biyomedikal modellemelere giriş

75
Biyomedikal Modellemelere Giri Doç. Dr. Ümit Zeybek

Upload: kisuke-urahara

Post on 08-Apr-2018

244 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 1/75

Biyomedikal ModellemelereGiri

Doç. Dr. Ümit Zeybek

Page 2: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 2/75

Kompleks kimyasal reaksiyonlar aydnlatarak,

biyoloji ve kimya arasnda bir köprü oluturur.

Biyoloji , yaam bilimi iken, canl organizmalarda

gerçekleen kimyasal süreçlerde bir hibrid zincir 

oluumu söz konusudur.

Biyokimya , hayatn kimyasdr 

Page 3: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 3/75

Hayat olaylarnn moleküler bir açklamasn

yapan biyokimya, canl sistemlerde yer alan

hücrelerin son derece kark olan yaplarn

tanmlayan ve hücre içi maddelerin birbirleriyle olan

etkileimlerini inceleyen bir bilim daldr.

Kimyasal süreçlerdeki biyolojik formlar, rol alan

molekülleri ve fonksiyonlarn açklamak ister....

Page 4: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 4/75

Dünya üzerinde, su (H2O) ve karbon (C) temellibir yaam formu süregelmektedir.

Azot (N) ve Fosfor (P) katlm ile canllarn elementselarln oluturan grup tamamlanmaktadr.

Çou hücrenin kitlesinin % 99¶undan fazlasnolutururlar.

Eser elementler ise insan vücudunun arlnn çokküçük bir fonksiyonunu olutururlar ve genellikleenzimlerin yer ald spesifik proteinlerin fonksiyonu içinesansiyeldirler.

Page 5: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 5/75

Protein, karbohidrat, lipid, nükleik asit ve dier 

biyomoleküllerin içinde yer ald hücresel bileikler biyokimyann çalma alann oluturur.

Biyomoleküllerin çeitlilii ise, ayn monomerlerin

tekrarlanabilirlilii veya farkl monomerlerin yer almafazlal ile ortaya çkmaktadr.

Page 6: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 6/75

Enzim katalizli reaksiyonlarn kimyasnnaydnlatlmas,

Hücre metabolizmasnn ve endokrin sistemlerdegerçekleen mekanizmalarn çözümlenmesi,

Genetik kodlama elemanlarnn (DNA, RNA),proteinlerin, ürenin, ya asidinin, karbohidratlarnsentezi ve ykm gibi özellikli yolaklarntanmlanmas,

Page 7: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 7/75

Antoine Lavoisier, mineral dünyasnn kimyasal basitliinedikkati çekerek onu bitki ve hayvan dünyasnn komplekslilii

ile karlatrm, canl organizmalarn besin maddelerinin

yaklmas ve s meydana getirilmesinde oksijen

kullandklarn göstermitir.

Bitki ve hayvan dünyasnda bileiklerin karbon, oksijen,

azot ve fosfordan zengin olduu bilgisini pekitirmitir.

Page 8: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 8/75

Berthelot ve dier baz aratrclarn çalmalar ise

hayat olaylarnn fiziksel yönleriyle kimyasal yönleri

arasnda ilikiler kurulmasnda yararl olmutur.

Page 9: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 9/75

1828 ylnda, Friedrich Wöhler, yolaklarda yer alan

organik bileikleri de belirterek üre sentez i ni 

açklamtr. 1833¶de ilk enzim olan d iast az , Anselme Payen

tarafndan saptanmtr.

1903 ylnda ise bir Alman kimyac olan Carl

Neuber, biyokimya teriminin kimya camiasnda kabul

edilmesinde öncü olmutur.

Page 10: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 10/75

20. yüzyl ortalarndan itibaren; kromatografi,

X-n kristalografisi, NMR, radyoizotopik iaretleme,

elektron mikroskopisi ve moleküler dinamiksimulasyonlar gibi yeni tekniklerin ortaya çk ile

biyokimya alannda ilerlemeler salanmtr.

Bu teknikler, bir çok molekülün detayl analizine veglikoliz, Krebs siklusu (sitrik asit siklusu) gibi hücrenin

metabolik yolaklarnn aydnlatlmasna önemli

katkda bulunmutur.

Page 11: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 11/75

Kristallerin içinde bulunan molekülün statik resmini

verir.

Kristalize olabilen bir bileik için kristaller tarafndan

x-nlarnn krlmas büyük bir moleküldeki her atomun

pozisyonunun saptanmasnda kullanlabilir.

En küçük biyomoleküllerin (50 atomdan daha

küçük), yüzlerce proteinin ve nükleik asitlerin yaplar

bu araçla saptanmtr.

X - IINI KRSTALOGRAFS

Page 12: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 12/75

C - C C = C

H  OH  H  OH  OH  H  OH  H

HOOC 2  3 COOHHOOC 2  3 COOH 1 4 1 4

(2R,3R)- Tartarik Asit (2S,3S)- Tartarik asit(dextrarotator) (levorotator)

X n kristalografik çalmalar, 1951¶de tartarik asitinlevorotator ve dextrarotator formlarnn moleküler seviyedebirbirlerinin ayna imajlar olduunu dorulamtr 

Her iki tipinde tartarik asitin bütün kimyasal özelliklerinesahip olduu fakat bir tipin polarize sola (levorotator ) 

dierinin ise saa (dextrarotator ) çevirdii gösterilmitir.

Page 13: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 13/75

Konfigürasyon ve konformasyon biyomoleküler 

yaplarn belirlenmesi ve tanmnn yaplmasnda

önemlidir.

Bir enzimin katalitik bölgesine substratn

balanmasnda, efektif katalizi salamak için iki molekül

birbiriyle yakn bir ekilde tamamlayc olmaldr.

Tamamlayclk hormon molekülünün hücre yüzeyindeki

reseptörüne balanmasnda veya antijenin spesifik

tannmas ve balanmasnda gereklidir.

Page 14: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 14/75

Çekirdeklerin 4-900 MHz (75m -0,33m) aralndaki radyofrekans aralndaki elektromanyetik nlarnabsorpsiyonuyla dönme enerji seviyelerine uyarlmalarnn

ölçümüne dayanr.

Çok güçlü manyetik alanlar üreterek solusyondakibiyomoleküllerin üç boyutlu yaps hakknda bilgi salar.

Proteinlerin ve büyük moleküllerin yaplarnnbelirlenmesinde kullanlr.

Kovalent bileiklerin yaplarnn aydnlatlmasndakullanlr.

NÜKLEER MANYETK REZONANS (NMR)

SPEKTROSKOPS

Page 15: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 15/75

Her bir çekirdek için ayr bir rezonansfrekansnn kullanlmas gereklidir.

Bu yüzden NMR spektrometreleri bir veyabirkaç çekirdein incelenmesi içintasarlanmtr.

Kimyada karlalan maddelerin çok büyükbir ksmnda hidrojen atomu bulunduundanyöntemin önce protonlar için incelenmesiuygun olur.

+

Page 16: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 16/75

Protonun 1/2 olan spin deeri nedeniylemanyetik alan içinde tutulduunda iki spinenerji düzeyi oluur.

Uygun bir radyo dalgas fotonu ileetkiletiinde proton manyetik rezonansagireceinden, NMR yöntemiyle bir örnekte

hidrojen atomu olup olmadn anlamakve varsa ne kadar hidrojen atomuolduunu ölçmek mümkündür.

Page 17: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 17/75

Pr oteinler , (suyla birlikte) hücrelerin en büyükfraksiyonunu oluturan uzun aminoasit polimerleridir.Ya katalitik aktiviteye sahiptirler ve enzimler gibifonksiyon görürler veya yapsal elementler, sinyalreseptörler veya hücrelerin içine/dna spesifikmaddeleri aktaran tayclar olarak ilev görürler.

Nü kleik asitler , DNA ve RNA nükleotid polimerleridir.Genetik bilgiyi depolar ve transmite eder. Ayrca bazRNA molekülleri makromoleküller komplekslerde yapsalrollere sahiptirler.

Page 18: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 18/75

P olisakkar itler , glukoz gibi basit ekerlerinpolimerleridir ve iki ana fonksiyonlar vardr:

a) enerji veren yakt depolar olarak ve ekstrasellüler 

yapsal elementler olarak,b) hücre yüzeyindeki proteinlere veya lipidlere

balanan daha ksa eker polimerleri (oligosakkaritler ),spesifik hücresel sinyaller olarak görev yapmak.

Lipidler , yal hidrokarbon derivatifleridir;membranlarn yapsal komponentleri, enerjiden zenginyakt depolar, pigmentler ve intrasellüler sinyaller olarakgörev yaparlar.

Page 19: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 19/75

Proteinler, nükleotidler, polisakkaritler velipidler kondensasyon reaksiyonlaryla

sentezlenir.

Proteinler, 5.000-1 Milyon ( ) aralkta molekülarala sahiptirler.

Nükleik asitler ise birkaç milyara kadar moleküler arala sahiptir.

Page 20: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 20/75

Page 21: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 21/75

Özellikle memeli organizmalarnda gerçekleenmekanizmalarda ortaya çkan defektler, defektlerinsebep olduu yolak bozukluklar, bozukluklarn

onarlabilme durumlar, onarlamayan hasarlar sonucu gelien hastalklarn tespiti...

Çünkü hastalklarn meydana gelmesinde birden

fazla faktör rol almaktadr.

Bu faktörlerin hepsinin aydnlatlmas ile tan vetedaviye yönelik yararl bilgiler elde edilebilmektedir.

Page 22: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 22/75

Hücre yaps ve fonksiyonu, membrantransportu ve kimyasal sinyaller....

Proteinler, enzimler, nükleik asitler gibimoleküllerin kimyasal ve fiziksel yaplarn veaktivite ile fonksiyon düzenlenimleriniaydnlatmak....

Page 23: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 23/75

Ba doku ve kemik doku gibi yaplarnmolekülerden, mikroskopik seviyeye kadar olanözelliklerini ortaya koymak.

Hücre adezyonu, büyüme ve farkllamasnbelirlemek.

Biyolojik materyallerin görüntülenme,tanmlanma ve ölçümlenmeleri için teknikler kullanmak.

Page 24: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 24/75

nsan sal ile ilgili iki genel deneysel uygulamatercih edilir:

a) nsan hastalk modellerine yaklaan modeller oluturarak insan veya primat hücreleri, dokular veorganlarn incelemek.

b) nsan salk problemleri ile ilgili olan ancakprimatlar veya insanlarn üzerinde çallmasuygun olmayan çeitli model sistemleri kullanmak.

Page 25: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 25/75

Biyotp alannda kullanlan modellerin tamamlayclsayesinde, doal yaam, biyokimyasal ve genetikprensipler, evrim mekanizmas gibidurumlar anlamak

ve karlatrlmal bilgilere ulamak mümkün olur.

Özellikle 1990¶lardan itibaren The Committee on Newand Emerging Models in Biomedical and Behavioral

Research ve National Center for Research Resources(NCRR) kurumlarnn ön planda yer aldaratrmalarda bu tür modellemeler önemli derecedekullanlmtr.

Page 26: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 26/75

Biyomedikal modeller, hem invivo (insanhastalklarnn hayvan modeli oluturmak için

hayvanlara uygulanmas) hem de invitro yöntemler kullanlarak yaplan insan hastalk ve biyolojisi ileilgili çalmalar kapsayan bir gruptur.

Özellikle National Research Council ve M od elsfor Biomed ical R esear ch (NRC 1985) tarafndançalmalar rapor edilmektedir.

Page 27: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 27/75

Bu raporlarda biyomedikal ve davranaratrmalar için, yeni hayvan ve bilgisayar 

modellerinin tanmlanmas ile teknik, kaynak,ekipman gibi alanlarda gelime ve ilerlemeler salanabildii belirtilmektedir.

Özellikle memeliler, memeli olmayan canllar, suvertebralar ve bilgisayar modelleme sistemleri ön

plandadr.

Page 28: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 28/75

Örnein mürekkep balnn büyük aksonlar nörobiyolojikaratrmalar için en iyi modellerdendir.

Zira bu nöronlar açsndan biyokimyasal, biyofiziksel,fizyolojik ve anatomik bilgiler yaklak 40 yldr biriktirilmitir.

Ayrca istiridye, deniz kestanesi ve balklar ise özellikleyüksek dourganlk oranlar, ksa jenerasyon zamanlar,

transparan yumurtalar gibi özellikleri sayesinde geliimselbiyoloji çalmalarnda çok tercih edilmektedir.

Page 29: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 29/75

"BMA, hayvan deneylerinin, hastalklarn daha

iyi anlalmas ve nasl tedavi edileceklerinin

bilinmesi için kaçnlmaz olduuna inanmakta,fakat, yararlanlabilecek alternatif metodlar

kullanmann gerekliliini de savunmaktadr. "

British Medical Association, 1993

Page 30: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 30/75

DENEYSEL HAYVAN MODEL

Normal biyoloji ve davranlarn yan sra spontanya da indüklenmi bir patolojik durumun aratrlmasnaolanak salayan modellerdir.

Bir model en az bir biyolojik ilev yönünden insanya da dier hayvan türlerine benzerlik göstermelidir.

Page 31: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 31/75

Hayvan modelleri biyomedikal aratrmalarnher alannda kullanlabilmektedir.

Özellikle son yüzylda tbbi bilgiler elde etmek vetedavileri gelitirmekte laboratuar hayvanlar ileçalmalar ön plana çkmaktadr.

Page 32: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 32/75

Geçtiimiz 50 ylda pnömoni gibi enfeksiyözhastalklarn tedavisi ve korunmas için a ve

antibiyotik gelitirmede,yüksek tansiyon,ülser vediyabet gibi kronik hastalklarn tedavilerindekullanlan ilaçlarn bulunmasnda hayvan modellerikayda deer yararlar salamtr.

Page 33: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 33/75

lacn metabolik özelliklerini veya doku ilehücreleraras dalmn gözleyerek doz iddetinisaptayabilmek açsndan,

Faz I tedavi çalmalarnda, hayvan modelleriilaç dozuna baml toksisiteyi belirlemek içinyararl olmaktadr.

Kaçnlmaz olarak, mevcut türler, tüm ihtiyaçlaracevap veremedii durumlarda özel aratrmalar için yeni deneysel model tasarmlar yaplmaktadr.

Page 34: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 34/75

Bakteriler, doku kültürü çalmalar ve bilgisayar simülasyonlar, insan organizmasna yakn veya

benzer sonuçlara ulamada yetersiz kalabilirler,

Ancak,

Bilgisayar ve hücre kültürü uygulamalar ilehayvanlar üzerindeki aratrmalardan elde edilenveriler gelitirilebilir.

Page 35: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 35/75

Bununla beraber metodlar, maalesef canlorganizmann dinamiklik ve karmakln tam

anlamyla yanstamamaktadr.

Hücre kültürü veya moleküler biyoloji teknikleri

çalmalarnda, uygulanan ajanlara kar

metabolizma cevabnda yaanlan eksiklikler 

(dinamiklik ve karmaklk salanamaz) 

bulunmaktadr.

Page 36: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 36/75

Tam bir canl organizma yant alabilmek için

deney hayvanlarnn kullanld aratrmalaragereksinim duyulmaktadr.

Laboratuar hayvanlarnn yerine gerçekten tercih

edilebilecek bir uygulama henüzbulunmamaktadr.

Page 37: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 37/75

Aratrmada deney hayvanlarn kullanmakhem veteriner tbb hem de insanlara yönelik tpiçin hayati önem tar.

Hayvan d modeller bilim adamlarn tatminedici sonuç almalarna çok olanak tanmaz.

Ve bir çok bilim adam sorularna yeterli cevapbulamazlar.

Page 38: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 38/75

Hayvan çalmalarnn insanlara

uygulanma durumu

nsan ve hayvanlar arasnda birçok benzerlikler bulunmaktadr. Örnein:

F ar eler in immü n fonksiyonlar 

Köpekler in kar diyovask ü ler fonksiyonlar 

Geçtiimiz yüzyldaki tbbi gelimeler hayvan

aratrmalar ile beraber balamtr.Hayvan çalmalar insanlara uygulanan

tedavilerin beklenmeyen yan etkilerini ortayakoymada yardmc olmutur.

Page 39: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 39/75

HAYVAN GÜVENL ?

Helsinki beyannamesinin de belirttii gibi, ar

ve stresin minimize edildii güvenlik, konfor ve enuygun bakm koullarnn deney hayvanlar içinsalanmas gerekmektedir.

Hayvanlar dikkatli ve özenli bir ekilde izlenmelive özellikle ar gibi durumlar elemine edilmelidir.

Page 40: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 40/75

5R kuramn dikkate almak, yani, replacement, refinement, reduction, responsibility verehabilition

µ¶Önemlidir ¶¶µ¶Önemlidir ¶¶

Bu sayede , gereksiz zaman kayb, fazla saydahayvan tüketimi, madde ve ekipmann geliigüzel

kullanm, hayvanlarn rahatsz koullarda bulunmalar vear çekmeleri gibi olumsuzluklar önlenmi olur 

Aratrc duyaca sorumlulukla hareket eder;µ¶Etik¶¶ .µ¶Etik¶¶ .

Deney Hayvanlar ile Çalrken!!!

Page 41: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 41/75

DENEYSEL MODELLER

Farmakoloji ve Toksikoloji modelleri Fötal büyüme ve geliim modelleri Nefrolojik bozukluk modelleri Ksenotransplantasyon modelleri Sinirbilim modelleri Psikolojik bozukluk modelleri Mikoloji modelleri

skelet hastalklar modelleri Kanser aratrmalarnda modeller  Az hastalklarnda modeller  Diyabetik Modeller 

Page 42: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 42/75

HASTALIK MODELLER

 ndüklenmindüklenmi(Deneysel)(Deneysel)H.ModelleriH.Modelleri

 Spontan (Genetik)Spontan (Genetik)H.ModelleriH.Modelleri

 Orphan (Olas)Orphan (Olas)H.ModelleriH.Modelleri

 Negatif H.ModelleriNegatif H.Modelleri

 Transgenik /Transgenik /KnockKnock--outoutH.ModelleriH.Modelleri

Page 43: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 43/75

Amaç; deneysel olarak (cerrahi, kimyasal, viral vs)hayvanlarda oluturulan hastalklarn hedef organizmadagörülenlere benzemesidir. (STZ ya da EMC virüsü ilediyabet oluturma)

Fare ve sçan türlerinin biyolojik özellikleri genel olarakbenzerlik gösterirken insan hastalklar modeli olarak farklyantlar verebilmektedirler.

Örnein fareler ³schistosomiasis´ enfeksiyonu için iyi bir modeldir fakat sçanlar için ayn durumdan söz edilemez.

Bu modeller teorik olarak tür seçiminde avantaj salayantek modellerdir.

NDÜKLENM MODELLER

Page 44: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 44/75

SPONTAN MODELLER

nsan hastalklarnn kendiliinden gelitii veinsanlardakine benzer patoloji ve semptomlarn ortaya

çkt hayvan modelleridir. Spontan hastalk modellerinin oluturulmasnda doal

olarak genetik varyantlardan ³mutantlar ́ yararlanlr.

Doal mutant formun en iyi örneklerinden biri ³Nude

Mouse´ soyudur. ³Heterotransplantasyon´³Snell¶s Dwarf mice ´ bir baka mutant soydur.

³fonksiyonel tükrük bezinden yoksun´

Page 45: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 45/75

TRANSGENK MODELLER

Genomlarna yapay olarak yerletirilmi yabanc bir DNA içeren hayvanlar transgenik hastalk modeliolarak adlandrlrlar.

HLA-B27 Romatoid hastalklar (HLA-B27 ekspr.)

Ayn ekilde gen-hedefleme teknolojisi sonucundahücrelerde belirli bir genin susturulmas mümkünolabilmektedir. ³Knock-out ´ olarak bilinen bu modeller de bu kategoriye dahil edilirler.

³P53 KO mice´ Li-Fraumeni sendromu

Page 46: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 46/75

NEGATF MODELLER

Spontan modellerin aksine baz hastalklarngelimedii modelleridir.

Negatif modellerde hayvan bilinen bir uyaryareaksiyon göstermez.

Genellikle fizyolojik bir olay aydnlatmada karlalan

zorluklar amak için kullanlrlar.

Örnein; tavanlar gonokok enfeksiyonu bakmndannegatif model olarak kullanlabilirler.

Page 47: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 47/75

ORPHAN MODELLER

Öncelikle hayvanlarda tanmlanan sonra da insanlarda

benzeri tanmlanabilir amac ile çallan hastalk

modelleridir.

Daha sonra benzer bir hastalk insanlarda görülürsetan koyulabilmektedir.

Papillomatozis, Marek hastal ve koyunlarda visnavirüsü, Deli Dana hastl. vs örnek olarak verilebilir.

Page 48: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 48/75

Aratrc deneysel deikenleri daha kolay kontrol altndatutabilmektedir.

Uygun model seçimi yönünden saysal avantajsalamaktadr.

Uygun model seçimi ile çalma daha ksa sürede ve dahaaz hayvan kullanlarak bitirilebildii gibi sonuçlar da çok dahaefektif olmaktadr.

Genetii bilinen bir model ile çalldnda önemli bir deikeni devre d brakabilmek mümkün olabilmektedir.

HAYVAN MODEL AVANTAJLARI

Page 49: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 49/75

DORU MODEL SEÇM

Seçilecek hayvan tür ve soyu ile üretilen

laboratuar özellikleri ise iyi karar verilmesigereken dier önemli özellikleri oluturmakta«

Bununla ilgili güzel bir örnek olarak, vasküler 

restenoz aratrmalarnda uygun bir hayvanmodelinin nasl olmas gerektii ile ilgili verilebilir.

Page 50: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 50/75

Anjiyoplasti (damar geniletilmesi) sonras

restenoz (tekrar daralma) oluumu modelleri,domuz ve primat gibi büyük hayvanlar ile sçanve tavan gibi küçük hayvanlarda çalmaaçsndan önemli farkllklar göstermektedir.

Page 51: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 51/75

Domuzda, anjiyotensin converting enzim (ACE) inhibitörü olan c ilazapr il ile ön tedavi

uygulanmas, iddetli veya lml balon hasarsonras karotid neointimalmiyoproliferasyonunun azalmasnda baarszolmutur.

Page 52: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 52/75

Genetik aratrmalarn yaygnlamaya baladgünümüzde çeitli mutasyonlarla oluturulan transgen

hayvanlarn kullanld deneysel modellerin saysgiderek artmaktadr 

Transgen modeller; tp, biyoloji ve veterinerlik alanlarndakullanldkça aratrmalar açsndan oldukça yeni olanak ve

ilerlemelere yol açmtr 

TRANSGEN MODELLER

Page 53: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 53/75

Seçilen modellerin (farelerin) biyoreaktör gibikullanm ± insan monoklonal antikorlarnnsentezi

Yap - fonksiyon ilikisi

nsan hastalklar ile ilgili modeller ± hücre

analizi ve patogenezin temelindeki moleküler mekanizmalar ile ilaç uygulamalar ve gentedavilerini test etme

Transgen Modeller KullanlarakYaplan Çalmalar 

Page 54: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 54/75

T r ansgenik hayvan ± genomuna yerletirilmi yabancgeni tayan model

K imer ik hayvan ± embriyonik kök (ES) hücrelerininmanipulasyonu ile deitirilen genleri tayan model, bazdokular alcnn blastosistlerinden oluurken; dierlerienjekte edilen embriyonik kök (ES) hücrelerinden meydanagelir 

K noc kout hayvan ± genomuna homolog rekombinasyonile gen parças yerletirilmesi sonucunda elde edilen model

K noc k-in hayvan ± knockout modellere benzerlikgösterirler ve genelde nokta mutasyonu söz konusudur 

Transgen Modellerin Çeitleri

Page 55: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 55/75

TRANSGENK HAYVANLAR

³Bi r az ondan bi r az bundan m?´ 

Page 56: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 56/75

Yoksa genetik bilimciler hayvanlar insanlara mdönütürmeye çalyorlar?

Page 57: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 57/75

Page 58: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 58/75

Page 59: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 59/75

Page 60: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 60/75

Transgenik Fare Üretimi

Kimerik

Page 61: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 61/75

Kimerik 

Model 

Page 62: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 62/75

Doan yavrular 

Page 63: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 63/75

Knockout Fare Nedir ?

Böyle bir fare mi?

Yoksa, Normal ekspresyona engel olacak kadar spesifik bir 

endojen gen deiikliine uram fare mi,knockout¶tur«

Page 64: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 64/75

Knockout farelerde çok özel genleri deitirmek

hedeflenir 

DNA genomdaki tam yerine entegre olmaldr 

Deien genlerin entegrasyonu embriyonik kökhücrelerinde meydana gelir 

Knockout Fare ÜretimindeBaz Noktalar 

Page 65: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 65/75

Gen ürünlerinin etkisi, biyokimyasal kademeler vealternatif (tamamlayc) yollar aratrmak için

nsan hastalklarn hayvanlarda yeniden ortayakoyarak gen tedavisi veya ilaçlarn yararl etkilerinintest edildii modeller yaratmak için

Niçin Knockout Fare Üretilir ?

Page 66: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 66/75

T ik K k M d ll

Page 67: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 67/75

Transgenik 

Genoma yabanc DNA eklenir 

Knockout

Endojen DNA genomdan alnr veyabanc DNA genoma eklenir 

Transgenik ve Knockout Modeller Aras Balca Farkllk

Page 68: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 68/75

Akcier Xenograftlar; Tümör hücre süspansiyonu

endobroniyal, intratorasikveya intravenöz enjeksiyon ilehayvann organna uygulanr ve taze tümör dokusu cerrahiolarak implante edilir.

Mc Lemore ve ark., agregeedilmemi akcier dokusunuendobroniyal enjeksiyon ilenude farenin akcierinevererek, ilk olarak, ortotopikakcier kanser modelini ortayakoymutur.

Akcier karsinomu içerenhücre süspansiyonu

Akcier Karsinomal HücreSüspansiyonunun Enjeksiyonu

Hayvan Tümör Xenograft Kullanm

Page 69: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 69/75

Page 70: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 70/75

Hücre Kültürünün Tarihçesi

Yapay ortamda hayatta kalabilmeleri için gerekli unsurlarnçok hassas ve güç olmasna ramen birçok hücre tipininyaamasn salayan koullar yllardan beri bilinmektedir.

1878¶de Claude Bernard bir organizmadaki fizyolojiksistemlerin organizma öldükten sonra canl bir sistemdefonksiyonlarn sürdürebileceklerini öne sürmütür.

1885¶de Roux civciv embriyo hücrelerini bir saline kültürdemuhafaza edebilmitir.

1907¶de Harrison kurbaa sinir hücrelerini bir lenf phtsnda yetitirip, uzun haftalar boyunca i n vi tr o sinir lifi

ürediine tank olmutur.

Page 71: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 71/75

Hücrelerle Neler Yaplabilir ?

Temel hücre biyolojisi, hastalk nedeni ajanla hücreler aras etkileim, yalanma ve beslenme ile ilgili süreç vetetiklenmeyi belirlemek için model sistemleri gelitirilebilir.

T oksisite deneyler i , yeni ilaçlarn etkilerini çalmak gibiilaç deneyleri yaplabilir.

Hastalk mekanizmalar gözlemlenebilir. Potansiyeltedaviler tasarlanabilir.

Page 72: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 72/75

K anser ar at r malar: çeitli kimyasallarn, virüslerin veradyasyonun normal kültüre hücreleri kanserli hücreleredönütürme fonksiyonlar incelenebilir.

Rejenerasyon süreci gözlemlenebilir.

Bir hastalk sonras oluan hasar hücrelerin veya dokularnnasl onard gözlemlenebilir.

Geliim süreci gözlenebilir.

Virolojik olarak alar için kullanlacak virüsler gelitirilebilir.

Page 73: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 73/75

Genetik mühendislii ile protein üretme, polio, kuduz,hepatit B ve kzama kar a gelitirmek için virüs

üretme çalmalar yaplabilir.

G en tedavisi : fonksiyonel bir geni olan hücreler fonksiyonsuz gen tayan hücrelerin yerine koyulabilirler.

Yüksek düzey entegre

Page 74: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 74/75

Yüksek düzey entegrefizyolojik modeller 

Washington Universitesi 

Kardiyovaskuler/pulmoner akm

Devre modelleri kan akm,arteriyal ve venöz basnçlartanmlar 

M ekanik havayolu

+  -

+  -

+  -- +

Dolam sistemi 

Dört odal kalp modeli 

Pulmoner sistem

Öl ül bili l l

Page 75: Biyomedikal Modellemelere Giriş

8/7/2019 Biyomedikal Modellemelere Giriş

http://slidepdf.com/reader/full/biyomedikal-modellemelere-giris 75/75

Ölçülebilir elemanlkalp simülasyonlar

Biyomekaniksel, elektrofizyolojik ve biyokimyasalmodellerin kombine hesaplanmas

Simülasyonlar, 105-düümü,dual Opteron Dell Linux demetleri

kontrol eder  Elde edilen salam veriler, yeni

algoritmler ve yüksek performanslbilgisayarlardan kombine yararlanlarakçabuklatrlabilir.

Ön hesaplama ve ara deerlendirmelerdenyararlanarak , 2 saat süresince kalp atmsalanan gerçee en yakn modeller gelitirilebilmektedir.

K aliforniya Üniversitesi