1

Bir Mekan Olarak ‘’mutfak’’

Murat ERÇELEBİ mimar

Temmuz 2013

1)Tarihsel Süreç İçerisinde ‘’Mutfak’’ Mekanı

2)Mutfağın Modern Yorumu

3)Mutfak Tasarımında Eleştirel Notlar

4)Mutfağın Geleceği Hakkındaki Öngörüler

5)Mutfak Tasarımına dair püf noktalar

2

1)Tarihsel Süreç İçerisinde ‘’Mutfak’’ Mekanı

Bir mekan olarak mutfağın yorumlanabilmesi için tarihsel süreç içerisinde yemek hazırlanan mekanların genel hacim içerisinde konumlanışı , barındırdığı fonksiyonların işlerliliği ve zaman içerisinde bu işlerliliğin evrimi ile alakalı konuların da bilinmesi gerekmektedir.

3

Kesme , doğrama , soyma , yıkama , temizleme , arıtma , pişirme , ısıtma , servis ve servise hazırlık gibi fonksiyonların yanı sıra yeme fonksiyonu da mutfağın barındırdığı işlevlere dahil edilebilir.Ayrıca ailenin sosyoekonomik , eğitsel , kültürel ve manevi inanışları ile ekonomik özelliklerine bağlı olmakla beraber bir mutfak mekanı içerisinde çeşitli toplantılar , dikiş , tv izleme , çiçek yetiştirme vb. konularda da bir takım fonksiyonlar görmek mümkündür.

4

Bir mekan olarak mutfağın yorumlanması , ısı kaynaklarının gelişip değişmesiyle bağlantılı olmuştur.

5

Bu süreçte ocağın ne kadar büyük bir öneme sahip olduğu aşikardır. Daha eskilere gidildiğinde ise tek mekanlı konutlarda hacmin ortasında yer alan ateşten yararlanan insanlar , mekan sayısı arttıkça , ateşin bulunduğu hacmi özelleştirerek ilk mutfağı tasarlamışlardır.

Eski Yunan’da mutfak ; Zenginlerin evlerinde evin dışında toplanılan ve oturulan bir alandı.

Roma döneminde büyükçe bir salonun yanında ki mekan bölümlerinden biri halini aldı.

Mezopotamya kültüründe ise mutfaklar yer altında yapılmış olup tavanlarından açılan deliklerle havalandırma ve aydınlatmaları sağlanıyordu.

6

Tarihsel süreç içerisindeki devinim ve değişmeyi biraz anlatmaya çalıştım.Ama herşeyden önce mutfak mekanının tüm aile bireylerini bir araya toplaması , konut hacminin genelinde çalışılabilen mekanlardan birisi olması ve benzeri bakımlardan çok önemli bir mekan olmasını aktardık.

7

Bir mutfak mobilyası olarak ahşabın kullanılması İlkçağ’dan beri süregelmektedir aslında..

Ahşabın işlenebilirliği ve kolay şekil alabilmesi insanoğlunu mutfak mekanını kullandığı aksesuar ve gereçleri saklayabilmesi için mobilyalarla doldurması gerekliliğini hissettirmiştir.

8

Mutfak gereçleri ve çeşitli yemek hazırlama fonksiyonlarının işlemesini sağlayan tüm araç ve gereçleri saklama ihtiyacı her zaman ahşaptan da olmamıştır.

Bu gereksinimi topraktan yapılan çömlekler ve raflar ile mevcut mağara duvarını oyarak sonradan oluşturulan küçük açıklıklar da

karşılayabilmiştir.

9

2)Mutfağın Modern Yorumu

Günümüz mutfaklarına yeniden dönecek olursak , tarihsel süreç içerisindeki değişimleri adeta hafızasına kazıyan insanların bir yeniden yorumlama mekanizmasıyla bir çok değişime ev sahipliği yaptığı görülmektedir.

Hatta o kadar ki ; mutfaklar artık yalnızca yemeklerin pişirildiği , sunulduğu ve yenildiği mekanlar olmaktan neredeyse çıktı. Görsel özellikleri fonksiyonelliğin bile önüne geçti diyebilirim. İnsanlar artık bir mutfaktan yemek pişirmek dışında şeyler de bekler hale geldi. Örneğin gösteriş ve zenginliğin simgesi olarak aşırı abartılı taç ve ışık bantları , renk patlamaları , geniş çekmeceler , camlı elemanlar , motor mekanizmalı ve dokunmatik özellikli mutfak mobilyaları vs. gibi..

10

Açık raflar , kapaklı saklama mekanizmaları , pişirme alanları , bir çalışma tezgahı , uzun vadeli saklama alanları , yeme mekanı gibi alanların gelişen teknoloji ile özelliklerine yenilerinin eklenmesiyle ve yapımlarında kullanılan malzemelerin daha kullanışlı bir hale gelmesiyle artık mutfaklar evlerin en gözde mekanlarından biri haline geldi.

Bir mutfakta yıkama fonksiyonunu ele alacak olursak ; eviyenin tezgah üzerindeki konumu , pencereye göre konumu , yerleştiği modüle ve mutfağın genel yerleşimine göre konumu çok önemlidir.

11

Eviyenin elemanlarından musluk / bataryaların da aynı şekilde eviyeye konumu , kullanışlılığı ve ne kadar uzayabildiği de en önemli konulardan biri haline geldi.Eviyelerin de kazanlarına göre tek gözlü , çift gözlü , bir buçuk gözlü olanları ve daha farklı bir çok çeşidi artık mevcut.Damlalıklı olanları , damlalıksız olanları , kapatılabilir cam kapakları bile var modeline göre.

Isıtma birimlerinden olan ocak’ların da yine eviyeler gibi o kadar fazla çeşidi artık mağazalarda var ki ; her renkten, her çalışma biçiminden her mutfağa uygun ocak bulmak artık çok kolay oldu.İndüksiyonlu ocaklar elektrik bakımından tasarruf sağlarken temizleme kolaylıkları ile de öne çıkmaktadır.

Isıtma çeşidi , şekli ne olursa olsun hepsinin yalnızca bir amacı var ; ‘’yiyecekleri yenebilir hale getirebilmek için ısıtmak , ısıtmak ve ısıtmaktır..’’

12

Fırın , mikro dalga , ocak ve buzdolapları için de artık mobilyaların içerisinde imalatçı tarafından hazırlanan özel bölmelerde yer açılmaktadır.Tam ankastre , ankastre ve solo biçimde kullanılabilen bu yerleşim biçimleri kullanıcının isteğine göre mutfaklarda yerini alabilmektedir.

Fırınlar için de aynı şeyleri söylemek mümkün.Renk ve fonksiyon özelliklerine göre seçenek bir hayli fazla.Mutfağa uygun yakışanı bulmak ve kullanım kolaylığı bakımından hangisinin seçileceği konuları artık neredeyse bir uzmanlık alanı haline geldi bile.

13

Davlumbaz ve aspiratörler konusunda da bir teknolojik devrim yaşandığı aşikar.Yemek buharı ve kokuları için doğal havalandırmanın kullanıldığı evler artık yok denecek kadar azdır sanırım.Her tarz mutfak için her tarz modelleri bulunmaktadır.

3)Mutfak Tasarımında Eleştirel Notlar ;

Ör.1

Hiçbir tasarım mükemmel değildir!.En harika çözümlerin , en estetik tasarımların bile bir yerlerinde mutlaka noksanlıklar vardır.Bu yalnızca mutfak için de geçerli değil üstelik..Mimarinin ve mekan tasarımlarının tamamı için geçerli bir noktadır.Örneğin yukarıdaki mutfağa eleştirel bir göz ile bakacak olursak ;

14

-Çerçeveli ve yer yer camlı dolap kapakları kullanılmış.Bu mutfağın ağır klasik etkisini yumuşatıcı bir etki yaratsa da boyama biçimi ve rafların konumlanışı itibari ile modern çizgiden uzak bir mutfak havası katmıştır.Tezgahın doğal ahşap görünümü ve tonu , kapakların tonuyla uyum içerisinde olduğu söylenebilir.

-Cihazın (fırının) seçiminin yanlış olduğu apaçık ortada.Daha krem tonlarında ve düz hatlı bir fırın işi daha estetik sonlandırabilirdi.

Ör.2

-Kulp seçimlerinin kapaklarla uyumu ve görünür yanların ahşap tınısıyla uyumu göz önüne alındığında gayet doğru bir tercih olduğu ilk bakışta göze çarpmaktadır.

15

-İnce, muhtemelen 16lık bir tezgah kullanılmış.Ve tezgaha yerleştirilen aksesuarların da ne kadar doğru olduğu gayet net görülmektedir.Adadaki hareket modern ve asimetrik bir hareket katmış olsa da boy modülleriyle beraber uyum içerisinde olsa da temizlik bakımından alt kısmında ekstra bir hacim doğuracağından Türk bayanlar için pek cazip gelmeyecektir.

Ör.3

Ahşap görünümlü kaplamalı veya doğal ahşaplı mutfaklar da otantik ve doğallık seven kullanıcılar için tercih edilebilir.Yukarıdaki örnekte ahşabın ve metalin uyumu göze çarpmaktadır.Kulpların ikinci planda kaldığı bu tasarımda kullanışlılığın öne çıktığı görülmektedir.Yemek bölümünün yanında konuşlanan mini büfe ile raflı kısım çeşitli ihtiyaçları karşılayabilecek formattadır.Beyaz lakeli üst modüller ise mekanın genel rengi olan beyaz tonlarına modernlik katacak bir parlaklıkla yerini vurgulamaktadır.

16

4)Mutfakların gelecekleri hakkında öngörüler ;

Gerek tasarımsal alt yapının hızla daha farklı ve deneysel çalışmalara izin vermesi , gerekse somut olanakların buna izin verebilir hale gelmesiyle beraber teknolojinin de katkısını bunlara ekleyecek olursak ortaya daha neler çıkabileceğine dair tahminlerde bulunmak pekte zor olmayacaktır.

17

Belki de pekte uzak olmayacak bir gelecekte kalori bakımından zenginleştirilmiş kapsülleştirilmiş yemek formları hayatımızda kendine yer bulacak.Bu sayede mutfaklara bile ihtiyaç kalmayacak.

Bu bir ölüm senaryosu sayılabilir mutfak imalatçıları ve ithal mutfak satıcıları için ama yalnızca bir öngörüden ibarettir.

Teorilerden birisi bu olabilir ama bir farklı teori olarak minimalist yaklaşımların ve birkaç fonksiyonu bir arada toplayan tasarımların artabileceği öngörüsü sanırım en gerçekçi olanı..

18

Bu senaryoyu destekleyen en önemli tezlerden birisinin artık mutfakların tüm aileyi aynı yerde toplama özelliğini modernleşen dünya görüşleri ile yitirmesi olduğunu da hatırlatalım.

Herkes elinin altındaki interneti , arkadaş gruplarıyla yapacağı sohbetleri , gezmeyi ve benzeri aktiviteleri ailesiyle yemek yeyip vakit geçirmeye yeğler hale geldi.Durum böyle olunca arsa fiyatlarının zaman

19

geçtikçe artması ve buna parelel olarak, konut yapılarının artık mutfakları en önemli mekanlardan biri olmamaya başladı.

Öyle ki artık günümüzde bile bir çok modern reidansta salonun bir köşesine yapılan ufak bir niş mutfak bile işi çözer hale geldi.

Bu iç karartıcı tablolardan sonra mutfak kavramımın Kültürümüzde ve Dünya Kültüründe ne denli önemli ve değiştirici bir etkiye sahip olduğu kendiliğinden öne çıkmaktadır.

20

5)Mutfak tasarımına dair püf noktalar;

Mutfağın tasarımı mekana göre değil , mekan mutfağın tasarımına göre olursa bu durum tasarımcı için tüm sınırlayıcıları ortadan kaldıracağından hem çok zor bir durum olurken hem de optimum çözümlere ulaşması için daha elverişli bir durum olacaktır.

Çünkü bir tasarımcı sınırlayıcılarla çalışa çalışa artık bu sert yasalara uymaya alıştırmıştır kendiniğ , yeri gelir tasarımını bir tablo üzerinden bile mihenk taşı olarak başlayabilir.Ya da bir koltuk bir tasarım için esin kaynağı olabilecektir.

Mutfak tasarımına yeniden dönecek olursak , mutfaklar tarihsel süreç içerisindeki değişimleri , modern çağdaki evrimleri ve gelecekteki

21

halleri üzerine öngüler ile zaten kafamıza yer etmişti.Bu yer ediş , ufak tüyolarla daha verimli hale gelebilecektir.

Mobilya ünitelerinin (modüllerin) yerleşimi ;

-Bu konuda çoğunlukla su ve elektrik tesisatı belirleyici olabilmektedir.Örneğin eviye ve bulaşık makinesinin yerleri bahsedilen belirleyicilerden biridir.Damlalık hangi tafaftaysa bulaşık makinesinin hemen altında olması gerekliliği , ocağın hemen altındaki modülde çekmece mekanizmalı bir modül olması gerekliliği ve buzdolabının yanlardan-arkadan bırakılacak boşluklarla hava alması gerekliliği gibi sıkıcı konulardan bahsetmeyeceğim.

Benim yaklaşımım biraz daha tasarım ve estetik üzerine notlardan oluşacak.

22

Genç ve dinamik bir çift için ; varaklı , fugalı veya ağır tonlarda bir mutfak önermem.Bu yaşamsal enerjilerini körüklemek yerine masif bir hava katacağından tembelleştirebilir.Bunun yerine dinamik renklerden olan parlak yeşil , sarı veya belki kırmızı ile siyah beyaz canlı bir fresh mutfak seçmelerini tavsiye edebilirim.

23

Orta yaş grubu kullanıcılar ; için görsellik yerine evde daha çok vakit geçirebilecekleri ihtimaline nazaran kullanışlılığın öne çıktığı mutfak yerleşimi tercih edilmelidir.Klasik ve çerçeveli kapaklar kullanılabilir.Camlı üst ve alt modülasyon seçimleri yapılabilir.Ancak lakeli ve ahşap kaplamalı / masif ahşap dokulu mutfak dolapları da tercih edilebilir.

Yaşa ve cinsiyete göre bir sınıflama ne denli doğru oldu bilmiyorum ama bu yaklaşımı çürütebilecek onlarca genç çift onlarca da orta yaş sınıfı kullanıcı olduğuna eminim .

Mutfakta kullanılan aksesuarlarında mutfağın tasarım algıısında çok önemi olduğunu unutmamak gerek.Ne mutfağın çok geri planda kalabileceği aksesuarlar ne de varlığı yokluğu belli olmayan aksesuarlar kullanıldığında başarıdan söz edilemez.Ancak bir aksesuardan beklenen birincil etki mutfağı daha güzel göstermesidir.

Mekanlarımızın hepsinin ortak bir amacı olduğu unutulmamalıdır.Kullanıcılarını rahat ettirebilmek ve daha konforlu bir yaşam için olanak sağlamak!

24