រពះ ជ ចរកកមពជ ជត សន រពះម ក រត

រកសងអបរ យវជន នងក

េមេរៀនសេងខប

មខវជជ ៖ ជវវទយ

សរមបេរតៀមរបឡងសញញ បរតមធយមសក ទតយភម នងបេពញវជជ េលើកទ២

សមយរបឡង ១៣ ត ២០១៤

CMBUk1 suImNUEs<m nigGg;sUüEs<m

emeronTI1 suImNUEs<m ¬Gymnosperm¦

1-RbePTepSg²énsuImNUEs<m

-etIsuImNUEs<mmanlkçN³dUcemþc?

suImNUEs<mKWCarukçCatimanRKab;TImYy EtRKab;KµansMbkkarBarBIxageRkAeT vamanRKab;nnl.

-bc©úb,nñenH etIsuImNUEs<mmanbu:nµanRbePT?GVIxøH?

suImNUEs<mman 4RbePTKW³

-Rbg; ¬Cycads¦manlkçN³dUcedImetñatmü:agEdlmansøwkpþú¿enAkMBUlxagcug

Etvamanplitekan. eBllUtlas;ekanrbs;Rbg;manragdUc)al;.

-kUnIEP ¬Conifers¦KwRsl; EdlmansøwkragdUcm¢úl lkçN³EbbenHbgáarkar

)at;bg;CatiTwk nigbnSúaMCIvitkñúgGakasFatus¶Üt.

-KIgkU ¬Ginkgoes¦manlkçN³Fn;nwgkgVk;briyakas)an.

-suIeNtUPIt ¬Cinetophytes¦

rUbTI1 Rbg; rUbTI2 kUnIEP rUbTI3 KIgkU rUbTI4 suIeNtUPIt

2-karbnþBUCrbs;suImNUEs<m

2>! srIragÁlUtlas;

-etIedImrbs;suImNUEs<m manlkçN³dUcemþc?

edImmansNæanCa edImeTalRtg; nigbBa©b;edaykUnswøk b¤kenSamEmkenAkMBUledIm.

-cUrerobrab;BITRmg;søwkrbs;suImNUEs<m?

søwkmansMeNI¬KuyTIn¦Rkas;xøaMg sþÚma:tticEtkb;eRCA. søwkman TMhMFM RTnugsñit nigragEbøk²KW ragpøwt

ragm¢úl ragRska.

2>@ srIragÁbnþBUC

-etIsrIragÁbnþBUCrbs;suImNUEs<mmanlkçN³dUcemþc?

÷srIragÁbnþBUCeQµal manlkçN³CaRskamYyEdlpÞúkmIRkUs,:r:g; ¬microsporangium¦ mannaTIplitRKab;

lMGg rWmIRkUs,:¬ microspores ¦. RKab;lMGgmanekasikaBIrKW ekasikabnþBUC nigekasikalUtlas;.

÷srIragÁbnþBUCjI manrUbpþú¿ERbRbYlKW ³

-CYnkalrYjxøIkøayCa GUvulnnl

-CYnkalvabgáCaRskaEdlmanpþúkGUvul ehAfa {RskaeksrjI } mansPaBebIkcMhCanic©. dUcenH

GUvulsßitenAkñúgeksrjImYyEdlbiTminCit.

2># vdþCIvitsuImNUEs<m

-cUrerobrab;BIvdþCIvitrbs;suImNUEs<m.

srIragÁbnþBUCrbs;suImNUEs<mPaKeRcIn CaekanEdlRKb;dNþb;edayRska. suImNUEs<mplitekanBIrRbePT

KW³ -ekaneQµalplitRKab;lMGgl¥it²¬kaEm:tUPIteQµal¦)aneRcInrab;Ban; EdleRkaymkkøayCaEs<m:a

tUsUGIut.

-ekanjIlUtlas;enAkúñgGUvulEdlpÞúkGUGUEsV ¬Oosphere ¦.

dMeNIrlMGgeRcInRbRBwtþeTAedaysarxül;. RKab;lMGgFøak;BIekaneQµaleTAelIekanjI eBlenaHkaEm:teQµal

CYbCamYykaEm:tjIkñúgRskajI. bnÞab;BIbgákMeNIt GUvullUtlas;eTACaRKab;. eBlRKab;TMu RskaebIkRKab;RCuH

eTAelIdI. eBlCYblkçxNÐsmRsbRKab;Utlas;eTACarukçCatifµI.

emeronTI2 Gg;süÚEs<m ¬Angiosperm ¦

rukçCatiGg;süÚEs<mmanenARKb;TIkEnøgelIEpndI. eTaHenAtMbn;RtCak; tMbn;RtUBic enAvalxSac;EdlKµanCICati.

-etIrukçCatiGg;süÚEs<mCaGVI?

Gg;süÚEs<mb¤rukçCatimanpáa nigRKab;mansMbkkarBar. Gg;süÚEs<mmanBIrfñak;KWmU:NUkUTIeldUnnigDIkUTIeldUn

1-lkçN³BiessénGg;süÚEs<m

1>! srIragÁlUtlas;

-etIsrIragÁlUtlas;rbs;rukçCatimanGVIxøH? cUrerobrab;.

srIragÁlUtlas;rbs;rukçCatiGg;süÚEs<mman bJs edIm søwk.

-bJs mansrésnaMTwk nigGMbilxniCeTAedImnigsøwk. bJscgP¢ab;rukçCatieTAnwgdI ehIyk¾mannaTIsþúk

GaharpgEdr.

-edIm mannaTIRTRTg;EpñkEdlenAdIrbs;rukçCati nigdwknaMsarFatu

rvagbJsnigsøwk. edImxøHmananTI eFVIrsµIsMeyaKbegáItsarFatusrIragÁ

sRmab;rukçCati. CalikasMxan;rbs;rukçCatiKW)ac;srésnaM KWsuIELm nigbøÚEGm

÷suIELmmannaTIdwknaMTwknigGMbilxniCBIbJseTAedIm søwk

÷bøÚEGmmannaTIdwknaMGaharBIsøwkeTAEpñkepSg²énrukçCati

-søwk mannaTIeFVIrsµIsMeyaK edIm,IbegáItGahar. enAkñúgsøwk

manRsTab;ekasikaRbePTxus²KñaKW³

÷RsTab;):alIsat CaRsTab;ekasikaEdlteRmobKñay:agENn

enAeRkamRsTab;ekasikaeGBIEDmelI. ekasika):alIsat

mankørU:)øaspÞúkkørU:PIl.

÷RsTab;ekasikaes<atnigrn§xül; sßitenAcenøaHekasika):alIsat nigekasikaeGBIEDmeRkam. kñúg

RsTab;enHmansréssIuELmnigbøÚEGm.

1>@ srIragÁbnþBUC

-etIsrIragÁbnþBUCrbs;rukçCatiGg;süÚEs<mCaGVI?

srIragÁePTrbs;rukçCatiGg;süÚEs<mKW páa. páapÁú¿eLIgeday

Rtbk RsTab; kBa©úMeksrjI kBa©úMeksreQµal.

1># dMeNIrlMGg

-GVICadMeNIrlMGg? etIdMeNIrlMGgmanbu:nµan?GVIxøH?cUrerobrab;.

dMeNIrlMGg CaepÞrRKab;lMGgBIe)øaklMGgeTAelIsÞicma:t.

dMeNIrlMGgmanBIry:agKW sV½ydMeNIrlMGg nig dMeNIrlMGgkat;.

÷sV½ydMeNIrlMGg b¤dMeNIrlMGgÉg CaepÞrRKab;lMGgBIe)øak

lMGgeTAelIsÞicma:ténpáaEtmYy.

÷dMeNIrlMGgkat; CadMeNIrRKab;lMGgFøak;eTAelIsÞicm:atrbs;

páaénrukçCatimYyepSgeTot. dMeNIrlMGgkat;RbRBwtþeLIgedaysar Twk

xül; stV mnusS.

2-karbnþBUCrbs;Gg;süÚEs<m

2>! kMNRKab;lMGg

-etIRKab;lMGgmanlkçN³dUcemþc?

kñúge)øaklMGgmans,:GabøÚGIutEdlekIteLIgtamcMENkemyU:s. s,:nImYy²EckxøÜnmYydgtammItUs rYclUt

las;CaRKab;lMGg. RKab;lMGgnImYy²manéNVyU:GabøÚGIutBIrKW éNVyU:lUtlas; nigéNVyU:bnþBUC.

2>@ kMNfg;GMRb‘Íyu:gnigkaEm:tjI

-cUrerobrab;BIlMnaMkMNkaEm:tjI.

ekasikaemmYyrgcMENkemyU:s begáIt)ans,:GabøÚGIut4

EtRtUvgab;Gs;3 enAsl;mYyRtUvrgcMENkmItUs3dgbnþ

bnÞab;begáIt)anCafg;kMN. fg;kMNenHmanekasikacMnYn7 EtmanéNVyU:GabøÚGIutcMnYn8.

2># karbgákMeNIt

-etIlMnaMéndMNuHRKab;lMGgRbRBwtþeTAy:agdUcemþc?

RKab;lMGgminEmnCakaEm:teQµaleT. eBlRKab;lMGgFøak;elIsÞicm:at vaBnøÚtxøÜncak;cUleTAkñúgCalika

rbs;eksrjIrhUtdl;GUvul. éNVyU:TaMgBIrrbs;RKab;lMGgeFVIdMeNIrkñúgbMBg;lMGg KWéNVyU:TI1enAcugbMBg;lMGg

ehIyéNVyU:TI2EckxøÜntammItUs)anCaEs<m:atUsUGIut2EdlKµanpøaEsl.

-RKab;lMGglUtcUltambMBg;lMGgeTAkñúgkeksrjI rYccUleTAdl;GUEv ehIyeTACYbnwgGUvul. eBlbMBg;

lMGgb:Hnwgfg;kMNrbs;GUvul KW³

÷Es<m:atUsUGIutTI1 bgákMeNItCamYykaEm:tjI begáIt)anCasuIkUt ¬2n¦ EdllUtlas;eTACaGMRb‘Íyu:g.

GMRb‘Íyu:gmannaTIpÞùkGahar EdlmansMbkkarBar.

÷ Es<m:atUsUGIutTI2CYbCamYyéNVyU:bU:El begàItCaGal;bu‘yEmn¬3n ¦EdlmannaTIpÞúkGaharbRmug.

÷÷karbgákMeNIt2dgkñúgeBlEtmYy ehAfa {karbgákMeNIteTV } EdlCalkçN³Biessrbs;rukçCatiGg;süÚEs<m

2>$ vdþCIvitrbs;rukçCatimanpáa

-etIvdþCIvitrbs;Gg;süÚEs<mmanTRmg;y:agdUcemþc?

TRmg;énkarbnþBUCrbs;Gg;süÚEs<mmanBIrdMNak;kalKW dMNak;páa nigdMNak;RKab;.

3 eRbobeFobrukçCatim:UNUkUTIeldUn nigDIkUTIeldUn

÷rukçCatimU:NUkUTIeldUn ÷DIkUTIeldUn

-mankUTIeldugmYy -mankUTIeldugBIr

-páamanRsTab;bI -páamanRsTab; 4 b¤5

-)ac;srésnaMsßitenAray)a:y -)ac;srésnaM sßitenACargVg;

-manRTnugsøwkRsb -manRTnugsøwkEbkExñg

-edImeTal -edImEbkEmk

-b¤sEsJ -b¤sEkv

4 plRbeyaCn_rbs;rukçCatimanRKab;

rukçCatimanplRbeyaCn_Nas;cMeBaHCIvPaBrs;enArbs;mnusSeyIg.

-rukçCatisuImNUEs<mCaBiessRsl; GacykeTAeFVICaRkdas eRKOgsgðarwm nigcMhuyeFVICaeRbgsRmab;

labeQI pÞH nigBüa)alCMgWpgEdr.

-rukçCatiGg;süÚEs<m CaRbPBGahard¾sMxan; »sfsRmab;Büa)alCMgW plitCasMBt; Rkdas nigeFVICa

eRKOgsMNg; eRKOgsgðarwmd¾RbNIt. BiessrukçCatipþl;GuksuIEsndl;mnusS stV.

CMBUk3 tRmUvepSg²rbs;sarBagÁkay

មមមរៀនទ១ តមមវមបសាទ

លកខណៈពមេេរបេភាវៈរេទាងអេ គមានេមតថភាពមឆលើយតបនងវតថមភាញ ច។ េមតថភាពទាងមនេះអាសេយមលើបបពនធបបសាទ បបពនធអងដបគន េររាងគវញញដ ណ នងបបពនធមបោងឆអង-សាចដា។ ១-តមមវមបសាទសតវឥតឆអងកង -ចរមរៀបរាបពតបមវបបសាទេតវឥតឆអងកង? +មដើមបទទលពតមានពខាងកនងសារពាងគកាយនងបរសាថ នខាងមបៅ េតវមបបើបាេបណតា ញបបសាទ កនងការបញជ នពតមានទាងឡាយមៅមកាេកាមផេងៗ បពមទាងបញញជ មៅសាចដា នងបកមពញទាងអេននសារពាងគកាយ។ ១.១ តបមវបបសាទបបទេ + បបទេោា នបបពនធបបសាទពតបាកដមទ តតវាមានលទធភាពមឆលើយតបនងរ ាមោចខលេះតាមរមបៀបេបមបេបមល ពមេេរបេវា។ បបទេខលេះមានមរាមញរពមេេ តដលមាននាទដចណរ នរបេេតវថនន កខពេភាគមបចើនតដរ។ បបទេអាចផលល េទមៅរកអាហារឬមចញឆងា យពសារធាតពល នងឧបេគគមផេងៗ។ ១.២ តបមវបបសាទអត + អតោា នមជឈមណឍ បបសាទ (ខរកាលឬខរឆអងខនង) េបមាបបតតពនតយ នងេបមបេបមលអាាងភលចបបសាទមទគបបពនធបបសាទអតមានលកខណៈជាបណតា ញេរនេបបសាទ។ មៅមពលតផនកណតមយននសារពាងគកាយទទលាន រ ាមោច អាាងភលចបបសាទសាយយតៗមចញពកតនលងរ ាមោចមនាេះ មៅពាេមពញបណតា ញេរនេបបសាទទាងមលនន

សារពាងគកាយ។ ១.៣ តបមវបបសាទជមនលន +បបពនធបបសាទជមនលន មានលកខណៈេាគសាា ញជាងា រា មមេ នងអតគ បបពនធបបសាទមកើតឡងពខរកាល កងគលយ ង នងេរនេបបសាទចាម ៀង។ ** កងគលយ ងគមកើតឡងពតមកាេកាមយបកមនងអនារណរ ន តដលបារបញជ នបនា នងេបមបេបមលអាាងភលចបបសាទ។គានេបាបពញពតបមវបបសាទជមនលន

រ ាមោច ធាលវញញដ ណ(តេបក) ណរ នវញញដ ណនាា អនារណរ នណរ នចលករសាចដាឬបកមពញ

១.៤ តបមវបបសាទកណា ប + បបពនធបបសាទកណា បមានលកខណៈសេមដៀងោន នងជមនលនតដរ គវាមានខរកាល េរនេបបសាទមពាេះរងមយគ នងកងគលយ ងតដលេថតមៅតាមបមណតា យដងខលន។ េររាងគវញញដ ណននកណា បមានការវតានខពេជាងជមនលនគ មានតភនក ពក ជវាា វញញដ ណ ម ើយកជាេតវរេនងេាមឡងផងតដរ។

២ តមមវមបសាទសតវឆអងកង បបពនធបបសាទេតវឆអងកងមកើតឡងពតផនកជាមបចើន។ ២.១ របផគាបបពនធបបសាទេតវឆអងកង បបពនធបបសាទេតវឆអងកងមានពរតផនកតដលមាននាទផទយោន គ៖ + មជឈមណឍ លបបសាទរមមាន ខរកាល នងខរឆអងខនង ជាកតនលងទទលពតមានមៅកនងបបពនធបបសាទ។ បរមណឍ លបបសាទមានផលវបបសាទ។ ផលវបបសាទតចកជាពរបកមគ ផលវបបសាទវញញដ ណនាាជាអនកបញជ នពតមានមៅកានមជឈមណឍ លបបសាទ។ផលវបបសាទចលករជាអនកទទលបញញជ រពមជឈមណឍ លបបសាទមកវញ។ កនងផលវបបសាទចលករតចកមចញជា បបពនធបបសាទឆនទេះជាអនកបញញជ សាចដាជាបឆអង នងបបពនធបបសាទ អឆនទេះជាអនកមភាញ ចបកមពញ នងសាចដាដនទមទៀតកនងសារពាងគកាយ ។ ភបបបសាទរមោន ជាាច មៅថនាចបបសាទ ។ ២.២ តបមវបបសាទេតវឆអងកង បបពនធបបសាទេតវឆអងកងមានការអភវឌណខពេ មោយខរកាលវាមានការលតលាេលអ នងមានេររាងគ វញញដ ណមបចើន ។ + អឌណមោលខរជាតាបនវនចឆយននខរកាល មោយវាទទលបកសសាយ កាណតតាណបមៅនងពតមានរបេេររាងគវញញដ ណ ។ + ខរតចមាននាទេបមបេបមលចលនា នងបតតពនតយលានង។ េររាងគឃានវញញដ ណរបេមនេេ មានអនភាពទបជាងមគ មបើមធៀបជាមយតឆែ ឆងា ចាតណកឯ តឆែ បបមចៀវ មផោត មានភាពរេ ជាមយេាមឡង ខពេជាងមនេេ ។ ៣. មបពនធមបសាទមនសស ៣.១ នាទបបពនធបបសាទ -មតើបបពនធបបសាទមនេេមាននាទដចមមឋច? *បបពនធបបសាទទទលពតមានពមជឈោឌ នខាងមបៅ នងពតផនកមផេងៗកនងសារពាងគកាយ។ បនាទ បពទទល

ពតមានវាបញញជ មៅេររាងគពាកពនធមៅកនងសារពាងគកាយមដើមបេបមបេបមលម ើយមឆលើយតបនងពតមានមនាេះ។ នាទរបេបបពនធបបសាទគជាអនកទទពតមាន ការមឆលើយតប នងតាត រកោមេរលានង ។ ៣.២ ណរ ន ណរ នជាមកាេកាឯកមទេ តដលមាននាទបញជ នពតមានមៅពាេមពញសារពាងគកាយ។ ពតមានតដល ណរ នដកនាាមៅថន អាាងភលចបបសាទ។ ក របផគាណរ ន ណរ នមានបតផនកេាខានៗគ៖ -ដងបឌត ជាេរនេឆងា រៗ ខលតដលតបកមចញពតមកាេកា មាននាទដកនាាអាាងភលចបបសាទម ើយបញជ នមៅ កានតមកាេកា។ -តមកាេកា មានផទកមតកងបឌ បបោបកលេ សារធាតនេ នងណរ ភបបរ ។ *ណរ ភបបរ ជាេរនេតចលអតបាផតតដលម ើញមានមៅកនងអាកេន ដងបឌត នងតមកាេកា វាមាននាទ បញជ នអាាងភលចមៅកនងមកាេកាបបសាទ។ -អាកេន ជាពនលយតដលតបកមចញពតមកាេកា មានតតមយតវង ម ើយធា។

ខ បបមភទមផេងៗននណរ ន - មតើណរ នមានប នាា នបបមភទ? ចរមរៀបរាប ។ *មគតចកណរ នជាបបបមភទមៅតាម នាទ នងភាពពនលយរបេវា៖ +ណរ នឯកប លមានពនលយខលមយតបកមចញពតមកាេកា មាននាទដកនាាពតមានមចញពធាលវញញដ ណ មៅ កានមជឈមណឍ លបបសាទ។ +ណរ នមទវប លមានពនលយពរសេបោន គ មយជាអាកេន មយជាដងបឌត មាននាទបញជ នបនានវពតមាន មចញពណរ នមយមៅណរ នមយមទៀត។ វាមានទតាាងកនងមជឈមណឍ លបបសាទ។ +ណរ នព ប លមានពនលយមចញពតមកាេកាមកមបចើនខលនងឆងា រៗ មាននាទដកនាាពតមានពមជឈមណឍ លបបសាទ មៅកានេររាងគចលករ។ គ អាាងភលចបបសាទ +អាាងភលចបបសាទមធវើដាមណើ រចាបពដងបឌតមយ ម ើយមធវើដាមណើ រយ ងមលឿនមៅកានតមកាេការបេ ណរ ន រចចេះតាមអាកេនរ តដលចងអាកេន អាាងភលចបបសាទមធវើដាមណើ រតាមបមណតា យណរ នមបកាមរបរាងជាេញញដ ណអគគេននងគម។ េណតប *មតើអវជាេណតប? -េណតប គជាចមនាល េះលា តចមយរវាងអាកេនននណរ នមយនងដងបឌតននណរ នមយមទៀត។

*មតើអាាងភលចបបសាទឆលងកាតេណតបដចមមាច? -មៅចងអាកេនមានេងតចៗជាមបចើនតដលផទកសារធាតគម(ណរ នបញជ នសារ)។ មពលអាាងភលចបបសាទមៅដលចងននអាកេន េងទាងមនាេះផទេះតបកម ើយបមញេញណរ នបញជ នសារសាយឆលងកាតេណតប។ បនាទ បមកណរ នបញជ នសារមនេះបមងែើតអាាងភលចបបសាទមៅកនងដងបឌតរបេណរ នមយមទៀត រចវាមធវើ ដាមណើ រតាមតមកាេកានងចេះតាមអាកេន។ ៣.៣ មជឈមណឍ លបបសាទ + បបពនធបបសាទមនេេតចកជាពរតផនកេាខានគ មជឈមណឍ លបបសាទ (ខរកាលនងខរឆអងខនង) នងបរ មណឍ លបបសាទ(េរនេបបសាទទាងអេតដលលាតេនធងមៅមបៅសារពាងគកាយ)។ ក.ខរកាល ខរកាលជាេររាងគេាខានជាងមគននមជឈមណឍ លបបសាទមានណរ នបបត ល១០០ពានលាន។ ខរកាលមនេេមានទមានបបត លព ១២០០បកាម មៅ១៣៥០បកាម ចាមពាេះមនេេបបេ នងបបត លព១០០បកាមមៅ១២៥០បកាមចាមពាេះមនេេសេ។ នផទបកឡារបេវាបបត លព២០០០មៅ២១០០cm3។ ខរកាលការ ពារមោយឆអងលលាដ។ ខរកាលមសសាបមោយជាលកាេនាធ ន៣សេទប មៅថនមសសាមខរ។ ចមនាល េះរវាងសេទបកនងបងអេនងសេទបកណតា លមពញមោយធាតរាវគទកខរ។ ទកខររតកាតខរកាលមោយដកនាាអកេតេន គលយកេ មោលកាេ នងអរម ន។ មដើមបឲយខរកាលបាមពញនាទានលអ វាបតវទទលការផគតផគងអាហារ នងអកេតេនជាបបចាា។ បបេនមបើការផគតផគង O2 បតវកាតផលា ចរយៈមពល២មៅ៣នាទ ខរកាល នងរងការខចខាតបណតា លឱយសាល ប។ ខរកាលមានតាបន៣េាខានគ ខរធា ខរតច នងខរកញេ ងក។ +ខរធា - ខរធាជាតផនកធាជាងមគននខរកាល។ តផនកេាខានននខរធារបេមនេេគសេទបមបៅឬេាបកខរ។ នផទខាងមបៅេាបកខរមានផនតមបចើនតដលបមងែើនបាននគត។ េាបកខរបតតពនតយនាទជាមបចើនមានដចជា េតបបឌតោណ ការពចារណត...។ ខរធាតចកជា២ចាម ៀងគ អឌណមោលខរសាា ា នងអឌណមោលខរមឆវង។ អឌណមោលខរទាង២ភាជ បោន មោយាចបបសាទ។ ខរធាមាននាទទកទងនងវញញដ ណរេជាត នងកលន។ - ពតមានមចញពអឌណមោលខរសាា ាបតតពនតយចលនាសារពាងគកាយចាម ៀងខាងមឆវង។ - ពតមានមចញពអឌណមោលខរមឆវងបតតពនតយសារពាងគកាយចាម ៀងខាងសាា ា។ ចាមពាេះមនេេមយភាគធា អឌណមោលខរមឆវងជាមជឈមណឍ លននការគណនា ចាតណកខាងសាា ាជាមជឈមណឍ លតនតនា នងេលបៈ។ តផនកមផេងៗននខរធា មៅតផនកាតននខរធា មានទបមងដចេរតមយគ មកើតពសារធាតបបមផេះ មៅថន តាឡាមេ។ + តាឡាមេគជាសាថ នយបញជ នបនា។ វាមាននាទចាបយកអាាងភលច ពណរ នវញញដ ណនាា តដលចលមៅកនងខរកាល ម ើយបញជ នមៅកានេាបកខរ មដើមបបកសសាយ។ មបៅពមនេះតាឡាមេ មបជើេមរ ើេពតមាន មយចានន តដលអាចទបសាែ តមនឲយរ ាមភើបខាល ាងមពក។ + អប តាឡាមេេថតមៅមបកាមតាឡាមេ។ វាបតតពនតយ មវទនារមាណេាខានៗទកទងនងការតេររកោ លានងដចជា ការមសេក ការឃាល ន តាត េតណា ភាព តលយភាពទក នងេមាព ធឈាម។ អប តាឡាមេមាននាទេបមាបបមងែើត ឬមភាញ ចការបមញេញអរម នរបេអប ភេ។

+ខរតច -ខរតចេថតមៅតផនកខាងមបកាយមបកាមខរធា។ ខរតចកមានសារធាតបបមផេះនងេតដរ។ ខរតចបតតពនតយចលនាឆនទៈទាងអេ នងចលនាអឆនទៈមយចានន។ ខរតចបញជ ន អាាងភលច មៅកានេាបកខរកាល មដើមបតកលាអរ នងេបមបេបមលចលនាសាចដា។ ដចមនេះេាបកខរកាល នងខរតចមធវើការរមោន មដើមបបមងែើតចលនាឆនទៈមានេណតា បធាន ប នងរលន។ Ex: ដាមណើ រមបទតមបទត នងេញញដ មផេងៗមទៀតននការាតបងលានងមកើតមាន មៅមពលណតមគផកមបគឿងសេវងមបចើនមពក តដលបណតា លឲយមានការាតបង ជាបមណតា េះអាេនននវនាទរបេខរតច។ +ខរកញេ ងក ខរកញេ ងក េថតមៅខាងមបកាមខរកាលម ើយភាជ បនងខរឆអងខនង។ សេទបមបៅជាសារធាតេ ឯសេទប កនងជាសារធាតបបមផេះ។ ខរកញេ ងក កមកើតមឡើងពភបបបសាទតដលភាជ បខរឆអងខនង មៅនងតផនកមផេងៗមទៀតននខរកាល។ Ex: ណរ នកនងខរកញេ ងក តបមវដមងាើម នងបតតពនតយចងវវ កមបេះដង។ ខ.ខរឆអងខនង ខរឆអងខនងបនាមចញពខរកាល នងមចញពតផនកចា ននាតលលាដកាល។ វាេនធងចេះមកខាងមបកាមបបតវងបបត ល៤២-៤៥cm។ មបើមគកាតខាន តទទងខរឆអងខនងបងវា ញថន៖ -តផនកខាងកនង៖ មានរបរាងជាអកេរ H តដលជាសារធាតបបមផេះ។ សារធាតបបមផេះមកើតពអនារណរ ន នងតមកាេកាននណរ នចលករ។ -តផនកសេទបមបៅ ជាសារធាតេមកើតពភបអាកេន តដលដកនាាអាាងភលចរវាងតផនកទាងអេននសារពាងគកាយ ជាមយខរឆអងខនងនងខរកាល។ មៅចាកណតា លឆអងខនង ជាបបមហាងឆអងខនងមពញមោយធាតរាវខរឆអងខនង។ ខរឆអងខនងមានសារៈេាខានេាអាងមលើមលម ត២៖ +ទ១ : វាភាជ បេរនេបបសាទននបរមណឍ លបបសាទមៅនងខរកាល។ +ទ២ : វាបតតពនតយមរផលចខលេះៗតដលជាតាណបេវយបបវតា។ ៣.៤ បរមណឍ លបបសាទ បគបតផនកទាងអេននបបពនធបបសាទ មលើកតលងតតខរកាល នងខរឆអងខនងជាបរមណឍ លបបសាទ។ វារមបញេ លទាងេរនេបបសាទលលាដកាល១២គ តដលតបកមចញពខរកាល នងេរនេបបសាទឆអងខនង៣១គ តដលតបកមចញពខរឆអងខនង។ ណរ នចលករននបរមណឍ លបបសាទតចកមចញជា២បកម៖ បបពនធបបសាទេមា ទច នងបបពនធបបសាទេវយបបវតា។ +បបពនធបបសាទេមា ទច មានណរ នចលករតដលភាជ បមជឈមណឍ លបបសាទមៅនងសាចដាឆនតឬសាចដាឆនទៈ។

+បបពនធបបសាទេវយបបវតា មធវើដាមណើ រមៅបកមពញសាចដារលង នងសាចដាមបេះដង។បបពនធបបសាទេវយបបវតាតចកមចញជា២តផនក៖ -បបពនធបបសាទសាាា ទច មានេកមាភាពមៅមពលមានភាពតានតង។ -បបពនធបបសាទា រា សាាា ទច មានអាមពើបនតញញេ េោន ។ បនាទ បពមានភាពអាេនន បបពនធបបសាទា រា សាាា ទចមធវើឱយសារពាងគកាយបតឡបមៅសាថ នភាពធមាតាវញ។ ៣.៥ ថនន ានងបបពនធបបសាទ ថនន ាជាមបចើនដចជា អាលកល កាម វអនមានឥទធពលផលទ លមលើបបពនធបបសាទ។ មៅមពលផកចល អាលកល ឆលងកាតភាន េបកពេះភាន េមពាេះមវៀនតចចលមៅបបោបរបតឈាម។ អាលកលពនយត េកមាភាព មជឈមណឍ លបបសាទ។ ការវនចឆយ ការពចារណត េតការបបមលផាាអារមាណបតវេយចេះ។ ការមបបើបាេ អាលកលមបចើន េម ត បាផលល ញមកាេកាខរកាល នងមេលើម។ កាមផអន បមងែើនមលបឿនេកមាភាពមជឈ មណឍ លបបសាទ។ ការផកកាមផអនមបចើន េម ត នាាឲយអបតាចងវវ កមបេះដងរសាបរេល ដាមណើ រញរ មដកមនលក។ វាកអាចមភាញ ចតបមងមនាមឲយផលតទកមនាមមបចើនតដរ។កាមផអន មានមៅកនងកាម វ តត កកានងមភេជជៈជាមបចើនមទៀត សារធាតនកទនមានមៅកនងថនន ាជក។ វាបមងែើនអបតាចងវវ កមបេះដង េមាព ធឈាម អបតាដមងាើម នងការបមញេញ ជាតអាេតកនងបកពេះ។

emeronTI2 srIragÁviBaØaN ¬ Sense organ ¦

RbB½n§RbsaTeqøIytbeTAnwgRBwtþkarN_epSg²EdlenACMuvijxøÜneyIg.

-etImnusSmansrIragÁviBaØaNbu:nµan?

srIragÁvijØaNrbs;mnusSman 5 KW ckçúviBaØaN esatvijØaN XanvijØaN CIvðavijØaN kayvijØaN.

1-ckçúviBaØaN

-etIEPñkCasrIragÁGVI? cUrerobrab;BIKMehIjrbs;EPñk.

EPñkCasrIragÁKMeXIj vapûl;B½t’manCag80° EdlTTYl)anBIBiPBxageRkA. EPñkmannaTIRbmUlpûùMkaMrsµIBnøW

EdlenACuMvijxøÜneyIg.

xYrk,alcab;ykrUbPaBBIEPñkxageqVgnigEPñkxagsþaM ehIysMeyaKbBa¢ÚlKñaeTACarUbPaBEtmYy Edlpþl;

nUvKMeXIjénvimaRtbIEbbsRmab;eFVIkarvinicä½yBIRbEvg TMhM énrUbPaB.

1>! TRmg;RKab;EPñk

-etIRKab;EPñkrbs;mnusSmanTRmg;dUcemþc?

RKab;EPñkmanragEsV‘r manGgàt;p¨it 2>5 s>m EdlsßitenAkñùgRbLg;EPñkénllad¾k,al. RKab;EPñkrbs;

mnusSmanPñasbIRsTab;KW ekør:UTic kUrU:GIut er:Tin nigeRsabedaymCÄdæanføa.

k> PñasRKab;EPñk

-ekør:UTic ¬Sclerotique ¦ CaRsTab;eRkAbg¥s; BN’s Rkas; rwg sVit. Epñkxagm uxEPñkRsTab;eRkAeLIge):ag

føaKWkren. krenmanlkçN³ekagCagTRmg;RKab;EPñkTaMgmUl vamannaTIBt;kaMBnøWEdlcaMgcUlkñúgEPñk[rYmCYb KñaenAkEnøgEtmYyelIer:TIn.

-kUrU:GIut¬Choroïde¦RsTab;enHsMbUrsrésQam EdlmannaTIdwknaMsarFatuciBaw©m GuksuIEsn dl;RsTab;erTIn

nigRTRTg;lMnwgsItuNðPaBkñùgEPñk nigCatiBN’etñatcas; EdlbgáarkarCHRtLb;vijénBnWøenAkñúgRKab;EPñk.

÷EkvEPñkcgP¢ab;nwgGgÁsuIlIEyl¬sac;duMrlIgEdlsßitenACMuvijEPñk¦edaysréscMNg.

÷RbRsIEPñkCasac;dMurlIg EdlbegàItBIRsTab;kUrU:GIutEpñkxagmuxénEPñk RBmTaMgmanCatiBN’. enA

kNþalRbRsIEPñkmanrn§cMhmYyehAfa rn§RbRsI. rn§RbRsIrIkFMeBlBnøWexSay ehIyrYmtUceBlBnøWxøaMg

TMhMrn§RbRsIEPñkRtYtBinitüedayRbB½n§RbsaTsV½yRbtiþ.

-er:TIn¬ Rétine ¦ KWCaRsTab;kñúgbg¥s;énRKab;EPñk nigCaFµÜlrYsnwgBnøW. FµÜlBnøWmanBIrEbbKW ekasikaekan

nigekasikadMbg. pUevo CatMbn;rYsnwgBnøWCageKelIRsTab;erTIn

EdlbgáeLIgBIekasikaekannigekasikadMbg. cMNucxVak;CakEnøg

EdlsrésQamnigsrésRbsaTP¢ab;nwgRKab;EPñk. cMNucenH

KµanekasikarYsnwgBnøWeT ehIyvaminpûl;B½t’maneTAxYrk,alEdr.

x>mCÄdæanføa

-EkvEPñk ekItBIsarFatuTn;Gn§il. EkvEPñkP¢ab;nigGgÁsuIlIEyl edaysréscMNg.

-Xøb;RKab;EPñk³ EckCabIEpñkKW cab;BIEpñkxagmuxeTAEpñkxageRkayénEPñk man kren Gu‘ym½rTwk Gu‘ym½rxn;.

÷Gu‘ym½rTwk plitedaysrésbûÚrenAkñùgGgÁsuIlIEyl vamannaTIrkSalMnwgenAkñùgXøb;RKab;EPñk.

÷Gu‘ym½rxn; plitedayGgÁsuIlIEylnigpûl;nUvsarFatuciBa¨wmbEnßmsRmab;EkvEPñk nigRsTab;erTIn. vapþl;

TRmg;maMdl;EPñknigbgáarEPñkBIsm<aFxageRkA.

1>@ srIragÁ]bsm<½n§

k>srIragÁkarBar

-etImansrIragÁGVIxøHsRmab;karBarEPñk?

manEpñkepSg²sRmab;karBarEPñkKW៖

÷RbLg;EPñk CaRTnab;EPñksRmab;karBarEPñkTb;nwgkarb:HTgÁicBIxageRkA.

÷RtbkEPñk maneramEPñkCaeRcInsRmab;karBarEPñkkuM[FUlIhuycUl.

÷RkeBjTwkEPñk sßitenAxageRkayRtbkEPñkelI mannaTIeFVI[RbLg;EPñkmanPaBesImCanic©. Twk

EPñkekIteLIgBI Twk GMbil lIsUsUm nigsmasFatusrIragÁepSg²EdlplitecjBIPñasesøsµ.

÷÷lIsUsUm ¬ lysosome ¦ CaFatuekasikamanPñasB½T§CMuvij EdlpÞúkGg;sIumrMlay.

x>srIragÁclkr

-etIEPñkeFVIclna)anedaysarGVI?

stVq¥wgkgGaceFVIclnabgVilRKab;EPñk)anedaysarsac;duMR)aMmYyKU

Edl sac;duMnImYy²TTYlxusRtUvcMeBaH clnaenAkñúgTisedABiessmYy

edIm,IemIlrUbPaBmYyEdlmanvimaRtbI ehIytRmUvedaysrésRbsaT

llad¾k,al.

1># ekasikarYsnwgBnøW

-etIRsTab;erTInmanlkçN³dUcemþc?

RsTab;erTIn ekIteLIgBIRsTab;ekasikaxus²KñaKW៖

÷ekasikaragekan RtUvkarBnøWeRcIn ehIypþl;[eyIgnUvrUbPaBPøWc,as;. ekasikaragekanmanbIRbePT

ehIyekasikanImYy²rYseTAnwgCatiBN’epSg²Kña dUcCa BN’exov ébtg nigRkhm.

÷ekasikaragdMbg KWrYsnwgBnøWexSay¬BnøWRsGab;xøaMg¦ Etvaminpþl;rUbPaBc,as;eT.

-cUrerobrab;BIKMehIjrbs;EPñk.

KMehIj s exµA nigBN’ekIteLIgedaysarmanCatiBN’nigvtûmanvItamIn Ga. enAeBlBnøWb:Hnwgekasikaekan

b¤ekasikadMbg vabMEbksm<½n§KImIrvagCatiBN’énRsTab;erTInnigRbUetGIun begàIt[manGaMgPøùcRbsaT dwknaMeTA

kan;xYrk,al tamsrésRbsaTGubTic ehIyxYrk,aleFVIkarbkRsayCaKMehIj.

÷÷srésRbsaTGubTicekItBIsrésRbsaTecjBIekasikaekan b¤ekasikadMbg rYmKña.

÷÷mnusSxVak;man; bNþalmkBIxVHvItamInGa EdlminGacemIleXIjkñúgBnWøexSayeT.

1>$ KMehIj

-etIEpñkNaénRKab;EPñkEdltRmUvbrimaNBnøWcUleTAkñúgEPñk?

karcab;ykBnøw)anGaRs½yedayekasikarYsnwgBnøWenAelIerTIn EdlGacR)ab;eTAxYrk,al RtwmBnøWNaEdl

cUleTAkñúgEPñkbu:eNÑaH. dMbUgBnøWnImYy²R)ab;eTAxYrk,alRtwmEtbMENktUc²énrUbPaBEdlvacab;)an. bnÞab; mkxYr k,aldak;bMENktUc²TaMgenaHbBa©ÚlCamYyKña[eTACarUbPaBmYyeBjelj. GgÁsuIlIEy nigsrés cMNgCYyEkvEPñk edIm,IbegáItrUbPaBc,as;l¥.

k>naTIrbs;EPñk

-mannaTIbþÚrfamBlBnøWeTACafamBlGKÁIsnItUc². karbþÚrfamBlRtUveFVIeLIgenAelIerTIn eRBaHTIenaHman

ekasikaRbsaT120lan.

EkvEPñkeLIgRkas;enAcMkNþal ehIyEKmCuMvijesþIg KWEkve):ag. Ekve):ag Gaccab;ykkaMrsµIBnøWEdl

ray):ay ehIyBt;kaMrsµITaMgenaH[CYbCamYyKña KWcMNucRbsBVKñaénBnøW.

x>karsRmbtRmUv

edIm,IemIleXIjvtßúepSg²Edlmancm¶ayxus²Kña [)anc,as;l¥.

-etIEkvEPñkRtUvmanlkçN³sRmbtRmUvdUcemþc?

edIm,IemIlrUbPaBmYyc,as;l¥ EkvEPñkRtUvmankRmas;RtwmRtUv.

÷ebIcg;emIlvtßúCit GgÁsuIlIEykRnþak;¬rYmtUc¦ sréscMNgERbCarlug naM[EkvEPñkeLIgRkas;.

÷ebIcg;emIlvtßúq¶ay GgÁsuIlIEybn§Úr sréscMNgeLIgtwgTajEkvEPñk[esþIg eFVI[emIleXIjrUbPaB

énvtßú)anc,as;.bMNinEbbenHeFVI[EkvEPñkmankRmas;RtwmRtUv GacemIleXIjvtßúepSg²sßitkñúgcmøay

xus²Kña. enHehAfa kMlaMgénsRmbtRmUv.

2-esatviBaØaN

-etIesatvijØaNmannaTIb:unµany:ag?GVIxøH?

mannaTI2y:agKW cab;yksUr nigtMEfrkSalMnwg.

2>! rUbpÁú¿Rtecok

-etIRtecokEckCabu:nµanEpñk?GVIxøH?

RtecokEckCa 3 EpñkKWRtecokeRkA RtecokkNþal

Rtecokkñúg.

k>RtecokeRkA

-etIRtecokeRkAmanlkçN³ nignaTI dUcemþc?

RtecokeRkAman ³ søwkRtecok nigbMBg;esatvijØaNxøImYy.

>søwkRtecokmanlkçN³CabnÞHEs,kragdUcLav RTRTg;edayq¥wgx©I. vamannaTI RbmUlpþú¿rlksUr.

>bMBg;esatvijØaN ekIteLIgBIq¥wgx©IEdlmanRbEvg #-$ s>m nigmaneraml¥it²enAmat;RckénbMBg;esatvijØaN

ehIyenAcugmçagénbMBg;manPñasesþIg yWt ehAfa RkdasRtecok.

x>RtecokkNþal

-RtecokkNþalCaRbehagmYyeBjedayxül; cab;;epþImenA

Rtg;RkdasRtecok manq¥wgtUc²bIbnþCab;Kña begáIt)anCas<an

qøgkat;RtecokkNþal EdlP¢ab;RkdasRtecoknwgPñasmYy

eTotKW bg¥ÜcragBgRkeBI.

÷RbemayGWsþaseFVIeGaysm<aFkñúgRtecokkNþalesµInwgsm<aFénbriyakasxageRkAsarBagkay. vaman

naTIbgáarkarrEhkRkdasRtecok.

K>Rtecokkñúg

-Rtecokkñúgman bMBg;ragKUTxüg nigbMBg;ragBak;kNalrgVg;.

÷bMBg;ragKUTxüg CasrIragÁl,W eBjedaysarFaturav ehIymanRsTab;ekasikaFµÜlEdlmaneraml¥it² enAelI

PñasxagkñúgénbMBg;. ekasikaFµÜlrYsnwglMj½r.

÷bMBg;Bak;kNþalrgVg; eBjedaysarFaturavnigBasedayekasikaFµÜl manBnøyqµar² EdlCYyeGaysarBagÁ

kayrkSalMnwg)an.

2>@ l,W

-etIl,WekIteLIgenAeBlNa?

eBlrlksUreFVIdMeNIreTAkan;Rtecokkñúg ekasikaFµÜlbþÚrrMj½reTACaGaMgPøúcRbsaT. bnÞab;mkGaMgPøúcRbsaT

dwknaMeTAkan;xYrk,al tamsrésRbsaTesatvijØaN.

2>3 tMEhrkSalMnwg

tMEhrkSalMnwg CanaTIrbs;RtecokkñúgnigxYrtUc. enAkñúgRtecokkñúgmanbMBg;Bak;kNþakrgVg;cMnYnbIEdleBj

edaysarFaturavnigmanRsTab;ekasikaeramj½r.

-eBlbgVilxøÜn sarFatueramj½rmanclna. clnaemkanicbMEbøgeTACaGaMgPøúcRbsaT rYceFVIdMeNIreTAkan;xYr

tUc tamsrésRbsaTesatvijØaN. xYrtUceFVIkarbkRsayTisedA ehIybBa¢ÚnGaMgPøúceTAxYrFM rYcePJaceTA

sac;duMEpñkk,alnigk[rkSaTItaMgk,al.

3 CIvðavijØaN

-etIGVIEdleFVI[eyIgdwgBIrsCati?

edaysarGNþateFVI[eyIgdwgBIrsCati.

-etIenAelIépÞGNþatmanlkçN³dUcemþc?

enAelIépÞGNþatmanRKab;tUcl¥it² KWCaBnøkCIvðavijØaN. BnøkCIvðavijØaN

CaFµÜlvijØaN EdlrYsnwgrsCati. ekasikaTaMgenHsßitenAkñúgGBa©ajelI

épÞGNþat. GNþatrYsnwgrsCatii manmUldæanbYnKW CUr lVIg éRb nigEp¥m.

4 XanviBaØaN

-cUrerobrab;BIlkçN³rbs;XanvijØaN?

RcmuHCasrIragÁmYymannaTIsMxan;kñúgdMNkdegðImnigkøin. kñúgRbehagRcmuH manRsTab;esImEdlekItBI

ekasikabIRsTab; Kw RsTab;ekasikaRTRTg; RsTab;ekasikamUldæan nigRsTab;ekasikaXanvijØaN.

-PñasesImEdlBasrn§RcmuHsMbUredaysrésQam manBN’kUlab. PñasesImenHmanRkeBjrMGilCaeRcIn

EdlCYyrkSaPaBesImCanic©. rMGilenHeFVI[xül;ekþA esIm nigGacsMlab;emeraKEdleRCotcUltamxül;degðIm

-PñasesImelOgmannaTIEpñkvijØaN. PñasenHminsUvsMbUrsrésQamnigRkeBjeT EtmanEpñkcugbMputén

srésRbsaTXanvijØaN.

-eBlmU:elKulkøinRCabcUltamrn§RcmuH varlayFaturavEdlRKbeRsTab;eGBIEDmXanvijØaN. sarFatuKImI

rlayenHeTAP¢ab;CamYyFµÜléneramj½rrbs;NWrU:nXanviBaØaN. eBlenaHGaMgPøúcRbsaTekIteLIg ehIyeFVI

dMeNIreTAkan;xYrk,al. xYrk,aleFVIkarEbgEckkøinxus²KñaRbEhl 10>000Ebb.

5 kayviBaØaN

-etIsrIragÁNamYy EdlTTYlrMejacdUcCa ekþA RtCak; F¶n; Rsal >>>?

kayviBaØaN.

-etIkayviBaØaNrYsnwgrMejacGVIxøH?

kayviBaØaN CaFµÜlviBaØaNrYsnwg karb:HTgÁic sItuNðPaB. FµÜlviBaØaNenHmanBaseBjsarBagÁkay ehIy

vaTTYlrMejacxus²Kña dUcCa cugRmaméd RtbkEPñk bbUrmat; cugGNþat )atéd >>>.

5>! naTIrbs;Es,k

-etIEs,kmannaTIdUcemþc?

Es,kmannaTI ៖

-bgáarkareRCotcUlénemeraK

-karBarsarBagÁkayBI\T§iBlrUb-KImIénmCÄdæanxageRkA

-bgáarkar)at;bg;CatiTwk

-CakEnøgsRmab;eFVIbNþÚr]sµ½n

-karBarBIkaMrsµIsVayG‘ulRta

-beBa¢jkaksMNl;emtabUlIs tamRkeBjejIs

-EfrkSaépÞsarBagÁkay[esImCanic©

-beBa©jCatixøaj; nigRsUbyksarFatu»sfmYycMnYn

-TTYlrMejacepSg²BIbERmbRmYlsItuNðaPaB karb:HTgÁicCaedIm.

5>@ eGBIEDm nigEDm

-etIEs,kmanbu:nµanRsTab;?GVIxøH?

Es,kman2RsTab;KWeGBIEDm nigEDm

÷eGBIEDmCaRsTab;ekasikaeRkAbg¥s;rbs;sarBagÁkay mankRmas;RbEhl0/7 m>m vaKµansrésQameT Et

vaTTYlsarFatuciBaw©mtam ry³bnSayEdlecjBIsrésQamkñúgRsTab;EDm. ekasikaemLaNUsuI ¬Melanocyte¦

énRsTab;eGBIEDmplitemLanInEdlpûl;BN’[Es,k.

÷EDm CaRsTab;EdlekItBICalikasn§ansrésyWtnigkULaEsn ¬collagen¦

sm,ÚrsrésQamnigcugPIbRbsaT. RsTab;enHpÁt;pÁg;sarFatuciB©awmdl;ekasika nigtRmUvsItuNðPaBkñúgEs,k.

5># srIragÁbnÞab;bnSMrbs;Es,k

-etIEs,kmansrIragÁbnÞab;bnSMGVIxøH?

srIragÁbnÞb;bnSMrbs;Es,kman RkeBjenAkñúgEs,k eram Rkck. RkeBjman2EbbKW RkeBjesbUm nigRkeBj

ejIs.

5>$ kayviBaØaN

-cUrerobrab;BIlkçN³rbs;kayviBaØaN?

kñúgRsTab;EDmmanFµÜlviBaØaNeRcInEbb sRmab;eqøIytbnwgrMejacepSg²Kña eTAnwgRbtikmµemkanicxus²KñaEdr.

eBlTTYl)anrMejac FµÜlviBaØaNxøHrYsnwgbMNHTgÁicexSay xøHeTotrYsnwgbMNHTgÁicxøaMg ehIyFµÜlviBaØaNdéT

eTotmannaTITTYlkarQWcab; sItuNðPaBRtCak; b¤ ekþA.

-etIRkeBjejIsmannaTIsMxan;dUcemþc?

+មាននាទតបមវេតណា ភាពរបេសារងគកាយតាមរ ា តមញើេ។ សារងគកាយមានេតណា ភាពមេរជានចេ មោយ ម តថនកាមៅមលើេបតវានបមញេញមោយរ ា តទកតាមការតបកមញើេ។

emeronTI3 RbRB½n§Gg;dURKIn¬Endocrin system¦

-dUcemþcehAfa efrlMnwg?

efrlMnwg KWtMEhrkSamCÄdæansarBagÁkay[mantulüPaBCamYymCÄdæanxageRkA.

-enAkñúgsarBagÁkaymanRbB½n§CaeRcIn EtmanRbB½n§2EdlsMxan;CageK etICaRbB½n§GVIxøH?

KWRbB½n§RbsaT nigRbB½n§Gg;dURKIn.

I>RkeBj nigGrm:Un

1>! RkeBj

-etIGVICaRkeBj? vamanbu:nµanRbePT?GVIxøH?

RkeBjCasrIragÁEdlekIteLIgBIekasikaeGBIetlüÚm.

vamanÉkeTskmµkñúgkarbeBa©jsarFatu sMrab;sarBagÁkay. RkeBjman 2y:agKW

RkeBjGicsURKIn nigRkeBjGg;dURKIn.

÷RkeBjGicsURKInb£RkeBjbeBa©jeRkACaRkeBjmanbMBg;naM mannaTIbeBa©jrstam

bMBg;naM. RkeBjsURKInman RkeBjejIs RkeBjTwkmat; RkeBjrsrMlayGahar

RkeBjePT lMEBg.

÷RkeBjGg;dURKInb¤RkeBjbeBa©jkñúg CaRkeBjEdlKµanbMBg;naM mannaTIbeBa©jGrmU:n

eTAkñúgcrnþQamedaypÞal;.

1>@ Grm:Un ¬hormone¦

-dUcemþcehAfaGrm:Un? GVICaekasikaeKaledA?

÷ Grm:UnCasarFatuKImIEdlman\T§iBleTAelIemtabIlIsénekasikaeKaledA.

÷ekasikaeKaledACa ekasikaEdlP¢ab;CamYyGrm:UnyfaRbePTmYy.

÷ Grm:UnGaceP¢acekasikaeKaledA eday begáIn b£bnßyskmµrbs;va. lkçN³Ebb

enHGaRs½yedaykarERbRbYlénGRtaRbtikmµKImICIv³NamYyenAkñúgekasikaeKaledA.

1># clnkarénGMeBIrbs;Grm:Un

-kñúgRbB½n§Gg;dURKIn etIeKEckGrm:UnCabu:nµanRkum?

eKEckGrm:UnCa2 RkumKW

-Grm:UnbuibTIt CaRbUetGIunFM²EdlekItBIRcv:ak;énGasuItGamIen. vaminrlaykñúglIBIt

dUcenHvaminGacqøgkat;Pñasekasika)aneT.

-Grm:UnesþrU:GIut CalIBItEdlRtUv)anpliteLIgBIkUeLesþr:ul. vamanlT§PaBqøgkat;

Pñasekasika .

k>Grm:UnbuibTIt

-etIGrm:UnbiubTItman\T§iBlelIdMeNIrRbRBwtþrbs;ekasikaeKaledAdUcemþc?

Grm:UnbuibTItrYmmanGrm:Unrbs;RkeBjGuIbU:PIs ):ar:aTIrU:GIut GaMgs‘uylIn nigKøúykakug

vaRtUv)ansMeyaKeRkamkardwknaMrbs;EsnkñúgekasikaRkeBjGg;dURKIn.

÷Gem:UnbuibTItman\T§iBlelIdMeNIrRbRBwtþrbs;ekasikaeKaledA edayeFVI[Gg;suIm

GaednIlsuIkøas EdlP¢ab;elIépÞxagkñúgénPñasekasikaeKaledAskmµeLIg.

x>Grm:UnesþrU:GIut ¬hormone stéroïd¦

-etIGrm:Unman\T§iBlelIdMeNIrRbRBwtþrbs;ekasikaeKaledAdUcemþc?

Grm:Unesþr:UGIutmanGrm:UnEdlpliteLIgedayRkeBjelItRmg;enam GUEv BgsVas.

vaCaGrm:UnrlaykñúglIBIt dUcenHvaGacqøgkat;Pñasekasika)any:aggay.

÷ Grm:UnesþrU:GIut man\TißBlelIIdMeNIrrbs;ekasikaeKaledA KWePJacEsnkñúgekasikaeKaledA

[skmµeLIg edIm,IsMeyaKRbUetGIunyfaRbePTmYy.

II>karRtYtBinitüénRbB½n§Gg;dURKIn

-etIskmµPaBrbs;RkeBjGg;dURKIn RtUv)anRtYtBinitüedayGVI?

÷RkeBjGg;dURKInsMeyaKGrm:UnenAeBlEdlsarBagÁkayRtUvkar ehIyRbsiT§PaB

brimaNGrm:UnenAkñúg QamRtUvsßit kñúgEdnkMNt;mYyc,as;las;.

÷skmµPaBrbs;RkeBjGg;dURKInRtUv)anRtYtBinitüeday cnlkartMNbRtLb;GviC¢

man. tamry³tMNbRtLb;GviC¢man kMhab;rbs;sarFatumYycMnYnenAkñúgQam BenøÓn

b¤bg¥ak; karbeBa©jrbs;RkeBj cnkarRtLb;GviC¢man mannaTItMEhrkSalMnwgén

mCÄdæanxagkñúg.

III>RbB½n§Gg;dURKInmnusS

-cMeBaHmnusS etIRbB½n§Gg;dURKInekIteLIgBIGVI?cUr[]TarhN_bBa¢ak;.

cMeBaHmnusS RbB½n§Gg;dURKInekIteLIgBIRkeBjGg;dURKInepSg²CaeRcIn dUcCa

GIub:UtaLamus RkeBj TIrU:GIut RkeBj):ar:aTIrU:GIut RkeBjTImus RkeBjelItRmgenam lMEBg

RkeBjePTjI RkeBjeQµal>>>.

3>! GIub:UtaLamus ¬Hypothalamus¦

-etIGIubU:taLamusekItBIGVI? vamannaTIGVI?

÷GIub:UtaLamusCaEpñkmYyénxYrk,al EdltRmUvmCÄdæankñúgsarBagÁkay.

÷ GIub:UtaLamus mannaTI RtYtBinitükarbeBa©jrbs;RkeBjGIub:UPIs.

-etIGIub:UtaLamusplitGrm:Unbu:nµany:ag?GVIxøH?

GIub:UtaLamusplitGrm:Un2y:agKW ADH nig GuksIutUsuIn.

-Gg;TIDIG‘uyerTic ¬ADH= Antidiuretique Hormone ¦ mannaTIePJactRmgenam [man

sRmbTwkeLIgvij.

-GuksIutUsIun ¬Ocytocine ¦mannaTIePJacs,Ún[kRnþak; kñúgry³eBlsRmalkUn.

3>@ RkeBjGIubU:PIs ¬Hypophyse ¦

-etIGIub:UPIsCaGVI? GIub:UPIsEckCabu:nµanEpñk?GVIxøH?

÷GIubU:PIsCaRkeBjtUcmYy manGgát;RbEhl 1s>m EdlsßitenAxageRkam GIub:Uta

Lamus. GIub:UPIsEckCa 2EpñkKW GIub:UPIsmux nig GIub:UPIseRkay.

k> GIub:UPIseRkay

briePaKGaharsm,ÚrKøúykUs

KøúykUscUlkñúgcrnþQam

ekasikaebtaénlMEBgbeBa¨jGaMgs‘uylIn

GaMgs‘uylInePJacekasika[cab;ykKøúykUs

bg

¥ak;k

ars

MeyaK

GaMg

s‘uy

lIn

düaRkam³ tMNbRtLb;GviC¢man

-etIGIub:UPIseRkaymannaTIGVI?

GIub:UPIseRkaymannaTI beBa©jGrm:Un Gg;TIDIG‘uyerTic nigGrm:UnGuksuItUsIun.

x> GIub:UPIsmux

-etIGIub:UPIsmuxplitGrm:Un)anbu:nµanRbePT?GVIxøH? GrmU:nnImYy²manmuxgardUcemþc?

GIub:UPIsmux plitGrmU:n 6 RbePTxus²KñaKW

-GrmU:nlUtlas; ¬GH= Growth Hormone ¦mannaTICMrujkarlUtlas;énsarBagÁkay.

-GrmU:nRbULak;TIn ¬PRL= Prolactin Hormone¦ mannaTICMrujkarlUtlas;RkeBjTwkedaH

nigplitTwkedaH.

-GrmU:nemLaNUsIutsÞImuyLg; ¬MSH= Melanocyte Stimulante Hormone¦ ePJacekasika

emLaNUsuIténEs,k[plitemLanIn.

-GrmU:nTIer:GUsÞImuylIn ¬TSH= Thyreo Stimuline Hormone¦ ePJacRkeBjTIrU:GIut [

plitTIru:ksIun.

-GrmU:nGaeRtNUkrTIkURtUb ¬ACTH= AdrenoCorticoTrope Hormone¦ ePJackrticelI

tRmgenam[plit GrmU:nkrTIsUl.

-GrmU:nkUNadUsÞImuylIn ¬FSH= Folliculo Stimuline Hormone=Gonadostimuline

hormone¦ nigGrmU:n Luteinisante=LH mannaTIePJacsrIragÁePT [beBa©jGrmU:nePT

3># RkeBjTIrU:GIut ¬ Thyroide Grande ¦

-etIRkeBjTIrU:GIutsßitenAkEnøgNaénsarBagÁkay?vamanmuxgardUcemþc?

RkeBjTIrU:GIutsßitenARtg;k cMBIeRkaybMBg;sMelgnigenAxagmuxbMBg;xül;. vaman

naTIplitGrmU:nTIru:ksIun

÷ebIeBkbriePaKGaharKµanCatiGIuy:YtbNþal[ekItCMgWBkk edayRkeBjTIrU:GIutrIkFM

edIm,IbgáarkuM[ekItCMgWBkk RtUvbriePaKGaharmanCatiGIuuyU:t dUcCaRtI nigGahar

smuRTepSg².

÷GrmU:nTIru:suIn kMNt;GRtaemtabUlIsenAkñúgsarBagÁkay. vabegáInGRta emtabUlIs

RbUetGIun KøúykUsnig xøaj;. kMeNInkRmitGrmU:nTIru:ksuIn bNþal[mankMeNInGRta

degðImekasika KwekasikaplitfamBleRcIn ehIykøayCaskmµxøaMg.

dUcenHRkeBjTIrU:GIut tRmUvGRtaemtabUlIsekasika nigbnßykRmitkal;süÚm enAkñúg

Qam.

3>$ RkeBj):ar:aTIrU:GIut ¬ Parathyroide Grande ¦

-etIRkeBj):ar;aTIrU:GIutCaGVI? vamanmuxgardUcemþc?

RkeBj):ar;aTIrU:GIutCaRkeBjragBgRkeBItUc²cMnYn4 Edlbgáb;kñúgEpñkxageRkayén

RkeBjTIrU:GIut. vamanmuxgarbeBa©jGrmU:n):ar:aTIrU:GIut¬PTH¦sRmab;tRmUvemtabU:lIs

kal;süÚm nigpUsVat.

-etICati Ca CYyGVIxøHdl;sarBagÁkayeyIg?

CatiCa caM)ac;sRmab;karlUtlas;q¥wg eFµj kMNkQam lMnaMRbsaT nigkarkRnþak;

sac;duM.

÷CatipUsVatmankñúgq¥wg nigCasmasFatusMxan;²CaeRcInénsarBagÁkay rYmTaMg ATP

AND nig ARN .

-ebIkgVHGrmU:n):ar:aTIrU:GIut? etIbNþal[manGVIekIteLIg? cuHebIeRcInhYsvijvadUcemþcEdr?

÷ebIkgVHGrm:Un):ar:aTIrU:GIut bNþal[kRmit Ca÷÷

kñúgQamTab naM[sac;dMuCab;q¥wg

ERbCarYshYsehtu ehIykRnþak;y;agxøaMg KwCMgWettaNUs.

÷ebIkarbeBa©jGrmU:n):ar:aTIrU:GIuteRcInhYsvij bNþal[mankardkyk Ca÷÷

BIq¥wg

ehIyeFVI[q¥wgERbCagayRsYl)ak;.

÷÷÷GrmU:n):ar:aTIrU:GIutmannaTI³

-beBa©j PO$

@- enAeBl Ca

÷÷ P¢ab;kñúgq¥wgmantic

sßiteRkamTRmg;CapUsVatRTIkal;suic.

-sRmUb Ca÷÷

eLIgvij edIm,IbegáInGRtaCatikal;süÚm.

-beB©ajgGg;sIumedlFVI[CIvCati D skmµ edIm,IbegáInkarRsUbykCa÷÷

rbs;eBaH evontUc.

3>% RkeBjelItRmgenam ¬Surrenales Grande¦

-etIenAelItRmgenammnusSmanRkeBjbu:nµan?manTg¶n;buu:nµan?lkçN³BiessdUcemþc?

elItRmgenammnusSmanRkeBj 2 EdlnImYy²manTg¶n;RbEhl12Rkam nig

lkçN³Biessrbs;vasm,ÚrsrésQam.

-etIeKEckRkeBjnImYy²Cabu:nµnEpñk?GVIxøH?

RkeBjnImYy²EckCa 2EpñkKW³

-EpñkxageRkA ehAfaRkeBjkrticelItRmgenam

-Epñkxagkñúg ehAfaRkeBjxYrelItRmgenam

k>RkeBjxYrelItRmgenam ¬Medullo-Surrenale Grande¦

-etIRkeBjxYrelItRmgenammanmuxgarGVI?

manmuxgarbeBa©jeGBIeNRBIn¬GaeRdNalIn¦

nigNUeGBIeNRBIn EdlnaMmknUvtMNbCamYyRbtikmµ

Tb;Tl;nigeKcecj.

÷GaeRdNalInmanmuxgarbegáInGRtacgVak;ebHdUg

kMeNInkMhab;KøúykUsnigGRtakMNkQamkññúg

srésQam vak¾bNþal[rn§RbRsIEPñkrIkFM nigbRgYmsrésQameRkamEs,kEdleFVI

[Es,k eLIgsøaMg nigbNþal[j½r.

÷NUeGBIeNRBInmanmuxgar KWskmµkñúgkardwknaMGaMgPøúcRbsaTeTAekasikaEk,r²va

nigman\T§iBleTAelIkar kRnþak;rYmtUcénsrésEv:nEdr.

x>RkeBjkrticelItRmgenam ¬Cortico -Surrenale Grande¦

-etIRkeBjkrticelItRmgenamplitGrmU:n)anbu:nµany:ag?GVIxøH?

RkeBjkrticelItRmgenamplitGrmU:n)an 2y:agKW krTIsUl nigGal;dUesþrU:n.

zz ÷krTIsUl ¬Cortisol¦ mannaTIePJacGIuRdUlIs

RbUetGIun[eTAGasIuGamIen bnÞab;mkbMEbgCa

KøúysuIt. krNIenHbegáInkRmitKøúykUskñúgQam.

Grm:UnkrTIsUlsßiteRkamkarRtYtBinitürbs;

RkeBjGIubU:PIsmux ACTH KW GuIbU:taLamusplit

GrmU:nbeB©aj¬CRH = Corticotropin Releasing

Hormone¦eTAePJacGIubUPIsmux[beBa©j ACTH

EdlePJackrTIsUl.

÷Gal;dUesþrU:n ¬Aldosterone¦eFVI[tRmgenam

RsUbyksUdüÚm¬ Na+ ¦CafµI nigbeBa©jbU:tasüÚm

ecal¬ K+¦. Gal;dUesþrU:nminsßiteRkamkarRtYtBinitürbs;GIubU:PIsmuxeT.

-etIerNaMgCaGVI?

CaGg;suImEdlpøas;RbUetGIun)øasµaGg;suIyUtg;sIuNUEsn eTACaGg;suIyUtg;suIn I

EdlbnÞab;mkkøayCaGg;sIuyUsuIn

II enAkñúgsYt. plénRbBn§½erNaMgGg;sIuyUtg;suIn Gal;dUesþrU:n enHbegáInsm<aFQamtamviFI

BIry:agKw³ ÷TI1 ³ Gg;suIyUtg;suInbRgYmkUnGak;ETedaypÞal;.

÷TI2 ³ Gal;dUesþrU:nbNþal[tRmgenamRsUbyksUdüÚmCafµI enAeBlkRmit

sUdüÚmkñúgQamx<s; TwkRtUv)anRsYbeLIgvij enaHsm<aFQamrtUvrkSalMnwg.

3>^ lMEBg ¬Pancreas ¦

-etIlMEBgCaGVI?mannaTIdUcemþc? ehtuGVI)anCalMEBgCa RkeBjGg;dURKInpg nig

CaRkeBjGicsURKInpg?

÷lMEBgCasrIragÁmYyEvg sNþÚkTTwgkñúgeBaHnigenABIelIeBaHevontUc. lMEBgman

naTIplitGrmU:n GaMgs‘uy lIn nigKøùykakug.

÷)anCaeKfalMEBgRkeBjGg;dURKInpg nigCaRkeBjGicsURKInpg eRBaH³

-RkeBjGasIunusbeB©ajrsrMlayGahareTAkñúgeBaHevontUctambMBg;lMEBg.

-beBa©jGrmU:nedaypÞal;eTAkñúgQam.

k>GaMgs‘uylIn ¬Insulin¦

GIuLÚLg;esr:g; ¬Ilots de Langerhans¦ekItBI ekasika BIrRbePT³

÷ekasikaTI1KWekasikaebta ¬β¦ beBa©j

GrmU:nGaMgs‘uylIn. GrmU:nGaMgs‘uylIn

mannaTI tRmUvGRtaCatisárenAkñúgQam.

x>Køúykakug ¬Glucagon ¦

÷ekasikaTI2 KWekasikaGal;hVa ¬α¦beBa©jGrmU:n

Køúykakug eTAkñúgQamedaypÞal;. vamannaTIbegáIn kRmitCatisárenAkñúgQam.

K>CMgWTwkenamEp¥m

-etICMgWTwkenamEp¥mbNþalmkBIGVI?

vaekIteLIgenAeBlEdl GIuLÚLg;esr:g;plitGaMgs‘uylInmin)anRKb;RKan; bNûal

[brimaNKøúykUskñúgQamekIneLIg ehIytRmgenamminGacRsUbykKøúykUs TaMg

Gs;eLIgvij)an. dUcenHKøúykUselIsRtUv)anbeBa©jeTAkñúgTwkenam.

CMgWTwkenammaneraKsBaØadUcCakarRsk;TRmg; kareRskTwky:agxøaMg nigkarcuHexSay

kMlaMg. eKGacBüa)alCMgWenH eday[GñkCMgWmanrbbGaharRtwmRtUv elbfñaM[)aneTog

Tat;nigcak; GaMgs‘uylIn erogral;éf¶.

3>& RkeBjePT ¬Sex Grande¦

RkeBjePTmannaTI ePJackarlUtlas;Rbdab;bnþBUC. GrmU:nEdlbeBa©jKW GrmU:nePT

k>GUEv ¬Ovary¦

-etIGUEvplitGrm:UnGVIxøH?

GUEvCaRkeBjGg;dURKIn EdlplitGrmU:nGWRsþÚEsn nigRbUesesrU:n.

÷GrmU:nGWRsþÚEsn ¬Estrogen Hormone¦ plitecjBIekasikapUlIKulénGUEv eday

eqøIytbnwgkarePJacrbs; FSH. GMeBIrbs;vaeFVI[RsTab;Pñas;esIms,Ún eLIgRkas;

edaybegáIncMENkmItUsénekasika. vak¾man\Ti§BleTAelI lkçN³ePTbnÞab;rbs;

mnusSRsI Edr.

÷GrmU:nRbUesesþrU:n ¬Progesterone¦ CakarePaJcrbs ;LH bNþal[pUlIKulpÞúHEbk

nigbeBa©jGUvulmkeRkA RBmTaMgbeBa©jGrmU:nRbUesesþrU:n nigGWRsþÚRsnpgEdr.

GrmU:nenH ePJacPñasesIms,Ún[eLIgkRmas eRtomlkçN³sRmab;kac;sRmbuk rbs;

GMRb‘Íyu:g.

RbUesesûrU:n EfrkSaK’PedaybNûal[sac;duMs,ÚnsRmak nigman\Ti§Bl eTAelIkar

lUtlas;rbs;RkeBjTwk edaHpgedr. ÉGgÁelOgbnþkarplit RbUesesþrU:nrhUtdl;

ExTI4énkarmanépÞeBaH ehIyExbnÞab;CanaTIrbs; sukRtUvbMeBjbnþ.

x>BgsVas ¬Testes¦

-etIBgsVasmanmuxgardUcemþc?

BgsVas beBa©jGrmU:nGg;RdUEsn. Gg;RdUEsnmannaTI sMxan;KWplitGrm:Un

etsþÚesrU:n ¬Testosterone¦. etsþÚesþrU:n rYmCamYy LH nig FSH ePJackarplit

Es<m:atUsUGIut. Grm:UnetsþÚesrU:neFVI[kan;EtRbesIreLIgnUv karlUtlas;lkçN³ePT

bnÞab;rbs;mnusSRbus dUcCasMeLgRKlr duHBukmat;>>>.

3>* RkeBjTImus ¬Thymus¦

-GVICaRkeBjTImus?etIRkeBjTImusmanlkçN³dUcemþc?

CaRkeBjedlsßitenAEpñkxagelIénRTUg Ek,rebHdUg. vamanTMhMFMkñúgv½ykumar

ehIyrYjtUceRkayeBlRKb;kar. RkeBjTImusplitGrmU:nTImU:suIn. GrmU:nTImU:suIn

ePJac plitLaMpUsuItfµIenAkñúgRkeBjTwkrégnigkñúgsrIragÁdéTeTot.

3>( RkBH nigeBaHevontUc

-etIRbdab;rMlayGaharmanplitGrmU:nEdrb¤eT?

Rbdab;rMlayGahark¾manplitGrm:UnEdrKw

÷ekasikaPñasRkBHbeBa©jGrmU:nkaRsÞIn ¬Gastrine¦ EdlePJac[manrMhUrénrsRkBH

÷ekasikaPñaseBaHevontUc plitGrmU:neseRkTIn ¬Secretine¦EdlePJac[manrMhUrén

rslMEBg.

CMBUkTI4 naTIrbs;RbUetGIunkñúsarBagÁkay

emeronTI 1 GasuIGamIen ¬Amino Acid¦

-etIRbUetGIunCaGVI? ehIyvamannaTIbu:nµany:agenAkñúgsarBagÁkay?

RbUetGIUnCasmasFatuKImIénCIvitRKb;Pavrs;. RbUetGIunmannaTIkñúsarBagÁkay 6

y:agKwCa ³ -RbUetGIuTRmg; ³vabegáItCaTRmgekasika

-Gg;suIm³ CakatalIkrKImICIv³EdlCmrujel,ÓnRbtikmµKImIkñúgekasika.

-Gg;TIkr³mannaTIkarBarsarBagÁkayTb;nwgPñak;garbgáeraK.

-GrmU:n ³r:ab;rgkñúgbNþÚrrUbFatu.

-eGm:UkøÚb‘Ín ³manaTIdwknaMGuksuIEsnkñùgdegðIm.

-GñkeFVIclna ³RbUetGIuncUlrYmRKb;clnarbs;ekasika.

1-TRmg;GasIutGamIeN

-etIskmµPaBTaMgGs;rbs;sarBagÁkayrs;RtUvRbUetGIunEdrb¤eT?

RKb;skmµPaBTaMgGs;rbs;sarBagÁkayRtUvkarRbUetGIunCacaM)ac; eRBaHvaCasmas

FatuRKwHénCIvit. RbUetGuInCasarFatusrIragÁsaMjúaMEdlpÞúkkabUn¬C¦ GIuRdUEsn¬H¦

GuksuIEsn¬O¦ nigGasUt¬N¦ CYnkalmanpUsVat¬P¦ nigs<an;F½r¬S¦ pgEdr.RKb;

mU:elKulRbUetGIunrtUv)anbegáIteLIgBIsarFatugayKw GasuItGamIen.

÷GasuItGamIennImYy²ekIteLIgBIbNþúMkabuksuIl¬-COOH¦bNþúMGamIn¬-NH2¦nigr:aDI

kal;¬R¦. rUbmnþTUeTArbs;GasuItGamIenKW

-etIenAkñúgekasikastV nigmnusSmanGasIutGamIenbu:nµanRbePT?

÷enAkñúgekasikastV nigmnusSmanGasIutGamIen 20RbePT.

÷enAkRmit pH=7 bNþúMkabuksuIlbMEbkeTATRmg;)as¬-COO-¦ ehIybNþúMGamIn

bMEbkCaTRmg;GasIut¬-NH+

3¦. dUcenHGasIutGamIennImYy²GacmanGasIutb¤Ca)as.

÷enAkñúgTRmg;TI1 rbs;RbUetGIun GasuItGamIenmYycMnYnb£kmøayrbs;vamannaTICa

GñknaMsar. ]TarhN_³ KøIsuIn GasuItKøúyTInic EdlkøaymkBIKøúktam:at esrU:tUnInkøay

mkBIRTIbtUhVan TaMgGs;enHsuT§EtCaGñkBa¢ÚnB½t’manRbsaT eRBaHvaCasarFatuEdl

beB©ajedayekasikaRbsaT ehIyman\Ti§BleTAelInaTirbs;ekasikaeKaledA b¤

ekasikasac;duM.

-etIGrmU:nNaxøHEdlmannaTIsRmbtRmUvnaTIekasika?

÷GrmU:nTIru:ksIun CaGrmU:nbeBa©jedayRkeBjTIrU:GIut nigGrmU:nGasIutGaesTic¬Guk

suIn¦CaGrmU:nrukçCatiEdlman\Ti§BlelIkarlUtEvgrbs;ekasika.

÷GasIutGamIenmYycMnYnEdledIrtYCaGñkdwknaMemtabUlIsman GasuInIn suIRTuylIn

nigG½rTInIn suT§EtCasmasPaBénvdûG‘uyer:.

2-RbePTepSg²énGasIutGamIen

-eK)aneFVIGIuRdUlIsmU:elKulRbUetGIun edayTTYl)anmU:NUEmrCaGasuItGamIeny:ag

eRcIn. GasuItGamIenEdleKrkeXIjkñúgmU:elKulRbUetGIun ehAfaGasIutGamIensþg;da

÷GasuItGamIenKµansþg;daKWCaGasIutGamIenmansMNl; KWvaGacERbRbYlFatuKImI enA

eBlP¢ab;KñaCabU:lIbuibTItenAkñúgsarBagÁ§kay. bu:EnþminEmnenAkñúgRbUetGIuneT.

xageRkamCarUbmnþrbs;GasIutGamIenTaMg 20RbePT.

sMKal;³ kñúgPaBCasUluysüúgTwk GasIutGamIenmanTRmg; 3EbbKW

xageRkameQµaHkat;rbs;GasuItGamIenTaMg 20 RbePT

3-biubTIt

-ehtuGVI)anCaeKfaGasuItGamIenCasarFatucMNUlTwk?

eRBaHGasuItGamIenCamU:elKultUc² ehIygay varlaykñúgTwk ehIyGacRCabtam

Pñasekasika)an nigRCabcUleTAkñúgekasikaénsarBagÁkay)any:aggay. enAeBl

cUleTAsarBagÁkay GasIutGamIen P¢ab;KñaeLIgvij edim,IbegáIt)anCaRbUetGIun.

-dUcemþcehAfa buibTIt?GVICacMNgbuibTIt?

÷CabU:lIEménGasuItGamIen b£GasIutGamIenBIrb£eRcInEdlP¢ab;Kña.

÷CacMNgEdlekIteLIgBIkarP¢ab;rvagGasIutGamIenBIrKwbNþúMkabuksuIlénGasIutGamIen

mYy P¢ab;CamYybNþúMGamInénGasIutGamIenmYyeTot edaypþac;)an 1mU:elKulTwk.

÷GasIutGamIen2P¢ab;Kña ehAfaDIbuibTIt. eBlGasIutGamIenkan;EteRcIn Rcv:ak;kan;Et

Evg karehAfabuibTItRtUvpøas;bþÚrtamcMnYnGasuItGamIendUcCaRTIbuibTItmanGasIutGamI

en 3P¢ab;Kña >>>. ]TarhN_³ etRtabuibTIt

-ehtuGVI)anCaeKfatMNlMdab;GasIutGamIen kMNt;TRmg;nignaTIrbs;RbUetGIun?

eRBaHGasuItGamIenP¢ab;KñaeRcInbegáIt)anCabU:lIbuibTIt ehIyebIRcv:ak;bU:lIbuiubTItbt;

EbnCaeRcInpñt;begáIt)anCa TRmg;TI2 TRmg;TI3 nigTRmg;TI4énRbUetGIun.

emeronTI 2 RbUetGIn ¬Protein¦

-etIGaharRbePTNaEdleFVI[sarBagÁkaylUtlas;?etIGaharNaxøHsm,ÚrRbUetGIun?

÷>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

÷>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

-etIRbUetGIunbgáeLIgBIGVI?etIGasuItGamIennImYy²xusKñaedaysarGVI?

÷>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

÷>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

1-rUbpÁú¿rbs;RbUetGIun

RbUetGIunCam:aRkUmU:elKulsaMjúaM. vaCabU:lIEménGasIutGamIenyfaRbePTxus²Kña.

RbUetGIunEdlmanGasIutGamIenticCag 50 ehAfabuibTIt. mann½yfa RbUetGIunman

Rcv:ak;buibTItmYyb£eRcIn ehIyekItBIGasuItGamIencab;BI50eLIgeTA.

-etIeKEckRbUetGIunCabu:nµanTRmg;? etITRmg;niImYy²manlkçN³dUcemþc?

edayEp¥kelITRmg; nigsmasFaturbs;RbUetGIun eKEckRbUetGIunCa 4 TRmg; KW

1>! TRmg;TI1 ³ ekItBItMNlMdab;GasIutGamIensuT§.

1>@ TRmg;TI2 ³ Rcv:ak;bU:lIbuibTItbt;

EbnCaExSex©A EdlEckCa 2RbePTKW

÷Rsb ³Rcv:ak;bU:lIbuibTItteRmobeTA

tamTwsedAEtmYy.

÷minRsb³Rcv:ak;bU:lIbiuibTItteRmob

kñúgTwsedApÞúyKña manTRmg;saMjúaM ehIykan;maM.

1># TRmg;TI3 ³ KWsMedAeTAelITRmg;Edlman 3sNæan. vamanlkçN³

÷bU:lIbuibTIt mYycMnYnEdlmanGasIutGamIenenAXøatBIKña eRkayeBlbt;EbnCaeRcIn

pñt; GasIutGamIenk¾enACab;Kña.

÷bnÞab;BIbt;EbneRcInpñt; RbUetGIunk¾køayCaRbUetGIun

RKab; EdlmanRKab;tUc² ehIyPaKeRcInRbUetGIunmin

[TwkRCabcUl.

÷cMENkRbUetGIunRKab;manTMhMFM EtgEtpÞúkRKab;tUc²ehAfadUemn.

÷÷dUemnCaEpñkmYyrbs;RbUetGuInEdlmanTRmg;TI3manragmUl. dUcenHvaCaGgát;

EdlmanTrmg;Cak;lak; ehIymannaTIyfaRbePT.

1>$ TRmg;TI4³ CaRbUetGuInEdlmanTRmg;FM² suT§Et

bgáeLIgedayRcv;ak;bU:lIbuibTIt 3b£ 4 EdleFVI[kan;

EtmanPansaMjúaM.

2-naTIrbs;RbUetGIun

-etIRbUetGIunmannaTIbu:nµany:ag? GVIxøH?

RbUetGIunmannaTI 6y:agKW

!> katalIkr³begàInel,ÓnRbtikmµKImI. ]TarhN_³rIb‘uyLÚb‘ÍpUsVat CasmasFatukñùg

dMeNIrrsµIsMeyaK. ÉnIRtUEsNas; CaRbUetGIunmannaTIP¢ab;GasUt.

@>RbUetGIunTRmg;³ mannaTICaGñkkarBarnigRTRTg;. ]TarhN_³ kULaEsn¬srés

RbUetGIunkñúgCalikasn§an¦CasmasFatucMbgkñúgP¢ab;Calika[rwgmaM.

÷÷eGLasÞIn manenAkñúgsrésywtkñúgCalikaénsarBagÁkay dUcCa srésQam

Es,k eFVI[CalikakñúgsarBagÁkaymanPaByWt.

#>GñkeFVIclna³cUlrYmRKb;clnarbs;ekasika. ]TarhN_³Gak;TIn¬mIRkUPILam:g;¦

Tuyb‘uylIn¬kUnbMBg;tUc²¦>>>. sMNMuRbUetGIunTaMgenHenAkñùgeRKagq¥wgekasika man

skmµPaBkñúgkareFIVcMEnkekasika.

$>GñkkarBar³RbqaMgnwgemeraKkuM[eRCotcUlkñúgsarBagÁkay)an.

]TarhN_³Es,k karBarkareRCotcUlénemeraKeBlrbYs. PIRb‘ÍNUEsnnigRtuMb‘Ín Ca

RbUetGIuneFVI[Qamkk eBldac;srésQam. Gg;TIkr RbqaMgnwgkareRCotcUlrbs;

emeraK.

%>GñktRmUv³¬GrmU:n¦plitecjBIRkeBjGg;dURKIn.

]TarhN_³GaMs‘uylIn nigKøùykakug tRmUvkRmitKøùykUskñùgQam. rIGrm:UnlUtlas;

ePJacekasika[eFVIcMENk.

^>GñkdwknaM³ Na+

, K+ dwknaMmU:elKulGIuyu:gsarFatuepSg²qøgkat;ekasika.

eGmU:køÚb‘Ín dwknaMGuksuIEsnBIsYteTAkan;ekasika.

-etIeKEbgEckRbUetGIunCabu:nµanRkumbEnßmeTot?GVIxøH?

tamTRmg;rbs;RbUetGIuneKEbgEckvaCa2RkumKW

÷RbUetGIunsrés³CamU:elKulEvgminrlaykñúgTwk ehIysVit. vamanenAkñúgEs,k sk;

Rkck mannaTICaGñkkarBar.

÷RbUetGIunRKab;³CamU:lKulragmUltUc²rlaykñúgTwk. vamannaTICaclkr Gg;TIkr

eGmU:køÚb‘Ín Gal;b‘uymIn CaGñkdwknaMGasIutxøaj;kñùgQam.

-etIeKEcksmasFatuRbUetGIunCabu:nµany:ag?GVIxøH?

eKEckRbUetGIunCa2y:agKW

÷RbUetGIungay³ekItBIGasIutGamIensuT§.]TarhN_³esrU:mGal;b‘uymIn ekr:aTIn

÷RbUetGIUnsaMjúaM³ekItBIGasIutGamIen nigsarFatuminEmnCaRbUetGIun¬RkumRbUesþric¦.

-etIRbUetGIunmankar)at;bg;KuNPaBeRkamlkçxNÐGVIxøH?

RbUetGIunmankar)at;bg;KuNPaBeRkamlkçxNÐdUcteTA³

÷GasuItb£)asxøaMg³bNþal[sm<½n§GIuRdUEsnRtUv)anbg¥ak;

÷Pñak;garepSg²³bg¥ak;sm<½n§GIuRdUEsnnigkareRCotcUlénTwk

÷GgÁFaturMlay³bg¥ak;karRCabcUlrbs;Twk

÷sab‘U³bg¥ak;PaBbt;Ebnrbs;RbUetGIun nig[rlaRcv:ak;buibTIt

÷kMhab;GMbil³begáInsmasFaturlaykñúgTwk

÷elah³FatuF¶n;³)art¬Hg¦man\Ti§BlelITRmg;RbUetGIun nignaTIrbs;va.

÷bERmbRmYlsItuNðPaB³skmµPaBrbs;mU:elKulRbUetGIunkan;EtekIneLIg eBlsItuNð

PaB kan;Etx<s;. ebIsItuNðPaBfycuH karcgsm<½n§GIuRdUEsnkñúgmU:elKulRbUetGIunRtUv

)anbg¥ak;.

÷clnaemkanic³bg¥ak;kmøaMgEdlbegáInTRmg;RbUetGIun.

]TarhN_³ss‘utnwgGs;KuNPaB køayCaBBuHeBleKkUrva.

emeronTI 3 Gg;suIm ¬Enzyme¦

1-GVIeTAGg;suIm?

Gg;suImCa sarFatuRbUetGIunEdlmannaTICakatalIkrCIv³ CYyCMrujel,ÓnRbtikmµ

KImIepSg².

-RbsinebIKµanGg;suImeT etIsarBagÁkayGacRbRBwtþeTA)anb£eT?

RbsinebIKµanGg;suImeT skmµPaBepSg²kñúgsarBagÁkayminGacRbRBwtþeTA)aneT

-etIGg;suImmanlkçN³sm,tiþdUcemþc?

KWCakatalIkrKImICIv³EdlmanRbtikmµ

yfaRbePTkRmitx<s; ehIyskmµPaBén

RbtikmµKImCIv³KWeTogTat; nigCak;lak;.

]TahrN_³ KClO2 KCl + O2

kardutkMedAxøaMg b£bEnßm MnO2

-ebIdut KClO2 exSay vaRKan;Etrlay K EtminbeBa©j O2 eT.

-EtebIbEnßm MnO2 bnþickñúg KClO2Edlrlay enaHRbtikmµbegáInel,Ón ehIy O2

)anbeBa©jy:agrh½s.

÷kñúgbnÞb;BiesaFn_³ edIm,IbMEbkKøúysuIt xøaj; RbUetGIIun RtUvmankatalIkr sItuNðPaB

nigktþaepSg² edIm,ICMrujRbtikmµRbRBwtþeTA)anl¥.

÷kñúgsarBagÁkayrs; minGaceRbIkMedAb£ kMhab;Rbtikmµ)aneT manEtRbtikmµKImICa

eRcIn KW } Gg;suIm}.

]TarhN_³ GaharEdleyIgbriePaK minGacrlaykñúgTwk b£say)an.GaharTaMgenH

CamU:elKulFM² CaehtuminGacqøgkat;épÞPñasekasika)an KWvaRtUvEtpøas;bþÜreTACa³

-sarFatugay tUc²EdlGacrlaykñúgTwk.

-mU:elKulrbs;vaGacRCabtamPñasekasika)an.

2-cMENkfñak;Gg;suIm

-etIeKeFVIcMENkfñak;Gg;suImtamrebobdUcemþc?

eKeFVIcMENkfñak;Gg;suIm edayEp¥kelInaTIrbs;

vaKWeQµaHrbs;Gg;suIm EdlbBa¨b;edayBakú{ Gas }bEnßmelIeQµaHs‘ubRtat.

-etIeKeFVIcMENkfñak;Gg;suImCabu:nµanRkum?GVIxH?

kMedAxøaMg

m:g;kaENsGuksuIt bU:tasüÚmkør:at

eKeFVIcMENkfñak;Gg;suImCa 6RkumKW³

÷GuksuIdUerdukas ¬Oxydoreductases¦ CaGg;suImcUlrYmRbtikmµGuksuIdUerdukmµ¬Rbtikr¦

fñak;rgRkumenHman³erductas/GuksuIdas/GuksuIEsnNas/EBGuksuIdas/GIuRdUsuILas

÷GIuRdULas ¬Hydrolases¦ CaGg;suImEdlcUlrYmkñúgRbtikmµpþac;sm<½n§KImI edayP¢ab;

GIuyu:g OH- nig GIuyu:g H+ Edl)anmkBImU:elKulTwk¬RbtikmµGIuRdUlIs¦.

GIuRdULasman³kabUGIuRdas/RbUetGas/lI):as/eGEsÞr:as/ pUsVatas/buibTIdas.

÷Rtg;esVr:as ¬Transferases¦ CaGg;suImEdlcUlrYmkñúgRbtikmµKImI yfaRbePT

edayepÞrmU:elKulBIbNþúMmYyeTAbNþúMmYyeTAeTot. ]>Rtg;kabuksuILas

÷GIuRdULas ¬Hydrolases¦ CaGg;suImEdlcUlrYmkñúgRbtikmµpþac;sm<½n§KImI edayP¢ab;

GIuyu:g OH- nig GIuyu:g H+

Edl)anmkBImU:elKulTiwk¬RbtikmµGiuRdUlIs¦.

GIuRdULasman³kabUnGIuRdas¬GamILas EsluyLas¦RbUetGas lI):as eGEsÞr:as>>

÷lIy:as ¬Lyases¦ CaGg;sIumEdlbMEbkTwk kabUnDIGuksuIt nigGamU:j:ak; kñúgenaHrYm

man edGIuRdatas EDmINalItas.

÷GIusUemr;as CaGg;suImEdlCUyCmrujRbtikmµmU:elKul edIm,IerobcMmU:elKulCafµI

]>eGBIemr;as muytas

÷lIhÁas CaGg;suImEdlcUlrYmkñùgRbtikmµ begàItsm<½n§KImIrvagmU:elKulsu‘bRsûat@

vaCa saMgettas kabuksuILas.

3-lkçN³rbs;Gg;suIm

-etIlkçN³rbs;Gg;suImmanGVIxøH?

Gg;suImCaRbUetGIunmanskmµPaBxøaMgkøabMput. ]>kataLas! m:UelKulGacbMEbk

GIuRdUEsnEBGuksuItrab;lanEt1 naTI. Gg;suImmanlkçN³sm,tiþdUcCa³

÷Gg;suImmYycMnYntUcGacbegáInRbtikmµ)anmYycMnYnFM.

÷Gg;suImGacbegáInel,ÓnRbtikmµKImIEdlekItmankñúgekasika.

÷Gg;suImmYymanGMeBIeTAelIEtsu‘bRsûatmYyKWCayfaRbePTrbs;va.

sarFatuEdlGg;suImmanGMeBIGaRs½yeTAelIsu‘bRsûat³

su‘bRsûat Gg;suIm su‘bRsûat Gg;suIm

lIBIt lI):as Gu‘yer Gu‘yerGas

m:al;tUs m:al;tas Lak;tUs Lak;tas

sakar:Us sak;kar:as RbUetGIun RbUetGas

GamIdug GamILas buibTIt biubTIdas

GasuItribInuyekøGiuc GasuItnuyekøGas

k>\Ti§BlénsItuNðPaBeTAelIskmµPaBGg;suIm

-Gg;suImmandMeNIrRbesIrbMputenAsItuNðPaBx<s;KWcenøaH$00C eTA $%0C .

-Gg;suImRtUv)at;bg;KuNPaBenAsItuNðPaBx<s;

eBk¬elIsBI$%0C¦nigTabeBk¬00C¦rW sarFatu

KImIepSg²dUcCa GasuIt Gal;kaLaMg.

x>\Ti§Bl pH eTAelIGg;suIm

-etIman pH \Ti§BleTAelIGg;suImdUcemþc?

dUcCaGasuItxøaMgrW)asxøaMg. pH 7 =Acide & pH 7=bas

]>GamILas pH 7 BI 74 rW 5, pH 7 7 BI 9 skmµGg;suImfycuH.

ebI pH = 4 or 9 GamILas)at;bg;KuNPaB

K>\Ti§Blsu‘bRsûatnigkMhab;Gg;suImeTAelIRbtikmµ

-cUrbgðajBI\Ti§Blsu‘bRsûatnigkMhab;Gg;suIm?

kalNakMhab;Gg;suImkan;Etxab; el,ÓnRbtikmµ

KImIkan;EtekIneLIg. EteBldl;cMnuc kMBUlmYy

el,ÓnRbtikmµKImIefr.

K>Gg;sIumRtUvkarkUGg;suImedIm,IeFVIskmµPaB

Gg;suImk¾RtUvkarkUGg;suIm edIm,ICYykñúgRbtikmµKImIEdr.

X>Gg;suImCakatalIkrEdlmanRbtikmµbRBa©as

-ehtuGVI)anCaeKfaGg;suImCakatalIkrEdlmanRbtikmµbRBa©as?

eRBaHvaGacbMEbøgeTACasarFatufµI ehIysarFatufµIenaH k¾GacERbRbYlmkCasaFatuedImvij.

C¿BUkTI5 B½t’esenTicnigkarsMEdgénEsn

emeronTI1 ADNCaBt½manesenTic

ehtuGVI)anCaeKfa ADNCaTMrB½t_manesenTic?

-eRBaHpÞúktMNlMdab;nuyekøGUTIt KWnuyekøGUTItenHehIyCaGñkpÞúkB½t_manesenTic Ca

bøg;ksaglkçN³RbUTIt.

kñúgkarbnþBUCedayePTÉktþ³fµIekItBIsIukUt)anmkBIkarrlaycUlKñarvag kaEm:tjInig

kaEm:teQµal. suIkUtmanBt_manesenTicsMrablkarksaglkçN³ rbs;Pa³rs;.

1-smasFatuKImIénsMPar³esenTic

1>1 kaeBiesaFrbs;elakRKIPIt ¬Griffith 1928¦

-etIPñImU:PUkCa)ak;etrIbgáCMgWGVI?- Ca)ak;etrIEdlbgáCMgW[manCMgWrlaksYt. vaman

rUbrag2 Ebb KW rag S nig rag R .

-etIrUbrag SmanlkçN³dUcemþc?- KWrUbragmaneRsamEdleFVIGMBIKøúysIut. vaman

lkçN³rh½skñúgkarbgá[manCMgW.

-etIrUbrag RmanlkçN³dUcemþc?- KWragKRKatKµaneRsam nigminbgá[manCMgWeT.

tamkarRsavRCavrbs;elakRKIPIt )ansnñidæanfa )ak;etrI R KµaneRsam EbgCa

)ak;etrI S maneRsamEdlGacbgáCMgW nigbBa¢ÚneTAsnþaneRkay.

1>2 karBiesaFrbs;elakGavIrI

-karRsavRCavrbs;elak GavIrI nigGñkviTüasaRsþepSgeTot bgðajfa mU:elKul

ADN CaTMrBt_manesenTic.

dUcenH

÷brimaNTImIn nig GaednInesµIKña

÷brimaNsuItUsuIn nig kanInesµIKña

-elakv:at;sun nigRKinrkeXIjTMrg;mU:elKulADN. KMrUADN mU:elKulenHekIteLIg BIRcv:ak;BIrExSEdlrMuCaregVlelIKña.

1>3 karBiesaFrbs;hWsuInigqas

-hWsuI)anerobcMvIrus2Rkum edayvIrusmYyRkumcg

P¢ab;s<an;F½rviTüúskmµ#% ehIymYyRkumeTot cg

P¢ab;pUsV½rviTüúskmµ#@.

-rYcKat;ykvIrusTaMgBIrRkum dak;elI)ak;etrIehIy

rg;caM[vIrusbnþBUCkñúg)ak;etrI. tamkarBiesaF

bgðajfa s<an;F½rviTüúskmµ#% enAsl; ÉpUsV½r

viTüúskmµ#@ KµanenAsl;eT. Kat;eFVIkarsnñidæan

fa vIrusbBa¢Ún DNA eTAkñúg)ak;etrI bnÞab;mk

DNA sV½ytMeLIgeTVnigsMeyaKRbUetGIunEdlbgá

CavIrusfµI²CaeRcIn. dUcenH DNA CaB½t’manesenTic.

2- TMrg;mU:elKul ADN

2>1 FatubgámU:elKul ADN

-mU:elKulADNbgáeLIgBIRcv:ak;nuyekøGUTIt2ExS. nuyekøGUTItnImYy² manFatubgáKW

GasuItpUsv½ricmYymU:elKul ÷sáregGuksuIrIbUsmYymU:elKul÷)asnIRTicmYymU:elKul

-)asnIRTicmanbYnEbb³ GaednIn TImIn suItUsuIn hÁanIn. GaednInCaKU)asbMeBjKña

ehIysuItUsuInnighÁanInCaKU)asbMeBjKñaEdr.

` H3PO4 ÷ sáredGuksuIrIbUs ÷ A

H3PO4 ÷ sáredGuksuIrIbUs ÷ T

H3PO4 ÷ sáredGuksuIrIbUs ÷ C

H3PO4 ÷ sáredGuksuIrIbUs ÷ G

2>2 lkçN³)asGasUt

tamratagbrimaN)asGasUtén ADN kñúgekasikaepSg²bgðajfa

RbePTPav³rs; )asBYvic )asBIrImIDIn

A G T C

sVa 31.0 18.4 31.5 19.1

RdUsUPIl 27.3 22.5 27.6 22.5

pSitNWrU:s,:r:a 23.0 26.1 23.3 27.1

)ak;etrIGWkUlI 24.6 25.6 24.3 25.5

mnusS eføIm 30.3 19.5 30.3 19.8

2>3 KMrUm:UelKul ADN

elakv:at;sun nigelakRKikrkeXIjTRmg;mU:elKul ADN. mU:elKul ADN

enH ekItBIRcv:ak;BIrExS EdlruMCaregVlelIKña. m:UelKul AND ekItBIRcv:ak;nuyekøGUTIt

2ExS. Rcv:ak;mU:elKulADN TaMgBIrP¢ab;KñaeTAvijeTAmkedaysm<½n§GiuRdUEsnexSay

tameKalkarN_bMeBj)asnIRTicKW A P¢ab; T edaysm<½n§GuIRdUEsn @ Can; ¬ A = T ¦

C P¢ab; G edaysm<½n§GuIRdUEsn # Can;¬ GC ¦

GasuItpUsVricénnuyekøGUlTItmYyP¢ab;eTAnwgsáredGuksuIénnuyekøGUlTItmYyeTot

eday sm<½n§kUv:aLg;.

RbsinebIeKBnøatRcv:ak;TMag2Edl

rMuCaregVldak;[rabesµIenaH mU:el

Kul ADN mansPaBCaCeNþIr

y:agEvg EdlmanTTwg 2nm nig

beNþayeRcInmIlIEm:teTAeRcInEm:t

emCeNþIrekItBIGasuItpUsVric nigsár

edGuksuIrIbUs ÉkaMCeNþIrekItBI)as

nIRTic.

eday !CMhan=!regVl=!0RbeLaH=#/$ nm

ehIyBInuyekøGUlTIt 1 eTAnuyekøGUlTIt1 esµI 0.34 nm.

mU:elKul ADN nImYy²mancMnYnnuyekøGUTIteRcIn. m:UelKul ADN epSg²xusKña

edaycMnYn RbePT nigTItaMg rbs;nuyekøGUTIt. tMNlMdab;nuyekøGUTItTaMgbYnEbb

mansar³sMxan; sMrab;sMKal; m:UelKul ADN nImYy².

]> m:UelKul ADN EdlmanRbEvg 1 mmmannuyekøGUTIt 30lanKU.

sMKal;³ 1 Å =10-10

m 1 Å= 10-4

1 Å =10-1

nm 1 Å = 10-7 mm

1 nm =10-3

1 =10-3

mm

3-sV½ytMelIugeTV ADN

3>1 brimaN ADN kñúgekasika

ADN manlkçN³BiessdUcteTA³

-Éktþ³kñúgRbePTEtmYymanbrimaN ADN efrcMeBaHRKb;ekasikalUtlas; Et

ekasikabnþBUCmanbrimaN ADN fycuHmkBak;kNþal.

-brimaNADNERbRbYlBIRbePTmYyeTARbePTmYyeToteRBaHcMnYnRkUm:UsUmERbRbYl

3>2 sV½ytMelIugeTV ADN

-etIFatubgáKImIénRkUmU:sUmKWGVIxøH?÷ ADN nigRbUetGIun

-etIRkUmU:sUmbgáeLIgBIGVI? ÷bgáeLIgBInuyekøGUPILam:g;rges<ókmµ.

-etInuyekøGUPILam:g;bgáeLIgBIGVI? ÷m:UelKul ADN ruMelIRKab;RbUetGIunGIusþÚn.

-etIRkabenHtagGVI?cUrbkRsay.

RkabenHtagBIkarvivtþénbrimaN ADN kñúgmYyvdþekasika.

÷brimaN ADN ErbRbYldUcteTA³

Oh 8

h brimaN ADN efr

8h 14

h brimaN ADN ekIneLIg¬sV½ydMeLIgeTV¦

14h 19

h brimaN ADN = efr

19h 20

h brimaN ADN = Føak;cuH¬eFVImItUs¦

k>dMeNIrkarsV½ydMeLIgeTV ADN

-etIclnkarsV½ydMeLIgeTV ADN RbRBwtþeTA

y:agdUcemþc?

mU:elKul ADN manlkçN³GacsV½ytMelIugeTV. muncMENk ekasikanImYy² Rcv:ak;

nuyekøGUlTItTaMg2énmU:elKul ADN empþac;ecjBIKña. Rcv:ak;mçagrbs; ADN

embMerICa Bum< sMrab;sMeyaKRcv:ak;fµIbMeBjbEnßm. mU:elKul

ADN kUnTaMg2dUcebHbiTnwgmU:elKul ADN em. enAeBj

cMENkekasika ekasikakUnnImYy²) anTTYlmU:elKul ADN

kUnmYykñúgcMeNam ADN kUnTaMg2. dUcenHekasikakUnTTYl

)anB’tmanesenTicTaMgRsugBiekasikaem.

clnkarsV½ytMelIugeTV ADN mansarsMxan;³

-rkSacMnYnRkUmU:sUm[enAdEdleBlekasikaEck.

-enAcMENkmItUs ekasikakUnnigekasikaemman

ADNdUcKña. dUcenH clnkarsV½ytMelIugeTV ADN Fana[mankarbBa¨ÚnB’tman esenTic TmagRsugBIekasikaem eTAekasikakUn.

-clnkarsV½ytMelIugeTV ADN RbRBwtþeTAenAvKÁ S éncenøaH vKÁ.

-EpñksV½ytMelIugeT CatMbn;énmU:elKul ADN EdleFVIkarsV½ytMelIugeTV enA

cenøaHtMbn;minTan;mankarsV½ytMelIugeTV.

- ADN bU:lIemras CaGg;suImyfaRbePT.

x>dMeLIgeTV ADN kñúgRbUkarIyU:t

-)ak;etrImanRkUmU:elKulEtmYy. ADN rbs;vamanragCargVg;EdlRtUvdMeLIgeTVmun

cMENkekasika. dMeLIgeTVRbRBwtþeTAedayecjBIcMNucEtmYy rYcEjkecjeTAtam

TisedABIrpÞúyKña. )ak;etrIGacdMeLIgeTVkñúgel,ÓnRbEhl106 KU)as kñúgmYynaTI

ehIyRbEhl 40 naTI.

K>dMeLIgeTV ADN kñúgGWkarIyU:t

kñúgekasikaGWkarIyU:t sV½ydMeLIgeTV ADN RbRBwtþeTAkñúgel,ÓnRbEhl%00eTA

%000KU)as¼naTI nigenAelIcMNucCaeRcIn.

3>3 naTIsV½ydMeLIgeTV

sV½ydMeLIgeTV ADN mannaTI³ ÷r:ab;rgkardMeLIgeTVénRkUmU:sUm. ÷r:ab;rgcMnYnnigrUbragRkUmU:sUm [enAdEdleRkaycMENkekasika. ÷rkSaB½t’manesenTic[enAefrdEdlqøgkat;CMnan;

KnøwHedaHRsaylMhat;

-rkRbEvgrbs;Esn ADN b¤RbEvgrbs;mU:elKul ADN

nmM

l 3402

. eday l CaRbEvgEsn ADN b¤RbEvgmU:elKul ADN

M

cMnYnnuyekøGUTItTaMgGs;enAelIRcv:ak;nuyekøGUTItTaMg2

-rkcMnYnCMhanén mU:elKul ADN b¤Esn

÷eday 3.4 nmRtUvnwg!CMhan cMnYnCMhan=43.

l

÷eday!0KUnuyekøGUTIt RtUvnwg!CMhan cMnYnCMhan=20

M

-rkcMnYnnuyekøGUTItTaMgGs;rbs;mU:elKul ADN b¤Esn¬M¦

÷tameKalkarN_bMeBj)asnIRTic A-T , C-G

M= 2A+2C = 2T+2G=2A+2G=2T+2C

CM

TA 2

AM

GC 2

÷edIm,Irk M ebIeKR)ab;cMnYnA nigsmamaRtPaKryA A

AM

00

100

÷ebI M nigsmamaRtPaKryA cMnYnnuyekøGUTIt 100

00 AM

A

÷edIm,Irk M ebIeKR)ab;cMnYnT nigsmamaRtPaKryT T

TM

00

100

÷ebI M nigsmamaRtPaKryT cMnYnnuyekøGUTIt 100

00 TM

T

÷edIm,Irk M ebIeKR)ab;cMnYnC nigsmamaRtPaKryC C

CM

00

100

÷ebI M nigsmamaRtPaKryC cMnYnnuyekøGUTIt 100

00 CM

C

÷edIm,Irk M ebIeKR)ab;cMnYnD nigsmamaRtPaKryD D

DM

00

100

÷ebI M nigsmamaRtPaKryD cMnYnnuyekøGUTIt 100

00 DM

D

-kñúgmU:elKUl ADN KW A P¢ab;CamYy T edaysm<½n§GIuRdUEsn 2/ É C P¢ab;CamYy D

edaysm<½n§GIuRdUEsn3 ÷edIm,IrkcMnYnsm<½n§GIuRdUesnsrub

CTGTGACAL 32323232

-edIm,IrkcMnYnnuyekøGUTItesrI ³

÷ebImU:elKul ADN eFVIsV½ytMelIugeTV 1dg M ’= M

÷ebImU:elKul ADN eFVIsV½ytMelIugeTV ndg M ’= M ¬2n-1¦

÷ecjBIrUbmnþxagelIenH eKGacrk

>TesrI = AesrI = A ADN ¬2n-1¦ rW TesrI = AesrI = T ADN ¬2

n-1¦

>CesrI = GesrI = C ADN ¬2n-1¦ rW CesrI = GesrI = G ADN ¬2

n-1¦

-edIm,IrkcMnYnnuyekøGITItesrIsrub¬tageday m ¦

÷ebIeKR)ab;cMnYnA ARNm nig° AARNm A

100 A

ARNm00

ARNm m

÷ebI m nig°AADNm cMnYnnuyekøGUTIt 100

AA ARNm0

0

ARNm

m

÷ebIeKR)ab;cMnYnU ARNm nig° UARNm U

100 U

ARNm00

ARNm m

÷ebI m nig°UADNm cMnYnnuyekøGUTIt 100

UU ARNm0

0

ARNm

m

÷ebIeKR)ab;cMnYnC ARNm nig° CARNm C

100 C

ARNm00

ARNm m

÷ebI m nig°CADNm cMnYnnuyekøGUTIt 100

CC ARNm0

0

ARNm

m

÷ebIeKR)ab;cMnYnG ARNm nig° GARNm G

100 G

ARNm00

ARNm m

÷ebI m nig°GADNm cMnYnnuyekøGUTIt 100

GG ARNm0

0

ARNm

m

-eday ADN mannuyekøGUTIt 4y:ag KW °A ÷ °T÷ °C ÷ °G = 100°

°2A ÷ °2C = !00°

°A ÷ ° C = %0° ° A = 50°- ° C/ ° C = 50°- ° A

°A = °T = C000

0

2

100

°C = °G = A000

0

2

100

-edayEsnCaRcva:k; 2ExS A Esn = T Esn = A! ÷ A@ enaH A! = A Esn - A@

A Esn = T Esn = T! ÷ T@ enaH T! = T Esn - T@

C Esn = G Esn = C! ÷ C@ enaH C! = C Esn - C@

C Esn = G Esn = G! ÷ G@ enaH G! =G Esn - G@

-KNna°nuyekøGUTItnImYy²rbs;Esn rW ADN

° A1 ° T1 ° C1 ° G1

Esn

° T2 ° A2 ° G2 ° C2

ARNm ° U ° A ° G ° C

÷°AEsn =

22

00

200

100

ARNmAUAA

÷° TEsn =

22

00

200

100

ARNmAUTT

÷°CEsn =

22

00

200

100

ARNmGCCC

÷°GEsn =

22

00

200

100

ARNmGCGG

lMhat;Gnuvtþn_

1¦mU:elKUl ADN mYymannuyekøGUTIt RbePT A=120000 EdlmansmamaRt @0°

éncMnYnnuyekøGUTItTaMgGs;.

k>KNnacMnYnnuyekøGUTItRbePtnImYy²rbs;mU:elKulADN

x>rkRbEvg mU:elKulADN Ca mIRkUEm:t¬m¦

K>rkcMnYnC¿hanrbs;mU:elKulADN

2¦mU:elKUl ADN mYymanRbEvg 0/102 mm.

k>KNnacMnYnnuyekøGUTItRbePTnImYy²rbs;mU:elKulADN.ebInuyekøGUTIt

T=18°énnuy>TaMgGs;.

AEsn= TEsn=

CEsn= GEsn=

x>rkcMnYnnuyekøGUTItesrI eBl ADN sV½ytMelIugeTV

K>rkcMnYnsm<½n§GIuRdUEsnsrub?

3¦mU:elKul ADN mYymannuyekøGUTIt RbePT A=15 °énnuyekøGUTItsrub. nuyek

GUTItRbePT C eRcInCag A cMnYn4400 nuy>.

k>KNnacMnYnnuyekøGUTItRbePTnImYy²rbs;mU:elKul ADN

x>KNnaRbEvgrbs;mU:elKul ADN Ca mIRkUEm:t?

K>ebImU:elKulADN sV½ytMelIugeTV4dg etIRtUvkarnuyekøGUTItesrIcMnYnbu:nµan?

4¦mU:elKul ADN mYymanplbUknuyekøGUTItRbePTA nigT esµI30°énnuyekøGUTIt

TaMgGs; nigmancMnYnsm<½n§GIuRdUEsnsrub 29700.

k>rkcMnYnnuyekøGUTItRbePTnImYy²rbs;mU:elKul ADN

x>rkRbEvgmU:elKul ADN Ca mm

K>rkm:asrbs;mU:elKul ADN ebInuyekøGUTItmYymanm:as300xñatkabUn.

5¦mU:elKul ADN mYymancMnYnsm<½n§GIuRdUEsnrvagA nigT esµIcMnYnsm<½n§GIuRdUEsn C

nig G esµI 3>104 .

k>KNnacMnYnnuyekøGUTItRbePTnImYy²rbs; mU:elKul ADN

x>rkRbEvg mU:elKul ADN Camm ?

emeronTI2 karsMEdgecjénEsn

-etIGVICa ADN? CasmÖar³esenTicEdlpÞúkB½t_manesenTic.

-etIlkçN³rbs;Pavrs;¬epNUTIb¦RtUv)ankMNt;edayGVI? ehIysßitenAÉNa?

RtUv)ankMNt;edayB½t’manesenTic EdlsßitenAkñùgéNVyU:énekasika.

-etIB½t’manesenTicRtUv)anbBa¢ÚnBIekasikaemeTAekasikakUntamry³GVI?

tamry³sV½ydMeLIgeTV ADN nigr)ayesµIén ADN kñúgvKÁGaNapasénmItUs.

!> skmµPaBénEsn

!>1>BiesaFn_rbs;b‘Ídl ¬Beadle ¦nigtaTum ¬Tatum¦

- etIelakb‘ÍdlnigTumeFVIkarBiesaFn_dUcemûc?

BYkKat;bBa©aMgkaMrsµI X eTAelIs,:rbs;pSitp¥ÜrRkhm ¬NWr:Us,:r:aRkassa¦ ehIy

yks,:enaHeTAciBa©wmenAkñúgemtabUlItBIrxusKña KW

÷mCÄdæansm,ÚrsarFatuciBa©wm

÷mCÄdæanxSt;sarFatuciBa©wm³ edaymCÄdæanmYylayemtabUlIt C nig

mCÄdæanmYyeTotlayemtabulIt D . tamkarBiesaFn_bgðajfa manGg;suIm2

RbePTRtUv)ansMeyaKeday

mIeslüÚm edIm,IRTRTg;karlUt

las;enAkñúgmCÄdæan C nig D.

Kat;ehAsmµtikmµenHfa EsnmYy

dwknaMsMeyaK Gg;suImmYy.

÷÷emtabUlIt CasarFatuEdlcUlrYmemtabUlIs.

-etIpSitp¥ÜrRkhmeQµaHNWr:Us,:r:aRkassa manlkçN³BiessdUcemþc?

KWmanlkçN³GaclUtlas;kñúugmCÄdæanxSt;sarFatuciBa©wm ehIybnþBUCtamry³s,:

GabøÚGIut.

-GVICaEsn? EsnCaGgát;tUcmYyrbs; ADN EdlmanpÞùkB½t’manesenTic sRmab; sMeyaK RbUetGIunyfaRbePTmYy ehIyRbetGIunCaGñkkMNt;lkçN³rbs;Éktþ³.

-etIGñksnñidæandUcemþcrvagEsn nigRbUetGIun?

EsnCaGgát;mYyrbs; ADN EdlpÞùkB½t’manesenTic sRmab;kMNt;karsMeyaK

RbUet GIunmYy. RbUetGIunenHeFVI[elcecjnUglkçN³mYyrb¤epNUTIbmYy.

!>2>PaBRtUvKñaén ADN nigRbUetGIun

-etIRTwsþIxagelIEdlfa : EsnmYydwknaMsMeyaKGg;suImmYy : RtUvbþÚrCaGVI?

{ EsnmYydwknaMsMeyaKRbUetGIunmYy :

-cUreRbobeFob ADN nigRbUetGIun

÷cMnucdUcKña³ -Cam:aRkUmU:elKul

-mU:elKulnImYy²EdlekItBIÉktatUc²P¢ab;KñaCaRcv:ak;mU:elKul.

-mU:elKulnImYy²mantMNlMdab;nuyekøGUTIt b¤GasIuGamIenCak;lak;.

÷cMnucxusKña

ADN RbUetGIun

>ekItBIRcv:ak;nuyeklGUTItBIrbMeBjKña >ekIteLIgBIRcv:ak;GasuItGamIenmYyExS

>nuyekøGUTIt#kMNt;GasuItGamIen!. >GasuItGamIen!kMNt;edaynuyekøGUTIt#

>manRbEvgEvgCagRbuetGIunrab;sibeTArab;ry >manRbEvgxøICag AND rab;sib

> ADN nImYy²mannuyekøGUTIt 4RbePT Edl eTArab;rydg.

teRmobCatMNlMdab;nuyekøGUTItCak;lak;. >manGasuItGamIen 20RbePTEdl

teRmobKñatamtMNlMdab;Cak;lak;

)anCaRcv:ak;bUlIbuibTIt.

@> karcmøgB½t’manesenTic

-etIB½t’manesenTicEdlCabøg;sagsg;RbUetGIunmanTItaMgenAÉNa?

KWenAelIGgát; AND kñúgéNVyU: eRkamTRmg;CatMNlMdab;nuyekøGUTIt.

-etIeragCagsMNg;RbUetGIunCaGVI? ehIymanTItaMgenAÉNa?

KWCarIbUsUm ehIysßitenAkñúgsuItU)øas.

@>1 rUbpþú¿ ARN naMsar¬ ARNm¦

-enAkñúgsuItU)øas etImU:elKulGVIEdldwknaM

sMeyaKRbUetGIunedaypÞal; ? KW ARNm

-GVICa ARNm ?

÷Cam:UelKulEdlcmøgB½t’manesenTic

BI ADN ehIybBa¢ÚneTArIbUsUm edIm,I

sMeyaKRbUetGIun.

-etImU:elKul ADN nigmU:elKul ARN manlkçN³xusKñay:agdUcemþc?

mU:elKul ADN mU:elKul ARN

÷CaRcv:ak;edGuksuIrIbUnuyekøGUTIt@ExS ÷CaRcv:ak;rIbUnuyekøGUTIt ! ExS.

EdlP¢ab;Kñaedaysm<½n§GIuRdUEsn.

÷EvgCagm:UelKul ARN y:agxøaMg. ÷xøICagmU:elKul ADN y:agxøaMg.

÷cMnYnnuyekøGUTIteRcIn¬rab;mWun-rab;lan¦ ÷cMnYnnuyekøGUTItticrab;sib-Ban;¦

÷m:asmU:elKulERbRbYlBIrab;laneTArab;ekadi ÷ma:smU:elKulERbRbYlBI @%000 eTA%00 000.

÷sárRbePTedGuksuItIbUs ¬C5H10O4¦ ÷sárRbePTrIbUs¬C5H10O5¦

÷)asRbePTTImIn ¬ T ¦ ÷)asRbePTG‘uyr:asuIl ¬U¦

-etIeKEck ARN Cabu:nµanRbePT? GVIxøH?

eKEck ARN Ca 3RbePTeTAtammuxgarrbs;va KW³

÷ ARN naMsar¬ ARNm¦CaGñkcmøgRkmBI ADN.

÷ARN dwknaM¬ ARNt¦CaGñkdwknaMGasuItGamIeneTAdak;elIkUdugénmU:elKul ARNm.

÷ ARN rIbUsUm¬ ARNr¦CakEnøgsMeyaKRbUetGIun.

@>2 clnkarcmøgRkm

-ehtuGVIcaM)ac;mankarsMeyaK ARNm?

eRBaHB½t’manesenTic¬ ADN¦ sßitenACanic©kñúgéNVyU: ÉkarsMeyaKRbUetGIuneFVIenA

kñúgsuItU)øas ehIyRtUvmanmU:elKuleTAcmøgRkmKW ARNm.

-etIclnkarsMeyaK ARNm eFVIenAÉNa ? ÷eFVIenAkñúgéNVyU:

-etI ADN sMeyaK)an ARNm bu:nµan?

ADN sMeyaKsMeyaK)an ARNm eRcIn eRBaH ARNm ekItBIGgát;mYyrbs; AND

ehAfaEsn.

-etIkarsMeyaK ARNm eFVIeLIgedayGnþraKmn_BIGVI?

karsMeyaK ARNm eFVIeLIgedayGnþraKmn_BI Gg;suIm ARN bU:lIemr:as.

-etIGg;suIm ARN bU:lIemr:asmannaTIGVIxøH?

÷TTYlsÁal;sBaØaNesenTic enAelImU:elKul ADN EdlGaccab;epþImnigbBa©b;

sMeyaK ARNm Rtg;kEnøgCak;lak;.

÷ebIkmU:elKul ADN edaykarpþac;sm<½n§GIuRdUEsnexSay.

÷eFVI[manbU:lIEmkmµénrIbUnuyekøGUTIt KWrIbUnuyekøGUTIt

esrI eTAbMeBjCamYynuyekøGUTItRcv:ak;mçagrbs; ADN

tameKalkarN_bMeBj)as A-U , C-G .

-dUcemûcehAfa karcmøgRkmB½t’manesenTic?

KWCakarcmøgtMNlMdab;nuyekøGUTItelIGgát;mYy

rbs;ADN[eTACatMNlMdab;rIbUnuyekøGUTItrbs; ARNm

#> RkmesenTic

#>1 karcaM)ac;énRkmmYy

-etIRkmesenTicCaGVI?

CaRbB½n§énPaBRtUvKña rvagtMNlMdab;nuyekøGUTIt eTAnwgtMNlMdab;GasuItGamIen

kñúgRbetGIun .

-etInuyekøGUTIt4RbePTrbs;ADN kMNt;GasuItGamIenTaMg20RbePTrbs;RbetGIun

)an y:agdUcemþc?

KWmansmµtikmµbI³

÷nuyekøGUTIt1kMNt;GasuItGamIen1¬$!=$¦ enaHsl;GasuItGamIen16 vaminRKb;.

÷ nuyekøGUTIt2kMNt;GasuItGamIen1¬$@=!^¦ enaHsl;GasuItGamIen4 vaminRKb;.

÷nuyekøGUTIt3kMNt;GasuItGamIen1 ¬$#=^$¦RKb;RKan;sRmab;kMNt;GasuItGamIen.

naM[eKGacsnñidæan)anfa nuyekøGUTIt # ¬mYyRtIFatu¦kMNt;GasIutGamIenmYy .

GasuIt GamIen mYyTTYlRkmBIRtIFatumYyrWeRcInBI ADN.

#>2 taragRkmesenTic

nuyekøGUTIt3=RtIFatu1=1kUdug=1Gg;TIkUdug=1GasuItGamIen

edayARNmCaGñksMeyaKRbUetGIunedaypÞal; dUcenHeKGac[niymn½y Rkmesen Tic CaRbB½n§RtUvKñaéntMNlMdab;rIbUnuyekøGUTItrbs; ARNm nigtMNlMdab;GasuItGa mIen.

naM[ $#=^$ kUdug-# kUdugsþúb=^! kUdug RtUvnwgGasuItGamIen @0RbePT.

-tamtaragRkmesenTic etIkUdugNaminkMNt;GasuItGamIen?

÷mankUdug UAA UAG UGA minkMNt;GasuItGamIen eRBaHvaCakUdugsRmab;

bBaÄb;karsMeyaKRbUetGIun EdlehAfakUdugsþúb.

-etIRkmesenTicmanlkçN³dUcemþc?

÷manlkçN³Caskl eRBaHPav³rs;TaMgGs;mannuyekøGUTIt 4RbePT sRmab;kMNt;

GasuItGamIen 20 RbePT ehIyRtIFatumYykMNt;GasuItGamIenmYy.

$> karbkERbRkm

$>1 rIbUsUm

-etIFatusMxan;²GVIxøHEdlcUlrYmkñúgkarsMeyaKbU:lIbiubTIt?

FatusMxan;²bIEdlcUlrYmkñúgkarsMeyaKbU:lIbiubTItKW ARNm rIbUsUm ARNt .

-etIrIbUsUmCaGVI? ehIymannaTIdUcemþc?

÷CaFatuekasikamYy vasßitenAesrIkñúgsuItU)øas EdlcUlrYmsMeyaKRbUetGIun ehIy

mannaTICaeragCagsagsg;RbUetGIun.

÷rIbUsUmman2EpñkKW ÉktargFM nigÉktargtUc

ehIymankMBs; 30nm nigTTwg 20nm.

>ÉktargFM = ARNr #m:UelKul÷RbUetGIun$%

>ÉktargtUc= ARNr !m:UelKul÷RbUetGIun##

-etIGVICabU:lIsUm?

CasMNuMrIbUsUm EdltP¢ab;KñaedaymU:elKulARNm

$>2 ARN dwknaM ¬ARNt¦

-etI ARNt manTRmg;dUcemþc?

vaCaRcv:ak;nuyekøGUTIt1ExSragCaduM EdlmankEnøg

Biess2KW ÷TTYlsÁal;kUdug¬)as3tP¢ab;Kñarbs; ARNm¦

edaysarGg;TIkUdug.

÷P¢ab;GasuItGamIenyfaRbePTmYy.

-kñúgkarsMeyaKRbUetGIun ehtuGVIcaM)ac;RtUvman ARNt?

etI ARNt mannaTIdUcemþc?

kñúgkarsMeyaKRbUetGIun ARNmmanbøg;EdlkMNt;TItaMgGasuItGamIen kñúgmU:elKul

RbUetGIun. EtGasuItGamIennImYy²minGacrkbøg;kMNt;rbs;xøÜnelI ARNm)aneT man

n½yfa GasIutGamIenmYy²minsÁal;kUdugrbs;xøÜnelIARNm)an dUcenH ARNt CaGñk

tRmUvGasuItGamIeneTAnwgkUdug Kwmann½yfa ARNt CaGñkdwknaMGasuItGamIen eTAdak; elIkUdugén ARNm edaymanGnþraKmn_BIGg;suImyfaRbePTmYyKW Gg;suImGamINU GasuIl ARNt saMgettas nigfamBl ATP .

$>3 clnkarbkERbRkm

-etIkarsMeyaKRcv:ak;bU:lIbuibTItRbRBwtþeTAenAÉNaénekasika?

KWRbRBwtþeTAenAkñúgsuItU)øas elIrIbUsUm. karsMEdgecjénEsnman clnkar 2bnþ bnÞab;KW ³

÷clnkarcmøgRkm CaclnkarTI1 nig

÷clnkarbkERbRkm¬karsMeyaKRcv:k;bU:lIbuibTIt¦ CaclnkarTI2

-etIclnkarbkERbRkmRbRBwtþeTAdUcemþc?

clnkarbkERbRkmRbRBwtþeTA b¤clnkarsMeyaKRbUetGIun man 3 dMNak;KW

dMNak;epþIm dMNak;lUtEvg nigdMNak;bBa©b;.

k>dMNak;dMbUg

-etIkUdugepþImelImU:elKul ARNm KWGVI? etIkUdugenHRtUvnwgGasuItGamIeneQµaHGVI?

kUdugepþIm¬ AUG ¦RtUvnwgGasuItGamIeneQµaH emtüÚnIn.

-etIrIbUsUmmankEnøgBiessbu:nµan?

rIbUsUm mankEnøgBiess 2 KWft P sRmab;emtüÚnInnigsRmab;bU:lIbuibTIt nigft

A sRmab;TTYlGasuItGamIen.

-etIdMNak;dMbUg cab;epþImedaymanRBwtþikarN_GVI?

ÉktaTaMg 2énrIbUsUmP¢ab;Kña ehIyP¢ab;xøÜneTAnwgkUdugepþIm AUG én ARNm.

ARNt EdlmanGg;TIkUdug UAC tRmUvCamYykUdug AUG dwknaM emtüÚnIn

Tmøak;kñúgft P én rIbUsUm ehIycakecjBIrIbUsUm.

x>dMNak;lUtEvg

-etI ARNt EdlTmøak;GasIuGamIenrYcehIy sßitenArhUtkñúgrIbUsUmrWeT?

Kwvacakecj edIm,I[ft A TMenrsRmab;TTYl ARNt fµI .

-etirIbUsUm manskmµPaBdUcemþc kñúgdMNak;lUtEvg?

rIbUsUm pøas;TItambeNþay ARNm edayelatCaCMhan² ehIymYyCMhanesµI !

kUdug. eBlrIbUsUmelatmYy CMhan² KWRtUvman ARNt dwknaMGasuItGamIenmYycUl eTATmøak;kñúg rIbUsUmCanic© eRkayeBlkUdugnigGg;TIkUdugbMeBjKña¬kEnøg A ¦. enA

kñúgft P GasIut GamIen P¢ab;KñaBImYyeTAmYyedaycMNgbuibTIt ehIykan;EtlUt Evg

eTA².

-etibMlas;TiénrIbUsUm eRcInelI ARNm manGtßRbeyaCn_dUcemþc?

sRmab;karsMeyaKmU:elKulbU:lIbuibTIt)anCaeRcIn.

K>dMNak;bBa©b;

-ehtuGVI)anCa eBlrIbUsUmpøas;TI dl;kUdugsþúb UUA UAG UGA karsMeyaK

RbUetGIunRtUvbBa©b;?

BI;RBaHkUdugsþúbCakUdugEdlbBa©b;karsMeyaKRbUetGIun ehIyÉktargTaMg 2 rbs;

;rIbUsUmbMEbkecjBIKña ARNm ARNt nigRcv:ak;bU:lIbuibTItk¾bMEbkecjBIKñaEdr .

-etImanRBwtþikarN_GVIekIteLIg enAkñúgRcv:ak;bU:lIbuibTIt eBlsMeyaKRbUetGIuncb;?

KwemtüÚnIn RtUvpþac;ecjBIcMNgbuibTIt bnÞab;mkRbUetGIunEdl)ansMeyaKehIy

RtUvdwkCBa¢ÚneTAkEnøgNaEdlRtUvkar.

% tRmUvkarénkarsMEdgepNUTIb

-etIRKb;ekasikakñúgsarBagÁEtmYy manEsndUcKñarWeT?

RKb;ekasikakñúgsarBagÁEtmYymanEsndUcKña

BIeRBaHekasikaTaMgGs;manedImkMeNIt

ecjBIsuIkUtEtmYyEdlEckxøÜnCabnþbnÞab;tammItUs.

-etIEsnTaMgGs;énsarBagÁkaymYy manskmµPaBRKb;eBlrWeT?

EsnTMagGs;KµanskmµPaBRKb;eBlRBmKñaeT

BieRBaHEsnnImYy²sMeyaKEtRbUetGIun NaEdlcaM)ac;cMeBaHva nigenAeBlNa Edlva

RtUvkarbu:eNÑaH. dUcenHeKfa { vamantRmUv sMeyaKRbUetGIun : .

-etItRmUvsMeyaKRbUetGIunTTYl\Ti§BlBIGVI?nigmanEsnGVIxøHcUlrYm?

tRmUvsMeyaKRbUetGIunTTYl\Ti§BlBIsuItU)øas nigmanEsn3RbePT cUlrYmsMeyaK

RbUetGIun³

÷EsnTRmg; CaEsnman B½t’manesenTicsRmab;kMNt;TRmg;RbUetGIun.

÷EsnRbtibtiþkar CaEsn EdlmannaTIbBa¢aelIEsnTRmg;.

÷EsntRmUvb¤EsnRtYtBinitü CaEsnEdlTTYl\Ti§BlBIsuItU)aøs ehIymannaTIbBa¢a

elIEsnRbtibtiþkar.

KnøwHedaHRsaylMhat;

-tamclnkarbkERbRkm -bkERbRkmtamsmamaRtCa°

ARNmUATA )( EsnEsn

2

)( ARNmUATA

EsnEsn

ARNmGCGC )( EsnEsn

2

)( ARNmGCGC

EsnEsn

-cMnYnrIbUnuyekøGUTItsrub -smamaRtPaKryrbs;ARNm KW!00°

2

MmGCUAm

00

00

00

00

00 100 GCUA

-#nuyekøGUTIt=!RtIFatu=!kUdug= -kñúgclnkarsMeyaKRbUetGIun epþImeLIg

!Gg;kUdug=!GasuItGamIen edaykUdugepþIm! nigbBa©b;edaykUdugsþúb!

naM[ cMnYnkUdug=33

2 mM

cMnYyGasuItGamIen=cMnYnkUdug-@

- ARNt dwknaM yfa aa RbePT! b¤cMnYnGasuItGamIen= 26

M b¤ 2

3

m

KitTaMgemtüÚnIn eBlkMBugsMeyaK 6)2( aaM 3)2( aam

RbUetGIun cMnYn ARNt =cMnYn aa -GasuItgamIen@P¢ab;KñaedaycMNgbuibTIt

-GasuItGamIen !manm:as!!0xñat mYy cMNgbuibTIt=cMnYn aa -!

kabUnm:asRbUetGIun=cMnYn aa !!0 -cMnYnEsn = cMnYnRbePTRbUTIt

-cMnYnEsn= ARNm

ADNADN

l

l

l

l

Esn

-ebIrIbUsUm!qøgkat;eday\tRtLb;mkvij

-ebIrIbUsUm!qøgkat;edayRtLb;mkvij cMnYnRbUTIt= cMnYn ARNm

cMnYnRbUTIt=cMnYn ndgénrIbUsUmqøgkat;

-ebIrIbUsUmeRcInqøgkat;edayRtLb;mkvij -ebIrIbUsUmeRcInqøgkat;eday\tRtLb;

ndg cMnYnRbUTIt=cMnYn ndgénrIbUsUm mkvij.

qøgkat; cMnYnrIbUsUm cMnYnRbUTIt=cMnYnrIbUsUmcMnYn

ARNm

-krNIdwgry³eBlrIbUsUm !qøgkat; -krNIdwgry³eBlrIbUsUm

eRcInqøgkat;

kat;rIbUsUm1qgt

lV ARNm

at;rIbUsUmqgksrubRKb;

sUmRbelaH rIbU

t

llV

ARNm

-ry³eBlsMeyaKRbUTIt=ry³eBlEdlP¢ab;GasuItGamIen!² cMnYnGasuItGamIen

-rkcMnYnrIbUnuyekøGUTItTaMgGs;rbs; ARNm Edltag eday m

1000

0

ARNm

ARNm

A

Am m

AA ARNm

ARNm 100

00

1000

0

U

Um ARNm m

UU ARNm

ARNm 100

00

1000

0

C

Cm ARNm m

CC ARNm

ARNm 100

00

-KNna°nuyekøGUTItnImYy²rbs;Esn rW ADN

° A1 ° T1 ° C1 ° G1

Esn ° T2 ° A2 ° G2 ° C2

ARNm ° U ° A ° G ° C

÷°AEsn =

22

00

200

100

ARNmAUAA

÷° TEsn =

22

00

200

100

ARNmAUTT

AEsn =TEsn

÷°CEsn =

22

00

200

100

ARNmGCCC

÷°GEsn =

22

00

200

100

ARNmGCGG

មមមរៀនទ៣ បមចេកវទាជវៈ +ត ើបអនធលា បត ើញផកា កលាបដដរឬតេ? វាមានពណអវខាះ? - ធលា ប,វាមានពណស, កកហម, ផកា ឈក, តលឿង....។

+តហ អវបានជាវាមានពណខសគនន ? - តករះវាមានពជតផេងៗគនន ។

+ត ើបអនធលា បញាដផាតបាមរេារាងបាយជរដដររតេ? - ធលា បត ើញនងបរតោគ។

+ត ើតបាមមានពណអវខាះ? - កកហម ៃប ង តលឿង។

+ត ើវាមានេាហាដចគនន រតេ?- អ តេ មានខាះធា ខាះ ច។

+ត ើវាមានរសជា ដចតមេចដដរ? - ខាះដផអមឆងា ញតហើយសសយ ខាះជរសាចតកជៀក។

+ត ើេារាងបាយជរមានពណអវខាះ?- ៃប ង កកហម។

+ត ើវាមានកគនបដដររតេ?- ខាះមានកគនប ខាះគនា នកគនបតេ។

+តហ អវបានជាដផាតឈើទាងតនះមានលកខណៈខសដបាកគនន ?- តករះវាមានពជខសគនន ។

+តដើមបតោយបានេននផលលអ ត ើកសករតកជើសតរ ើសពជសសវមននងដារតេ? - តគតកជើសតរ ើសពជសសវណាដដលមានេននផលខពស ធននងោកាសធល សា ...។

+តដើមបបតងាើ ពជលអរបសរកខជា នងស វ ត ើអនកវេាសាសរសេតធវើដចតមេច? - តគតកជើសតរ ើសពជលអបាបា តោលពជោកកក តដើមបរកាសនទសេនេននផលខពសរបសពជស វសសកនងរកខជា ដា។

+ត ើជាតរ ើសពជជាអវ? - ជាវធសាសរសេមយដដលតធវើតោយមានការរកចាតរ ើនកនងវសយកសកមា។

I.ការបងកា តកជើស

+ត ើកបតេសតយើងសពវៃងាជាកបតេសកសកមារឧសាហកមា?

- កបតេសកសកមា។

+ត ើដាណាាចាបងរបសកបជាជនតយើងគអវ?- ដាណាាសសវ។

+តដើមបតោយបានេននផលលអកសករក វតធចើដចតមេច?

- តកជើសតរ ើសពជសសវដដលផេលេននផលខពស ធននងោកាសធល ហ ដហង...។

+តដើមបតោយបានពជលអ ត ើអនកសសាវកជាវក វតធវើដចតមេច?

- តដើមបបតងាើនគណោពដាណាានងចញច មស វ អនកសសាវកជាវបានតកបើកបាសវធតផេងៗដចជា ការបងកា ការតធវើអកប កាន បលបាអឌ....។

1.ការបងកា តកជើសចាតរះរកខជា

+ត ើតគតធវើដចតមេចតដើមបតោយបានអកប ?

-តគបងកា ពជ២ខសគនន តដយលកខណៈ១រ២ដដលតគចងបានដ តៅកនងកបតភេដ ១។

CEsn= GEsn

+ត ើការបងកា ដបបតនះ តគតៅថាអវ? -អកប កមា។

+ត ើអកប ដដលជាផលៃនការបងកា តនះជាពជមយងារតេ? - ពជងា តគតធវើការបងកា សសវមាន២ដបប។ ពជមានេននផលទប រសជា ឆងា ញ(បាយេន)ដដលជាពជសេធ។ ចររកតផណេបតៅជានាន F

+ត ើ F មានលកខណៈលអកបតសើរជាងតមបាដដររតេ? - F មានលកខណៈលអកបតសើរជាងតមបាពជសេធរបសវា។

+ត ើអកប តនះោចរកាលកខណៈលអកបតសើររបសវាបានដដររតេ តពលតគបងកា រវាងគនន វា? - ជានានកនមនមានលកខណៈលអកបតសើរដចតមបារបសវាទាងអសតេមាននយថាជានាន F2ឯក េៈមនដចគនន ទាងអសតេ។

+ត ើតគតធវើដចតមេចតដើមបតោយេននផលដាណាាតៅដ លអកបតសើរ?

- តដើមបតោយេននផលដាណាាតៅដ លអកបតសើរ តគក វរកាពជសេធតមបារបសវាសារាបផល កគនបពជអកប ងាៗតរៀងរាលឆងន ា។

2.ការបងកា តកជើសចាតរះស វ ក- ការបងកា ជ

+ដចតមេចតៅថាវធបងកា ជ ? - បងកា ជ រជាតរ ើសពជសេធ ជាការបងកា ស វដដលតកើ ពតមបា១គរវាងគនន រ រវាងតមបានងកនរបសវា។

+តហ អវបានជាតគតធវើការបងកា ដបបតនះ?

- តករះតគចងរកាពជសេធវាតោយតៅគងវងេ។

ខ- ការបងកា ឆងា យ

+ដចតមេចតៅថាការបងកា ឆងា យ? - ការបងកា ឆងា យ គជាការបងកា រវាងពជខសគនន ររវាងកបតភេខសគនន រមានដសសសឡាយឆងា យពគនន ។

+ត ើការបងកា ឆងា យផេលលេធផលដចតមេច? - ផេលអកប ដដលមានលកខណៈលអ កមាា ាងជវ ខា ាងកាា ផេលេននផលខពស ល លាសឆងប ធននងជាង...។

+ចរពនយលរកយ បា ភ តអត រ សស។ - បា ភ តអត រ សស តលចតឡើងកនងការបងកា ស វនងរកខជា រវាងពជខសគនន រកបតភេខសគនន ដដលបតងាើ តឡើងបានអកប មានលកខណៈកបតសើរជាងតមបា។ ការបតងាើ តអត រ សស អកប តនាះតកចើនដ ោរ(គនា នកន)។

II.កាន

+ត ើបាកត រជាសាររងគកាយឯកតកាសការពហតកាសកា? - ឯកតកាសកា។

+ត ើវាបនេពជយងដចតមេច? - វាតធវើតាមចាដណកម ស។

+ត ើតកាសកាកនមានលកខណៈដចនងតកាសកាបាកត រតមដដររតេ? - ដចគនន ។

+តហ អវ? - តករះវាដចកតាមម ស ដចតនះតកាសកាកនេេលបានព មានតសតនេចទាងសសងពតកាសកាតម។

+ចរតោយនយមនយ កាន។ - កាន ជាតកាសកាមយកកមដដលមានកបភពតចញពតកាសកាតដើមដ មយ គ ។ កាន ជាសាររងគកាយមយកកមដដលមានព មានតសតនេចដចគនន តបះ បេ។

បាកត រ១ដចកតាមម សបនេបនាទ បបានតកាសកា១កកមដចៗគនន ។ ត ើកកមតកាសកាទាងតនះតគតៅថាអវ? - កានបាកត ររកឡនបាកត រ។

១-កានរកខជា +ត ើតគដាអាតៅដចតមេច? - តគកាបអាតៅមយថាន ាងៗតហើយដកវាដាកនងដ។

+អាតៅ១ថាន ាងដះជាអាតៅមយតដើម ត ើអាតៅ១តដើមោចបណេ ះបានជាកនអាតៅបនាា នតដើម? - ៥-៦តដើម។

+ចរតោយនយមនយ កានរកខជា ។ - កានរកខជា ៖ជារកខជា ១កកមដដលមានកបភពតចញពរកខជា តមមយតហើយមានព មានតសតនេចដចគនន ទាងអស នងដចតៅនងរកខជា តម។

+ត ើមានវធអវតកៅពតនះដដលោចបតងាើ រកខជា បានពរាបរនតៅរាបមនតដើមតចញពដខនង រ សាករកខជា ដដររតេ?(ពន យរបោពកនងតារាង) - តាមរបោពកនងតារាង ការបណេ ះពនាកការ មយតៅជាតដើមពនាករាបមនតដើមមាន៤ដាណាកកាល៖

-តគកា ខនដដលមានពនាកកនសាកជាកង ចៗ។ បនាទ បមកតគដកវាដាកនងបាពងដដលោចមជឈដា នចញច មសមសសប។

-រយៈតពល១ដខកនាងមកកនសាកល លាសជាកនរកខជា ដដលមាន ឫស តដើម សាក។

-កនរកខជា ក វបានតគកា ៥-៦កង ចៗ(មកកផាា)។បនាទ បមកតគដក

បណេ ះកង ចៗទាងតនាះ។ ការកា បណេ ះដបបតនះបានតធវើតឡើងតកចើនដង។

-តៅដខេ១០រកខជា ចៗក វបានយកតៅដាតៅតលើដជ(ដលាយជស វនងជរកខជា )។ កាលណារកខជា ល លាសបានរងមាាតគោចយកវាតៅដាតៅតលើដចាការបាន។

២- កានស វ +ត ើការបនេពជតាមរតបៀបកានជាការបនេពជដបបណាដដរ? - ការបនេពជតដយឥ តភេ។

+តហ អវ? - ពតករះឯក េៈងាដដលតកើ តឡើងគនា នការចលរមពកាដម ញនងកាដម តមា លតេ។

+ចាតរះស វឆអងកង ត ើោចមានការបនេពជតដយឥ តភេដដររតេ? - គនា នតេ។

+ត ើកនតោា ះព ោចោ េកដចជាកានមយបានដដររតេ? - បាន។

+តហ អវ? - ពតករះសក មយដចកជាតកាសកាកនពរដដលមានព មានតសតនេចដចគនន សេធសាធ។

+តហ អវបានជាតគមនបងកា ពជតគន ញនងតមា លដដលលអៗ ជាមយគនន ដ ដបរជាតៅផាាៃណវ យវញ? - តករះ៖ . េ១ កបសនតបើតគបងកា ដបបតនះ តគក វការតមតគនពជលអតកចើនកាល។ . េ២ កបសនតបើតគបងកា តគនញនងតមា លពជលអកបតភេដចគនន កនដដលតកើ មកនងោចមានលកខណៈមនលអតលចតចញមកដដលតមបាមនមាន។

III.បលបាអឌ

+ដចតមេចតៅថា បលបាអឌ? - គលកខខណឌ មយដដលតកាសកាទាងឡាយៃនសារងគកាយមយមានសានាកកមសមតលើសព២។ ឧៈ ៣ ៤ ៥

+តហ អវបានជាសានាកកមសមតកើនតឡើងតេវ? - តករះពាមានការផកេ ចតចញពគនន ៃនគកកមសមសមឡក

+ត ើគកកមសមសមឡកផកេ ចតចញពគនន តដយសារអវ? - តដយសរៃសរក យងោកកមាេច។

+ត ើក យងោកកមាេចតលចតចញកនងតកាសកាតៅតពលណា? - តពលតកាសកាតធវើចាដណកតាមម សរតមយស។

+តដើមបបតងាើ ឯក េៈបលបាអឌ ត ើក វតធវើដចតមេច?

- បាផកា ញរបាបា តោលក យងោកកមាេច។

+ត ើរកខជា ឌបាអ នង បលបាអ មានលកខណៈខសគនន ដចតមេចខាះ? - រកខជា បលបាអ មានលកខណៈលអកបតសើរជាងរកខជា ឌបាអ ។ វាមានតដើម សាក ផកា រដផាេាហាធា តហើយការល លាសកលអកបតសើរដដរ។

+តដើមបបាបា ក យងោកកមាេចតោល ត ើអនកសសាវកជាវតធវើដចតមេច? - តគតកបើសារថា មាង(កលសសន)តដើមបបងកអ កការបតងាើ ក យងោកកមាេច។ ចាតរះស វ បលបាអឌបណាេ លតោយសាា ប។

IV.វសវកមាតសតនេច

១- ដាណាកតផេងៗៃនបតនទរដសន

+ត ើដសនជាអវ? - អងា ១តៅតលើADN(កកមសម)។

+ត ើវាមានផទកអវ? - ព មានតសតនេច។

+ត ើព មានតសតនេចជាអវ? - ជាបាងសារាបដកនាាការសាងសងលកខណៈរបសោវៈរស

+ត ើលកខណៈនមយៗរបសោវៈរសោចផកា សបេរបានដដររតេ? - ផកា សបេបាន។

+ដចតនះ ត ើតគោចតផទរដសនពសារងគកាយមយតៅសារងគកាយតផេងតេៀ បានដដររតេ? - តដយវេាសាសរសេតជឿនតលឿន អនកសសាវកជាវោចតធវើបតនទរដសនបាន។

**វសវកមាតសតនេច៖ ជាសានាៃនបតចចកតេសដដលោចតធវើបតនទរដសនចាដលកមយតៅតកាសកាបណេ ះមយ តដើមបតធវើយងណាតោយតកាសកាតនាះេេលបានលកខណៈងាជាបនងដសនបតនទរតនាះ។

+ត ើវសវកមាតសតនេចមានបនាា នជាហាន?អវខាះ? - មាន៤ជាហាន . ការកា ម. ADNជាអងា ចៗ។ . ការបញច លអងា ADNបតនទរតៅកនងបាា សា បាកត រ។ . ការបតងាើ កាន។ . ការសដមេងៃនដសន។

+ត ើបាា សា មានរាងដចតមេច? - មានរាងជារងវង ចៗបេជ ។

២- ឧទហរណតផេងៗកនងបតនទរដសន

ក-ការផល អរមនោាងសយលន

+ត ើព មានតសតនេចរបសបាកត រសថ តៅតលើអវ? - កកមសម។

+ត ើព មានតសតនេចរបសវាជាអវ? – ADN។

+តកៅពកកមសម ត ើវាមានអវ? - បាា សា ។

+តហ អវបានជាអនកសសាវកជាវតកជើសតរ ើសយកបាកត រជាឧបករណៃនវសវកមាតសតនេច? - តករះវាជាមកកសារងគកាយដដលមានេារងងកយ តហើយសសលកនងការបណេ ះ។ វាោចបតងាើនចាននយងតកចើនកនងរយៈតពលខា។ តកៅពតនះបាា សា

របសបាកត រោចបញច នពតកាសកាមយតៅតកាសកាមយតេៀ តដយឆាងកា ៃផទៃនបាកត រ។

+ត ើបាា សា ជាអវ? - ជាម.ADNដដលមានរាងជារងវង ចៗ។

ខ- រកខជា បតនទរដសន

+ត ើតគកា ADNរបសតកាសកាតដយសាអវ? - អងសមបកងម។

+ត ើADNៃនតកាសកាទាងពរកបតភេដដលកា តហើយោចោា បជាមយគនន បានតេ? – ADNៃនតកាសកាទាងពរកបតភេតនះោចោច បគនន បានវញតដយអងសមោា ប

+ត ើADNបនេាងាជាអវ? - ជាអងា មយដដលតកើ តចញពADNៃនកបតភេ២តផេងគនន +ត ើវសវកមាតសតនេចផេលផលកបតយជនអវខាះដលកសករ? - តធវើតោយរកខជា ធននងជាង ស ចលអ ចៃកង ោកាសធល ថាន ាសាលាបស វលអ ថាន ាសាលាបតមា ។ វាកតធវើតោយរកខជា ផេលដផាផកា តកចើននងជយបតងាើនគណោពដដាណាាផងដដរ។

V.បតចចកវេាកនងការផល

១- កនងវសយសខភបាល

+ចររកផល ផលដដលបានពបតចចកតេសៃនវសវកមាតសតនេចកនងវសយសខភបាល?

- កនងវសយសខភបាល តគោចផល សារធល ១ចាននតដលមានកបតយជនសកមាបេបសាា ការេនទនាទ នពតមតរាគតផេងៗដចជាតគផល កបត អនសកមាបពាបាលជាង៖

អរមន

.ោាងសយលន

.ល លាស

.ោាងដេតផរ ន

.តអរក កបត អន

.ោាងដេឡគន

ការពាបាល

.ជាងេកតនាមដផអម

.ការល លាសយ យវ(កកស)

.ជាងមហារក នង កបឆងាងនងវរស

.ជាងកងវះមម

.ជាងមហារក

**អងេបយេច៖ ជាសារធល សាាញាដដលផល តដយមកកសារងគកាយសកមាបពាបាលជាងបងាតឡើងតដយបាកត រ។

ឧ៖តបនសលន ផល តចញពផេ តបនតសលយម សរសេប មសន នង ត កតាសគាន ផល តចញពបាកត រសរសេប មដសស។

២- វសយឧសាហកមាផល តសបៀង

+ចរបងកា ញពផល ផល១ចាននដផនកកសកមានងឧសេហកមាតសបៀងដដលផល តចញតាមវសវកមាតសតនេច? - អនកវេាសាសរសេតកបើកបាសវសវកមាតសតនេចកនងវសយកសកមា តគតធវើតោយរកខជា មានផកា ដផា ធននងជាង ធននងោកាសធល នងថាន ាសាលាបស វលអ សមាា បតមា ...។កនងវសយឧសាហកមាតសបៀង ផល ោហារ សសាជាតដើម។

សាគនល៖ +អងសមបកងម៖ ជាអងសមដដលមានអាតពើកនងការកា ម. ADN ជាអងា ចៗ។ +អងសមោា ប៖ ជាអងសមដដលមានអាតពើកនងការោា បកចវាក ADN ដដលបានកា តដយអងសមបកងមតោយជាបគនន តឡើងវញ។

៣- រតបៀបផល អរមនោាងសយលនតដយវសវកមាតសតនេចគ៖

.ជាហានេ១៖ កា ADN មនសេតដយអងសមសមសសប។

.ជាហានេ២៖ ដក ADN ពបាកត រតហើយកា វាតដយអងសម។

.ជាហានេ៣៖ បញច លអងា ADN របសមនសេតៅកនង ADN បាកត រ។

.ជាហានេ៤៖ បាកត របតងាើនចាននយងឆងបរហសដដលតធវើតោយដសនតៅកនងបាកត រតនាះតកើនចាននយងតកចើនដដរ។ ដសននមយសាតយគកបត អនោាងសយលន។

៤- សារធល គមដដលផល តាមបតចចកវេាជវៈមានដចជា៖

.កនងវសយសខភបាលមាន៖ោាងសយលន ោាងដេតផរ ន ោាងដេឡគន អងេបយេច នង វាកសាាង។

.កនងវសយកសកមានងឧសាហកមាមាន៖ ថាន ាសាលាបស វលអ អរមនល លាសនងអរមនជយតោយរកខជា ល លាសតលឿន មានផកា នងដផា។

CMBUkTI6 karvivtþénPav³rs;

emeronTI1 RTwsþIrbs;elakdavin

÷etIRTwsþIvivtþénPav³rs;CaGVI?

-Pav³rs;dMbUgkekIteLIgelIEpndI edaymanrUbraggaybMput. eRkayBIkarឆាងkat; ry³eBld¾yUrGEgVg Pav³rs;dMbUgenHvivtþCabnþbnÞab; ehIybegáItCa)anPav³rs; RbePTepSg²EdlmanenAEpndI.

1. karsegátrbs;davIn

÷មតើការមធវើដាមណើ រតាមេាមៅបរមគើលរបេមលាកោវន ចាបមផឋើមពកតនលងណត មៅដល កតនលងណតខលេះ? -ការមធវើដាមណើ រមនេះចាបមផឋើមពបបមទេអងមគលេមៅអាអាមមរកខាងតបង បបជាមកាេះកាឡាា កេ ទវបអសរសាា ល កាតតាមទវបអាបពច រចវលចលបបមទេអងមគលេវញ។

+មតើោវនានេមងែតម ើញភាវៈរេអវខលេះ?

-ោវនានេមងែតម ើញភាវៈរេតបលកៗ េាណលននភាវៈរេជានានមន នងលកខណៈពមេេ ននសារពាងគកាយមលើបបជាមកាេះកាឡាា កេ។ 1.១ លកខណៈបលែកៗនៃភាវៈរស

+មតើភាវៈរេតបលកៗអវខលេះតដលោវនានម ើញ? -មានេតវលអតតដលមានេណតឌ នដចសេមមាច េតវេលត Sloth) េតវម ណតបតម Monotreme) 1.២ ផស ល +មតើោវនានេមងែតម ើញថន ផេលតដលជាេាណលននភាវៈរេជានានមនមានលកខណៈ ដចមមឋច? -ផេលតដលជាេាណលននភាវៈរេជានានមនមានលកខណៈតបលកៗអាពភាវៈរេេពវនេា។

+អវមៅជាផេល? -ផេលគជាសាន មឬេណលភាវៈរេតដលមានជវតរេមៅកាលពជានានមនយរមកម ើយ។ 2. ភាវៈរសមៅមបជមកាោះកាឡាបា កស +មតើោវនមធវើការពចារណតដចមមឋច ចាមពាេះភាវៈរេតដលានេមងែតម ើញ? -ោវនានមធវើការមបបៀបមធៀប ភាវៈរេមលើបបជាមកាេះកាឡាា កេមៅកតនលងមផេងមទៀតគមាន លកខណៈខលេះដចោន នងលកខណៈខលេះខេោន ។ 2.១ ការបលៀបប ៀបភាវៈរសបៅលជ បកាោះកាឡាបា កសជាមយភាវៈរសបៅអាបមរកខាងតបង +មតើោវនេមងែតម ើញដចមមឋច កនងការមបបៀមធៀបភាវៈរេមៅបបជាមកាេះកាឡាា កេជាមយ ភាវៈរេមៅអាមមរកខាងតបង? - គភាវៈរេទាងមនាេះមានលកខណៈដចោន ខលេះនងមនដចោន ខលេះ ដចជាបងគយមលើទវបមានបកោា មជើងតចតដលអាចមតាងមលើមដើមមឈើមដើមបេេលករកខជាត ឯបងគយមលើមកាេះមានបកោាមជើងធា តដលអាចមតាងមលើេារអលេសារាយេមបទាន។ េតវនងរកខជាតមៅបបជាមកាេះកាឡាា កេមានកខណៈដចោន ជាមយ េតវនងរកខជាតមៅអាមម រកខាងតបង។ ោវនានទញេមាតកមាថន ភាវៈរេមៅមលើបបជាមកាេះកាឡាា កេមានមដើម កាមណើ តមចញពទវបអាមមរកខាងតបងតតឆលងកាតរយៈមពលដយរ ទបមងសារពាងគកាយនង លកខណៈរបេភាវៈរេទាងមនាេះតបបបបលមៅតាមលកខខណឍ ជវតមៅមលើមកាេះ។ 2.២ ការបលៀបប ៀបភាវៈរសបែលបៅលជ បកាោះបផេងៗនៃលជ បកាោះកាឡាបា កស + តាមការមបបៀបមធៀបភាវៈរេតដលមៅបបជាមកាេះមផេងៗននបបជាមកាេះកាឡាា កេ មតើោវន េមងែតម ើញដចមមឋច? -គភាវៈរេមានលកខណៈខេោន ខលេះដចជាអមណឋើ កមលើមកាេះខលេះមានេនករាងមល ម ើយមកាេះខលេះ មទៀតមានអមណឋើ កមានេនកេាតប ត។ 2.៣ បៃ +មតើអវជាបនោា?

-គជាលកខណៈមយតដលមធវើឱយភាវៈរេ រេរានមានជវត នងបនាពជានេមសេបនង មជឈោឌ នតដលវារេមៅ។ +ចរមរៀបរាបពលកខណៈបនោារបេេតវសាល បមៅមលើបបជាមកាេះកាឡាា កេ។

-េតវសាល បទាងអេមានរបរាង ទា ា នងចាពេះខេៗោន ដចជា បកេ Finch) ចាពេះមានរបរាងខេៗោន មៅតាមរបបអាហារគ បកេេេតវលអតមានចាពេះតច រាងដចមជល ឯបកេេបោបធញដ ជាតមានចាពេះធាទលាយម ើយមាា។ដចមនេះមយើងេននោឌ នថន របរាងនងទា ារបេចាពេះបកេជាទបមងមយតដលមធវើឱយបកេ អាចចកចាណ មដើមបចញេ មជវតនងបនាពជមៅទមនាេះាន។ 3 ការវវតត 3.១ វចាររបសដាវៃ +មតើអវជាការវវតា? -ការវវតាគជាការផលល េបឋរឬបតបមបបមលជាបនាបនាទ បននទបមងឬលកខណៈននភាវៈរេមយ បបមភទមោយឆលងកាតជានានជាមបចើន តដលនាាឱយមកើតនវទបមងេតវឬរកខជាតេាៗ។ +ម តអវានជាេតវមៅមលើមកាេះមានលកខណៈខេពេតវមៅមលើទវប? -គេតវមៅមលើទវបានអតណឋ តមទើមលើមកាេះមាន ការផលល េបឋរ ការតបបបបលលកខណៈ មដើមប បនោានងលកខខណឍ ជវតេា។ 3.២ ជបមើសបដាយមៃ សេ +ម តអវានជាមលចមចញនវពជេតវឬរកខជាតេាៗ? -មបពាេះកនង វងេតវឬចាការរកខជាតមានមលចមឡើងនវឯកតាៈតដលមានលកខណៈតបលកៗ។ មបើ លកខណៈទាងនជេមសេមមៅតាមមេចកឋបតវការរបេមនេេ មនាេះមនេេមបជើេមរ ើេនង ឯកតាៈមនាេះទកឱយបនាពជោចមោយតលក។ ដចមនេះពជេតវសេកឬរកខជាតោាជាមបចើនតបប ខេៗោន ម ើយពជេតវឬរកខជាតនមយៗមឆលើយតបនងតបមវការរបេមនេេ។

+មតើការេកោអាពជមបមើេមោយមនេេផឋលផលបបមយជនដចមមឋចដលោវនេបមាបបក សសាយអាពការវវតា? -គកនងធមាជាតមានដាមណើ រការជមបមើេេតវនងរកខជាតផងតដរ។ 4 ជមមមើសមោយធមមជាត +ចរមរៀបរាបពជមបមើេមោយធមាជាត? -ជមបមើេមោយធមាជាតជាដាមណើ រតដលឯកតាៈមានបនោាមៅនងមជឈោឌ នបបមេើរជាងមគគ អាចរេរានមានជវត នងបនាពជានមបចើនជាងភាវៈរេដនទកនងបបមភទតតមយ ម ើយកតាា តដលជេះឥទធពលមលើជមបមើេមោយធមាជាតមាន ការបមងែើតកនមៅមបចើន តបបមាណ ការ បបតជងមដើមបរេ នងបតបមបបមល...។ ោវនពនយលថន ឆលងកាតតាមរយៈមពលដយរអតងវង ជមបមើេមរ ើេមោយធមាជាតនាាឱយ មានការផលល េបឋរ លកខណៈននបបមភទភាវៈរេ។ បតបមបបមល លកខណៈមានបបមយជនបតវ ានបបមលគរផឋាជាបនាបនាទ បចាមពាេះបបមភទភាវៈរេមយ ឯបតបមបបមលលកខណៈោា ន បបមយជនបតវាតបងមៅវញ។ ការផលល េបឋរមជឈោឌ ននាាឱយមានជមបមើេមោយធមាជាត។ ចាណចេាខានៗននបទេឋវវតានរបេោវនគ៖

o ភាវៈរេមានបតបមបបមលគមានលកខណៈេាមកើតមឡើង o ភាវៈរេបមងែើតកនមៅមបចើនមលើេលប បណតឋ លឱយភាវៈរេមានការបបតជងោន

មដើមប រេនងបនាពជ។ o ភាវៈរេតដលមានបតបមបបមលមានបបមយជនអាចបនោានងមជឈោឌ នអាចរេមៅ

នងបនាពជ ម ើយបញជ នលកខណៈរបេខលនមៅេណតឋ នមបកាយ។ ឆលងកាតរយៈ មពលដយរ បតបមបបមលមានបបមយជនផឋាទកកនងពជ ឬបបមភទភាវៈរេេា។

+មតើអវជាបតបមបបមល? -ឯកតាៈមៅកនងបបមភទតតមយអាចមានលកខណៈខេោន ជាមបចើន។ លកខណៈខេោន រវាង ឯកតាៈមៅកនងបបមភទតតមយមៅថនបតបមបបមល។

មមមរៀនទ២ ភសតតាងននការវវតត

I.បណកមសាយភសតតាងននការវវតត

+ត ើភសេតាងអវខាះដដលបញជា កថាោវរសវវ េ?

-ភសេតាងដដលបញជា កថាោវរសវវ េមាន ផសល ការល លាសរបសអាកបយងៃនស វកបតភេ

តផេងៗ នងេកមងដចគនន ៃនសាររងគកាយ។

១.ផសលៈ(Fossiles)គជាដនៃនស វនងរកខជា ឬជាដផនកមយៃនសររាងគ

ឬជាោវរសទាងមល ដដលរកាេកតៅកនងសលាតាាងពរាបលានឆងន ាមក

តហើយ។

២.តកបៀបតកធៀបការល លាសអាកបយងស វកបតភេតផេងៗ

+ត ើការសតងា ពការល លាសអាកបយងៃនស វឆអងកងតផេងៗតៅដាណាកដាបងនាាឲយតយើង

សននដា នដចតមេចដដរ?

-នាាឲយតយើងសននដា នថា កគបកបតភេៃនស វឆអងកងមានបពវរមដ មយ។

៣.ោពដចគនន ៃនរបផគាសាររងគកាយ

+ត ើមានភសេងតាងអវខាះដដលបងកា ញថាស វឆអងកងទាងអសមានបពវស វដ ១ ?

-ភសេតាដដលបងកា ញថាស វឆអងកងទាងអសមានបពវរមដ មយមានដចជា៖ របផគាកនងដចគនន ( តកគនង ឆអងកនង នងមានឆអងកង)។ សាា បបកេ កពយដហាវ ាង ៃដមនសេ មានរបរាងនងនាេខសគនន ដ មានរបផគាដចគនន ។ ដចតនះវាមានកបតភេដ មយតៅកនងដាណាកអាកបយង។

+ដចតមេចដដលតៅថាសររាងគអមឡក?

-ជាសរងគរាងដដលមាននាេខសគនន ដ មានរបផគាតៅកនងបាងដ មយ។ ដចជា អវៈយវៈខងមខៃនតគន កពយដហាវ ាង ឬក បាដឡន បកេ កបតចៀវ នងមនសេ គជាសររាងគអមឡក។

II.ទនាកទនងសសមសឡាយរវាងមបមភទផសងៗ

+មតើអនកវទាសាសរេាមធវើដចមមាចមដើមបកាណតទានាកទានងតេសេឡាយរវាងភាវរេបបមភទផេងៗ ?

-អនកវទាសាសរេាមធវើការមបបៀបមធៀបម មលគល ADNនងម មលគលបបមតអនននបបមភទមផេងៗ មដើមប កាណតរកទានាកទានងតេសេឡាយរវាងបបមភទភាវរេផេងៗ។ ភាវរេតដលមានទានាក

ទានងតេ សេឡាយជតតតងមានតាណលាោបនយមកលអទតកនងម មលគល ADNនងតាណលាោបអាេតអាម មនកនងម មលគលបបមតអនដចោន ភាគមបចើន។

III.ម ើមកមណើ តមបមភទ

-កបតភេៈជាកកមសាររងគកាយដដលមានរបរាងសសតដៀងគនន តហើយតធវើការបនេពជជាមយគនន បាន

តដយបតងាើ កនតៅដដលោចបនេពជបានតេៀ ។

ក.របាាងភមសាសរសេៈ

-របាាងភមសាសរសេតកើ តឡើងកាលណាពពកតផេងៗក វដបកតចញពគនន តដយសារភនា ភនាេក- កក ឬៃដសមកេជាតដើម។

-កបតភេងាតកើ តឡើង តៅតពលដដលពពកមយក វដបកតចញពពពកមយតផេងតេៀ កន ង កបតភេរបសវា។ ការដបកតចញរយៈតពលដយរតធវើឲយលកខណៈរបសវាមានការវវ េ។

ខ.របាាងជវសាសរសេៈ

-ការតលចតឡើងៃនកបតភេងា បណាេ លមកពការកតកើ របាាងបនេពជរវាងឯក េៈ។ របាាងបនេពជជា របាាងជវសាសរសេ។

+ការបនេពជមនោចកបកព េតៅបាន តដយឯក េៈមានរបរាង េាហាកបដបបនេពជខសគនន ។

+កបតភេខាះសសតដៀងគនន រសតៅមជឈដា នដ មយ ដ បនេពជតៅរដវខសគនន នងដខខសគនន

+ការទកទញរវាងស វញតមា លមានតបៀបខសគនន

+កាដម ញតមា លកនងកបតភេខសគនន មនោចរលាយចលគនន បាន។

មមមរៀនទ៣ កណតមតាផសល

តាមការមបបៀបមធៀបេររាងគមផេងៗរបេភាវរេ ផេលកជាភេាតាងមយបញញជ កថន ភាវៈ រេ វវតា។

*ផេល ជាសាន មឬេាណលរបេភាវរេជានានមដើមតដលបនេលទកមៅកនងេា។

ផេលអាចជាឆអង គបមបសារពាងគកាយ។ សារពាងគកាយទាងអេកបជាបនងជររកខជាត កនងទក កក។

I.កាណផេល

+មតើផេលមកើតមឡើងពអវ?-មកើតមឡើងមោយសារពាងគកាយកបជាបកនងេលាកមមទចកាណ។

+មតើេលាមានបបភពមកពណត?-េលាមានបបភពមកពសេទបកមមទចកាណតដលផោរភាជ បោន មបកាមអាមពើននេមាព ធកខាល ាងកាល ឆលងកាតរយៈមពលមបចើនលានឆងន ា។

+មតើកមមទចកាណជាអវ?-ជាភាគលអតននដឬេលា តដលទកេទងឬទកទមនល រនាាមៅចាកគរមៅ ាតបង ឬាតេមបទ។

+មតើដាមណើ រកមកើតផេលមានប នាា នរមបៀប?អវខលេះ?

-មាន៣រមបៀបគ៖

១.ដាមណើ រកាល យជាេាៈេាណលភាវរេខលេះតដលកបជាបកនងកមមទចកាណតបលងជាេា។

២.ពមពមបៅនងពមពកនងៈពនយលអាពការកមកើតពមពខាងមបៅនងពមពខាងកនង។

.ពមពមបៅ មពលតដលសារពាងគកាយកបកនងកមមទចកាណ បតវរលាយបនាចមាងៗ ម ើយបនេល នវពមពទមទមានទបមងដចសារពាងគកាយ។

.ពមពកនង ទក រនាាកមមទចកាណមកបាមពញពមពទមទមនាេះបមងែើតានជាពមពកនង តដលតបលងជា េលាមានបទងបទយដចសារពាងគកាយ។

៣.ការកោទកសារពាងគកាយទាងមលៈផេលកអាចជាសារពាងគកាយទាងមលកបកនងជររកខជាត ឬកនងទកកក។

II.ការកាណតអាយផេល

+មតើអនកវទាសាសរេាអាចកាណតអាយផេលតាមរមបៀបអវខលេះ?

-តាមរមបៀប២យ ងគ៖

១. ការកាណតតាមសេទបេលាៈ ការេកោពសេទបេលាកមមទចកាណតដលមានផេលអាច ឲយមយើងដងមបបៀបមធៀបអាយផេល។

២. ការកាណតតាមសារធាតវទយេកមាៈ មគអាចកាណតអាយផេលមោយគណនាបរមាណរប ធាតតដលតបកមចញពធាតវទយេកមា។

*សារធាតវទយេកមាៈ ជាសារធាតោា នមេថរភាព វាអាចបាតបកម ើយតបលងជាសារធាតមយមផេងមទៀត។

ឧទ រណៈរា ដយម(Ra )ជាសារធាតវទយេកមាតដលបាតបក ម ើយតបលងជាេាណ(Pb )។

+ចរពនយលវធកាណតអាយផេលតាមសារធាតវទយេកមា។

-មគេាអាងមលើការបាតបកកាបនវទយេកមា(C14) តដលមៅកនងផេលមៅជាកាបនធមាតា(C12) ម ើយផលមធៀបC14/C12មេរ តដលផលមធៀបមនេះមានកបមតមេាើោន រវាងផលមធៀបរវាងC14/C12 កនងសារពាងគកាយ នងផលមធៀបC14/C12កនងមៅកនងបរយកាេ។ តតមបើសារពាងគកាយសាល បC14 ផេល

មៅតតបាតបកជាបនា មោយដងថនមពលតដលផេលមៅេលកាបនវទយេកមាបតមតតេាពាកកណតា លនន ផលមធៀបC14/C12កនងបរយកាេ ផេលមានអាយ៥៧៣០០ឆងន ា។ ប តនាវទយេកមាC14 អាចកាណតអាយ តដលតចជាង៧០០០ឆងន ា។ ដចមនេះមដើមបកាណតអាយផេល តដលមានអាយរាបលានឆងន ាមគមបបើរា ដយម តដល អាចបាតបកម ើយតបលងជាេាណ តដលអាចឲយមយើងមបបៀបមធៀបមដើមបគណនារកអាយផេលតដលមានអាយ មបចើនានមបពាេះរយៈមពលនេការបាតបកពាកកណតា លរបេវា។

III.សារៈេាខានននផផេល

+មតើផេលមានសារៈេាខានដចមមាចខលេះ?

-ផេលមានសារៈេាខានដចជា ឲយមយើងសាគ លបបវតាននការវវតារបេភាវៈរេដចជាការកមកើត ការរកចាមរ ើន នងការវនាេាតបងមៅវញតនបបមភទភាវរេខលេះ ម ើយផេលកអាចយកមកេកោពបបវតាតផនដផង តដរ។

ការេកោមលើផេលមធវើឲយមយើងដង៖

-បបវតាជវតមលើតផនដ សាគ លការវវតារបេភាវរេ

-សាគ លអាយផេល សាគ លអាយេលា