bilim ve teknolojinin İslam coğrafyasındaki gelişimi, giriş, lutfullah duman

Neredeydik ve Şimdi Neredeyiz?

Lutfullah DUMAN

Bilim Tarihi Okumaları / Giriş

BİLİM VE TEKNOLOJİNİN

İSLAM COĞRAFYASINDAKİ

GELİŞİMİ


“Hikmet, değerli bilgiler müminin yitik malıdır, onu nerede bulursa almaya hak sahibidir.” (Tirmizi, İlim 19; İbn Mâce, Zühd

17)

İlim, maldan hayırlıdır. Çünkü malı sen korursun; fakat ilim seni korur. Mal harcamakla azalır, ilim sarf etmekle

çoğalır. (Hz. Ali)Bilim Tarihi Okumaları / LD 2Mayıs 2016


Geçmişini bilmeyen, geleceğini de bilemez.

Geçmişi iyi bil ki, geleceğe sağlam basasın

Nereden geldiğini unutma ki, nereye gideceğini unutmayasın…

Şeyh Edebali’den Osman Gazi’ye

Bilim Tarihi Okumaları / LD 3Mayıs 2016


Bu çalışmanın amacı, belirli bir bilgiyi öğretmek değil

kendimize sormamız gereken «bazı sorulara» yoğun

gündemimizde yer açmaktır.


SORU ?


Nerede Hata Yaptık?


Medeniyet Pazarlaması


F:\Hamidiye P. Sunum\1001-inventions-and-library-of-secrets-turkish-version.mp4

Medeniyet Pazarlaması


Fransa’da 1480-1609 yılları arasında Amerika Hakkında 40 kitap yazılmışken Türkler hakkında 80’den fazla kitap kaleme alınmıştı. (Özlem Kumrular, İslam Korkusu, sf 318; Alıntı: Paul Coles, The Ottoman Impact in Europe, Londra, 1968, sf 152)

Bilgi

Mayıs 2016 Bilim Tarihi Okumaları / LD 8

Bilgi


Bilgi’nin Evirilmesi


+ Bağlam

+ Anlam

+ İrfan

SORU

Çok okuyan mı bilir çok gezen mi bilir?


İlmin Peşinde Bir Ömür

Huneyn bin İshak Hire-Basra-Anadolu’nun çeşitli bölgeleri-BağdatBiruni Harezm-Kas-Rey-Buhara-Ürgenç-Gazne-Hint diyarı-Hendene-Gazneİbn-i Baytar Malaga-Sevilla-Fas-Tunus-Cezayir-Mısır-Antalya-Anadolu-Rum Diyarı-ŞamMayıs 2016 Bilim Tarihi Okumaları / LD 14

8. yy da bilim ve teknoloji cihetinden İslam toplumu ile batı

toplumu arasındaki benzerlikler ve farklılıklar


Parametre Batı Toplumu İslam Toplumu ReferansYazım Malzemesi Gerilmiş deri üzerine Kâğıt teknolojisi kullanılmaya

başlanmıştı. (J.L.-A.M.)Jonathon Lyons, Hikmet Evi, DK, sf. 80 Amin Maalouf, Arapların gözünden haçlı seferleri, YKY sf. 63

Tıbbi müdahale İlkel ve mesnetsiz Cüzzam hastaları ıssız ya bir adaya götürülüp terkedilir, ya bir çukurda bırakılır ya da Fransa’daki gibi aforoz edilirdi.

Bin hekimli ücretsiz hizmet veren hastane. (A.M.) Anatomi ilmine başlanmış, insan vücudu irdeleniyor. (A.M.) Bir gün Leon Kralı Şişman 1.Sancho, kendini tedavi ettirmek için ünlü bir Arap hekimini yanına çağırtmış. Fakat hekimin “Kral bana gelsin!” demesi üzerine kalkmış onun ayağına gitmiş. (956) (V) İbni Cessar isimli Müslüman alim Cüzzam hastalığını inceleyerek tedavisini bulmuş ve “Fakirler için seyahat kitabı” isimli kitabında hastalığın teşhisi ve tedavisini belirtmiştir. (IDY)

Amin Maalouf, Arapların gözünden haçlı seferleri, YKY sf. 63, 128 Voltaire, Türkler, Müslümanlar ve Ötekiler, Zepros, sf. 67 Işık Doğudan Yükselir, Panama Yayınları, sf 145 ve Haberdar.com

İnsanlık ölçüsü Yamyamlık derecesinde gözü dönmüş. Öldürdükleri Müslümanları yiyorlar. (bkz. Haçlı Seferleri)

Kimi şehirler kılıçla alınırken kimi şehirler halka iyi muamele edilerek gönülleri fethetme yoluyla alınıyor.

Amin Maalouf, Arapların gözünden haçlı seferleri, YKY, sf 51,


http://www.haberdar.com.tr/m/index.php?id=33007

Bir Örnek

Usame’den nakil ile Şeyzer’in Frenk Valisi’nin acil doktor rica etmesi üzerine:

Thabet isimli Hristiyan hekim gönderilir.Bacağında çıban (yakı) olan bir şövalye ile veremli sıska bir kadını (diyet) iyileştirmesini isterler. (12.yy)Mayıs 2016 Bilim Tarihi Okumaları / LD 17

8. yy


http://www.atlasofworldhistory.com/index.php

Bir Bilim Toplumu Oluşuyor

El Mansur’un daveti üzerine yıldızların hareketleri hususunda bilgili bir Hintli alim heyeti Bağdat’a gelerek Hinduların bilimsel metinlerini de yanlarında getirmiş ve bu olay erken dönem Arap Astronomisi ve matematiği için önemli sıçrama noktalarından olmuştur. (Jonathon Lyons, Hikmet Evi, Doğan Kitap, sf. 84)



El Mansur sayıları giderek artan ciltlerce Farsça, Sanskritçe ve Yunanca kitabı tercüme ettirmek, nüshalarını çoğaltmak, tetkik etmek ve saklamak için yapılması gereken pek çok işi yaptırmak üzere büyük İran şahlarının kütüphanelerini örnek alarak bir hilafet kütüphanesi kurdu. (Jonathon Lyons, Hikmet Evi, Doğan Kitap, sf. 85)



Bu görevleri yapacak ve sonra bunlara dayanarak yaratıcı ve orijinal yeni çalışmalar gerçekleştirecek olan küçük âlim ordusu için de ayrıca çalışma alanı, idari destek ve mali yardım gerekiyordu. Arapça ’da “Beytü’l Hikme” yani “Hikmet Evi” olarak bilinen kurum işte böyle doğmuştur: Erken dönemde Abbasilerin entelektüel hırsı ve resmi devlet politikalarının toplu olarak kurumsal ve idari ifadesi. (Jonathon Lyons, Hikmet Evi, Doğan Kitap, sf. 85)



Halifenin cariyelerinin dahi zaman zaman özel tercümeler için âlimlere görev verdiği biliniyordu. Yedinci Abbasi hükümdarı Halife el Me’mun’un çocukluk arkadaşı olan eski bir eşkıya, astroloji alanındaki maharetiyle büyük bir siyasi güç ve servet edinmişti. Sonradan üç çocuğu olmuştur ki Musa’nın Oğulları (Beni Musa) diye tanınan bu çocukların hepsi de astronomi, matematik ve mühendislik alanlarında orijinal araştırmalar yapıp diğer âlim ve mütercimlere cömertçe bağışlarda bulunmuşlardır.



… bu uğraş bizzat Abbasi toplumunun ayrılmaz bir özelliği haline gelmiş ve soylu meliklerden tüccarlara, bankerlere ve ordu mensuplarına kadar tüm sosyal ve siyasi seçkin tabaka tarafından gayretle desteklenmiştir. (Jonathon Lyons, Hikmet Evi, Doğan Kitap, sf. 86)


İslam Dünyasında Bilimsel İlerleme

İkinci Abbasi halifesi Ebu Cafer el Mansur için “Abbasi hanedanında ilmi geliştiren ilk kişi ruhen bir canlanma ve aklen bir uyanma gerçekleştirdi” der 1070 yılında ölen Arap tarihçi Said el Endülüsi. (Jonathon Lyons, Hikmet Evi, Doğan Kitap, sf. 85)



•Müslümanlar bilgiyi alırken bir komplekse kapılmadılar.•Avrupalılar Müslümanlardan alırken «düşmanlarından» alma olarak görüyorlardı.•Müslümanlar Yunanlılardan bilgiyi alırken onların ateist olduklarını hiç mesele etmediler. (Hatta Aristo, Hipokrat ve Galen gibi alimler için «üstat» ifadesini kullandılar.)•Müslümanlar kaynak gösterme hususuna çok dikkat ettiler.



•Kilise manastırlarda İslam ilim kitaplarını tercüme ettiler.•Çoğu zaman tercüme için Yahudilerden istifade ettiler.•Çeviri işini yaparken çoğu zaman düşmandan mal kaçırmak anlayışıyla yaptıkları için yeni kazanımlarını Müslümanlara yönelik silah amaçlı kullanıyorlardı. Hal böyle olunca referans göstermemek problem arz etmiyordu. (F. Sezgin)



•Mesela aslı Huneyn bin İshak’a ait olan bir tıp kitabını Hristiyan bir Arap (Costantinus Africanus) Napoli’ye götürüp bir manastırda tercüme edip müellifine «Galen» yazıyor. Bunu 20. yy da Hirschberg ortaya çıkarıyor. (8 yy boyunca kitap Avrupa’da Galen’inmiş gibi anılıyor.)•Aristo’ya isnat edilen kıymetli taşlara ait bir kitap var. Bu kitap aslında İbn-i Sina’nın Kitab-ı Şifa’sının taşlara ayrılan kısmı. Ortaya çıkartan 1928 yılında Holmyard isimli bir İngiliz. (Prof. Dr. Fuat Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri, Timaş Yayınevi, sf. 104)



•Başka bir kaynakta Cüzzam hastalığının tedavisini bulan hekim İbn-i Cessar’ın Cüzzam’a sebep olan haller ve tedavisi hakkında yazdığı kitabı yine aynı kitap korsanı (Konstantin) kendi adıyla tercüme edip Viaticum ismiyle piyasaya sürer. Sicilyalı başka bir mütercimin kendisini şikayet etmesi ile yakayı ele verir ve yakalanır. (Işık Doğudan Yükselir, Panama Yayınları, Sf. 145)



Dersler Hipokrat’ın Aforizm’i, Huneyn bin İshak’ın Questions de medicine ve Razi’nin Guide’si ile başlıyordu. Sonra Sabit bin Kurra’nın Trèsor ve Râzî’nin Kitabü’l Mansûrî adlı eseri ile devam ediyordu. Son olarak Galen’in Risaleleri (Seize traitès), Râzî’nin el-Hâvî’si ve İbn Sîna’nın el-Kanun f’it-Tıb adlı eseri okunuyordu. (Chikh Bouamrane, Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi, İSTEM dergi yıl 7 sayı 2009, sf.388-389)



Tıp mesleği devlet tarafından kontrol ediliyordu. Muhtesip adında bir kamu görevlisi özel olarak görevlendirilmişti. Bu kişi genç hekimlerin Hipokrat Yemini etme törenlerini de yönetiyordu. (Chikh Bouamrane, Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi, İSTEM dergi yıl 7 sayı 2009, sf. 389) bkz. Hipokrat Yemini Grekçe Süryanice Arapça Türkçe



Hicri 319 (M/931) yılında halife el-Muktedir bir hastanın, hekimin yanlış tedavi metodu neticesinde öldüğünü öğrenmesi üzerine, kendi hususi hekimi olan Sinan b. Sabit tarafından (ö. 331/943) imtihana tabi tutulduktan sonra bir şahadetname alamayan her hekimi meslekten men etmesini, muhtesibi olan Ebu Batiha’ya emir verdi. Böyle bir imtihana sokulan hekimlerin sayısı, şöhretleri her türlü şüphenin fevkinde olanlar veya hükümetin hizmetinde bulunanlar hariç, 800’ü geçiyordu. Bu tarihten sonra hekimler, eczacılar ve hastaneler, hisbe’den sorumlu olan muhtesib’in nezaretinde çalışmaya başladılar. (Abbasiler Dönemi İslam Tıbbı ve Toplum Sağlığı, Taner Yıldırım-Ahmet Altungök, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sf. 275)



Kahire’de hastaneler ve kütüphanelerin varlığı Doğu’dan birçok hekimi kendisine cezbetti. Süryani hekim İbnü’n Nefis (öl. 686H/ 1288M) küçük kan dolaşımı keşfetti ve Galen’i kalbin anatomisi konusunda yanılgı içinde olmakla eleştirdi. (Chikh Bouamrane, Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi, İSTEM dergi yıl 7 sayı 2009, sf.388)


Bilime Yön VerenlerRâzi

Mihnetü’t Tabib’de Râzi, tıp öğrencilerinin bitirme sınavının tıbbi incelemelerde nasıl yapılması gerektiğini açıklar. (Chikh Bouamrane, Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi, İSTEM dergi yıl 7 sayı 2009, sf.386)Tedavi ettiği hastaların medikal geçmişini kayıt altına almanın önemini bulmuş ve uygulamaya geçirmiştir. Uzun yıllar sarayın ve Bağdat hastanelerinin başhekimliğini yapmıştır. Kızamık ve Suçiçeğinin farklı hastalıklar olduğunu keşfetmiştir. (http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/people/alrazi)


854-925, Tıp Biliminin Babası

Bilime Yön Verenlerİbnü’l Heysem

İbnü’l Heysem, Gözün görülebilir ışınlar yaydığını söyleyen Öklid ve Batlamyus’a karşı; «Görülecek cismin şekli, ışık vasıtasıyla gözden girer orada mercekler vasıtasıyla nakledilir.»Karanlık kutuyu bulan Optik biliminin öncüsü.


965-1040, Optik Biliminin Öncüsü

Bilime Yön VerenlerCabir İbn-i Hayyan

Müslümanlar Hicri 2. Yüzyılda kimya ilmini bir tecrübi ilim olarak kurdular. Bunu kuran adam büyük bir şahsiyet, büyük bir ilim adamıydı: Cabir İbn-i Hayyan (721-815). Cabir İbn-i Hayyan’ın kitapları 12. Yüzyılda Avrupa’ya intikal etti, ona Geber diyorlardı. Hayvanların da seslerini ifade edebilmek için 700 harflik alfabe üretti. (Prof. Dr. Fuat Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri, Timaş Yayınevi, sf 25, 81)


721-815, Kimya Disiplininin Kurucusu

Bilime Yön VerenlerEl Cezeri

El-Cezeri Cizre’de (Zamanında Diyarbakır, günümüzdeki Şırnak sınırları içindeki) doğdu, Anadolu’da çok gezdi ve araştırma yaptı. Krank kolunu buldu, çark sistemini kullandı, su saatini geliştirdi…Ağırlıklı olarak otomotonlar üzerinde çalıştı.Yaptığı çalışmaları Mühendislik Kitabı (Kitabü’l Hiyel) altında topladı.


1136-1206, İlk Sistematik Robotik Mekanik Sistem Çalışan Bilim adamı

Bilime Yön VerenlerOrijinal Çizimin Dubai İbn Battuta AVM’deki

Kopyası


Bilime Yön Verenlerİbn-i Baytar – Ahmet el Maliki

Botanik alimi ve eczacı, babası baytar (veteriner) olduğu için adını oradan alır. 20 yaşından itibaren Yunan, İslam ve Rum memleketlerini gezdi, numune topladı.Tarlada biten ve ürünlere zarar veren bitkileri tespit etti.1400 bitkiyi tek tek inceledi. 300 bitki ve ilaç tamamen kendi keşfidir.Botanik kitabını bitki çizimleriyle birlikte alfabetik olarak dizdi.


Botanik biliminin bir bilim haline getiren Âlim

Bilime Yön VerenlerEl Biruni – Beyruni

Kendi başına ve birçok hükümdar idaresinde bilimsel çalışmalar yaptı. Coğrafya, Astronomi, Matematik, Jeoloji, Fizik, Botanik, Edebiyat ve Tarih alanlarında çalıştı, eserler verdi.«İnsanların fikir ve içtihatları türlü türlüdür. Ve cihanının ma’muriyeti (İmârı) de bu görüşlerin çeşitliliği ile kaimdir.»

Mayıs 2016 Bilim Tarihi Okumaları / LD 40973-1048, Sayısal Haritacılığı Başlattı

Arapça’dan Batı dillerine giren bazı bilim terimleri


Zenith (Ar. Semtü’r nes) Başın üstündeki yön, başucu. Fr. Chemit Zenith

Azimut (Ar. Es-semt) Yol, yön, cihet.

Algebre (Ar. El cebr, cebir) Zor, zorlama, indirgeme. Ebu Cafer Muhammed bin Musa el Harizmi bir eserinin başlığında El Muhtasar fi hisabi’l-cebr ve’l mukabele şeklinde “El Cebr”i kullanmaktadır.

Algorithme El-Harezmî Arapça metni kaybolmuş sadece Latince çevirisi bulunan “Liber alghoarismi di praktika arismetrice” isimli eserinde yer almaktadır.

Chiffre (Ar. Sıfr) Sıfır. Önce sıfır anlamına gelen “Cifra” sonra gizli yazı anlamına gelen “cifre” ye dönüştü.

Alcohol (Ar. El Kuhûl) Alkol.

Sucre (Ar. Sukker) Şeker.

Arapça’dan Batı dillerine giren bazı bilim terimleri


Abricot (Ar. El berkuk) Kayısı.

Aubergine (Ar. El Badincan, Al Barancan)

Patlıcan.

Échalote (Lat. Ascolania Cepa) Askalan Soğanı.

Orange (Ar. En- Narenc) Narenciye.Pateca Pasteque: (Battiha) Patates.Astrolab (Yun. Astrôlabon, Ar.

Usturlab)Yıldız Tutan.

Rook, Roc (Ar. Rukhh) Rok (Satranç)Safari (Journey) (Ar. Safar) Safari, Sefer.

Türkçe Verintiler Sözlüğü çalışmasına göre, Türkçe’den diğer dillere geçen

yaklaşık olarak sözcük sayılarıÇince 300 Sırpça 9.000

Farsça 3.000 Çekçe 248

Urduca 227 İtalyanca 146

Arapça 2.000 Arnavutça 3.000

Rusça 2.500 Yunanca 3.000

Ermenice 4.260 İngilizce 470

Ukraynaca 800 Almanca 166

Macarca 2.000

Rumence 3.000

Bulgarca 3.500


«Fransa’da 1480-1609 yılları arasında Amerika hakkında 40 kitap yazılmışken Türkler hakkında 80’den fazla kitap kaleme alınmıştı.» (Özlem Kumrular, İslam Korkusu, sf 318 Paul Coles, The Ottoman Impact in Europe, Londra, 1968, sf 152)

Dip Not

«Hicri 1. yüzyılın sonlarına doğru İslam dünyasında okuma yazma bilenlerin sayısı bütün dünyadaki okuma yazma bilenlerin sayısından daha çoktu.» (Prof. Dr. Fuat Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri, Timaş Yayınevi, sf. 120)


Kültür Emperyalizmi

• Dili dünyaya hakim kılmak• Sanatı dünyaya hakim kılmak• Sinema endüstrisi ile dünyaya kültür yayılımı ve

propagandası yapmak• Politik olarak dünyaya siyasi hakimiyet kurmak• Askeri olarak dünyaya etki ve tesirde bulunmak



• Müzeler ile dünyaya bilimsel hakimiyet kurmak(mesela Galileo Galilei Müzesi: Usturlablar, dünya

haritaları, teleskoplar, ameliyat aletleri, doğum aletleri, insan organı maketleri vb…)

Uffizzi Müzesine girmek için haftalar öncesinden randevu almak.

Musée du Louvre a girmek için günler öncesinden randevu almak.

British Museum (Kolonizasyon ve Çalıntı eserler)



Bu arada,

İç Savaş süresince Suriye rejiminin yaktığı yıktığı tarihi eserler, camiler, binalar vb. ile Bu toprakların kültürel mirasını yok eden IŞİD’in ve ESED’in Moğol İstilasından bir farkı var mıdır?



SORU: İslam Medeniyetinin kaç tane adından söz ettiren müzesi

var?


SORU ?


Nerede Hata Yapıyoruz?Bir öğretmen, berber,

mühendis, yönetici, esnaf vs. olarak ne yapmamız gerekir?


Son Söz

Hakikat aramakla bulunmaz, ancak bulanlar hep arayanlardır.

(Bayezid-i Bistami)


Merak Edenler İçin

Jonathon Lyons, Hikmet Evi, DK.Amin Maalouf, Arapların Gözünden Haçlı

Seferleri, YKY.Fuat Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri, Timaş.Voltaire, Türkler Müslümanlar ve Ötekiler,

Zepros.HENDESE Dergisi, Sayı 2, Bilim Tarihi ve

Felsefesi. İslam Korkusu, Özlem Kumrular, DK.


Merak Edenler İçin

http://muslimheritage.com/ http://fstc.org.uk/ http://www.1001inventions.com/ https://www.youtube.com/watch?v=2QPhQ5lw2d

M (1001 İcat, Altın Çağı Keşfedin)

https://www.youtube.com/watch?v=aszZh-17yjk (Asya’nın Kandilleri-El Biruni)


http://muslimheritage.com/

http://fstc.org.uk/

http://www.1001inventions.com/

https://www.youtube.com/watch?v=2QPhQ5lw2dM

https://www.youtube.com/watch?v=2QPhQ5lw2dM

https://www.youtube.com/watch?v=aszZh-17yjk


@lutfullahduman

dumanlutfullah.blogspot.com

lutfullahduman

bilim ve teknolojinin İslam coğrafyasındaki gelişimi, giriş, lutfullah duman

Engineering