bir kolleksiyoncu gözüyle fermanlar

8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar

1/22

Bir koleksiyoncu gzyle fermanlar

Byk devletler kuran ecdadmz, byk ve mull medeniyetlere de sahip

olmutur. Bunu aramak, tetkik etmek, Trkle ve cihana bildirmek bizler iin birbortur.

GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK

Trk koleksiyonlarnda bulunan en gzel ve en nadir rneklerden oluan

Osmanl Padiah Fermanlar Sergisini sunmak benim iin hem byk bir mutluluk, hem

de bir gurur kaynadr.

lk kez kronolojik bir sra gzetilerek dzenlenen bu ferman sergisinin bir

zellii de, burada grlen eserlerin byk ounluunun daha nce sergilenmemi ve

yaynlanmam olmalardr. Sergi, fermanlarn estetik deerini ve tarihsel neminigstermesi yansra, Osmanl tura ve tura tezhibi sanatnn bilinen ilk rneinden son

dnemine kadar nasl bir gelime izgisi geirdiini de ortaya koymaktadr.

Bilinli olarak bir ferman grp incelemek frsat, dokuz yl nce Londra'daki

Ahuan slm Sanatlar Galerisi'nde elime geti. I. Abdlhamid'e ait dev boyutlardaki bu

grkemli ve ayn zamanda da zarafet dolu ferman beni adeta byledi. O anda beni

saran bu tutku, bu olaanst sanat eserlerine kar duyduum gerek ilgi ve hayranln

balangc oldu. Bir koleksiyoncu olarak, daha ok sayda ferman toplamak iin nne

geilmez bir istek duymaya baladm. O gnden bu yana birok nemli ferman

rneklerini ieren bir koleksiyon oluturabildiim iin kendimi ok ansl sayyorum.Bu esiz sanat eserleriyle birlikte yaamak ve onlardaki ssleyici zelliklerin tadna

varabilmek bana gerekten byk mutluluk veriyor. Son derece zarif bir gzellie sahip

olan bu deerli belgeler, ayn zamanda azamet dolu grnleriyle evrelerinde soylu

bir atmosfer yaratyor. ou zaman anavatanmdan uzakta yaadm iin, bu sanat

eserleri araclyla yurdumla aramdaki ban varln srekli olarak hissediyorum.

Yine onlar yoluyla lkemin tarihine ve bu fermanlarn nemli bir blmn oluturduu

kltr mirasna ne kadar kuvvetle balanm olduumu anlyorum.

Bu zgn belgeler, Osmanllarn son derece gelimi ynetim sisteminiyanstt gibi, Osmanl tarihinin diplomatik, ekonomik, din, askerye daha birok

sosyal ynlerini kapsayan nemli bir bilgi kayna oluturmaktadr. Osmanl

toplumunda fermanlara verilen nem, bu belgelerin sanat deeriyle de kendini

gstermektedir. Osmanl ynetiminin kltr geleneini temsil eden fermanlar, ayn

zamanda tezhip sanatkrlarna ve hattatlara hner ve ustalklarm gsterebilmek frsatm

da vermitir.

Padiah isimlerinin yazlmasnn bal bana bir sanat haline dnt turann

esiz gzellii ile slm sanatlarnn en soylusu olan hatun zarafetinin birleimi, bu

tarih belgelere ok gelimi birer sanat eseri kimlii kazandrmtr. Osmanl turasnn


2/22

izgilerinde hareket saflndan ve ahenginden kaynaklanan olaanst bir canllk ve

ekicilik vardr. Bu nitelikleri, gereklii konusunda kuku olmayan, mevcut en eski

Osmanl tural belgesinde bile grmek mmkndr (kat. no. 1). Orhan Gazi'ye ait bu

vakfiye 1324 tarihini tamaktadr ve Osmanl Devleti'nin uluslararas adan byk

nem tamad bir dnemde yaratlmtr. Bu belgeyi sergileyebilmekle kendimizi

zellikle talihli sayyoruz, nk 1324 ile 1430 arasndaki dnem, sergide ancak

gereklikleri uluslararas uzmanlarca tartlmakta olan iki belgeyle temsil

edilebilmektedir (kat. no. 2 ve 3).

XV. yzyl rneklerinde dnemin arbal zevkini yanstan bir sadelik grlr.

Bu sadelik turaya bambaka bir g katmaktadr (kat. no. 6).

XVI. yzylda ise fermanlar sanat deeri asndan doruk noktasna erimitir.

Tura kompozisyonundaki aaa, kuvvet ve tezhip zenginliinin birleimi, padiahn

ihtiamnn bir ifadesi olarak akseder. Turann uyumlu izgileri ve esiz zarafeti

kompozisyondaki arpc atlganlkla tam bir kontrast yaratarak o dnemdeki Osmanl

uygarlnn parlakln ortaya koyar (kat. no. 11).

XVII. yzylda, bir nceki yzyln stn geleneklerinden ou srdrlrse de

tezhip sanatnda kalite asndan belli bir dn balad grlr. Bu, nispeten zayf

turalara karlk, hat sanatnda renk kullanmnn balamasyla zellikle cel divan

tarz yazda ok yksek nitelikli rneklere rastlarz (kat. no. 35).

XVIII. yzylda bat etkisinin kendini duyurmaya balamas ve ok ssl botanik

desenlerin turalara eklenmesi fermanlara yeni bir canllk kazandrr (kat. no. 44).

XIX. yzylda bu etkilerin zmlenmesi sonucu tezhipte yeni bir slp doar.

Bol miktarda altn varak kullanlan bu slpta cokulu ssleme zellikleri gze arpar

(kat. no. 64). Turalarda ise, daha evvelki devirlere nazaran daha yuvarlak bir form

alarak ekililerinde yeni bir dzenleme tarz grlmee balar (kat. no. 61).

Fermanlarda yzyllar boyunca Osmanl mparatorluu'nun geirdii farkl dnemleri

yanstan slp ve nitelik deimeleri olmusa da bu belgeler, devaml olarak bize

Osmanl padiahlarnn ve saraylarnn grkemini baaryla aktarmay srdrmlerdir.

Fermanlar, genellikle divan hat ile yazlmtr. Divan hat, Divan- Hmyuntarafndan hazrlanan belgelerde kullanlan Osmanl mparatorluu'nun resm yaz

tarzdr. Bu hatun daha sade bir eklinin Seluklu dnemi kadar erken bir dnemde

kullanld grlmektedir. XII. yzyl airi Hakan, Divan adl eserinde bu tr yaz

tarzna atf yaparak yle demektedir:

'Hrs gzm kapadm ve tamah diimi krdm, Ktiplerin yazsnda mm gibi,

divan yazda sn gibi.'

Mm harfi, hattatlar tarafndan yazlnda ortasnda aklk braklmad iin


3/22

'kr' olarak bilinir. Sn harfi yazlrken de harfin iindeki di dzletilerek tek bir izgi

halinde yazlr (Baknz, A. Schimmel, Calligraphy and Islamic Culture, New York,

1984, s. 15).

Divan yaz, Fatih Sultan Mehmed zamannda gelierek zarif ve ayn zamandaenerjik bir hat tarz haline gelmitir. Bylece ortaya kan gzel formlar ve yazda sanki

kayp giden akc izgiler sol tarafta ykselerek bir 'sefine' (kayk) ekline dnmtr.

Divan yaznn el tarz, XVI. yzylda kullanlmaya balanmtr (kat. no. 23).

Yaz girift, skk ve son derece ssl bir ekil almtr. Kelimelerin birbirinin iine

girercesine kaynaarak yazlmas bir yandan okumay gletirirken, bir yandan da

metin ierisine sonradan kelime ilvesini ve bu resm belgelerin sahtelerinin

dzenlenmesini engellemitir. Cel divan tarz yaznn ihtiam, Osmanl Devleti'nin

gcn, yceliini ve iradesini temsil ediyordu. Bu hat tarz XVII. yzylda daha da

gelitirilerek XIX. yzyln sonuna kadar kullanlmaa devam etmitir.

Divan krmas ise divan hattn daha basitlemi bir eklidir. XVII. yzyl

balarnda ortaya kan bu yaz tarz (kat. no. 31), XVIII. yzylda daha da

yaygnlamtr.

Bu sergi uzun zamandr takdir edilmemi ve gerekli bakm yaplmam olan

fermanlarn gerek deerlerinin anlalmasn desteklemek amacyla almtr.

Yzyllardr arivlerde kilitli kalan bu nemli belgeler, uzmanlar tarafndan restore

edilerek sergilenebilecek hale getirilmitir. Onlar sanatseverlerin ilgisine ve

hayranlna sunmak, bu sanat eserlerine yepyeni bir canllk kazandracaktr.

Bir lkenin fertleri, insanln kltr mirasna kendi toplumlarnn yapt

katknn bilincinde deilse, dier toplumlarn onlar tanmasna hemen hi imkn

yoktur.

1983'teki Anadolu Medeniyetleri Sergisi, dnyann baka hibir yerinde

bulunmayan pek ok nemli sanat eserini bir araya getiren esiz koleksiyonlar sunarak

bilhassa Osmanl sanatnn olaanst inceliinin anlalmasn salad. Yaynlanmay,

grlmeyi ve deerlendirilmeyi bekleyen daha nice hazinelerimiz ortaya karlabilir.

1923'de Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu ve sona eren Osmanlmparatorluundan yeni ynetime geii bar ve uygar bir biimde gerekletirmeyi

baaran Gazi Mustafa Kemal Atatrk sayesinde esiz zenginlikteki kltr hazinelerinin

hemen hemen olduu gibi korunmas da salanmtr. Kltr tarihimizdeki deer ve

gzellikleri daha ok sayda insana duyurmann ve varl bizim iin byk bir vn

kayna olabilecek bu esiz miras koruyup gzetmenin grevimiz olduuna

inanyorum. Mzelerimiz ve ktphanelerimiz, bizden her trl ilgiyi ve toplum adna

ele alnmay beklemektedir. Bu kurululardaki grevliler, btn iyi niyetlerine ramen,

mal kaynak sknts yznden, zellikle el yazmalarnn onarm konusunda,

yapabileceklerinin pek azn yapabilmektedir.


4/22

Bu serginin bakalar iin de bir ilham kayna olmas, ve Trkiye'deki mill

koleksiyonlar tekil eden zengin sanat eserlerinin nemli sergiler hazrlanarak dnyaya

gsterilmesine, yaynlanmasna ve bunlarn uzmanlarca restore edilmesine destek olma

abalanma katlmalar en iten dileimdir. Bu vesileyle bu projeyi dzenlemenin ve

gerekletirebilmenin bana byk sevin ve memnuniyet verdiini de burada belirtmek

isterim.

Kltr ve Turizm Bakan Sayn Mkerrem Taolu ile Kltr ve Turizm

Bakanl Mstear Sayn Prof. Dr. Olu Ark'a ilgi ve destekleri iin teekkr bir

bor bilirim. Mzeler ve Eski Eserler Genel Mdr Sayn Dr. Nurettin Yardmc'ya

sergiyi destekledii ve birok konuda bize yardm ettii iin, stanbul Kltr ve Turizm

Blge Mdr Cengiz Taner'e de almamza gsterdii ilgiden dolay teekkr

ederim.

Trk ve slm Eserleri Mzesi Mdr sevgili dostum Dr. Nazan ler'e en

iten teekkrlerimi sunuyorum. Bu sergi, aramzdaki uyumlu ibirlii sonunda

gerekleti. Yaratcl ve tkenmez enerjisiyle mze yneticiliindeki stn baarsna

zel bir hayranlk duyduumu da burada belirtmek isliyorum.

Belediye Ktphanesindeki Orhan Gazi vakfiyesinin sergilenmesini salayan

stanbul Byk ehir Belediye Bakan Sayn Bedrettin Dalan'a ve vakfiyenin

bulunmasna yardm eden Sayn Niyazi Adgzel'e de ayrca kranlarm sunuyorum.

ok sayda nemli fermann bu sergide yer almasn saladklar iin Topkap

Saray Mzesi Mdr Sayn Sabahattin Trkolu'ya ve ayn mzenin Ariv UzmanSayn lk Altnda'a, Millet Ktphanesi Mdr Sayn Mehmet Serhan Tayi'ye ve

Divan Edebiyat Mzesi Mdr Yardmcs Sayn Kvan Arman'a, teekkr borluyum.

Ellerindeki fermanlar sergilenmek zere cmerte dn veren Sayn

Mnevver Ayal'ya, Nadide Tregn'e, idem Simavi'ye, Bay ve Bayan Tevfk

Kuya'a, Nuri Arlasez'e, Cneyt ler'e ve Muvaffak Akit'e kranlarm sunuyorum.

Kymetli vaktim bu kataloga ayrarak ek kaynaklan hazrlayan ve giri yazsnda,

derin bilgisi ve tecrbesiyle bize sonsuz yardmlar dokunan Prof. V.L.Menage'a

teekkrlerimi sunuyorum.Bu serginin ve katalogun hazrlk almalarna katkda bulunan herkese,

zellikle de bu almalarn her aamasnda bilgisini, grgsn ve zamann

esirgemeyen, ok deerli nerileriyle ve tantrd geni sanat evresiyle beni

destekleyen Ahuan slm Sanatlar Galerisi'nin sahibi Mr. Oliver R. Hoare'a;

almalarn balang aamasnda deerli nerileri ve fikirleriyle yardmc olan ayn

kurumun orta Mr. David A. Sulzberger'e; Trk sanat ve kltr alanndaki engin

bilgi, grg ve abalarn her zaman olduu gibi bu serginin hazrlanmasnda da

cmerte vakit ayrarak bizden esirgemeyen Sayn Kemal Elker'e; sergi katalogunun

giriini yazan, metinleri hazrlayan ve serginin dzenlenmesinde yardmc olan Trk ve


5/22

slm Eserleri Mzesi Elyazmalar Blm efi Sayn ule Aksoy Kutlukan'a; btn

hazrlk aamalarnda byk bir aba gsteren ayn Mzenin Mdr Yardmcs Sayn

Serap Ayko'a; metinler zerinde alp evirileri hazrlayan, deerli nerileriyle bu

katalogun hazrlanmasnda bana byk yardmlar olan Mr. Tim Stanley'e; evirilerde

ok byk kalklan olan Sayn Dr. Bengisu Rona'ya ve Prof. Cevat apan'a; almalara

srekli ilgi gsteren Sayn Erol Akyava'a; fermanlar byk bir uzmanlkla restore

ederek onlara yeniden hayat kazandran Miss Jane McAusland a; ok g koullar

altnda fermanlarn baarl fotoraflarn eken Mr. P.J. Gates'e; katalogun

hazrlanmasnda ve baslmasnda byk katklar olan Mr. Rowley Atterbury'e; grafik

dzeni hazrlayan Mr. Don Martin'e; dizgilerin okunmasnda ve dzeltilmesinde bana

yardmc olan Miss Julia MacKenzie'ye ve aabeyim Mehmet Tanju Tecimer'e

teekkrlerimi iletmek isterim.

Ve nihayet, sonsuz destek ve cmertliiyle bu sergi ve elinizdeki bu katalogugerekletirmekle bana en byk hediyeyi veren eim Asil'e gnlden teekkr

ediyorum.

Ayegl Nadir

Londra,

Nisan 1986


6/22

Topkap Saray'nda, Divan' Kubbe al'nda toplant halinde gsteren bir minyatr.

Kasr- adl'da oturan Padiahn yannda iki saray grevlisi bulunuyor. Daha aada oturan

Vezir-i azm'n sanda drt vezir, solunda iki kazasker yer alyor. Nianc ise beinci

vezirin nnde grlyor.

Hnernme, Topkap Saray Ktphanesi (MS. Hazine 1532, f. 19r). On altnc

asr sonu.


7/22

Giri

ule Aksoy Kutlukan

Anadolu Seluklu Devleti'nin yklmas sonucu ortaya kan beyliklerden biri olanOsmanl Beylii, 1300 yl civarnda Bat Anadolu'da St kasabas ve evresinde

kurulmutur. Bu kk beylik, ksa bir srede siyasal ve kltrel ynden byk atlmlar

yapm, Anadolu snrlarn aarak, yzyllar ierisinde Avrupa, Asya ve Afrika'nn eitli

blgelerine kadar egemenliini yaymtr.

Osmanllarn merkeziyeti, otoriter ve dil bir devlet ynetimine sahip olmas, kk

bir beylikten byk bir imparatorlua dnmesinde en nemli etken olmutur.

Osmanl ynetim sisteminin ileyiini gsteren ve serginin konusunu tekil eden

tural belgeler, btn devlet ilerinde birinci derecede sorumlu olan Divan- Hmyun

toplantlarnda verilen kararlarn kt zerine geirilmesi sonucu yazlmtr.

Divan- Hmyun

Seluklu mparatorluunun bir u beyliinden kurulmu olan Osmanllarn, devlet

tekiltlarn Anadolu Seluklular ve lhanllarn etkisinde kalarak kurduklar ak bir

gerektir. Anadolu Seluklularnda 'Byk Divan' ya da 'Divan- Saltanat' diye

adlandrlan kurula gerektiinde Vezir-i zam yerine hkmdar da bakanlk yapard.1

lhanllarda Divan- Kebir-i lhan ya da Divan- lhan adn tayan Byk Divan,

tm devlet ilerinde yetkili kuruldu.2

Osmanllarda ise Divan, Orhan Bey (lm 1362) zamanndan itibaren vard. On

drdnc yzyln sonunda Msr'l tarihi bn Hacer el-Askaln tarafndan yazlm bir

kitapta, Osmanl bakenti olan Bursa'da yer alan Divan toplantlarndan bahsedilmitir.3 Bu

toplantlarda takip edilen ilemler, sonradan 'Kanunnme-i l-i Osman' ad altnda bir

kitap haline getirilmitir. Bu kitap, genellikle Sultan II. Mehmed'in devrine (1451-1481)

atfedilirse de elimizdeki ekliyle en az bir yzyl veya daha sonra yazlm olmas ihtimal

dahilindedir. Bu esere gre Divan, Fatih'in ilk yllar da dahil olmak zere her gn sultann

bakanlnda toplanmaktayd.4 Ancak daha sonralar Fatih Sultan Mehmed, sultanlarn

Divan'a bakanlk etmesi geleneini kaldrarak bu grevi brakm ve Divan-i Hmyun

mzakerelerini bir perde arkasndan dinleyerek oturumlara katlmamtr.5 Bu yllarda her

gn toplanmakta olan Divan, daha sonralar gerek bu toplantlarn ve gerekse arz

gnlerinin saysn azaltm, ancak hibir zaman tamamiyle terk etmemitir.

Divan- Hmyun, Topkap Saraynda 'Kubbe alt' adl binada toplanrd. Kubbe

alo, Kanun Sultan Sleyman (15201566) zamannda Vezir-i zam Makbul brahim Paa

tarafndan ina ettirilmitir.6 kubbe zerine yaplm olan Divanhane'deki kubbelerden

birinin alt Divan Heyetinin topland mzakere salonuydu ve padiahlarn mzakereleri

dinledikleri 'Kasr- adi' veya 'Kasr- Sultan' denilen kafes pencereli yer de burada

bulunuyordu. Sadaki kubbe altnda Divan- Hmyun hocalaryla halife ve rencileri


8/22

otururdu. Bu kubbeye bitiik nc kubbe altna 'Defterhane' denilirdi. Burada asker,

mal, idar ve dier eitli devlet ilerine ait esas defterleri ve kaytlar sandklar ierisinde

muhafaza edilirdi.

Divan, din, ulus ve toplumsal snf fark gzetilmeksizin kadn erkek herkese akt.lkenin herhangi bir yerinde hakszla urayan, zulm ve bask gren veya mahall

kadlarn haksz ve yanl yarglarna uradn ileri sren, valiler ve asker yetkililerden

ikyeti olan, vakf mtevellilerinin haksz ilem ve davranlarna urayan kii ya da kiiler

divana bavurabilirdi.7

Vezir-i zam bakanlnda toplanan Divan srasyla u yelerden olumaktayd:

Kubbe vezirleri, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri, defterdar ile tevki veya nianc. Bu

yeler divanda kendilerine ait yerlere oturur ve alrlard. Divan'da bir de ayakta hizmet

grenler vard. Sergideki birok belgeler, verildikleri gnde divan yelerinin hepsi veya

ou tarafndan imzalanmtr (kat. no. 15,19,25, v.s.)

Divan- Hmyun'da Vezir-i zam, Kasr- adi denilen meknda pencerenin altnda

bir sedir zerinde oturur, sa tarafnda kdem srasyla kubbe vezirleri, sol tarafnda nce

Rumeli, sonra Anadolu kazaskeri yer alrd. Nianc veya tevki yalnz bana Vezir-i

zam'n sa ilerisinde, defterdar ise sol ilerisinde otururdu.8 Herhangi bir i dolaysyla

stanbula gelen beylerbeyi Divan'a katlr ve en kdemsiz vezirin alt yannda otururdu.

Defterdarn arkasnda, ikinci kubbe altnda da eitli grevleri olan kalem reisleri

bulunurdu.

Sabah namazndan sonra toplanan Divan, mzakerelerine en nemli ilerdenbalard. ncelikle, varsa elilerin nerileri ve verilecek cevaplar ile balayan grmeler,

eyaletlerin ihtiyalar, dier devletler ile olan ilikiler, halkn ikyet ve dilekleri ve arazi

davalaryla devam ederdi. Dva grlrken dvl ve davac konularn kendileri savunur,

eer Trke biliniyorlarsa Divan tercman gerekli evirileri yapard. Dva grlrken

tezkireciler yksek sesle Vezir-i zam nndeki dilekeleri okuyup, verilen kararlan

kaydederlerdi. Kazaskerler, kendilerine havale edilen dvalar dinlerler ve gerektiinde

kendi mahkemelerine gnderirlerdi. Nianc, tura ekilmesi gerekli olan ferman, berat,

menur gibi belgeler zerine tura eker, defterdarlar da Divan'da Vezir-i zam'n

kendilerine havale ettii ilere ait belgelere 'kuyruklu imza' denilen iaretlerini koyar,gereken durumlarda da mal iler hakknda bilgi verirlerdi.9 Divan toplantlarna katlan, ba

defterdar adn alan ancak bazen 'kk- evvel' unvann da kullanan merkezdeki defterdar

dnda, 16. yzyldan itibaren 'kk- sni' unvan ile devlet merkezinde bir ikinci

defterdarlk daha kurulmutur.10

Divan- Hmyun yesi olmayp ancak bu kurulda ayakta hizmet eden, niancnn

maiyetinde olan 'Reis-l Kttab'in grevi, Fatih Kanunnmesi'ne gre Divan

toplantlarnda Vezir-i zam'n nnde durarak ilem grecek evrak okumakt.16 Dier

grevlerinden biri Divan'da verilen hkmleri ve beratlar tashih ettikten sonra resid etmek,


9/22

yani ilemlerini tamamlayarak tura ekilmek zere niancya gndermekti. Daha ileriki

tarihlerde Resi-l Kttab, Dileri Bakan olarak grevlendirilmitir.

Divan'da grlecek sorun ve konular Topkap Saray'nn nc avlusundaki 'Arz

Odas'nda, arz gnlerinde padiaha sunulurdu.11 Bu toplantda padiah, Divan'da grlenve kendi onaynn da alnmas gereken iler hakknda grn bildirirdi.

Divan- Hmyun Kalemleri

Divan- Hmyun toplantlarnn gndemi, Divan'a iletilecek gerekli belgeler,

Divan- Hmyun kalemleri tarafndan dzenlenirdi. Bunlar srasyla Divan veya Beyliki

Kalemi, Tahvil Kalemi ve Rus Kalemi'dir. Bu kalemlerin banda 'Beyliki' ad verilen bir

ynetici bulunurdu. Divan kalemleri dnda kalan, ancak yapt grev ve sahip olduu

yetkiler ile ok nemli bir yer tutan Defterhane, Divan almalarn tamamlard.

Beyliki'nin gzetiminde olan ve onun bakanlnda alan Divan- Hmyunkalemlerinin grevleri srasyla yleydi.

Divan Kalemi

Ayn zamanda Beyliki Kalemi de denilen bu kalemin grevi, Divan kararlarn

tutmak, mzakere edilen evrak gerekli yerlere havale etmek ve buyruklar yazmakt.12

Yazlan belgeler, beylikinin mmeyyizi tarafndan incelenir, sonra beylikiye gnderilirdi.

Beyliki yazlan tertip ve kompozisyon asndan inceler, uygun grdklerinin zerlerine

'sah' iareti koyard. Sah iareti sergideki baz belgelerde grlmektedir (kat. no. 22,25,

v.s.). Daha sonra belge niancya gnderilir ve turas ekilirdi.13

Divan kaleminde beylikiden baka mir daha bulunmaktayd. Bunlardan

'Kanuncu'nun grevi, devlet kanunlarn iyi bilmek, yazmalarn kanuna uygun olmasn

salamakt. 'lmc'nn grevi ise kendi dairesindeki iler hakknda rapor dzenlemek,

'Mmeyyiz' in grevi de daha nce belirtildii gibi kalemden kan yazlan inceleyip

denetlemekti.

Tahvil Kalemi

Bu kalemin dier bir ad da 'Nian Kalemi' idi. Vilyet kadlarnn, beylerbeylerin,

sancak beylerinin beratlar, tahvilt denilen tmar ve zeametlerin tevcihim gsteren tahviltezkereleri bu kalemde hazrlanrd.14

Rus Kalemi

Vezir, beylerbeyi ve tmar sahipleri dnda devlet ve vakf grevlilerinin maa

kaytlar ve tayinleri bu kalemde yazlrd. Btn dairelerin reisleri ve mmeyyizleri, kale

kumandanlar, mderrisler, vaizler ve mtevelliler, v.s. gibi hazine ve evkafdan maa

alanlarn maa ilerine ve ilemlerine bu kalem bakard.15


10/22

Turann Blmeri

1. Sere

2. Beyzeler

a) Dbeyzeb) beyze

3. Tular

4. Kollar

Tura

Divan- Hmyun'da hazrlanan belgelerde en gze arpan unsur olan tura, Osmanl

sultanlarnn yazl almeti ve bir tr imzasdr. Farsa karl 'nian' ve Arapas 'tevk'

olduundan dolay turay belgelere tatbik eden Divan yesi 'Nianc' veya 'Tevki' diye

adlandrlmtr. nceleri ferman, berat, vakfiye gibi yazl belgelerin ba ksmna konulan

turann kullanm alanlar zamanla yaygnlam, mhrler, paralar, pullar ve kitabelerde

kullanlmaya balamtr.

Onbirinci asrda Dvn- Lgat t-Trk'n yazan Kgarl Mahmud 'tura'

kelimesini yle tarif etmektedir: 'hakann mhr, buyrultusu, Ouzca, bunu Trkler bilmez,

ben de asln bilmiyorum'. Mahmud iin 'Trkler', kendi halk olan Dou Trkleriydi;

'Ouzca' ise Bat Trklerinin diliydi. Bat Trkesinde kelimenin sonundaki '-' harfi kural

olarak dtnden dolay Osmanlca'daki ekli 'tura' dr.Turann ekli hakknda eitli teorilere rastlanmaktadr. Bunlarn bazlarna gre

tura, 'tur' adl efsanev byk bir doan kuunun eklini temsil etmektedir ve Ouzlarn

totem iaretidir. Ayrca slm Ansiklopedisi'nde 'tura'n tudan tredii ve bunun

Trke'nin yapsna en uygun izah ekli olduu' yazldr.18

Turalar zerinde ilk cidd aratrmalar yapan Paul Wittek, 'turann ekli ve

okunmasndaki btn gelime ve farklar, 'Orhan bin Osman'n turasna yaplm olan bir

takm deiikliklerden ibarettir', diye yazmtr.19

Osmanl tarihi yazarlarndan smail Hakk Uzunarl ise bu konuda yazdmakalesinde Byk Seluklular ve Anadolu Seluklularnda turann resim ve eklinin tarifi

hakknda kk kaytlar olduunu sylemekte ve turann kavisli olup sultann almetinin bu

tura kavsinin altnda bulunduunu yazmaktadr.20 Ayrca bu kavisli tura eklinin Anadolu

Seluklu Devleti'nin yklmasndan sonra ortaya kan kk beyliklerin hepsinde

kullanldn da belirtmektedir. Yine Uzunarl'ya gre Byk Seluklulardan Eyyubler

yoluyla Memlklu'lara geen turalarn Anadolu Seluklu ve Osmanl turalaryla hemen

hemen hi bir benzerlii yoktur. Memlklu'larda sultann isminin yazl olduu tura tek bir

satr zerine dzenlenmi olup kelimeler iindeki keidelerin okluuyla dikkati ekmektedir.

Sha Umur, btn Osmanl padiahlar ve baz ehzadelerin turalarnn


11/22


12/22

Mustafa'nn saltanatnn ilk be ylnda grlen 'han' unvan karlarak yerine 'ah' unvan

konmutur. 'Mustafa Han bin Ahmed el-muzaffer daima' ve 'ah Mustafa bin Ahmed el-

muzaffer daima' (kat. no. 51,52).

8. Sultan I. Abdlhamid'den itibaren daha nce tura metninden karlan 'ah'unvan yerine 'han' unvan alnm ve son Osmanl padiah VI. Mehmed'e kadar mahlaslar

dnda hi bir deiiklik yaplmadan sregelmitir, 'Abdlhamid Han bin Ahmed el-muzaffer

daima' (kat. no. 54).22

Tura metni hakknda verdiimiz bu ksa bilgilerden sonra turann blmleri

hakkndaki genel bilgileri u ekilde sralayabiliriz.23

Turann seresi: Turann metin ksm olup krs olarak da adlandrlr. Tam anlamyla

Fatih Sultan Mehmed turasnda belirmeye balayan bu blmde srasyla sultann ve

babasnn ad, han, ah unvanlar, bin kelimesi ve el-muzaffer daima deyimi bulunur.Sultanlarn isimlerinde geen harfler dolaysyla bazen geometrik bir dzenleme grnm

veren sere ksm nceleri dz bir izgi zerindeyken yava yava bir kavis ierisinde yazlmaya

balam ve Sultan II. Mahmud'un turalaryla son eklini bulmutur.

Turann beyzeleri: Turann sol tarafnda yer alan ve tura metninde geen han ve bin

kelimelerinin son harfi olan 'nn' harfi uzantlaryla, bazen de baka bir kelimedeki 'dal' harfi

uzantlaryla oluan i ie iki kavise verilen isimdir. Arapa 'yumurta' anlamn tayan 'beyza'

dan gelen bu kelime, beyzelerin yumurtaya benzemesiyle de dorulanmaktadr. Beyzeler, baz

turalarda metinde geen harflerin uzantlar olmayp tura eklini tamamlamak amacyla

yaplmlardr (kat. no. 44,49,54,56,57). Turann i ve d beyzeleri genellikle muzafferkelimesinin 're' harfinin uzantsyla kesilmektedir. 'Daima' kelimesi ise i beyzede

grlmektedir.

Turann tular: Turann st ksmnda yer alan ve metinde geen 'elif harflerinin

uzatlmasyla oluan tular, Emir Sleyman'n turas haricinde tanedir. Ancak

beyzelerde olduu gibi bazen bunlar da ekli tamamlamak amacyla yapldktan gibi elif harfi

dndaki 'lam' veya 'z' harflerinin uzantlar da olabilir. Baz erken tarihli turalarda grlen

ve tularn zerinde yer alan kk oval ekillere vasla ad verilir (kat. no. 2,3). Kavisli birerdnle tular kesen ksmlar ise zlfe adn alp turay tamamlayc bir unsur olarak

yerlemitir.

Turann kollar: Dier bir ad 'haner' olan kollar, beyzelerin devam olup muzaffer

kelimesinin stnden birbirine paralel olarak turann sana doru uzanmaktadr.

Padiah turalarnn sa st kesinde yer alan ve Sultan II. Mahmud'dan sonra

grlmeye balayan 'mahlaslar' (baz isimlerden veya unvanlardan ibaret ilveler),

belgelerdeki turalardan ok kitabe, para ve hattatlarn ss olarak yaptklar levha eklindeki

turalarda kullanlmtr. Ancak ender olarak baz belgelerde de grlmektedir (kat. no. 68).

II. Abdlhamid'e ait bu beratta yazl El Gazi mahlas, V. Mehmed'in son senelerindeki


13/22

turalarnda da mevcuttur (kat. no. 69). V. Mehmed'in ilk senelerindeki turalarnda asl ismi

olan Read ilvesi vardr. II. Mahmud'un saltanatnn son devirlerinde ise Adl mahlasna

rastlanr.

Turalar, Osmanl padiahlarnn tahta getii gn kendisine gsterilen rneklerdenbirinin seilmesi sonucu kullanlmaya balanrd. Ancak, eidi sancaklarda veya vilyetlerde

valilik ile grevlendirilen ehzadeler, bu dnemlerinde tura ektirir ve bulunduklar blgede

hkm srerlerdi. (Babasnn lm zerine kendisini Sultan iln eden ehzade Cem'in

tural bir belgesi iin baknz, kat. no. 7).

Nianc

Buyruklardaki turalar, Divan- Hmyun yesi olan nianc tarafndan veya onun

talimat zerine ekilirdi. Devlet kanunlarn iyi bilen, er', hukuk kanunlar te'lif eden, Divan

toplantlarnda bu konular hakknda fikirlerinden istifade edilebilen kiilerden seilen nianc,

hkmdarlara yazlacak mektuplar ile vezirlerin berat ve menurlarm yazmak veya

msveddelerini hazrlamakla da grevliydi.25 Nianclar, 16. yzyl balarna kadar ilmiye

snfna mensup olup yaz dili, slbu kuvvetli olanlar arasndan seilirdi ki, bunlarn 'Dahil

mderrisleri' ile 'Sahn- semn mderrisleri'nden olmas Fatih Kanunnmesi'ne gregerekliydi.26 Ancak, 16. yzyldan itibaren Divan kaleminden yetimi kiiler ve reis l-

kttablar arasndan bu grevi yapabilecek olanlar varsa, onlar da nianc olabilirlerdi. Nianc

tayininde bu grev kendilerine bir berat ile birlikte tevcih edilmez, padiahn szl iradesiyle

olurdu. nk bunlar tura ekmekle grevli olduklarndan dolay, zellikle itimada lyk

kiilerdi. Nianclar yalnz kendi dairelerinde deil gerektii hallerde Divan- Hmyun'da da

tura ekerlerdi. Hatt ileri fazla olursa kubbe vezirlerinden en kdemsiz olan kendisine

yardm ederdi.27 Ayrca niancnn birok yardmclar olduu muhakkakt ve divanda bu

derece nemli yeri olan bir devlet adamnn, saysz belgelerin turalarn kendi eliyle ekmi

olmas imknszd.

28

Kaynaklarda, 18. yzyln sonlarna doru nianc ve onun yardmcsolarak 'Turake' grlmektedir. Byle bir grev ihdas edilmesine sebep, padiah cluslarnda


14/22

kanun gerei tm beratlarn yenilenmesi gerektiinden niancnn yardmcya ihtiya duymas

olmaldr.29

1599 ylna kadar padiahlarn yannda bulunup rikb- hmyundan ayrlmayan

nianclarn, bu tarihten itibaren Nianc Okuzde Mehmed ah Efendi'nin sadrazam ile beraber sefere memur edilmi olmas dolaysiyle, vezir-i zam ve serdar- ekrem

(bakumandan) ile beraber sefere gitmeleri kanun olmutur.30 Padiah, sefer veya baka bir

sebepten dolay stanbulda bulunmad zaman stanbul muhafz olarak kalan kiiye tural

bo ktlar brakr ve bunlar gerektii hallerde kullanlrd. Serhatlarda bulunan vezirlere

gerektiinde kullanmak zere tura ekme yetkisi verilmiken, bu yetki 1643 senesinde

Kemanke Mustafa Paa'nn vezareti srasnda kaldrlmtr.31

Yetien pek ok deerli nianclar arasnda 16. yzyl banda yaayan Tcizade Cafer

elebi'nin yazd ferman, berat ve menurlarn tertip ve terkiplerinde, iml ve inalarnda

koyduu usl ve kaide uzun sre devam etmitir. Yine 16. yzylda yaayan 'Koca Nianc'

lakabyla tannan Cellzde Mustafa Paa ile bunlardan sonra gelen 'Kk Nianc'

Ramazanzde (turas iin baknz kat. no. 15) ve Okuzde de nemli nianclard. Sergilenen

belgelerde ahit olarak imza atan tevkiflerin isimleri ise Tura Mehmed bin Ramazan (kat.

no. 15), Tevki Mehmed bin Pir Ahmed (kat. no. 18), Tura Mehmed (kat. no. 24,25), Tevki

Cafer (kat. no. 35) 'dir.

Tura Sslemesi

Turalar sadece Osmanl sultanlarnn nian olarak deil, Osmanl tezhip sanatn

gnmze getiren sanat eserleri de olmular, verildikleri kiinin mevkii veya konulan

dolaysiyle devrin ssleme sanatyla zenginletirilmilerdir.

nceleri yalnz siyah mrekkep ile ekilen ilk Osmanl turalar zamanla altn yaldz ile

de ekilmeye balanmtr. Daha sonra kobalt mavisi, krmz ve din konularda kullanlan yeil

turalar da yaplmtr. Harf boluklarnn genellikle kobalt mavisiyle doldurulduu Sultan II.

Bayezid turalarndan itibaren beyzelerin iine de devrin ssleme motiflerinin yerletirildii

grlmektedir. Bu ssleme ekli II. Bayezid'den itibaren gelenek halini alm ve gelierek

devam etmitir. Kanun Sultan Sleyman (1520-1566), II. Selim (1566-1574), ve III.

Murad'n (1575-1595) turalarnda 16. yzyln tm sanatlara yansyan muhteemliinigrmekteyiz. Saray Nakkahanesinin ustalar turalar da tezhiplemi, ini, seramik, kuma,

kitap ve benzeri alanlarda kullanlan ssleme elemanlar turalarda da kullanlmtr. iek

am bahar dallan, natralist karanfil ve smbller, in bulutlar, rumler, akayk ve hatayler

ile zenginletirilmi kvrm dallar, tura sslemelerindeki yerlerini almlardr. 16. yzyln

sonlarna doru beyzeler, sere ve tular arasndan deil, turann iki yanndan balayarak

yukarya doru bir gen oluturacak ekilde ykselen sslemeyle turalar daha da grkemli

bir grnm kazanmlardr (kat. no. 13,14,15,v.s.).

17. yzylda bu sslemenin biraz yozlaarak devam ettii grlmektedir. Buna

ramen, tularn zerinde sk sk rastlanan servi motifi gibi baz yenilikler, bu devre kendine


15/22

has bir ekicilik kazandrmtr.

18.yzylda Bat'nn etkisi her alanda olduu gibi ssleme sanatna da yansm ve

turalar Trk Barok-Rokokosu ad verdiimiz ekoln ssleme elemanlaryla bezenmitir. ok

renkli olarak yaplan lle, akayk, gl, ssen buketleri, girlentler, stunlar,istiridye kabuklan bu devirde ok sk kullanlmtr (kat. no. 44,46, v.s.) Daha sonralar

pembe, mavi ve altn yaldz ile yaplan halkr, turalarn vazgeilmez sslemesi olmutur (kat.

no. 54,56, v.s.).

Bu arada 19. yzylda turay stten bir gen ereve iine almak ve bu generevenin iini deiik formlu paftalar ile sslemek de yaygnd (kat. no. 57,59,63, v.s.). Daha

sonralar ise tura sslemesinde Sultan Abdlmecid'den itibaren altn yaldz k ualarnn

kullanld grlmektedir (kat. no. 64,68).

Tural Belgeler

Tural belgeler konularna ve yazl biimlerine gre deiik adlar almaktadr. Halk

arasnda, gndelik dilde, tm tural belgeler ferman olarak adlandrlmaktadr. Bu husus,

konulan deiik de olsa tural belgelerin d grnmlerinin benzer olmasndan

kaynaklanmaktadr.

Osmanl diplomatiinde belgeler iki ana snfta deerlendirilir:

(a) Lik karakterdeki belgeler: bunlar devlet idaresinin dnya ileriyle ilgili

konularnn eitli alanlarna ait belgelerdir. Bu belgeler, padiah adna karlm olup

ferman, berat, v.b. eklinde emir ve hkmlerdir.

(b) Din karakterdeki belgeler: bunlar Osmanl toplumunun din hayatna ilikin

kadlk sicilleri, vakfiyeler, fetvalar ve benzerleridir.32


16/22

Ferman

Ferman kelimesi Farsa kkenli olup, Farsa lgatlarda 'fermuden' mastarndan

alnd, emir, irade, buyruk anlamna geldii yazldr. Ferman kelimesi, slmiyeti kabul

etmelerinden sonra ilhanllar tarafndan kullanlm ve Osmanllara gemitir.33 Ayn szTimurler, Karakoyunlu, Akkoyunlu devletleriyle, Atlnordu ve Krm hanlklarnda da

kullanlmtr. Byk Seluklular ve Anadolu Seluklularnda ise ferman yerine 'tevki'

kelimesinin kullanldn grmekteyiz.

Ferman kelimesinin resm mns, herhangi bir i hakknda padiahn 'almet-i erif

denilen tural emri demekti. Bu emir padiahtan sadr olduu iin 'ferman- hmyun' veya

'emr-i erif de denirdi.

Osmanllarda divan hatla yazlmalar gelenek olan fermanlar u srayla kaleme

alnmlardr.

Kdn en st ksmna konulan da'vet, belgenin konusuna gre bir ya da iki dua

kelimesinden olutuu gibi uzun, hatta satrlarca uzayan bir dua forml eklinde de olurdu.

Da'vet ksmndan maksat, Allah'n adlar ve sfatlarnn zikredilerek onun yardmnn

istenmesiydi.35 Da'vetin altnda yer alan turadan sonra gelen esas metin u sralamayla

yazlrd:

1. Fermann gnderildii kimsenin rtbe, derece ve sfatlarnn, bulunduu mevkii ve

nemine gre dualar ve vc szlerin sralanmasndan sonra isminin yazlmas ki,

isimden nce yer alan bu szler o kiinin elkabyd. Osmanl devletinde, elkab denilenresm hitap formllerinin daha imparatorluun kurulu devrinde tesbit ve tatbik

edildii ve bunlara Kanunnme-i l-i Osman'da yer verildiini grmekteyiz.36

2. Konuya giri cmlesi: 'tevk-i ref -i hmyun vsl olacak ma'lm ola ki'.

3. Fermann karlma sebebi.

4. Padiahn ama ve isteinin yaplmasn emrettiinin ifadesi.

5. 'Byrdm ki' ile balayan, yaplmas gereken iin aklanmas.

6.Sz konusu olan i veya grevin yerine getirilmesi hususundaki srar ve ihtarlar.

7. Metnin son satrna yazlan fermann verili tarihi.

8. Belgenin sol alt kesinde ve metnin dnda bulunan fermann yazld yerin ad.

Baz fermanlarda ayrca turann sa veya soluna, bazen de tular zerine, padiah

kendi el yazsyla metinde yazlan vurgulayan cmleciklerden oluan bir yaz yazmtr. Byle

fermanlara 'hatt- hmyun'lu ferman ad verilir. Hatt- hmyun, yaplmas emrolunan iin

nemine binaen, ii tevik ve gnderilen ahs onurlandrmak zere veyahut padiahn olay ile

ilgisi dolaysiyle ihtar gerekli bir valiye veya seraskere hitaben hazrlanan fermanlara

yazlmtr.37

Hatt- hmyunlar, 'mucibince amel oluna' gibi ksa bir cmle olduklar gibi (kat.no. 43, 44,46, v.s.), 'vech-i meruh zere amel oluna, vzera, kazasker imza vursunlar' eklinde


17/22

uzun da olabilir (kat. no. 24). Hatt- hmyunlar sadece fermanlarda deil beratlarda da

grlmektedir.38

Berat

Sergilenen eserlerin ounluunu oluturan beratlar da tural belgelerdir.

Berat kelimesinin asl Arapadr. Burada 'yazl kt ve mektup' anlamnda olup

Osmanl devlet tekiltnda baz vazife ve memuriyetlere tayin edilenlere, vazifelerini icra

selhiyetini tevdi etmek zere padiahn turasyla verilen mezuniyet veya tayin emirleri ve

mlkiyet konulan hakknda kullanlan tabirdir.39 Beratlar ierdikleri konulara gre: muafiyet,

mukataa, imtiyaz, beylerbeylik, imamet, hitabet, feraset, mlkiyet veya serdarlk berat gibi

isimler almlardr. 'Nian- erif, 'berat- erif gibi adlar ile de anlan beratlarn iinde bazen

nian, biti, hkm gibi kelimelerin bir arada e anlaml olarak kullanldklar grlmektedir.

Fermanlar ile ayn tertip srasyla yazlan beratlarda verilen hizmetin ad, yeri, maa

veya varidat, verilen ahsn ad, hizmeti ve ne iin verildii geni ekilde aklanr. Bir

grev tevcihi konusunu ileyen beratlar, 'menur' adn tar. Menurlar, nianc veya reis-

l kttabn kaleminden kar veya onlar tarafndan tashih edilirdi.40

Beratlarn fermanlardan en byk ayrl, turann altna yazlan 'Nian-i erf-i

ln- smi-mekn- sultan ve rura-y garr-y cihn-sitn- hkan hkm oldur ki'

ibaresidir.

Beratlarda konu bir ky veya arazinin bir veya bir ka ahsa verilmesi olursa bunlara

'mlk berat veya mlknme-i hmyun' dendii gibi 'temliknme' ad da verilir.Mlknamelerde, 'Nian- erf-i ln ...' szcklerinden sonra mlk verilen kiinin

elkab, ad, verilen yerin sanca, kazas, ky, gelir miktar, ne surette verildii, yeniden mi,

mirasszhktan m, yoksa kt veya kanunlara aykr kullanmdan dolay birinin zerinden

alnarak m, bunlar srasyla yazlr.

Malikne olarak verilen arazinin snrlarn belirten tural belgelerden olan

snrnmeler ounlukla mlknmeyle ayn vesika iinde bulunur. Daha nce verilen bir

mlkn snrlarnn belirlenmesi iin yazlan snrnmelerde sadece arazi snrlarnn

anlatld da grlmektedir.

Sergilenen eserler, yukarda akladmz ekilde Divan- Hmyun

toplantlarnda grlerek kararlar verilen konularn Divan kalemlerinden geip,

gerekli tashihleri yapldktan sonra nianc, turake veya yardmc hattatlar tarafndan

turas ekilip ilgili olduklar mercilere veya kiilere gnderilen ferman, berat, mlknme,

menur ve benzeri buyruklardan olumaktadr.

Sergi hazrlanrken esas amacmz, bugn arivlerimizde tural belgesi mevcut ilk

Osmanl padiah Orhan Bey'den itibaren belgeleri tarih sreci iinde izleyicileresunmakt. Ancak Osmanl mparatorluunun kurulu yllarna ait belgelerin ok az oluu


18/22

veya eldeki belgelerin durumlarnn sergilenmeye msait olmamas dolaysiyle, Sultan I.

Bayezid (dnya ve Trkiye arivlerinde tural belgesi bulunmamaktadr), Emir Sleyman ve

Sultan I. Mehmede ait olanlar sergileme imknn bulamadk. Bunlar dnda son Osmanl

padiah VI. Mehmed Vahideddin'e kadar hkm sren tm sultanlarn tural belgelerine

sergide yer verdik. Sergilenen belgeleri gerek konulan, gerekse turalarn ekili ve

dzenlemesindeki deiiklik ve gelimeleri vurgulayan eserlerden semeye altk.

Sergilenen eserlerin byk bir ounluu, Evkaf- slmiye Mzesi ad altnda kurulan

Trk ve slm Eserleri Mzesi'nin koleksiyonlarndan seilmi olup vakf kkenli belgelerden

mteekkildir. Ayrca Topkap Saray Mzesi'nden, zel koleksiyonlardan ve dier

kaynaklardan alnan eserler ile sergiye kronolojik bir sreklilik kazandrlmtr. Bu sreklilii

salamak amacyla konularnn ok farkl olmasna ramen bir ilm ve vakfiyeye de sergide

yer verilmitir.

Notlar1

smail Hakk Uzunarh,Osmanl devlet tekiltna medhal(bundan sonraMedhaleklinde geecektir) stanbul 1941, s.95.


19/22

2 Medhal,s.223.

3 smail Hakk Uzunarh ,Osmanl devletinin merkez ve bahriye

tekilt (bundan sonra Merkez eklinde geecektir), stanbul 1948,

s.l.4 Kanunnme-i l-i Osman (bundan sonra Kanunnme eklinde

geecektir), M. Arif neri, istanbul A.H. 1330, s. 23.

5 Kanunnme, s. 27.

6 Merkez, s. 8.

7 Merkez,s.U.

8 Kanunnme, s. 13, Merkez, s. 17-18.

9 Merkez, s. 23.10 Merkez,s. 328.

11 Merkez,s.3\.

12 Merkez, s Al.

13 Merkez, s. 42.

14 Merkez, s. 42.

15 Merkez,s. 15.

16 Merkez, s.242-48.

17 Kgarl Mahmud,Divn-Lgatt-TrkBesim A talaytercmesi, c. I. s. 462.

18 slm Ansiklopedisi,'Tura' maddesi, cz 126, stanbul 1975, s.6.

19 P. W ittek, 'Notes sur latughraottomane, (Bundan sonraTughraottomane' eklinde

geecektir),Byzantionxviii (Brksel,1948), s. 311-34 vexx (Brksel, 1950), s. 267-93.

20 . H. Uzunarh, 'Tura ve peneler ile ferman ve buyuruldulara dair',Belletenv

(1941), s. 101-57.

21 Suha Um ur, Osmanl padiah turalar (bundan sonra Turalar

eklinde geecektir), stanbul 1980.

22 Fazla bilgi iin baknz,Turalar,s. 28-52.

23 eidi terimler iin baknz, slm Ansiklopedisi,'Tura' maddesi, s. 9; ve Zarif

Orgun, 'Tura, turalarda el-muzafferdaima duas ve ah unvan. . .',Trk Tarih

Arkeologyave EtnografyaDergisi,v. (stanbul, 1949), s. 201-20.

24 Turalar,s. 93-7.

25 Tughraottomane, s. 314.


20/22

26 Merkez, s.214.

27 Kanunnme, s.14.

28 Merkez, s. 221.

29 Afenfees, s. 222-3.

30 Afcrte, s. 22.

31 Abdurrahman eref,Tarih-iDevlet-i Osmaniyye,ii (stanbul,A.H. 1312), s. 247.

32 M. Tayyib Gkbilgin, Osmanl paleograjya ve diplomatik ilmi,

stanbul 1979, s. 53.

33 slm Ansiklopedisi,'Ferman' maddesi, c. iv, s. 571.

34 Ayn madde, s. 572.

35 Gkbilgin, a.g.e., s. 54.

36 Gkbilgin, a.g.e., s. 59.

37 . H. Uzunarl,Osmanl devletinin Saray tekilt,Ankara 1945, s. 282.

38 Trk ve slm Eserleri Mzesi'nde 2290 numarada kaytl, Sultan IV. Mehmed

tural bir mlk beratnda yer alan hatt-hmyun yledir: 'Berat- erifem mucibince

amel oluna,berveche temlik ve ihsan eyledim. Mutasarrf ola, kimesne dahi vetaarruz

eylemeye'.

eyh Mehmed Vani Efendi'ye Hdavendigr sancandaki baz topraklarn mlk

olarak verildii konusundaki berat, 1081Cemaziyelhr ortalarnda (Kasm 1670)

Edirne'de yazlmtr.

39 slm Ansiklopedisi,'Berat' maddesi, c. , s. 523.

40 Saray,s. 285.


21/22

Osmanl Padiahlarnn saltanat sreleri

Hicr/A.H. Mild/A.D.Osman Bey 680-724 1281-1324

Orhan Gazi 724-761 1324-1360

Sultan I. Murad 761-791 1360-1389

Sultan I.Bayezid 791-804 1389-1402

Emir Sleyman 805-813 1402-1411

Sultan I. Mehmed 805-824 1402-1421

Sultan II. Murad I. 824-848 I. 1421-1444

II. 850-855 II. 1446-1451

Sultan II. Mehmed I. 848-850 I. 1444-1446

II. 855-886 II. 1451-1481

Sultan II.Bayezid 886-918 1481-1512

ehzade Cem 886-886 1481-1481

Sultan I.Selim 918-926 1512-1520

Sultani. Sleyman 926-974 1520-1566

Sultan II.Selim 974-982 1566-1574

Sultan III. Murad 982-1003 1574-1595

Sultan III. Mehmed 1003-1012 1595-1603

Sultan I.Ahmed 1012-1026 1603-1617

Sultan I. Mustafa I. 1026-1027 I. 1617-1618

II. 1031-1032 II.1622-1623

Sultan II. Osman 1027-1031 1618-1622

Sultan IV.Murad 1032-1049 1623-1640

Sultan brahim 1049-1059 1640-1648

Sultan IV.Mehmed 1058-1099 1648-1687

Sultan II. Sleyman 1099-1102 1687-1691

Sultan II. Ahmed 1102-1106 1691-1695


22/22

Sultan II. Mustafa 1106-1115 1695-1703

Sultan III. Ahmed 1115-1143 1703-1730

Sultan I. Mahmud 1143-1168 1730-1754

Sultan III.Osman 1168-1171 1754-1757

Sultan III. Mustafa 1171-1187 1757-1774

Sultan I. Abdlhamid 1187-1203 1774-1789

Sultan III.Selim 1203-1222 1789-1807

Sultan IV.Mustafa 1222-1223 1807-1808

Sultan II. Mahmud 1223-1255 1808-1839

Sultan Abdlmecid 1255-1277 1839-1861Sultan Abdlaziz 1277-1293 1861-1876

Sultan V.Murad 1293-1293 1876-1876

Sultan II. Abdlhamid 1293-1327 1876-1909

Sultan V.Mehmed (Read) 1327-1336 1909-1918

Sultan VI.Mehmed (Vahideddin)1336-1341 1918-1922

bir kolleksiyoncu gözüyle fermanlar

Documents