BiR SAĞLIK TESiSiNDE BiR SAĞLIK TESiSiNDE TÜBERKÜLOZ ENFEKSiYON TÜBERKÜLOZ ENFEKSiYON

KONTROL PLANI HAZIRLAMAKONTROL PLANI HAZIRLAMA

Dr. Filiz Duyar Ağca5 No.lu Verem Savaşı Dispanseri

ANKARA

ÇIKAR ÇATIŞMAM YOKTUR

KONU BAŞLIKLARIKONU BAŞLIKLARI

► AmaçAmaç: TB basilinin yayılmasını etkileyen : TB basilinin yayılmasını etkileyen unsurlar ve yayılmanın önlenmesiunsurlar ve yayılmanın önlenmesi

YAYILMA ÖNLENDİĞİNDE RİSK AZALIR YAYILMA ÖNLENDİĞİNDE RİSK AZALIR ►Enfeksiyon KontrolüEnfeksiyon Kontrolü (EK) (EK) hiyerarşisihiyerarşisi DüzenlemeDüzenleme Yönetimsel önlemlerYönetimsel önlemler Çevresel önlemlerÇevresel önlemler Solunumun korunmasıSolunumun korunması

ENFEKSİYON KONTROLÜ ENFEKSİYON KONTROLÜ HİYERARŞİSİHİYERARŞİSİ

TB BASİLİNİN YAYILMASINI TB BASİLİNİN YAYILMASINI ETKİLEYEN UNSURLAR - 1ETKİLEYEN UNSURLAR - 1

► 1- HASTAYA AİT Bulaştırıcılık; etkili TB tedavisi alıp almadığı

► 2- TEMASLI KİŞİYE AİT Hastayla temas süresi, temas sıklığı ve yakınlığı,

yaşı, bağışıklık durumu;

► 3- BAKTERİYE AİT Basilin intrinsik virülansı, yetersiz ve düzensiz

tedaviye bağlı uzamış bulaşıcılık

TB BASİLİNİN YAYILMASINI TB BASİLİNİN YAYILMASINI ETKİLEYEN UNSURLAR - 2ETKİLEYEN UNSURLAR - 2

► 4- 4- SAĞLIK TESİSİNE AİT Tesisin bulunduğu yer ve yapısı (sabit) Hava sıcaklığı ve nem (değişken) Çalışanların sayısı ve eğitimi Tesisin kaynakları Hasta hareketine yönelik yazılı kurallar ve

uygulamalar Başvuru ertesi TB tanısı koyma ve tedavi başlama

arasında geçen süre

TB VE HIVTB VE HIV

DSÖ STRATEJİSİ – 3 I

► Yoğunlaştırılmış vaka saptama

► İzoniazid ile Koruyucu Tedavi

► Enfeksiyon Kontrolü Damlacıkların yayılmasını engelleme,

bulaşmanın kontrolü Tarama, Eğitim, Ayırma, HIV için Servis, İnceleme

ENFEKSİYON KONTROLÜ ENFEKSİYON KONTROLÜ HİYERARŞİSİ - 1HİYERARŞİSİ - 1

►1) Yönetimsel (İdari) Önlemler1) Yönetimsel (İdari) Önlemler

EN ETKİN ve MALİYETİ DÜŞÜK olan EN ETKİN ve MALİYETİ DÜŞÜK olan önlemlerdir.önlemlerdir.

İyi hazırlanan, uygulanan ve periyodik olarak İyi hazırlanan, uygulanan ve periyodik olarak gözden geçirilen yazılı bir program, TB gözden geçirilen yazılı bir program, TB basiline maruz kalma ve yayılma riskini basiline maruz kalma ve yayılma riskini azaltmayıazaltmayı amaçlar. amaçlar.

ENFEKSİYON KONTROLÜ ENFEKSİYON KONTROLÜ HİYERARŞİSİ - 2HİYERARŞİSİ - 2

►2) Çevresel (Mühendislik) Önlemler2) Çevresel (Mühendislik) Önlemler

Damlacık yoğunluğunu Damlacık yoğunluğunu azaltarakazaltarak bulaşmayı bulaşmayı önleyici işlemlerdir.önleyici işlemlerdir.

►3) Solunumun Korunması3) Solunumun Korunması

TB hastalarının bulunduğu alanlarda yüksek TB hastalarının bulunduğu alanlarda yüksek maruziyet riski nedeniyle sağlam bireyin maruziyet riski nedeniyle sağlam bireyin basil almasını basil almasını önlemekönlemek için uygulanır. için uygulanır.

EK DÜZENLEMEEK DÜZENLEME► EK PLANIEK PLANI (bütçe, koordinasyon grubu, insan kaynakları, (bütçe, koordinasyon grubu, insan kaynakları,

prosedürler)prosedürler) ACSM (kamuoyu oluşturma, iletişim, toplumsal seferberlik)

► RİSK TAYİNİRİSK TAYİNİ (ulusal / tesis düzeyinde öncelikli yapılması (ulusal / tesis düzeyinde öncelikli yapılması gerekenler, hastalar için triaj)gerekenler, hastalar için triaj)

► EĞİTİMEĞİTİM (Ulusal TB Programı olmalı, UTP ile uyumlu (Ulusal TB Programı olmalı, UTP ile uyumlu aktiviteler gerçekleştirilmeli)aktiviteler gerçekleştirilmeli)

► SÜRVEYANS ÇALIŞMALARISÜRVEYANS ÇALIŞMALARI (TB tanısı almış sağlık (TB tanısı almış sağlık personeli kayıtlarını içermeli)personeli kayıtlarını içermeli)

EK Planı - 1EK Planı - 1

►Her tesis kadar kurumdaki her yerleşke için Her tesis kadar kurumdaki her yerleşke için ayrı planayrı plan oluşturulmalı;oluşturulmalı;

►Plan ve protokoller Plan ve protokoller yazılıyazılı olmalı, olmalı, kolay kolay ulaşılırulaşılır ve ve anlaşılıranlaşılır hazırlanmalı; hazırlanmalı;

►Göstergeler/ değişkenler uygulama Göstergeler/ değişkenler uygulama sırasında sırasında değerlendirilmeli;değerlendirilmeli;

►Sonuçlar periyodik olarak Sonuçlar periyodik olarak gözden geçirilmeligözden geçirilmeli ve tekrar ve tekrar düzenlenmelidirdüzenlenmelidir..

EK Planı - 2EK Planı - 2

► Personelin Personelin sorumluluklarısorumlulukları belirlenmeli, belirlenmeli,

görev görev tanımlarıtanımları bildirilmeli; bildirilmeli;

► Eğitim programlarıEğitim programları oluşturulmalı; oluşturulmalı;

► Her planda açıklamalar, öncelikler, bütçeleme, Her planda açıklamalar, öncelikler, bütçeleme, bakım-onarım vb. ayrıntılar yer almalıdır (örneğin bakım-onarım vb. ayrıntılar yer almalıdır (örneğin yıllık bütçenin %10’unun bakım- onarım için yıllık bütçenin %10’unun bakım- onarım için ayrılması önerilmektedir)ayrılması önerilmektedir)

’’’’Çalışmanı planla, planını Çalışmanı planla, planını çalıştır’’çalıştır’’

Plan OluşturmakPlan Oluşturmak

EğitimEğitim

UygulamakUygulamak EğitimEğitim

EğitimEğitim EğitimEğitim

Değerlendirmek GözdenDeğerlendirmek Gözden GeçirmekGeçirmek

Risk Tayini-1Risk Tayini-1

►Aynı bölgedeki her tesis veya aynı tesisteki her Aynı bölgedeki her tesis veya aynı tesisteki her yerleşke için ayrı risk tayini yapılmalı (düşük, orta, yerleşke için ayrı risk tayini yapılmalı (düşük, orta, potansiyel bulaş);potansiyel bulaş);

►TB ve HIV/ AIDS prevalansları göz önüne alınarak TB ve HIV/ AIDS prevalansları göz önüne alınarak planlanmalı;planlanmalı;

►Yüksek risk grupları, mesleki risk grupları için Yüksek risk grupları, mesleki risk grupları için yapılmalı;yapılmalı;

►Coğrafi bölgeler arası farklar dikkate alınacak Coğrafi bölgeler arası farklar dikkate alınacak şekilde oluşturulmalıdır. şekilde oluşturulmalıdır.

Risk Tayini-2Risk Tayini-2

► Risk yönetimi ekibi oluşturulurRisk yönetimi ekibi oluşturulur► Kim, hangi görevden sorumlu olacak Kim, hangi görevden sorumlu olacak

belirlenirbelirlenir► Risk sınıflaması yapılırRisk sınıflaması yapılır► Sorumluların yaptıkları iş değerlendirilirSorumluların yaptıkları iş değerlendirilir► Periyodik değerlendirme tercih edilir ve Periyodik değerlendirme tercih edilir ve

aksaklıkların giderilmesi için gözden geçiriliraksaklıkların giderilmesi için gözden geçirilir

İlaca Dirençli TB üniteleriİlaca Dirençli TB üniteleri

Risk TayiniRisk Tayini

EğitimEğitim►TB ve dirençli TBTB ve dirençli TB , ayrıca korunma , ayrıca korunma

hakkında bilgi içermeli hakkında bilgi içermeli ►BaşlangıçtaBaşlangıçta ve sonrasında ve sonrasında yıllıkyıllık

yapılabiliryapılabilir►Sağlık çalışanlarıSağlık çalışanları için her meslek için her meslek

grubuna ayrı ayrı düzenlenmeligrubuna ayrı ayrı düzenlenmeli►Hasta eğitimleriHasta eğitimleri de organize edilmeli de organize edilmeli►Halkı bilgilendirmeHalkı bilgilendirme sürdürülmeli sürdürülmeli

Sürveyans ÇalışmalarıSürveyans Çalışmaları

►Periyodik veri toplanmasını sağlarPeriyodik veri toplanmasını sağlar

►Sağlık çalışanlarında TB oranı ile ilgili Sağlık çalışanlarında TB oranı ile ilgili verileri kapsamalıdırverileri kapsamalıdır

►Tüm sağlık personelinin işe girişte ve Tüm sağlık personelinin işe girişte ve sonrasında periyodik taranması gereklidir. sonrasında periyodik taranması gereklidir. (Göğüs filmi çekimi ve TDT uygulanması)(Göğüs filmi çekimi ve TDT uygulanması)

YÖNETİMSEL ÖNLEMLERYÖNETİMSEL ÖNLEMLER(Öncelikle uygulanmalı)(Öncelikle uygulanmalı)

►Triaj,Triaj, hasta hareketi ve yönü şeması (ilk hasta hareketi ve yönü şeması (ilk başvuru anından itibaren)başvuru anından itibaren)

►Erken tanı ve tedavi Erken tanı ve tedavi için uyarı afişleriiçin uyarı afişleri►Olası TB vakaları açısındanOlası TB vakaları açısından Öksürük Adabı Öksürük Adabı

için eğitim-bilgilendirme afişleriiçin eğitim-bilgilendirme afişleri►Sağlık tesisinde Sağlık tesisinde geçirilen zamanıgeçirilen zamanı ve ve mekanı mekanı

ayırmaayırmaya yönelik uygulamalarya yönelik uygulamalar►Sağlık çalışanları için önlemSağlık çalışanları için önlem ve bakım ve bakım

Öksürük EğitimiÖksürük Eğitimi’’Öksürük Adabı’’’’Öksürük Adabı’’

ÇEVRESEL ÖNLEMLER - 1ÇEVRESEL ÖNLEMLER - 1

TARTIŞILMASI GEREKEN KONULARTARTIŞILMASI GEREKEN KONULAR

►Taslak/ ProjeTaslak/ Proje►Uygulanabilirlik/ KullanışlılıkUygulanabilirlik/ Kullanışlılık►Devamlılık/ SürdürülebilirlikDevamlılık/ Sürdürülebilirlik►Tedarik etme/ KorumaTedarik etme/ Koruma► Bakınız: Design to Heal Bakınız: Design to Heal

(designtoheal.org) (designtoheal.org)

ÇEVRESEL ÖNLEMLER - 2ÇEVRESEL ÖNLEMLER - 2

► TEKNİK PERSONEL VE DONANIM TEKNİK PERSONEL VE DONANIM GEREKSİNİMİNİN BELİRLENMESİGEREKSİNİMİNİN BELİRLENMESİ

► HAVALANDIRMAHAVALANDIRMA (Doğal ve/ veya Mekanik)(Doğal ve/ veya Mekanik)

► FİLTRE KULLANIMIFİLTRE KULLANIMI

► ULTRAVİYOLE IŞIN KULLANIMIULTRAVİYOLE IŞIN KULLANIMI

HAVALANDIRMAHAVALANDIRMA

Akılda tutulması gereken kavramlarAkılda tutulması gereken kavramlar►Saatlik Hava Değişimi (SHD)Saatlik Hava Değişimi (SHD)►Pozitif Basınç (personelin bulunduğu alan)Pozitif Basınç (personelin bulunduğu alan)►Negatif Basınç (hastanın bulunduğu alan)Negatif Basınç (hastanın bulunduğu alan)►Hava Akım Hızı ölçümüHava Akım Hızı ölçümü ve kaydı ve kaydı►Laminar Akım (laboratuvar, cerrahi birimler)Laminar Akım (laboratuvar, cerrahi birimler) Başvuru KaynaklarıBaşvuru Kaynakları CDC, WHO, AIA, ASHRAE, OSHACDC, WHO, AIA, ASHRAE, OSHA

Doğal HavalandırmaDoğal Havalandırma

► En ucuz, en bilinen yöntemEn ucuz, en bilinen yöntem

► Yerleşkeyi düzenlerken Yerleşkeyi düzenlerken hava akım yönlerihava akım yönleri belirlenmeli (duman tüpü, hava akım hızı ölçer ile) belirlenmeli (duman tüpü, hava akım hızı ölçer ile)

► Hasta ve materyal akış yönüHasta ve materyal akış yönü oluşturulmalı oluşturulmalı

► Isı ve nem değişiklikleriIsı ve nem değişiklikleri dikkate alınmalı (cam dikkate alınmalı (cam filmi kullanımıyla oda ısısını azaltma)filmi kullanımıyla oda ısısını azaltma)

► Kapı alt kısımlarına ızgaralar, üste ise pencereler Kapı alt kısımlarına ızgaralar, üste ise pencereler eklenerek eklenerek hava akım hızı hava akım hızı arttırılabilir veya sürgülü arttırılabilir veya sürgülü kapılar aracılığıyla ayarlanabilirkapılar aracılığıyla ayarlanabilir

Akım ölçer Akım ölçer Hava akış hızı= Metreküp/ SaatHava akış hızı= Metreküp/ Saat

Duman tüpüDuman tüpü

Mekanik HavalandırmaMekanik Havalandırma

►Vantilatörler (pencere tipi, ayaklı tip)Vantilatörler (pencere tipi, ayaklı tip)►Temiz hava sağlayıcı ve egzoz düzeneği Temiz hava sağlayıcı ve egzoz düzeneği

kurulumu (türbinler)kurulumu (türbinler)►PozitifPozitif ve ve Negatif Negatif basınçlı alanlarbasınçlı alanlar►Lokal sistemler (biyogüvenlik kabinleri, Lokal sistemler (biyogüvenlik kabinleri,

izolasyon odaları ve hava temizleyiciler)izolasyon odaları ve hava temizleyiciler)►Merkezi sistemler (ÇİD veya YİD TBMerkezi sistemler (ÇİD veya YİD TB

üniteleri)üniteleri)

► Çalışılan testlere göre düzenleme Çalışılan testlere göre düzenleme yapılmalıyapılmalı

► Kültür öncesi ve sonrası işlemler ayrı Kültür öncesi ve sonrası işlemler ayrı mekanlarda yapılmalımekanlarda yapılmalı

► Temizden kirliye doğru bir iş akışı Temizden kirliye doğru bir iş akışı izlenmeliizlenmeli

► Ofis alanı ve çalışma alanı ayrı olmalıOfis alanı ve çalışma alanı ayrı olmalı► Hava akışı ile iş akışı aynı yönde olmalı, Hava akışı ile iş akışı aynı yönde olmalı,

kontrollü bir akış sağlanmalıkontrollü bir akış sağlanmalı34

TB LaboratuvarıTB Laboratuvarı

Direkt Mikroskopi Direkt Mikroskopi LaboratLaboratuvarı İş uvarı İş AkışıAkışı

Boyama Ünitesi

Numune Kabul

Kayıt Rapor

Mikroskopi

Biyogüvenlik kabiniBiyogüvenlik kabini

37(Resim CUH2A, Princeton, NJ, ABD’den alınmıştır.)

Potansiyel kontamine atıklar özelliğine göre ayrıştırılır.

Aerosol üretme olasılığı olan işlemler bir BGK içinde yapılır.

Kapılar kapalı tutulur; uygun tehlike işaretleri asılır.

El yıkamak için mutlaka bir lavabo bulunur

BGD-2

Enfeksi-yöz atıklar otoklav-lanır

FiltrelerFiltreler ► Negatif basınçlı ortamlar oluşturulurkenNegatif basınçlı ortamlar oluşturulurken hava giriş, çıkış (egzoz) sistemleri gerekirhava giriş, çıkış (egzoz) sistemleri gerekir► Havayı temizlemek için çıkıştaHavayı temizlemek için çıkışta filtre filtre kullanılır. kullanılır.

Resirkülasyon durumunda hem girişte hem çıkışta Resirkülasyon durumunda hem girişte hem çıkışta hava filtre edilir. hava filtre edilir.

► Lokal ya da merkezi havalandırma sistemi içine Lokal ya da merkezi havalandırma sistemi içine yerleştirilebiliryerleştirilebilir

► Filtre alınırken şartname hazırlanmalıdır (temin Filtre alınırken şartname hazırlanmalıdır (temin edilebilirlik, etkinlik ölçümü)edilebilirlik, etkinlik ölçümü)

► HEPA Filtreler (%99.97 filtrasyon sağlar)HEPA Filtreler (%99.97 filtrasyon sağlar)

Hava temizleyiciHava temizleyici

UV Işını - 1UV Işını - 1

► UVC ışını, UV basil öldürücü radyasyonUVC ışını, UV basil öldürücü radyasyon► Havalandırmaya ek olarak kullanılırHavalandırmaya ek olarak kullanılır► Alan hacmine göre sayısı belirlenirAlan hacmine göre sayısı belirlenir► Yerden 2,10- 2,15 cm yukarı yerleştirilmesi Yerden 2,10- 2,15 cm yukarı yerleştirilmesi

doğrudurdoğrudur► Hava akım yönüne dik yerleştirilirHava akım yönüne dik yerleştirilir► Kapaklı veya indirekt aydınlatma gibiKapaklı veya indirekt aydınlatma gibi tavana yönelik yerleştirilirse tavana yönelik yerleştirilirse dermatit,dermatit, konjonktivitkonjonktivit

yapma riski azalıryapma riski azalır► Optimum ışınlama için periyodik temizlik ve Optimum ışınlama için periyodik temizlik ve

radyasyon ölçümü gereklidirradyasyon ölçümü gereklidir

UV ölçer UV ölçer

Doğal havalandırma ve UV lambaDoğal havalandırma ve UV lamba

UV ışını - 2UV ışını - 2 ► UV etkisiniUV etkisini arttıran arttıran faktörler faktörler 1: Radyasyon yoğunluğu1: Radyasyon yoğunluğu 2: Maruziyet süresinin uzunluğu2: Maruziyet süresinin uzunluğu 3: Bulaşıcı parçacıkların lambaya yakın oluşu3: Bulaşıcı parçacıkların lambaya yakın oluşu► UV etkisini UV etkisini azaltan azaltan faktörlerfaktörler Nem: %70 üzeri ise ÖNERİLMEZNem: %70 üzeri ise ÖNERİLMEZ

► Mesleki maruziyet limitiMesleki maruziyet limiti: Belli sürede maruz : Belli sürede maruz kalınabilir maksimum radyasyon dozukalınabilir maksimum radyasyon dozu

► Doz = Zaman X RadyasyonDoz = Zaman X Radyasyon (maksimum 6000 (maksimum 6000 µµJ/cmJ/cm²²))

SOLUNUMUN KORUNMASISOLUNUMUN KORUNMASI

► Solunum maskeleri (respiratörler)Solunum maskeleri (respiratörler) Sağlık personeli ve hasta temaslıları içinSağlık personeli ve hasta temaslıları için N 95 (Amerika) ; FFP 3 ( Avrupa)N 95 (Amerika) ; FFP 3 ( Avrupa)► Cerrahi maskelerCerrahi maskeler Hastalar içinHastalar için► Negatif basınçlı maskelerNegatif basınçlı maskeler Dirençli TB, bronkoskopi üniteleri içinDirençli TB, bronkoskopi üniteleri için► Uyum TestiUyum Testi Maskenin yüze tam oturup oturmadığı test edilirMaskenin yüze tam oturup oturmadığı test edilir

Solunum maskesiSolunum maskesi

Negatif basınçlı solunum maskesiNegatif basınçlı solunum maskesi

Uyum Testi (Fit Testing)Uyum Testi (Fit Testing)

TEŞEKKÜR EDERİMTEŞEKKÜR EDERİM filizduyaragca@gmail.comfilizduyaragca@gmail.com

► KaynaklarKaynaklar 1- WHO Policy on TB Infection Control in Health 1- WHO Policy on TB Infection Control in Health

Care Facilities,Congregate Settings and Care Facilities,Congregate Settings and Households; 2009Households; 2009

2- CDC Guidelines, MMWR 2005 2- CDC Guidelines, MMWR 2005 3- Avrupa TB EK Kursu Notları, 20083- Avrupa TB EK Kursu Notları, 2008 4- www.TuberculosisTextbook.com 20074- www.TuberculosisTextbook.com 2007