Birleşmiş Milletler Örgütü

Tolunay Akay

Giriş• Uluslararası hukukun süjeleri (özneleri) devletler ve

uluslararası örgütlerdir. Devletler uluslararası hukukun asli süjeleri iken, uluslararası örgütler türemiş kişileridir.

• Uluslararası örgütler devletler tarafından kurulan hükümetler arası faaliyet gösteren örgütlerdir.

• Bunun yanında yine devletler tarafından kurulan fakat hükümetler arası faaliyet göstermeyen örgütler mevcuttur.

• Kısaca sosyal, kültürel ya da dini alanlarda faaliyet gösteren, kar amacı gütmeyen ve bir devlet ile doğrudan bağlantısı olmayan uluslararası organizasyonlara hükümet dışı uluslararası örgütler denir.

Bazı Hükümet Dışı Uluslararası Örgütler

International Non-Governmental Organization

• Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International)

• İnsan Hakları Eylem Merkezi (Human Rights Action Center)

• İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch)

Giriş• Yaptığımız açıklamalardan yola çıkarak uluslararası örgütlerin bir tanımını

yapalım.

Devletlerin bir araya gelerek uluslararası anlaşmayla kurdukları ve üye devletlerden farklı bir hukuki kişiliğe sahip olan, kendisine özgü kuralları ve yapısı bulunan organizasyonlara uluslararası örgüt denir.

Biz bu slaytta bir uluslararası örgüt olan Birleşmiş Milletler Örgütü’nü inceleyeceğiz.

BMÖ Nasıl Doğdu?• Aslında BMÖ’nden önce uluslararası arenada aynı görev

ve faaliyetleri yerine getirebilmek için çalışan başka bir örgüt vardı: Milletler Cemiyeti.

• Milletler Cemiyeti, I. Dünya Savaşı’ndan sonra İsviçre’de 1920’de kuruldu, 1946’da Cenevre’de toplanan konferanstan sonra dağılmasına karar verildi.

• BMÖ’nün temelini oluşturan bu organizasyonun amacı devletlerarası sorunları barışçıl yollarla çözümlemekti ancak bu amacına kesin olarak ulaşamamış, 2. Dünya Savaşı’nın çıkmasını engelleyememiştir.

Milletler Cemiyeti’nin Başarısız Olmasının Nedenleri

• Cemiyetin önemli kararları alması için oy birliğine ihtiyaç duyulması ve bu yüzden karar almanın çok güç bir hale gelmesi,

• Cemiyetin savaşı engelleyecek önlemleri alması konusunda son derece yetersiz kalması,

• Cemiyetin kuruluş anlaşması olan Versay anlaşmasının ABD tarafından imzalanmaması bu sebeple henüz kurulurken güç kaybetmesi

BMÖ Nasıl Doğdu?• Milletler Cemiyeti ve BMÖ arasında kendiliğinden gerçekleşen bir halifeyet

yoktur. Bu organizasyonlar arasında ki ilişki, kendi aralarında almış oldukları ayrı kararlar ile doğmuştur. 1946 yılında Milletler Cemiyeti son kez toplanarak sahip olduğu hak ve yetkileri BMÖ’ne devretmiştir. Bunun ardından BMÖ genel kurulu aldığı bir kararla bu yetki devrini onamıştır.

BMÖ’nün Dört Ana Amacı

1. Uluslararası barış ve güvenliğin korunması,2. Uluslararası iktisadi ve ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesi,

3. İnsan haklarının korunması4. Çok taraflı diplomasi yoluyla uluslararası ilişkilerin geliştirilmesi.

BMÖ Nasıl Doğdu?• BMÖ, saydığımız bu dört temel hedefine ulaşabilmek için çalışmalarını

30’dan fazla birim ile sürdürmektedir.• BMÖ bir dünya hükümeti değildir. Belirli bir hükümeti ya da ulusu temsil

etmez, tüm üyelerini temsil eder ve onların aldığı kararlar doğrultusunda hareket eder.

• BMÖ’nün faaliyetlerini kurucu anlaşması belirler. Üye olmak isteyen bir ülkenin bu anlaşmaya uygun olarak hareket etmesi istenir.

BMÖ’nün Organları• Her organizasyonda olduğu gibi Birleşmiş Milletler de

çalışmalarını daha hızlı ve sistematik olarak yürütebilmek için bazı organlar kurmuştur. Bu organları ana organ ve yardımcı organlar olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Örgütün kurucu anlaşmasında ismen düzenlenen ana organlar altı tanedir:

1. Genel Kurul2. Güvenlik Konseyi3. Vesayet Konseyi4. Genel Sekreterlik5. Ekonomik ve Sosyal Konsey6. Uluslararası Adalet Divanı

Hollanda’nın Lahey kentinde bulunan Uluslararası Adalet Divanı hariç, tüm organlar New York’taki genel merkezde bulunmaktadır.

Genel Kurul

Genel Olarak• Birleşmiş Milletler’e üye olan tüm devletlerin temsil edildiği organ genel

kuruldur. Her üye devletin bir oy hakkı vardır ve oyun ağırlığı eşittir. Bu nedenle genel kurulda hâkim olan ilkenin devletlerin eşitliği olduğunu söyleyebiliriz.

• Nüfusu bir milyarı aşan Çin’de, on yedi bin nüfusa sahip Palau’da bir oy hakkına sahiptir.

• Genel kurul, olağan olarak her yıl eylül ayında toplanır ve çalışmalarını yıl boyunca sürdürür. BM Kurucu anlaşmasına dayanarak uluslararası toplumu ilgilendiren (terörizm, sağlık, yoksulluk gibi) her türlü konuyu tartışabilir. Sadece uluslararası barış ve güvenlik ile ilgili karar alma yetkisi güvenlik konseyine verilmiştir.

Genel Olarak• Genel Kurul, BMÖ kurucu anlaşmanın 10. Maddesine dayanarak kararlarını

oy çokluğuyla alır ancak bunun istisnası mevcuttur: Dünya barışı ve güvenliği, yeni üye kabulü, BMÖ’nün bütçesi konularında karar alırken 2/3 oy çoğunluğuna ihtiyaç vardır.

• Genel Kurul’un kararları bağlayıcı değildir, tavsiye niteliğindedir. Ancak uygulamada üye devletlerin, alınan kararlara uyduğunu görmekteyiz.

Barış İçin Birlik Kararı• 1950 yılında ABD, Kore Savaşı patlak verdiğinde konuyu BM Güvenlik

Konseyine taşımıştı. BM Güvenlik Konseyi üyesi Sovyetler Birliği, konsey üyeliğine Çin Halk Cumhuriyeti yerine "Milliyetçi Çin" olarak bilinen Tayvan'ın alınmasını protesto ettiği için Güvenlik Konseyi'ni boykot etmek amacıyla daimi üyelikten geçici olarak çekilmiş, Konsey'i, saldırı kararı alamaz hale getirmişti. ABD'nin Kuzey Kore'ye yönelik saldırısının başlangıcından 5 ay sonra kabul edilen 377 sayılı Barış İçin Birlik Kararı Sovyetler Birliği'nin, Konsey'i saldırı kararı alamaz hale getirmesine geçici bir çözüm bulmak üzere alınmıştır.* Bu karara göre Güvenlik Konseyinin veto sebebiyle karar alamaması durumunda genel kurulun devreye girmesine olanak sağlanmıştır.

*Üçte iki lik oy çokluğuyla alınan bu çok önemli karara göre, şayet Güvenlik Konseyi sürekli üyeler ara sındaki görüş farkından dolayı uluslararası barış ve güvenliğe zarar veren bir krize ilişkin gerekli kararları alamıyorsa, konu 24 saat içinde Genel Kurul’a getirilir. Bu durumda Genel Kurul üçte ikilik oy çokluğuyla ilgili kriz bölgesine müdaha le edilmesini ‘tavsiye edebilir’.

Genel Kurul’un Komiteleri

Genel Kurulda Görüşmeler Altı Temel Komitede Ele Alınmaktadır.

• Birinci Komite (Silahsızlanma ve Uluslararası Güvenlik Konuları);• İkinci Komite (Ekonomik ve Mali İşler);• Üçüncü Komite (Sosyal, İnsani ve Kültürel Konular);• Dördüncü Komite (Özel Politika ve Sömürgeciliğin Sonlandırılması);• Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe Konuları);• Altıncı Komite (Hukuki Konular)

Örgüt Bütçesinin Saptanması• BM örgütünün bütçesinin üçte biri ABD tarafından karşılandığından bir

düzenleme getirilmiş ve bir üye devletin en fazla %25 oranında katkı sağlayabileceği belirlenmiştir. Kendi katkı payını ödemeyen üye devlet iki yıl süre ile genel kurulda oy hakkını kaybetmektedir. Bu durum için yapılacak oylama Consensus ile yapılır.Consensus, bir kararın görüşmeler yoluyla ve herhangi bir oylamaya gitmeden alınması yöntemini belirtmektedir. Bir anlaşma tasarısının ya da resmi metninin consensus ile kabulünde, görüşmeler sonucu oluşan bir metne hiç bir taraf itiraz etmezse o metin kabul edildi sayılmaktadır. Başka bir deyişle, consensus yönteminde susmak kabulü belirtmektedir.

Güvenlik Konseyi

Genel Olarak• Genel Kurul, uluslararası toplumu ilgilendiren hemen her konuda görüşme

yapabilirken Güvenlik Konseyi’nin asıl amacı güvenlik ve barış meselelerini görüşmektir. Güvenlik Konseyi beş daimi, on geçici olmak üzere on beş üye devletten oluşur.

• BM Güvenlik Konseyi Daimi Üyeleri: Çin, Rusya, Fransa, İngiltere ve ABD’dir. Diğer geçici üyeler ise iki yıl görev yapmak üzere Genel Kurul tarafından seçimle belirlenmektedir. Türkiye 2009-2010 yıllarında geçici üye olarak konsey de yer almıştır.

• Güvenlik Konseyi tarafından verilen kararlar Genel Kurul kararlarının aksine bağlayıcıdır.

Oturumlar ve Karar Alma Şekli• Güvenlik Konseyi, Genel Kurulda olduğu gibi olağan olarak toplanmaz ancak

her an toplanmaya hazır bir yapıya sahiptir. Konsey başkanlığı görevi dönüşümlü olarak her ay rotasyon usulüne göre bir üyeye verilir.

• Güvenlik Konseyi’nin bir önergesinin onaylanması için en az 9 üyenin olumlu oyu gerekmektedir. Ancak ret oyu kullanan üye devletlerden birinin daimi üye olması halinde önerge onaylanmaz. Bir başka değişle veto hakkı olan devletlerin onaylamadığı bir karar çıkartılamaz.

Genel Sekreterlik

Genel Olarak• Genel Sekreterlik, BM Örgütünün iç işleyişinden sorumlu organıdır. Genel

Sekreterliğin çalışmaları BM’in ele aldığı konulara göre belirlenir. New York’ta ki merkezde, üye devletlerin memurları ile çalışmalarını sürdürür. Ekibin başında Genel Sekreter vardır.

Genel Sekreterin Seçimi• Genel Kurul, Güvenlik Konseyinin görüşünü aldıktan sonra beş yıllık süre ile

görev yapmak üzere genel sekreteri atar. Genel sekreter bölgelere göre dönüşümlü olarak atanır ve en fazla iki dönem görev alabilir. Uygulamada atanan genel sekreterlerin her hangi güçlü bir ülkenin mensubu olmadığı ve açık bir şekilde bir bloka ait olmayan kişilerin seçildiğini görmekteyiz. Genel Sekreter yalnızca BM’e karşı sorumludur ve BM adına hareket eder.

Genel Sekreterin Bazı Görevleri• Ekonomik ve Sosyal Konsey ve diğer Birleşmiş Milletler

organları tarafından kendisine atfedilen görevleri yerine getirmesi ve sahip olduğu mevkiye uygun olarak hareket etmesi beklenen Genel Sekreter, Birleşmiş Milletler Antlaşmasında kuruluşun ‘en üst yöneticisi’ olarak tanımlanır. Antlaşma, Genel Sekreter’e, dünya barışı ve güvenliğine karşı tehdit oluşturduğuna inandığı konuları Güvenlik Konseyi’nin dikkatine sunma yetkisi verir.

Genel Sekreter:• Ele alınması ve tartışılması gerektiğini düşündüğü konuları Genel Kurul ya da Birleşmiş

Milletler ’in başka bir birimine sunar;• Dünyayı tehdit ettiğini düşündüğü konuları, Güvenlik Konseyi’nin gündemine taşır;• Üye devletlerarasındaki anlaşmazlıklarda, “hakemlik” rolünü üstlenir;• Arabuluculuk görevini üstlenir.

Genel Sekreterin İki Ana İşlevi Vardır

A- İdari İşlev: Örgüte adına hareket eden ve kendine tabii personeli olan ve onların başında olan kişidir.

B- Siyasi İşlev: İdari işleve göre geniş bir pozisyondur. Örgüt gücünü arkasına alarak uyuşmazlıkları çözücü kararlar veren kişidir.

Uluslararası Adalet Divanı

Genel Olarak• Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in başlıca yargı organıdır. AD,

BMÖ’nün asli organlarından biri olsa da, bağımsızdır. Uluslararası Adalet Divanı'nın merkezi Hollanda'nın Lahey kentindedir. Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nden 9 yıl için seçilen 15 yargıçtan oluşur. Burada Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi bulunmamaktadır. Yargıçlar değişik ülkelerden seçilir, böylece dünyadaki değişik hukuk sistemlerinin temsil edilmesi amaçlanır.

• AD, devletlerarası hukuki uyuşmazlıkların çözümü bakımından genel yetkiye sahip bir evrensel mahkemedir. Divanın yetkisi geneldir.

• AD, devletlerarası uyuşmazlıkları hukuki bakımdan incelemeye yetkilidir. Bireylerin ve diğer toplulukların başvuru olanağı yoktur.

Yetkileri

• Uluslararası Adalet Divanı’nın iki tür yetkisi bulunmaktadır.1. İstişari İşlev2. Yargı İşlevi

1- İstişari İşlev• Normalde divandan görüş isteme yetkisi devletlere tanınmış olsa da bazı

BMÖ organları ve uluslararası örgütler istişari mütaala talebinde bulunabilmektedir.

• İstişari mütaala soyut bir hukuki konuya ilişkin olmalıdır. Belirli bir uyuşmazlığa ilişkin görüş istenemez.

• Uluslararası Adalet Divanı’nın mütalaası bağlayıcı olmamakla birlikte divanın görüşlerinin önemli bir ağırlığı vardır.

2- Yargı İşlevi• Sadece devletler divana başvuruda bulunarak bir davaya taraf olabilirler.

Uluslararası örgütler ve bireyler divana başvurma hakkına sahip değillerdir.• Yargı yetkisinin uyuşmazlığa taraf her iki devletçe kabul edilmesi şarttır. • Uygulamada, divanın yargı yetkisini kabul eden devletlerin çekinceler ileri

sürdüğü görünmektedir. • Çekince karşılıklı olarak etki doğurduğundan uyuşmazlığa taraf olan diğer

devlette aynı çekinceden yararlanabilmektedir. • Divanın kararları sadece hukuki uyuşmazlıklara ilişkin olabilir, siyasi

uyuşmazlıklara ilişkin olamaz. • Divanın nihai kararı bağlayıcı ve kesindir fakat icrai güç taşımaz. Verilen

karara uyulmaması durumunda, uygulanmasının sağlanması için Güvenlik Konseyi tarafından yerine getirilmesi istenebilir.

Vesayet KonseyiVesayet Konseyi, Güvenlik Konseyi daimi üyelerinden oluşmaktadır. Her üyenin bir oyu vardır ve kararlar salt çoğunlukla alınmaktadır. Konseyin amacı sömürge devletlerin kendi iktisadi, siyasi ve sosyal yapılarını oluşturmasına öncülük etmek ve bu tip ülkelerin kendi kendini yönetir hale gelmesine öncülük etmektir. Günümüz de neredeyse hiçbir sömürge devleti kalmadığından konsey pasif durumdadır.

54 üye devletin temsilcisinden oluşan Ekonomik ve Sosyal Konsey ulaştırma, ticaret, ekonomik kalkınma ve sosyal diğer olayların tartışıldığı yapı itibariyle ekonomik bir forumdur. Konsey üyeleri üç yıllık bir süre ile görev yaparlar. Konseyin kararları bağlayıcı değildir ve basit çoğunlukla alınır.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Teşekkürlerİletişim: tolunayakay@gmail.com