bİtkİ fungal - ege
TRANSCRIPT
BİTKİ FUNGAL
HASTALIKLARI
Hazırlayan
ProfDr Figen YILDIZ
2012
2
İCcedilİNDEKİLER
Genel Bilgiler
Taphrinomycetes
Tdeformans
Tpruni
Ascomycetes
Erysiphales
Erysiphe necator
Blumeria graminis
Golovinomyces orontii
Erysiphe pisi var pisi
Leveillula taurica
Podosphaera fuliginea
Diaportales
Cryphonectria parasitica
Gnomonia leptostyla
Phomopsis viticola
Eutypa lata
Microascales
Ophiostoma ulmi
Hypocreales
Nectria galligena
Nectria cinnebarina
Claviceps purpurea
Incertae sedis
Gaumannomyces graminis
Xylariales
Rosellinia necatrix
Myringiales
Elsinoe ampelina
Capnodiales
Septoria apiicola
Pleosporales
Venturia sp
Alternaria sp
Helotiales
Sclerotinia sp
Botrytis cinerea
Monilinia laxa
Hypocreales
Fusarium oxysporum
Incertea sedis
Verticillium sp
Pleosporales
Ascochyta
Eurotiales
Penicillium
Botryosphaeriales Macrophomina
3
BİTKİ FUNGAL HASTALIKLARI
ANAMORPHIC FUNGUSLARDAN ASCOMYCOTA ŞUBESİ
FUNGUSLAR
Taksonomik Sınıflandırma
Phylum ASCOMYCOTA
Class TAPHRINOMYCETES
Sub class TAPHRINOMYCETIDAE
Ordo TAPHRINALES
Fam Taphrinaceae (Taphrina)
Class ASCOMYCETES
Sub class ERYSIPHOMYCETIDAE
Ordo ERYSIPHALES
Fam Erysiphaceae (Blumeria Erysiphe LeveillulaMicrosphaera Phyllactinia Podosphaera
Sphaerotheca Uncinula)
Sub class SORDARIOMYCETIDAE
Ordo DIAPORTHALES (Cryphonectria Cryptosporella Diaporthe Endothia Gnomonia Leucostoma
EutypaPhomopsisValsa)
Ordo MICROASCALES (Ceratocystis)
Ordo HYPOCREALES (Ceratostoma Claviceps Hypocrea Calonectria Gibberella NectriaFusarium)
Ordo INCERTAE SEDIS (Glomerella Gaeumannomyces MagnaportheVerticillum)
Ordo XYLARIALES (Eutypa Rosellinia)
Ordo OPHIOSTOMATALES (Ophiostoma)
Ordo PHYLLACHORALES (Phyllachora Polystigma)
Ordo SORDARIALES (Neurospora Sordaria )
Ordo TRICHOSPHAERIALES (Khuskia
Sub class DOTHIDEOMYCETIDAE
Ordo MYRIANGIALES (Elsinoeuml Myriangium)
Ordo CAPNODIALES (Fumajin yapan funguslar bu takımda yer alır Septoria)
Ordo PLEOSPORALES (Didymella LeptosphaeriaOphiobolus Trichometasphaeria Cochliobolus
Pleospora Setosphaeria Dibotryon VenturiaAlternaria)
Ordo DOTHIDEALES (Guignardia Dothidea Phyllachora)
Ordo MYCOSPHAERELLALES (MicronectriellaMycosphaerella Pseudosphaerella Sphaerella)
Sub class EUROTIOMYCETIDAE
Ordo HE LOTIALES (Diplocarpon Botryotinia Monilinia Sclerotinia Whetzelinia)
Ordo EUROTIALES (Carpenteles Emericella Eupenicillium Eurotium)
Sub class LEOTIOMYCETIDAE
Ordo RHYTISMATALES (Hypoderma Hypodermella Lophoderma Lophodermium Rhytisma)
Sub class MELIOLOMYCETIDAE
Ordo MELIOLALES (Meliola)
4
Ascomycetes
Ascomycetes funguslar aleminde en fazla sayıda fungus tuumlruumlne sahip sınıf olarak
bilinmektedir Bu sınıftaki fungusların en oumlnemli belirleyici oumlzelliği ascus adı verilen
keseler iccedilerisinde hareketsiz ve eşeyli karakterde ascosporlar oluşturmalarıdır
Ascomycota iccedilerisindeki bazı fungusların eşeyli uumlreme doumlnemleri bulunmadığı iccedilin bu
funguslar aseksuumlel (eşeysiz) funguslar olarak bilinirler ve ascus ile ascospor
oluşturmazlar Bu funguslar oumlnceki taksonomik sınıflandırmada Deuteromycetes
iccedilerisinde yer almaktaydı ancak guumlnuumlmuumlzde bu funguslar DNA sekanslarına goumlre ascus
oluşturan taksonların morfolojik ve fizyolojik benzerliklerine goumlre sınıflandırılmaktadır
Ascomycetes sınıfı funguslarda haploid karakterde boumllmeli hifler bulunmaktadır
Bu grubun uumlyeleri yaprak lekesi yanıklık kanser meyvelerde leke ve ccediluumlruumlkluumlk
antraknoz sap ve koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml veya yumuşak ccediluumlruumlkluumlkler şeklinde ortaya ccedilıkan bitki
hastalıklarına neden olurlar
Ascomycetes sınıfı funguslarda ascospor adı verilen eşeyli sporlar bulunmaktadır
Mitosprik funguslarda spor oluşumu mitoz ile olmakta mayoz boumlluumlnme goumlruumllmez Bu
nedenle eşeyli spor oluşumuna rastlanmaz Doğada bazı Ascomycetesrsquolerde ascospor
oluşumu nadiren goumlruumllmektedir Bu funguslar konidiler ile ccediloğalmakta ve miselleri ile
kışlamaktadır Bazı antraknoz fungusları eşeyli uumlreme doumlnemlerine goumlre
isimlendirilmelerine rağmen (Glomerella) ccedilok nadiren ascospor ve peritesyum
oluşturmaktadırlar Yine benzer olarak suumlrekli olarak eşeysiz sporları uumlreten bazı
antraknoz funguslarında bu doumlneme goumlre isimlendirilmektedir Colletotrichum bunlara
oumlrnek olarak verilebilir Bu eşeyli doumlneme goumlre oldukccedila farklı bir isimle anılmaktadır
Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli doumlnemde haploid karakterdeki ascosporlar ascus
adı verilen bir kese iccedilerisinde oluşur Ascomycetes iccedilerisinde eşeyli veya ascusrsquolu devreye
teleomorf veya perfekt devre konidilerin oluştuğu eşeysiz doumlneme ise anamorf veya
imperfekt devre denmektedir Bitki patojeni olan hemen tuumlm Ascomycetes uumlyeleri
vejetasyon doumlneminde miselyum halinde varlığını suumlrduumlrken bol miktarda konidi de
oluşturur ve hastalık bu yolla yayılır Eşeyli veya perfekt devre hastalıklı yaprak meyve
veya dallar uumlstuumlnde veya dokularında genellikle vejetasyon doumlneminin sonlarında besin
5
sağlama guumlccedilluumlğuuml ortaya ccedilıktıktan sonra oluşur Perfekt doumlnem bir kışlama doumlnemi olarak
da duumlşuumlnuumllebilir Ascospor oluşumu ve olgunlaşması genellikle kış sonunda veya ilkbahar
başında tamamlanır Fakat fungus ccediloğunlukla miselyum veya bazen de konidi formunda
kışı geccedilirir Ascosporlar genellikle primer inokulum goumlrevi yapar ve her yılın
ilkbaharındaki ilk enfeksiyonlardan (primer enfeksiyon) sorumludur Bundan sonra
oluşan konidiler sekonder inokulum olarak iş goumlruumlr ve vejetasyon boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonlardan konidiler sorumludur
Ascomycetesrsquolerin ccediloğunda ascuslar dişi eşey organı (dişi gametangium) yani
ascogoniumrsquoun erkek gametangium yani antheridium tarafından veya erkek karakterli
kuumlccediluumlk huumlcreler (spermatium) yoluyla doumlllenmesi sonunda oluşur Doumlllenmiş ascogonium
dikaryotik nitelikte bir veya birden fazla ascogen hif oluşturur Ascogen hiflerin iccedilinde
birisi dişi diğeri erkek karakterde iki nukleus oluşur Daha sonra her ascogen huumlcre bir
ascus oluşturmak uumlzere gelişerek ccedilekirdekler birleşir ve zigor oluşur Bunu izleyen mayoz
boumlluumlnme ile 4 haploid nukleus oluşur Bu huumlcrelerin bulunduğu ascus uzar ve Ascomycetesrsquolerin
ccediloğunda haploid karakterdeki bu doumlrt huumlcre mitoz boumlluumlnme ile sekiz haploid ccedilekirdek oluşturur
Her bir nukleus bir kısım sitoplazma ile ccedilevrilir ve bir ccedileper ile ccedilevrelenir Bu şekilde ascus
iccedilerisinde 8 adet ascospor oluşur (Şekil 1)
Şekil 1 Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli uumlreme şeması ascusların accedilıkta veya değişik ascocarplar iccedilerisinde
oluşumu An antheridium Ascascogonium T trichogyne Asc H Ascogenous hyphae ( Agrios2005)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
2
İCcedilİNDEKİLER
Genel Bilgiler
Taphrinomycetes
Tdeformans
Tpruni
Ascomycetes
Erysiphales
Erysiphe necator
Blumeria graminis
Golovinomyces orontii
Erysiphe pisi var pisi
Leveillula taurica
Podosphaera fuliginea
Diaportales
Cryphonectria parasitica
Gnomonia leptostyla
Phomopsis viticola
Eutypa lata
Microascales
Ophiostoma ulmi
Hypocreales
Nectria galligena
Nectria cinnebarina
Claviceps purpurea
Incertae sedis
Gaumannomyces graminis
Xylariales
Rosellinia necatrix
Myringiales
Elsinoe ampelina
Capnodiales
Septoria apiicola
Pleosporales
Venturia sp
Alternaria sp
Helotiales
Sclerotinia sp
Botrytis cinerea
Monilinia laxa
Hypocreales
Fusarium oxysporum
Incertea sedis
Verticillium sp
Pleosporales
Ascochyta
Eurotiales
Penicillium
Botryosphaeriales Macrophomina
3
BİTKİ FUNGAL HASTALIKLARI
ANAMORPHIC FUNGUSLARDAN ASCOMYCOTA ŞUBESİ
FUNGUSLAR
Taksonomik Sınıflandırma
Phylum ASCOMYCOTA
Class TAPHRINOMYCETES
Sub class TAPHRINOMYCETIDAE
Ordo TAPHRINALES
Fam Taphrinaceae (Taphrina)
Class ASCOMYCETES
Sub class ERYSIPHOMYCETIDAE
Ordo ERYSIPHALES
Fam Erysiphaceae (Blumeria Erysiphe LeveillulaMicrosphaera Phyllactinia Podosphaera
Sphaerotheca Uncinula)
Sub class SORDARIOMYCETIDAE
Ordo DIAPORTHALES (Cryphonectria Cryptosporella Diaporthe Endothia Gnomonia Leucostoma
EutypaPhomopsisValsa)
Ordo MICROASCALES (Ceratocystis)
Ordo HYPOCREALES (Ceratostoma Claviceps Hypocrea Calonectria Gibberella NectriaFusarium)
Ordo INCERTAE SEDIS (Glomerella Gaeumannomyces MagnaportheVerticillum)
Ordo XYLARIALES (Eutypa Rosellinia)
Ordo OPHIOSTOMATALES (Ophiostoma)
Ordo PHYLLACHORALES (Phyllachora Polystigma)
Ordo SORDARIALES (Neurospora Sordaria )
Ordo TRICHOSPHAERIALES (Khuskia
Sub class DOTHIDEOMYCETIDAE
Ordo MYRIANGIALES (Elsinoeuml Myriangium)
Ordo CAPNODIALES (Fumajin yapan funguslar bu takımda yer alır Septoria)
Ordo PLEOSPORALES (Didymella LeptosphaeriaOphiobolus Trichometasphaeria Cochliobolus
Pleospora Setosphaeria Dibotryon VenturiaAlternaria)
Ordo DOTHIDEALES (Guignardia Dothidea Phyllachora)
Ordo MYCOSPHAERELLALES (MicronectriellaMycosphaerella Pseudosphaerella Sphaerella)
Sub class EUROTIOMYCETIDAE
Ordo HE LOTIALES (Diplocarpon Botryotinia Monilinia Sclerotinia Whetzelinia)
Ordo EUROTIALES (Carpenteles Emericella Eupenicillium Eurotium)
Sub class LEOTIOMYCETIDAE
Ordo RHYTISMATALES (Hypoderma Hypodermella Lophoderma Lophodermium Rhytisma)
Sub class MELIOLOMYCETIDAE
Ordo MELIOLALES (Meliola)
4
Ascomycetes
Ascomycetes funguslar aleminde en fazla sayıda fungus tuumlruumlne sahip sınıf olarak
bilinmektedir Bu sınıftaki fungusların en oumlnemli belirleyici oumlzelliği ascus adı verilen
keseler iccedilerisinde hareketsiz ve eşeyli karakterde ascosporlar oluşturmalarıdır
Ascomycota iccedilerisindeki bazı fungusların eşeyli uumlreme doumlnemleri bulunmadığı iccedilin bu
funguslar aseksuumlel (eşeysiz) funguslar olarak bilinirler ve ascus ile ascospor
oluşturmazlar Bu funguslar oumlnceki taksonomik sınıflandırmada Deuteromycetes
iccedilerisinde yer almaktaydı ancak guumlnuumlmuumlzde bu funguslar DNA sekanslarına goumlre ascus
oluşturan taksonların morfolojik ve fizyolojik benzerliklerine goumlre sınıflandırılmaktadır
Ascomycetes sınıfı funguslarda haploid karakterde boumllmeli hifler bulunmaktadır
Bu grubun uumlyeleri yaprak lekesi yanıklık kanser meyvelerde leke ve ccediluumlruumlkluumlk
antraknoz sap ve koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml veya yumuşak ccediluumlruumlkluumlkler şeklinde ortaya ccedilıkan bitki
hastalıklarına neden olurlar
Ascomycetes sınıfı funguslarda ascospor adı verilen eşeyli sporlar bulunmaktadır
Mitosprik funguslarda spor oluşumu mitoz ile olmakta mayoz boumlluumlnme goumlruumllmez Bu
nedenle eşeyli spor oluşumuna rastlanmaz Doğada bazı Ascomycetesrsquolerde ascospor
oluşumu nadiren goumlruumllmektedir Bu funguslar konidiler ile ccediloğalmakta ve miselleri ile
kışlamaktadır Bazı antraknoz fungusları eşeyli uumlreme doumlnemlerine goumlre
isimlendirilmelerine rağmen (Glomerella) ccedilok nadiren ascospor ve peritesyum
oluşturmaktadırlar Yine benzer olarak suumlrekli olarak eşeysiz sporları uumlreten bazı
antraknoz funguslarında bu doumlneme goumlre isimlendirilmektedir Colletotrichum bunlara
oumlrnek olarak verilebilir Bu eşeyli doumlneme goumlre oldukccedila farklı bir isimle anılmaktadır
Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli doumlnemde haploid karakterdeki ascosporlar ascus
adı verilen bir kese iccedilerisinde oluşur Ascomycetes iccedilerisinde eşeyli veya ascusrsquolu devreye
teleomorf veya perfekt devre konidilerin oluştuğu eşeysiz doumlneme ise anamorf veya
imperfekt devre denmektedir Bitki patojeni olan hemen tuumlm Ascomycetes uumlyeleri
vejetasyon doumlneminde miselyum halinde varlığını suumlrduumlrken bol miktarda konidi de
oluşturur ve hastalık bu yolla yayılır Eşeyli veya perfekt devre hastalıklı yaprak meyve
veya dallar uumlstuumlnde veya dokularında genellikle vejetasyon doumlneminin sonlarında besin
5
sağlama guumlccedilluumlğuuml ortaya ccedilıktıktan sonra oluşur Perfekt doumlnem bir kışlama doumlnemi olarak
da duumlşuumlnuumllebilir Ascospor oluşumu ve olgunlaşması genellikle kış sonunda veya ilkbahar
başında tamamlanır Fakat fungus ccediloğunlukla miselyum veya bazen de konidi formunda
kışı geccedilirir Ascosporlar genellikle primer inokulum goumlrevi yapar ve her yılın
ilkbaharındaki ilk enfeksiyonlardan (primer enfeksiyon) sorumludur Bundan sonra
oluşan konidiler sekonder inokulum olarak iş goumlruumlr ve vejetasyon boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonlardan konidiler sorumludur
Ascomycetesrsquolerin ccediloğunda ascuslar dişi eşey organı (dişi gametangium) yani
ascogoniumrsquoun erkek gametangium yani antheridium tarafından veya erkek karakterli
kuumlccediluumlk huumlcreler (spermatium) yoluyla doumlllenmesi sonunda oluşur Doumlllenmiş ascogonium
dikaryotik nitelikte bir veya birden fazla ascogen hif oluşturur Ascogen hiflerin iccedilinde
birisi dişi diğeri erkek karakterde iki nukleus oluşur Daha sonra her ascogen huumlcre bir
ascus oluşturmak uumlzere gelişerek ccedilekirdekler birleşir ve zigor oluşur Bunu izleyen mayoz
boumlluumlnme ile 4 haploid nukleus oluşur Bu huumlcrelerin bulunduğu ascus uzar ve Ascomycetesrsquolerin
ccediloğunda haploid karakterdeki bu doumlrt huumlcre mitoz boumlluumlnme ile sekiz haploid ccedilekirdek oluşturur
Her bir nukleus bir kısım sitoplazma ile ccedilevrilir ve bir ccedileper ile ccedilevrelenir Bu şekilde ascus
iccedilerisinde 8 adet ascospor oluşur (Şekil 1)
Şekil 1 Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli uumlreme şeması ascusların accedilıkta veya değişik ascocarplar iccedilerisinde
oluşumu An antheridium Ascascogonium T trichogyne Asc H Ascogenous hyphae ( Agrios2005)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
3
BİTKİ FUNGAL HASTALIKLARI
ANAMORPHIC FUNGUSLARDAN ASCOMYCOTA ŞUBESİ
FUNGUSLAR
Taksonomik Sınıflandırma
Phylum ASCOMYCOTA
Class TAPHRINOMYCETES
Sub class TAPHRINOMYCETIDAE
Ordo TAPHRINALES
Fam Taphrinaceae (Taphrina)
Class ASCOMYCETES
Sub class ERYSIPHOMYCETIDAE
Ordo ERYSIPHALES
Fam Erysiphaceae (Blumeria Erysiphe LeveillulaMicrosphaera Phyllactinia Podosphaera
Sphaerotheca Uncinula)
Sub class SORDARIOMYCETIDAE
Ordo DIAPORTHALES (Cryphonectria Cryptosporella Diaporthe Endothia Gnomonia Leucostoma
EutypaPhomopsisValsa)
Ordo MICROASCALES (Ceratocystis)
Ordo HYPOCREALES (Ceratostoma Claviceps Hypocrea Calonectria Gibberella NectriaFusarium)
Ordo INCERTAE SEDIS (Glomerella Gaeumannomyces MagnaportheVerticillum)
Ordo XYLARIALES (Eutypa Rosellinia)
Ordo OPHIOSTOMATALES (Ophiostoma)
Ordo PHYLLACHORALES (Phyllachora Polystigma)
Ordo SORDARIALES (Neurospora Sordaria )
Ordo TRICHOSPHAERIALES (Khuskia
Sub class DOTHIDEOMYCETIDAE
Ordo MYRIANGIALES (Elsinoeuml Myriangium)
Ordo CAPNODIALES (Fumajin yapan funguslar bu takımda yer alır Septoria)
Ordo PLEOSPORALES (Didymella LeptosphaeriaOphiobolus Trichometasphaeria Cochliobolus
Pleospora Setosphaeria Dibotryon VenturiaAlternaria)
Ordo DOTHIDEALES (Guignardia Dothidea Phyllachora)
Ordo MYCOSPHAERELLALES (MicronectriellaMycosphaerella Pseudosphaerella Sphaerella)
Sub class EUROTIOMYCETIDAE
Ordo HE LOTIALES (Diplocarpon Botryotinia Monilinia Sclerotinia Whetzelinia)
Ordo EUROTIALES (Carpenteles Emericella Eupenicillium Eurotium)
Sub class LEOTIOMYCETIDAE
Ordo RHYTISMATALES (Hypoderma Hypodermella Lophoderma Lophodermium Rhytisma)
Sub class MELIOLOMYCETIDAE
Ordo MELIOLALES (Meliola)
4
Ascomycetes
Ascomycetes funguslar aleminde en fazla sayıda fungus tuumlruumlne sahip sınıf olarak
bilinmektedir Bu sınıftaki fungusların en oumlnemli belirleyici oumlzelliği ascus adı verilen
keseler iccedilerisinde hareketsiz ve eşeyli karakterde ascosporlar oluşturmalarıdır
Ascomycota iccedilerisindeki bazı fungusların eşeyli uumlreme doumlnemleri bulunmadığı iccedilin bu
funguslar aseksuumlel (eşeysiz) funguslar olarak bilinirler ve ascus ile ascospor
oluşturmazlar Bu funguslar oumlnceki taksonomik sınıflandırmada Deuteromycetes
iccedilerisinde yer almaktaydı ancak guumlnuumlmuumlzde bu funguslar DNA sekanslarına goumlre ascus
oluşturan taksonların morfolojik ve fizyolojik benzerliklerine goumlre sınıflandırılmaktadır
Ascomycetes sınıfı funguslarda haploid karakterde boumllmeli hifler bulunmaktadır
Bu grubun uumlyeleri yaprak lekesi yanıklık kanser meyvelerde leke ve ccediluumlruumlkluumlk
antraknoz sap ve koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml veya yumuşak ccediluumlruumlkluumlkler şeklinde ortaya ccedilıkan bitki
hastalıklarına neden olurlar
Ascomycetes sınıfı funguslarda ascospor adı verilen eşeyli sporlar bulunmaktadır
Mitosprik funguslarda spor oluşumu mitoz ile olmakta mayoz boumlluumlnme goumlruumllmez Bu
nedenle eşeyli spor oluşumuna rastlanmaz Doğada bazı Ascomycetesrsquolerde ascospor
oluşumu nadiren goumlruumllmektedir Bu funguslar konidiler ile ccediloğalmakta ve miselleri ile
kışlamaktadır Bazı antraknoz fungusları eşeyli uumlreme doumlnemlerine goumlre
isimlendirilmelerine rağmen (Glomerella) ccedilok nadiren ascospor ve peritesyum
oluşturmaktadırlar Yine benzer olarak suumlrekli olarak eşeysiz sporları uumlreten bazı
antraknoz funguslarında bu doumlneme goumlre isimlendirilmektedir Colletotrichum bunlara
oumlrnek olarak verilebilir Bu eşeyli doumlneme goumlre oldukccedila farklı bir isimle anılmaktadır
Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli doumlnemde haploid karakterdeki ascosporlar ascus
adı verilen bir kese iccedilerisinde oluşur Ascomycetes iccedilerisinde eşeyli veya ascusrsquolu devreye
teleomorf veya perfekt devre konidilerin oluştuğu eşeysiz doumlneme ise anamorf veya
imperfekt devre denmektedir Bitki patojeni olan hemen tuumlm Ascomycetes uumlyeleri
vejetasyon doumlneminde miselyum halinde varlığını suumlrduumlrken bol miktarda konidi de
oluşturur ve hastalık bu yolla yayılır Eşeyli veya perfekt devre hastalıklı yaprak meyve
veya dallar uumlstuumlnde veya dokularında genellikle vejetasyon doumlneminin sonlarında besin
5
sağlama guumlccedilluumlğuuml ortaya ccedilıktıktan sonra oluşur Perfekt doumlnem bir kışlama doumlnemi olarak
da duumlşuumlnuumllebilir Ascospor oluşumu ve olgunlaşması genellikle kış sonunda veya ilkbahar
başında tamamlanır Fakat fungus ccediloğunlukla miselyum veya bazen de konidi formunda
kışı geccedilirir Ascosporlar genellikle primer inokulum goumlrevi yapar ve her yılın
ilkbaharındaki ilk enfeksiyonlardan (primer enfeksiyon) sorumludur Bundan sonra
oluşan konidiler sekonder inokulum olarak iş goumlruumlr ve vejetasyon boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonlardan konidiler sorumludur
Ascomycetesrsquolerin ccediloğunda ascuslar dişi eşey organı (dişi gametangium) yani
ascogoniumrsquoun erkek gametangium yani antheridium tarafından veya erkek karakterli
kuumlccediluumlk huumlcreler (spermatium) yoluyla doumlllenmesi sonunda oluşur Doumlllenmiş ascogonium
dikaryotik nitelikte bir veya birden fazla ascogen hif oluşturur Ascogen hiflerin iccedilinde
birisi dişi diğeri erkek karakterde iki nukleus oluşur Daha sonra her ascogen huumlcre bir
ascus oluşturmak uumlzere gelişerek ccedilekirdekler birleşir ve zigor oluşur Bunu izleyen mayoz
boumlluumlnme ile 4 haploid nukleus oluşur Bu huumlcrelerin bulunduğu ascus uzar ve Ascomycetesrsquolerin
ccediloğunda haploid karakterdeki bu doumlrt huumlcre mitoz boumlluumlnme ile sekiz haploid ccedilekirdek oluşturur
Her bir nukleus bir kısım sitoplazma ile ccedilevrilir ve bir ccedileper ile ccedilevrelenir Bu şekilde ascus
iccedilerisinde 8 adet ascospor oluşur (Şekil 1)
Şekil 1 Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli uumlreme şeması ascusların accedilıkta veya değişik ascocarplar iccedilerisinde
oluşumu An antheridium Ascascogonium T trichogyne Asc H Ascogenous hyphae ( Agrios2005)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
4
Ascomycetes
Ascomycetes funguslar aleminde en fazla sayıda fungus tuumlruumlne sahip sınıf olarak
bilinmektedir Bu sınıftaki fungusların en oumlnemli belirleyici oumlzelliği ascus adı verilen
keseler iccedilerisinde hareketsiz ve eşeyli karakterde ascosporlar oluşturmalarıdır
Ascomycota iccedilerisindeki bazı fungusların eşeyli uumlreme doumlnemleri bulunmadığı iccedilin bu
funguslar aseksuumlel (eşeysiz) funguslar olarak bilinirler ve ascus ile ascospor
oluşturmazlar Bu funguslar oumlnceki taksonomik sınıflandırmada Deuteromycetes
iccedilerisinde yer almaktaydı ancak guumlnuumlmuumlzde bu funguslar DNA sekanslarına goumlre ascus
oluşturan taksonların morfolojik ve fizyolojik benzerliklerine goumlre sınıflandırılmaktadır
Ascomycetes sınıfı funguslarda haploid karakterde boumllmeli hifler bulunmaktadır
Bu grubun uumlyeleri yaprak lekesi yanıklık kanser meyvelerde leke ve ccediluumlruumlkluumlk
antraknoz sap ve koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml veya yumuşak ccediluumlruumlkluumlkler şeklinde ortaya ccedilıkan bitki
hastalıklarına neden olurlar
Ascomycetes sınıfı funguslarda ascospor adı verilen eşeyli sporlar bulunmaktadır
Mitosprik funguslarda spor oluşumu mitoz ile olmakta mayoz boumlluumlnme goumlruumllmez Bu
nedenle eşeyli spor oluşumuna rastlanmaz Doğada bazı Ascomycetesrsquolerde ascospor
oluşumu nadiren goumlruumllmektedir Bu funguslar konidiler ile ccediloğalmakta ve miselleri ile
kışlamaktadır Bazı antraknoz fungusları eşeyli uumlreme doumlnemlerine goumlre
isimlendirilmelerine rağmen (Glomerella) ccedilok nadiren ascospor ve peritesyum
oluşturmaktadırlar Yine benzer olarak suumlrekli olarak eşeysiz sporları uumlreten bazı
antraknoz funguslarında bu doumlneme goumlre isimlendirilmektedir Colletotrichum bunlara
oumlrnek olarak verilebilir Bu eşeyli doumlneme goumlre oldukccedila farklı bir isimle anılmaktadır
Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli doumlnemde haploid karakterdeki ascosporlar ascus
adı verilen bir kese iccedilerisinde oluşur Ascomycetes iccedilerisinde eşeyli veya ascusrsquolu devreye
teleomorf veya perfekt devre konidilerin oluştuğu eşeysiz doumlneme ise anamorf veya
imperfekt devre denmektedir Bitki patojeni olan hemen tuumlm Ascomycetes uumlyeleri
vejetasyon doumlneminde miselyum halinde varlığını suumlrduumlrken bol miktarda konidi de
oluşturur ve hastalık bu yolla yayılır Eşeyli veya perfekt devre hastalıklı yaprak meyve
veya dallar uumlstuumlnde veya dokularında genellikle vejetasyon doumlneminin sonlarında besin
5
sağlama guumlccedilluumlğuuml ortaya ccedilıktıktan sonra oluşur Perfekt doumlnem bir kışlama doumlnemi olarak
da duumlşuumlnuumllebilir Ascospor oluşumu ve olgunlaşması genellikle kış sonunda veya ilkbahar
başında tamamlanır Fakat fungus ccediloğunlukla miselyum veya bazen de konidi formunda
kışı geccedilirir Ascosporlar genellikle primer inokulum goumlrevi yapar ve her yılın
ilkbaharındaki ilk enfeksiyonlardan (primer enfeksiyon) sorumludur Bundan sonra
oluşan konidiler sekonder inokulum olarak iş goumlruumlr ve vejetasyon boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonlardan konidiler sorumludur
Ascomycetesrsquolerin ccediloğunda ascuslar dişi eşey organı (dişi gametangium) yani
ascogoniumrsquoun erkek gametangium yani antheridium tarafından veya erkek karakterli
kuumlccediluumlk huumlcreler (spermatium) yoluyla doumlllenmesi sonunda oluşur Doumlllenmiş ascogonium
dikaryotik nitelikte bir veya birden fazla ascogen hif oluşturur Ascogen hiflerin iccedilinde
birisi dişi diğeri erkek karakterde iki nukleus oluşur Daha sonra her ascogen huumlcre bir
ascus oluşturmak uumlzere gelişerek ccedilekirdekler birleşir ve zigor oluşur Bunu izleyen mayoz
boumlluumlnme ile 4 haploid nukleus oluşur Bu huumlcrelerin bulunduğu ascus uzar ve Ascomycetesrsquolerin
ccediloğunda haploid karakterdeki bu doumlrt huumlcre mitoz boumlluumlnme ile sekiz haploid ccedilekirdek oluşturur
Her bir nukleus bir kısım sitoplazma ile ccedilevrilir ve bir ccedileper ile ccedilevrelenir Bu şekilde ascus
iccedilerisinde 8 adet ascospor oluşur (Şekil 1)
Şekil 1 Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli uumlreme şeması ascusların accedilıkta veya değişik ascocarplar iccedilerisinde
oluşumu An antheridium Ascascogonium T trichogyne Asc H Ascogenous hyphae ( Agrios2005)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
5
sağlama guumlccedilluumlğuuml ortaya ccedilıktıktan sonra oluşur Perfekt doumlnem bir kışlama doumlnemi olarak
da duumlşuumlnuumllebilir Ascospor oluşumu ve olgunlaşması genellikle kış sonunda veya ilkbahar
başında tamamlanır Fakat fungus ccediloğunlukla miselyum veya bazen de konidi formunda
kışı geccedilirir Ascosporlar genellikle primer inokulum goumlrevi yapar ve her yılın
ilkbaharındaki ilk enfeksiyonlardan (primer enfeksiyon) sorumludur Bundan sonra
oluşan konidiler sekonder inokulum olarak iş goumlruumlr ve vejetasyon boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonlardan konidiler sorumludur
Ascomycetesrsquolerin ccediloğunda ascuslar dişi eşey organı (dişi gametangium) yani
ascogoniumrsquoun erkek gametangium yani antheridium tarafından veya erkek karakterli
kuumlccediluumlk huumlcreler (spermatium) yoluyla doumlllenmesi sonunda oluşur Doumlllenmiş ascogonium
dikaryotik nitelikte bir veya birden fazla ascogen hif oluşturur Ascogen hiflerin iccedilinde
birisi dişi diğeri erkek karakterde iki nukleus oluşur Daha sonra her ascogen huumlcre bir
ascus oluşturmak uumlzere gelişerek ccedilekirdekler birleşir ve zigor oluşur Bunu izleyen mayoz
boumlluumlnme ile 4 haploid nukleus oluşur Bu huumlcrelerin bulunduğu ascus uzar ve Ascomycetesrsquolerin
ccediloğunda haploid karakterdeki bu doumlrt huumlcre mitoz boumlluumlnme ile sekiz haploid ccedilekirdek oluşturur
Her bir nukleus bir kısım sitoplazma ile ccedilevrilir ve bir ccedileper ile ccedilevrelenir Bu şekilde ascus
iccedilerisinde 8 adet ascospor oluşur (Şekil 1)
Şekil 1 Ascomycetes uumlyelerinde eşeyli uumlreme şeması ascusların accedilıkta veya değişik ascocarplar iccedilerisinde
oluşumu An antheridium Ascascogonium T trichogyne Asc H Ascogenous hyphae ( Agrios2005)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
6
Bazı Ascomycetesrsquolerde ccedilıplak ascuslar oluşur Yani bu funguslarda ascuslar oumlzel bir
organ iccedilinde değil accedilıkta meydana gelir Diğerlerinde ascuslar teker teker veya gruplar halinde
oumlzel eşeyli uumlreme organları yani ascocarprsquolar iccedilerisinde bulunur Bazı uumlyelerde oumlrneğin kuumllleme
hastalığı yapan funguslarda ascocarp tamamen kapalı ve kuumlresel bir yapıdadır ve cleistothecium
adını alır Pyrenomycetesrsquolerde Ascocarp az veya ccedilok kuumlresel armut veya testi biccedilimindedir
oumlnceleri kapalı olan bu yapılar olgunlaştığında oumlzel bir accedilıklığa sahip bir ascocarp formuna
doumlnuumlşuumlr Bu ascocarp formuna Perithecium denmektedir Discomycetesrsquolerde ascusrsquolar eşeyli
uumlreme organında tabak veya kase biccediliminde bir organın konkav olan yuumlzeyini kaplarlar Bu
yapıya da Apothecium denir Ascuslar Loculoascomycetesrsquolerde stromatik doku boşluklarında
bulunur Ascostroma veya pseudothecium denilen bu ascocarpların diğer ascocarp tiplerinde
olduğu gibi kendine oumlzguuml pseudoparankimatik yapıda ascocarp duvarı yoktur
Ascomycetes uumlyelerinin tanınmasında ve sınıflandırmasında ascocarp ascus ve ascospore
oumlzellikleri dikkate alınır Fakat bunlar vegetasyon mevsimi iccedilinde hatta yılın buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnde oluşmadığı iccedilin hastalıklı dokularda da goumlruumllmeleri pek muumlmkuumln olmaz Hastalıklı
dokularda vegetasyon suumlresi boyunca etmenin miselyumu ve eşeysiz sporları olan konidiler
bulunur Bu grup funguslar konidi oumlzellikleri yanı sıra konidiofor biccedilimleri konidioforlarda
oluşan duumlzen konidiofordan oluşan konidi şekillerine goumlre tanılanmaktadır Pek ccedilok fungusun
konidileri hifler uumlzerinde serbest ve bir kurala bağlı olmaksızın ayrı ayrı oluşan konidioforların
ucunda teker teker veya zincir formunda oluşur Bazı funguslarda konidioforlar ve bunların
ucunda konidiler yastık biccedilimi bir miseliyal stroma uumlzerinde oluşmaktadır Bu eşeysiz yapıya
Spodochium denir Konidioforlar bazı funguslarda sıkı bir demet halinde bir arada birbirine
yapışmış şekildedir Bu yapılar Synnema adını almaktadır (Şekil 3) Pek ccedilok fungusun eşeysiz
uumlreme organı pycnidiumrsquodur Bu yapılar iccedili oyuk kuumlresel veya şişe biccediliminde ve hif
huumlcrelerinden oluşmuş bir duvara sahiptirler Duvarın iccedil yuumlzeyi konidioforrsquolarla kaplanmıştır ve
burada oluşan eşeysiz sporlara pycnidiospor denir Pycnidiumrsquolar bitkinin hasta organları
uumlzerinde veya hastalıklı dokuya goumlmuumlluuml olarak bulunur Bazı Ascomycetes ve mitısporik
fungusta eşeysiz sporlar Acervulus adlı uumlreme organı iccedilerisinde oluşur Acervulus bitkinin
hastalıklı kısımlarında bol miktarda konidiofor ve konidi oluşması ve basınccedil goumlren bitki uumlst
dokularının parccedilalanmasıyla meydana gelen bir eşeysiz uumlreme organıdır
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
7
Şekil 2 Ascomycetes genuslarında uumlreme organlarının ascus ve ascosporrsquolarının değişik morfolojik oumlzellikleri
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
8
Şekil 3 Ascomycetes fungusları iccedilerisinde değişik tipte konidiofor konidi ve eşeysiz uumlreme
organları
Şekil 4 Mitosporik funguslarda ana genusların piknidium ve konidi morfolojileri (Agrios2005)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
9
Ascomycetes uumlyeleri kış doumlnemini olgunlaşma suumlrecinde bulunan veya olgunlaşmış
ascocarprsquolar halinde geccedilirir Kış sonu veya ilkbahar başındaysa ascus ve ascosporlar olgunlaşır
İlkbahar başlarında serbest kalıp doğaya dağılan ascosporlar ccedilim borusu vererek ccedilimlenir ve
konukccediluda ilk (primer) enfeksiyonları yaparlar Bitki dokusunda boumllmeli miselyum halinde
gelişen ve hastalık belirtilerini oluşturan patojen inkubasyon doumlnemi sonunda konidiofor ve
konidiler meydana getirir Hastalıklı dokuda miselyum koşullar uygun olduğu suumlrece devamlı
olarak yeni konidi generasyonları oluşturabilir Konidiler sekonder enfeksiyonlardan hastalığın
suumlrekli yayılmasından ve epidemilerden sorumludur Eşeysiz sporların oluşumu vegetasyon
mevsimi boyunca suumlrer gider Mevsim sonunda uygun koşulların kaybolmasıyla birlikte hasta
dokuda bulunan miselyum eşey organlarını meydana getirir Ascogoniumrsquoun doumlllenmesi ile
başlayan bir dizi olay sonunda ertesi ilkbaharda ascosporlar oluşur
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)
10
ASCOMYCETES
Sub Class TAPHRINOMYCETIDAE
ORDO TAPHRINALES
FAM TAPHRINACEAE
Hastalık etmeni Taphrina deformans
Taphrinales Familyasında fitopatolojik oumlnemi olan tek familya Taphrinaceaersquodir
Familyanın tek genusu Taphrina bitkilerde patojen 100 kadar tuumlre sahiptir Sert ccedilekirdekli meyve
ağaccedilları ve bazı orman ağaccedillarında yaprak ccediliccedilek ve meyve deformansları ayrıca ldquocadı
suumlpuumlrgesirdquo denilen ccedilalılaşma goumlruumlntuumlleri Taphrina tuumlrlerinin yaptığı tipik hastalık belirtileridir
Tuumlrkiyersquode saptanmış Taphrina tuumlrlerinden Tdeformans şeftali ve bademde yaprak kıvırcıklığı
Tpruni erikte cep hastalığı Tcerasi kirazda Tinsititae erikte cadı suumlpuumlrgesi T bulata armut
Tcoerolucens meşe yapraklarında ldquokabarcık hastalığırdquo Talni-incanae kızılağaccedilta meyve
deformasyonu ve Taurea kavakta altın lekesi hastalığı etmenidir
Taphrinarsquonın neden olduğu hastalıktan ileri gelen kayıpların daha yuumlksek oranda şeftali
nektarin ve erikte olduğu goumlruumllmektedir
ŞEFTALİ ve BADEMDE YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK)
Yaprak kıvırcıklığı oumlzellikle şeftali iccedilin tipiktir ve duumlnyanın şeftali yetiştiren tuumlm
uumllkelerinde yaygındır Uumllkemizin her boumllgesinde goumlruumlluumlr Ege ve Marmara boumllgelerinde ccedilok
zararlıdır İlkbahar sonunda zamanından oumlnce yaprak doumlkuumllmeleri goumlruumlluumlr ve bu nedenle
zayıflayan ağaccedil verimden duumlşmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık yaprakta bir kızartı halinde başlar Giderek yaprağın bir kısmı hatta tamamında
hipertrofi niteliğinde deformasyon kıvırcıklaşma dokuda kalınlaşma ve gevrekleşme goumlruumlluumlr
Yapraklar iccedile ve aşağıya doğru buumlkuumlluumlr Kıvırcıklaşan boumllgenin rengi oumlnce kırmızımsı-morumsu
iken daha sonra oluşan sporlar nedeniyle sarıdan kahverengine doumlner ve yapraklar kuruyarak
doumlkuumlluumlr Hastalık ccedilok şiddetli ise Ege boumllgesinde Haziran ayında ağaccedil tamamen yapraksız kalır
ve dallar kamccedilı gibi goumlruumlnuumlr Bu durumda ağaccedil yeniden yapraklanma ccedilabasına girerek ertesi yılın
tomurcuklarını kullanır Boumlylece de kış mevsimine zayıflamış olarak girer ve soğuktan ccedilok fazla
11
zarar goumlruumlr İlaccedillanmadığı taktirde hastalığa her yıl bir oumlnceki yıldan ccedilok daha şiddetli olarak
yakalanıp verimini tuumlmden kaybedebilir Hastalık suumlrguumlnleri de yakalar ve kızarıp
kalınlaşmalarına neden olur Ccedilağlalar uumlzerinde kabartı ve kızarıklıklara da rastlanır Hasta
suumlrguumlnlerin boyu normalden kısadır boumlyle suumlrguumlnler yaz mevsimi iccedilinde kurur
Hasta yaprakların tipik melas kokusunu andıran bir kokusu vardır Bu koku hastalıklı
şeftali bahccedilelerinin yakınından geccedilerken bile fark edilir
Hastalık bademlerde de aynı belirtilere neden olur Badem ccedilağlaları uumlzerindeki irili ufaklı
siğiller kalitenin duumlşmesine yol accedilar
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni buumltuumln Taphrina tuumlrlerinde olduğu gibi hifleri boumllmelidir ve her huumlcresinde
iki ccedilekirdek bulunur İnterselluumller veya kuumltikula altında bulunan bu dikaryotik hifler oumlnce ascogen
huumlcreleri sonra da ascusları oluşturur Ascusrsquolar konukccedilunun yuumlzeyinde yaprak parankima
huumlcreleri gibi yan yana ve duumlzguumln bir tabaka halinde bulunurlar Belirtilere mumsu goumlruumlnuumlş
kazandıran bu ascuslar tabakasıdır Ascosporlar hem ascus iccedilindeyken hem de ascustan ccedilıktıktan
sonra tomurcuklanarak sekonder ascosporları oluşturabilmektedir Fungusun tipik dikaryotik
hiflerinin 2 haploid ascosporun birleşmesi veya haploid ascosporun oluşturduğu ccedilim borusu
huumlcrelerinde ccedilekirdek boumlluumlnmesi sonunda oluştuğu duumlşuumlnuumllmektedir (Şekil 5)
Şekil 5 Şeftali yapraklarında kıvırcıklaşma şeklindeki belirti ve Enfekteli şeftali yaprağının
kesitinde goumlruumllen ccedilıplak ascuslar (Agrios2005)
12
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni bir yaşındaki hastalıklı suumlrguumlnlerin tomurcuklarında miselyum halinde
kışlar İlkbaharda tomurcukların suumlrmeye başlamasıyla aktivite kazanan fungus ilk oluşan
yapraklarda ilk belirtileri meydana getirir Bu primer enfeksiyonlardan sonra yapraklar uumlstuumlnde
oluşan ascosporlar yayılarak sekonder enfeksiyonları gerccedilekleştirir Hastalığı esas yayılışı ve
epidemik hale gelişi bu yolla olur
Ccedilim borusunun kuumltikulayı delip dokuya girmesiyle başlayan enfeksiyon dikaryotik
hiflerin parankima huumlcreleri arasında yoğun olarak yayılmasıyla ilerler Fungus parankima
huumlcrelerinde anormal irileşme ve boumlluumlnmeye bunun sonucunda da hastalıklı dokularda hipertrofi
ve deformasyona neden olur Daha sonra hifler epidermis ile kuumltikula arasında yoğun bir tabaka
oluşturur Dikaryotik hifin her huumlcresi chlamydospor oluşumu şeklinde farklılaşır
Ascogen huumlcre denilen bu farklılaşmış huumlcrelerde karyogami olur ve diploid ccedilekirdek bu
kez mitoz boumlluumlnme ile iki diploid ccedilekirdek haline gelir Bu ccedilekirdeklerden biri bu sırada
uzamakta olan ascogen huumlcrenin dip kısmına yerleşirken diğeri uca doğru gider Ortada oluşan
bir boumllme ascogen huumlcreyi ikiye ayırır alttaki sap huumlcresidir ve bir suumlre sonra ccedilekirdek ve
sitoplazması parccedilalanarak boş kalır Uumlstteki ascus ana huumlcresinin diploid ccedilekirdeği oumlnce meiosis
ile haploid olur sonra mitoz ile 8 haploid ccedilekirdek oluşur Ccedilekirdeklerin sitoplazma ile
kuşatılması ve zar oluşumu sonunda ascosporlar oluşur Ascosporlar ascus iccedilindeyken veya
ascustan ccedilıktıktan sonra tomurcuklanabilir ve sekonder ascosporları meydana getirir Olgunlaşan
ve irileşen ascusların yaptığı basınccedil sonunda epidermis ve kuumltikula parccedilalanır ve yoğun duumlzguumln
bir tabaka halindeki ascuslar hasta dokunun uumlstuumlnuuml bir mum tabakası gibi kaplamış olarak goumlruumlluumlr
(Şekil 6 ve 7)
Şekil 6 Kuumltikuumlla uumlzerinde ascuslar
13
Şekil 7 Taphrinarsquonın yaşam ccedilemberi 1 ascospores ve blastosporların tomurcuklanması (konidi)
2dikaryotizasyon 3 bitki huumlcrelerinde dikaryotik misel ascogen huumlcre katmanı oluşumu
4 karyogamy 5 diploid ccedilekirdeğin mitoz boumlluumlnmesi proascus ve basal huumlcre oluşumu
6meiosis oluşumu sonrası ascus gelişimi 7 haploid huumlcrede mitoz boumlluumlnme ve ascospor
oluşumu 8 bitki huumlcreleri uumlzerinde spor tabakası oluşumu
SAVAŞIM
Hastalık ilkbahar başlarında tomurcuklar kabarmaya başladığı zaman yapılan tek fungisit
uygulaması ile kontrol altına alınabilir
Kullanılacak fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg + 1 kg
Soumlnrnemiş kireccedil
Bakır oksit 50 WP 800 g
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Folpet 50 WP 300 g
Dodine 500 gl FW 175 ml
Cyproconazole + Captan WP 125 g
1 + 75
B Dikaryotik
aşama
C Diploid aşama
D Ascus gelişimi
A Haploid
aşama
1 ascosporlar
14
ERİKTE CEP HASTALIĞI
Erik meyvelerinde goumlruumllen Cep hastalığı oumlzellikle Caneriği ccedileşidinde dikkati ccedileker
Oumluumlnkuuml Caneriği meyveleri yeşil doumlnemde yenir ve hastalıklı meyveler de sağlamlarlarla birlikte
hasat edilip piyasaya ccedilıkarılır Hasta meyveler daha sonraki doumlnemde kuruyup doumlkuumllduumlğuuml iccedilin
olgun erik tezgahlarında hasta meyvelere rastlanmaz Uumllkemiz iccedilin oumlnemli bir hastalık değildir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kuumlccediluumlk yeşil meyveler uumlstuumlnde oumlnce beyaz yeşil kabarcıklar belirir Bunlar hızla buumlyuumlr ve
tuumlm meyveyi kaplar Bu arada meyve anormal bir irileşme ve uzama goumlsterir deforme bir cep
şeklini alan ve yassılaşan hasta meyvelerde ccedilekirdek de yokturMeyve eti gevşek susuz ve
lezzetsizdir İleri doumlnemde meyvenin uumlstuuml beyazımsı bir pudra oumlrtuumlsuuml ile kaplanmış gibi goumlruumlnuumlr
Bu goumlruumlntuuml doku uumlstuumlnde bulunan ascus ve ascospor tabakasından ileri gelir Hasta meyvelerin
rengi zamanla esmerleşir buumlzuumlluumlp kuruyan meyveler sonunda doumlkuumlluumlr
Şekil 8 Erik meyvelerinde cep hastalığının belirtisi
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Taphrina prunirsquodir Bu tuumlruumln konukccedilu dokularında gelişimi ascus ve
ascospor oluşturma oumlzellikleri Tdeformansrsquodan farksızdır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Kesin olarak bilinmemekle beraber fungusun hastalıklı ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde
miselyum halinde kışladığı zannedilmektedir Buradan ccediliccedilek tomurcuklarını yakalayan fungusun
ilk hastalık belirtilerini oluşturduğu bunlar uumlzerinde oluşan ascosporların sekonder yayılmada rol
oynadığı kayıtlıdır Başka bir goumlruumlşe goumlre de fungus ascospor veya konidi halinde ağaccedil uumlstuumlnde
15
ya da tomurcuk pulları arasında kışı geccedilirmekte ilkbaharda oluşan miseller ccediliccedilekte yumurtalığı
delerek hastalığı başlatmaktadır Her iki goumlruumlşte ortak olan nokta enfeksiyonun ccediliccedilekten
olduğudur Hastalığın bir bahccedilede sadece belli ağaccedillarda her yıl ccedilıkması hızlı ve geniş alanda
yayılma goumlstermeyişi kışlamanın suumlrguumlnde veya tomurcuk pulları arasında miselyum halinde
gerccedilekleştiğinin ve sekonder enfeksiyonların fungus hayatında pek oumlnemli olmadığının bir
goumlstergesi sayılabilir
Hastalık serin yerlerde ve yağışlı yıllarda daha ccedilok zarar yapar İlkbaharın az yağışlı
geccediltiği ve birden sıcakların arttığı yıllar hastalık pek az goumlruumlluumlr
Şekil 9 Taphrina deformans ve Tprunirsquonin hastalık gelişim suumlreci (Agrios2005)
SAVAŞIM
Hastalık etmeninin suumlrguumlnler iccedilinde miselyum halinde kışlayacağının ve ertesi yıl bunların
enfeksiyon kaynağı oluşturacağının bilinciyle o yıl ccedilok sayıda hasta meyve taşıyan suumlrguumlnlerin
oumlzellikle kesilerek yakılması oumlnerilir Ayrıca ağaccedil uumlzerinde kalan ve yere doumlkuumllen hasta
meyveler toplanıp yok edilmelidir
16
1 İlaccedillama Tomurcuklar kabardığı doumlnemde
2 İlaccedillama Ccediliccedilek taccedil yapraklarının 80 doumlkuumllduumlğuuml doumlnemde yapılmalıdır
Hastalığı kontrol altına alabilecek fungisitler ve dozları şoumlyledir
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır suumllfat 98 + Bordo bulamacı 2 kg - 1 kg
Soumlnmemiş kireccedil
Bakır oksikloruumlr 50 WP 800 g
Bakır oksit 50 WP 800 g
Captan 50 WP 300 g
Thiram 80 WP 300 g
KUumlLLEME FUNGUSLARI
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDO Erysiphales
FAM Erysiphaceae
Erysiphales Takımı iccedilerisindeki tek Familya olan Erysiphaceae iccedilerisinde 28 genus ve
yaklaşık 100 kadar tuumlr bulunmaktadır Bu takım iccedilerisinde Kuumllleme hastalıklarını yapan obligat
parazitler bulunur Buumltuumln duumlnyada yaygın olan kuumlllemelerden bazıları epidemik nitelikte buumlyuumlk
ekonomik kayıplara neden olurlar
Erysiphales uumlyelerinde miselyum endoparazitik veya ektoparazitik oumlzellik goumlsterir
Eşeysiz uumlreme basit yapılı konidioforlar uumlzerinde genellikle zincir formunda bazen de teker teker
konidiler şeklindedir Eşeyli uumlreme organı Cleistothecium (Chasmothecium)rsquodur İccedilinde bir veya
daha ccedilok sayıda ascus bulunur Ascosporlar tek huumlcrelidir
Erysiphe familyasındaki kuumllleme etmenlerinin miselyumu konukccedilunun tamamen dışında
bulunur Yani ektoparazit olduğu iccedilin beslenme haustoriumları aracılığıyla epidermis
huumlcrelerinden gerccedilekleşir Basit yapılı konidioforların ucunda basipetal zincir halinde oval veya
yuvarlak konidiler oluşur Ccedilevre koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda fungus bir veya
birkaccedil ascus iccedileren cleistothecium oluşturabilir
17
Şekil 10 Yaprak epidermis huumlcresinde fungusun haustoryumu ve konidilerin goumlruumlnuumlmuuml
(Agrios2005)
Kuumllleme hastalıklarında ccedilok sayıda bitki tuumlruumlnde hastalığa neden olmaktadır
Erysiphaceae familyasında ana genuslar belli gruplar altında toplanmaktadır Bu gruplarda yer
alan funguslar Cleistotechium iccedilerisndeki ascus sayıları ve cleistothecium dış ccedileperinde yer alan
tutunucuların morfolojilerine goumlre ayrılmaktadırlar Buna goumlre ana gruplar Ccedilizelge 4rsquode
goumlruumllmektedir
Ccedilizelge 4 Kuumllleme funguslarının taksonomideki grupları
Sınıf (Tribe) Yeni holomorfik
genus
Anomorfik
genus
Eski teleomorfik
genus
Tuumlr ve konukccedilu
Phyllactineae
Phyllactinia Ovulariopsis Phyllactinia Phyllactinia spp
Ağaccedil ve ağaccedilsılarda kuumllleme
Leveillula Oidiopsis Leveillula Leveillula taurica
Domates kuumlllemesi
Golovinomyceteae Golovinomyces Oidium Erysiphe section
Golovinomyces
Oidium neolycopersicum
domateste Kabakgillerde kuumllleme
Erysipheae
Erysiphe section
Erysiphe
Oidium Erysiphe section
Erysiphe
Erysiphe Erysiphe cichoracearum
kabakgillerde kuumllleme
Erysiphe section
Microsphaera
Oidium Microsphaera Microsphaera alni
Suumls bitkilerinde kuumllleme
Erysiphe section
Uncinula
Oidium Uncinula Ağaccedil ve ccedilalı bitkilerinde kuumllleme
18
Blumeriae Blumeria Oidium BlumeriaErysiphe Blumeria Blumeria graminis
Hububatta kuumllleme
Cystotheceae
Podosphaera
sec
Podosphaera
Oidium Podosphaera Guumll kuumlllemesi
Podosphaera
sec
Sphaerotheca
Oidium Sphaerotheca
ERYSIPHE UNCINULA ve MICROSPHAERA
Konidiler tek başına oluşur Cleistotheciumrsquolar iccedilinde ccedilok sayıda ascus bulunur Her ascus
iccedilinde 2-8 ascospor vardır Bu grupta tutunucular basit ve hifsi yapıda ise (Erysiphe section)
Erysiphe olarak isimlendirilir Tutunucular kıvrık ve uccedilta kanca biccediliminde buumlkuumlk ise Uncinula
Tutunucuların uccedillarında bir veya birkaccedil kat halinde dikotom dallanma varsa Microsphaera adını
alır
Erysiphe Microsphaera
Uncinula
19
PHYLLACTINIA ve LEVEILLULA
Miseller ve konidiler yaprağın alt yuumlzeyinde bulunur Cleistothecium oldukccedila iri ve
gruplar halindedir ve ccedilok sayıda ascus iccedilerir Ascuslar 2-3 sporludur Tutunucular cleistothecium
uumlzerinde ekvatoryal kısımda bulunur sert ve duumlzguumln yapılı dip kısmı şişkindir (Phyllactinia)
Tutunucular basit ve hife benzer şekildedir (Leveillula) Leveillula miselyum endoparazittir
mezofil hucrelerine goumlnderdiği haustoryumları aracılığıyla beslenir Konidioforlar bazen
stomalardan ccedilıkar bazen de doku uumlstuumlndeki hifler uumlzerinde oluşur Konidiler zincir oluşturrmaz
cleistoteciumrsquolaryaprağın alt yuumlzuumlnuuml kaplayan fungal oumlrtuuml iccedilinde bulunur
SPHAEROTHECA ve PODOSPHAERA
Cleistothecium tek ascusludur Ascus iccedilinde 6-8 ascospor bulunur Tutunucular basit
hifsel goumlruumlnuumlştedir ender rastlanan basit dallanma belli bir kurala bağlı değildir ( Sphaerotheca)
Tutunucular duumlzguumln yapılı ve sert uccedilları dikotom dallanmıştır (Podosphaera)
Phyllactinia Leveillula
Sphaerotheca Podosphaera
20
BLUMERIA ve GOLOVINOMCES
Konidiler zincir formundadır Cleistothecium birden fazla ascus iccedilerir Tutunucular kısa
basit ve hife benzer yapıdadır (Blumeria) Tutunucular hife benzer yapıda kıvrımlı basit veya
duumlzensiz biccedilimli bir dallanma goumlsterir (Golovinomyces)
KUumlLLEME HASTALIKLARI
Kuumlllemeler bitki hastalıkları arasında belki de en iyi tanınan ve yaygın olan hastalıklardır
Kuumllleme yuumlzuumlnden bitkilerin tamamen kuruduğu pek goumlruumllmez fakat hastalıklı bitkilerde
fotosentez ve gelişme sekteye uğrar uumlruumln miktarı ve kalitesi duumlşer Ccedilok yıllık bitkiler yıldan yıla
daha guumlccedilsuumlz ve daha veimsiz olur
Tuumlrkiyersquode otuzu aşkın kuumllleme tuumlruuml 120 civarında bitki tuumlruumlnuuml hastalandırmaktadır Bu
bitkilerin ccediloğu kuumlltuumlr bitkisidir Hastalığın şiddetli olması halinde zarar daha yuumlksek olur
Uumllkemizde en yaygın ve en zararlı olanlar asma arpa bamya buğday kabakgiller meşe şeftali
şekerpancarı ve yonca kuumlllemeleridir
Kuumllleme fungusları uumllkemizin her tarafına yayılmışttır En yaygın goumlruumllduumlğuuml boumlklgemiz
ise İccedil Anadolursquodur
KUumlLLEME HASTALIKLARININ GENEL BELİRTİLERİ
Kuumllleme konukccedilunun yeşil olan tuumlm organlarında (yaprakgenccedil suumlrguumln ccediliccedilek ve mayve
salkımları ccediliccedilek ve meyve sapı genccedil ve yeşil meyveler) oumlnce sınırlı sonra tuumlm organı kaplayacak
kadar yaygın beyazımsı gri pudra veya kuumll oumlrtuumlsuumlnuuml andıran fungal bir oumlrtuuml ile karakterize edilir
Zamanla bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk toplu iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde ve siyah renkli uumlreme
organları (Cleistothecium) belirir
Blumeria Golovinomyces
21
Kuumllleme oumlrtuumlsuuml yaprakların genellikle uumlst yuumlzeyinde bazen her iki yuumlzuumlnde Phyllactinia
ve Leveillula tuumlrlerinin yaptığı kuumlllemelerde ise genellikle stomaların yer aldığı yaprağın alt
yuumlzuumlnde bulunur
Şekil 11 Buğday ve kabak yapraklarında goumlruumllen hastalık belirtileri
KUumlLLEME FUNGUSLARINDA GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Kuumllleme etmenleri kışı iklime ve fungus tuumlruumlne bağlı olmak kaydıyla konidi
Cleistothecium ve suumlrguumln dokularında misel halinde geccedilirir Buna goumlre ertesi yılın ilk primer
enfeksiyonlarını ya kışı canlı halde geccedilirebilmiş konidiler ya da Cleistotheciumlardan ccedilıkan
ascosporlar veya suumlrguumln dokularında kışlamış miselin aktivite kazanması ile oluşmuş yeni
konidiler yapar
Vegetasyon doumlneminin başında oluşan ilk belirtilerden yayılan konidiler sekonder
enfeksiyonları başlatır Yeni belirtilerin ve yeni konidi generasyonlarının oluşumu vejetasyon
boyunca suumlruumlp gider
Konukccediluya ulaşan konidi 2 saat iccedilinde ccedilimlenir 6 saat sonra appresoryum oluşumu
başlar 15 saat sonra enfekteli dokuda haustoryumları ve yeni hifleri goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Daha
sonra dokudaki hiflerin artışı logaritmik duumlzene goumlre olur Uumlccedil guumln iccedilinde konidiofor oluşumu
başlar enfeksiyonun beşinci guumlnuuml konidiler doğaya yayılır Konidioforlar duumlzenli bir şekilde her
guumln yeni konidiler oluşturmaya devam eder
Kuumllleme etmenlerinin inkubasyon suumlresi uygun koşullarda ccedilok kısa olduğundan kolayca
epidemi yapabilirler Konidilerin su iccedileriği fazla olduğu iccedilin 70 gibi duumlşuumlk hava neminde ve
kuru bitki yuumlzeylerinde de ccedilimlenip enfeksiyonu gerccedilekleştirebilirler Bu nedenle kuumllleme
22
hastalıkları diğer pek ccedilok hastalık iccedilin uygun olmayan kurak koşullarda da problem yaratır
Ayrıca sıcaklık isteği youmlnuumlnden de birccedilok etmenden daha toleranslıdır
Vejetasyon mevsiminin sonuna doğru konidi oluşumu yavaşlar sonra durur Fungal oumlrtuuml
iccedilinde Cleistotheciumrsquolar belirmeye başlar Bazı tuumlrlerde ascuslar ekim-kasım aylarında
olgunlaşır bazılarında ise olgunlaşma ertesi ilkbahara kadar suumlrer
KUumlLLEMELERİN GENEL SAVAŞIMI
Hastalıklı organların kesilip yakılması ertesi yıla geccedilecek inokulum kaynaklarını
yoketmek accedilısından ccedilok oumlnemlidir
Kuumllleme hastalıklarından en fazla etkilenen bitki grupları arasında yer alan buğdaygillerde
kimyasal savaşımın zor olması uygulanma zorlukları ve etkisiz olmaları nedeniyle en kesin
ccediloumlzuumlm yolu dayanıklı ccedileşit yetiştirmektir Diğer bitki tuumlrlerinden kabakgiller şeker pancarı ccedililek
asma suumls bitkilerinde hastalıkla savaşımda kuumlkuumlrtluuml bileşiklerin kullanımı yaygındır Yine son
yıllarda sistemik etkiye sahip tohuma veya yeşil aksama uygulanabilen fungisitler
kullanılmaktadır Elma gibi ağaccedillarda hastalıkla savaşımda sterol biyosentezini engelleyen
fungisitler etkili olmaktadırKuumlllemeler ile savaşımda bazı biyolojik etki goumlsteren fungal
antagonistler (Ampelomyces quisqualis) ve bazı bitki aktivatoumlrleri ile de savaşım
yapılabilmektedir
BAĞ KUumlLLEMESİ
Asma kuumlllemesi yaklaşık 150 yıldan beri tanınan ve duumlnyanın her tarfına yayılmış bir
hastalıktır Avruparsquoya ilk kez 1845 yılında giren hastalık Tuumlrkiyersquode 1851rsquoden beri bilinmektedir
Yurdumuzda kuumlllemenin girmediği bağ alanı yoktur Asma kuumlllemesi kurak iklim bağ alanlarının
bir numaralı hastalığı olarak oumlnemini korumaktadır İlaccedillanmayan bağlarda zararın bazen 70rsquoe
kadar ccedilıktığı goumlruumllebilir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında başta yapraklar olmak uumlzere salkımlarda
ccediliccedilekte ccedilubuklarda suumlluumlklerde salkım saplarında ve danelerde goumlruumlluumlr Yapraklar ccedilok genccedil ve
kuumlccediluumlkken belirtileri farketmek zordur Yer yer sarımsı kuumlccediluumlk belli belirsiz lekeler şeklinde
başlar Bir suumlre sonra yaprağın rengi donuklaşır parlaklık kaybolur ve genellikle her iki yuumlzuumlnde
kuumll veya toz serpilmiş gibi kirli beyaz bir oumlrtuuml oluşur Yaprağın normal yumuşaklığı gider
23
kalınlaşır ve sertleşir Hastalıklı yapraklar uumlstuumlndeki fungal oumlrtuuml parmakla silinirse oumlluuml epidermis
huumlcrelerinden ibaret yaygın noktacıklar halinde esmerleşme goumlze ccedilarpar
Yaşlı yaprakların kenarlar kıvrılır ve normal goumlruumlnuumlmlerini kaybederler Salkımlar
ccediliccedileklenme oumlncesinde ccediliccedilek zamanı veya daha sonra hastalığa yakalanabilir Hastalık ne kadar
erken başlarsa o kadar ccedilok zarar verir Henuumlz ccediliccedileklenmemiş genccedil salkımların hastalık nedeniyle
tamamen kuruması muumlmkuumlnduumlr Benzer şekilde ccediliccedilek zamanı yakalanan salkımlarda meyve
tutumu sekteye uğrar Kuumlccediluumlk taneler yakalanırsa normal buumlyuumlyemezler olgunlaştıklarında da
enfekteli taneler ccedilatlar Ccedilatlaklik uzunlamasınadır ve buradan tanenin ccedilekirdeği goumlruumlnuumlr
Kuumlllemeli salkımlar uumlzerinde hastalığı tipik oumlzelliği olan kirli beyaz pudramsı fungal oumlrtuuml gelişir
Danelere ben duumlştuumlkten sonra artık yeni enfeksiyon meydana gelmez Kuumlllemeli taneler nakliyeye
dayanamaz ve ccedilabuk ccediluumlruumlrler Hasta taneler kurutulursa siyahımsı kırmızı bir renk alır ve Pazar
değeri duumlşuumlk olur Hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şarapların kalitesi duumlşuumlktuumlr
Şekil 12 Tane ve yaprak uumlzerinde kuumllleme hastalığının oluşturduğu belirtiler
Kuumllleme taze suumlrguumlnleri de yakalar ve tipik belirtileri oluşturur Vejeatasyon mevsiminden
sonra boumlyle suumlrguumlnler uumlstuumlnde fungusun beslenmesi sonucu oumllen huumlcre gruplarından ibaret oumlnce
siyah sonra kızıl hahve puumlskuumlrtme goumlruumlntuumlsuumlnde lekeli alanlar dikkati ccedileker Bu tipik goumlruumlntuuml
asmanın oumlnceki vejetasyon doumlneminde kuumlllemeli olduğunun en iyi işaretidir Ccedilubuklar yaşlanınca
artık bu tipik belirti farkedilmez olur
24
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Erysiphe necator Schwein (Uncinula necator)
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında veya hastalıklı tomurcuklarda misel halinde
geccedilirir İlkbaharda goumlzler uyanırken misel de aktivite kazanır ve taze filizlerdeki ilk yapraklara
ulaşır Biri iki hafta iccedilerisnde bu yapraklarda kuumllleme belirtileri yani konidiofor ve konidiler
meydana gelir ve hastalık yayılmaya başlar Primer enfeksiyon kaynakları hastalıklı suumlruumlguumln ve
tomurcuklardır sekonder enfeksiyonlar ise ilk yeni beliritilerde oluşan konidiler tarafından
başlatılır ve yeni konidi generasyonları tarafından buumltuumln vejetasyon mevsimi boyunca suumlrer gider
Fungus sonbahar-kış doumlneminde cleistothecium da oluşturur fakat primer enfeksiyonlarda
ascosporların pek oumlnemi yoktur
Bağ kuumlllemesi serinliği diğer kuumlllemeler kadar sevmez Konidi ccedilimlenmesi 10-350Crsquoler
arasındadır Optimum ccedilimlenme sıcaklığı ise 25-28 0Crsquodir Konidiler 400Crsquode 24 saat iccedilinde
oumlluumlrler
Konidi ccedilimlenmesi iccedilin belli bir nemliliğe de ihtiyaccedil vardır Hava nemi 20rsquoyi bulunca
konidilerin 15rsquoi ccedilimlenir Nem arttıkccedila ccedilimlenme oranı da yuumlkselir Fakat yağmur ve ıslaklık
bağ kuumlllemesi iccedilin uygun değildir Yağmurdan oumlnceki ve sonraki nemli havalar ise enfeksiyon
iccedilin uygun sayılır
25
Şekil 13 Asma kuumlllemesi hastalığının yaşam doumlnguumlsuuml
SAVAŞIM
Bağ kuumlllemesi ile savaşım budama zamanı başlar Hastalıklı ccedilubuklarda ve tomurcuklarda
kışlayan misel kısa budama yapılarak yok edilmelidir Ayrıca asmaların optimal koşullarda
yetiştirilmesi ile ilgili kuumlltuumlrel işlemler uygulanmalı omcaların iyi havalanabilmesi ve iccedilte kalan
ccedilubukların da guumlneş alabilmesi sağlanmalıdır
1 Kuumllleme ile savaşımda birinci ilaccedillama suumlrguumlnler 25-30cm olunca
2 İkinci ilaccedillama ise ccediliccedilek taccedil yaprakları doumlkuumlluumlnce yapılmaladır
3 ve diğer ilaccedillamalar ikinci ilaccedillamadan sonra kullanılan ilacın etki suumlresi ve ccedilevre
koşullarına bağlı olarak tanelere ben duumlşmeye kadar devam edilmelidir
Asma kuumlllemesi ile savaşta toz kuumlkuumlrt eskiden beri başarı ile kullanılır Ayrıca hazır
kuumlkuumlrtluuml preparatla ve değişik etkili maddeler iccedileren hazır ilaccedillar da kuumlllemeye lkarşı ccedilok etkilidir
Uumllkemizde ruhsatlı bağ kuumlllemesi ilaccedilları ve dozlarından bazıları şunlardır
Konidi ve ascosporlar bitki
dokusunu enfekte eder
Fungus yeşil
aksamda sporlanır
Fungus dormant
goumlzlerde kışlar
Enfekteli goumlzlerden gelişen
fungus tuumlm suumlrguumlnuuml kaplar
Yapraksuumlrguumln ve
tanelerde oluşan
konidiler ruumlzgarla
yayılır
Bulaşık
salkım
Yaz sonunda yaprak ve
suumlrguumlnlerde
cleistothecium oluşur
Baharda
ascosporlar
oluşur Bulaşık yeni
suumlrguumlnler
26
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt WPWG 400 g
Kuumlkuumlrt SC 400 ml
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml
Penconazole 100gl EC 25 ml
Kresoxim methyl+boscalid(100+200gl) SC 30 ml
Ampelomyces quisqualis izolat M-10 WG 5 g
TAHIL KUumlLLEMESİ
Graminae familyasından 100rsquouuml aşkın genus iccedilinde pekccedilok tuumlr kuumlllemeye yakalanır
Uumllkemizde buğday ekilen boumllgelerin tuumlmuumlnde ratlanırsa da en yaygın olduğu yerler kıyı şeridi ile
bu şeride geccediliş alanlarıdır Ccedilok nemli yerler hariccedil hastalığın pek zararlı olduğu soumlylenemez
Tuumlrkiyersquode arpa kuumlllemesi daha yaygın ve daha zararlıdır Oumlzellikle başak tutumundan oumlnce ccedilıkan
kuumllleme arpa rekoltesinde oumlnemli duumlşuumlkluumlk yapar Hastalığın ccedilıkışı ne kadar gecikirse verim
uumlzerindeki dolaylı zararı o kadar az olur Hastalık yulafta ender olarak da ccedilavdarda goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Tahıl kuumlllemesi yaprakların her iki yuumlzuumlnde kuumlccediluumlk beyaz renkli ve ancak dikkatle
bakıldığında farkedeilen puumlstuumlller halinde başlar Hızla buumlyuumlyen ve renkleri kirli beyaza
sonradan hafif pembeye doumlnen lekeler pudra serpilmiş gibi bir goumlruumlntuumlye sahiptir Bir suumlre sonra
bu fungal oumlrtuuml iccedilinde kuumlccediluumlk siyahımsı noktacıklar halinde cleistotheciumrsquolar belirir Hastalığa
şiddetli yakalanan yapraklar kurur Kuruyan yaprakların az veya ccedilok oşuşu bitkide başak verimini
bununla doğru orantılı olarak azaltır
Ayrıca etmen sadece alt yapraklarda zarar yapmışs hastalık oumlnemsiz sayılır ancak uumlst
yapraklar ve başaklar yakalandığında verim kayıpları ortaya ccedilıkar
27
Şekil 14 Buğday yaprakları uumlzerindeki hastalık belirtisi
HASTALIK ETMENİ
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOErysiphales
FAMErysiphaceae
Etmen Blumeria graminis (DC) Speer
YAŞAM CcedilEMBERİ
Vejetasyon doumlneminin sonuna doğru fungal oumlrtuuml iccedilinde etmenin cleistotheciumları fark
edilmeye başlar Etmen yaz mevsimini ve konukccedilusunun vejetasyon doumlnemi haricindeki zamanı
cleistothecium halinde geccedilirir İlkbahar başında doğaya dağılan ascosporlar henuumlz ccedilok genccedil
durumdaki bitkileri enfekte eder Bu primer enfeksiyonlar sonunda ortaya ccedilıkan yeni yeni konidi
generasyonları hastalığın hızla yayılmasını sağlar
Pratikte cleistothecium oluşumunun hastalığın ilk ccedilıkışı uumlzerinde pek etkili olmadığı
bilinir Aslında etmen guumlzluumlk tahılları enfekte eder Kışı misel halinde yapraklarda geccedilirir ve
ilkbaharda konidi vererek aktif uumlreme doumlnemine geccediler Ilıman boumllgelerde fungus taze yaprak
dokusunda misel halinde kışlar İlkbaharda hızla konidi oluşur ve bu yeni konidiler ruumlzgarla uzun
mesafeler kat ederek yakından uzağa birccedilok tarlada ve oradan da yeni boumllgelerde hastalığın
başlamasına neden olurlar
Enfeksiyon iccedilin serin havalar uygundur Oumlrneğin İzmirrsquode arpalar Ocak ayında
hastalanmaya başlar ve bu durum Martrsquoa kadar suumlrer Bu suumlre iccedilerisinde sıcaklık ortalaması 9-
28
110C arasındadır Konukccedilunun fenolojik durumu hastalık uumlzerinde ccedilok etkilidir Enfeksiyonlar
arpa kardeşlendikten sonra ancak henuumlz kaleme kalkmadan olmaktadır Başaklanan arpalar artık
hastalığa yakalanmaz Dengesiz beslenen oumlzellikle tek taraflı azot guumlbrelemesi yapılan bitkiler
kuumlllemeye daha duyarlıdır Bunlarda epidermis ccedileperi ince olur Sık ekim de hastalığı arttırıcı etki
yapar
Konidilerin optimum ccedilimlenme sıcaklığo 100Crsquodir Konidiler 0-350C arasındaki
sıcaklıklarda ccedilimlenebilir Enfeksiyon iccedilin optimal sıcaklık 15-200C cleistotheciumrsquoların
oluşması iccedilin ise 10-200Crsquodir Etmenin inkubasyon suumlresi bir haftadır
SAVAŞIM
Tahıl kuumlllemesine karşı en guumlvenli yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir Ayrıca bitkileri
uygun tekniklerle yetiştirmek sık ekimden ve fazla azotlu guumlbrelemeden kaccedilınmak ekim tarihini
geciktirerek kış soğuklarından kurtulup bir an oumlnce gelişmelerini sağlamak gereklidir
Hastalık belirtileri goumlruumllmeye başlandığında fazla yoğunluk kazanmadan ilaccedillamaya
başlanmalıdır İlaccedillar oumlnerilen dozlarda yaprak alt ve uumlst yuumlzlerinin kaplanması sağlanarak
uygulanmalıdır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) dekara
buconazole EW 150
Difenoconazole+ Propiconazole 150+150 gl EC 40 ml
Epoxiconazole+ Carbendazim SC 100 ml
Triadimenol 250 gl EC 50 ml
Propiconazole 250 gl EC 50 ml
Tebuconazole 250 gl EC 75 ml
Spiroxamine+Tebuconazole+
Triadimenol 240+167+43 gl EC 60 ml
29
CcedilEŞİTLİ SEBZELERDE KUumlLLEME
Sebze kuumlllemeleri sebze ccedileşitleriyle duumlnyanın her tarafına yayılmıştır Tuumlrkiyersquode de ccedilok
yaygındır Akdeniz Ege ve İccedil Anadolu boumllgelerinde daha belirgin olarak goumlruumlluumlrİccedil Anadolursquonun
kurak ikliminde kabak ve hıyarda her yıl mutlaka ccedilıkar fakat vejetasyonun sonlarında goumlruumllduumlğuuml
iccedilin buumlyuumlk uumlruumln kayıpları oluşturmaz Hıyar kuumlllemesi serada hıyar yetiştiriciliğinin oumlnemli
sorunlarından birisidir Yaygın ve zararlı sebze kuumlllemelerinden biri de bamya kuumlllemeleridir İccedil
Anadolursquoda salgın halini aldığı yıllarda verimi yarıya duumlşuumlrduumlğuuml kayıtlıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzelerde kuumllleme belirtileri de diğer konukccedilulardakinden farklı değildir Bitkinin yeşil
renkli tuumlm toprak uumlstuuml organları hastalanabilir Sebze grubu iccediline pek ccedilok bitki tuumlruuml girdiği iccedilin
kuumllleme belirtilerinde iki ana goumlruumlntuuml dikkat ccedileker Kuumllleme etmenlerinin buumlyuumlk bir kısmı bitki
dokularının sadece uumlstuumlnde gelişir ve epidermis huumlcrelerine goumlnderdiği emeccedillerle beslenir
Parankimatik dokuda fungus hifleri bulunmadığı iccedilin de hastalıklı kısımda belirgin sarı veya
esmer lekeler oluşmaz Hasta kısım pudra veya tebeşir tozu serpilmiş gibi yuumlzeysel beyazımsı-
kirli bir fungal oumlrtuumlyle kaplıdır
Yapraklar parlaklığını ve yumuşaklığını kaybeder yaşlı yaprak goumlruumlntuumlsuumlnuuml alır uccedilları
hafifccedile kıvrılır Hastalığa şiddetle yakalanmış bitkiler normal buumlyuumlyemez ccediliccedilek ve meyve
veremez Kuumlccediluumlk meyveler yakalanırsa asimetrik ve kalitesiz olurlar bazen meyve doumlkuumlmuuml
goumlruumllebilir Sebzelerden domates biber ve patlıcan dışındakilerde kuumllleme belirtileri bu
anlatılanlara uyar
Domates patlıcan ve biber kuumlllemesi etmeni Leveillula tauricarsquonın hifleri parankima
dokusunda interselluumller olarak gelişir ve tıpkı mildiyouml hastalığındaki gibi parankima huumlcrelerinin
bozulmasına bağlı olarak yaprağın uumlst yuumlzuumlnde sarımsı yeşil yağ lekesine benzer lekeler
oluştururBu lekelerin alt yuumlzuumlnde yine mildiyouml belirtisini hatırlatan konidiofor ve konidilerden
oluşan kadifemsi bir fungal oumlrtuuml vardır Bu nedenle Leveilularsquonın yaptığı kuumllleme belirtileri
genel olarak kuumllleme belirtilerinden farklıdır
Kuumllleme hastalığını sebzelerdeki zarar şekli fotosentez yuumlzeyinin azalması ve bitkinin
zayıflaması şeklinde dolaylı ya da ccediliccedilekleri yakalayıp meyve tutumuna engel olmak veya meyve
doumlkuumlmuumlne yol accedilmak şeklinde doğrudan olarak duumlşuumlnuumllebilir
30
HASTALIK ETMENLERİ
Golovinomyces orontii (Erysiphe cichoracearum) Kabakgiller marul bamya tuumltuumln
kolza ayccediliccedileği Compositae Malvaceae Cucurbitacaea ve diğer familyalardan bir ccedilok bitkide
kuumllleme yapar
Erysiphe pisi var pisi Bezelyemercimek ve Papilionaceae familyasından bazı genuslara
giren bitkilerde kuumllleme etmenidir
Leveillula taurica Domates patlıcan biber patates ayrıca Leguminosae Malvaceae ve
Euphorbiaceae familyasından birccedilok bitkide goumlruumlluumlr
Oidium lycopersici Domatespatlıcan biber
Podosphaera fuliginea (Sphaerotheca fuliginea) Cucurbitaceae familyası sebzeleri
ayrıca başka familyalardan birccedilok bitkide kuumllleme etmenidir Pfuliginea ve Gorontii kabakgiller
familyası sebzelerinde kuumllleme yapan iki tuumlrduumlr Bitki uumlzerinde oluşan fungal oumlrtuumlnin rengiyle
pratik olarak bu iki tuumlruuml ayırmak muumlmkuumln olur Golovinomyces yoğun beyaz pudramsı bir
goumlruumlnuumlşte olduğu halde Podosphaerarsquonın oluşturduğu fungal oumlrtuuml daha zayıf kirli beyaz-
sarımsıkahvemsi renktedir
Hıyar Kuumlllemesi (Golovinomyces orontii)
31
Şekil 15 Golovinomyces orontiirsquoninn bitkide oluşturduğu belirtiler ve mikroskobik yapıları A
Chasmothecium C ascus E konidiler
Sphaerotheca fulliginea
32
Domates Kuumlllemesi (Oidium lycopersici)
Konidioforda tek konidi oluşumu
Erysiphe pisi
YAŞAM CcedilEMBERİ
Sebze kuumllleme etmenleri de kışı teorik olarak Cleistothecium formunda geccedilirir Ancak kışı
ılık geccedilen youmlrelerde konidiler oumllmeden kışı geccedilirip ilkbaharın ilk enfeksiyonlarını başlatabilirler
Ayrıca seracılık yapılan yerlerde vejetasyon kış boyunca devam ettiğinden seralar devamlı bir
enfeksiyon kaynağı oluşturur Bundan başka sebzelerde kuumllleme yapan tuumlrlerin yabancı otlardan
da konukccediluları vardır Kışın soumlz konusu sebze tuumlruumlnuumln yetişitrilmediği doumlnemde etmen diğer
konukccediluların uumlstuumlnde aktif uumlremesini veya misel olarak canlılığını suumlrduumlrebilir Fungus kış
boyunca cleistothecium oluşumunu tamamlayıp ilkbaharda ascospor verse de ilkbaharın ilk
enfeksiyonları accedilısından genellikle pratik bir oumlnemleri yoktur
33
Buumltuumln diğer kuumlllemeler gibi sebze kuumlllemeleri de bitki yuumlzeyinin ıslak olması enfeksiyon
oranını arttırmaz Enfeksiyon hava neminin yuumlkselmesi ile artsa bile ıslak bitki yuumlzeyinde
enfeksiyon goumlruumllmez Nem oranı 50rsquonin altına duumlştuumlğuumlnde de sporulasyon goumlruumllmez
Kabakgillerin genccedil taze yaprakları kuumlllemeye dayanıklıdır Ancak belli bir olgunluğa
eriştikten sonra duyarlılık artar
Şekil16 Kuumllleme funguslarında yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığı kontrol altında tutabilmek iccedilin hasattan sonra hastalıklı bitki artıklarını
tamamaen toplayıp yakmak etkin bir kuumlltuumlrel oumlnlemdir Ayrıca etmenlerin konukccediluları arasında
olan yabancı otlar da civarda bulundurulmamalıdır
Hastalıkla kimyasal savaş ilk beliritilerin goumlruumllmesi ile başlar Sistemik ilaccedillar 18-20 guumln
arayla dieğerleri 10 guumlnde bir uygulanır
34
Domateste kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Kuumlkuumlrt 800gl SC 400 ml
Penconazole 100gl EC 50 ml
Boscalid+pyraclostrobin WG 60g (sera)
Azoxystrobin+difenaconazole 100ml
Bacillus subtilis QST SC 1400 ml sera
Ampelomyces quisqualis 5g
Kabakgillerde kuumlllemeye ruhsatlı bazı fungisitler
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75mg
Carbendazim 50 WG 50g
Kresoxim-methyl WG 400g
Triadimenol EC 20mlsera
jjjjjjjjjaKabakgillerde kuumllleme hastalığı B
A
KESTANE KANSERİ
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMCryphonectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Cryphonectria parasitica (Murrill) Barrrsquodır
İlk kez 1904rsquode New York Citryrsquode goumlruumllen hastalık 1940 yılında Amerikarsquodaki doğal
kestaneliklerin buumlyuumlk bir kısmını yoketmiştir 1 Duumlnya savaşı sırasında Avruparsquoya bulaşan
patojen oumlzellikle İtalyarsquoda zor buumlyuumlk zarar vermiştir Yayılma hızı ccedilok yuumlksek olan ve her yaştaki
kestane ağacını kurutabilen bu hastalık Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında farkedilmiştir Buguumln
35
Marmara ve karadeniz boumllgelerimizde yaygındır ayrıca Marmara boumllgesindeki meşe ağaccedillarında
da bu hastalığa rastlanmaktadır Hastalığın Marmara boumllgesindeki yaygınlığının 318 olduğu
bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Kestane kanseri belirtileri ccedilok genccedil yeşil ve ccedilapı 1 cm den az suumlrguumlnler ve koumlk hariccedil
ağacın buumltuumln suumlrguumln dal ve goumlvdesinde goumlruumllmektedir Oumlnceleri kabukta bir esmerleşme daha
sonra ccedilatlamalar meydana gelir Yapraklar solar dallar kanserli bir goumlruumlnuumlş alır Kurak havalarda
hastalıklı suumlrguumln ve dallarda kızarma ve buumlzuumllmeler dikkati ccedileker nemli havalarda ise oumldemler ve
şişkinlikler meydana gelir Kabuğun uumlstuuml kuumlccediluumlk kabarcıklarla dolar Bunlar etmenin
pycnidiumlarından ibarettir Kabuk altında kabukla odun arasında beyaz renkli misel tabakasının
bulunuşu hastalık iccedilin tipiktir Hastalık daha sonra ağacı tamamen kurutabilir
Şekil 17 Kestane ağacı goumlvdesinde goumlruumllen ccedilatlamalar ve piknit oluşumu
HASTALIK OLUŞUMU ve ETMENİN YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen obligat yara parazitidir Enfeksiyon iccedilin mutlaka yara gereklidir Yaradan kabuk
iccedillerine ve kambiyum dokusuna ilerler İnkubasyon suumlresi 2-6 hafta veya daha uzundur Sıcak yaz
guumlnleri enfeksiyonlar iccedilin ccedilok uygundur Nem yuumlksek ise yazın inokulasyondan 2 hafta sonra ilk
ve sonbaharda ise 3-5 hafta sonra oumldemler oluşmaya başlar Kurak periyotlarda ise enfekteli
kısımların kızardığı ve buumlzuumllduumlğuuml saptanmıştır Kanserli kısımda kabuk rengi kırmızımsı
turuncudan sarımsı yeşile kadar değişir Pycnidia oumlnce silik noktalar halinde goumlruumlluumlr
olgunlaştıkccedila birer sivilce goumlruumlnuumlmuumlnuuml alırlar Olgunlaşmaları enfeksiyondan 8 hafta kadar
sonradır Pycnidiumrsquolar nemli havalarda uzun turuncu ve portakal renkli uzantılar iccedilerisinde
36
konidileri oluşturur Bu konidiler kuşlar boumlcekler ve soccedilrayan yağmur damlalalrı ile yayılırlar
Aynı yerlerde yani pycnidiumların bulunduğu stromalarda daha sonra peritheciumrsquolar oluşur
Kanserli doku uumlstuumlnde pycnidiumrsquolara her mevsimde peritheciumrsquolara ise kış mevsiminde daha
ccedilok rastlanır
Şekil 18 Peritesyum ascus ve ascosporlar(A) Pycnidium konidiofor ve konidiler (B)Pycnidium (C)
Patojen asıl zararını iletim demetlerinde oluşturur Misel ksilemde tıkanmaya neden
olduğundan bitkide su iletimi durmakta ve enfeksiyon yerinin uumlst tarafı (suumlrguumln ve dal) tamamaen
kurumaktadır Bu sırada ksilemde meydana gelen tylosis ve zamklanma neden olan patojenin
oluşturduğu toksinlerdir
Peritheciumrsquolardan hızla fırlatılarak doğaya ccedilıkan ascosporlar ruumlzgarla taşınır Bu
sporların 30-100 mil uzaklığa taşınabildiği ve epidemilerin kaynağını oluşturdukları
bildirilmektedir Pycnidiosporlar ise yapışkan bir madde ile bulaşık olarak pycnidiumrsquodan
ccediloktıkları iccedilin taşınmaları ancak yağmur kuş boumlcek ve diğer hayvanlar ile alet vb ile muumlmkuumln
olabilir Pycnidiosporlar ne ıslakken ne de kitle halinde kurudukları zaman ruumlzgarla taşınır
Bir stromada pycnidium oluşup iccedili boşaldıktan sonra aynı stromada Ağustos sonuna
doğru olgunlaşır ve pycnidiosporlar doğaya dağılır Cryphonectria parasitica fungusu yılın her
zamanında kanserli dokuda her şekilde aktif olarak bulunmaktadır
A B C
37
Şekil 19 Kestane kanserinde yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Bu hastalıkla etkin bir savaş yolu yoktur Jhastalığın yeşil taze suumlrguumlnlerde goumlruumllmeyişi
bir yara paraziti oluşundan koumlklerde goumlruumllmeyişi de taninrsquoe olan duyarlılığındandır Yuumlksek tanin
dozları fungusa toksik etki goumlstermektedir Kestane koumlklerinde yuumlksek oranda tanin bulunduğu
iccedilin fungus koumlkleri hastalandıramaz Aynı nedenle tanin oranı yuumlksek ccedileşitler bu hastalığa karşı
daha dayanıklıdır Islah ccedilalışmalarında kabuktaki tanin oranını yuumlkseltme yolu denenmektedir
Bu hastalığa karşı uygulanacak kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında iccedil ve dış Karantina oumlnlemleri
bulaşık boumllgelerde tuumlm kestane ağaccedillarının kesilmesi konukccedilu olmayan orman ağaccedillarının
yetiştirilmesi (kestane dışındaki konukccedilular meşe sumak) sayılabilir
Etmen iletim demetlerinde zarar oluşturduğu iccedilin klasik fungisitler etkisizdir Sistemik
fungisitlerin de etkili olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Ayrıca patojenin kimyasallara karşı dayanıklılık
kazanabilmesi de olasıdır
Konidiler enfekteli
bitkilerden kuş boumlcek ve
yağmur ile fidanlara
taşınır
Fungus yaralardan
girerek şişkin ve
goumlmuumlk kanserleri
oluştururBu kısımda
suumlrguumln oumlluumlr
Kanserli boumllgelerde sarı renkte
iğne ucu şeklinde piknitler ve
peritesyumlar oluşur
Sarı-turuncu renkli
yapışkan konidiler
piknitten atılır
Peritesyumlardaki
ascuslardan
ascosporlar atılır ve
ruumlzgarla yayılır
Ağacın uumlst kısmı meyve
vermeden kurur Koumlkler
immundur
38
1950 yılında bir İtalyan araştırıcı bazı ağaccedillarda miselyumun kortekse geccedilemediğini hatta
tamamen kaybolup gittiğini goumlrmuumlştuumlr Bu tip ldquoiyileşebilir kanserrdquo niteliği taşıyan kısımlardan
yaptığı izolasyonlarda Cparasiticarsquonın hipvirulent ırkını elde etmeyi başaran araştırıcı kestane
kanseriyle biyolojik savaş duumlşuumlncesinin doğmasına neden olmuştur
Hipovirulent ırkın anastomosis yoluyla virulent ırka taşındığı ve onun virulensini
duumlşuumlrduumlğuuml saptanmıştır Virulent ırk tarafından başlatılan ve ilerlemekte olan kanserin ccedilevresi
hipovirulent ırkla inokule edildiğinde kanserin ilerleyişinin durduğu ve iyileşme eğilimi
goumlsterdiği anlaşılmaktadırHipovirulent ırktaki hipovirulenslikten dsRNA iccedileren bir
hyphovirusun sorumlu olduğu ortaya ccedilıkarılmıştır Bu oumlzellikte bulunan bir ırkta virulent
izolattan farklı olarak turuncu renk yerine beyaz renkli bir pigmentasyon goumlruumllmektedir
Hipovirulent ırkla inokule edilmiş kestane ağaccedillarında 2 yıl boyunca yapılan goumlzlemlerde
kanserli ağaccedillar izlenmiş ve kanserli ağaccedillarda iyileşmeler goumlruumllmuumlştuumlr
Şekil 20 Hipvirulent ırkın virulnt ırkla hifsel teması sonucu virulent oumlzelliğin değişmesi
CEVİZ ANTRAKNOZU
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAM Gnomoniaceae
HASTALIK ETMENİ
Gnomonia leptostyla (Fr) Ceset de Net
Duumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode yaygın bir hastalıktır Uumllkemizde en zararlı olduğu yerler
Karadeniz sahilleriyle Kafkasyarsquoya geccedilit boumllgelerimizdir
Antraknoz ceviz ağaccedillarını hemen kurutmaz Fakat hasta ağaccedil yıldan yıla zayıflar ve
verimsizleşir Ayrıca meyveler de kuumlccediluumlk ve kalitesiz olur
39
HASTALIK BELİRTİLERİ
Yaprak ve meyvelerde goumlruumllen hastalık beliriileri tipik birer nekrozdur Yapraklarda 3-5
mm ccedilapında siyah lekeler belirir Lekelerin etrafında kahverengi bir hale bulunur Lekeler bazen
birleşir ve yaprakta oumlnemli bir alanı kaplarlar Kurak yerlerde ve yaz aylarında hasta yapraklar
kenarlardan başlayararak kurur Kuruyan kısımların uumlstuumlnde Temmuzrsquodan itibaren stromatik spor
yatakları (acervulus) ve konidiler oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar
oluşur Bu spor yatakları lekeler uumlzerinde konsantrik halkalar halinde dizilmişlerdir ve siyahımsı
renktedir
Meyveler uumlzerinde siyahımsı renkte iccedileri ccediloumlkuumlk antraknoz lekeleri oluşur Lekeler bazen
meyvenin yarısını kaplayacak kadar gelişebilir Erken hastalanan meyveler hastalık şiddetli
olduğu zaman doumlkuumllebilir
Hastalıklı ağaccedillar yaz aylarında uzaktan bile dikkati ccedileker Yapraklar kavruk goumlruumlnuumlmluuml
kıvrık ve az sayıdadır Suumlrguumlnler kısa meyveler kuumlccediluumlktuumlr Ağaccedilta genel bir sağlıksızlık hali
vardır Nemli yerlerde dallar uumlstuumlnde yosunlar gelişir Bu tablo ağaccediltaki gelişme geriliğinin
ifadesidir
Şekil 21 Ceviz antraknozu hastalığının meyve ve yapraklardaki belirtileri ile etmenin konidileri
40
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık etmeni hastalıklı bitki artıkları uumlzerinde saprofitik formda canlılığını suumlrduumlruumlr
Kış boyunca perithecium oluşumu suumlrer Olgunlaşan ascosporlar İlkbaharda doğaya dağılarak
primer enfeksiyonları başlatır İnkubasyon suumlresi sıcaklığa bağlı olarak 14-30 guumln kadar suumlrer
Hastalığın salgın haline geccedilmesi Nisan yağmurlarıyla ilgilidir Ccedileşitli ccedilalışmalarda sekonder yaz
enfeksiyonlarının hastalıklı yapraklarda oluşan konidilerle olduğu ortaya konmuştur
SAVAŞIM
Yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklar fungusun kışlamasını sağladığından Ceviz
antraknozunun kontrol altına alınabilmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde bu inokulum kaynaklarının yokedilmesi
ile muumlmkuumln olmaktadır Ağaccedil altında bulunan hastalıklı yaprakların toplanıp yakılmalı veya
derince goumlmuumllmelidir Uumlzerinde hastalık belirtilerini taşıyan dallar kesilmesi ve budanıp
uzaklaştırılmalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillama zamanları
1 ilaccedillama tomurcukların yeni patlamaya başladığı yaprakların kedi kulağı olduuumlu
doumlnemde
2 ilaccedillama yaprakccedilıkların yarı buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
3 ilaccedillama Meyvelerin fındık buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlnemde
4 ve diğer ilaccedillamalar meteorolojik koşullar ve ilacın etki suumlresi dikkate alınarak
yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Maneb 80 WP 300 g
41
ASMADA OumlLUumlKOL
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Phomopsis viticola (Sacc) Sacc
Yaygın ve zararlı bir bağ hastalığı olan oumlluumlkol Tuumlrkiyersquode ilk kez 1967 yılında Manisarsquoda
tanılanmıştır Buguumlnkuuml bilgilere goumlre Ege Boumllgesi bağlarında oumlzellikle taban bağlarda yaygındır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Oumlluumlkolrsquoa şiddetle yakalanmış asmaların bir veya birkaccedil kolu ilkbaharda suumlrmez Bazen
tuumlm asma suumlrmeyebilir Ccediluumlnkuuml hastalık nedeniyle kollar uumlstuumlndeki tomurcuklar oumllmuumlştuumlr
Hastalığın adı bu tipik beliritiye goumlre verilmiştir
Hastalık belirtileri asmanın buumltuumln yeşil kısımlarında suumlrguumlnlerde salkım ve yaprak
saplarında yaprak ve tanelerde goumlruumlluumlr Egersquode Mayıs ayında hastalıklı omcalar kuumlccediluumlk sarı
kıvırcık ve kenar kısımları yırtık yapraklarla dikkati ccedileker Bu yapraklar yakından incelenirse
kuumlccediluumlk milimetrik siyahımsı lekeler taşıdığı ve yaprak kenarlarındaki yırtıklığın da birbiriyle
birleşip belli bir yaprak alanını oumllduumlren ve yaprak gelişiminde duumlzensizlik yaratan bu lekeler
nedeniyle meydana geldiği farkedilir Mevsim ilerledikccedile yeni hastalanmalar olmadığı iccedilin
sonradan gelişen sağlıklı yapraklar bu tipik goumlruumlnuumlşluuml hasta yaprakları oumlrter ve belirti kamuumlfle
edilmiş olur
Hastalığın suumlrguumlndeki belirtileri başlangıccedil doumlneminde suumlrguumlnuumln dip kısımlarında siyah
merkezli kuumlccediluumlk lekeler halindedir Zamanla bu lekeler oumlzellikle uzunlamasına buumlyuumlr birbiriyle
birleşir ve hasta dokuyu oumllduumlrerek suumlrguumlnuumln o kısımlarında ccedilatlak kanserleşmiş bir goumlruumlntuuml
meydana getirir Ccedilatlaklık odun dokusuna kadar iner hatta odun da ccedilatlayabilir Boumlyle lezyonlara
genellikle suumlrguumlnuumln sadece dipteki boğum aralarında rastlanır Ccediluumlnkuuml yakalanma ilk
tomurcuklardan başlar Beşinci tomurcuktan sonra suumlrguumln belirtileri yarı yarıya azalırAynı
şekilde hastalıklı bir suumlrguumlnde ertesi yıl suumlrmeyecek goumlzlerin sayısı dipten itibaren uca doğru
azalır
42
Hasta ccedilubuklar kışın beyaz renkte goumlruumlnuumlrler Beyazlaşan kısımların uumlzerinde kuumlccediluumlk
kabarık ve sık noktacıklar vardır Suumlrguumln rengiyle tam bir kontrast teşkil eden bu noktacıklar
etmenin pycnidiumrsquolarıdır
Koruklar uumlzerinde yuvarlak veya oval nekrotik lekelerin goumlruumllduumlğuuml ve bu lekelerin
tanenin suyunu kaccedilırarak buruşukluk yarattığı ayrıca koyu gri bir renk almasına yol accediltığı
saptanmıştır
Şekil 22 Asmada oumlluumlkolun belirtileri
YAŞAM CcedilEMBERİ
Pviticola kışı hastalıklı suumlrguumln dokularında misel formunda geccedilirir Dokudaki misel
asmanın dinlenme doumlneminde son derce aktiftir Sonbaharda beyaz renkleriyle dikkati ccedileken
hastalıklı suumlrguumlnler uumlstuumlnde pycnidium oluşmaya başlar Pycnidiosporlar olgunlaşması ise ertesi
ilkbaharı bulur Pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışının sadece Mayıs ve Haziran aylarında olduğu daha
sonra goumlruumllmesiği kayıtlıdır
İlkbahar yağmurları hem pycnidiumrsquolardan spor ccedilıkışı hem yayaılmaları hem de
enfeksiyonların gerccedilekleşebilmesi accedilısından son derce oumlnemli ve gereklidir Zaten bu hastalıkta
sekonder enfeksiyonlar soumlz konusu değildir Pycnidia Sonbahar-Kış doumlnemi boyunca gelişimini
Yayılma ve ilkbaharda inokulasyon
İlkbahar ve yazın
hastalık oluşumu
Goumlvdede piknit
formunda kışlama
43
suumlrduumlruuml iccedilindeki sporlar ise ancak İlkbaharrsquoda olgunlaşıp doğaya yayılır Bunların yaptığı
enfksiyonları izleyen aktif vejetasyon doumleneminde hasta dokularda yeni sporlar oluşmadığına
goumlre bir sekonder enfeksiyondan soumlz edilemez Bir vejetasyon doumlneminde goumlruumllen tuumlm
enfeksiyonlar primer enfeksiyon sayılır ve geccedilen yılların hasta suumlrguumlnleri uumlzerindeki
pycnidiumrsquolardan ccedilıkan Pycnidiosporlar tarafından yapılır
Pviticola sadece yaralardan ve doğal accedilıklıklardan penetrasyon yapabilir Hastalığın
inkubasyon suumlresi 30 guumlnduumlr Yani enfeksiyondan bir ay sonra hastalık belirtileri goumlruumlluumlr
Hastalığın yayılışı serin havalarda ilerler sıcaklar artınca yavaşlar
Şekil 23 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Budama zamanı hastalıklı suumlrguumln ve kolların dikkatle seccedililip kesilerek yokedilmesi
kışlayan inokulumu oradan kaldırması accedilısından son derece oumlnemlidir Budama yaralarına yara
macunu suumlruumllmelidir Budama zamanının erkene alınması hatta hemen sonbaharda yapılmasının
daha yararlı olacağı bildirilmektedirHastalıklı omcalardan aşı kalemi alınmamalıdır
Kimyasal savaşımda ilaccedillamalarda uyulması gereken kuralla şunlardır
Kış ilaccedillaması Budamadan sonra goumlzler uyanmadan hemen oumlnce yapılmalıdır
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Uzun suumlreli
nemli doumlnem
Beyazlaşmış
kollarda
kışılama
Yaprakta kuumlccediluumlk
sarı lekeler
Boğumlarda
uzunlamasına
siyah ccedilatlaklar
44
Yaz ilaccedillaması
1 ilaccedillama Suumlrguumlnler 2-3 cm olduğunda
2 Suumlrguumlnler 8-10 cm olduğunda
3 Suumlrguumlnler 25-30 cm olduğunda yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin SC 75 ml
Bakır hidroksit SC 100 ml
Bakır suumllfat suda ccediloumlzuumlnenkristal 4luumlk bordo bulamacı (kış)
Pyraclostrobin+metiram WG 150 g
Propineb WG 200 g
Captan WP 250 g (yaz uygulaması)
EUTYPA KANSERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDODiaporthales
FAMDiaportaceae
HASTALIK ETMENİ Eutypa lata (PersFr)Tull
Tuumlrkiye bağlarında bulunuşu ilk kez 1982 yılında Onoğur ve Atilla tarafından
bildirilmiştir Aslında bu hastalık duumlnya bağlarının da dikkatini ancak son yıllarda ccedilekmeye
başlamıştır Hastalığın gerek uumllkemizde gerekse diğer uumllkelerde ccedilok daha oumlnceden beri var
olması ancak belirtilerinin kısa boğum ve oumlluumlkol gibi diğer belirtilerle karıştırılarark farkına
varılmamış olması muumlmkuumlnduumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık beliritileri 5-6 yıldan genccedil bağlarda genellikle goumlruumllmez On yaşını aşmış
bağlarda daha yoğun olarak ortaya ccedilıkar Hasta omcaların bağdaki dağılımı belirli bir duumlzene
goumlre değil rastgeledir Belirtiler oumlzellikle tele alınmış bağlarda goumlze ccedilarpar Boumlyle bağlardaki
omcalarda goumlvdenin bir youmlnuumlndeki kollara ait suumlrguumlnler tamamen sağlıklı goumlruumlnuumlmde iken diğer
45
youmlndeki bir veya iki kolda bir anormallik goumlzlenir Bu anormallik İlkbaharda suumlrguumln gelişiminin
hızlı olduğu doumlnemde belirginleşir Sağlıklı kolların suumlrguumlnleri 25-40 cm boya ulaştığı halde
hasta olanlarda suumlrguumlnler zayıf ve kısadır Ayrıca uyur goumlzlerin aktivite kazanması sonunda
ccedilalılaşma da ortaya ccedilıkar Yapraklar sarı renkli kuumlccediluumlk ve biccedilimsizdir Yaprak kenarlarında ve
damar aralarında kurumalar goumlruumllebilir ancak solgunluk belirtisi yoktur
Mevsim ilerledikccedile yapraklar parccedilalanmış ve kavrulmuş bir goumlruumlnuumlm alır ve vaktinden
oumlnce doumlkuumlluumlrler Eğer enfeksiyon şiddetli değilse suumlrguumlndeki alt yapraklar hastalık belirtilerini
taşırken uumlst yapraklar normal goumlruumlnuumlmde olabilir Salkımlar genellikle ccediliccedileklenmeden oumlnce
kurur Tane bağlayabilen salkımlarda ise taneler kuumlccediluumlk kalır Hasta suumlrguumlnlerden uumlruumln alma şansı
ya yoktur veya ccedilok azdır
Hastalık kolda oumlnce bir veya iki suumlrguumlnde goumlruumlluumlr ertesi yıl diğer suumlrguumlnlerde de belirir
Hasta suumlrguumlnler o yaz yaşamlarını devam ettirir Fakat ertesi yıl artık suumlrmezler Zamanla tuumlm kol
canlılığını yitirirHenuumlz sağlıklı olan goumlvde ise ccedilok sayıda obur suumlrguumln meydana getirir
Hastalığı tanımaya yarayan en tipik belirti hasta koldan kesit yapılarak ortaya ccedilıkar
Kesitte oumlzden kenara doğru accedilılan uumlccedilgen şeklinde kahverengi bir alan vardır Kol belirli
aralıklarla kesilip bu kahverengileşmenin kol boyunca yayılması izlenirse bunun eski budama
yerinden başladığı ve buradan aşağı ve yukarı ya da sadece tek youmlnde ilerlediği farkedilir
Kahverengileşme goumlvdeye yakın geniş bir budama yarasından başlamışsa goumlvdeye de ulaşabilir
ve goumlvdede geniş bir kuşak halinde koumlk boğazına doğru ilerleyebilir Bu belirtiye yabancı
kaynaklarda ldquogoumlvde kanserirdquo belirtisi denmektedir Bu belirtiyi goumlsteren omcalarda canlı odun
kısmı ancak dar bir şerit halinde kalabilir
Şekil 24 Goumlvde kesitlerinde uumlccedilgen biccediliminde
46
HASTALIK ETMENİ
Eytypa lata fungusu polifag bir fungustur Ve değişik familyalardan 60 dan fazla bitki
tuumlruumlnde hastalık yapar Konukccediluları arasında kayısı badem ceviz elma armut şeftali gibi
meyve ağaccedilları ccedileşitli orman ve park ağaccedilları ile asma yer alır Uumllkemizde asmadan başka erik
ve kirazlarda da saptanmıştır Kayısı ve bademde de bulunmaktadır
HASTALIĞIN OLUŞUMU ve YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen bir yara parazitidir Budama sırasında kesik yuumlzeylere ulaşan ve ccedilimlenen sporlar
enfeksiyonu başlatır Oumlnce odun dokusu zarar goumlruumlr ve su iletimi sekteye uğrar Etmen daha
sonra hem oumlze hem de kabuğa yayılır ve tipik uumlccedilgen biccediliminde kahverengilşeşmeye neden olur
Bu arada floem de etkilenmiş ve asimilatların iletimi zarar goumlrmuumlştuumlrEtmenin salgılşadığı toksin
niteliğindeki maddelerin zararlı etkisi de eklenince hastalığın dıştan goumlze ccedilarpan tipik belirtileri
ortaya ccedilıkar
Hastalığın yıldan yıla ilerleyiş durumu asmanın beslenmesiyle yakından ilgilidir İyi
koşullardaki bağda hastalık ancak 7-12 yıl sonra ortaya ccedilıktığı halde zayıf bağlarda bu suumlre
kısadır
Etmen yaşlı ve hastalıklı kol ve goumlvdelerde peritheciumrsquolar oluşturur Ascosporlar
budama yaralarından penetrasyon yaparak uzun yıllar suumlrecek bir hastalığı başlatırlar
47
Şekil 25 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın savaşımında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin buumlyuumlk oumlnemi vardır Dikkat edilmesi gereken
en oumlnemli nokta hastalık belirtilerinin en iyi goumlze ccedilarptığı İlkbahar aylarında hasta omcaların
belirlenmesi ve bunların hasta kollarının kesilerek uzaklaştırılmasıdır Eğer bu işlemde geccedil
kalınırsa hasta kola komşu kollarda oluşan bol suumlrguumln ve yaprak hasta kısımların goumlzden
kaccedilmasına neden olabilir Hasta kolların budanması sırasında dokudaki uumlccedilgen biccedilimli
kahverengileşme dikkatle izlenmeli renk değişiminin tamamaen kaybolduğu yerin daha altından
budanmalıdır Budama sırasında havanın yağışsız olması gerekir Aksi halde yağmurla taze
budama yaralarına spor taşınması tehlikesi ortaya ccedilıkar Ayrıca normal budama işlemleri
sırasında budamanın tam dipten değil de dirsekli yapılmasının hastalığın goumlvde iccediline geccedilişini
yavaşlatacağı duumlşuumlnuumllebilir Hastalığın omcada ccedilok ilerlemiş olması ve ana goumlvdeye kadar
erişmesi durumunda hasta goumlvde ccedilıkarılmalı ve alttan gelecek obur suumlrguumlnlerden yararlanmalıdır
Enfekteli odun
Oumlluuml odun dokusu uumlzerinde
Perithecium oluşur
Peritheciumdan baharyaz
ve sonbaharda sporlar
oluşur
Sporlar nemli havada
bırakılır
Taze budama
yarası
Sporlar odun
uumlzerinde
ccedilimlenir
Kanser belirtisi
Enfekteli asmada geriye
doğru oumlluumlm
48
KARAAĞACcedil OumlLUumlMUuml
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOMicroascales
FAMCeratocystidaceae
HASTALIK ETMENİ
Ophiostoma ulmi (Buisman)Nanfin Melin Nannfeldt 1934
Duumlnyanın her yerinde goumlruumllen son derec tehlikeli bie karaağaccedil hastalığıdır ldquoHollanda
Karaağaccedil Hastalığırdquo (Dutch Elm Disease) adıyla tanınmasının nedeni ilk kez 1921 yılında
Hollandarsquodan bildirilmiş olmasıdır Tuumlrkiyersquode de 1940 yılındandan beri goumlruumllmektedir Hastalık
karaağacın bazı dallarının veya tuumlmuumlnuumln birkaccedil hafta iccedilinde kurumasına neden olur
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık ilk belirtilerini ağacın bazı dallarında veya tuumlmuumlnde yaprakların aniden veya
yavaş yavaş solması ile belli eder Solan yapraklar ccediloğunlukla kıvrılır oumlnce sarasır sonra
esmerleşir ve sonunda da normal yaprak doumlkuumlmuuml zamanı gelmeden doumlkuumlluumlrler Hastalıklı dalların
yaprak doumlkuumlmuumlnuumln hemen ardından kuruduğu goumlruumlluumlr Hastalık genellikle ağacın bir veya birkaccedil
dalında başlar ve sonradan diğer taraflarına yayılır Boumlylece de belirtiler ya ağacın belli
kısımlarında ya da hemen hemen her tarafında dikkati ccedileker
Hasta ağaccedilların dalları birer ikişer ve birkaccedil yıl iccedilerisinde kuruyabilir Bazen yeniden
iyişeşme goumlruumllebilir Bazen hastalık birdenbire ortaya ccedilıkar ve ağacı birkaccedil hafta iccedilinde
tamamaen kurutabilir İlkbaharda veya yaz başında enfekte olamuş ağaccedillarda oumlluumlm genellikle ani
olur Yaz sonunda gerccedilekleşen enfeksiyonlar ise daha az zarara yol accedilar hatta zamanla iyileşme
de olabilir
Hasta dalların kabuğu geriye doğru soyulursa odunun dış tabakasında şeritler veya
benekler halinde esmerleşme goumlruumlluumlr Hasta dalların enine kesitinde odunun dış halkalarının
kesik kesik veya tam halka şeklinde esmerlik vardır Bu goumlruumlntuuml trakelerin etmen tarafından
yakalanması ve zarar goumlrmuumlş olduğunu ifade eder
49
Şekil 26 Etmenin suumlrguumln odun dokusu ve goumlvde kesitinde neden olduğu belirtiler
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalık bir fungus ile bir boumlceğin alışılmamış işbirliği sonucunda ortaya ccedilıkar ve gelişir
Gerccedili Oulmi hastalığın tek ve gerccedilek etmenidir ve boumlceğin yardımı olmadan da hastalık
oluşturabilir Ancak fungusun hasta bie karaağaccediltan alınıp sağlam olan bir başkasına
bulaştırılmasında boumlcek vazgeccedilimez bir vektoumlr olarak rol oynar Hastalık etmeninin vektoumlruuml olan
boumlcekler Scolytus multistriatus ve Hylurgopinus rufipes isimli kabuk boumlcekleridir Fungus
larvaların accediltığı galerilerde konidi oluşturur ve bu sporlar ağacın iccedilinde ve dışında yine boumlcek
aracışığı ile yayılır Trakelere giriş boumlceğin beslenme doumlneminde galeriler accedilılırken gerccedilekleşir
Fungus aşı yoluyla da taşınabilir Sporların hava yoluyla taşınıp doğrudan enfeksiyon
yapmaları teorik olarak muumlmkuumln ise de doğal koşullarda hiccedilbir oumlnemi yoktur
Fungus kurumak uumlzere veya tamamen kurumuş ağaccedilların kabuğu iccedilinde misel veya aktif
spor verme doumlneminde coremium halinde kışlar Kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmak iccedilin de
en ccedilok tercih ettikleri yerle kurumuş kabuk altlarıdırErgin dişiler buradan tuumlneller accedilar ve tuumlnel
boyunca yumurta bırakır Yumurtalardan ccedilıkan larvalar erginlerin accediltığı galeriye dik olarak yeni
galeriler accedilıp beslenmeye başlar
Ağaccedillar enfekteli iseler fungus bu galerilerde misel ve konidi oluşturur Bu arada
boumlcekler erginleşir ve vucudu binlerce sporla bulaşık olarak hasta ağaccediltan ccedilıkıp beslenmek uumlzere
sağlam ağaccedillara gider Ergin boumlcekler canlı ve sağlıklı odunla beslenirler Bu arada odunda yara
50
ve oyuklar accedilarak taşıdıkları sporları da buraya bırakırlar Sporlar ccedilimlenir ve misel hızla
gelişerek yaralı kabuk ve odun iccedilinde ilerler Fungus ksileme ulaşınca mayamsı tipte sporlar
oluşturur Bu sporlar oumlzsu akıntısına karşıp ağaccedil iccedilinde yol kateder ccediloğalır ve yeni enfeksiyonlar
yaparlar
Ağaccedil uumlzerinde belirti goumlsteren solup kuruyan dalların sayısı bu suumlregelen enfeksiyonlarla
bağlantılıdır Enfeksiyonun ilk doumlneminde fungus oumlncelikle trakeler ve trakeidlerde yerleşir Bu
arada yakındaki parankima huumlcrelerine ilerler Dokunun fungus tarafından tuumlmuumlyle istila
edilmesi parankimada interselluumller olarak yayılması doumlneminde dalların geriye doğru oumlluumlm
tablosu ortaya ccedilıkar Ana iletim sisteminde tyllosis ortaya ccedilıkar zamk oluşur ve oumlzsu iletimi
tamamen durur İletim demetlerinin tamamaen tıkanması tyllosis ve zamk oluşumu ile trakelerde
fungusun yoğun olarak bulunmasının ortak bir sonucudur İletim sisteminin kısa zamanda fungus
tarafından işgal edilmesi ile ağaccedil kısa bir suumlre iccedilerisinde kurur
Şekil 27Hastalığın yaşam doumlnguumlsuuml
Peritheciumrsquodan
ascospor ccedilıkışı
Graphium tipinde
konidiler
Konidileri taşıyan
boumlcekler
Dişi boumlceklerin accediltığı
tuumlneller
Ksilemde misel ve
sporlar
Enfekteli dalların
ksileminde renk
değişimi
51
SAVAŞIM
Bu hastalığı oumlnlemek iccedilin dayanıklı ccedileşitler en oumlnemli korunma yoludur Asya koumlkenli
bazı dayanıklı ccedileşitler varsa da bunlar diğer oumlzellikleri youmlnuumlnden makbul ccedileşitler olmadığından
melezleme ccedilalışmalarında kullanılmaktadır
Bu hastalığın en yaygın olduğu ABDrsquode en yaygın kullanılan youmlccedilntem vektoumlr boumlceklerle
kimyasal savaşım yapmaktrı Ayrıca zayıflamış ve kurumuş karaağaccedilları kesip uzaklaştırmak
kabuk boumlceklerinin yumurta bırakmasını oumlnlediği gibi odun iccedilinde bulunan ergin oumlncesi
doumlnemler de yokedilmiş olur Ağaccedilta farkedilen hasta dalların kesilmesi ağaccedilta hastalığın
ilerleyişini bazen durdurmaktadır
Basınccedillı enjektoumlrlerle goumlvdeye sistemik fungisit uygulanması deneysel aşamada başarılı
bulunmuştur Ayrıca Pseudomonas veya bazı avirulent Ophiostoma izolatları ile yapılan
denemelerde bu hastalığın biyolojik savaşımının muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnduumlrmektedir
NECTRIA KANSERLERİ
SUB CLASSSordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Nectriaceae
HASTALIK ETMENİ
Neonectria galligena (Bres) Rossman amp Samuels in Rossman Samuels Rogerson amp Lowen 1999
Nectria cinnebarina (Tode) Fr Summa veg Scand
Bu hastalık başta elma ve armut olmak uumlzere ccedileşitli meyve ağaccedillarında orman ve park
ağaccedillarında goumlruumlluumlr Elma ve armutun en oumlnemli hastalıklarından birisidir Tuumlrkiyersquode yaygınlığı
ve zarar derecesi konusunda yeterli bilgi yokturHastalık oumlzellikle genccedil ağaccedillarda ccedilok zarar yapar
Kanser nedeniyle ağacın tuumlm goumlvdesinin kuruması soumlzkonusudur Yaşlı ağaccedillarda kanser
nedniyle bazı dallar kaybedilir Eğer kanser yaşlı bir ağacın goumlvdesinde gelişmişse ağacın
zayıflamasına ve verimden duumlşmesine neden olur
52
HASTALIK BELİRTİLERİ
Belirtiler genellikle ağacın genccedil suumlrguumlnlerinde başlarDolu ve boumlcek yaraları doumlkuumllen
yaprakların daldaki izleri dalların kırılmasıyla veya budama ile accedilılan yaralar hastalığın
başlangıccedil yerleridir Oumlnceleri sağlam dokudan ayrılan belli belirsiz bir renk değişikliği olur Daha
sonra leke koyulaşır siyahlaşır ve ccedilatlar Leke buumlyuumlkluumlğuuml birkaccedil milimetreden 50 mmrsquoye kadar
değişik buumlyuumlkluumlklerde olabilir Zamanla lezyonun etrafında şişme ve kabarma meydana
gelirHipertrofiye neden olan sağlam dokulara doğru ilerleyen fungustur Konukccedilu yara
iyileştirme dokusu (kallus) oluşturarak lezyonu ccedilepeccedilevre kuşatır Fakat kallus sonunda etmen
tarafından parccedilalanır ve kanserin buumlyuumlmesi devam eder
Ertesi yıllarda da yeni kallus oluşumu ve onun yeniden parccedilalanması olayları devam eder
Bunun sonunda ortası odun dokusu iccedillerine kadar ccediloumlkmuumlş ve kabuğu parccedilalanarak doumlkuumllmuumlş
kenarında konnsantrik halkalar halinde hipertrofik oluşumlar bulunan ve dal iccedilin ne kadar zararlı
olduğu ilk bakışta anlaşılan tipik ldquoaccedilık kanserlerrdquo oluşur Kanser merkezini ccedilevreleyen kabarık
halkaların sayısı hastalığın kaccedil yıllık olduğunu goumlsterir Bu tipik belirtiler bazı konukccedilularda ve
ccedilevre koşullarının konukccedilu iccedilin uygun olması halinde oluşur Eğer ccedilevre koşulları etmen iccedilin ccedilok
uygun ise dalın şişkinleştiği ve kabuğun ccedilatladığı goumlruumlluumlr Yıllık kallus halkaları da birbirine ccedilok
yakın değil mesafeli olarak gelişir
Etmen bir yıllık dalları yakalamışsa kurumalarına neden olur Boumlylece ağaccedilta bir ldquogeriye
doğru oumlluumlmrdquo tablosu ortaya ccedilıkar Enfeksiyon kalın dallarda ise ya da ince dal kanser nedeniyle
kurumamışsa yıldan yıla gelişen ve tipik goumlruumlnuumlm alan ldquoaccedilık kanserlerrdquo ortaya ccedilıkar Ekim-
Kasım aylarında kallus katmanalrının genellikle ccedilukur kısımlarında gruplar halinde kuumlccediluumlk kırmız
renkte peritheciumrsquolar goumlruumlluumlr
Elma ve armut meyvelerinde de ccediluumlruumlkluumlk oluşabilir yuvarlak esmer ve ccediloumlkuumlk bire leke
halinde başlayan ccediluumlruumlkluumlk meyve etine doğru ilerler Ccediluumlruumlyen kısmın uumlzerinde etmenin
konidilerinden ibaret beyaz-sarımsı fungal puumlstuumlller goumlruumlluumlr Aynı kuumlflenme goumlruumlntuumlsuuml dallardaki
kanserli boumllgelerde de rastlanırBuna neden olarak konidilerin burada da oluşmasıdır
53
Şekil 28 Goumlvde ve dallar uumlzerinde kanserler ve yara uumlzerinde peritheciumrsquolar
HASTALIK ETMENLERİ
Neonectria galligena ve Nectria cinnabarina hastalığın etmenleridir Birinci tuumlruumln
konukccediluları arasında elma armut ayva kayın guumlrgen akccedilaağaccedil Amerikan cevizi soumlğuumlt
kavakfındık ve bazı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedilları ikinci tuumlruumln konukccediluları arasında elma
yabani elme kayısı akccedilaağaccedil dişbudak boumlğuumlrtlenyabani kiraz kayın guumlrgen karaağaccedil at
kestanesi Amerikan cevizi mimoza ıhlamur armut şeftali dut ceviz ve meşe bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Nectria kanserleri ccedilok yıllıktır ve etmen kanserli boumllgede misel halinde yıllarca canlılığını
kour Sonbahar aylarında (Ekim-Kasım) peritheciumlar oluştururBunlardan doğaya dağılan
ascosporlar uumlstuumlnde eşeysiz uumlreme yapısı olan sporodochiumrsquolar ve konidiler meydana
gelirMakrokonidiler de tıpkı ascosporlar gibi enfeksiyon yapabilir
Enfeksiyon sadece yaralardan olur Ağaccedil uumlzerindeki her ccedileşit yara fungusun
penetrasyonu iccedilin uygundur Sonbaharda yapraklar doumlkuumlluumlrken bağlantı noktalarında oluşan
kuumlccediluumlk yaralar bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnem taşır Yarasız ve kuvvetli gelişim goumlsteren dallarda
enfeksiyon olmaz Ağacın zayıf duumlşmesi sonunda zayıflamış solmuş ve kurumaya yuumlz tutmuş
dallar da enfeksiyon iccedilin uygundur
Hastalığın yayılmasında ruumlzgar ve yağmurun buumlyuumlk roluuml vardır Yaprak bitleri karınca ve
boumlcekler de sporların yayılmasında oumlnemli bir rol oynarlar
Nectria kanserleri sonbaharda havaları ılık ilkve sonbahar mevsimleri ccedilok yağışlı geccedilen
yer ve yıllarda ciddi sorunlar yaratır Boumlyle iklim koşulları Sonbahar sonu ve İlkbahar başı
Nectria cinnabarina Neonectria parasitica
54
enfeksiyonları iccedilin uygundur Bu doumlnemlerde patojen ağaccedil dokularında daha iyi tutunur ve
ilerleme kaydeder Konidi ve ascosporlar 2-300C arasında ccedilimlenir Kurağa karşı duyarlı olmakla
beraber kısa suumlren kuraklık hastalığı durduramaz Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 18-
240Crsquodir Hızlı buumlyuumlyen ve azotlu guumlbrelerle fazla beslenen ağaccedillarda hastalığa duyarlılık artar
Canker Nectria galligena
Şekil 29 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol sltına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok buumlyuumlk oumlnemi vardır
Hastalık etmeni gerek misel halinde gerekse konidi ve ascospor halinde kanserli boumllgelerde
bulunur Kanserli boumllgelerin ve genccedil dalların tamamaen kesilerek yakılması kanser goumlvdede ve
goumlzden ccedilıkarılamayacak dallarda ise hasta boumllgenin iyice ovulup uzaklaştırılması ve yara yerine
dezenfektan bir madde suumlruumllmesi oumlnerilir
Perithecium ascuslar ve parafizler
Oumlluuml dal uumlzerindeki kanserlerde kışı
geccediliren misel ve peritheciumlar
Bir yıllık
kanserler
Dal veya suumlrguumln uumlzerinde gelişen kallus
tabakalı yaşlı kanserler
Genccedil kanser yarası
ascosporlar
konidi
Sporodochium ve
konidiler
55
Enfeksiyonların ccediloğu yaprak bağlantı noktasından olduğu iccedilin sonbaharda yaprak
doumlkuumlmuumlnden hemen sonra 2rsquolik Bordo bulamacı veya 04 oranında bakırlı bir ilaccedil atılması
tavsiye edilir
Oumlzellikle ilk birkaccedil yıl iccedilinde ağaccedillara fazla guumlbre vermemeli kış donlarına duyarlı ccedileşit
yetiştirmekten kaccedilınmalıdır Meyve ağaccedillarının hastalığa duyarlılığı değişiktir Elma ccedileşitleri
arasında Nectriarsquoya ccedilok dayanıklı ccedileşitler bilinmemektedir
TAHILLARDA SİYAH BACAKLILIK
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Incertae sedis
FAM Magnoporthaeae
Hastalık etmeni Gaemannomyces graminis (Sacc) Arx amp DL Olivier 1952
Ggraminis var graminis Ggraminis var tritici Ggraminis var avenae gibi fizyolojik
oumlzelleşeme goumlsteren tipleri vardır
Siyah bacaklılık hastalığı (Take all) duumlnyanın en tanınmış ve oumlnemli tahıl
hastalıklarından birisidir Ilıman kuşak uumllkelerinde ccedilok yaygındır Hastalığın serin ve nemli
boumllgelerde olduğu kadar sıcak ve kurak yerlerde de oumlnemli olduğu bildirilmektedir Tuumlrkiyersquode
bulunuşu ilk kez 1971-1972 yıllarında Guumlneydoğu Anadolursquoda kaydedilmiştir (İren1981)
Hastalığın İccedil Anadolu marnmara ve Trakya boumllgelerinde de goumlruumllduumlğuuml kayıtlıdır Siyah
Bacaklılık hastalığı uumlzerinde uumllkemizde pek az ccedilalışma buluduğu iccedilin yayılış durumu hakkında
fazla bir bilgi bulunmamaktadır
Siyah bacaklılık hastalığının goumlruumllduumlğuuml başlıca tahıl tuumlrleri buğday ve arpadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bir toprak patojeni olduğu iccedilin bitkileri koumlk sisteminden yakalar ve
hastalandırır Hasta bitkilerin koumlkleri giderek siyahlaşır ve ccediluumlruumlyerek fonksiyonunu kaybederBu
nedenle bitkinin toprak uumlstuuml kısımlarının gelişimi geri kalır bodurlaşma ve yaprakalarda sararma
ortaya ccedilıkar Bu belirtiye tarlada tek tek ocaklar halinde rastlanır Olgunlaşma doumlnemine
ulaşabilen hasta bitkiler vaktinden oumlnce oumlluumlr ve nemli havalarda uumlzerlerini siyah bir fungal oumlrtuuml
kaplar Oumllecek derecede etkilenmemiş bitkilerin başakları anormal beyazımsı goumlruumlnuumlmleri
nedeniyle kolayca fark edilir bunların daneleri ya ccedilok azdır veya hiccedil yoktur Hastalığın daha
56
hafif seyrettiği durumlarda hasta bitkilerin başaklarında normalden kuumlccediluumlk ve cılız goumlruumlnuumlşluuml
daneler bulunur Hastalığın tanıtıcı diğer belirtileri tahıl koumlkleri uumlzerinde koyu kahverengi
miseliyal ipliklerin goumlruumllmesi koumlk gelişiminin ccedilok zayıf ve asimetrik oluşudur
Şekil 30 Karabacaklılık hastalığının koumlklerdeki belirtisi ve başaklarda beyaz renk oluşumu
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Peritheciumrsquolar hasta bitkilerde yaprakalrın dip kısımlarında veya hasattan sonra geride
kalan sap artıkları uumlzerinde oluşur Ascosporların toprakta canlılıklarını suumlrduumlruumlp ertesi yılın
bitkilerinde enfeksiyon yapmaları pratik olarak muumlmkuumln goumlruumlnmemektedir Ccediluumlnkuuml bu fungus
topraktaki antagonizma olaylarına karşı son derecede duyarlıdır Diğer funguslarla rekabet edip
saprofit yaşayacak kadar da guumlccedilluuml değildir
Hastalığın primer enfeksiyon kaynağı 1 yıl oumlnceden tarlada kalmış hastalıklı artıklardır
Fungus buralarda canlılığını 1 yıldan uzun bir suumlre koruyabilir Sıcaklığı uygun yeterli neme
sahip iyi havalanan ve azotccedila zengin topraklarda fungusun inokulum yoğunluğu artar Etmen
Pertithecium ve ascosporlar
57
tarlada bulunan herhangi bir yabani buğdaygil bitkisinin koumlklerinde de canlılığının suumlrduumlrebilir
Fungusun toprakta uzun suumlre varlığını korumasında ccedilok yıllık otların koumlklerinde yaşama şansına
sahip olmasının buumlyuumlk roluuml vardır Enfeksiyon genccedil-yaşlı tuumlm koumlklerin epidermisinden doğrudan
gerccedilekleşir Hifler kabuktan geccedilip iletim dokusuna ulaşır Floemde bozulma kalbur borularında
tıkanıklık ve ccedileperlerinde ccedilatlamaya neden olur Hifler aynı zamanda ksilem iccedilinde de gelişir ve
tıkanmasına yol accedilar Buumltuumln bunlar sonucu asimilat ve iyonların enfeksiyon boumllgesinin aşağısına
taşınması zorlaşır Boumlylece koumlk gelişimi durur karbonhidratlar koumlklerin hastalıksız kısımlarına
normalden fazla gider ve sonunda yan koumlk oluşumu uyarılmış olur Ilıman iklime sahip yerlerde
İlkbaharda toprağın ısınmasından oumlnce hastalık zarar yapamaz ancak daha sonra hastalığın
şiddeti vejetasyon periyodu suumlresince devamlı artar
Bu hastalık uumlzerinde yapılan yayınların ccediloğunda nemli iyi havalanabilen ve alkali
reaksiyona sahip topraklarda siyah bacaklılık şiddetinin arttığı kayıtlıdır Ayrıca toprakta drenajın
koumltuuml olması yuumlksek toprak sıcaklığı ve koumlklerde herhangi biri nedenle oluşan yaralar hastalığı
arttırıcı role sahiptir
58
Şekil 31 Karabacaklılık hastalığının yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalığın kontrol altına alınmasında kuumlltuumlrel oumlnlemler son derece oumlnemlidir Bilinen
dayanıklı bir ccedileşit ve oumlnerilebilecek bir fungisit bulunmamaktadır
En oumlnemli kuumlltuumlrel oumlnlem konukccedilusu olmayan bitkilerle ekim noumlbeti uygulamaktır
Graminae familyasından yabancı otları tarlada bulundurmamak veya tarlada kendiliğinden
buğday vsgelişmesine izin vermemek yeterli potasyum fosfor ve amonyum (nitrat formunda
olmayan) guumlbrelemesi yapmak etmene karşı tolerant buğday ccedileşitleri yetiştirmek gerekir
Triadimenol etkili maddeli fungisit ile tohum ilaccedillamasının hastalığı 60-75 oranında azalttığı
saptanmıştır
Perithecium ve
Ascuslar
Ascus ve
ascosporlar
Koumlk ve koumlk tacında
enfeksiyon Sıyahlaşan koumlkler ve
bitkinin oumlluumlmuuml
Yaprak
kınından
ascosporların
girişi
Koumlklerde gelişen
miselin koumlk
temaslarıyla
yayılması
Siyah
miselyum
59
Son yıllarda siyah bacaklılık hastalığının savaşımında biyolojik savaş araştırmalarına
ağırlık verildiği goumlruumllmektedir Bazı topraklarda Ggraminisrsquoi baskı altında tutucu hastalık
yapmasını oumlnleyici doğal bir oumlzellik olduğu saptanmıştır Bu engelleyici oumlzelliğin bir topraktan
diğerine nakledilebildiği bilinmektedir Engelleme oumlzelliğinin biyolojik koumlkenli olduğu ve
buğday koumlklerinde kolonize olan ve etmene antagonistik etki goumlsteren pseudomonas genusundan
bakterilerin roluuml olduğu saptanmıştır
Buğdayın koumlk salgıları bu bakterilerin gelişimini uyarmakta ve buğday tarlalarında
yoğunlukları zamanla hızla artmaktadır Boumlylece zamanla toprakta ldquosuppressiviterdquo yani baskı
altında tutma oumlzelliği oluşmaktadır Bu bakterilerin deneysel başarıları bulunmakla beraber
tohuma uygulanması ile tarlada hastalığı oumlnlemek accedilısından başarı sınırlı kalmaktadır
CcedilAVDAR MAHMUZU
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Hypocreales
FAM Clavicipitacae
Hastalık Etmeni Claviceps purpurea (Fr) Tull
Ergot adıyla da tanınan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumlluumlr Kuumlltuumlr bitkilerinden
oumlzellikle ccedilavdarda yaygındır Fakat buğdayda ve ender olarak da arpa ve yulafta rastlanır Yabani
kuumlltuumlruuml yapılan Gramineae tuumlruuml ccedilayır bitkilerinde de bu hastalık yaygındır
Uumllkemizde de goumlruumllen Ccedilavdar Mahmuzu hastalığının oumlnemi verimi azaltmasından değil
etmenin oluşturduğu sklerotların zehirli alkoloidler iccedilermesinden ileri gelir ldquoErgot alkoloidlerirdquo
olarak tanınan bu maddelerin farmokoloji ve toksikolojide oumlnemli bir yeri vardır
Ccedilavdar Mahmuzu ccedilok eski devirlerden beri insanlar tarafından tanınan bir hastalıktır MOuml
600 yıllarında Asurlular ldquozehirli tanelerrdquoin varlığını bildirmişlerdir MOuml 300-400 yıllarında
yazılmış bir kitapta kadınlarda duumlşuumlklere neden olan ve tahıllarda bulunan esmer renkli tanecikler
tarif edilmiştir Orta ccedilağda insanların el ve ayak parmaklarında şiddetli yanma ile başlayan ve
kuru gangrene kadar ilerleyen bir hastalığın bazı yıllar epidemik hal aldığı kayıtlıdır Bu hastalığa
ergot iccedileren un yenmesi neden olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde de Ergot salgınları goumlruumllmuumlştuumlr 1926rsquoda
60
Rusyarsquoda 1929rsquoda İrlandarsquoda 1951rsquode Fransarsquoda ergot zehirlenmeleri salgın niteliği
taşımaktaydı
Ergot alkoloidlerin yaptığı hastalıklara ldquoErgotizmrdquo denir Akut zehirlenmelerde bulantı
kusma ishal baş doumlnmesi sara noumlbetleri goumlğuumlste sıkışma ve guumlccedil nefes alma uyuşukluk goumlrme
bozukluğu ve kısa zamanda da oumlluumlm meydana gelir Bazen de el ve ayak parmakları ile burun ve
kulaklarda gangren goumlruumlluumlr Kronik zehirlenmelerde ise klinik tabloya hakim olan gangrenlerdir
Parmaklarda kuru gangrenler ortaya ccedilıkar parmaklar kendi kendine kopup duumlşebilir Ccediliftlik
hayvanlarında ergotizm belirtileri duumlşuumlk yapma kuyruk ve tırnakların kopup duumlşmesi sinir
sisteminde felccedil ve sindirim sistemi bozukluğu şeklindedir
Ccedilavdar Mahmuzu etmeninin konukccediluları arasında buğday arpa ve triticale (buğday ve
ccedilavdar melezi) de vardır En oumlnemli Ergot alkoloidleri Ergotamin Ergotoksin ve Ergonovinrsquodir
Bunlar Tıp alanında yararlı biccedilimde kullanılır Ergot alkoloidlerinden hazırlanan preparatlar
oumlzellikle doğum olaylarında kan durdurucu olarak başarı ile uygulanmaktadır Alkoloidler
damarlarda daraltıcı bir etkiye sahiptir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Ergot ccedilavdarın ccediliccedilek doumlneminde ilk belirtilerini oluşturur Hasta başaklarda ccediliccedileklerden
krem-altın sarısı renkte yapışkan damlacıklar sızar Oumlnceleri pek farkedilmeyen bu sızıntı ve
beyazımsı renkli misellerin yerini ccedilok geccedilmeden sert boynuz veya mahmuz goumlruumlnuumlşuumlnde
morumsu siyah renkli kitleler alır Uzunlukları 02-25 cm olan bu kitleler etmenin hastalığa
adını veren sklerotlarıdır
Şekil 32 Ergotlu başaklar ve sklerot uumlzerinde gelişen peritheciumlar
61
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hasta başaklardan doumlkuumllen sklerotlar toprakta uzun suumlre hiccedil zarar goumlrmeden kalır Aktif
hale geccedilip ccedilimlenebilmeleri iccedilin en az 3 aylık bir bekleme doumlnemi gerekir Dinlenme devresini
tamamlayan sklerotlar İlkbaharrsquoda birccedilok sapccedilık vererek ccedilimlenir Bunların ucunda et kırmızısı
renginde birer başccedilık oluşur Başccedilıklar aslında pseudoparankimatik yapıda bir stromadır Stroma
iccedilinde hemen perithecium oluşumu başlar Her perithecium stroma iccedilinde fakat ccedilevreye yakın ve
ostiolrsquouuml dışa accedilılacak şekilde yer alır Olgunlaşan peritheciumrsquodan ascosporlar doğaya yayılır
Ascospor oluşumu ve dağılımı ccedilavdarın ccediliccedilek zamanına rastlar Ccediliccedileğe ulaşıp ccedilimlenen
sporlar ya stigma yoluyla veya doğrudan ovariumu enfekte eder Yumurtalık dokularında gelişen
fungus bir hafta iccedilinde bol miktarda konidi oluşturan sporodochiumrsquolar oluşturur Konidi ballı
ve yapışkan bir sıvı ile bulaşık durumdadır Nektara benzetilen bu sıvının orjini bilinmemektedir
Boumlcekleri cezbedici nitelikte olan bu nektar boumlcekler aracılığı ile ccediliccedilekten ccediliccedileğe hastalığın
yayılmasını sağlar Hastalık yağmur damlalarıyla da yayılır Ccediliccedilek doumlnemi boyunca suumlregelen
sekonder enfeksiyonların sorumlusu konidilerdir Enfekteli yumurtalıklardan normal daneler
yerine oumlnce misel kitlesi sonra da mahmuz şeklinde sklerotlar oluşur Sklerotlar toprağa
karıştıran hastalığın yıldan yıla geccedilişini sağladığı iccedilin hasat zamanı sağlam tanelere karıştıran
insan ve hayvan sağlığı iccedilin tehlike teşkil eder
Hastalığın ccedilıkışı nemle yakından ilgilidir Oumlzellikle sekonder enfeksiyonların meydana
gelişinde neme olan ihtiyaccedil daha fazladır Bu nedenle İccedil Anadolursquoda problem olduğu buguumlne
kadar hiccedilgoumlruumllmemiştir
62
Şekil 33 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Ccedilavdar Mahmuzunun goumlruumllduumlğuuml yerlerde yapılması gerekenler şunlardır
1 Sklerotları tamamen ayıklanmış temiz tohumluk kullanmak
2 Ccedilavdarı ekim noumlbetine almak ve bir suumlre tahıl tarımı yapmamak
3 Tarla kenarında etmene konukccediluluk edebilecek yabani Graminaersquoleri temizlemek
4 Toprağa duumlşmuumlş sklerotların aktivite kazanmasını engellemek iccedilin derin bir suumlruumlm
uygulamak
5 Hayvan yemi olarak veya insan beslenmesinde kullanılacak uumlruumlnuuml sklerotlardan
tamamaen ayırmak veya bulaşık yemeklik ccedilavdarı 3 saat beklettikten sonra iccedilinde 18-20
oranında sofra tuzu bulunan suya koyarak su uumlzerinde yuumlzen sklerotları tamamen ayırıp
uzaklaştırmak
63
BEYAZ KOumlK CcedilUumlRUumlKLUumlĞUuml
SUB CLASS Sordariomycetes
ORDO Xylariales
FAM Xylariacae
Hastalık Etmeni Rosellinia necatrix Berl ex Prill rsquodir
Duumlnyanın pekccedilok uumllkesinde bulunduğu bilinen Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml uumllkemizde Ege
Boumllgesi bağlarında yaygın ve zararlı bir hastalıktır Yine Ege Boumllgesi incir yetiştirme alanlarında
pekccedilok ağacın kurumasına neden olduuumlı bilinmektedir Uumlreticiler tarafından ldquo İncir koumlk uyuzurdquo
adı verilen hastalık yuumlzuumlnden bir kısım incirler koumlklenerek yerine zeytin dikilmiş bir suumlre sonra
zeytinlerde de aynı hastalığın meydana geldiği goumlruumllmuumlştuumlr Kiraz ve kayısı ağaccedillarının
koumlklerinde de bu hastalığın zararına rastlanmıştır Hastalık etmeni polifagdır Bu nedenle de
yaşama ve yayılma alanı geniştir Ekonomik accedilıdan en ccedilok zararlı olduğu bitkiler ise asma ve
meyve ağaccedillarıdır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlne yakalanan bitkilerde goumlruumllen belirtiler genelde diğer koumlk
hastalıklarındaki gibidir Bitkilere karşıdan bakarak hastalık nedenini anlamak muumlmkuumln değildir
İlk belirtiler yapraklarda goumlruumllen sararmadır Sararma bazen ağacın bir tarafında bazen de
tamamında olabilir Etmen ağacın sadece bir tarfındaki koumlkleri yakalamışsa o taraftaki dallarda
belirti ortaya ccedilıkar Sararıp solan yapraklar bir suumlre sonra doumlkuumllduumlğuumlnde ağaccedilta normale oranla
bir yaprak azlığı dikkati ccedileker Hastalığa birkaccedil yıl oumlnce yakalanmış asma ve meyve ağaccedillarında
yapraklarda kuumlccediluumllme ve gelişmede durgunluk da vardır Hatta hastalığın daha ileri doumlnemlerinde
geriye doğru oumlluumlm tablosu da goumlruumlluumlr Hasta ağacın tacı yıldan yıla kuumlccediluumlluumlr yeteri kadar
tomurcuk oluşturamaz ve meyve veremezler meyveleri kalitesiz olur veya irileşip olgunlaşmadan
doumlkuumlluumlrler
Hasta bitkinin koumlkleri accedilılıp incelendiğinde ince koumlklerin ccediluumlruumlyuumlp esmerleştiği goumlruumlşluumlr
Kalın koumlklerin uumlzeri ve ccedilevresindeki toprak beyaz renkli miseller ile sarılmış haldedir Bu
koumlklerin oumlluumlmuumlyle uumlzerlerindeki misel esmerleşir koyu renkli ve sert kitlecikler halini alır Bu
kitleler sklerot olarak nitelenebilir Sklerotlar uygun koşullarda aktivite kazanarak beyaz renkli
misel ve eşeysi uumlreme yapısı olan coremiumrsquoları oluşturur Ccediluumlruumlmeye başlamış koumlkler uumlzerinde
beyaz saccedil goumlruumlnuumlmuumlndeki fungal oumlrtuuml hastalıklı koumlklerin kabuğu altında da goumlruumlluumlr
64
Roselliniarsquonın yaptığı bu beyaz koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml şapkalı mantarlardan Armillaria
mellearsquonın yaptığı koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml ile karıştırmamak gerekir Armillaria ccediluumlruumlkluumlğuumlnde koumlk
uumlzerinde belirgin ve kuvvetli rizomorflar bulunur Rosellinia koumlk ccediluumlruumlkluumlğuumlnde ise gevşek yapılı
ve ince pamuk ipliklerini andıran miseller bir suumlre sonra esmerleşerek sklerotlara doumlnuumlşuumlr ve
tipik goumlruumlntuumlsuuml yok olur Ayrıca Rosellinia hiflerini oluşturan tipik armut şeklindeki huumlcreler
tanımada buumlyuumlk rol oynarlar
Hastalık bir asmada veya meyve ağacında tipik belirtilerini oluşturduğunda enfeksiyon
başlangıcı uumlzerinden birkaccedil yıl geccediltiği duumlşuumlnuumllmelidir
Şekil 34 Kabuk uumlzerinde misel ve sklerotlar
HASTALIK ETMENİ
Etmen Rosellinia necatrix Berlex Prillrsquodir
Konukccedilularından bazıları asma zeytin turunccedilgil armut elma kiraz kayısı şeftali erik
ayva cevia Antep fıstığı kestane incir orman ağaccedillarından karaağaccedilmeşesoumlğuumltkavaksuumlsuuml
bitkilerinden guumll begonya yasemin nergislaleayrıca fasuumllye yonca arpa pancar patates ccedililek
vs dir
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Rnecatrixrsquoin miselyumu kuraktan ve diğer mikroorganizmalardan zarar goumlrmeden
toprakta yıllarca kalabilir Hastalıklı koumlk artıkları fungusu yıllar boyu canlı olarak taşır Bir
denemede laboratuarda tutulan ve ara sıra sulanan elm ağacı koumlklerinde fungusun 8 yıl canlı
kaldığı saptanmıştır Hastalık etmeninin kışlamasında ve yayılmasında hatta enfeksiyon
yapmasında ne perithecium ve ascosporların ne de conidilerin pratik bir oumlnemi vardır Hem
yayılmada hem de enfeksiyonlarda etkin tek şey misellerdir
65
Hastalığın yayılması ccedilok yavaş ve zordur Ccediluumlnkuuml buumltuumln toprak fungusları gibi Rnecatrix
de toprak iccedilinde hastalıklı koumlklerden ancak 5-10 cm kadar ilerleyebilir Bu sırada da rastladığı
koumlkleri enfekte eder Fungus tercihan genccedil koumlkleri ve koumlk uccedillarını yakalar Ccediluumlnkuuml buradan
penetrasyon daha kolaydır Enfeksiyondan sonra koumlk kabuğunu sararak uzunluğuna ilerler odun
ile kabuk arasında da yayılır Ancak oduna geccedilip zarar veremez zarar kabuk ve kambiyumdadır
Hem genccedil fidanlar hem de olgun ağaccedillar aynı şekilde hastalanır Fakat hastalık belirtileri
genccedil ağaccedil ve fidanlarda daha erken goumlruumlluumlr Ccediluumlnkuuml bunlarda koumlk sitemi henuumlz ccedilok iyi
gelişmemiştir ve hastalık sonucu goumlrev yapamayan koumlk sayısı az da olsa ağacı etkiler sararma ve
kurumalar ortaya ccedilıkar
Hastalık etmeni nemli ve sıcak toprakları sever Bu yuumlzden taban arazilerde hastalık daha
ccedilok goumlruumlluumlr Sel baskınlarından sonra zayıflayan koumlkler de hastalığa ccedilabucak yakalanır
SAVAŞIM
Hastalıktan korunmak ve kontrol altında tutmak iccedilin yapılması gerekenler şunlardır
1 Ağır ve su tutan topraklarda bahccedile kurulmamalı havalandırma ve drenaj sağlanmalıdır
Sel suları ile gelen toprak yığınlarının koumlk boğazından uzaklaştırılıp dağıtılması gerekir
2 Sulama suyu ve guumlbre ağacın dibinden değil taccedil izduumlşuumlmuumlnden verilmelidir
3 Toprak işleme aletleri ile koumlklerde yara accedilılmamalı bulaşık bahccedilelerde İlkbaharda
ağaccedilların koumlk boğazını ana koumlklere kadar accedilarak havalanması sağlanmalı ccediluumlruumlyen koumlkler
dikkatle seccedililip ccedilıkarılmalı bulaşık kısımları ccedilevreleyen toprak da uzaklaştırılmalıdır
4 Ccediluumlruumlmuumlş ve koumlklenmiş ağaccedillar kendi ccedilukurunda yakılarak imha edilirken bulaşık
toprağın da sıcaklıkla dezenfeksiyonu sağlanmış olur Ayrıca ccedilukurlara 1 m3 iccedilin 3 kg
hesabıyla soumlnmemiş kireccedil tozu doumlkuumllerek ardından 35rsquolik karaboya (FeSO4) eriyiği
doumlkuumllmelidir Bu kısma yeni fidan dikimi iccedilin en az 1 yıl beklenmelidir
5 Hastalık yeni bulaşmışsa ccediluumlruumlyen koumlkler iyicie temizlendikten sonra yara yerlerine yara
macunu (750 g ardıccedil katranı+250 g goumlztaşı) suumlruumllmeli veya accedilılan yerlere 2-5 litre FeSO4
eriyiği doumlkuumllmelidir Bulaşık bahccedilelerdeki sağlam ağaccedilları korumak iccedilin ağaccedil diplerine
m2rsquoye 10 litre hesabıyla 4 FeSO4 veya 1 goumlztaşı doumlkuumllmelidir
6 Dayanıklı ccedileşitler yetiştirilmelidir
66
BAĞ ANTRAKNOZU
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Myringiales
FAM Elsinoaceae
Etmen Elsinoe ampelina Shear
Avrupa bağlarının en eski hastalıklarındandır Asma yetiştirilen her uumllkede varlığı
bildirilmiştir Hastalığın Tuumlrkiyersquode yayılış alanı ve zarar derecesini belirleme amacıyla yapılmış
kapsamlı bir ccedilalışma bulunmamakla birlikte hastalığın yurdumuzda yaygın olduğu nemli yıllarda
ve nemli mikroklimalarda ekonomik oumlneme sahip zararlı bir hastalık olduğu bilinmektedir
Hastalığa bağcılar Ccedilelik marazı Koumlmuumlr Marazı ve Antraka adlarını da vermektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Asmanın buumltuumln yeşil kısımları hastalığa yakalanabilir En ccedilok goumlruumllduumlğuuml yerler yapraklar
yeşil suumlrguumlnler ve meyvelerdir Yaoraklara oumlnce kuumlccediluumlk gayrimuntazam milimetrik lekeler belirir
Zamanla orta kısımları gri kenarları koyu kahverengi borduumlrluuml olan bu lekelerin ortası mevsim
donunda genellikle delinir Suumlrguumlnlerin boyu 5 cmrsquoden kuumlccediluumlkken yapraklardan daha da
duyarlıdır Oumlnce accedilık hahverengi ve yuvarlak bir leke halinde başlayan belirti giderek eliptik
ortası ccediloumlkuumlk ve gri kenarı kabarık ve koyu renkli bir lezyon halini alır Fazla sayıda lezyon
birbirleriyle birleşip kanser goumlruumlnuumlmuuml kazanabilir ve ccedilok sayıda lezyon bulunan suumlrguumln zamanla
kuruyabilir
Bazen etmenin kambiyuma kadar olan dokuları tahrip ettiği goumlruumlluumlr Yaz ortalarında
nemli havalarda lezyonun ccediloumlkuumlk olan orta kısmında etmenin sporlarından ibaret pembemsi
ıslaklıklar dikkati ccedileker Hasta suumlrguumlnlerin yaprakları kuumlccediluumlktuumlr hastalık şiddetli ise suumlrguumlnlşer
gelişemez ve kurur Yaprakların orta damarları ve saplarıyla suumlluumlklerde goumlruumllen lezyonlar da
suumlrguumlnlerdekine benzer
Tanelerde ldquokuşgoumlzuumlrdquo denen tipte belirtiler oluşur Merkezleri gri olan bu lekelerin kenarı
kırmızımsı kahverengi bir kuşakla ccedilevrilmiştir İlk başlarda bu lekeler kuumlccediluumlk ve koyu kırmızıdır
Bir tane uumlzerinde değişik sayıda leke bulunabilir Buumlyuumlkluumlkleri ccediloğunlukla 6-7 mm kadardır
Lekeli meyvenineti bozulmaz fakat lekenin altındaki huumlcrelerin oumllmesine karşılık ccedilevredeki
dokular gelişmeye devam ettiği iccedilin tanenin şekli bozulur bazen de ccedilatlama goumlruumlluumlr Hastalıklı
olgun taneler uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır
67
Şekil 35 Hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Elsinoe ampelina Shearrsquodır Lezyonların ortasındaki acervuluslarda vejetasyon devresi
boyunca fakat yalnız yağmurlu havalarda bol miktarda konidi oluşur Konidi kitle halindeyken
pembemsi renkte goumlruumlnuumlr Konidi renksiz tek huumlcreli ve uzunca ya da yumurta biccedilimindedir
Eski kanserler uumlzerinde kış doumlnemi boyunca oluşan ascocarplarda 3 boumllmeli ve renksiz
ascosporlar bulunur
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen ccedilubuk lezyonlarında misel halinde kışlar İlkbaharda aktivite kazanarak konidi
oluşturur Daha ender olarak fungusun ccedilubuklardaki eski lezyon boumllgelerinde ascocarp
oluşturduğu ve ilkbaharda olgunlaşan ascosporların primer enfeksiyonlar yaptığı kayıtlıdır İlk
enfeksiyonlardan sonra suumlrguumlnlerde gelişen lezyonların orta kısımlarında oluşan ilk konidi
generasyonu yaprak ve salkım sapı suumlluumlk ve koruklardaki enfeksiyonları başlatır Sekonder
enfeksiyonlar vejetasyon suumlresi boyunca devam ederse de genellikle en uygun zaman İlkbahar ve
yaz başlangıcındaki yağışlı doumlnemdir
Antraknoz iccedilin en oumlnemli iklim faktoumlruuml nem daha doğrusu yağıştır Total yağıştan ziyade
İlkbahar ve yaz başlarındaki yağışların bu hastalık iccedilin oumlzel bir oumlnemi vardır Bu doumlnemlerde
devamlı ccediliğ duumlşen taban bağlarda hastalık her yıl zarar verir Buna karşılık yağış durumunun
yıldan yıla değiştiği yerlerde sadece yağışlı yıllarda tehlike soumlzkonusudur Yayılma yağmurla
olur
68
SAVAŞIM
Etmen hastalıklı ccedilubuklarda kışladığından bunların dikkatle budanıp imha edilmesi ccedilok
oumlnemlidir Hasta ccedilubuklar dikkatle seccedililerek budanmalı ve bağdan uzaklaştırılarak yere doumlkuumllmuumlş
hasta bitki artıkları ile birlikte imha edilmelidir Kimyasal savaşımında uygulananlar şu
şekildedir
Kış ilaccedillaması Bu ilaccedillamalar bağlar budandıktan sonra goumlzlerin henuumlz uyanmadığı devrede
uygulanmalıdır
Yaz ilaccedillaması Bağ mildiyoumlsuuml iccedilin suumlrekli ilaccedillı savaşım yapılan yerlerde bağ antraknozu iccedilin
ayrıca yaz ilaccedillamasına gerek yoktur
Birinci ilaccedillama Suumlrguumlnler 5ndash10 cm olduğunda
İkinci ve diğer ilaccedillamalar 1 ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak taneler yarı
buumlyuumlkluumlğuumlnuuml aldığı doumlneme kadar ilaccedillamalara devam edilir Ccediliccedileklenme doumlneminde ilaccedillama
tavsiye edilmez
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bakır oksi klorid 50 WP 300 g 1ilaccedillama
500 g diğer ilaccedillamalar
Bakır Suumllfat 25 suda ccediloumlzuumlnen kristal 3 luumlkBordo bulamacı (kış muumlc)
KEREVİZDE SEPTORİA HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideoycetes
ORDO Capnodiales
FAM Mycosphaerellaceae
Etmen Septoria apiicola Speg
Septoria Hastalıkları duumlnyada ccedilok sayıda bitki tuumlruuml uumlzerinde goumlruumllmektedir Yapraklarda
leke ve yanıklıklara neden olmaktadır Bu bitki tuumlrleri iccedilerisinde buğday ve diğer graminae
tuumlrlerinde yapraklarda kızarma kerevizde domateste vd yaprak lekelerine neden olan oumlnemli ve
yaygın bir hastalık olarak bilinmektedir
69
HASTALIK BELİRTİLERİ
Sebzeler uumlzerinde goumlruumllen hastalık yapraklarda kuumlccediluumlk sarımsı benekler biccediliminde
başlamakta daha sonra genişleyerek soluk kahverengiye veya sarımsı gri renge doumlnmekte ve
sonunda da ccediloğunlukla etrafı dar bir sarı alan ile ccedilevrili koyu kahverengi bir renk oluşmaktadır
Lekeler konukccedilu ve fungusun tuumlruumlne bağlı olmak uumlzere buumlyuumlkluumlğuuml belli belirsiz bir buumlyuumlkluumlkten
1-2cm ye kadar ulaşan buumlyuumlkluumlklere ulaşmaktadır Lekelerin etrafında yuvarlak bir halka
olabildiği gibi sınırları belirsiz de olabilmektedir Hastalıktan etkilenen yapraklarda renk sarıya
doumlnmekte ve yapraklar kurumaktadır Yapraklar uumlzerinde oluşan lekelerde kuumlccediluumlk noktacıklar
şeklinde siyah renkli piknitler oluşmaktadır Hastalık bitkinin alt kısımlarında başlayıp yukarıya
doğru ilerlemektedir
Şekil 36 Kereviz yaprakları uumlzerinde leke oluşumu piknitler ve piknidiosporlar
HASTALIK ETMENİ
Septoria fungusu koyu renkli piknitlerin iccedilerisinde uzun renksiz saccedil teli gibi iccedilerisinde
bir veya birden fazla huumlcre bulunan konidiler bulunmaktadır
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Piknitler nemli koşullarda şişmekte ve uzun baca dumanı biccediliminde spor kitlelerini
doğaya bırakmaktadır Konidiler yağmur sulama suyu aletler gibi pek ccedilok yolla ccedilevreye
dağılmaktadır Fungus tarlada kalan bitki artıklarında ve tohum iccedilerisinde bulunan misel veya
piknitler iccedilerisinde konidi formunda kışlar Fungus tohum iccedilerisinde taşındığında gelişen
fidelerde ccediloumlkerten belirtisi goumlruumllmektedir Tuumlm Septoria tuumlrleinde enfeksiyon oluşumu iccedilin
yuumlksek nemli koşullar gerekmektedir Hastalık gelişimi iccedilin 10-27 0C aralığındaki sıcaklık koşulu
bulunmaktadır
70
Şekil 37 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalıkla savaşımda temiz tohum ve tarlanın kullanılması 2-3 yıl ekim noumlbeti yapılması
hastalıklı bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması oumlnerilmektedir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Bordo bulamacı sıvı Dekara 750+1500 g (fidelik)
Ziram 80 WP 400g
Konidiler yağmur vd
yollarla dağılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder Fungus doğrudan veya
stomalardan penetrasyon yapar
Konidiler yağmur sulama
suyu ile piknitlerden atılır
Fungus misel veya
piknitlerde ve enfekteli
tohum ve artıklarda
kışlar
Kereviz yaprağı
Lekeler uumlzerindeki piknitlerden
konidiler dağılır
71
ELMAARMUT ve YENİDUumlNYADA KARA LEKE HASTALIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Venturiaceae
Etmen Venturia spp(Cooke) G Winter
Kara leke hastalığı konukccedilularının yetiştirildiği buumltuumln uumllkelerde vardır Elma armut ve
yeniduumlnyanın en oumlnemli hastalığı sayılır Ccedilok kurak ve sıcaklık ortalaması yuumlksek yerler dışında
konukccediluları iccedilin her yıl buumlyuumlk bir tehlike yaratır
Elma karalekesi Tuumlrkiyersquode ccedilok yaygındır Nemli yerlerde ccedilok zarar verir Oumlrneğin 1952
yılında Konya Ereğlisirsquonde 66 uumlruumln kaybına neden olduğu kayıtlıdır Uumllkemizin başlıca elma
yetiştirilen boumllgeleri olan Kastamonu Samsun AmasyaCcedilorum Tokat Guumlmuumlşhane Niğde
Ereğli Kocaeli ve Artvinrsquode yer yer buumlyuumlk zararlar yaptığı goumlruumllmuumlştuumlr
Hastalık armutlarda da ccedilok yaygındır İklimin uygun olduğu yıllarda İccedil Anadolursquonun
vadilerinde akarsu ccedilevrelerinde ve nemin yuumlksek olduğu her yerde daima goumlruumlluumlr Oumlrneğin
Sakarya Porsuk Kızılırmak havzalarında hastalığın goumlruumllmediği yıl yoktur Karadenizmarmara
ve Ege boumllgeşlerimizde de her yıl ccedilıkar ve zarar yapar
Karaleke hastalığının zararı hem meyve uumlzerinde doğrudan hem de ağacı zayıflatıp uumlruumlnuuml
azalttığı iccedilin dolaylı olarak goumlruumlluumlr
HASTALIK BELİRTİLERİ
Elmada karalekenin en belirgin ve tahripkar belirtileri yaprak ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Yaprağın her iki yuumlzuumlnde ama genellikle oumlnce alt tarafta lekeler gelişir Bunlar yaprak ayasından
biraz daha koyu zeytin yeşili renktedir Yaşlandıkccedila koyu kahverengine hatta siyaha doumlner ve az
ccedilok kadifemsi bir goumlruumlnuumlş kazanır Daha sonra lekeler grileşir ve nekrotik bir hal alırlar
Yaprağın uumlst yuumlzuumlnde goumlruumllen lekeler daha dikkat ccedilekici ve belirgin kenarlı olduğu halde alt
yuumlzdeki lekelerde hasta dokudan sağlama dereceli bir geccediliş vardır
Yaprağın alt yuumlzuumlnde konkav uumlst yuumlzuumlnde konveks olan lekeler yaprakta hafif bir şekil
bozukluğu da oluşturur Elma meyvelerinde oumlnce siyah denecek kadar koyu renkli kadifemsi
kuumlccediluumlk lekeler belirir Zamanla irileşen lekelerdeki kadifemsi oumlrtuuml kaybolur kahverengileşir ve
72
suumlberinleşerek gergin derimsi bir goumlruumlnuumlş alırlar Genccedilken yakalanan meyvelerde lekeli
kısımlarda merkezden kenara ışınsal derin yarıklar belirir
Bazı duyarlı ccedileşitler ve oumlzel ccedilevre koşulları bir yana bırakılırsa elma karalekesinin
suumlrguumlnlerde belirti (dal sıracası) oluşturmadığı soumlylenebilir Bu nedenle da elma suumlrguumlnleri primer
enfeksiyon kaynağı olarak oumlnem taşımaz
Şekil 38 Elma karalekesinin yaprak ve meyvede oluşturduğu lekeler
Armutta karalekenin belirtileri yaprakdalmeyve ve ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Yaprak belirtileri
elmadakilere uyar Dallarda ldquoSıraca veya Uyuzrdquo denilen belirti oluşur Bir yıllık taze suumlrguumlnler
uumlzerindeyara tipinde lezyonlar belirir ve bunlar dal yaşlandıkccedila buumlyuumlr ve iyileşme olanağı
bulamaz Etmen kabuk boumllgesine yerleştiği iccedilin suumlrekli aktif halde olduğundan yaranın
kapanması muumlmkuumln olmaz Boumlylece yıldan yıla gelişen dal yaralarının bulunduğu kısımlarda
kabuk parccedilalanır kavlamış uyuzlu bir goumlruumlnuumlm alır Sıracalı dallar gelişemez ve zayıflar
Meyvelerdeki belirtiler de elma iccedilin anlatılanlara uyar Yalnız armut meyveleri hastalığa daha
erken yakalandığından hasta meyvelerdeki deformasyonlar daha belirgin ccedilatlaklıklar daha uzun
ve derin olur
Ccediliccedilek zamanı taccedil yaprakların uccedil kısımlarından başlayarak esmerleştiği kayıtlı ise de bu
belirti bir başka etmen tarafından meydana getirilmiş de olabilir
73
Şekil 39 Armut meyveleri ve dallarında karaleke belirtileri ve konidiler
Yeniduumlnyada karaleke belirtileri de elma ve armutta anlatıldığı gibidir Hastalık yuumlzuumlnden
bazen ya hiccedil meyve alınamaz veya meyve kalitesi ccedilok duumlşuumlk olur Hastalığın meyvelerde
oumlzellikle ccedilok zararlı olmasının nedeni meyvenin gelişip olgunlaştığı yağışlı İlkbahar mevsiminin
etmenin enfeksiyonu ve gelişmesi iccedilin son derece uygun olmasıdır Yenduumlnya dallarında sıraca
belirtisi de olağandır
Şekil 40 Yeniduumlnyarsquoda meyve belirtileri
HASTALIK ETMENLERİ
Elmada hastalık yapan tuumlruumln ismi Venturia inaequalis (Cooke)F Winter Armutta
Vpyrina Aderh Yeniduumlnyada ise Vinaequalis var eriobotryae Scal Karaleke hastalığını yapar
Bu etmenlerin konukccediluya oumlzelleştiği saptanmıştır
Karaleke belirtilerinden preparat yapıldığında konidi ve konidioforlar goumlruumlluumlr Konidiler
elma ve armutta goumlruumllen tuumlrler benzerlik goumlstermektedir Elma ve yeniduumlnyada goumlruumllen etmenin
konidileri lamba şişesini andırır Alt ucu kesik uumlst ucu daha uzun ve sivricedir Yeşilimsi
kahverengi bazen boumllmesiz bazen 1 boumllmeli olur Elma karalekesinin sporları
74
yenidiuumlnyarsquodakinden daha buumlyuumlktuumlr Armutta karaleke etmeninin konidioforu uumlzerinde zigzaglı
goumlruumlnuumlm karakteristiktir ve konidiler elmadakinden biccedilimsel olarak biraz farklıdır Bu fungusun
konidileri alt uccedil kesik goumlruumlnuumlşluuml değildir her iki ucu sivri geniş mekik şeklindedir
Sonbahar ve kış doumlneminde oluşan ascosporlar iccedilinde ccedilok sayıda ascus ve ascusların
iccedilerisinde birbirinden farklı goumlruumlnuumlşte 2 huumlcreli 8 ascospor bulunur Vinaequalisrsquote ascosporun
buumlyuumlk olan huumlcresi ascusun sap tarafına Vpyrinarsquoda ise uccedil tarafına bakar Ascosporlar her iki
etmende de ayakkabı tabanına benzetilebilir
Hem elma hem de armut karalekesi etmenlerinde birccedilok fizyolojik ırk saptanmıştır
Şekil 41 Elma karalekesinde konidi ascus ve ascosporlar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Elma karalekesi etmeni kışı yere doumlkuumllmuumlş hastalıklı yaprak dokularında saprofit halde
geccedilirirAscocarp oluşumu ve olgunlaşması ertesi İlkbahara kadar suumlrer Tuumlrkiyersquode olgun
ascosporların doğaya dağılmaya başlaması 2-18 Nisan tarihleri arasındadır Ascospor dağılımı
37-53 guumln suumlrer bu suumlre iccedilerisinde havada en yoğun ascospor bulunuşu tomurcuk patlaması ve
ccediliccedileklenme doumlnemine rastlar Bu doumlnemde elma yaprakları son derece duyarlıdır olgunlaştıkccedila
dayanıklılıkları artar
Ascosporların ccedilimlenmesi iccedilin gerekli nem 99 sıcaklık optimumu ise 13-210Crsquodir Bu
koşullar primer belirtiler uumlzerinde konidi oluşumu iccedilin de uygundur Lekeler henuumlz ccedilıplak goumlzle
rahatccedila goumlruumllmeden uumlzerlerinde konidi oluşumu başlar ve yağmurla etrafa dağılır Epidemiler iccedilin
en kritik zaman ccediliccedilek tomurcuklarının accedilılmasından petallerin doumlkuumllmesine kadar olan doumlnemdir
75
Genccedil meyve enfeksiyonları bu mevsimdeki koşullara bağlıdır Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde gerccedilekleşen
ccedilanak yaprak enfeksiyonları sonunda oluşan konidiler genccedil meyve enfeksiyonları iccedilin sekonder
inokulumu sağlarAynı yılın Sonbahar periyodu da ccedilok oumlnemlidir Bazı duyarlı ccedileşitlerde meyve
enfeksiyonu hasada kadar devam eder ve hastalık depoda da gelişebilir Konidi ccedilimlenmesi iccedilin
optimum sıcaklık 220Crsquodir Penetrasyon iccedilin yara vs gerekmez Fungus doğrudan penetrasyon
yapabilir Tuumlrkiye iccedilin ascospor enfeksiyonları konidi enfeksiyonlarıdan daha oumlnemlidir
Elma karaleke etmeninin kışlaması sadece toprağa doumlkuumllmuumlş hastalıklı yapraklarda olmaz
Fungusun suumlrguumlnlerde stromalaşmış misel halinde ya da tomurcuk pulları arasında konidi
halinde kışalyabildiği de kayıtlıdır
Armut karalekesinde durum daha farklıdır Bu etmenin kışlaması 1 derecede sıracalı
dallarda misel halinde olur İlkbaharada aktivite kazanıp konidi veren etmen boumlylece primer
enfeksiyonlarını başlatmış olur Yere doumlkuumllmuumlş yapraklarda oluşan ascosporlardan yayılan
ascosporlar da primer enfeksiyonlar yapar
Hastalığa dayanıklılık bakımından ccedileşit reaksiyonları değişir Ancak bir boumllgese dayanıklı
gibi goumlruumlnen bir ccedileşit bir başka boumllgede hastalığa yakalanabilir Yani dayanıklı olma oumlzelliği
sadece boumllgeseldir
Vinaequalis elmadan başka diğer bazı Malus tuumlrlerinde Vpyrina ise armuttan başka
ayvada da hastalık yapar
76
Şekil 42 Hastalığın yaşam devresi
SAVAŞIM
Her uumlccedil konukccediluda hastalığın savaşımında ilk duumlşuumlnuumllmesi gereken kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir
Yere doumlkuumllmuumlş hasta yapraklar vsnin iyice tırmıklanarak toplanması ve yakılıp imha edilmesi
gerekir Ayrıca armutta ve varsa yeniduumlnyada suracalı dalların dikkatle budanarak yakılması ccedilok
oumlnemlidir Yeniduumlnyarsquonın meyve doumlneminde iklim koşulları etmenin enfeksiyonları iccedilin ccedilok
uygun olduğu iccedilin ağaccedilta dal seyreltmesi yaparak havalanma ve guumlneşlenmeyi arttırmaya
ccedilalışmak gerekir
Karaleke hastalıklarıyla ilaccedillı savaşın başlaması ve suumlrduumlruumllmesi bazı farklılıklar goumlsterir
Oumlrneğin elma ve armutta ilk ilaccedillama ccediliccedilek goumlzleri kabardığı zaman (dal sıracası bulunan
yerlerde 3-5 guumln oumlnce) yani İlkbaharda Yeniduumlnyada ise yine ccediliccedilekler accedilmadan fakat
Sonbaharda yapılır İkinci ilaccedillama elmada pembe rozet tomurcuğu (ccediliccedilekler ayrı ayrı
Ascus ve ascosporlar
Ccedilimlenen
ascosporların
penetrasyonu
Ascus ve
ascospor iccedileren
olgun
pseudothecium
Pseudothecium
oluşumu
konidi
konidiofor
Elma
uumlzerinde
lezyonlar
Ccedilimlenen konidinin
penetrasyonu enfeksiyon
Yaprak
uumlzerinde
lezyon
Yere duumlşen enfekteli
yapraklar
Yapraklarda
huumlcrelerearası miseller
77
goumlruumllduumlğuumlnde) armutta beyaz rozet doumlneminde yapılır Yeniduumlnyada yine aynı fenolojik
doumlnemde ilaccedillama yapılmalıdır
Her uumlccedil konukccediluda 3 ilaccedillama ccediliccedilek taccedil yapraklarının ccediloğunluğu (70-80) doumlkuumllduumlğuuml
zaman yapılır Koşullar hastalık iccedilin uygun gittiği suumlrece 10-12 guumlnde bir ilaccedillamalara devam
edilir Meyve ilaccedillamaları oumlzellikle armut ve yeniduumlnya iccedilin ccedilok oumlnemlidir Karaleke savaşımında
İlaccedillamalarda oumlzellikle dikkat edilmesi gerekenler şunlardır
a) Dal sıracası bulunan yerlerde
1 İlaccedillamada 2rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 08 dozunda
2 İlaccedillamada hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda veya diğer ilaccedillardan birisi
oumlnerilen dozlarda kullanılmalıdır
3 ve diğer ilaccedillamalarda bakırlı ilaccedillar dışındaki ilaccedillardan birisi kullanılmaldır
b) Dal sıracası bulunmayan yerlerde
1 İlaccedillama 1rsquolik Bordo Bulamacı veya hazır bakırlı preparatlardan birisi 04 dozunda
kullanılmalıdır Diğer ilaccedillamalar dal sıracası bulunan yerlerde olduğu gibidir
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Captan 500gl SC 150ml
Carbendazim 50 WP 30g
Chlorothalonil 500gl SC 200ml
Dodine 500gl FW 80g
Flusilozol 400gl EC 5ml
Kresoxim methyl 50 WG 15 g
Mancozeb 75 WG 200g
Pyraclostrobin+boscalid WG 30g
Pyraclostrobin+dithianon WG 100g
Bacillus subtilis QST SC 1500ml
78
PLEOSPORA CcedilUumlRUumlKLUumlK ETMENLERİNDEN
ALTERNARIA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDO Pleosporales
FAM Pleosporaceae
Etmen Alternaria sp
Duumlnyada yetiştirilen pek ccedilok bitkisel uumlruumlnde en yaygın olarak bilinen hastalık
etmenlerinden birisi de Alternaria tuumlrleri tarafından oluşturulmaktadır Fungus yaprak sap ccediliccedilek
ve meyve gibi başta tek yıllık bitki tuumlrlerinde olmak uumlzere suumls bitkileri ve turunccedilgiller elma gibi
meyve ağaccedillarında hastalık yapmaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Alternaria hastalıkları genellikle yaprak lekeleri ve yanıklık belirtilerine neden olmaktadır
Etmen aynı zamanda fidelerde ccediloumlkerten sap ccediluumlruumlkluumlkleri yumru ve meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
değişik bitki kısımlarında da belirtiler yapmaktadır Domates ve patateslerde Alternaria
solanirsquonın neden olduğu hastalık erken yanıklık adını almaktadır
Şekil 43Asolanirsquonin yaprak sap ve meyvede oluşturduğu lezyonlar
79
Yaprak lekeleri genellikle koyu kahverengi-siyah renkte sayıca fazla ve ccedilapı genişleyen
ve genellikle hedef tahtası goumlruumlnuumlşuumlnde konsantrik halkalar halinde gelişir Bitkinin en alttaki
yaşlı yaprakları genellikle ilk enfekte olan kısımlardır Hastalık daha sonra yukarıya doğru ilerler
ve yapraklar sararır yaşlandığında ya kuruyarak bitki uumlzerinde kalır veya duumlşer
Sap uumlzerinde koyu renkli ccediloumlkuumlk lekeler gelişir Sap lezyonları goumlruumllen fideler uumlzerinde
kanserler oluşur ve bu kanser yaraları genişleyerek tuumlm sapı kaplar ve bitkinin tuumlmuumlnuuml oumllduumlruumlr
Patates gibi bitkinin toprak altında kalan kısımlarında koyu renkli iccedileriyer ccediloumlkmuumlş lezyonlar
2cmrsquoye kadar genişleyebilir ve lezyon ccedilapları 5-6 mm derinlikte olabilir
Şekil 44 Aalternata ve Asolani sporları
Alternaria bazı konukccedilularında meyve olgunlaşmasına yakın ccediliccedilek burnu ccediluumlruumlkluumlğuuml
belirtisi yapabilir Lekeler kuumlccediluumlk ccediloumlkuumlk olarak başlar ve tuumlm meyveyi kaplayacak kadar genişler
ve lekelerin uumlzerinde derimsisiyah kadifemsi fungal sporlarla kaplanır Turunccedilgil ve domates
gibi bazı meyvelerde yuumlzeyde kuumlccediluumlk lezyonlar meyvenin iccedil kısmına doğru enfeksiyonun
yayıldığını goumlsterir
HASTALIK ETMENİ
Alternaria spprsquonın koyu renkli miselleri vardır Hastalıklı dokular uumlstuumlnde kısa basit dik
konidioforlar oluşur Bu konidioforlar uumlzerinde basit veya dallanmış zincir şeklinde konidiler
oluşur Konidiler buumlyuumlk koyu renkli uzun veya armut biccedilimli ccedilok huumlcreli enine boyuna boumllmeli
boumllmelidirKonidiler kolayca birbirinden ayrılır ve hava akımlarıyla ccedilevreye dağılırlar
80
Alternaria duumlnyada pekccedilok bitki tuumlruumlnde hastalık yapmaktadır Sporları havadatoprakta
bulunuren yaygın alerji yapan funguslardandır Pekccedilok Alternaria tuumlruuml saprofitiktir Bu nedenle
fungusun pekoumlok tuumlruuml yaşayan canlı dokular yerine bitkilerin oumlluuml veya ccediluumlruumlmekte olan
dokularında ve en fazla da yaşlı petaller yapraklar ve olgun meyvelerde enfeksiyon
yapmaktadırBu nedenle hasta dokuda bulunan Alternaria fungusunun hastalık nedeni mi yoksa
sekonder bulaşıklık nedeni mi olduğuna karar vermek zor olmaktadır
Pekccedilok Alternaria tuumlruuml toksin uumlretmektedir Bazı Alternaria tuumlrleri pekccedilok bitki tuumlruumlnuuml
etkilerken bazıları da konukccediluya oumlzelleşmiştir
HASTALIK GELİŞİMİ
Hastalık etmeni Alternaria enfekteli bitki artıklarında spor veya misel halinde tohumların
iccedilinde ve uumlzerinde kışı geccedilirmektedir Tohum iccedilinde taşınan fungus ccedilıkış sonrası ccediloumlkerten sapta
lezyonlara ve koumlk boğazında ccediluumlruumlkluumlklere neden olmaktadır Etmen ile enfekteli bitki artıklarında
nemli hava veya yağmurların etkisiyle ccedilok sayıda spor oluşumu goumlruumllmektedir Ccedilimlenen sporlar
duyarlı dokuları doğrudan veya yaralardan penetre etmekte veya kısa suumlrede oluşan yeni
konidilerruumlzgar ve sıccedilrayan yağmur damlaları ile yayılmaktadırlar
Şekil 45 Asolanirsquonin yaşam ccedilemberi
Hastalık oumlnce toprağa yakın
gelişmiş yapraklarda başlar Konidiler suda ccedilimlenir doğrudan
veya yaralardan bitkiye giriş yapar
YAZ
Yapraktaki lekeler
yuvarlak veya koumlşeli
olabilir
YAZ SONU
Konidiler komşu bitkilere
sekonder olarak yayılır
Konidiler bitki
dokularını enfekte eder SONBAHAR
İLKBAHAR Mevsim iccedilinde ccedilok
sayıda devre vardır
Yaşlı ve stres
altındaki
bitkiler
konukccediluluk
eder
ERKEN YANIKLIKTA
HASTALIK DEVRESİ
Patojen enfekteli patates
yumrularında kışlar
Konidiler yağmur ve
ruumlzgarla yayılır
Sporlar bulaşık
bitki
artıklarında
ccediloğalır
Sporulasyon
ardışık olarak
nemli ve kuru
havada uyarılır
Yumrular hasat
sırasında bulaşır
enfekteli yumrularda
ccediloumlkuumlk lezyonlar goumlruumlluumlr
81
SAVAŞIM
Hastalık dayanıklı ccedileşitlerin kullanılması temiz tohumluk materyali ve kimyasal
oumlnlemlerle kontrol altına alınabilir Azotlu guumlbreleme hastalık gelişimini geriletmektedir Uumlruumln
rotasyonu enfekteli bitki artıklarının yakılması ve yabancı otların eradikasyonu hastalığın duyarlı
konukccedilulara bulaşmasını oumlnler
Patojene karşı ccedileşitli mikoparazitik fungusun Alternaria uumlzerinde parazitik etkisi
bilinmekle birlikte bu guumlne kadar etkili bir biyolojik savaş yapılamamıştır Serada yetiştirilen
bitkilerde Alternaria tuumlrlerinin sporulasyonunu oumlnlemek amacıyla UV işığı absorblayarak
filtreleyen film kaplamalar etkili olabilmektedir
Kimyasal savaşıma ilk belirtiler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalıdır Bitkinin tuumlm yuumlzeyi
ilaccedillanmalı serin ve ruumlzgarsız havalarda 7-10 guumln arayla fungisit uygulamaları yapılmalıdır
Kimyasal savaşımında oumlnerilen bazı fungistler şunlardır
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Azoxystrobin 250gl SC 75 ml (accedilık domates)
Bakır kalsiyum oksiklorit WP 1000g
Bazik bakır oksiklorit+maneb WP 300g
Propineb 70 WP 300g
Tebuconazole WP 50g
Mancozeb80 WP 200g
Chlorothalonil+bakıroksiklorid WP 300g
Bacillus subtilis QST SC 1400ml
82
SCLEROTINIA CcedilUumlRUumlKLUumlKLERİ
SUB CLASS Leotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary
Beyaz ccediluumlruumlkluumlk hastalığı sıcak tropik boumllgeler dışında duumlnyanın hemen her yerinde
goumlruumllen bir hastalıktır Oumlzellikle serin iklim alanlarında her zaman yaygın olarak ortaya ccedilıkar
Hastalığın ccedilok yaygın olmasının en oumlnemli nedeni etmenin polifag oumlzellik taşımasıdır Asma
ayccediliccedileği bakla bamya bezelye biber domates enginar fasuumllye hardal havuccedil hıyar kabak
karnabahar karpuz kavun kereviz kimyon kolza kuşkonmaz lahana ccedileşitleri marul
maydanoz pancar patates patlıcan soğan şalgam turp suumls bitkileri konukccediluları arasındadır
En duyarlı bitkiler lahanagiller familyasına ait olanlarla kerevizhavuccedil fasuumllye enginar
maydanoz marul ve hıyardır
Hastalık belirtilerinin değişik olabilmesi nedeniyle farklı isimlerle tanınır Oumlrneğin
pamuksu ccediluumlruumlkluumlk beyaz ccediluumlruumlkluumlk yaş-yumuşak ccediluumlruumlkluumlk sap ccediluumlruumlkluumlğuuml ccediloumlkerten goumlvde
kanseri koumlk ve koumlk boğazı ccediluumlruumlkluumlğuuml gibi
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalığın en karakterisitik belirtisi hastalanan kısım uumlstuumlnde oumlnceleri beyaz pamuksu
misel gelişmesi ve daha sonra bu miselin yer yer iri ve sert koyu renkli duumlzguumln biccedilimli olmayan
sklerotlar haline doumlnuumlşmesidir Sklerotlar oluşumlarının başında beyaz renkli yumaklaşmış hif
kitleleri halindedir Daha sonra siyahlaşır ve ccedilok sertleşirler Buumlyuumlkluumlkleri fungusun ırklarına
goumlre değişmek kaydıyla 05-30mm arasında olabilir Sklerotların biccedilimi genellikle duumlzguumln
kuumlresel dah ccedilok da yassılaşmış ve uzunca şekillidir
Hastalık belirtileri yakalanan organlara goumlre bazı farklılıklar goumlstermektedir Bunlar
Goumlvde ve dallarda
Otsu sukkulent (bol su iccedileren) bitkilerde sapın toprağa yakın kısmında accedilık veya koyu
kahverengi lezyonlar belirir Lezyonların uumlstuuml ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde beyaz-pamuksu misel ile
kaplanır Bu erken doumlnemde bitkinin genel goumlruumlnuumlşuumlnde belirgin bir değişme ve hastalık hali
83
yoktur Ccediluumlruumlkluumlk sapı tamamen sarıp dokuların goumlrevini yapmasını engelleyince bitkinin uumlst
tarafı birdenbire (ya da kısa bir suumlre sonra) solar ve kurur Enfeksiyon bazen bir yapraktan başlar
ve yaprak sapı yoluyla goumlvdeye atlayarak ccediluumlruumltuumlr Ccediluumlruumlyen goumlvdenin oumlz kısmında ya da uumlzerinde
sklerot oluşur Sklerotlar sadece oumlz kısmını doldurmuşlarsa dıştan farkedilmeyebilir
Şekil 46 Ayccediliccedileği ve domateste goumlvdede hastalık beliritileri
Yaprak ve yaprak sapında
Marul kereviz pancar gibi bitkiler sap dibinden ya da alt yapraklardan enfekte olurlarsa
birdenbire solup kurular Marul tipinde baş teşkil eden konukccedilularda ccediluumlruumlme dış yapraklardan
goumlbeğe doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar birer ikişer solup toprağa yatarlar Hastalığın ileri
doumlneminde bir marul veya lahana tarlasında bitkilerin sadece birkaccedil goumlbek yaprağı henuumlz
konumlarını muhafaza edebilir Boumlyle bitkileri topraktan ccedilıkarmak muumlmkuumln olmaz Bitkiye
dokunur dokunmaz toprak seviyesinden kopar Dikkatle bakılırsa yaprakların dip kısımlarının
pamuksu bir misel kitlesi ile ya da daha ileri doumlnemde irili ufaklı sklerotlarla sarılmış olduğu
goumlruumlluumlr
Enfeksiyon başladıktan sonra hava kurak giderse etmen tipik yumuşak ccediluumlruumlkluumlğuumlnuuml
oluşturamaz Sapı kanserleşmiş goumlruumlnuumlşte lezyonlar kaplar ve sonunda bitki kurur Kerevizde
hastalık yaprak saplarının dip kısımlarında pembe veya kırmızımsı kahverengi lekeler halinde
ortaya ccedilıkar Haşlanmış goumlruumlnuumlmluuml bu kısımların uumlzeri ccediloğunlukla beyaz misel ile kaplanır
Ccediluumlruumlkluumlk kısa zamanda ilerleyip buumltuumln bitkinin kurumasına neden olur
84
Şekil 47 kerevizbrokkoli ve marulda yaprak belirtileri
Yumru ve goumlvdelerde
Havuccedil pancar vb yumrularında henuumlz tarlada iken veya hasattan sonra depodai uumlzeri
beyaz pamuksu misel ile kaplı ccediluumlruumlkluumlk gelişir Daha sonra da ccedilok sayıda sklerot oluşur
Hastalıklı dokular yumuşak ve sulu bir goumlruumlnuumlmde olup renkleri sağlıklı dokudan daha koyu ve
esmerdir Ccediluumlruumlkluumlk depoda da gelişir ve hastalıklı yumrulardan sağlamlara da bulaşır
Şekil 48 Yumru ve meyvelerde hastalık beliritileri
Etli meyvelerde
Hıyar kabak patlıcan meyveleri ya da fasuumllye tipi bitkilerin taze tohum kapsuumllleri
toprakla temas ettikleri noktadan veya toprağa en yakın tarafından ya da ccediliccedilek ucundan enfekte
olur Fungus bu noktadan kısa zamanda meyvenin buumlyuumlk bir kısmına yayılarak dokuları bozar ve
ccediluumlruumltuumlr Bazen meyvenin tuumlmuumlnuumln de ccediluumlruumlmesi olağandır Hastalıklı meyve tohum kapsuumlllerinin
uumlzerinde ve iccedilinde oumlnce beyaz-pamuksu misel sonra irili ufaklı tipik sklerotlar goumlruumlluumlr
85
Ccediliccedileklerde
Ccediliccedilek enfeksiyonları oumlzellikle kamelya ve suumlmbuumllde oumlnem taşır Petaller uumlzerinde değişik
sayıda kuumlccediluumlk haşlanmış goumlruumlnuumlşluuml accedilık kahverengi lekeler oluşur Lekeler irileşerek birbiri ile
birleşerek buumltuumln petali sarar Sonunda ccediliccedilek tuumlmuumlyle esmerleşir ve doumlkuumlluumlr Doumlkuumllen ccediliccedilekler
hemen ccediluumlruumlr nemli havalarda bunların uumlzeri oumlnce misel ile kaplanır sonra sklerotlar oluşur
Şekil 49 Ccediliccedilek ve meyvelerde goumlruumllen hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Sclerotinia sclerotiorum (Lib) de Bary ve Sminor Jagger olarak iki oumlnemli tuumlr
bulunmaktadır
YAŞAM CcedilEMBERİ
Hastalığın bir yıldan diğerine geccedilişi canlı bitki uumlzeinde veya hastalıklı bitki artıklarında
aktif misel halinde ya da sklerot formunda olabilir Sklerot halinde kışlama oumlzellikle iklimi soğuk
olan yerlerde oumlnemlidir Sklerotlar tarla toprağında 7-10 yıl canlılığını korur Fakat ccedilok nemli ve
ıslak topraklarda bir yıldan fazla dayanmazlar Sklerotların ccedilimlenmesi iki şekilde olur ya
aktivite kazanıp misel oluştururlar ya da apothecium oluşumu ile sonuccedillanan bir dizi olayı
başlatırlar Apothecium oluşabilmesi iccedilin sklerotun belli bir dinlenme doumlnemini tamamlaması ve
en oumlnemlisi de belli bir hava değişimi şokuna maruz kalmış olması gerekir
Bu nedenle sklerotlar İlkbahar ve yaz başlarında ccedilimlenip apothecium oluşturabilir Oumlnce
sklerot uumlzerinde bir veya daha ccedilok sayıda ince-uzun (dikiş iğnesi gibi) uzantılar oluşur Bunların
ucunda 5-15mm ccedilapında oumlnce kuumlresel olgunlaştıkccedila huni veya tabak şeklini alan birer
apothecium vardır Apotheciumrsquodaki binlerce ascospor olgunlaştıkccedila hızla fırlatılarak
apotheciumrsquou terkederken toz bulutunu andırırlarAscospor ccedilıkışı 2-3 haftadan fazla suumlrer
Ascosporlar birinci derecede ruumlzgarla taşınır ve konukccedilunun ccedileşitli organlarında hastalığı
86
başlatırlar Enfeksiyon iccedilin yaşlanmış bitki organları oumlrneğin yaşlanan ccediliccedilekler oumlzellikle ccedilok
uygundur Apotheciumrsquou terketmiş ascosporların canlı kalabilme suumlresi ancak birkaccedil saattir
sonra kuraktan zarar goumlruumlp oumlluumlrler Işıksız ve nemli yerlerde ise biraz daha uzun yaşayabilirler
Fungusun taşınmasında sklerotlar da buumlyuumlk rol oynar Tohum iccediline karışmış ya da bitki
artıklarında tutunmuş olarak ya da tarım aletleri ve toprak yoluyla bir yerden diğerine taşınırlar
Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 19-240Crsquodir Optimal senfeksiyon sıcaklığı ise 15-
210C olarak saptanmıştır İnkubasyon suumlresi 4 guumlnduumlr
Şekil 50 Sklerot ve sklerotlardan ascospor ccedilıkışı
Şekil 51 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Oumlluuml bitkiler uumlzerinde
sklerotlar toprağa
karışır
Toprakta
sklerotlar
Sklerotlar ccedilimlenir
Ccedilimlenen
sklerotlardan
gelişen
apotheciumlar
Ccedilimlenen sklerotlardan gelişen
miseller
Miselin koumlk ve koumlk
boğazını enfekte etmesi
Spor ccedilıkışı
Yeşil kısımlara bulaşma
87
SAVAŞIM
Ssclerotiorum ile savaşta kuumlltuumlrel oumlnlemlerin ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Oumlrneğin
toprakta fazla nem bulunmasını oumlnlemek iccedilin iyi bir drenaj sağlanması hava neminin fazla
yuumlkselmesine yol accedilan yağmurlama sulamadan kaccedilınılması hastalıkla bulaşık toprakta uzun
suumlreli bir ekim noumlbeti programı uygulanması (en az iki yıl mısır tahıllar ccedilayır bitkileri pancar
soğan veya ıspanak yetiştirilerek toprakta Sclerotiniarsquonın inokulum potansiyeli zararsız duumlzeye
getirilebilir) tohumluğun sklerotlardan ayrılmış temiz tohumluk olması toprakta bulunan
sklerotların havasızlıktan ccediluumlruumlyuumlp oumllmesi iccedilin tarlanın 23-45 guumln gibi uzun bir suumlre su altında
bırakılması(ekim noumlbetinde ccedileltik varsa bu işlemi ayrıca uygulamaya gerek kalmaz) hasattan
sonra bitki artıklarının tuumlmuumlyle toplanarak yakılması veya derin goumlmuumllmesi seralarda nem ve
sıcaklığın kontrol altında tutulması ve havalanmaya oumlzen goumlsterilmesi ekim-dikim sıklığının iyi
ayarlanması gibi kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Uumlruumlnlerin depoda zarar goumlrmesini oumlnlemek iccedilin depoya
alınan uumlruumlnuumln ıslak olmamasına oumlzen goumlsterilmeli ve depo nemi hastalığın gelişme
goumlsteremeyeceği oranda tutulmalıdır
Seralarda buharla toprak sterilizasyonu başarılı sonuccedil vermektedir Tarlada ise
sterilizasyon muumlmkuumln değildir ve ilaccedillamalarla da kesin sonuccedil elde edilemezSeradaki bitkilerde
toprak ilaccedillaması dikimden oumlnce yeşil aksam ilaccedillaması ise fidelerin şaşırtılmasından sonra
başlanmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisi oumlnerileri şu şekildedir
Etkili Madde Adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Iprodione 50 sebzeler(sera) WP 75g
88
BOTRYTIS HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Botrytis cinerea Pers
Duumlnyada sebzelerin suumls bitkilerinin meyve ağaccedilları ve bağların hatta tarla bitkilerinin
belki de en tanınmış ve yaygın hastalığı kurşuni kuumlftuumlr Sera bitkilerinin de en oumlnemli hastalığıdır
Botrytis tuumlrlerinin oluşturduğu belirtilerden başlıcaları Ccediliccedilek yanıklığı meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml
ccediloumlkerten goumlvdede kanser veya ccediluumlruumlkluumlkler yaprak lekeleri yumru soğan ve koumlk ccediluumlruumlkluumlkleridir
Nemli koşullarda etmenin hastalıklı dokular uumlzerinde oluşturduğu belirgin gri kuumlf oumlrtuumlsuuml
hastalığın karakteristiğidir Botrytisrsquoin neden olduğu en tehlikeli hastalıklardan bazıları ccedililekte
kurşuni kuumlf enginar fasuumllye pancar lahana havuccedil hıyar ve patlıcan gibi sebzelerde gri kuumlf
ccediluumlruumlkluumlğuuml muz marul biber ve kabakta Sap dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml elmada ccediliccedilek dibi ccediluumlruumlkluumlğuuml ccedileşitli
suumls bitkilerinde yanıklık ccediluumlruumlkluumlk ve yaprak lekeleri vsdir Botrytis ayrıca depolamataşıma ve
pazarlama doumlnemlerinde de meyve ve sebzelerde zarar verir
Duumlnyanın sıcak iklim alanlarından soğuk alanlara kadar her tarafına yayılmış olan bu
fungusun esas yaygınlık goumlsterdiği alan ılıman kuşaktır Konukccedilularının canlı kısımlarından
başka oumlluuml kısımlarında da bulunur Bazı Batı uumllkeleri kurşuni kuumlfe ldquoAsil ccediluumlruumlkluumlkrdquo adını verirler
Ccediluumlnkuuml hasat zamanı Botrytisrsquoe yakanlanan uumlzuumlmlerde tanenin suyu hızla azldığı iccedilin şeker oranı
artar buna karşılık asit ve azot oranı duumlşer Bu uumlzuumlmlerden ccedilok guumlzel kokulu doğal şarap yapılır
İşte bu oumlzelliğinden dolayı Avrupalılar bağlardaki kurşuni kuumlfe Asil ccediluumlruumlkluumlk demektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni değişik konukccedilularda belirtiler oluşturur Buna goumlre de Botrytis
hastalıklarına ccedilok değişik isimler verilse de isimlerin ortak yanı genellikle Yanıklık veya
ccediluumlruumlkluumlk kelimelerinin de bulunuşudur Belli başlı belirtileri konukccedilularına goumlre şoumlyledir
Sebzelerde Botrytis ccediluumlruumlkluumlğuuml
Domates patlıcan biber fasuumllye gibi bitkilerin hem goumlvde hem de meyvelerinde kurşuni
kuumlf ccediluumlruumlkluumlğuumlne rastlanır Oumlnce toplu iğne başı gibi kuumlccediluumlk ve sarı olan lekeler sonra esmer renkli
89
birer nekroza doumlnuumlşuumlr Epidermis ccedilatlar ve hastalıklı dokular su kaybeder Buralarda sklerot
oluşabilir Goumlvde ve meyve sapı lezyonları meyve doumlkuumlmuumlne neden olabilir
Ccediliccedileklerde taccedil yapraklar oumlzellikle duyarlıdır Buradan kolayca penetrasyon olanağı bulan
etmen meyveye geccedilerek bir meyve ccediluumlruumlkluumlğ başlatır Meyvenin herhangi bir yerinden doğrudan
doğruya penetrasyon olması da muumlmkuumlnduumlr
Yumrulu bitkilerde lezyonlar buumlyuumlduumlkccedile yumuşak bir ccediluumlruumlkluumlk halini alır Uygun
sıcaklıkta ccediluumlruumlk kısımlarda kurşuni kuumlf ve sklerotlar oluşabilir Soğanlarda tarlada başlayan
ccediluumlruumlkluumlk depoda da devam eder Yaprak diplerinden başlayan ccediluumlruumlme soğanın katmanları
arasında ilerleyerek buumltuumln soğanın ccediluumlruumlmesine yol accedilar Ccediluumlruumlk kısımlar uumlzeinde tipik gri kuumlf
oumlrtuumlsuuml dikkati ccedileker
Şekil 52 Domates soğan ve fasuumllyede hastalık belirtileri
Ccedililekte Kurşuni kuumlf
Ccediliccedilek zamanı ccediliğ duumlşen ve havanın sisli olduğu yerlerde daha ccedilok rastlanır Ccedilnce ccediliccedilek
yanıklığı şeklinde başlayan hastalık ccediliccedileklerin aniden solup kavrulmasına neden olurBuradan
ccediliccedilek sapı yoluyla ana sap ve meyvelere geccediler Meyveler toprağa temas ediyorsa etmenin
topraktan meyveye doğrudan geccedilişi de muumlmkuumlnduumlr Hastalık meyvede kuumlccediluumlk kahverengi bir
lezyon halinde başlar Gittkccedile yayılan lezyon meyvede kahverengi kuru bir ccediluumlruumlkluumlğe neden olur
Nemli havalarda ccediluumlruumlk meyve gri kuumlf oumlrtuumlsuuml ile kaplanır
Uumlzuumlmde Kurşuni kuumlf
Olgunlaşmaya başlayan taneler etmene ccedilok duyarlıdır Nemli havalarda hastalığa
yakalanan taneler uumlzerinde kuumlccediluumlk yuvarlak accedilık kahverengi lekeler belirir Lekeye parmakla
basınccedil yapıldığı zaman meyve kabuğunun etten hemen ayrılıvermesi hastalık iccedilin karakteristiktir
Kabuk kısa suumlrede ccedilatlar enfeksiyondan bir hafta kadar sonra ccedilatlaklar uumlzerinde kurşuni renkli
90
kuumlf oumlrtuumlsuumlnuumln geliştirği goumlruumlluumlr Koyu renkli taneleri olan ccedileşitlerde fungus pigmenti tahrip ettiği
iccedilin hastalıklı uumlzuumlmlerden yapılan şaraplar bulanık olur Havaların uzun suumlreli nemli olması
halinde fungus genccedil suumlrguumln ve yaprakları da yakalayabilir Fumige edilmeden depolanan
uumlzuumlmlerin Botrytis nedeniyle zarar goumlrmesi muumlmkuumlnduumlr
Şekil53 Ccedililekte uumlzuumlmde ve marulda hastalık belirtileri
Marulda Kurşuni kuumlf
Fide doumlnemi dahil tuumlm vejatasyon periyodunda goumlruumllebilir Sık ekimden sonra fazla
sulama da yapılıyorsa kotiledon yapraklarından yakalanan fidelerin goumlvde ve koumlk boğazında
gelişen ccediluumlruumlkluumlk ccediluumlkertene neden olur Hasta olduğu farkedilmeyen tarlaya şaşırtılan bitkilerde
hastalık ilerlemeye devam eder ve goumlvdede ya da ilk yaprakların dip kısımlarında lezyonlar
oluşur Hastalanma doğrudan doğruya tarlada da gerccedilekleşir Ccediluumlruumlkluumlk dış yapraklardan iccedile
doğru ilerler Dipten ccediluumlruumlyen yapraklar toprak yuumlzeyine yayılarak kurur Sonunda marul
başlarında Sclerotinia ccediluumlruumlkluumlğuumlnde olduğu gibi tam bir ccediloumlkme ortaya ccedilıkar Boumlyle bitkilerin
toprak uumlstuuml kısmı hiccedil zorlanmaya gerek kalmadan kopar Koumlk ve koumlk boğazı kısımlarını sarmış
kurşuni kuumlf oumlrtuumlsuuml hastalığın kesin kanıtıdır Daha sonra buralarda siyah yassı ince yapılı
sklerotlar da farkedilir
HASTALIK ETMENİ
Hastalık etmeni Botrytis cinerea Persrsquodır Kurşuni kuumlf goumlruumlntuumlsuumlyle hemen dikkati ccedileken
fungal oumlrtuuml mise konidiofor ve konidilerden ibarettir Kurşunilik konidiioforlardan ileri gelir
Konidiler renksiz ve yumurta şeklindedir Taşıyıcılar uumlzerinde bulunan sporlarla birlikte bir uumlzuumlm
salkımını andırır Bcinerea pektinaz enzimi salgılamaktadır Bu nedenle pektik maddelerin
parccedilalanması ile huumlcre zarı dağılarak hızla su kaybeder
91
Şekil 54 Bcinerea konidiofor ve konidileri
HASTALIĞIN YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus kışı sklerot halinde geccedilirir İlkbaharda aktivite kazanan sklerotlar ccedilimlenerek
misel ve konidi oluşturu Ender olarak sklerotların ccedilimlenip apothecium verdiği de kayıtlıdır
Boumlylece ilkbaharın ilk enfeksiyonlarından genellikle konidi ender olarak da ascosporlar
sorumludur Botrytis sporları kurağa ccedilok duyarlıdır Uygun konukccedilu bulup penetrasyon
yapamayan sporlar kurak koşullarda iki saatten fazla yaşayamaz Konukccediluya ulaşan konidilerin
ccedilimlenmesi iccedilin 92-96 nem ya da en iyisi ıslaklık gereklidir Meyve uumlzerindeki delik ccedilatlak ve
her tuumlrluuml yarada gerekli nem koşulları bulunduğundan boumlcekler ve diğer nedenlere bağlı olan
doku zararlanmaları Botrytis zararını ok arttırır
Bir bağ hastalığı olan kurşuni kuumlf salkım guumlvesi larvalarının zararı ile birlikte ortaya ccedilıkar
ve hızla yayılır Kurşuni kuumlf hasatı geciktirilen uumlzuumlmlerde ccedilok goumlruumlluumlr Bunun nedenlerinden
birisi şeker oranı yuumlkselmiş tanelerin daha duyarlı oluşu idğeri ise sonbahar neminin hastalık iccedilin
son derece uygun olmasıdır
Etmen ruumlzgar ve boumlceklerle yayılır Penetrasyon yaralardan doğal accedilıklıklardan veya
doğrudan epidermisten gerccedilekleşir Ccediliccedileklerin yaşlanmış taccedil yaprakları enfeksiyon iccedilin ccedilok
elverişlidir Buralardan henuumlz genccedil ve yeşil meyvelere geccedilerek ccediliccedilek yanıklığından sonra meyve
ccediluumlruumlkluumlğuuml de yapar Arşatırmalara goumlre kiraz şeftali ve armut gibi meyveler petaller yoluyla
hastalığa yakalanmaktadır Patojenin az da olsa anter ve stigmadan enfeksiyon yapabildiği ancak
sadece aydınlıkta spor verdiği kayıtlıdır
92
Şekil 55 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Kurşuni kuumlfle savaşmak iccedilin en etkili yol kuumlltuumlrel oumlnlemlerdir Toprağı ıslak tutmamak
ekim veya dikim sıklığını ayarlamak uumlruumlnuumln iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak
gerekirse dal ve yaprak seyreltmesi uygulamak sera neminin duumlşuumlk tutulması ve boumlceklerle
savaşarak uumlruumlnde yara accedilmalarının oumlnlenmesi vs sıralanabilir Botrytisrsquoden en fazla zarar goumlren
kuumlltuumlr bitkilerinden asma ele alınırsa savaş youmlntemleri şoumlyle genişletilebilir Uumlzuumlm hasatını geccedil
bırakmamak eğer bu gerekli ise uccedil alma ve yaprak azaltma işlemlerini uygulamak boumlylece de
salkımların iyi havalanmasını ve guumlneşlenmesini sağlamak uygun insektisitler kullanarak salkım
guumlvesinin taneleri delmesine engel olmak hasattan sonra salkımları dikkatle goumlzden geccedilirip
enfekteli olanları ayırmak ve depolamadan oumlnce mutlak fuumlmige etmek depo sıcaklığının 0-50C
depo neminin 85-90 olmasını sağlamak
Asmada kurşuni kuumlfe karşı bağlarda ilaccedil uygulaması da oumlnerilmektedir İlaccedillamaya
hastalıkla muumlcadeleye uumlzuumlmlerin olgunlaşma başlangıcından hemen oumlnce başlanmalı diğer
ilaccedillamalar kullanılan ilacın etki suumlresi dikkate alınarak yapılmalı ilacın etki suumlresi goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak son ilaccedillama ile hasat zamanına dikkat edilmelidir
Miselin koumlk boğazına
bulaşan miseller
93
Domateste ise ilk hastalık belirtileri goumlruumllduumlğuumlnde veya bitkiler ccediliccedileklenme devresinde
iken başlanmalıdır İlaccedillamalar 10 guumln arayla yapılmalıdır
Kimyasal savaşımda bitki tuumlrlerine goumlre bazı fungisit oumlnerileri şu şekildedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Boscalid 50 bağ WG 120g
Chlorothalonil+carbendazim bağ WG 200g
Cyprodinil+fludioxanil bağ SC 50g
Pyrimethanil 300gl bağ SC 100ml
Fenhexamid 500gl bağ SC 100ml
Bacillus subtilis QST bağ SC 1500ml
Boscalid+pyraclostrobin domates 150g(sera)
Diethofencarb250+carbendazim250 domates SC 70ml
Cyprodinil+fludioxanil domates WG 60g
Iprodione50 domates WP 75g
Streptomyces lydicus domates CP 90g sera
94
MONİLYA HASTALIKLARI
SUB CLASSLeotiomycetes
ORDOHelotiales
FAMSclerotiniaceae
Etmen Monilia laxa (Ehrenb) Sacc amp Voglino
Sert ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında goumlruumllen bu hastalık duumlnyanın her yerinde
yaygındır Oumlzellikle sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında ekonomik oumlneme sahiptir Genccedil suumlrguumln ve
dallarından başlayarak ağacın tamamen kuruması da soumlz konusu olabilir Yumuşak ccedilekirdekli
meyve ağaccedillarında ise sadece meyve ccediluumlruumlkluumlkleri nedeniyle zarar ortaya ccedilıkar Ağaccedilta başlayan
meyve ccediluumlruumlkluumlğuuml depoda da ilerler Ayvada iseccediliccedilek ve suumlguumln enfeksiyonları yaparak buumlyuumlk
kayıplara neden olur
Uumllkemizde geniş bir yayılma alanı bulunmaktadır Karadeniz sahilleri ile buraya geccedilit
boumllgede elma erikarmut ve ayvada goumlruumlluumlr Marmara boumllgesinde bunlara ilaveten kiraz ve
şeftaliyi de sayabiliriz İccedil Anadolursquoda kiraz ve kayısıda Ege boumllgesinde Doğu ve Guumlneydoğursquoda
ccedileşitli meyve tuumlrlerinde yaygındır Ayva Monilyası SamsunAmasyaKastamonu ve İzmirrsquode
oumlzellikle oumlnemlidir Amasyarsquoda ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları yuumlzuumlnden ayvalardan verim
alınamadığı bildirilmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Monilya hastalığının meyve ağaccedillarındaki zararı ccediliccedilek suumlrguumln ve meyvelerde goumlruumlluumlr
Buna goumlre de suumlrguumln Monilyası (dal ve ccediliccedilek monilyası) ve meyve Monilyası olarak adlandırılır
Hastalığın ilk belirtileri ccediliccedileklerde goumlruumlluumlr Daha sonra ccediliccedileklerden dallara doğru ilerler Nemli
koşullarda enfekte olmuş bitki kısımları grimsi-kahverengi konidiler ile kaplanır daha sonra da
kıvrılarak kurur Kuruyan ccediliccedilekler doumlkuumllmez ağaccedil uumlzerinde asılı kalır Buna neden olarak da
yaşlanarak doumlkuumllmenin doğal nedeni olan doku ayırıcı madde bu hastalıkta oluşmaz
Ccediliccedilekler tıpki soğuk vurmuş ve donmuş gibi kavruk bir manzara goumlstererek dalda kalırlar
Dal Monilyası yaşlı veya genccedil tuumlm ağaccedillarda ve ccediliccedilek zamanı goumlruumlluumlr Ccediliccedilekler şiddetli
hastalandığı zaman fungus ccediliccedilek sapı yoluyla suumlrguumlne geccediler Suumlrguumlnde oumlnce oval kuumlccediluumlk bir leke
oluşur Zamanla buumlyuumlyen ve oumlzellikle kirazlarda zamk akıntısı veren leke bazen suumlrguumlnuuml
ccedilepeccedilevre sarar Boumlylece de suumlruumlguumln ucunun tamamen kurumasına neden olur Suumlrguumln lekeleri
95
zamanla kanser yarası şekline doumlner Kanser yaraları sadece ccediliccedilek Monilyasında ccediliccedilek sapından
suumlruumlguumlne geccedilme şeklinde oluşmaz Meyve monilyasında da meyve sapı yoluyla suumlruumlguumlne ulaşan
etmen yine suumlrguumln kanserlerine neden olur Kalın dallardaki buumlyuumlk kanser yaraları iyileşmez ve
nemli havalarda zamklı ve fungal puumlstuumlller taşıyan goumlruumlnuumlmleriyle tanınırlar
Dal Monilyasına yakalanmış bir kiraz ağacında hastalık yıllarca suumlrer Genccedil suumlrguumlnlerde
başlayan kuruma geriye yani kalın dallara doğru ilerler Sıcak ve kurak yaz mevsimi başlayınca
henuumlz orta yaşlı kiraz ağaccedillarının bir mevsimde bazen solarak kuruyabilir
Şekil 56 Erik ve kirazda dal monilyası
Meyve Monilyasırsquonın belirtileri ccedilok tipiktir Hem sert hem de yumuşak ccedilekirdekli
meyvelerde goumlruumlluumlr Meyveler olgunluğa yaklaşınca uumlzerlerinde bir-iki noktadan ccediluumlruumlme başlar
Kahverengi olan ccediluumlruumlkluumlk bir-iki guumln iccedilerisinde meyve yuumlzeyinin yarıdan fazlasını kaplar Ccediluumlruumlk
meyve eti sağlam kısımdan daha yumuşaktır ancak sulu değildir Monilya hastalığında meyve
ccedilok hızlı su kaybeder buruşur ve mumyalaşır Hastalığa ldquoMUMYArdquo adı verilmesinin nedeni bu
tuumlrluuml meyvelerdir Meyvenin ccediluumlruumlk kısmı uumlzerinde kısa zamanda konsantrik halkalar halinde kuumlf
kabarcıkları (puumlstuumll) oluşur Puumlstuumll oluşumunun konsantrik halkalanma goumlstermesi ışıkla ilgilidir
Guumlnduumlz puumlstuumll oluştuğu halde gece ccediluumlruumlkluumlk sporsuz olarak ilerler Puumlstuumlller erik ve kirazda daha
ccedilabuk ve ccedilok sayıda oluşurMeyve Monilyası depoda da ilerlemeye devam eder
96
Şekil 57 Mumyalaşmış meyve ve konsantrik halka oluşumu
HASTALIK ETMENLERİ
Monilya hastalıklarından 3 tuumlr Uumllkemizde bulunmaktadır Bunlar
1 Monilinia laxa (Aderh amp Ruhland) Honey Daha ccedilok sert ccedilekirdeklilerde
2 Monilinia fructicola (GWinter) Honey Yumuşak ccedilekirdeklilerde
3 Monilinia linhertiana (Prill amp Delacr) Dennis Ayvada hastalık yapar
YAŞAM CcedilEMBERİ
Etmen kışı ccedileşitli şekillerde geccedilirebilir Ağaccedil uumlzeirnde asılı kalmış veya yere duumlşmuumlş
hastalıklı meyveler uumlstuumlnde konidi halinde kışlama daha ziyade kışı ılık geccedilen yerlerde
muumlmkuumlnduumlr Kışların daha sert olduğu yerlerde fungus mumyalaşmış meyve dokularında
hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserleşmiş meyve dokularında hastalıklı suumlrguumlnlerde veya kanserli
dallarda misel halinde kışlar Suumlrguumln veya dallarda kışlayan misel ilkbaharda aktif hale geccedilererek
konidi verir ve boumlylece primer ccediliccedilek ve suumlrguumln enfeksiyonları gerccedilekleşir
Ayrıca toprağa duumlşmuumlş mumya meyveler toprağa goumlmuumlluuml ya da yarı goumlmuumlluuml halde belirli
bir istirahat doumlnemini tamamladıktan sonra İlkbaharda uumlzerinde 20 kadar kabarıklık belirir Bu
kabarıklıklar kısa zamanda ince (yorgan iğnesi kalınlığında) sapccedilıklar haline gelir Sapccedilıkların
ucunda oumlnce kuumlresel sonra uumlstten basık sonunda huni veya kadeh şeklinde apotheciumrsquolar oluşur
Bunların konkav olan iccedil yuumlzeyi ascuslarla kaplıdır Ascosporlar olgunlaşınca apotheciumdan
hızla toz bulutu goumlruumlnuumlşuumlnde fırlatılır İşte İlkbaharda primer enfeksiyonların sorumlularından
birisi bu ascosporlardır
Hem konidi hem de ascosporlar iccedilin ruumlzgar en uygun taşıyıcıdır Konukccediluya ulaşan
sporlar birkaccedil saat iccedilinde ccedilimlenip enfeksiyon yapabilirler İnkubasyon suumlresi genellikle kısa 2-3
97
guumln kadardır Ccediliccedilek enfeksiyonları sporun ccedilim borusunun dişicik borusundan aşağı ilerleyerek
yumurtalık dokularını tahrip etmesi şeklinde gelişir Suumlrguumln dokusuna giriş ise hastalıklı ccediliccedileğin
sapından ilerleme şeklindedir
Monilya etmenleri doğrudan penetrasyon yapamazlar Giriş iccedilin mutlaka doğal accedilıklık ve
yaraya ihtiyaccedil vardır Meyve enfeksiyonları iccedilin de yara şarttır Meyve olgunlaştıkccedila enfeksiyona
duyarlılığı artar
İlkbaharda ccediliccedilek doumlneminin yağışlı olması hastalığı arttırır Yağışlı ve ılık İlkbaharda
ccediliccedilek solgunluğu fazla goumlruumlluumlr Nem yalnız fungusun gelişimi spor oluşumu ve ccedilimlenmesi iccedilin
değil meyvenin daha dayanıksız ve sulu olarak ccediluumlruumlkluumlğe daha uygun olması iccedilin de gereklidir
Enfeksiyon iccedilin optimum sıcaklık 20-240Crsquodir
Şekil 58 Hastalığın yaşam ccedilemberi
Meyveler ağaccedilta veya
yerde mumyalaşır
Ccediliccedileklerden enfeksiyon
Ccediliccedilek
enfsonra
oluşan
kanser
Meyve
enfeksiyonu
Mumya
meyve
Enfeksiyonun
yayılışı
Hasat edilmiş
bulaşık meyveler
apotheciumlar
Atılan ccediluumlruumlk
meyveler
98
SAVAŞIM
Monilya ile savaşı iki ayrı aşamada duumlşuumlnmek gerekir Ccediliccedilek ve dal enfeksiyonlarını
oumlnlemek ve meyve enfeksiyonlarını oumlnlemek Birinci aşamada başarılı olmak iccedilin şu noktalara
dikkat edilmesi gerekir Primer inokulum kaynağı olan kurumuş Monilyalı dalları kanser belirtisi
goumlsteren suumlrguumln ve dalları ağaccedilta asılı kalmış veya yere doumlkuumllmuumlş mumya meyveleri dikkatle
toplayıp yakarak imha etmek gerekmektedir Yapılan ccedilalışmalar toprağın ilk 20cm si iccedilinde
goumlmuumlluuml kalmış mumya meyvelerde fungusun iki yıl canlı kalabildiğini goumlstermiştir Bu nedenle
toprak işlemesini daha derin yapmak gerekmektedir
İlaccedillama zamanları ve fenolojik doumlnemler
Zaman Doumlnem Ağaccedil Tuumlruuml
1ilaccedillama Ccediliccedileklenme başlangıcında (5ndash10 ccediliccedilekte ) Şeftali
1 ilaccedillama Meyvelere ben duumlştuumlğuumlnde tek ilaccedillama yapılmalıdır Kiraz
1 ilaccedillama Tomurcuklar patlayıp yapraklar goumlruumllmeye başladığında ayva
2 İlaccedillama tam ccediliccedileklenmede (90ndash100) şeftali
2 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
3 İlaccedillama ilaccedillamada kullanılan ilacın etki suumlresi sonunda ayva
Savaşımda kullanılacak fungisitlerin uygulandığı ağaccedil tuumlrleri ve dozları aşağıda verilmektedir
Etkili madde adı ve Oranı Bitki tuumlruuml Formuumllasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya
Captan50 şeftali WP 300g
Boscalid+pyraclostrobin şeftali WG 75g
Thiophanate methyl70 şeftali WP 60g
Carbendazim50 ayva WP 75g
Dodine 500gl ayva FS 100ml
Thiophanate methyl70 ayva WP 60g
Cyprodinil 50 kayısı WG 30g
Iprodione 50 kayısı WP 150g
99
Carbendazim50 kiraz WP 75g
Thiram 80 kiraz WPWG 150g
Bacillus subtilis QST kiraz SC 1500ml
Pyraclostrobin+boscalid kiraz WG 76g
FUSARIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOHypocreales
FAMNectriaceae
Etmen Fusarium oxysporum Schltdl
Fusarium genusuna bağlı birccedilok tuumlr fide ccediloumlkerteninden değişik bitkilerde koumlk
ccediluumlruumlkluumlğuumlne hasat sonu ve depo ccediluumlruumlkluumlklerine kadar pekccedilok değişik hastalığa neden olur
Ancak Fusarium denince ilk akla gelen Foxysporum tuumlruumlne ait değişik oumlzel formlar (fspp)
tarafından oluşturulan vaskuumller solgunluk hastalıklarıdır Yaklaşık 80 adet sppin tanımlandığı
bunların da kendi iccedillerinde değişik ırklara sahip olduğu bildirilmektedir
Fusarium solgunlukları Graminae familyası dışındaki buumltuumln kapalı tohumlu
(Angiosperm) bitki familyalarında ekonomik oumlneme sahiptir
GENEL HASTALIK BELİRTİLERİ
Fusarium solgunluğu belirtileri konukccedilu bitkiye patojenin patotipine ve enfeksiyon
koşullarına goumlre değişir Fakat genel olarak oumlnce alt yapraklardan başlamak uumlzere damarlarda
hafif sararma sonra tuumlm yaprağın sararması ve solması bu belirtilerin bitkinin uccedil kısımlarına
doğru ilerlemesi beliritilerin ccediloğunlukla bitkinin sadece bir dalındaki yapralardan başlaması ve
etkilenen iletim demeti sayısına bağlı olarak diğer kısımlara da yayılması bu hastalığı
duumlşuumlnduumlren tipik belirtilerdir
Solan kısımlar zamanla esmerleşir ve kurur Koumlk goumlvde hatta yaprak sapı kesitlerinde
halka şeklinde esmerlik goumlruumllmesi de hastalığın oumlnemli bir oumlzelliğidir Esmerleşme iletim
sisteminden kortekse doğru yayılır Fusarium solgunluğu ccediloğunlukla ccediliccedileklenme veya meyve
100
tutumu doumlneminde ortaya ccedilıkar Belli noktalardan başlayan hastalık tarla veya bahccedilede yavaş
yayılır ve hastalanan bitkiler birer ikişer kurur
Hasta bitkilerden Foxysporum tuumlruumlnuuml izole etmek hastalığın Fusarium solgunluğu
olduğunu kanıtlamaya yetmez izolatın saplıklı bitkilere inokule edilmesi ve hastalanan bu
bitkilerden re-izole edilebilmesi gerekir
GENEL YAŞAM CcedilEMBERİ
Fusarium solgunlukları toprak kaynaklı tipik hastalıklardandır Topraktaki esas inokulum
kaynağı hastalıklı bitki artıklarıdır Etmenin oluşturduğu chlamydosporlar inaktif formda yıllarca
canlı kalabilir ve koşullar uygun hale geldiğinde konukccedilunun genccedil koumlklerinden aldıkları besin
uyarısıyla ccedilimlennirler Bu şekilde tekrar aktif hale geccedilen klamidosporlar oumlnce misel sonra
konidi ve yeni chlamydosporlar oluştururlar Dinlenme halinde kalma ve tekrar aktivite kazanma
accedilısından patojenik formlarla diğer Fusariumrsquolar arasında fark yoktur Patojen olmayan
Foxysporum ırkları da koumlkuumln kortikal dokularına penetrasyon yapabilir ancak konukccedilunun
iletim demetlerine girebilen sadece o konukccediluya oumlzelleşmiş olan fsplerdir
Penetrasyon genellikle koumlkuumln uzama boumllgesinden olur ve oumlzellikle Meliodogyne genusuna
ait nematod tuumlrleri accediltıkları yaralarla penetrayonu kolaylaştırırlar Hifler daha sonra ksilem
borularına geccediler Konidiler oluşur ve oumlzsu iccedilinde dağılarak yer değiştirirler Hastalığın son
doumlneminde goumlvde uumlzerinde artık dışarıdan bakınca da farkedilen nekrozlar oluşur Hastalığın
tipik belirtilerinin yani solgunluğun nedeni iletim demetlerinin tıkanması ve fungusun
oluşturduğu enzim ve toksinlerdir Fusarium solgunluğu etmenleri konukccedilu olmayan bitkilerin
koumlklerine de girer ve kolonize olabilir ancak onlarda belli belirsiz simptom oluştururlar Bu tip
bitkiler hastalığın gizli taşıyıcısıdır ve patojen inokulumunun suumlrekli artmasına neden olurlar
Foxysporumrsquoun konukccedilularına oumlzelleşmiş oumlnemli forma spesiyales lerin yaptıkları
solgunluk hastalıklarından domateskavun karpuz ile ilgili genel bilgiler bundan sonraki
kısımlarda yer almaktadır
101
Şekil 59 Hastalığın yaşam ccedilemberi
DOMATESLERDE FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsplycopersici tarafından oluşturulur Patojenin uumlccedil ırkının varlığı
bilinmektedir Duumlnyanın domates yetiştirilen her yerinde bulunmaktadır
Genccedil bitkilerde goumlruumllen ilk beliritiler yapraklarda solma şeklinde başlar Alt yapraklardan
itibaren yukarıya doğru sarılık gelişir Boumlyle yapraklar zamanla kurur Bitkinin bazen sadece belli
dallarında hastalık goumlruumlluumlrken diğer tarafların sağlıklı olduğu dikkati ccedileker Birkaccedil hafta sonra
iletim demetlerindeki tipik esmerleşme ortaya ccedilıkar Hastalık ilk bakışta Verticillum solgunluğu
ile karıştırılabileceğinden kesin tanı yapmak iccedilin etmenin izolasyonu ve patojenisite testinden
sonra re-izole edilebilmesi gerekir
Hastalığın oluşumu ve etkinliği iccedilin toprak ve hava sıcaklığı buumlyuumlk oumlnem taşır Hastalık
iccedilin optimal toprak sıcaklığı 280Crsquodir Hava sıcaklığının da aynı derecelerde olması toprak uumlstuuml
102
belirtilerinin ccedilabuk ve şiddetli seyretmesine neden olur Patojen toprak pHrsquoından ve toprak
tiplerinden fazlaca etkilenmez Uumlstuumlste yıllarca domates yetiştirilen topraklarda hastalığın zararı
da giderek artar
Hastalık toprakta hastalıklı bitki parccedilalarıyla ve hasta fideler aracılığı ile yayılır Sulama
suyu da yayılmada rol oynar
Domates solgunluğu ile savaşımda en umut verici yol dayanıklı ccedileşitler yetiştirmektir
Ccedilalışmalar sonunda patojenin değişik ırklarına dayanıklı hat ve hibritler elde edilmiştir ve bunlar
dış uumllkelerde yaygın olarak yetişltirilmektedir Sınırlşı alanlarda toprak sterilizasyonu veya
fuumlmigasyon uygulanabilir Tarla uumlretimlerinde toprak ilaccedillaması ccedilok pahalı olur ve ayrıca ccedilok da
iyi sonuccedil vermemektedir Bazı araştırıcılar hastalık ccedilıkmayan topraklardan izole ettikleri
antagonistik organizmalar ile biyolojik savaşım olanaklarını araştırmaktadır
Şekil 60 Domates solgunluğu belirtileri
KAVUNLARDA FUSARIUM SOLGUNLUĞU
Etmeni Foxysporum fspmelonis olan bu hastalık duumlnyanın her tarafında goumlruumllmektedir
Etmen doğal olarak sadece kavunu hastalandırabilir Bazı izolatlarının karpuzda da belirti
oluşturduğu goumlruumllmuumlştuumlr Etmenin 4 ırkı saptanmıştır
Kavunlar gelişmenin her doumlneminde hastalığa yakalanabilir Hastalık ya yavaş ilerleyen
bir sarılık ya da ani bir solgunluk şeklinde ortaya ccedilıkar Birinci durumda bazı yaprakların bir
tarafında damarlar sararır Sararma giderek daha belirginleşir ve boumlyle yaprakların oumlzeli bir koku
ccedilıkardığıbitkinin goumlvde kısmında uzunlamasına nekrozlar oluştuğu ve buralardan zamk sızdığı
farkedilir Bir suumlre sonra da nekroze olmuş doku uumlzerinde pembemsi goumlruumlnuumlşluuml spor kitleleri
oluşur Goumlvde kesitlerinde ksilem borularının bulunduğu kısımlarda esmer bir halka goumlruumlluumlr
103
İkinci durumda bitkiler herhangibir sararma veya koku yayma belirtisi goumlstermeden
birdenbire solar ve kururlar
Fofspmelonis hasta konukccedilu dokularında bol miktarda konidi ve toprakta da
chlamysdospore oluşturduğu iccedilin bulaşık alanlarda yoğun inokulum kaynağı bulunur Yıldan yıla
guumlccedillenen inokulum nedeniyle de hastalık her yıl tarlada bir oumlnceki yıldan daha şiddetli goumlruumlluumlr
Belirtilerin en şiddetli olduğu sıcaklık 18-220Crsquodir Birccedilok Fusarium solgunluğunun aksine
kavun solgunluğu serin havalarda ve vejetasyon mevsimini başlarında ortaya ccedilıkar Aydınlığın
yetersiz olduğu guumln uzunluğunun az ve ortamın kurak olduğu durumlarda hastalığın şiddeti artar
Yapay inokulasyonlarda havadaki orantılı nem amp50-65 olduğunda belirtiler daha kısa
zamanda ortaya ccedilıkar Oumlzellikle sera yetiştiriciliğinde fazla azot guumlbrelemesi hastalığı
şiddetlendirir
Patojen konukccedilusu olmayan bitkilerin koumlklerinde de kolonize olarak aktif yaşamını
suumlrduumlruumlr ancak solgunluk oluşturmaz
Etmen toprakta ccedilok uzun yıllar kalabildiğinden ekim noumlbeti yaparak hastalıktan
kurtulmak pek muumlmkuumln değildir Toprak dezenfeksiyonu sadece kazancın masraftan fazla
olduğu turfanda yetiştirme alanları iccedilin oumlnerilebilir Dayanıklı ccedileşit oumlnerilebilir
Şekil 61 Kavunda yaprak ve goumlvde belirtileri
104
KARPUZLARDA FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Foxysporum fsp niveumrsquoun oluşturduğu bu hastalık fidelerde ccediloumlkerten genccedil bitkilerde
koumlk ccediluumlruumlkluumlğuuml olgun bitkilerde de genel bir solgunluk sararma ve kuruma şeklinde ortaya
ccedilıkarSolgun bitkilerin iletim demetlerinde sarımsı-turuncu-esmer bir renk değişikliği olur
Hastalık oumlzellikle sıcak yaz guumlnlerinde uumlzerinde bol uumlruumln olan bitkilerde ccedilok şiddetli seyreder ve
bitkiyi kısa zamanda kuruturPatojenin toprakta uzun yıllar canlılığını koruduğu ayrıca tohumla
da taşınabildiği saptanmıştır Şimdiye kadar uumlccedil ırkının varlığı bildirilen fungusa sayanıklı ccedileşit ve
hatlar bulunmakta ayrıca ıslah ccedilalışmaları da yapılmaktadır Cucurbitaceae familyasında
olmayan bitkilerle uzun bir ekim noumlbeti de oumlnerilmektedir
Şekil 62 Karpuzda goumlvde ve yaprak belirtileri
Değişik kuumlltuumlr bitkilerinde oumlnemli solgunluk ve koumlk-yumru ccediluumlruumlkluumlğuuml yapan diğer
Foxysporum forma specialisrsquoleri vevkonukccediluları
Fofsp cucumerinum hıyar
Fofspdianthi karanfil
Fofspasparagi kuşkonmaz
Fofspcepae soğansarmısak
Fofsp pisi bezelye
Fofsp vasinfectum pamuktuumltuumlnsoya
105
VERTICILLIUM SOLGUNLUKLARI
SUB CLASSSordariomycetes
ORDOIncerae sedis
FAMPlectosphaerellaceae
Etmen Verticillum albo-atrum Reinke amp Berthold
Verticillium dahliae Kleb
Duumlnyada ccedilok yaygın olarak goumlruumllen ve zararlı olan hastalıklardan bir diğeri de
Verticillium solgunluklarıdır
Tuumlrkiyersquode de yaygın olan hastalık ilk kez Istranca (1952) tarafından pamuklarda
saptanmıştır Buguumln Vdahliae tuumlr adıyla kesinleşen etmen uumllkemizde pekccedilok konukccediludan izole
edilmiştir
Etmenin başlıca konukoumluları arasında patlıcan pamuk patates biber karpuz kavun yer
fıstığı nane ccedililek guumll kaysı kiraz şeftali krizantem akccedilaağaccedil zeytin sayılabilir
Verticilliumrsquounkonukccediluşarı arasında turunccedilgiller ve yumuşak ccedilekirdekli meyve ağaccedilları
bulunmazken buğday ve arpa gibi monokotiledon bitkiler patojeni hastalanmaksızın
taşımaktadır
HASTALIK BELİRTİLERİ
Otsu bir yıllık konukccedilularda hastalığın tipik belirtisi oumlnce sadece sıcak oumlğle saatlerinde
farkedilen ve sonra belirsizleşen solgunluk şeklinde başlar Oumlnceleri guumlnuumln sadece belli satlerinde
solan bitkilerde daha sonra doumlnuumlşuumlmsuumlz ve kesin bir solma ortaya ccedilıkar Solgunluk genellikle
bitkinin alt kısımlarından uccedillara doğru gelişir ve yaprakların kenar kısımlarıyla damar aralarında
oumlnce sararma sonra kavrulma belirtisi goumlruumlluumlr
Bu belirti şekli Verticillium solgunluklarının Fusarium solgunluklarından ilk bakışta
ayrılmasına yardımcı bir oumlzelliktir Hasta bitkilerin yaprakları zamanından oumlnce doumlkuumlluumlr ve
zaman iccedilinde tamamen yapraksız kalır Bitkilerde bodurlaşma da ortaya ccedilıkar Hastalığın
tanımında oumlnemli olan oumlzel belirtilerden biri de goumlvdeden yapılan enine veya ccedilapraz kesitlerde
iletim demetlerinin bulunduğu kısmın genellikle noktalar halinde renk değişikliği goumlstermesidir
106
Bu renk değişikliği Cucurbitaceae familyasındaki konukccedilularda sarı veya turuncu ya da accedilık
kahverengi Solanaceae malvaceae ve diğer familyalardan konukccedilularda kahverenginin değişik
tonlarında goumlruumlluumlr Acer tuumlrlerinin iletim demetlerinin bulunduğu kısmın rengi ccediloğunlukla koyu
yeşildir Şiddetli enfeksiyonlarda bitkiler zamanından oumlnce oumlluumlr
Hastalıklı pamuk bitkileri yapraklarını doumlker ve kozaları tam oluşturmazlar Oluşan
kozalar kuumlccediluumlk kalır ve erken accedilılır Sebzeler ise ilk ccediliccedilekleri accedilıldıktan sonra bir daha
ccediliccedileklenmezler
Hastalıklı sert ccedilekirdekli meyve ağaccedillarında bazı dallarda solgunluk sararma yaprak
doumlkuumlmuuml ve sonunda oumlluumlm goumlruumlluumlr İletim demetleri ccedilok koyu bir renk alır Hasta zeytin
ağaccedillarının hastalıktan etkilenen dallarında oumlnce yaprakların parlak guumlmişi yeşil goumlruumlnuumlmuumlnuuml
kaybedip donuklaştıkları farkedilir Donuk griden soluk kahverengiye sonunda tam kahverengiye
doumlnerlerOdunsu konukccedilularda hastalık ya ccedilabuk seyredip ani oumlluumlme ya da daha yavaş
ilerleyerek giderek artan bir verimsizleşme ve sonunda kurumaya neden olur Ağacın etkilenen
iletim boruları az sayıda ise ertesi yıl yeni dallar hastalık tablosunu ortadan kaldırabilir yani
ağaccedilta bir iyileşme goumlruumlluumlr
Şekil 63 Pamuk ta goumlvde kesitinde ve yapraklarda ve zeytinde hastalık belirtileri
HASTALIK ETMENİ
Verticillium dahliae Kleb
Verticillium albo-atrum Reinke amp Berthold
Her iki tuumlr de duumlnyanın her yerinde bulunmakla birlikte Valbo-atrum sadece ılıman
kuşakta Vdahliae ise hem tropik hem de subtropik iklim kuşaklarında oumlnem taşır
107
YAŞAM CcedilEMBERİ
Verticillium hifleri toprakta bulunur ve gerek sağlam koumlk ve koumlkccediluumlklerden gerek yeni
koumlk oluşumu sırasında ve tarım aletlerinin accediltığı yaralardan penetrasyon yapar Etmen epidermis
korteks ve endodermiste inter ve intraselluumller olarak ilerleyip ksileme ulaşır Bu sırada koumlkte
herhangi bir ccediluumlruumlme ve buumlzuumllme belirtisi olmaz İletim demetlerine ulaşan fungus transprasyonun
etkisi ile aşağıdan yukarıya doğru hareket etme şansı bulur Bu sırada ksilem iccedilerisinde konidi
oluşumu ve onların da oumlzsu ile taşınması soumlzkonusudur
Solgunluğun mekanizması iletim demetlerinde bulunan etmenin fiziksel olarak su akımını
engellemesinden başka tillosis oluşumu ve iletim borularının reccedilinemsi maddelerin birikmesine
bağlanabilir İletim demetlerinin bulunduğu kısımlardaki renk değişikliğinin nedeni ise fenolik
maddelerin oksidasyonu ve polimerizasyon sonunda melanin oluşumu ve birikmesidir
Verticillium solgunluğu tek yaşam ccedilemberi olan hastalıklardandır Ccediluumlnkuuml hastalıklı
bitkide meydana gelen inokulum o yıl hastalığın yeni enfeksiyonlarla yayılmasında etkin değildir
O yıl hastalanan bitki artıklarında oluşan mikrosklerotlar koumltuuml ccedilevre koşullarına ccedilok iyi dayanırlar
ve ertesi yıllar iccedilin tehlike oluştururlar Sklerotların 12-14 yıl canli kalabildiği bilinmektedir
Verticilliumrsquoun değişik ırklarının virulenslerinin de farklı olduğu kayıtlıdır
Nematodların hem fungusu taşıyarak hem de koumlklerde yara accedilarak hastalık uumlzerinde etkin
olduğu bilinmektedir Solgunluk epidemileri uumlzerinde arttırıcı etkiye sahip başka patojenler de
vardır Oumlrneğin Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina vb gibi patojenler hastalık
tablosunu ağırlaştırır
Hastalık uumlzerinde etkili iklim faktoumlrlerinin başında toprak ve hava sıcaklığı gelir
Ortalama 21-240C arasında devam eden sıcaklıklar Valbo-atrum iccedilin uygun iken 250C yi aşan
sıcaklıklar Vdahliae enfeksiyonlarını kolaylaştırır Sulama ve yağmur suları konukccediluyu olumsuz
hastalığı olumlu etkiler
Patojen sulama sularıyla hastalıklı bitki artıklarıyla ve ccedileşitli tarım aletleri vs ile bulaşık
toprağın nakliyle yayılır Patojenin yayılmasında aşı materyali ve yumru gibi bitkisel materyalin
de oumlnemli bir roluuml vardır Tohumla taşınma ise sadece yonca ayccediliccedileği iccedilin bildirilmiştir
Accedilılmayan pamuk tohumlarının da hav tabakasına bulaşan hastalıklı bitki parccedilacıkları yoluyla
patojeni taşıyabildiği accedilıklanmıştır
108
Fungusun toprakta uzun suumlre canlılığını korumasında Vdahliaersquonın mikrosklerotları
Valbo-atrumrsquoun ise dayanıklı istirahat miselleri rol oynar
Patojenin gelişiminde toprak pHrsquonın da roluuml vardır Vdahliae 53-72 pH derecelerinde
mikrosklerot oluşturmaktadır
Hastalığa karşı oumlnerilen kuumlltuumlrel oumlnlemler arasında nematod ve yabancı ot kontrolu
hasytalıklı bitki artıklarının yok edilmesi azot guumlbrelemesinin dikkatli yapılması (uumlre tercih
edilmeli) sayılabilir Verticilliumrsquoa duyarlı bir meyve ccedileşidinin bulunduğu bahccedilede alt kuumlltuumlr
olarak yine aynımpatojenin konukccedilusu olan tek yıllık bir bitkinin yetiştirilmesi son derece
risklidir
İlaccedillı savaşımla engellenemeyen hastalıklardan biridir Koruyucu oumlnlemler ccedilok
yıllıklardan ccedilok tek yıllık konukccedilular iccedilin oumlnem taşır Sebzeler ve suumls bitkileri sınırlı alnalarda
buhar ve fuumlmigantlar kullanılarak korunabilir Dayanıklı konukccediluların yetiştirilmesi en iyi ccediloumlzuumlm
yollarından birisidir
MACROPHOMİNA HASTALIKLARI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOBotryospheriales
FAMBotryospheriaceae
Macrophomina phaseolina Tassi
Bir toprak fungusu olan Mpheseolinarsquonın yaptığı hastalığın tek adı yoktur Patojen
fideleri yakaladığı zaman ccediloumlkerten belirtilerini meydana gelir Tuumltuumlnde bu etmenin yaptığı
hastalık OumlZUumlKURU susamda ise SUSAM SOLGUNLUĞU olarak adlandırılır Sıcak ve ılıman
iklim boumllgelerini seven bu patojenin konukccedilu dizisi ccedilok geniştir Doumlrt yuumlzden fazla olan konukccedilu
bitkiler iccedilerisinde tek ve ccedilok yıllık olanlar da vardır Ekonomik oumlnemi olan hastalıklar yaptığı
konukccediluların başında ayccediliccedileği kavun mısır soya fasuumllyesi pamuk tuumltuumln ve susam gelir Diğer
konukccedilulardan bazıları turunccedilgiller ayva armut zeytin Prunus spp iğne yapraklılar
baklagillerSolanaceae familyası uumlyeleri ccedililek ve karpuzdur
109
HASTALIK BELİRTİLERİ
Fungus ccediloumlkerten etmenlerinden birisidir Ccediloumlkerten nedeniyle oumllmuumlş fideciklerden Rsolani
ve Pythium tuumlrlerinden sonra en sık izole edilen patojen MphaseolinarsquodırHastalık etmeni olgun
bitkilerde daha değişik ve tipik belirtilerle ortaya ccedilıkar Hasta bitkilerin koumlklerinde ve ana koumlkte
epidermal ve subepidermal tabakanın guumlmişi bir renk alması hastalığa yabancı literatuumlrde ldquoashy
blightrdquo kuumllrengi yanıklık denilmesinin nedenidir
Etmen daha sonra sapın iletim dokularına ve oumlz kısmına yayılır Bu kısımlarda kuumlccediluumlk
siyah sklerotlar oluşturur Milyonlarca sklerotla kaplanan hastalıklı dokular koumlmuumlr tozu ile
bulaşmış gibi goumlruumlnduumlğuumlnden hastalığın başka bir adı da ldquoCharcoal Rotrdquo yani koumlmuumlr
ccediluumlruumlkluumlğuumlduumlr
Hastalıklı bitkilerde oumlz kısmının boşaldığı iccedil dokuların sklerotlarla tamamen kaplandığı
goumlruumlluumlr Hasta bitkiler bodur kalır zamanından oumlnce olgunlaşır Oumlrneğin ayccediliccedileğinde orta
kısımdaki ccediliccedilekleri daneye doumlnmeyen deforme baş oluşumu soumlz konusudur dane verimi bin
dane ağırlığı ve rekoltesi duumlşer
Koumlk ve koumlk boğazından yakalanan bitkilerin toprak uumlstuuml organlarındaki hastalık belirtileri
alt yapraklardan başlayan bir sararma ve ilerleyen solgunluğun sonunda kuruma şeklindedir
Ekonomik duumlzeyde zarar goumlren oumlnemli kuumlltuumlr bitkisi konukccedilularda hastalık ccediloğunlukla ccediliccedilek
doumlneminden sonra belirgin olarak ortaya ccedilıkar
Şekil 64 Koumlklerde hastalık belirtileri ve sklerot oluşumları
110
HASTALIK ETMENİ
Mphaseolina Tassi Goid lsquodir Bu patojen hastalıklı otsu bitki artıklarında ve ender
olarak da kuumlltuumlrde pycnidium oluşturur Boumllmesiz ve renksiz olan pycnidiosporları oldukccedila
buumlyuumlktuumlr
YAŞAM CcedilEMBERİ
Fungus hastalıklı bitki artıklarında ccedilok bol miktarda sklerot oluşturur Toprağa karışan
sklerotlar 3 yıl kadar canlılığını suumlrduumlrebilir Aslında toprakta saprofitik olarak gelişme oumlzelliğine
sahip olan fungus diğer mikroorganzimaların suumlrekli baskısı altındadır Patojenin tohumla
taşındığını bildiren literatuumlre rastlanmamıştır
Mphaseolina konukccedilusunun zayıf zamanlarını stres altında bulunuşunu kollayan firsatccedilı
bir patojendir Sulamaya alışkın bitkiler kurağa maruz kaldıklarında patojene duyarlı hale gelirler
Etmen enfeksiyon yapmış bile olsa sıcaklık ve kuraklık gibi faktoumlrler bitkiyi zorlamazsa tipik
hastalık belirtileri meydana gelemez Mphaseolinarsquonın hastalık oluşturması iccedilin sıcaklığın 280C
den yuumlksek olması gerektiği kayıtlıdır Fungusun optimal gelişme sıcaklığı 300C pH isteği 7rsquodir
Şekil 65 Fungusun oluşturduğu sklerotlar
SAVAŞIM
Kuumlltuumlrel oumlnlemler birinci derecede oumlnem taşır Sıcaklığın yuumlksek olduğu yaz periyodu
suumlresince bitkilerin duumlzenli sulanması su duumlzeninin bozulmaması gerekir Hastalıklı bitki
artıklarının titizlikle toplanıp yakılması inokulum potansiyelinin artmasına engel olur Toprak
organik maddece zenginleştirilerek su tutma kapasitesi arttıraılabilir Ayrıca organik maddece
zengin toprakların mikrobiyolojik accedilıdan da zengin olduğu ve boumlylece doğal biyolojik savaş
ortamının yaratıldığı da bilinmektedir Sık dikimden kaccedilınılmalıdır
111
ASCOCHYTA YANIKLIĞI
SUB CLASS Dothideomycetes
ORDOPleosporales
FAMIncertae sedis
Hastalık etmeni
Didymella rabiei Kovatschex Arx in Mullerampvon Arx 1962
(Ascochyta rabiei (Pass) Labr)
Ascochyta yanıklığı hastalığı nohutlarda tuumlm duumlnyada en yaygın goumlruumllen ve buumlyuumlk oumllccediluumlde
zarar veren bir hastalık olarak bilinmektedir Hastalık etmeni bitki artıklarında ccedilevredeki yabancı
otlarda ve tohumda bulunmaktadır Nohut bitkisi yanında bezelye yonca diğer bazı
baklagillerde hastalık oluşturduğu bilinmektedir
HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalık etmeni bitkinin yaprakları sapları ve tohum kapsuumlllerini enfekte ederek bu
kısımlar uumlzerinde kızılkahverenkli yuvarlak lezyonlar oluşturmaktadır Yapraklardaki ilk
belirtiler soluk yeşilsarı renkli renk değişikliği ile ortaya ccedilıkmaktadır Lezyonun ortasına doğru
yaklaşık 7-10 guumln sonra siyah renkli iccedil iccedile halkalar biccediliminde pycnidiumlar oluşmaktadır Sporlar
pycnidiumların ucundaki accedilıklıktan dışarıya doğru ccedilıkar ve yağmurların yardıkıyla doğaya yayılır
Lezyonlar bitki saplarını ccedilepeccedilevre kaplayabilir bu biccedilimde sap zayıflar ve kolayca kırılır
Tohum kabukları uumlzerinde lezyonlar oluştuktan sonra hastalık tohuma da geccedilmektedir
Şekil 66 Ascochyta yanıklığının sapta yaprakta ve kapsuumlldeki goumlruumlnuumlşuuml
112
YAŞAM CcedilEMBERİ
Patojen tohum iccedilerisinde taşınabildiği gibi aynı zamanda ccedilevredeki yabancı otlar gibi
bitki kısımlarında oluşan ascospor uccediluşları ile ilk enfeksiyonlarını gerccedilekleştirirKış boyunca
bitki kısımlarında kışı geccediliren bu ascosporlar ilkbaharın gelmesiyle oluşan nemli koşulların da
etkisiyle ruumlzgarla birlikte taşınmaya başlarlar Bu taşınma kilometrelerce uzaklıklara kadar
olabilir Bulaşmaların gerccedilekleşmesinden sonra belirtilerin oluştuğu bitkilerin uumlzerinde konidiler
oluşmaya başlar Konidiler sekonder enfeksiyonlarda hastalığın yayılma nedenidir Konidiler ile
enfekte olmuş bitki kısımlarıından diğer bitkilere yayılma gerccedilekleşir
Şekil 67 Hastalığın yaşam ccedilemberi
SAVAŞIM
Hastalkla savaşımda Kuumlltuumlrel uygulamalar oumlnemlidir bunun iccedilin oumlncelikle tmiz tohum
kullanılmalıdır En az 2ndash3 yılda bir ekim noumlbeti yapılmalı ve boumlylece hastalık etmeninin tarladan
bulaşması oumlnlenmelidir Hasattan sonra tohumluk 7ndash8 guumln guumlneş altında yayılarak kurtulduktan
sonra depoya alınmalıdır Zamanında oumlnlem alınmamış tarlalarda hastalığın ilk goumlruumllduumlğuuml
ocaklardaki hastalıklı bitkiler soumlkuumllerek tarladan uzaklaştırılmalıdır Ekim sırasında tohumların
normal derinliğe duumlşmeleri sağlanmalıdır Hastalığa dayanıklı ccedileşitler kullanılmalıdır
113
Hastalıkla kimyasal savaşımda ilaccedillamalara yaprak ve dallarda 2ndash3 mm ccedilapında yuvarlak
veya uzunumsu kahverengi ilk lekeler goumlruumlluumlr goumlruumllmez başlanmalı ve 7ndash10 guumln aralıklarla
hastalığın şiddetine ve iklim verilerine goumlre 2ndash5 uygulama yapılmalıdır
Kimyasal muumlcadele kullanılacak bazı ilaccedillar ve dozları
Etkili Madde Adı ve Oranı Formuumllasyonu Dozu ( Preparat) 100 lt suya
Chlorothalonil 75 WP 200 g(yeşil aksam ilaccedillaması
Mancozeb 80 WP 200 g 100 kg tohuma
Maneb 80 WP 200 g (yeşil aksam ilaccedillaması)
Thiram 80 WP 300 g 100 kg tohuma 200 g (yeşil aksam)