birlestirilmis siniflarda ogretim sirali filexvii birleştirilmiş sınıflarda İşlenişine...

Prof. Dr. Alİ Rıza ERDEM

Genişletilmiş 8. Baskı

Ankara 2019

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM

© Tüm Hakları Saklıdır. 2019

Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.‘ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz.

Yayıncı Sertifika No: 16003

Matbaa Sertifika No: 13268

ISBN : 978-605-170-276-6

Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık – Göksel ÇAKIR

Mizanpaj : Anı Yayıncılık – Göksel ÇAKIR

Dil Kontrol : Anı Yayıncılık – Göksel ÇAKIR

Baskı : Sözkesen Matbaacılık

Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk.

No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA

Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI ERDEM, Ali Rıza BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM

Anı Yayıncılık, Genişletilmiş 8. Baskı, Ankara/Türkiye

2019, xvi+320 Sf., 16x24 cm

ISBN: 978-605-170-276-6

Eğitim, Birleştirilmiş Sınıflarda Eğitim Birleştirilmiş Sınıflar, Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim Programı, Birleştirilmiş Sınıflarda Öğrenme-Öğretme Süreci

Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: 0 312 425 81 50 pbx e-posta: [email protected]

http://www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

http://www.aniyayincilik.com.tr/

Akademik çalışmalarımda

her türlü desteği ve yardımı esirgemeyen

sevgili eşim Menendi ERDEM’e

ÖZ GEÇMİŞ

Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM, 1964 yılında Acıpayam’da doğdu. İlkokul, or-taokul ve lise eğitimini Acıpayam’da aldı. 1984 yılında Denizli Eğitim Yük-sekokulunda ön lisans eğitimini tamamladı. 1986 yılında Milli Eğitim Bakan-lığında sınıf öğretmeni olarak göreve başladı. 1993 yılında Hacettepe Üni-versitesinde lisans eğitimini tamamladı. 1995 yılında araştırma görevlisi ola-rak yükseköğretimde göreve başladı. 1996 yılında Gazi Üniversitesinde yük-sek lisans, 2002 yılında Dokuz Eylül Üniversitesinde doktora eğitimini ta-mamladı. 2002 yılında yardımcı doçent, 2009 yılında doçent ve 2014 yılında profesör ünvanlarını aldı. Halen Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fa-kültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi Anabilim Dalında profesör olarak çalışmaktadır.

Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM’in:

1998 yılında Anı Yayıncılık tarafından basılan 21. Yüzyıla girerken na-sıl bir insan modeli yetiştirelim?,

2005 yılında Anı Yayıncılık tarafından basılan Etkili ve verimli (nitelik-li) eğitim,

2013 yılında Anı Yayıncılık tarafından basılan Öğretmen yetiştirmenin bugünü ve geleceği: Sorunlar ve çözüm önerileri,

2018 yılında Eğiten Kitap tarafından basılan “Öğrenmeyi öğretmeyi öğ-renmiş öğretmen” eğitimi modeli (4ÖEM) ve “Araştırmacı öğretmen” eği-timi modeli (AÖEM)

adlı kitapları ve

Çeşitli bilimsel, mesleki ve kültürel dergilerde yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır.

WEB: http://akademik.adu.edu.tr/fakulte/egitim/?s=personel

E-mail: [email protected]

mailto:[email protected]

8. BASKI İÇİN SUNU

Eğitim, geleceği belirlemek ve geleceğe yön vermek için etkin biçimde işe

koşulan etkili bir araç olarak kabul görmektedir. Açıklanan 2013 eğitim viz-yonunda eğitim aracılığıyla ülkemizin geleceğine yön verilmesi amaçlan-maktadır. 2023 eğitim vizyonunda birleştirilmiş sınıflar için “Birleştirilmiş sı-nıf uygulaması yapan okulların ihtiyaçları doğrultusunda öğretmen eğitimi yapıla-cak ve öğrenciler için ek eğitim materyali desteği sağlanacaktır” ifadesinin yer al-ması birleştirilmiş sınıflarda verilen eğitimin niteliğinin artırılması açısından umut vericidir. Birleştirilmiş sınıflarda yürütülen eğitimin daha nitelikli hale getirilmesi ülkemizin geleceği açısından büyük önem taşımaktadır. Yeni baskıda kitabın daha işlevsel olması amaçlanmıştır. Teori uygulama dengesinin kurulmasına da büyük önem verilmiştir. Eserde, “birleştirilmiş sı-nıflarda etkili eğitim-öğretim, sınıf ve okul yönetimi”ni gerçekleştirebilme açısın-dan uygulamaya temel oluşturacak açıklamalara yer verilmiştir.

Çalışmadaki görüşler, düşünceler geliştirilmesi için eleştiri ve önerilere açıktır. Eleştiri ve önerileriniz yazarın sonraki çalışmalarına ışık tutacak ve zenginleştirecektir.

Şubat 2019

Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM

Görüş ve önerileriniz için:


Yazışma: Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Merkez Kampüsü, Efeler /AYDIN



Yeni baskıda Türk Eğitim Sisteminde yapılan 4+4+4 değişikliğinin ilk 4

yılı olan ilkokul kısmında birleştirilmiş sınıflar açısından meydan gelen de-ğişiklikler ele alınmıştır. Kitabın öz ve az hacimli olması amaçlanmıştır. Teo-ri-uygulama dengesinin kurulmasına da büyük önem verilmiştir.


Ocak 2015




Yazışma: Pamukkale Üniversitesi Kampüsü. Eğitim Fakültesi

Kınıklı / DENİZLİ



Yeni baskıda birleştirilmiş sınıfı okutan ve okutacak olan sınıf öğretmen-

leri için kitabın daha işlevsel olmasını sağlamada araştırma sonuçlarına ve uygulama önerilerine ağırlık verilmiştir. Ayrıca “Birleştirilmiş sınıflı ilköğre-tim okulunun yönetimi” adlı yeni bir bölüm eklenmiştir. Kitabın daha öz ve az hacimli olması amaçlanmıştır. Teori-uygulama dengesinin kurulmasına da büyük önem verilmiştir.


Ocak 2011

Doç. Dr. Ali Rıza ERDEM







Ocak-2007’de basılan 4. baskı tıpkıbasımdır. 2005-2006 öğretim yılında

yenilenen ilköğretim 1–5. sınıf öğretim programlarındaki değişmeler ve ge-lişmeler doğrultusunda yeniden gözden geçirilip ve geliştirilerek 5. Baskı hazırlanmıştır. İçerikte birleştirilmiş sınıf öğretimi açısından büyük önem ta-şıyan uygulamaya temel oluşturacak açıklamalara yer verilmiştir.


Ocak 2008

Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza ERDEM

Görüş ve önerileriniz için: E-mail: [email protected]





2005–2006 öğretim yılında yenilenen ilköğretim 1–5. sınıf Hayat Bilgisi- Sosyal Bilgiler- Fen ve Teknoloji -Türkçe-Matematik dersi programları tüm yurtta uygulanmaya başlanmıştır. Bu uygulama ilköğretim 1. kademesinde uygulanan “birleştirilmiş sınıflar” için de geçerlidir. Bu yeni durum göz önüne alınarak içerik yeniden ele alınarak güncelleştirildi ve geliştirildi. Ay-rıca içeriğin düzenlemesi bir bütünlük oluşturacak biçimde yeniden düzen-lendi. İçerik:

Temel terimlerin ele alınması,

Birleştirilmiş sınıf kavramı,

Birleştirilmiş sınıfla öğretimi gerçekleştirecek öğretmenin nitelikleri,

Birleştirilmiş sınıf öğretim programları,

Birleştirilmiş sınıflarda öğrenme -öğretme sürecinin planlanması,

Birleştirilmiş sınıflarda öğretimin esasları,

Birleştirilmiş sınıflarla öğretimde dersler ve çalışmalar,

Birleştirilmiş sınıflarda öğrenme ve öğretme süreci,

Birleştirilmiş sınıflarda bilgisayar destekli eğitim,

Birleştirilmiş sınıflarda ölçme ve değerlendirme,

Birleştirilmiş sınıf yönetimi

biçiminde düzenlenmiştir. Ayrıca yine fikir olması açısından A ve B grupları için birleştirilmiş sınıf ünitelendirilmiş yıllık plan örnekleri veril-miştir.


Ocak 2006



Yazışma: Pamukkale Üniversitesi. Eğitim Fakültesi

20020 İncilipınar / DENİZLİ



Kitabın ilk baskısından sonra gelen öneriler ve yapılan uygulamalar so-nucunda kitaba “giriş” bölümü ilave edildi. Ele alınan konular yeniden ele alınarak güncelleştirildi ve geliştirildi. Ayrıca birleştirilmiş sınıfları okutur-ken yapılan plan örnekleri de verildi.

Bu çalışma birçok insanın katkısıyla sizlere ulaşmaktadır. Bu anlamda:

Çalışmanın geliştirilmesinde görüş, öneri ve yayınlarıyla katkıda bu-lunan herkese,

Çalışmayı yayınlayan Anı Yayıncılığın sahibi Özer DAŞCAN’a ve

ekibine teşekkür ederim


Şubat 2004



Yazışma: Pamukkale Üniversitesi. Eğitim Fakültesi

20020 İncilipınar / DENİZLİ



Sınıf öğretmenleri mesleklerinin ilk yıllarında köylerde genellikle birleşti-rilmiş sınıflarda görev yapmaktadırlar. Bu 21. yüzyılda da bir Türkiye ger-çeği olarak karşımıza çıkmaktadır. Öyleyse biz de sınıf öğretmenimizi hiz-met öncesi lisans eğitiminde buna yönelik olarak yetiştirmeliyiz.

Sınıf öğretmenlerinin hizmet öncesi lisans eğitimi programında yer alan “Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim” adlı ders, birleştirilmiş sınıfları okuta-cak sınıf öğretmeni adaylarına kazandırılmak istenen bilgi ve becerileri ka-zandırmak amacıyla konmuştur.

Özellikle mesleğinin ilk yıllarında köylerde genellikle “birleştirilmiş sınıflarda” görev yapan sınıf öğretmenine, hizmet öncesi lisans eğitimin-de gerekli bilgi ve becerileri ne kadar yeterli derecede kazandırabilirsek o derece birleştirilmiş sınıf öğretiminde başarı sağlarız.

1986–1990 yılları arası Bingöl-Karlıova–Suçatı Köyü İlkokulunda birleşti-rilmiş sınıfları okutan bir sınıf öğretmeni olarak çalışırken, deneyimlerimi hep bir kitapta toplayarak hem birleştirilmiş sınıfları okutan öğretmenlere hem de hizmet öncesi eğitim gören ve birleştirilmiş sınıfları okutacak sınıf öğretmeni adaylarına rehber olmayı düşünmüşümdür.

Bu çalışmada, akademik çalışmalarda edindiğim bilgiyi birleştirilmiş sı-nıfları okuturken edindiğim tecrübelerimle sentezlemeye çalıştım. Bu çalış-manın hem hizmet öncesi eğitim gören sınıf öğretmeni adaylarına hem de şu anda birleştirilmiş sınıfları okutan sınıf öğretmenlerine yararlı olmasını dile-rim.

Bu çalışma birçok insanın katkısıyla sizlere ulaşmaktadır. Bu anlamda:

Çalışmanın ortaya konmasında görüş, öneri ve yayınlarıyla katkıda bulunan herkese,

Çalışmayı yayınlayan Anı Yayıncılığın sahibi Özer DAŞCAN’a ve

ekibine teşekkür ederim.


Ocak 2002

Ali Rıza ERDEM

Görüş ve önerileriniz için E-mail: [email protected]

Yazışma: Pamukkale Üniversitesi. Eğitim Fakültesi 20020 İncilipınar / DENİZLİ


TEŞEKKÜR

Bu çalışma, her aşamada birçok insanın değerli katkılarıyla ortaya konmuştur. Bu anlamda:

Akademik çalışmalarımda bana her türlü desteği sağlayan, fikirlerin-den ve öğretmenlikte uyguladığı çalışmalarından her zaman yarar-landığım sevgili eşim “Menendi Erdem”e,

İlköğretimden doktoraya kadar verdikleri eğitimle benim bu noktaya gelmemde büyük katkıları olan “tüm öğretmenlerim”e,

Çalışmanın ortaya konmasında görüş, öneri ve yayınlarından yarar-landığım “bilimsel çalışma yapanlar”a,

Çalışmayı yayınlayan Anı Yayıncılık’ın sahibi dost insan “Özer Daş-can”a

Çalışmanın okuyucuya ulaşmasında büyük emekleri olan Anı Yayın-cılık’taki özverili “çalışma ekibi”ne

sözde değil, gönülden teşekkür ediyorum.

Şubat 2019


İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

TEMEL TERİMLER ------------------------------------------------------------------------------------ 1

BİRİNCİ KISIM

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLAR --------------------------------------------------------- 11

BÖLÜM 1

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF NEDİR?, BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARI ORTAYA ÇIKARAN NEDENLER, GÖREV YAPACAK ÖĞRETMENLER İÇİN MESLEKİ YETERLİKLER VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR -------------------------- 13

1.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF NEDİR? ------------------------------------------------------------ 13

1.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARI ORTAYA ÇIKARAN NEDENLER ------------------ 15

1.3- DÜNYADA BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLA ÖĞRETİM ------------------------------------ 16

1.4- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLA ÖĞRETİMİN YARARLARI VE SINIRLILIKLARI -------------------------------------------------------------------------------------- 18

1.5- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI OKULLARDA GÖREV YAPACAK SINIF ÖĞRET-MENLERİ İÇİN MESLEKİ YETERLİLİKLER -------------------------------------------------- 22

1.6- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLA ÖĞRETİMDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR -------------------------------------------------------------------------------------------- 56

BÖLÜM 2

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM PROGRAMI ----------------------------- 67

2.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLAR VE TÜRK MİLLİ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI, TEMEL İLKELERİ ------------------------------------------------------------------ 67

2.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLAR VE İLKÖĞRETİMİN AMAÇLARI -------------------- 74

2.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLAR VE ÖĞRETİM PROGRAMLARININ TEMELLERİ VE ÖGELERİ ------------------------------------------------------------------------- 75

2.4- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF ÖĞRETİM PROGRAMLARINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER -------------------------------------------------------------------------------------- 81

2.5- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF MİHVER DERS ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA TEMA VE ÜNİTELER ------------------------------------------------- 86

2.6- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA İFADE VE BECERİ DERSLERİ ÖĞRETİM PROGRAMI ----------------------------------------------------------------------------- 87

2.7- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ATATÜRKÇÜLÜK KONULARI ----------------- 88

İKİNCİ KISIM

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ -------------------------------------------------------------------------------------- 89 BÖLÜM 3

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENME–ÖĞRETME SÜRECİNİN PLANLANMASI-------------------------------------------------------------------------------------- 91

3.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA YAPILAN PLANLAR ------------------------------- 91

3.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA YILLIK PLAN ----------------------------------------- 94

3.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA GÜNLÜK PLAN------------------------------------- 104

3.4- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA DERS PLANI ----------------------------------------- 110

BÖLÜM 4

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİMİN ESASLARI --------------------------- 121

4.1- İLKÖĞRETİM PROGRAMI (1–4) ÜNİTE VE TEMALARININ BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA İŞLENİŞİNE İLİŞKİN ESASLAR ---------------------- 121

4.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÜNİTE ÇALIŞMALARI ---------------------------- 131

BÖLÜM 5

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARLA ÖĞRETİMDE DERSLER VE ÇALIŞMALAR ------ 147

5.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE ÖDEVLİ DERSLER ----------------------------------------------------------------------------------------------- 147

5.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE ÖDEVLİ DERSLERDE SEVİYE VE İLGİ GRUPLARIYLA ÇALIŞMALAR ------------------------ 148

5.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE ÖDEVLİ DERSLERDE KÜME ÇALIŞMALARI ---------------------------------------------------------- 151

5.4- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENCİLERİN KENDİ KENDİLERİNE ÇALIŞMALARI ----------------------------------------------------------------- 155

5.5- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN ÖĞRENCİLERLE ÇALIŞMA ---------------------------------------------------------------------- 162

BÖLÜM 6

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENME-ÖĞRETİMDE STRATEJİ, YÖNTEM, TEKNİK VE İLKELER -------------------------------------------------------------- 165

6.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENME ALANLARI, STRATEJİLERİ, STİLLERİ VE İLKELERİ ------------------------------------------------------ 165

6.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM STRATEJİ, YÖNTEM, TEKNİK VE İLKELERİ ----------------------------------------------------------------------------- 181

6.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ ---------------- 192

BÖLÜM 7 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM (BDE) VE BİLGİSAYAR AĞLARININ/PROGRAMLARININ EĞİTİMDE KULLANILMASI --- 195 7.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM -------------- 195 7.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA BİLGİSAYAR AĞLARININ KULLANILMASI ------------------------------------------------------------------------------------ 201 7.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA BİLGİSAYAR PROGRAMLARINDAN EĞİTİM MATERYALLERİ HAZIRLAMADA YARARLANMA ------------------------------------ 206 BÖLÜM 8 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ----------------- 209

8.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖLÇME VE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI -------------------------------------------------------------------------------------------- 209 8.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA DEĞERLENDİRME VE NOT VERME ------------------------------------------------------------------------------------------------- 221

ÜÇÜNCÜ KISIM BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF YÖNETİMİ --------------------------------------------- 227 BÖLÜM 9 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA SINIF ORTAMI VE GRUP ETKİLEŞİMİ------------------------------------------------------------------------------ 227 9.1- SINIF ORTAMI ---------------------------------------------------------------------------------- 229 9.2- GRUP ETKİLEŞİMİ ---------------------------------------------------------------------------- 232 BÖLÜM 10 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF YÖNETİMİ VE DİSİPLİNLE İLGİLİ KURALLARI GELİŞTİRME-UYGULAMA -------------------------------------------------- 233 10.1- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF YÖNETİMİ ----------------------------------------------------- 233 10.2- DİSİPLİN ---------------------------------------------------------------------------------------- 235 BÖLÜM 11 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA GÜDÜLEME -------------------------------------------- 241

11.1- GÜDÜLEME SÜRECİ ------------------------------------------------------------------------ 241 11.2- GÜDÜLEME KURAMLARI ---------------------------------------------------------------- 242 11.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENCİLERİ GÜDÜLEME ------------------- 250 BÖLÜM 12 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA İLETİŞİM ------------------------------------------------ 251

12.1- İLETİŞİMİN ÖGELERİ ----------------------------------------------------------------------- 252 12.2- İLETİŞİM TÜRLERİ -------------------------------------------------------------------------- 252 12.3- İLETİŞİM ENGELLERİ ---------------------------------------------------------------------- 253 12.4- ÖĞRETMENİN ÖĞRENCİYLE ETKİLİ İLETİŞİMİ ---------------------------------- 255

BÖLÜM 13 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA SINIFTA OLUMLU VE ÖĞRENMEYE UYGUN BİR ORTAM YARATMA ------------------------------------------------------------------------- 257

13.1- ÖĞRENME ORTAMINDA ÇOCUĞU MERKEZE ALMA ------------------------- 257

13.2- ÇEŞİTLİ ÖĞRENME MERKEZLERİ OLUŞTURMA --------------------------------- 258

13.3- DEMOKRATİK SINIF ATMOSFERİ YARATMA ------------------------------------- 259

13.4- HER ÖĞRENCİYE GERİ BİLDİRİM VERME ------------------------------------------ 259

BÖLÜM 14

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA DAVRANIŞ YÖNETİMİ ---------------------------- 261

14.1- İSTENMEYEN DAVRANIŞ ---------------------------------------------------------------- 261

14.2- İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN ÖNLENMESİ ------------------------------------ 263

14.3- İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN DÜZELTİLMESİ -------------------------------- 264

DÖRDÜNCÜ KISIM

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKOKULUN YÖNETİMİ ---------------------- 267

BÖLÜM 15

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKOKULDA MÜDÜR YETKİLİ ÖĞRETMEN ------------------------------------------------------------------------------------------ 269

15.1- MÜDÜR YETKİLİ ÖĞRETMENİN YETKİ VE SORUMLULUKLARI ------------------------------------------------------------------------------- 269

15.2- MÜDÜR YETKİLİ ÖĞRETMENİN GÖREVLERİ ------------------------------------- 270

BÖLÜM 16

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKOKULDA RESMÎ YAZIŞMALAR ------------------ 275

16.1- DESİMAL DOSYA KOD SİSTEMİ -------------------------------------------------------- 275

16.2- GELEN-GİDEN EVRAK YAZILARINI KAYDETME -------------------------------- 279

16.3- GİDEN RESMÎ YAZILARIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ---------------------------- 280

16.4- İLKOKULDA TUTULACAK DEFTER, ÇİZELGE VE DOSYALAR ------------------------------------------------------------------------------------------- 285

EKLER -------------------------------------------------------------------------------------------------- 287

EK: 1 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ATATÜRKÇÜLÜK KONULARI ------------------------------------------------------------------------------------------- 288

EK: 2 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI EĞİTİM VE ÖĞRETİM ÇALIŞMALARININ PLÂNLI YÜRÜTÜLMESİNE İLİŞKİN YÖNERGE -------------- 303

KAYNAKLAR ---------------------------------------------------------------------------------------- 311

GİRİŞ

TEMEL TERİMLER

Giriş / 3

Terimler belirli bir alana özgüdür ve alandakiler açıklamalarını terimleri kullanarak yapar. Eğitim alanına özgü en öncelikli temel terimler “eğitim”, “öğrenme”, “öğretme” olarak ifade edilebilir. “Eğitim”, “öğrenme” ve “öğretme” terimlerinin gerekleri eğitim hizmetini sunan öğretmenler tarafından en üst düzeyde gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır.

EĞİTİM

İnsan tek başına doğar ama toplum içinde dünyaya gözlerini açar ve ya-şamını ölünceye kadar bir grup içerisinde devam ettirir. Doğumdan ölüme kadar içinde yer aldığı gruplar içerisinde etkileşim halindedir. İnsan etkile-nir ve etkiler.

Eğitim Nedir?

Eğitim, insanın ekmek-su gibi yaşamsal bir ihtiyacıdır. Olmazsa olmaz

diye nitelendirebiliriz. Eğitim, anne karnında başlayan ve mezara kadar de-vam eden bir süreçtir. Her an, her zaman yeni bir bilgi, beceri, davranış öğ-renebiliriz veya mevcut bilgi, beceri ve davranışımız her an ve her zaman değişebilir. İnsan, dolaylı-dolaysız, kasıtlı-kasıtsız bir eğitimin etkisi altın-dadır. Bu anlamda eğitim sadece okulda değil ailede, arkadaş grubunda, so-kakta, asker ocağında, iş ortamında... her yerde ve hayatın her safhasındadır.

Eğitim çok boyutlu olduğundan, eğitimin tanımı farklı açılardan yapıl-maktadır. Eğitim (Ertürk, 1972; Oğuzkan, 1974; Fidan & Erden, 1989; Demi-

rel, 1993; Altunya, 1999; Altunya, 2000; Tanrıöğen, 2005):

i. Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak isten-dik değişme meydana getirme sürecidir.

ii. İnsanları belirli amaçlara göre yetiştirme süreci; geniş anlamıyla top-lumda var olan kültürü bireye aktarmada benimsetme sürecinin bir parçasıdır.

iii. Önceden belirlenmiş esaslara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizisidir.

iv. Bireyde davranış değiştirme sürecidir.

v. Bireyin sosyal ve fiziksel çevresinde gerçekleşen olay ve olgulara an-lamlı, sistematik ve eleştirel yaklaşmasını sağlayan bir süreçtir.

vi. Kişinin özgürleşmesine ve tüm yeteneklerini geliştirmesine yardım eden bir etkinliktir.

4 / Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim

Eğitim tanımlarına baktığımızda ortak öğeler taşıdığını görmekteyiz. Bu ta-nımlara göre eğitimin öğeleri şunlardır: (i) Toplumda var olan kültürü ak-

tarmada, benimsetmede, geliştirmede araç olması. (ii) Bireyde yeni bir dav-ranış meydana getirmesi, var olanı da değiştirmesidir.

Eğitim aynı zamanda “toplumsal”, “ekonomik”, “siyasal” ve “bireysel” işlevleri yerine getirmektedir: (i) Bireyin içinde yaşadığı toplumun bir üyesi

olmasını sağlamaktadır. (ii) Ekonomik ve toplumsal kalkınmanın temeli olan nitelikli insan gücü ihtiyacını yetiştiren itici güçtür. (iii) Ortak değerleri, inançları, kültürü, siyasi rejimi benimseyen vatandaşlar yetiştirerek toplu-mun devamlılığını sağlamada vazgeçilmez bir araçtır. (iv) Bireyin yetenekle-ri ve kabiliyetleri ölçüsünde kendini yetiştirmesini sağlayarak nihai amaç olan bireyin kendini gerçekleştirmesinde etkili bir araçtır.

Eğitimin birey olarak insanı hem eğitebilmesi ve tüm yönleriyle geliştire-bilmesi hem de toplumda kendi ayakları üstünde varlığını devam ettirebil-mesini sağlamak için bilimsel temellere dayanmak, bilimsel yollarla elde edi-len bilgileri kullanmak durumundadır. Eski Yunan’da Sokrates, Platon ve Aristo; Türklerde Farabi, İbn-i Sina; Avrupa’da W. Ratke, D. Erasmus, J. A. Comenius, J. Locke, J. J. Rousseau, J. H. Pestalozzi eğitimin bir bilim olarak gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Felsefeden ayrılan eğitim özellikle 19. yüzyıl sonlarında ve 20 yy. başlarında bilim olma niteliğini kazanmıştır. Eği-tim bir bilim olarak gelişirken diğer bilimlerin özellikle sosyal bilimlerin bulgularından yararlanmıştır. Eğitimin bir bilim olarak gelişmesi daha çok Avrupa ve Amerika’daki çalışmalarla açıklık kazanmıştır. Eğitim bugün bir bilimdir. Çünkü: (i) Kendine özgü bir inceleme alanı vardır. Eğitim bilimi bire-yin potansiyelini işlemede etkili bir araç olarak kullandığı öğrenmenin bü-tün etmenlerini ve bu etmenler arasındaki ilişkiyi sistemlileştirmeyi araştır-mayla sağlayarak etkililiği ve verimliği hedeflemektedir. (ii) Bilgi toplamak için bilimsel yolu kullanır. Eğitim bilimi bilimsel yöntemi kullanarak araştır-malarını gerçekleştirir. Araştırmalarda veri toplarken nicel (gözlem, deney vb.) ve nitel (görüşme, gözlem, doküman analizi vb.) yöntemler kullanır. (iii) Topladığı bilgilere dayanarak kuramlara ulaşır. Son yıllarda eğitimde kuramlar değişmekte ve gelişmektedir. (iv) Geleceğe yönelik kestirimler yapmaya çalışır. Eğitim hem eğitim araştırmalarının bulgularından hem de çeşitli bilim dalla-rının bulgularını kullanarak eğitim planlamasıyla geleceğe yönelik kestirim-ler yapar. (v) Pratiğe dönük kullanılabilecek, uygulanabilecek bilgiler verir. Eğitim bilimi araştırma bulgularını öğretmenlerin uygulayabileceği yöntem ve tek-nikler olarak sunar. (vi) Diğer bilim dallarında olduğu gibi eğitimde de sürekli araştırma yapılmaktadır. Eğitim araştırmalarıyla eğitime yeni bilgiler ve uygu-lamaya dönük yeni çıkarımlar elde edilir (Toprakçı, 2002; Erdem, 2005) .

Giriş / 5

Eğitimin Önemi

Eğitimin geliştirmeye çalıştığı insan olduğu için, hedefler doğrultusunda

ve hedeflere uygun program, araç-gereç, yöntem ve ortam kullanılarak ger-

çekleştirilmelidir. Eğitim, meyvesini geç veren bir süreçtir. Biliyoruz ki bu-

günün toplumunda söz sahibi olanlar 20–30 yıl önceki eğitim uygulamaları-nın ürünüdür. Bu anlamda geleceğin istenen nitelikte insanını yetiştirmeye şimdiden başlamak gerekmektedir.

Eğitim, günümüzde hızla gelişmekte olan bir teknolojidir. Bu teknoloji ile toplumların geleceği demek olan “yeni nesiller” yetiştirilmektedir. Eğitim, her an her yerde karşımıza çıkan bir olay ve olgudur. Yeri ve zamanı yoktur.

Eğer: (i) Eğitim faaliyetleri iyi planlanmazsa; (ii) Bireyler çevrelerinde

rastgele bir eğitime tabi tutuluyorlarsa; (iii) Bireylerin çevrelerinde eğitim

açısından istenilen ortamlar azsa veya yoksa; (iv) Bireylere verilen eğitim

hedef, program, araç-gereç, yöntem bakımından bilimsel değilse amaçlara ulaşamamaktan daha kötüsü, toplumda istenmeyen tipte insanlar boy göste-rebilecektir.

Tüm bunlara dayanarak eğitimin gerekliliğini ve önemini şu şekilde ifade edebiliriz (Erdem, 1998a): (i) Toplumda var olan kültürün yeni bireylere aktarılması, benimsetilmesi, (ii) Toplumsal ve ekonomik kalkınmada başat güç olan nitelikli insan gücü ihtiyacının ihtiyaç duyulan alanlarda ve sayıda yetiştirilebilmesi, (iii) Toplumun devamlılığını sağlayacak ortak değerleri paylaşan, kaynaşmış, birbirine karşı hoşgörülü, demokratik yaşam tarzını benimsemiş ve bunu bir davranış olarak gösterebilen vatandaşların yetişti-rilmesi, (iv) Bireyin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirilerek nihai amaç olan bireyin kendini gerçekleştirebilmesi için eğitim her toplumda ve bireyin hayatının her safhasında gerekli ve önemlidir. Toplumu oluşturan bireylerin doğumdan ölüme kadar geçen zaman süresi içerisinde her safha-sında aldığı eğitim tesadüflere bırakılmamalıdır; mutlaka planlanmalıdır ve hataları, eksiklikleri düzeltilerek, geliştirilerek yeniden “etkili ve verimli (nite-likli)” bir şekilde işe koşulmalıdır.

Nitelikli eğitime doğru yönelme

Nitelikli eğitim, bireyin daha ilk eğitimden itibaren mal ve hizmet ürete-

bilmesine, araştırma ruhunun kazandırılmasına, öğrenmeyi öğrenmesine, olayları ve olguları sorgulamasına ve fikir üretkenliğine ve yaratıcılığına da-yanan bir eğitimdir. İnsan kaynaklarının geliştirilmesinde eğitim en önemli


araçlardan birisi olarak düşünülmeli ve eğitimin ana hatları yeniden belir-lenmelidir (TÜSİAD, 1993).

Sürekli öğrenme ve beceri geliştirme temeline dayalı bir eğitim sistemi benimsenmeli. Ayrıca; (i) Beceri geliştirme, iş ahlakı, disiplin ve daha önem-lisi ulusal yapılanmada olumlu görüşü yerleştiren okul öncesi eğitime, (ii) Stratejik sektörlerin gereksinim duyduğu becerileri geliştiren mesleki eğiti-me, (iii) Ulusal düzeyde daha nitelikli eğitim olanağı sağlayacak mekaniz-malara ve eğitmenlerin toplumdaki konumlarının iyileştirilmesine (iv) Öğ-renme sürecini ve toplumun erişimini kolaylaştıran teknoloji, yoğun alt ya-pının kullanımına özel önem verilmektedir.

Eğitim sistemi temel felsefe, kapsam, program ve alt yapı olanakları açı-sından geleceğe yönelik gereksinmeleri karşılamak üzere belirlenecek strate-jiye göre gözden geçirilmelidir. Eğitim sisteminde temel felsefe, kapsam, program ve alt yapıda "geleceğe yönelik gereksinimler" şunlardır (TÜSİAD, 1993):

Tablo 0.1

Geleceğe Yönelik Gereksinmeler

TEMEL

FELSEFE

Öğrenmeyi öğrenme

Küresel bakış açısı

Ulusal ruh ve değerlerin benimsenmesi, kültürel kimlik ka-zanılması ve iyi yurttaş olma

Yarışma güdüsü ve girişimci olma

Problem çözme becerisi

İletişim kurabilme yeteneği

Ekip çalışmasını öğrenme

Ekonomik çevreyi anlama

KAPSAM Öğrencilere anlayabilecekleri basit bir yöntemle doğru ve öz-lü bilgiler verilmesi

Giriş / 7

PROGRAM Beceriler, toplumsal değerler ve verilen bilgiler arasında bir denge kurulması

Ders programlarında yaratıcılığa, ahlaki değerlere, dil eğiti-mine, fen bilimlerine, bedensel gelişime, bilimsel gelişmelere, sosyo-politik konulara dengeli bir biçimde yer verilmesi

Öğrencilerin gelecekteki iş yaşamına hazırlanmaları

Soyut ve somut faktörlere yönelik derslerin süreleri arasında bir denge sağlanırken, konularda çağdaş gelişmelere yer ve-rilmesi

ALT YAPI Var olan alt yapının daha etkin bir biçimde kullanılabilmesi için okullar, öğretmenler, eğitim araç ve gereçleri gibi tüm kaynakların eğitim sisteminde daha akılcı kullanılması.

Kaynak: TÜSİAD (1993) 21. Yüzyıla doğru Türkiye: geleceğe dönük bir atılım stratejisi, İstanbul: 106–107.

Nitelikli eğitimde: (i) şekilcilikten, (ii) baştan savmacılıktan, (iii) eğitim yapmış olmak için eğitim yapmaktan, (iv) rastgele eğitimden, (v) ezbercilik-ten, (vi) öğretmen merkeziyetçiliğinden, (vii) teknolojinin hiç kullanılmama-sından veya geri teknoloji kullanılmasından, (viii) sorunlara çözüm yollarını aramak yerine sorunlara teslim olmuş bireyler yetiştirmekten, (ix) dogmatik-

likten söz edilemez. Nitelikli eğitimde bunların yeri yoktur. Nitelikli eğitim

değişme ve gelişmelerin takipçisi olan bireyleri değil, değişme ve gelişmele-rin başlatıcısı olacak üretici, araştırıcı ve yaratıcı bireyler yetiştiren eğitimdir.

ÖĞRENME-ÖĞRETME

Eğitim öğretime odaklanmış görünmektedir. Etkili ve verimli (nitelikli) eğitim için öğrenmeye odaklanmak gerekmektedir.

Öğrenme

Öğrenme çeşitli açılardan tanımlanmaktadır. Öğrenme, yaşantı ürünü ka-lıcı izli davranış değişikliği olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre öğ-renmeden söz etmek için her şeyden önce davranış değişikliğinin gerçek-leşmesi gerekmektedir. Diğer bir tanıma göre de öğrenme, fiziksel uyarımlar sonucu beyinde oluşan biyo-kimyasal bir değişmedir. Bu tanıma göre öğ-renmeden söz etmek için her zaman davranış değişikliği gerçekleşmeyebilir.


Boy uzaması, kilo alma gibi değişiklikler öğrenme değildir (Demirel & Ün, 1987; Sönmez, 1998).

Hangi değişiklikler öğrenme değildir? Öğrenme olarak adlandırama-

yacağımız değişiklikler şunlardır: (i) Sınavlardan bir gece önce ezberle-nip, sınavdan sonra hemen unutulan bilgiler öğrenilmiş sayılmaz. (ii) Ol-gunlaşma, uyku, hastalık, ilaç, alkol, vb. etkenlerle ortaya çıkan davranış de-ğişiklikleri de geçici olacağı için öğrenilmiş değildir. Bu etkenlerle ortaya çıkan davranış değişiklikleri kalıcı da olsa (örneğin insan yavrusunun olgunlaşma sonucu ayakta durmaya başlaması) yaşantı ürünü olma-dıkları için öğrenilmiş değildir. (iii) Doğuştan getirilen içgüdüsel davra-nışlar (örneğin sincapların yiyeceklerini gömmeleri) ve refleksler (örneğin canlıların tehlike anında göz kırpmaları) öğrenilmiş değildir.

Hangi değişiklikler öğrenmedir? Öğrenme olarak adlandırabileceği-

miz değişiklikler şunlardır: (i) Okuma –yazma alınan bir eğitim sonucun-da ve kişinin kendi yaşantısı yoluyla gerçekleştiği için öğrenmedir. Kişi daha önceden okuma- yazmayı bilmiyordu ve almış olduğu eğitimle oku-mayı-yazmayı öğrenmiştir. (ii) Konuşma bir öğrenmedir. Kişi ana dilini ailede aldığı eğitim sonucunda farkında olmadan öğrenmekte ve daha sonra örgün eğitimde gittiği okullarda dilin grametik yapısını öğren-mektedir. (iii) Araba kullanma belli bir teorik ve uygulamalı eğitim sonu-cunda gerçekleştiği için öğrenmedir. Teorik eğitimle alınan araba kul-lanma bilgisi uygulama ile beceriye dönüştürülmektedir. (iv) Dans et-me araba kullanma gibi teorik ve uygulamalı eğitim sonucunda öğrenildiği için öğrenmedir.

Öyleyse öğrenme için şunlar söylenebilir: (i) Çevreyle etkileşim, bilişsel-

duyuşsal-devinişsel yaşantılar, kalıcı değişimler: Öğrenme. (ii) Düşünsel et-kinlik. (iii) Dinamik süreç. (iv) Nörofizyolojik olay. (v) Parmak izi kadar ki-şiye özgü. Bireyin davranışlarından pek çoğu öğrenme ürünüdür. Bir dav-ranışın öğrenme ürünü sayılabilmesi için bireyin onu sonradan kazanmış olması ve belli bir kararlılıkla göstermeye başlaması gerekmektedir (Özçelik, 1989; Üstündağ, 28.07.2005).

Öğretme

Öğretme, öğrenmenin belli bir amaç doğrultusunda başlatılması, yön-lendirilmesi, kolaylaştırılması ve gerçekleştirilmesi süreci olarak tanımlana-bilir. Bir öğretme süreci içinde yer alması gereken işlemler şunlardır (Mo-uly, 1973’den aktaran Demirel & Ün, 1987): (i) Öğrenciyi istendik hedefler

Giriş / 9

doğrultusunda yönlendirme ve güdüleme. (ii) Uygun öğrenme yaşantıları sunarak bu hedeflere ulaşmayı kolaylaştırma. (iii) Öğrencinin bir bütün ola-rak -örneğin tutumlar, değerler, uyum gibi kişisel yönleriyle-gelişimine kat-kıda bulunma.

Bu işlemler birbirinden ayrı olmayıp, ancak birlikte gerçekleştirildikle-rinde etkili olabilirler. Görüldüğü gibi artık ana-baba, öğretmen öğretmede artık "bilgi aktarıcı" durumunda olmamalıdır. Öğretmen, öğretmede öğretme amacına uygun öğrenme yaşantılarını (örneğin açıklama yapma, örnek ver-me, tartışma yapma, soru sorma-yanıtlama, sınava girme vb.) seçen ve öğ-rencilerin çevresini düzenleyerek öğrencilerin o yaşantıları geçirmesini sağ-layan kişi olmak durumundadır.

birlestirilmis siniflarda ogretim sirali filexvii birleştirilmiş sınıflarda İşlenişine...

Documents