OBLICI RASTA Individualna promjenjivost tokom ontogeneze poiva

na razliitim oblicima rasta elija,tkiva,organa i organizma u cjelini. Prema tome da li se odvija neprekidno ili s povremenim zastojima,rast moe biti kontinuirani i diskontinuirani. Na osnovu brzine prirasta razlikujemo eksponencijalni i linearni rast.

KONTINUIRANI RAST Kontinuirani(neprekidni,s

talni,postojani) rast je karakteristian za prenatalni i postnatalni period i postnatalni razvoj do kraja adolescencije. Kontinuirani rast organizma poiva na diskontinuiranim procesima autoreprodukcije DNK i elijskih dioba.Kontinuirani rast je prisutan u intrauterinom ivotu

INTERMITENTNI RAST Intermitentni rast je poseban oblik diskontinuiranog

rasta. To je rastenje na mahove sa duim ili kraim periodima stagnacije.

EKSPONENCIJALNI RAST Eksponencijalni rast je takav

oblik mijenjanja odreene tjelesne mjere kojem je svaka naredna velicina u nizu jednakih vremenskih intervala jednaka umnoku predhodnog iznosa i odgovarajuceg stalnog faktora . Tako , npr. Broj germinalnih elija eksponencijalno raste geometrijskom progresijomEksponencijalni rast ljudske populacije

Rast biolokih sistma ( kultura elija, organizama, populacija,

ivotnih zajednica, itd.) Koji se izraava sigmoidnom krivom obuhvata 1) poetnu fazu 2) eksponencijalnu fazu 3) fazu negativne akceleracije i 4) stacionarnu fazu. Poetnu fazu karakterizira usporeni rast usljed prilagoavanja novim uvjetima ivotne sredine, nakog ega on poprima geometrijsku-eksponencijalnu progresiju. Razliiti faktori ivotne sredine postepeno usporavaju rast uzrokujui usporen rast i uvode ga u fazu mirovanja.

Sigmoidna krivulja na primjeru hemoglobina

Iako idealna podudarnost stvarne i teorijske sigmoidne

krive ne postoji ni u stabilnim ekperimetalnim uvjetima , a kamo li u toliko sloenom ivom sistemu kao sto je ovjek. Dosadanja istraivanja su pokazala da ekponencijalni rast sigmoidnog oblika priblino ispoljavaju elije bubrega i jetre, mozak , embrion itd.

Embrionalno razvie

Linearni rast Odlikuje se konstantnim dodavanjem jednakog prirasta prouavanihmjera po jedinici vjera u posmatranom periodu. U odreenim fazama kontinuiranog ili intermitentnog rasta linearno se mjenjaju razliite mjere duine i mase.

Alometrijski rast Alometrijski rast je pojam koji

opisuje pojave i oblike prostorno i vremenski nejednakog rastenje pojedinih tjelesnih mjera, organa i regiona. Pozitivni ili negativni prirast moe se javiti u : 1. linearnoj 2 .proporcionalnoj veliini Npr. Linearno dodavanje jednakog prirasta u jedinicu vremena imaju noge, ruke i vilice, dok glava i mozak tokom ontogeneze postaju proporcionalno sve manji sto je organizam vei.

Rast ruku i nogu

Proporcionalno smanjivanje glave

Akceleracija(ubrzavanje) Akceleracija je postepeno ubrzavanje prirasta raznih mjera

tjelesnog rasta i razvoja. To se posebno oituje u brem dostizanju polne zrelosti i poveenju ukupne tjelesne visine i mase. Tako npr. Evropljanke su polovinom prolog stoljea prvu menstruaciju dobivala sa oko 16,5 godina, a stotinu godina kasnije njihova prosjena starost pri menstruaciji je oko 13 godina. Aceleracija rasta i razvoja je odreena sloenim promjenama njihovih unetranjih i vanjskih inilaca. Najznaajniji faktori su poboljavanje opih uvjeta ivota i poveanje mogunosti novog kombinovanja gena usljed pojaanih migracija stanovnitva.

Faktori rasta

Unutranji faktori

Vanjski faktori

Unutranji faktori

Unutranji faktori GENETIKI

Unutranji faktori HORMONALNI

Unutranji faktori NERVNI

GENETIKI FAKTORIGenetiki faktori omoguavaju da pri istovjetnim uvjetima sredine svaka vrsta ivih bia ima karakteristinu brzinu i krajnji ishod umnoavanja elijske i meuelijske mase. Mnoge tjelesne mjere odrasle osobe uveliko zavise od njenog genotipa. Genetika kontrola rasta je prisutna tokom cijelog razvia, ali je ukljuivanje i ispoljavanje pojedinih gena i njihovih funkcionalnih cjelina starosno programirano i ogranieno. Pri tome posebnu ulogu ima povratna sprega njihovog djelovanja sa hormonskom regulacijom ontogeneze.

HORMONSKI FAKTORI Imaju izuzetno znaajnu bioloku ulogu, kako u rastu i razvoju, tako i

u samopodeavanju i samoodravanju organizma u cjelini. Sinteza i luenje hormona su vaan put ostavarivanja nasljednih uputstava i bitan inilac prilagoavanja njihovog ostvarivanja u razliitim uvjetima ivotne sredine. Ljudski organizam ima oko 60 lijezda sa unutranjim luenjem, a hormoni neki od njih utiu na rast organizma u cjelini ili njegovih pojedinih tkiva, organa i regija. Posebno je znaajno djelovanje hipofize, nadbubrene i titne lijezde.

HIPOFIZA Jedan od najznaajnijih

regulatora rasta jeste hormon rasta ( somatotropin ). Taj hormon prednjeg renja hipofize u znaajnijoj mjeri se ne javlja prije roenja, ali se intenzivno lui u organizmu novoroeneta. Nakon druge postnatalne godine, njegovo luenje se smanjuje da bi tokom adolescencije ponovo ispoljilo upadljiv porast. On stimulira rast miia, kostiju i nekih drugih tkiva osim masnih.

TITNA LIJEZDA titna lijezda ( tireoidea )

znaajna je u regulaciji postnatalnog razvoja i rasta. Njegovi hormoni ( tiroksin i trijodtironin ) utiu na itenzitet elijskog metabolizma. Oslabljena funkcija ove lijezde usporava rast i razvoj uope, a posebno mozga, skeleta, zubi itd.Poloaj titne lijezde

NERVNI FAKTORI Nervni faktori rasta svoje uticaje

ostvaruju u cjelovitom i usaglaenom sudejstvu sa genetikim i hormonskim iniocima. Imaju izuzetno znaajnu ulogu u koordinaciji, samoodravanju i samopodeavanju funkcija organizma na razliitim nivoima razvoja i rasta. Glavni centri regulacije ostalih unutranjih inilaca nalaze se u hipotalamusu mozga i u podruju hipofize.

Spoljanji faktori

Klimatski nutricioni faktori

Zdavstvenohigijenski faktori

Psiholoki faktori

Socio-ekonomski faktori

KLIMATSKI FAKTORI Klimatski faktori mogu uticati i na rast u svim fazama razvoja, ali i

savremenim uvjetima daleko manje nego to se prije vjerovalo. Tako je u Evropskim prilikama vei prosjeni porast visine zabiljeen u proljee, a ukupne tjelesne mase u jesen.

NUTRICIONI FAKTORI Nutricioni faktori ( ishrana ) su

jedan od najznaajnijih vanjskih faktora rasta organizma. Uz kvalitet i koliinu, posebno je vana i opa kultura prehrane. Zdrav djeiji organizam ima izuzetno razvijenu sposobnost premoavanje kraih kriza pa se zaostajanje u rastu, u povoljnim uvjetima, relativno brzo nadoknauje.

Piramida zdrave ishrane

ZDRAVSTVENO-HIGIJENSKI FAKTORI Zdravstveno-higijenski uvjeti rasta zavise od niza

klimatsko-ekolokih, prehrambenih, socijalnih, ekonomskih i stambenih inilaca, a posebno od mjera ope i specijalne zdravstvene zatite i njege organizma u razvoju

MENTALNO-HIGIJENSKI FAKTORI Mentalno-higijenski ( psiholoki ) faktori rasta svoj

uticaj ispoljavaju gotovo samo u psiholoki poremeenim stanjima mentalne retardacije. esti i intenzivni psihiki stresovi, kao i dugorona psihika optereenost, u odreenoj mjeri mogu usporiti rast djece kolskog uzrasta.

SOCIO-EKONOMSKI FAKTORI Socio-ekonomski faktori rasta teko se mogu izdvojiti

iz zajednike cjeline sa uvjetima ishrane, zdravstvenohigijenske zatite i mentalnog razvoja osobe. U prouavanju socio-ekonomskih faktora na rast obino se posmatraju njegove veze sa kolskom naobrazbom roditelja, ekonomskim statusom, veliine porodice i slino.