilk ça¤lardakinden farkl› ve karmafl›k bir durumagelmifltir. Bu durumu etkileyen birçok faktör bulunmaktad›r. Bu faktörler; ekono-mik yap› elde etme iste¤i, yap› tipi çoklu¤u, kaliteli yap›ya talep, yönetmelikler vb.olarak örneklendirilebilir. Tasar›m aflamas›ndan itibaren bir yap›n›n hangi yön-temle infla edilece¤i belirlenmektedir. Yap›m yöntemleri yap› üretiminde planla-man›n bir parças› olarak kabul edilmelidir. Bu bölümde basit örneklerden geliflmiflolanlar›na kadar baz› yap›m yöntemleri aktar›lacakt›r.


yap› üretimi kavram›n› aç›klayabilecek,geleneksel yap›m yöntemlerini aç›klayabilecek,rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerini aç›klayabilecek,yap›mda endüstrileflmeyi aç›klayabilecek,prefabrike yap›m sistemlerini aç›klayabilecek,

bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.

NNNNN

6

Birol Akçoral, 2009, Eskiflehir

www.hedefaof.com

• GELENEKSEL YAPIM YÖNTEMLER‹• RASYONAL‹ZE ED‹LM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹• ENDÜSTR‹LEfiM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹• PREFABR‹KE YAPILAR

Örnek Olay

Sanayi Devrimi Boyunca ‹nflaat Tekniklerindeki De¤iflmelerSanayi devriminden önce yap› sanat›, makine yapma sanat›na daha s›k› bir flekildeba¤l›yd›; o günden bu yana teknik ilerleme, mekanik yap›mlar› köklü biçimde de¤i-flikli¤e u¤ratt›; söz konusu yap›mla ayr› bir uzmanl›k ifli haline geldiler; öyle ki “in-flaat” (ya da, “yap›”, “yap›m”) sözcü¤ü, s›fats›z kullan›ld›¤›nda, ilke olarak, hala ge-leneksel sistemlere ba¤l› ve genellikle “mimarl›k” kavram›na iliflkin etkinlikleri dilegetirir. Bu etkinliklerden biri kendi bafl›na hat›r› say›l›r flekilde geliflti¤i anda öbürle-rinden ayr›l›p kopar ve ba¤›ms›z bir uzmanl›k alan› haline girer; bir örnek vermekgerekirse, 1830-1840’lara kadar demiryollar› yap›m› inflaat sözleflmelerine konuolurken, sonradan salt onlara özgü sözleflmelerle gerçeklefltirilme¤e bafllam›flt›r.

Hiç flüphe yok ki geleneksel sistemlerin görece süreklili¤i, yap› sanat›n›n bu dö-nem boyunca dönüflüme u¤ramas›n› ve say›s›z yeni problemin ortaya ç›kmas›n›d›fllamamaktayd›.

Belli bafll› de¤ifliklikler üç noktada özetlenebilir. ‹lkin: Sanayi devrimi, de¤iflik-lik di¤er kesimlerdekinden daha az göze çarpsa da, inflaat tekni¤ini de¤ifltirmifltir.Tafl, tu¤la, ahflap gibi geleneksel malzemeler daha rasyonel bir flekilde ifllenmekteve daha kolay da¤›t›lmaktad›r. Bunlara zamanla dökme demir, cam ve daha son-ralar› da çimento gibi yeni malzemeler eklenmifltir. Bilimdeki ilerlemeler, bu mal-zemelerin daha elveriflli bir flekilde kullan›lmas›na ve dirençlerinin ölçümüne ola-nak sa¤lamaktad›r. fiantiye donan›mlar› gitgide yetkinleflmekte ve inflaat makine-lerinden yararlanma h›zla yayg›nlaflmaktad›r. Geometri alan›ndaki geliflmeler,inflaat›n bütün plan ve cephelerinin çizim yolu ile tek anlaml› ve kesin bir tasar›-m›n› mümkün k›lmaktad›r. Uzmanlaflm›fl okullar›n kuruluflu da topluma, büyüksay›da, iyi haz›rlanm›fl profesyonel eleman yetifltirmektedir.

‹kinci olarak, ortaya sürülen nicelikler artm›flt›r. Daha genifl yollar yap›lmaktakanallar›n profili büyütülmektedir. Kara ve su ulafl›m yollar›n›n say›s› h›zla ço¤al-maktad›r. Nüfus art›fl› ve (iç) göçler, o güne dek görülmedik çoklukta konut yap›-m›n› zorunlu k›lmaktad›r. ...

Üçüncü olarak, yap›lar ve donan›m gereçleri kapitalist ekonomi alan›ndageçmiflteki anlamlar›ndan bir hayli farkl› bir anlam kazanm›fllard›r. Gerçektende yap›lar ve donan›m gereçleri ölü bir sermayenin avans› karfl›l›¤›nda bir çeflitevladiyelik olarak tasarlanmamaktad›rlar art›k; daha çok, bütün öteki üretimaraçlar› gibi, düzenli bir amortisman› flart koflan yat›r›mlar olarak göz önüneal›nmaktad›rlar. ...

Kaynak: Benevolo, L., 1981:33-35


Anahtar Kavramlar• Yap›m Yöntemleri• Kal›p Sistemleri

• Endüstrileflme• Prefabrikasyon

‹çindekiler

www.hedefaof.com

YAPIM YÖNTEMLER‹

Yap› Üretimi Kavram›

Yap› üretimi kavram›n› aç›klamak

‹nsano¤lu ilk ça¤lardan günümüze farkl› amaçlar için yap›lar yapmaktad›r. Yap› el-de etme ifli bir üretim faaliyetidir. Bu durumda elde edilen yap› bir üründür.

Üretim, bir fiziksel varl›k üzerinde onun de¤erini artt›r›c› bir de¤ifliklik yapmakveya hammadde ve yar› mamulleri mamule dönüfltürmek olarak tan›mlan›r (Acar,N., 1989:9). Üretim s›ras›nda insan›n kendi düflünsel ve fiziksel gücünü kullanarakelde etti¤i malzemeleri baz› araçlar yard›m›yla gereksinmelerini karfl›layacak nes-neler haline dönüfltürdü¤ü düflünülürse üretim eylemi, iflgücü, hammadde ve ser-maye gibi s›n›rl› bir kaynak tak›m›n›n istenen bir mal veya hizmeti elde edecek fle-kilde bir araya getirmesi ve iflletilmesi olarak tan›mlanabilir. Üretime çoklukla bir-den fazla insan›n ve üretim sürecinin de¤iflik aflamalar›nda çeflitli nesnelerin kat›l-mas› örgütleflmeyi gerekli ve zorunlu k›lmaktad›r. Yani üretim art›k gelifligüzel yü-rütülen bir eylem de¤il, gereksinme karfl›lamak amac›yla fiziksel çevreyi düzenle-mek için yürütülen örgütlü bir çabad›r (Sey, Y., vd., 198?:1).

Yap›m Yöntemleri ve Üretim Yap›m, sözlük anlam›yla, el veya makine ile yapma ifli, imal, infla olarak tan›mla-n›r. Yöntem ise; bir amaca ulaflmak için tutulan yol, usul, sistem, metod olarakaç›klanmaktad›r. Yap› elemanlar›n›n, bileflenlerinin ve malzemelerinin birbirleriyleolan iliflkiler düzeninde ve yönteme özgü ba¤lant› teknikleriyle yap› strüktürlerinimeydana getirecek biçimde bir araya getirilmesine “yap›m yöntemi” ad› verilir.

Yap›m yöntemleri günümüzde ilk ça¤lardakinden farkl› ve karmafl›k bir duru-ma gelmifltir. Yap› tarihi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, yap› malzemeleri büyük ve a¤›rmalzemelerdir. Bu malzemeler genellikle yak›n çevreden elde edilmifllerdir. Süreçiçinde yöresel malzemeler azalm›fl ve bu durum daha uzak mesafedeki malzeme-lerin getirilmesini zorunlu k›lm›flt›r. Bu zorunluluk ulafl›m problemini ortaya ç›kar-m›flt›r. Günümüzde ise yap›da kullan›lan malzeme, eleman ve bileflenlerin say›s›artm›flt›r. Ayn› zamanda yap› malzemesi, elemanlar› ve bileflenlerinin elde edilmeteknikleri de geliflmifltir. Tüm bu geliflmeler ve teknik ilerlemeler yap›m yöntemle-rinde de geliflmelere yol açm›flt›r. Yap›m yöntemlerinin gelifltirilmesindeki anaamaç; yap›n›n k›sa sürede ekonomik olarak elde edilmesini sa¤lamakt›r.

Yap›m yöntemlerinin geliflmesini etkileyen etmenler:• Ekonomik yap› elde etme iste¤i• Yap›ya olan talep art›fl›• Yap› tipi çoklu¤u • Kaliteli yap›ya talep• Yönetmelikler• Teknik ve teknolojideki ilerlemeler• Nitelikli iflgücü bulma zorlu¤uGünümüzde, yap› sektöründe, ilkel yöntemlerden geliflmifl yöntemlere kadar

belli geliflmifllik düzeylerinde yap›m teknikleri uygulama alan› bulmaktad›r (fie-kil 6.1.). Tasar›m aflamas›ndan itibaren bir yap›n›n hangi yöntemle infla edilece-¤i belirlenmektedir. Yap›m yöntemleri yap› üretiminde planlaman›n bir parças›

1456. Ünite - Yap›m Yöntemler i ve Uyguluma

1A M A ÇN

www.hedefaof.com

olarak kabul edilmelidir. Yap›m yöntemleri geliflmifllik düzeyine göre üç anagrupta incelenebilir.

• Geleneksel yap›m yöntemleri• Rasyonalize edilmifl yap›m yöntemleri• Endüstrileflmifl yap›m yöntemleri

Üretim biçimi göz önüne al›nd›¤›nda, yap›m sürecinin ço¤unlu¤unun flantiyede gerçeklefl-ti¤i yap›m yöntemlerine verilen isim nedir?

GELENEKSEL YAPIM YÖNTEMLER‹

Geleneksel yap›m yöntemlerini aç›klamak

El iflçili¤inin egemen oldu¤u, tüm temel ifllemlerin flantiyede geçti¤i, ancak baz›yar› mamul yap› malzemeleri ile yap› bileflenlerinin kullan›ld›¤›, ifl bölümünün yerald›¤› yap›m yöntemleridir (Sey, Y., vd., 198?:8). Geleneksel yap›m yöntemlerin-de küçük yap› bileflenleri, yap› elemanlar›, tu¤la ve ahflap gibi gereçler flantiyedebir araya getirilerek yap› infla edilmektedir. Baz› ifllemlerde yap› makineleri dekullan›lmaktad›r.

Geleneksel yap›m yöntemleri uzun y›llardan günümüze kadar denenmifl ve al›-fl›lagelmifl yöntemleri ifade eder. Genellikle yöresel malzeme kullan›larak gerçek-lefltirilir. Geleneksel tu¤la y›¤ma yap›m sistemi, betonarme veya ahflap iskelet ya-p›m sistemi, bu yap›m yöntemleri için örnek olarak verilebilir (fiekil 6.2., fiekil 6.3.,fiekil 6.4. ve fiekil 6.5.).

Geleneksel yap›m yöntemlerinin genel özellikleri:• Sermaye yat›r›mlar›n›n düflük olmas›• Yar› mamul, mamul yap› malzemeleri kullan›m›• Yar› mamul, mamul yap› bileflenleri kullan›m›• Üretimin büyük oranda flantiyede gerçekleflmesi• ‹fl bölümü bulunmas›• Nitelikli iflgücü oran›n›n yüksek olmas›• Basit yap› makineleri ve ekipman kullan›m›• Geleneksel kal›p kullan›m›Geleneksel yap›m yöntemlerinin dezavantajlar›:• ‹klim koflullar›ndan etkilenme• Ayn› yap›n›n eflde¤er bölümlerinde kalite farkl›l›klar›• Denetim güçlü¤ü• Malzeme kayb›


YAPIMYÖNTEM‹

GelenekselYap›mYöntemleri

RasyonalizeEdilmifl Yap›mYöntemleri

EndüstrileflmiflYap›mYöntemleri

ÜRET‹MB‹Ç‹M‹

FABR‹KA ÜRET‹M‹

fiANT‹YE ÜRET‹M‹

fiekil 6.1

Yap›m Yöntemleri -Üretim Biçimi‹iflkisi

Kaynak: Tapan, M.,1973:33(uyarlama:Akçoral, B.)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

2A M A ÇN

www.hedefaof.com


fiekil 6.2

Geleneksel Yap›mTu¤la Duvar ÖrgüTekni¤i

Kaynak:http://tipdeck.com/wpcontent/uploads/2009/12/How-to-Build-a-Brick-Wall1.jpg,08.02.2010

fiekil 6.3

Tafl Y›¤maGeleneksel Yap›mTekni¤i

Foto¤raf: BirolAkçoral, 1991,Gümüflkonak,Eskiflehir

fiekil 6.4

Ahflap Karkas -Kerpiç DolguGeleneksel Yap›mTekni¤i

Foto¤raf: BirolAkçoral, 2009,Eskiflehir

www.hedefaof.com

Tu¤la örgü tekni¤i ile y›¤ma yap›m, geliflmifllik düzeyine göre hangi yap›m yöntemleri için-de incelenmektedir?

RASYONAL‹ZE ED‹LM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹

Rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerini aç›klamak

Geleneksel yap›m sürecinin rasyonellefltirilmesini öngören yöntemlerdir. Yap›mdaorganizasyon ve planlama bilimsel tekniklere ba¤l› olarak yap›l›r. Geliflmifl malze-meler ve araçlar kullan›l›r. Yap›mda haz›r malzeme ve bileflen kullan›m› artar. Ha-z›r kal›plar kullan›l›r.

Özellikle toplu üretiminde yap›m kalitesini artt›rmak, seri ve ekonomik üretimgerçeklefltirmek, üretim aflamalar›n› daha kolay denetleyebilmek amac›yla rasyo-nalize edilmifl yap›m yöntemlerine baflvurulmaktad›r. Son y›llarda, ülkemizde ya-p›lan toplu konut uygulamalar›nda, bu yöntemlerden baz›lar›n›n (tünel kal›p sis-temleri gibi) yayg›n bir flekilde kullan›ld›¤› gözlenmektedir.

Betonun flantiyede el iflçili¤i ile elde edilmesi geleneksel bir yöntem iken, flan-tiyede veya flantiye d›fl›nda kurulan beton üretim tesislerinde üretilmesi, beton üre-tim tekni¤i aç›s›ndan bir rasyonelleflmeyi beraberinde getirmektedir. Yap› üreti-minde kullan›lan betonun el iflçili¤i yerine beton pompalar› kullan›larak uygulan-mas› yine rasyonelleflmeyi ifade eder. Rasyonalize edilmifl geleneksel yap›m›n enönemli göstergelerinden biri de kal›p sistemleridir. Geleneksel sistemlerde kal›p-lar, birim parçalar›n yerinde birlefltirilmesi ile uygulan›r. Bu uygulama zaman vemalzeme kayb›na yol açmaktad›r. Kal›p giderlerinin önemli bir yer tuttu¤u beto-narme sistemlerde haz›r kal›plar›n kullan›m› önemli avantajlar sa¤lamaktad›r. Ha-z›r kal›plardan baz›lar› flu flekilde s›ralanabilir; modüler kal›plar, tünel kal›plar, ka-yar kal›plar, t›rman›r kal›p sistemleri. Yar› bitmifl yap› bölümlerinin kal›p göreviyapt›¤› sistemler de rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerine örnek olarak verilebi-lir; döfleme-kald›rma (lift-slab) sistemleri, duvar kald›rma sistemleri (tilt-up) gibi.


fiekil 6.5

Betonarme KarkasYap›mdaGeleneksel Kal›pKullan›m›

Foto¤raf: BirolAkçoral, 2010,Eskiflehir

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

3A M A ÇN

www.hedefaof.com

Afla¤›da rasyonalize edilmifl yap›m yöntemleri konusunu pekifltirmek için baz›örnekler incelenecektir. Bu örnekler tüm rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerinikapsamamaktad›r, dolay›s›yla; güncel hayatta çok farkl› örneklerle karfl›laflmakolas›d›r. Ayr›ca; verilen örneklerde betonarme malzeme kullan›m› söz konusudur.Ahflap ve çelik malzemelerle yap›mda da, yap›m tekniklerinde rasyonelleflme ça-balar›n›n her zaman oldu¤unu ve üretimden montaja kadar her aflamada, ekono-mik yap› elde etme yollar›n›n arand›¤›n› söyleyebiliriz.

Modüler Kal›p SistemleriModüler kal›plar, betonarme yap›da, genel veya özel amaçl› kullan›m için yap›lm›flkal›p tak›mlar›d›r (fiekil 6.6.). Modüler kal›plar farkl› flekillerde birlefltirilerek, ko-lon, kirifl, perde duvar›, döfleme gibi yap› bölümlerinin oluflturulmas›nda kal›p ifl-levini görürler.

Çelik veya ahflap malzeme kullan›larak yap›l›rlar. Modüler kal›plar›n en önemliözelli¤i çok kez kullan›labilmesidir, böylece; malzemede tasarruf ve kal›p maliye-tinde düflüfl sa¤lan›r. Uygulanmas› kolayd›r. Endüstriyel olarak üretildikleri için düz-gün yüzeyler elde edilir. Boyutsal olarak farkl› ancak birbiri ile uyumlu modüler ka-l›p elemanlar›, istenen boyut ve ölçülerde kal›p yap›m›n› mümkün k›lar. Modülerkal›plar; küçük parçal›, büyük parçal› ve özel biçimli kal›plar olarak üretilmektedir.

Tünel Kal›p SistemleriTünel kal›p, duvar ve döflemelerin bir defada dökülerek elde edilmesine olanaksa¤layan yap›m sistemi olarak tan›mlanabilir (fiekil 6.7.). Yayg›n olarak çok katl›bloklardan oluflan toplu konut üretiminde kullan›l›r.

Kal›plar›n üretimi, fabrika veya atölyelerde önceden yap›l›r. Tünel kal›p ele-manlar›n›n yap›m›nda çelik malzeme kullan›l›r. Kal›p yap›m›nda kullan›lan, 3-6mm kal›nl›ktaki çelik saç kal›p yüzeyleri, nervürlü metal profillerle desteklenerek,kal›p sistemine dayan›kl›l›k kazand›r›l›r ve düzgün yüzey elde edilmesi sa¤lan›r.Tünel kal›p sistemleri büyük parçalardan oluflur ve kule vinçler arac›l›¤› ile yerlefl-tirilirler. Kal›p yerlefltirildikten sonra demir donat› döflenir ve beton dökümü ger-çeklefltirilir. Genellikle bir gün sonra kal›plar yerlerinden sökülerek üst kata mon-te edilir ve ifllem tekrarlan›r. Geleneksel yöntemlerle beton dökümünde haftalarca


fiekil 6.6

Modüler Kal›pSistemleri

Kaynak:http://www.archithings.com/wp-content/uploads/2009/10/Czajka-sewage-plant-Warsaw-Poland-588x391.jpg,07.02.2010

www.hedefaof.com

süren bu ifllemler tünel kal›p sistemi ile k›sa sürede tamamlanabilmektedir. Üreti-min h›zl› olmas›n›n nedeni, kal›p sisteminin kurulma kolayl›¤› yan›nda betonunçabuk sertleflmesine olanak veren ifllemlerin uygulanmas› ile ilgilidir.

Tünel kal›p sistemi ile yap›mda, duvar ve döflemeler bir bütün halinde (mono-litik) betonarme olarak üretilir. Duvarlar tafl›y›c› eleman görevini ve ayn› zamandabölücü eleman görevini üstlenirler. Tesisat kanallar›, duvar sisteminin içinde kala-cak flekilde, kal›plar›n üzerine monte edilir. Kal›plar›n ç›kar›lmas› için bofl b›rak›-lan yüzeyler yap›n›n d›fl yüzeyleridir. Aç›kta kalan bu bölümler genellikle haz›rcephe panelleri monte edilerek kapat›l›r ve d›fl duvarlar oluflturulur.

Tünel kal›p sisteminin önemli özelliklerinden biri, k›sa sürede çok say›da eko-nomik yap› üretilmesine olanak sa¤lamas›d›r. “Tafl›y›c› perde duvar”l› bir sistem ol-mas›n›n getirdi¤i rijitlik avantaj›, ülkemizin deprem kufla¤›nda oldu¤u göz önüneal›nd›¤›nda, bir di¤er önemli özelliktir (fiekil 6.8.). Tünel kal›plar boyutsal olarakbelli s›n›rlar içinde yap›labilmektedir. Kiriflsiz sistem yap›m›na olanak verdi¤i için5-6 metrenin üzerinde aç›kl›k geçilememektedir ve yayg›n olarak sadece konut ya-p›m›nda kullan›lan bir sistemdir. Bu durum sistemin dezavantaj› olarak görülebilir.

Tünel kal›p sistemi ile üretilen yap›lar, tafl›y›c› sistem özelli¤i aç›s›ndan hangi isimle an›l›r?


fiekil 6.7

Tünel Kal›p Sistemi

Kaynak:http://www.yapikatalogu.com/VImages/Firmalar/104301/FotografDosyalari/b_63322_tunel-kalip-kayar-tirmanir-kalip-ve-donanimlari.JPG,08.02.2010

fiekil 6.8

Tünel Kal›p Sistemi‹le Yap›lan ÇokKatl› Konut

Kaynak:http://www.tunelkalipsistemleri.com/index-4.html,08.02.2010

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

www.hedefaof.com

Kayar Kal›p SistemleriYap›mda, beton döküldükçe yükseltilen kal›p sistemine “kayar kal›p” ad› verilir.Betonarme yap›da tüm düfley tafl›y›c› perdelerin zeminden yukar›ya do¤ru kesinti-siz dökülmesine (yap›m›na) olanak sa¤lar. Çok katl› konut ve iflyerleri, so¤utmakuleleri, fabrika bacalar›, su kuleleri gibi yap›lar›n inflas›nda kullan›lan bir sistem-dir (fiekil 6.9.).

Kayar kal›p sistemi, kal›p, asma-kald›rma düzeni ve çal›flma platformu olmaküzere üç bölümden oluflur. Kal›p malzemesi saç veya ahflap kompozit panel (kontr-plak vb.) olabilir ve bu kal›p yüzeyleri ahflap kuflaklarla desteklenir. Asma-kald›r-ma platformu hidrolik kollar arac›l›¤› ile kal›plar›n yukar›ya kald›r›lmas›n› sa¤layanbir düzenektir. Çal›flma platformu ise tesisat elemanlar›n›n yerine konulmas›, du-varda b›rak›lacak boflluklar için takozlar›n yerlefltirilmesi gibi ifllemlerin yap›labil-mesine olanak sa¤layan bir alan yarat›r.

En belirgin özelli¤i 24 saat kesintisiz beton dökümüne olanak sa¤lamas›d›r. Busistemde saatte 5-30 cm beton dökümü yap›labilmektedir. Beton dökümü gerçek-lefltikçe kal›p yukar›ya do¤ru kald›r›l›r. Sistemin en önemli avantajlar›ndan biri ze-mine ba¤l› ifl iskelesi kurulmas›n› gerektirmemesidir. ‹fl iskelesi gerektirmemesi,özellikle yüksek yap›larda maliyeti etkileyen önemli bir faktördür.

T›rman›r Kal›p SistemleriYap›ya gereken k›s›mda ankre edilen düfley elemanlar›n kanallar›nda ilerleyerekafla¤›dan yukar›ya kesintisiz bir devaml›l›k sa¤layan kal›plara “t›rmanan kal›plar”ad› verilir (Atmaca, M., 2003:14). Sistem olarak kayar kal›p sistemleri ile benzerlikgösterir, ancak; t›rman›r kal›plarda beton dökümünden sonra kal›p yüzeyden ayr›-larak bir üst seviyeye yeniden monte edilir. Kal›p montaj›, el iflçili¤i, vinç yard›m›y-la veya otomatik olarak yap›labilmektedir (fiekil 6.10.).


fiekil 6.9

Kayar Kal›p Sistemi

Kaynak:http://www.rmdkwikform.net/rmd_projects/boyne_bridge.html, 21.02.2010

www.hedefaof.com

Kal›c› Kal›plar Kal›c› kal›plar, flantiye veya fabrikalarda üretilen ve kal›p kullan›m›n› azaltmay› yada tamamen ortadan kald›rmay› amaçlayan yar› bitmifl yap› bölümleridir. Bu amaçiçin firmalar kendi yöntemlerini veya ürünlerini gelifltirerek piyasaya sunarlar.Özellikle, döfleme sistemleri için gelifltirilen bu yöntemler kal›p maliyetlerindeönemli avantaj sa¤larlar (fiekil 6.11. ve fiekil 6.12.).

Kal›c› kal›plara örnek olarak filigran döflemeler gösterilebilir (fiekil 6.11.). Filig-ran döflemeler, projeye ba¤l› olarak, flantiye veya fabrikada üretilen, bir anlamdabetonarme bir kal›pt›r, ancak; üzerine beton döküldü¤ü zaman döfleme olarak gö-rev üstlenir. Standart kal›plar içine özel biçimlendirilmifl demir donat› yerlefltirildik-ten sonra donat›lar›n bir k›sm›n›n aç›kta kalaca¤› yükseklikte beton dökülerek el-de edilir. Beton kat›laflt›ktan sonra yap›da planlanan yere yerlefltirilir (duvar veyakirifl üzerine montaj) ve üzerine beton dökülerek döfleme oluflturulur.


fiekil 6.10

T›rman›r Kal›pSistemi

Kaynak:http://www.doka.com/doka/en_global/products/climbing/Xclimb/index.php,08.02.2010

fiekil 6.11

Filigran Döfleme

Kaynak:http://emfil.com,20.02.2010

www.hedefaof.com

Zeminde Dökülüp Kald›r›lan Döflemeler (Lift-Slab)Kat döflemelerinin, yap›n›n infla edilece¤i yerde, zemin kat döflemesi üzerinde dö-küldükten sonra yap›daki yerlerine yükseltilerek sabitlefltirilmesi prensibine daya-nan döfleme yap›m sistemine “döfleme kald›rma sistemi” ad› verilir (fiekil 6.13.). Busistemde tüm döflemeler üst üste dökülerek elde edilirler, yani; alttaki döfleme pla-¤› üstteki döfleme pla¤›n›n kal›b›n› oluflturur. Döfleme plaklar›n›n birbirine yap›fl-mas›n› önlemek için alç› s›va veya kal›p ya¤› kullan›l›r.

Döfleme imalat› tamamland›ktan sonra üst kat döflemelerinin tümü, kald›rmaaleti arac›l›¤› ile bir kat seviyesinde kald›r›l›r ve betonarme prefabrike kolonlar yer-lefltirilir. Bu ifllem tüm katlar tamamlan›ncaya kadar tekrarlan›r.

Sistemin en önemli avantaj› kal›p kullanmadan döfleme elde edilebilmesidir.Döfleme plaklar› kiriflsiz olarak üretildi¤i için kullan›mda serbestlik sa¤lamas› dabir di¤er avantaj olarak görülebilir.


fiekil 6.12

Döflemede Kal›pGöreviniGerçeklefltirmek‹çin Tasarlanm›flBir Sistem

Kaynak:http://stropex.pl/graf/strop/02.jpg,20.02.2010

fiekil 6.13

Lift-Slah Sistemi

Kaynak:http://webs.demasiado.com/forjados/patologia/lift_slab/1.jpg,20.02.2010

www.hedefaof.com

Duvar Kald›rma Sistemleri (Tilt-Up)fiantiyede; uygulama yap›lacak yerin yan›nda, yerde yatay olarak betonarme duva-r›n dökülmesi ve daha sora vinçler arac›l›¤› ile duvar›n kald›r›larak monte edilme-si prensibine dayal› yap›m tekni¤ine “duvar kald›rma sistemi” ad› verilir (fiekil6.14.). Bu uygulama ile iki ve üç katl› yap›lar›n duvarlar› bir defada dökülerek el-de edilebilir. Çok katl› yap› inflas›na uygun bir sistem de¤ildir.

Duvarlar›n yerde yatay olarak üretimi, kal›p kullan›m›n› ortadan kald›rd›¤› içinmaliyette avantaj sa¤lamaktad›r.

Rasyonalize edilmifl geleneksel yap›m›n en önemli göstergelerinden biri olan kal›p sistem-lerine örnek veriniz.

ENDÜSTR‹LEfiM‹fi YAPIM YÖNTEMLER‹

Endüstrileflmifl yap›m yöntemlerini aç›klamak

Endüstrileflme Endüstrileflme, herhangi bir üretim kesiminde giriflimci ya da kullan›c›lar›n yerinipiyasaya haz›r mal veya hizmet sunmak amac›n› güden profesyonel giriflimcilerinalarak; sürekli, büyük ölçekte üretime geçilmesi ve bu do¤rultuda üretkenli¤i art-t›rmaya yönelik belli teknik ve ekonomik çözümlerin yayg›n bir biçimde uygulan-maya bafllanmas›d›r. Endüstrileflmifl üretimin özellikleri afla¤›daki gibi s›ralanabilir(Sey, Y., vd., 198?:9)

• ‹flbölümü• ‹fllemlerin s›ralanmas›• Kesintisiz ve sürekli üretim• Tekrar ve ifllemlerde uzmanlaflma• Makineleflme• Standartlaflma


fiekil 6.14

Tilt-Up Sistemi

Kaynak:http://www.genconpacific.com/Web%20Pictures/Concrete%20Pictures/Tilt%20Ups/Tilt%20Up%20Panel%203.jpg,20.02.2010

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

4A M A ÇN

www.hedefaof.com

• Kaynaklar›n en az kay›pla kullan›m›• Yönetim ifllevlerinin yerine getirilmesi (planlama, örgütleme, yürütme ve

denetleme)

Endüstrileflmifl Yap›m Endüstrileflmifl yap›m yap› sürecinin tasar›m›ndan yap› ürününün oluflmas›na ka-dar uygulanan ifllemlerin tümünü kapsamakta ve bu ifllemlerin gerçeklefltirilmesin-de de endüstriyel üretim sistemleri geçerli olmaktad›r (Tapan, M., 1973:14).

Yap›mda endüstrileflme; ham maddeden bitmifl ürüne (yani yap›ya) geçifl süre-cinde, malzeme, emek ve zaman›n en rasyonel (yani en az ve en iyi biçimde) kul-lan›m›n› sa¤lamak üzere al›nacak önlemlerin tamam›n› kapsar. Amaç, daha az iflgücü ile ve daha k›sa sürede, daha çok, daha kaliteli ve daha ucuz bir yap› üreti-mini gerçeklefltirmektir (Ayayd›n, Y., 1981:1).

Yap›m teknik ve yöntemlerinin endüstrileflebilmesi; • makineleflme• standartlaflma• rasyonelleflme• prefabrikasyon ile mümkündür (Kulaks›zo¤lu, E., 1973:8). Endüstrileflme aflamas›na göre, k›smi endüstrileflmifl veya tam endüstrileflmifl

yap›m sistemlerinden söz edilebilir.

Prefabrike Yap›lar

Prefabrike yap›m sistemlerini aç›klamak

Dünya nüfusunun h›zla artmas›na ba¤l› olarak yap› ihtiyac› artm›flt›r. Günümüzdekonut, üretim yap›lar› ve di¤er yap›lar›n h›zl› bir flekilde ve çok say›da üretilmesibir zorunluluktur. Yap› ihtiyac›n› karfl›lamak için geleneksel yap›m tekniklerininkullan›lmas› ekonomik olmayaca¤› gibi bu tekniklerle belirli s›n›rlarda üretim yap-mak mümkün olmaktad›r. Günümüzde, yap›lar› seri bir flekilde ve çok say›da üret-mek için geleneksel yap›m tekniklerinin d›fl›nda baz› yöntemler uygulanmaktad›r.Prefabrike yap›m sistemleri bu uygulamalar içinde önemli bir konuma sahiptir. Ko-nunun daha iyi kavranabilmesi için; prefabrikasyon kavram›n›n aç›klanmas› veprefabrike sistemlerin s›n›fland›r›lmas› yararl› görülmektedir.

PrefabrikasyonPrefabrikasyon, yap›y› oluflturan elemanlar›n, önceden fabrikalarda veya flantiye-lerde kurulan atölyelerde, topluca ve yo¤un olarak üretilip, stok edilmesidir. Yap›üretiminin tamamlanmas› bu elemanlar›n flantiyede bir araya getirilerek birlefltiril-mesi ile sa¤lan›r (Koncz, T., 1979:1).

Prefabrike yap›lar; betonarme, ahflap, metal (çelik, güçlendirilmifl alüminyum),güçlendirilmifl plastik malzemeler ile yap›labilirler. Baz› sistemlerde birden fazlamalzeme bir arada kullan›labilir.

Günümüzde basit yap›lardan, karmafl›k yap›lara kadar farkl› büyüklüklerdeki birçok yap› prefabrike yap›m yöntemleri ile yap›labilmektedir. Bu yap›lar›n baz›lar›geçici, baz›lar› ise kal›c› olarak üretilirler. Geçici yap›lara, flantiye binalar›, fuar pav-yonlar›, afet bar›naklar› örnek olarak gösterilebilir. Kal›c› yap› olarak ise fabrikalar,atölyeler, ofis binalar› ve konutlar yayg›n olarak bu sistemlerle yap›lmaktad›r.


5A M A ÇN

www.hedefaof.com

Prefabrike Yap›m YöntemleriPrefabrike yap›m yöntemleri çok genifl bir alan› kapsamaktad›r. Tasar›mc›lar ve bualanda çal›flma yürüten üretici firmalar birçok sistem gelifltirmifllerdir. Genel olarakprefabrike yap›m yöntemleri, kurulufl flekline göre, dört ana bafll›kta s›n›fland›r›l›r-lar. Bunlar; iskelet sistemler, panel sistemler, hücre sistemler ve karma sistemlerdir(Ayayd›n, Y., Koman, ‹., 2004:19-21).

Prefabrike ‹skelet SistemlerPrefabrike iskelet sistemlerde, tafl›y›c› elemanlar, prefabrike kolon, kirifl ve döfle-melerdir. Bu tafl›y›c› sistem elemanlar› fabrikalarda önceden üretilirler. fiantiyeyegetirilen elemanlar vinç arac›l›¤› ile kald›r›l›r ve birlefltirilirler (fiekil 6.15.).

Prefabrike döflemeler farkl› aç›kl›klar için farkl› tiplerde yap›l›rlar. Baz› prefab-rike betonarme döfleme tipleri; plak döfleme, kiriflli döfleme, kaset döfleme, T plakdöfleme, çift T plak döfleme (pi plak), boflluklu döfleme, U plak döfleme vb. olaraks›ralanabilir. Baz› döfleme tipleri öngerilmeli olarak yap›l›rlar. ‹skelet oluflturulduk-tan sonra tafl›y›c› olmayan prefabrike cephe panelleri yerlefltirilir.

Prefabrike Panel SistemlerTafl›y›c› elemanlar› büyük boyutlu prefabrike panellerden oluflan sistemlere pre-fabrike panel sistemler ad› verilir. Düfley olarak kullan›lan tafl›y›c› paneller duvar-lar› (iç duvar, d›fl duvar) yatay paneller ise döflemeleri oluflturur. Tafl›y›c› panel ele-manlar›n yüzeyinde, belirli s›n›rlar içinde boflluk b›rak›labilir. Bu boflluklar kap› vepencere gibi elemanlar›n yerlefltirilmesine olanak sa¤lar (fiekil 6.16. ve fiekil 6.17.).Prefabrike panel sistemler ile genifl aç›kl›k geçme imkan› olmad›¤› için genelliklekonut yap›m›nda tercih edilen bir yöntemdir.


fiekil 6.15

BetonarmePrefabrike ‹skeletSistem

Kaynak:http://www.cevre.com/resimler/AEE_betonarme.jpg,20.02.2009

www.hedefaof.com

Prefabrike Hücre SistemlerHücre sistemler endüstrileflme düzeyi yüksek prefabrike sistemlerdir. Hücreyioluflturan konstrüksiyon, fabrika veya atölyelerde büyük oranda tamamlanarakflantiyeye getirilir ve monte edilir. Döfleme, duvar ve tavan gibi yüzeyler oluflturu-lurken kaplama ve tesisat›n da sistem içinde bitirilme olana¤› büyük avantaj sa¤la-maktad›r. Böylece flantiyedeki iflçilik düzeyi en aza indirilebilmektedir.

Hücre sistemlerin yap›m›nda betonarme, ahflap veya metal (alüminyum, çelik),güçlendirilmifl plastik malzemeler kullan›labilir. Ayr›ca birkaç fakl› malzeme bir ara-ya getirilerek hücre sistemin oluflturulmas› mümkündür, örne¤in; çerçeve eleman-lar›n›n çelik, duvar ve döfleme elamanlar›n›n ahflap oldu¤u hücre sistemleri gibi.

Sistem; bitmifl mekansal hücrelerden oluflmaktad›r. Karkas sistem veya panelsistem elemanlar›n birleflim tekni¤i ile hücre kuruluflu gerçeklefltirildikten sonrayal›t›m, final kaplamalar›, tesisat bileflenleri gibi ince yap› sistemlerinin montaj› ilehücre tamamlan›r. Bu hücreler ayn› zamanda bir mekan› veya mekan›n bir parça-s›n› oluflturur. Fabrikada tamamlanan hücre araçlarla flantiyeye tafl›n›r ve monteedilir. Hücre sistemlerde tafl›ma ile ilgili olarak yol standartlar› ve yönetmeliklerin


fiekil 6.16

BetonarmePrefabrike PanelEleman Montaj›

Kaynak:http://www.cpci.ca/images.asp?path=totalprecast&image=3.jpg&width=550,20.02.2009

fiekil 6.17

BetonarmePrefabrike PanelEleman Montaj›

Kaynak:http://www.robertsalzer.at/files/projekt_zusatzbilder/robertsalzer_schmidbauer-03.jpg, 20.02.2010

www.hedefaof.com

izin verdi¤i ölçüler tasar›m (boyut) aç›s›ndan önemli olmaktad›r. fiantiyeye getiri-len hücreler üst üste veya yan yana yerlefltirilerek yap› elde edilir.

Hücre sistemler, bitmifllik ve mekan özellikleri aç›s›ndan kapal› ve aç›k hücre sis-temler olmak üzere iki gruba ayr›l›rlar. Aç›k hücre sistemlerde yüzeyin bir bölümü aç›kolarak imal edilir ve di¤er hücreler ile birlefltirildi¤inde daha büyük mekanlar elde edi-lebilir. Kapal› hücre sistemlerde ise bu esneklik olana¤› yoktur. Hücre sistemler geniflve büyük aç›kl›k gerektiren yap›lar›n yap›lmas› için uygun bir sistem de¤ildir.

Hücre sistemlerin en geliflmifl hali ise fabrikada tam olarak bitirilmifl yaflam üni-teleridir. Karavan, mobil-home gibi yaflam üniteleri, flantiyeden ba¤›ms›z üretilenyap›lar› temsil etmektedirler (fiekil 6.18. ve fiekil 6.19.).


fiekil 6.18

Prefabrike HücreSistem, Habitat 67,Montreal, 1967, M.Safdie

Kaynak:http://www.wayfaring.info/2008/09/26/habitat-67-montreal/,20.02.2009

fiekil 6.19

Prefabrike HücreSistem

Kaynak:http://modularhealthcarefacilities.files.wordpress.com/2009/05/imgp0109.jpg07.02.2010

www.hedefaof.com

Prefabrike Karma SistemlerKarma sistemler, birden fazla prefabrike yap›m yöntemin kullan›ld›¤› sistemlerdir,örne¤in; panel-hücre, panel-iskelet, iskelet-hücre sistemler gibi (fiekil 6.20. ve fiekil6.21.).

Prefabrike sistemler hangi durumlarda avantajl›d›r?


fiekil 6.20

Prefabrike KarmaSistem(‹skelet+Hücre)

Kaynak:Sey, Y., Tapan, M.,1987

fiekil 6.21

Prefabrike KarmaSistem(‹skelet+Hücre)

Kaynak:http://www.yapidergisi.com/V_images/Makaleler/16.jpg,20.02.2010

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

www.hedefaof.com


Yap› üretimi kavram›n› aç›klamak

‹nsano¤lu ilk ça¤lardan günümüze farkl› amaçlariçin yap›lar yapmaktad›r. Yap› elde etme ifli birüretim faaliyetidir. Bu durumda elde edilen yap›bir üründür. Üretim s›ras›nda insan›n kendi düflünsel ve fizik-sel gücünü kullanarak elde etti¤i malzemeleri ba-z› araçlar yard›m›yla gereksinmelerini karfl›laya-cak nesneler haline dönüfltürdü¤ü düflünülürseüretim eylemi, iflgücü, hammadde ve sermayegibi s›n›rl› bir kaynak tak›m›n›n istenen bir malveya hizmeti elde edecek flekilde bir araya getir-mesi ve iflletilmesi olarak tan›mlanabilir. Üretimeçoklukla birden fazla insan›n ve üretim sürecininde¤iflik aflamalar›nda çeflitli nesnelerin kat›lmas›örgütleflmeyi gerekli ve zorunlu k›lmaktad›r. Ya-ni üretim art›k gelifligüzel yürütülen bir eylemde¤il, gereksinme karfl›lamak amac›yla fizikselçevreyi düzenlemek için yürütülen örgütlü birçabad›r.

Geleneksel yap›m yöntemlerini aç›klamak

‹nsan gücünün ve el iflçili¤inin yo¤un olarak kul-lan›ld›¤›, tüm temel ifllemlerin flantiyede geçti¤i,ancak baz› yar› mamul yap› malzemeleri ile ya-p› bileflenlerinin kullan›ld›¤›, ifl bölümünün yerald›¤› yap›m yöntemleridir. Geleneksel yap›myöntemlerinde küçük yap› bileflenleri, eleman-lar›, tu¤la ve ahflap gibi gereçler flantiyede biraraya getirilerek yap› infla edilmektedir. Baz› ifl-lemlerde el aletleri ve basit yap› makineleri dekullan›lmaktad›r.

Rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerini aç›k-

lamak

Geleneksel yap›m sürecinin rasyonellefltirilmesi-ni öngören yöntemlerdir. Yap›mda organizasyonve planlama bilimsel tekniklere ba¤l› olarak ya-p›l›r. Geliflmifl malzemeler ve araçlar kullan›l›r.Yap›mda haz›r malzeme ve bileflen kullan›m› ar-tar. Yap›m h›z›n› ve kalitesini artt›ran, maliyetiazaltan haz›r kal›plar kullan›l›r.

Yap›mda endüstrileflmeyi aç›klamak

Endüstrileflmifl yap›m yap› sürecinin tasar›m›n-dan yap› ürününün oluflmas›na kadar uygulananifllemlerin tümünü kapsar. Yap›mda endüstrilefl-me; ham maddeden bitmifl ürüne geçifl sürecin-de, malzeme, emek ve zaman›n rasyonel kullan›-m›n› sa¤lamak üzere al›nacak önlemlerin tama-m›n› kapsar. Amaç, daha az ifl gücü ile ve dahak›sa sürede, daha çok, daha kaliteli ve daha ucuzbir yap› üretimini gerçeklefltirmektir.

Prefabrike yap›m sistemlerini aç›klamak

Prefabrike sistemlerde, yap›y› oluflturan eleman-lar, önceden fabrikalarda veya flantiyelerde ku-rulan atölyelerde, topluca ve yo¤un olarak üre-tilir ve stok edilir. Yap› üretiminin tamamlan-mas› bu elemanlar›n flantiyede bir araya getiri-lerek birlefltirilmesi ile sa¤lan›r. Prefabrike sis-temler; prefabrike iskelet sistemler, prefabrike

panel sistemler, prefabrike hücre sistemler veprefabrike karma sistemler olmak üzere dörtana gruba ayr›l›rlar.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

4NA M A Ç

3NA M A Ç

5NA M A Ç

www.hedefaof.com


1. Afla¤›dakilerden hangisi, el iflçili¤inin egemen oldu-¤u yap›m yöntemlerini ifade etmektedir?

a. Rasyonalize edilmifl yap›m yöntemlerib. Organize yap›m yöntemleric. Strüktürel yap›m yöntemlerid. Endüstrileflmifl yap›m yöntemlerie. Geleneksel yap›m yöntemleri

2. Afla¤›dakilerden hangisi rasyonalize edilmifl ya-p›m yöntemlerinde kullan›lan kal›p sistemlerindenbiri de¤ildir?

a. Modüler kal›p sistemlerib. Tünel kal›p sistemleric. Geleneksel ahflap kal›plard. T›rmanan kal›p sistemlerie. Kayar kal›p sistemleri

3. Afla¤›dakilerden hangisi “yap›m teknik ve yöntem-lerinin endüstrileflmesinde” belirleyici faktörlerdenbiridir?

a. Standartlaflmab. Dayan›kl›l›kc. Arsad. Estetike. Kullan›fll› yap› üretimi

4. “Yap›y› oluflturan elemanlar›n, önceden fabrikalar-da topluca üretilip, flantiyede bir araya getirilerek bir-lefltirilmesi” tan›m› afla¤›daki kavramlardan hangisiniaç›klamaktad›r?

a. Strüktürb. Prefabrikasyonc. Manipülasyond. Restorasyone. ‹ntegrasyon

5. “Haz›r parça halinde yerinde konulmak üzere fabri-kada üretilmifl yap› bilefleni” tan›m› afla¤›daki kelime-lerden hangisini ifade eder?

a. Modülb. Prefabrikasyonc. Membrand. Prekaste. Karavan

6. Afla¤›dakilerden hangisi geleneksel yap›m yöntem-lerinin dezavantajlar›ndan biri de¤ildir?

a. ‹klim koflullar›ndan etkilenmeb. Ayn› yap›n›n eflde¤er bölümlerinde kalite

farkl›l›klar›c. Kullan›m güçlü¤ü yaratan mekanlar elde

edilmesid. Denetim güçlü¤üe. Malzeme kayb›

7. Prefabrike hücre sistemler için afla¤›dakilerden han-gisi söylenemez?

a. Bitmifllik düzeyi yüksektirb. Endüstrileflmifl yap›m yöntemidirc. Betonarme, çelik ve ahflap malzeme ile yap›labilird. Endüstrileflme düzeyi yüksek bir prefabrike

sistemdire. Döfleme sistemi asmolen elemanlardan oluflur

8. Betonarme prefabrike karkas bir yap›da düfley tafl›-y›c› elemana ne ad verilir?

a. Kiriflb. Döflemec. Plakd. Kolone. Nervür

9. Tünel kal›p sistemi hangi yap›m yöntemi için bir ör-nek oluflturur?

a. Geleneksel yap›m yöntemlerib. Rasyonalize edilmifl yap›m yöntemleric. Endüstrileflmifl yap›m yöntemlerid. ‹lkel yap›m tekniklerie. Basit yap›m teknikleri

10. Afla¤›dakilerden hangisi prefabrike yap›m yöntem-lerinden biri de¤ildir?

a. Prefabrike oyma sistemlerb. Prefabrike hücre sistemlerc. Prefabrike karma sistemlerd. Prefabrike panel sistemlere. Prefabrike iskelet sistemler


www.hedefaof.com


1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Geleneksel yap›m yöntem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Rasyonalize edilmifl ya-p›m yöntemleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Endüstrileflmifl yap›m” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Prefabrikasyon” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Prefabrike Yap›m Yöntem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Geleneksel yap›m yöntem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Prefabrike hücre sistemler”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Prefabrike iskelet sistem-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Rasyonalize edilmifl ya-p›m yöntemleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Prefabrike Yap›m Yöntem-leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Üretim biçimi göz önüne al›nd›¤›nda, yap›m sürecininço¤unlu¤unun flantiyede gerçekleflti¤i yap›m yöntemle-rine, “geleneksel yap›m yöntemleri” ad› verilir.

S›ra Sizde 2

Tu¤la örgü tekni¤i ile y›¤ma yap›m, geliflmifllik düzeyi-ne göre “geleneksel yap›m yöntemleri” grubunda ince-lenmektedir?

S›ra Sizde 3

Tünel kal›p sistemi ile üretilen yap›lar, tafl›y›c› sistemözelli¤i aç›s›ndan “betonarme perde duvarl› sistem” ola-rak an›l›rlar?

S›ra Sizde 4

Rasyonalize edilmifl geleneksel yap›m›n en önemli gös-tergelerinden biri olan kal›p sistemlerinden baz›lar› fluflekilde s›ralanabilir; modüler kal›plar, tünel kal›plar,kayar kal›plar, t›rmanan kal›plar.

S›ra Sizde 5

Prefabrike sistemler, çok say›da ayn› veya benzer tipteyap›n›n yap›laca¤› üretimlerde bir yap›m tekni¤i olarakavantaj sa¤lar. Toplu konut uygulamalar›, fabrika yap›-lar› gibi alanlarda çok say›da uygulanm›fl örne¤i vard›r.


www.hedefaof.com


Acar, N. (1989). Üretim Planlamas› Yöntem ve

Uygulamalar›. Ankara: MPM Yay›nlar›.Atmaca, M. (2003). Yap› Kal›plar›. Ankara:

Mühendislik Yay›nc›l›k.Ayayd›n, Y., Koman, ‹., (2004). Mimarlar ‹çin 12

Soruda Beton Prefabrikasyon. ‹stanbul: BirmatMatbaas›.

Bayülgen, C. (1993). Ça¤dafl Strüktür Sistemleri.

‹stanbul: Y›ld›z Teknik Üniversitesi Yay›nlar›. Benevolo, L. (1981). Modern Mimarl›¤›n Tarihi,

Birinci Cilt: Sanayi Devrimi. Çeviri: Atilla Tokatl›,‹stanbul: Reyo Ltd. fiti. Bas›mevi, Çevre Yay›nlar›.

Ching, F. D. K., Adams, C. (2001). Çizimlerle - Bina

Yap›m Rehberi. ‹stanbul: Yap› Endüstri MerkeziYay›nlar›.

Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarl›k Sözlü¤ü.

‹stanbul: Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›.Koncz, T. (1979). Prefabrikasyona Girifl -

Endüstrileflmifl Yap› Üretimi. Önsöz: Ar›o¤lu, E.,Anadol, K., Çeviri: Aka Baldafl, ‹stanbul: Yap›Merkezi Yay›nlar›.

Kulaks›zo¤lu, E., (1973). Mimarl›k Alan›nda Ça¤dafl

‹nflaat Sistemleri Geliflimi ve ‹lgili Tasar›m

Olanaklar›. ‹stanbul: ‹stanbul Teknik Üniversitesi,Mimarl›k Fakültesi.

Roth, L. M. (2006). Mimarl›¤›n Öyküsü. Çeviren: ErgünAkça, ‹stanbul: Kabalc› Yay›nlar›.

Sey, Y., Tapan, M. (1987). Toplu Konut Üretiminde

Türkiye’de ve Yabanc› Ülkelerde Uygulanan

Yap›m Sistemleri Tan›tma Katalo¤u. Ankara:Tübitak Yap› Araflt›rma Grubu Yay›nlar›.

Sey, Y., vd. (198?). Ça¤dafl Yap›m Sistemleri. ‹stanbul:‹stanbul Teknik Üniversitesi Vakf› Yay›nlar›.

Sözen, M., Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavramlar› ve

Terimleri Sözlü¤ü. ‹stanbul: Remzi Kitabevi.fien, N. (1983). Konut Teknolojisinde

Endüstrileflme. ‹zmir: Dokuz Eylül ÜniversitesiYay›nlar›.

Tapan, M. (1973). Betonarme Büyük Boyutlu

Prefabrike Elemanlarla Çok Katl› Konut

Üretiminde Tasar›m K›s›tlamalar› Üzerine Bir

Araflt›rma. ‹stanbul: ‹stanbul Teknik Üniversitesi,Mimarl›k Fakültesi.

Türkçü, Ç. (1990). Ça¤dafl Yap›m ve Strüktür

Sistemleri I. ‹zmir: Dokuz Eylül ÜniversitesiYay›nlar›.

Türkçü, Ç. (2004). Yap›m - ilkeler, malzemeler,

yöntemler, çözümler. ‹zmir: Mimarlar Odas› ‹zmirfiubesi Yay›nlar›.

Yücesoy, L. (2001). Temeller, Duvarlar, Döflemeler.

‹stanbul: Yap› Endüstri Merkezi Yay›nlar›.

Yararlan›lan ‹nternet Adreslerihttp://www.archithings.com.http://webs.demasiado.com.http://www.doka.com.http://emfil.com.http://www.genconpacific.com.http://modularhealthcarefacilities.files.wordpress.com.http://www.rmdkwikform.net.http://tdkterim.gov.tr/bts/.http://www.tunelkalipsistemleri.com.http://www.yapikatalogu.com.


www.hedefaof.com

www.hedefaof.com

165Sözlük

AAkustik: Sesin titreflim s›kl›¤›, süresi ve duyulma gücü bak›-

m›ndan tafl›d›¤› nitelik; ses da¤›l›m›, ses düzenlemesi.

Alg›lamak: Bir olay› veya bir nesnenin varl›¤›n› duyu organ-

lar›yla alg›lamak, idrak etmek.

Analiz: Çözümleme, tahlil.

Antropometrik Ölçüler: ‹nsan›n iskelet-kas sistemi yap›s›n-

dan kaynaklanan vücut ölçülerine denir.

Dinamik Antropometrik Ölçüler: ‹nsan›n beli bir eylem ha-

lindeki ölçülerine denir. Yürüme, çömelme, uzanma gibi.

Statik Atropometrik Ölçüler: ‹nsan vücudunun hareketsiz

haldeki ölçüleridir. Ayakta duran insan, oturan insan gibi.

BBaflkalaflm›fl Tafllar: Püskürük ve tortul tafllardan, yer kabu-

¤u içinde uzun sürede, bas›nç, ›s› ve çeflitli kimyasal

olaylar sonucu meydana gelmifl ve orijinlerine göre, püs-

kürük veya tortul tafllar›n özelliklerini gösteren tafllard›r.

Betonarme: Yap›da gücü ve esnekli¤i art›rmak için metal ve

çimentodan yararlanma yöntemi.

Biçim: Bir nesnenin görme ya da dokunma organlar›yla al-

g›lanabilmesini sa¤layan kendine özgü somut görünü-

mü, form.

Bina: ‹çinde yaflamak veya çeflitli eylem ve ifllevleri gerçek-

lefltirmek üzere infla edilmifl yap›d›r.

DDerz: ‹ki yap› gereci veya eleman›n›n aras›nda kalan aral›k,

boflluk.

Donan›m: Bir alan gözlemi ya da deneylemede gereksinme

duyulan her türlü araç-gereç.

EEkoloji: En genifl çerçevede insan-do¤a aras›ndaki iliflkiyi in-

celeyen bilim dal› olarak tan›mlanmaktad›r. Ekoloji bir

ürünün üretiminden yok olufluna kadar geçen süreçte

çevre sistemlerinin olumsuz etkilenmesini en aza indir-

geyecek sistemlerin bilimsel olarak araflt›r›l›p uygulan-

mas›n›n yollar›n› aramaktad›r.

Ekstrem: Afl›r›, s›ra d›fl›.

Endüstrileflmifl Yap›m Sistemi: Yap›y› meydana getiren ya-

p› malzemelerinin, yap› bileflenlerinin ve yap› elemanla-

r›n›n fabrikada üretildi¤i ve montaj›n›n flantiyede ger-

çeklefltirildi¤i yap›m sistemidir.

Eskiz: Tasar›m›n ka¤›da dökülen ilk flekli, öntasar›m.

FFormasyon: Biçimlenme, yetiflim.

GGeleneksel Yap›m Sistemi: Uzun y›llardan beri denenmifl

ve al›fl›lagelmifl yöntemlerle, yöresel malzeme kullan›la-

rak gerçeklefltirilen ve insan gücünün yo¤un olarak kul-

lan›ld›¤› yap›m sistemidir.

Günefl Ifl›n›m›: Günefl'in yayd›¤› ›fl›k, ›s› ve her türlü elektro-

magnetik dalgalar.

HHafriyat: bina yap›m› öncesinde yap›lan kaz›.

‹‹htiyaç Program›: tasarlama iflini yapan kiflilerce haz›rlanan,

bina türüne göre kullan›c›n›n istekleri do¤rultusunda

haz›rlanan mekan ve eylem aç›l›mlar›d›r.

‹nce Yonu Tafl: Yap›n›n cephesinde görünecek yüzü tarak

ya da düz kalemle ifllenmifl tafl.

‹nfla: Yap› kurma, yap› yapma.

‹fllev: Kullan›l›fl veya iflleyifl bak›m›ndan amaca uygunluktur.

‹fllev=fonksiyon

‹fllevsel: Kullan›fl veya iflleyifl bak›m›ndan amaca uygun olan-

d›r. Bir evin, bir okulun, bir hastanenin iç bölümleri ge-

rek kendi aralar›nda gerekse birbirleri ile olan iliflkileri

bak›m›ndan, içlerinde yaflayan insanlar›n bütün eylem-

lerini kusursuz ve kolayca yapabilecekleri tarzda düzen-

lenmifllerse yap›n›n fonksiyonel oldu¤u söylenebilir.

KKaba Yonu Tafl: Yap›n›n cephesinde görünecek yüzü çekiç-

le kabaca ifllenmifl tafl.

Kagir: Tafl veya tu¤ladan yap›lan (yap›).

Karavan: Bir otomobilin arkas›na tak›lan, hem tafl›t hem ko-

nut olarak kullan›lan üstü kapal› araç.

Kaz›k Temeller: Yüzeydeki zemin tafl›ma kapasitesinin çok

düflük oldu¤u durumlarda ya da sulu veya balç›k zemin-

lerde uygulan›r. Yüzeyden, zay›f zeminin alt›nda yer

alan sa¤lam zemine kadar kaz›klar çak›l›r ve bina bu ka-

z›klar üzerine infla edilir. Bu kaz›klar ço¤unlukla beto-

narmeden imal edilir.

Kereste: Yap› ifllerinde ve marangozlukta kullan›lan dört kö-

fle biçilmifl a¤aç.

Kesme Tafl: Prizmatik biçimli ve bütün yüzeyleri düzgün ve

pürüzsüz flekilde ifllenmifl tafl.

Kirifl: Döfleme ve duvarlar› tafl›yan ve üzerine gelen yükleri

(a¤›rl›klar›) kolona aktaran yatay eleman.

Kolon: Katlardaki döflemeleri birbirine ba¤layan, döfleme ve

kiriflleri tafl›yan, döfleme ve kirifllerden gelen yükleri

(a¤›rl›klar›) yap›n›n temeline aktaran düfley eleman.

Sözlük

www.hedefaof.com


Kör Döfleme: Ahflap parke kaplaman›n alt›na, düflük kalite-

deki tahtalarla yap›lan ve kadronlara çak›lan döfleme.

Kutu Profil: Dikdörtgen kesitli içi bofl çelik boru.

Kuvvet: Bir cismi hareket ettiren veya hareketini de¤ifltiren

yada durduran etki.

Kültür: Tarihsel, toplumsal geliflme süreci içinde yarat›lan

bütün maddi ve manevi de¤erler ile bunlar› yaratmada,

sonraki nesillere iletmede kullan›lan, insan›n do¤al ve

toplumsal çevresine egemenli¤inin ölçüsünü gösteren

araçlar›n bütünü.

MMekân: ‹nsan› çevreden belli ölçüde ay›ran ve içinde eylem-

lerini sürdürmesine elveriflli olan boflluk.

Membran: Malzemesi esnek/bükülebilir olan, önemli e¤ilme

rijitli¤i göstermeyen ve sadece çekmeye çal›flan bir yü-

zeysel tafl›y›c› ö¤e.

Mimar: Yap›lar›n tasar›m›n› yap›p bunlar›n uygulamas›n› yö-

neten sanat ve fen adam›d›r.

Mimari Mekân: Mimari bir mekân yaratmak, genifl anlamda-

ki do¤adan veya peyzaj mekan›ndan insan›n kavrayabi-

lece¤i bir bölümü s›n›rland›rmakt›r.

Mimarl›k: ‹nsanlar›n yaflamas›n› kolaylaflt›rmak ve bar›nma,

e¤lenme, dinlenme, çal›flma gibi eylemlerini sürdürebil-

melerini sa¤lamak için mekanlar düzenleme sanat›d›r.

Modül: Bir yap›n›n çeflitli bölümleri aras›nda orant›y› sa¤la-

mak için kullan›lan ölçü birimi.

Moloz Tafl: Ocaktan ç›kar›ld›ktan sonra yap›da kullan›lmak

amac›yla üzerinde fazla bir düzeltme yap›lmayan kaba

ve pürüzlü tafl.

Moment: Bir cismin üzerinde hareket merkezinin kuvvetin

yönü d›fl›nda bulundu¤u çift veya tek bir kuvvetten kay-

naklanan dönüfl hareketi.

O-ÖOrtam: Bir olay›n içinde olufltu¤u ve geliflti¤i durumsal koflul-

lar bütünü.

Örüntü: Olay veya nesnelerin düzenli bir biçimde birbirini ta-

kip ederek geliflmesi, çeflitli alt ö¤elerin örgütlenmesiyle

oluflan ifllevsel birlik.

PPlan: Bir cismin yatay bir düzlemle kesildi¤i varsay›larak çizi-

len ölçeli arakesit resmi,yatay kesit.

Prekast: Haz›r parça halinde yerine konulmak üzere fabrika-

da üretilmifl yap› bilefleni.

Püskürük Tafllar: Yer kabu¤unun derinliklerindeki ma¤ma-

n›n, çeflitli yer katmanlar› aras›nda meydana gelen hare-

ketler ve olaylar sonucu yeryüzüne ç›karak so¤umas› ile

meydana gelen, homojen yap›l› tafllard›r.

RRadyasyon: Bir kaynaktan elektromanyetik dalga veya h›zl›

parçac›klar demetinin yay›lmas›, ›fl›n›m.

Radye (Plak) Temeller: Zemin tafl›ma kapasitesinin çok dü-

flük oldu¤u durumlarda yap›lan ve yap›n›n zemine otur-

du¤u yüzeyi bir döfleme gibi boydan boya kaplayan be-

tonarme yüzeysel temeller.

Rasyonel: Akla uygun, akl›n kurallar›na dayanan, hesapl›.

Rekreasyon: ‹nsanlar›n bofl zamanlar›nda, e¤lence ve spor

amac› ile gönüllü olarak kat›ld›klar› etkinlikler.

Rijit: Kuvvet veya moment etkisi alt›nda flekil de¤ifltirmeyen,

formunu koruyan.

Röper Noktas›: Belli bir yeri, bir noktay› yeniden bulmak

için konulan sabit iflaret, bafllama noktas›.

S-fiSentez: Yal›ndan karmafl›k olana, zorunludan olas›ya, ilkeden

onun uygulanmas›na, genel yasadan bireysel duruma,

nedenden etkiye, öncülden var›lan sonuca giden düflün-

me biçimi.

fiantiye: ‹nfla durumundaki ev, fabrika, baraj gibi her türlü ya-

p›. Yap› gereçlerinin y›¤›l›p sakland›¤› veya ifllendi¤i yer.

TTasar: bir yap›n›n veya bir fleyin ayr› ayr› bölümlerini ka¤›t

üzerinde gösteren çizgilerin tümü.

Tasar›: kaleme al›nan ilk flekil, bir tasar›m›n çizime dökülür-

ken ald›¤› ilk flekil.

Tasar›m: tasar›mlamak ifli veya tasar›mlanan biçim, tasavvur,

dizayn.

Tasar›mlamak: Bir fleyin biçimini zihinde canland›r›p tasar›-

n› veya modelini haz›rlamak.

Tasavvur Etme: Zihinde canland›rmak, göz önüne getirmek.

Tortul Tafllar: Püskürük ve baflkalaflm›fl tafllar›n, çeflitli at-

mosferik ve yer katmanlar› aras›nda meydana gelen ha-

reketler ve olaylar sonucu parçalanarak, tabakalar halin-

de tortullaflmas› ile meydana gelmifl, heterojen boflluklu

ve fosil yap›l› tafllard›r.

Tretuvar: Bina çevresini dolaflan ve üzerinde yürüme imkan›

ola dar kald›r›m.

YYap›: Yap›lmakta olan konut, yol, köprü vb. inflaat. Yapma,

oluflturma, ortaya konulma, meydana getirme. Bütünün

bir araya getiriliflinde uyulan dizge.

Yerleflke: fiehir d›fl›nda kurulmufl bir üniversitenin alan› ve

yap›lar›, kampüs.

www.hedefaof.com

167Diz in

AAgregalar 78, 86-89, 100

Ahflap 38, 56, 60, 62, 63, 68-71, 77, 79, 81-83, 87, 89, 98-100,

111, 112, 115 - 122, 124 - 126, 129, 130, 133, 139, 146,

147, 149, 151, 155, 157, 160

Alç› 62, 79, 80, 83, 89, 90-92, 100, 101

Aplikasyon 60

Asansörler 46, 56, 67, 69, 72

Asma-germe 132, 135, 139

Asmolen döflemeler 85, 122, 124

Atefl bacalar› 64

BBacalar 56, 64, 65, 67, 72, 112, 113, 151

Basamak 39, 67, 68

Beton 2, 60, 62, 64, 78-80, 82, 86-93, 97, 99-101, 112, 115,

121, 122, 124, 129, 137, 148, 149, 150 - 152

Beton briket 86-88, 100

Betonarme 58, 59, 60, 62, 69, 85, 87, 88, 90, 92, 95, 109, 112,

115, 117, 118, 121 - 125, 129, 133, 134, 139, 146, 148 -

157

Bims (pomza) 88

Bims blok 86, 88, 100

Bina 1-4, 6-9, 11-21, 25, 26, 28, 29, 31, 33, 35, 36, 39, 43-50,

55-57, 59, 61-65, 67, 69-72, 77, 78, 81-83, 87, 88, 93, 98,

100, 101, 107, 108 - 110, 112, 114 - 116, 118 - 120, 122,

124, 126 - 128, 130, 132, 134 - 136, 138, 139, 144, 146,

148, 150, 152, 154 - 156, 158, 160

Bina bilgisi 1-3, 21, 28, 29, 30

Birimsel yap› bileflenleri 57

Birleflik yap› bileflenleri 58

Boflluklu kap›lar 71

Bürolar 26, 46, 50

C-ÇCam 62, 68, 70, 71, 77, 79, 93, 94, 98, 101, 108, 115, 131, 137,

144

Cam döfleme bloklar› 93, 94, 101

Cam duvar tu¤las› 94

Cam lifleri 93, 94, 101

Cam mozaik 93, 94, 101

Çad›r sistem 132, 133, 135, 136

Çat›lar 63, 64, 72, 81, 94, 95, 97, 98, 101, 130, 132

Çevre 4, 7, 9-11, 14, 16-18, 20, 21, 31, 38, 41-43, 45, 47, 50,

60, 72, 100, 108, 145, 160

Çimento 62, 79, 80, 83, 86, 87, 89, 90-93, 97, 100, 101, 115,

117, 121, 118, 122, 144

Çöp bacalar› 65, 72

DDenge 15, 16, 45, 108, 110, 111, 124, 126, 136, 138, 139

Derin temeller 59, 60

Derz 70, 90, 92, 97, 101

D›fl döfleme 61

D›fl duvar 62, 63, 71, 82, 92, 93, 100, 119, 120, 121, 150, 156

Do¤rama 58, 70-72, 95-97, 101

Döflemeler 55, 59-62, 72, 82, 85, 87, 88, 94, 97-101, 109, 117,

122-124, 139, 149, 150, 152, 153, 156

Düflük döfleme 62

EElastik malzeme 111

Endüstrileflme 143, 144, 154, 155, 157, 160

Endüstri yap›lar› 48, 50

Endüstrileflmifl yap›m sistemi 59

FFiziksel çevre 2, 10, 18, 21, 27, 57

GGazbeton 62, 86, 87, 99, 100, 113, 114, 115, 124

Geleneksel yap›m sistemi 59

HHafif çelik 124-127, 129, 141

Hafriyat 11, 60

Harç 78, 80, 85, 88-93, 99-101, 114, 115, 117, 118

Hareketli yük 109, 139

Hava kireci 90

Havaland›rma bacalar› 65, 72

Horasan harc› 90

I-‹Is› yal›t›m› 63, 71, 85, 87, 88, 93, 94, 98, 100, 128, 131

Is›t›lmayan döfleme 61

‹ç döfleme 61

‹ç duvar 63, 92, 117, 119, 121

‹klim 3, 8, 10-16, 19-21, 31, 37, 63, 135, 137

‹nce yonu tafl 80

‹norganik malzemeler 79

‹nfla 6, 19-21, 32, 35, 36, 38, 40-42, 47, 48, 57, 59, 60, 62-64,

69, 72, 78, 80, 81, 83, 88, 90, 97, 100, 111, 113, 115, 117,

133, 136

Dizin

www.hedefaof.com


‹fllev 3, 4, 8, 9, 18, 19, 21, 27, 28, 37, 46, 49, 57, 58, 60, 62, 69,

72, 81, 93, 109-111, 113, 121, 125, 132, 135, 136, 139,

149, 155

KKaba yonu tafl 80

Kablolu sistem 135, 136

Kabuk strüktür 129, 131, 132, 134

Kal›p Sistemleri 144, 148, 149, 151, 154

Kalite 11, 19- 21, 41, 81, 82, 137, 145, 146, 148, 155, 160

Kalker 90

Kanat 70, 82

Kap›lar 13, 47, 71, 72, 136, 138

Katlanm›fl plak 129, 130, 132, 133, 139

Kaz›k temeller 60

Kemer 114, 115, 116, 139

Kereste 58, 81

Kerpiç 62, 77, 83, 89, 90, 92, 100, 113, 117, 118

Kesme tafl 115, 117

Kireç 79, 83, 86, 89-92, 100, 101

Kirifl 58, 59, 81, 85, 88, 92, 95, 101, 109, 115, 119, 121-126,

129, 133, 139, 149, 150, 152, 156

Kolon 58, 59, 88, 92, 95, 101, 108, 115, 116, 121-123, 126,

129, 130, 139, 149, 153, 156

Kontrol 1, 2, 13, 15, 16, 19-21, 64, 82, 93

Konut 2, 4, 8, 14-16, 57, 64, 71, 81-83, 111, 115, 117, 119-121,

124, 126, 127, 144, 148-151, 155, 156

Kör döfleme 82

Korkuluk 68

Kubbe 114, 115-117, 139

Kullan›c› gereksinimleri 21

Küpeflte 68, 97, 101

Kutu profil 58

LLambri kaplama 82, 83

Levha cam 93, 95, 101

MMasif kap›lar 71

Merdiven Evi 67, 68

Merdivenler 67-69, 72

Metaller 79, 90, 95, 96, 101

Mimarl›k 2, 3, 10, 19, 20, 57, 109, 115, 144

Moloz tafl 80, 115

Mukavemet 81, 89-91, 94, 95, 110, 111, 139

NNem yal›t›m 97

OOcak tafllar› 80

Organik malzemeler 79, 96

PPencere çerçevesi 70

Pencereler 13-15, 35, 70, 72, 82

Planlama 2-6, 14, 21, 27, 45, 46, 49, 50, 65, 137,143, 145, 148,

155, 160

Plastikler 96-98, 101

Prefabrikasyon 108, 121, 122, 144, 155

Prekast 60, 93

Profil yap› bileflenleri 58

Programlama 3-6, 21

Püskürük tafllar 79

RRadye (plak) temeller 59

Rampalar 56, 67, 69, 72

R›ht 67

Röper noktalar› 60

S-fiSabit çerçeve (kasa) 70, 71

Sabit yük 109, 139

Saçak 14, 18, 64

Sa¤l›k yap›lar› 39, 40, 49, 119, 121

Sahanl›k 68

Seramik 57, 60, 79, 84-86, 100

Sosyo-kültürel yap›lar 43, 45, 49

Spor yap›lar› 47, 50

Stabilite 110, 120, 126, 133, 139

Su kireci 90, 92

Su yal›t›m› 101, 109

fiantiye 57, 91, 92, 138, 140, 144, 154, 156, 158

fiiflirme strüktür 112, 113, 136-139

TTasar›m 2, 3, 5-9, 11, 12, 15-21, 31, 36, 41, 43, 44, 46, 47,

50, 57, 71, 72, 79, 107, 109, 111, 112, 121, 135, 143-

145, 155, 156, 158, 160

Tafl›y›c› duvar 62, 84, 87, 114, 115, 116, 117, 129, 130

Tafl›y›c› olmayan duvar 62, 87

Tafl›y›c› sistem 11, 46, 50, 59, 60, 62, 108-115, 122, 124, 127,

129-131, 135, 142, 150, 156, 162

www.hedefaof.com

169Diz in

Tafl›y›c› sistemler 108, 109, 110, 112, 113, 132, 134, 139

Tafl›y›c› sistem elemanlar› 107-109, 112, 125, 138, 156

Temeller 27, 55, 56, 59, 60, 72, 80, 89, 97, 100, 114, 128, 163

Tesisat bacalar› 67, 72

Tonoz 114, 115, 116, 131, 139

Topo¤rafya 11, 17

Tortul tafllar 79

Tretuvar 69

UUlafl›m yap›lar› 25, 47, 50

Uzay kafes 95, 108, 113, 130, 131, 132, 139

YYa¤mur suyu inifl borusu 64

Ya¤mur suyu olu¤u 64

Yal› bask›s› 82, 83

Yap› 2-14, 16-21, 26, 27, 33-50, 55-60, 62-65, 67, 70-72, 78-93,

95, 97, 98-101, 107-123, 125, 144-146, 148-152, 154, 155,

160

Yap› bileflenleri 57-59, 136

Yap› elemanlar› 56, 58-60, 62, 70, 72, 95, 97-99, 101, 109,

113, 121, 122

Yap› malzemeleri 38, 57-59, 78-80, 83-90, 95, 97, 100, 101,

114, 115

Yap›m sistemi 59, 112, 113, 115, 146, 149, 153

Yap›m yöntemleri 143-146, 148, 149, 155, 156, 161

Yap›sal çelik 124, 125, 126, 127, 129

Yönlenme 14, 15, 17, 31, 37

Yükler 108-112, 115-117, 120-126, 129, 130, 132-136, 139

Yükseltilmifl döfleme 62

Yüzeysel strüktür 112, 129, 142

Yüzeysel temeller 59

ZZemine oturan döfleme 61, 62

Zemine oturmayan döfleme 61

www.hedefaof.com

b‹na ve yapim b‹lg‹s‹ - · pdf filesözlük ..... 165...

Documents