bilim ahlaki soruları yanıtlayabilir - sam harris

8/6/2019 Bilim ahlaki sorular yantlayabilir - Sam Harris

1/17

1

nc kitab Ahlaki Grnm Bilim nsan Deerleri Nasl Belirler (2010) ile ilgili bir konferansnn transkripsiyonu .

Akln Sesi ( Voices of Reason)Sam Harris: Ahlaki Grnm ( The Moral Landscape)

Aratrma Merkezi ( Center for Inquiry) New York City7 Ekim, 2010http://www.youtube.com/watch?v=sTKf5cCm-9g&feature=feedf

Michael De DoraYnetim Kurulu yesi Aratrma Merkezi ( Center for Inquiry) New York City

Michael De Dora: yi ve kt, doru ve yanlile ilgili sorularn genellikle bilim tarafndancevaplanamayaca dnlr. Fakat Ahlak Grnm - Bilim nsan Deerleri N asl Belirlerisimli yeni kitabnda Sam Harris bilimin ahlak konular tanmlayabileceini ve tanmlamas gereken tek otorite olduunu; insan deerleri ekilleyip iyi bir hayat oluturabileceini savunmaktadr. Mant ve bilimi szn saknmadan savunduu Harrisin nceki iki kitabnancn Sonu Din, Terr ve Akln Gelecei ve Hristiyan Bir Millete Mektup adl kitaplar New York Timesnen ok satanlar listesine girmitir, nancn S onu ayn zamanda 2005 Penkurgu- d kitap dln kazanmtr.Sam Harris k r amac gtmeyen bilimsel bilgiyi ve laik deerleri topluma yaymay amalayan Project Reasonn (Mantk Projesi) kurucu yesi ve icrabakandr. Stanford niversitesi Felsefe blmnden diplomas ve UCLA1dan Nrofizik doktoras bulunmaktadr.

Hanmlar, beyler daha fazla vakit kaybetmeden karnzda Sam Harris.

Sam Harris: Evet Beni duyabiliyorsunuz. Ho geldiniz, hepinize geldiiniz iin teekkr ederim. Bi raz yavatan alp sesimin daha az tanrsal kmasn bekleyeceim(glmeler).Geldiiniz iin teekkr ederim burada olmak benim iin byk bir onurdur; Micheala, Susana, Aratrma Merkezine 2, Ahlaki Kltr Merkezine3 beni davet ettikleri iin teekkr ederim. Bu ikiorganizasyon da insan durumumuz ve ahlak duygularmzla ilgili konular bilmediklerimizibil iyormu gibi yapmadan aklama abalarnn n cephe sinde yer almaktadrlar. Bu gn size gncel kitabm Ahlaki Grnmn ierii ile ilgili bir k onuma yapacam.Laik topluluklardaki konumalara aina iseniz u ana kadar gerekletirdiklerim iinde en byk tartmay bunun yaratt n gzlemlemisinizdir; sene banda TED4de yaptm konumayiinizde izleyen var m? (alk sesleri).

Bu durumd a gstereceim slytlarn bazlar tandk gelecektir; TEDde iddianz aklamak iin18 dakikanz bulunur, zorunluluk yznden baz ayrntlar atlamanz gerekmektedir. TEDdekikonumama gelen tepkiler gerekten de ok ilgi ekiyiydi; u ana kadar aldm en yapceletiriler bunlar oldu. Ayaa kalkp din tehlikelidir, hayat yok eden samalktr dediinizdekarlaacanz tepkiyi nceden kestirebilirsiniz ancak bilimin insan deerler le ilgilisyleyebilecei baz eyler olduunu ifade ettiinizdegeribildirim olduka ilgin olacaktr.Buakam burada bilimin deerler hakknda syleyebilecei olduka fazladrfikrini savunacam;

1

University of California, Los Angeles.2 http://www.centerforinquiry.net/ 3 http://www.nysec.org/ 4 http://www.ted.com/ (Technology, Entertainment, Design)
http://www.centerforinquiry.net/http://www.centerforinquiry.net/http://www.centerforinquiry.net/http://www.nysec.org/http://www.nysec.org/http://www.nysec.org/http://www.ted.com/http://www.ted.com/http://www.ted.com/http://www.ted.com/http://www.nysec.org/http://www.centerforinquiry.net/


2/17

2

deerlerle kastettiim doru ve yanl, iyi ve ktile ilgili sorular tam manasile ilke olarak insanaklyla ilgili g elienbilim dallarnn alanna dmelidir ve bu balamda aratrlmaldr.

Genellikle olgular ve deerler arasnda bir ayrm varm gibi dnlr, bu felsefi balamdabirsorunsaldr, bilimsel anlamda bir sorunsaldr;bu deerler hakknda bilim hi bir ey syleyemezdemektir. Olgular bilimin ilgi alandr, kinattaki llebilen miktarlarn ilgi alandr; deerler ise asla fizik ya da kimya kanunlarna balayabilecein bir konu deildir ve bunlar bilimselkavramlarla anlamamzn herhangi bir imknya da umudu yoktur . Bu fikrin tamamendorulardan uzak bir yaklam olduunu ancak kltrmzn buna yatkn olduunugzlemlemekteyim. Bu tr bir dnceye varmam hangi deneyimlerin saladn size aklamak istiyorum. Hepiniz bildiiniz zere son alt ylm- ilk kitabm ktndan bu yana- toplumaaka dini eletirerek geirdim; bunu yapmaya baladnzda ilk gzlemlediiniz kiilerin bunuyapmanzn neden yanl olduunu, yakksz olduunu, hemen yapmay durdurmanz gereken bir ey olduunu sylemeleridir. Bunlarla karlamanzn nedeni ise dier nedenler bir yana,dinin ahlak ve insan deerleri anlamlandrmak iin temel oluturduudur.Bu tepkiyiliberallerden alrsnz, lmllardan alrsnz, bu tepkiyi kkten dincilerden alrsnz.Rick Warren le5 dinin geerliliinioturup tartrken sann tanrsallna inanca gerekliliiispatlamak iin verdii rnek nc gnde mezarnn bo olmas deildi, delil aramyordu; tabii ki bu yoluda sana kar deneyecekti ancak verdii ilk neden kutsal kitaplara inan olmadan ahlak deerleretemel oluamayaca idi.

Bunun tamamyla bombo bir ey olduunu dnrdm, bu kesinlikle mantksz bir dncedir ve inan lacak bir ey deildir Tanrnn olunun; kinatn yaratcs sanndirilip llerinarasndan dndne inanmak deildir . Aka eer din sadece bu ynde dahi kullanlabilir olsayd, hi bir ekildeitimat edilecek bir reti ortaya atamazd; bu yanl bir sylemdir . Ancak TEDdeki konumamdan bu yana hatta ondan biraz daha nce- din i eletirdiimizde ortayakartt korkuyu gzlemlersek; bu korkunun anlayla ciddiye alnmaya deer olduunufark ettim. nk srekli birok insanla tanyorum; tantm ok zeki, laik, iyi eitimliinsanlar son

200 senedir ahlak gerekler hakknda konumann artk imknsz olduunu sylyorlar. Tminsanln ortak noktada anlamas ve deerlerle ilgili evrensel bir ereve oluturma kavram-insan hayatyla ilgili en nemli sorular hakknda tm insanln birlikte cevaplar arayabilecei fikri fakat bu sadece bo bir hayaldir ve bunun hakknda kafa yormak iin bile entelektelbir temel yoktur.

Kitaba aktardm, beynime mhrlenmi bir hikyeyisize anlatacam; Salk Enstitsnde6 bir konuma yapyordumve burada yapmak zere olduum trde grltler karyordum.Deerlerin aslnda belirli llerde olgular olduunu, insanlarn ve hayvanlarn esenlii iingerekli sorulara indi rgenebileceini; insan ve hayvan esenlii hakkndaki bilgilerimizin srekliarttn ve bunlar bildiimizden dolay ok ta uzak olmayan bir zamanda Talibann ynetimi

5 Amerikal Evangelist kktendinci rahip. 6 http://salk.edu/ (Biyolojik Aratrma Merkezi)
http://salk.edu/http://salk.edu/http://salk.edu/http://salk.edu/


3/17

3

altndaki Afganistandakigibi bir kltrn temel alabileceimiz her dnce ierisinde ktolduunu syleyebileceimizi; nfusun yarsn kuma torbalarn iinde yaatmaya zorlamannkt olduunu anlattm. Aka, mutlu, salkl gvenli insanlar yetitirme stratejisi asndanktdr diye konferansta konumama ekledim. Tabii ki Taliban adnn byle bilimsel bir toplantda geebilmesi bal bana bir tartma konusudur. Bir konumac bana ynelerek bilimin bak asna gre kadnlarzorla rtmenin yanl olduunu nasl syleyebileceimisordu. Ben de

yanln insanve hayvan esenliini ilgilendiren konular iaret ettiini ve konuyu tm ynleriylesorguladm syledim.O da bana bu senin kendi fikrin dedi. Ben de daha basite ele alarak, her nc ocuun gzlerinin yuvalarndan skld bir toplumun varln hayal ettiimizde,insanln esenliini n planda tutmayan bir kltr bulduumuzu syleyebileceimizi ekledim. Oda bana bu hareketi neden yaptklarna gre deiir dedi. O halde bunu dini nedenlerden dolayyapyorlar; kutsal yazlarnda tm nc ocuklar karanlkta yrmeli ya da buna benzer bir samalk var dedim.Onun ceva b ahlak tartmamzn nasl bir belirsizlie doru gittiinigsterdiinden ilgintir ; "o zaman sen de onlarn hi bir zaman hatal olduklarn syleyemezsin"dedi.

Bu kii benden hemen nce bu konferansta bir konuma yapmt, felsefe ve fen bilimleri zerineihtisas bulunmaktayd, biyo- etik zerine uzmanl vard,o zamandan bu yana Amerikan bakannn biyo-etik kurulunda grevlidir ve bakan bilim ve ilalar hakknda bilgilendiren 13kiilik danmanlar kurulunda yer almaktadr . Yapt konuma konusu ise yalan makinelerininyeterince gelitirilmedenyakala nm terristler zerinde kullanmndaki ahlak sonular ileilgiliydi. Bu kiinin zntsKhalid Sheikh Mohammed 7 gibi birini n sorgulanmas srasnda beyninin Manyetik Rezonansta grntsn aldmzda onun bilisel zrln ihlal etmemizdive zellik le korkusu oksitosin adl beyindeki gven duygusunu arttrc bir hormon verdiimizde

bizle daha iyi ibirlii yapacak olmasyd. Bir tarafta etik hassasiyeti titizce vicdani dncelerinkoul tutarak, hatal atabileceimiz tm admlarn nceden ayrntl bir ekilde ayarlanmasgerektiini savunuyordu.Ancak, ocuklarn organlarnn budanmas rneinde olduu gibi,Afganistandaki insanlar iin gnlk bir gerek olan kadn dmanlnn ve korkun bir kandrlmann dourduu sonularn altnda yatan noktadaki balanty aka karyordu; her neolursa olsun , ben burada gerek bir problem gzlemliyorum.

TEDdeki konumamdan bu yana; felsef ede ok eskiden beri var olmu skc baz tartmalarlailgili ksa savunmalarm yaptmda, bilim adamlarve felsefeciler le konu zerindeki birbiriniizleyen ztlamalarmda hatal bulundum. Bunu yapyorum nk felsefede ahlak la ilgili olan ve bu ynde dikkat etmemize gerek olmayan birok sylem bulunmaktadr. Bu konumada dahi buentelektel geri kalml ieren konular atlayacam. K onumamn ardndan bir soru blmolacaktr, eer iinizde bu tr ahlak dncelere ve bu alanda felsefi inanlar a merakl birileri

varsa ve benim nmzdeki 45 dakika boyunca sylediklerimi dinleyip konun zn bozduumu7 Guantanamo Krfezinde tutuklu olan Pakistanl terrrist.


4/17

4

dnyorlarsa ltfen bir ey sylesinler; ltfen soru sorma esnasnda mikrofona gelsinler, bunuyapamazlarsa konumann sonunda ellerini kaldrp ben bu konuda tartmak istiyorum desinler,fikirlerinizi deerlendirmek iin gerekten sizleri dinlemek istiyorum.

ok uzun zamandan beri evrensel bir ahlaka ihtiyacmz vard; ok belirgin bir rnek vermek

gerekirse II. Dnya Savann kt sonularndan sonra Birlemi Milletler , Uluslararas nsanHaklar Beyannamesini yrrle koymaya alt, Avrupada o zam an olanlarn ardndan bu ok makul bir davrant. Ancak Amerikada ve genel anlam ile Batda sosyal bilimler asndangrlmeye balayan bir problem; Amerikan Antropoloji Kurumunun bildirisini veren odnemdekive gnmzdede baz kadn ve erkek antropologlarn inand gibi bu bouna yaplan bir abadr; blgesel bir kltrn ortaya att herhangi bir insan hakl ar kavram tm insanlamal edilmeye alldndan tamamen geersizdir. Sosyal bilimlerimizin elinden bu kadargeliyordu; daha Auschwitz krematoryumunun dumanlar tterken; bu 1947dedir. Bu problem gnmzde de devam etmektedir ve bu gerekten de beni korkutmaktadr bunu alenen birazsessizce ifade etmek gerekirse; dnyadaki Rick Warren gibilere ok byk bir hareket alanverilmemelidir. A ncak bana artrd; bir gn uyandmzda ahlak doruluk kanaatlerinikullan maya yetkili kiilerin bunlar sadece kt nedenlerden dolay yapyor olduklarn grmemizdir . Kiiler bunlar yaparlar nk ruhani bir sesin onlara ulatn dnrler, baularnda tuttuklar kitabn kinatn yaratcsnn mkemmel szleri olduuna inanrlar vezellikle Mslman dnyas ile aramzdaki atmaya bakarsanz; Amerikadaki Hristiyanhareketinin glenmesine bakarsanz bunu grmek ok kolaydr. Bir sabah kalktmzdaHristiyan bir demagogun Mslman dnyasndaki durumu tam anlam ile anlam olmasn ve bir liberalin bunu an lamam olmasn gzlemlemeyifarz edebilirim ; byle bir dnyada yaamayistemeyiz.

Size anlatmak istediim; olgular deerlerin nedenlerini aklar, doru ve yanln nedenleriniaklar nk doru ve yanl, iyi ve kt bilinli varlklarn esenliinin nedenlerine


5/17

5

balandrlabilirler ; evrensel olarak ite bu deerlendirilebilir. ok basite, iindeki her eyin bazdeneyimler yaayabildii bir kinat hayal edin, her bilinli varlninsanlar, hayvanlar vedierlerinin mmkn olabilenen k t aclara, mmkn olan en uzun zaman boyuncamaruzkaldklarn dnn; bu ktdr. Bunun ktl hakknda bir phe var mdr? Bu gerekten kt mdr?

Bundan daha kts var mdr? Benim u anda sylediklerimi tam manas ilekabul edebilmeniz iin bunun gerekten de ktolduunu anlamanz gerekir. Herkes iin mmkn olabilecek en byk zdrap. Bu ktdr; buna kt demek iinentelekt el bir gnah ilemediniz ktkelimesi bu durumuifade eden tek znedir . er kel imesi eer bir anlam ifade ediyorsa, tam anlam ilehepimizioraya koyan kiiye denilir . Bunun felsefi balamda ihtilafl olduunu dnmyorum; buradasizin nsezilerinizi biraz itmeye alacam, bana gre olgular ve deerler arasndaki ayrmneresinden tutarsanz tutun; gzden geirdiinizde darmadan olur. Burada aslnda neresindentutarsan dalacak olan herkes iin mmkn olabilen en kt aclar aka en kt durumdur.Bundan baka durumlar da vardr ve her ey bundan daha iyidir. Bunu kabullendiiniz andanitibaren bir sreklilik vardr ve aka bu deneyim tabiat kanunlarnn iinden ykseldikeher seviyede bilinci, zihinsel yaam zorladnda, znel deiikliklere yol atnda, bu sreklilik ynnde doru ya da yanl alanlarahareket imkn ba gsterir. Ayn alana ulamak iin farklyollar da olabilir ancak ayn yere ulamak iin sonsuz sayda yol yoktur. Herkesin mmknolanen kt aclardan koruna bilmes i iin doru ve yanl cevaplar bulunmaktadr. Bizim doru veyanllarla ilgili birok nsezimiz vardr ve deneyimle rimizle bunlarn zayfta olsa nceliklerinifark edebiliriz. rnein, ahlak ykmllklerimizi dnyann geri kalann gz nnde

bulu ndurarak dndmzde- aka bir karncaya kar davranmzla bir empanzeye kardavranmz arasnda fark vardr; bu rastlantsal mdr? Hayr; yanltc ok yol vardr, rnein farelerden nefret ederiz, sincaplar sevimli buluruz, nk kabark tyleri vardr . Kabark kuyruun olmamasfareler iin kt ans rnei midir? Onlara kar farkl ekilde davranmak doru mudur? Nrolojik adan byk ihtimalle deildir.Ancak bizdeki bir sezgi bir ekildedeneyimlerimizdeki zenginlii karmzdaki organizmann gelimilii ile orantl hale getirir.Dikkat edilecek nokta bu gerek neridir, bunda hatal da olabiliriz. Beyninizin ne kadar karmak olmas fark etmez, bir karncann beyni bu odadakilerin tmnden daha iyi ekilde mziideerlendirebilseydi bizim bildiimiz her eyi; beynimizin cisimlere kar balantsn alaa ederdi.Bu doru olabilirdi, deilmi?Doru olduunu dnmek iin bir neden var m? Biz olgular hakknda konuuyoruz, biz doruluk iddia eden bilimin grev alanna den neriler hakknda konuuyoruz. Ayn zamanda din de ayn oyunu oynamaktadr, tm deerleri bilinlivarlklarn esenliinin zerine koyar - bilinlilik durumunun deiimini temel alr - ancak din

bunu lmden sonra yapmaya eilimlidir . Siz bu hayatta doru eylere inanrsanz, Tanr ilesonsuza kadar bir mutluluun tadn karabileceinize inanrsnz; bu durumda bilinle ilgilideiikliklerde endieleriniz bunlardr . Bu mantkldr, burada 75 ylnz vardr ve bir de iyi bir konumda sonsuzlua sahipsinizdir ve cehennem bilin olmadan hi bir eydir. Hi bir bilinsizvarlk cehennemde ac ekmez; cehennem bir sorun deildir. Bu durumda deerler gz nnealnrsa, bilinlilik dini endielerin temelidir .


6/17

6

Birok kii bu esenlik kavramnn elastik i bir yapya sahip olduunu, insani deerlere dayanak noktas yapmann zor bir sorunsal olacan dnr . Bunu kyaslamak iin fiziksel salk kavramn dnmenizi istiyorum, fiziksel salk aslnda mulk bir kavramdr, aka dadeimektedir; artk salkla ilgili beklentilerimiz u heykelin yontulduu dnemdeki insanlarn beklentisine gre ok deimitir, bu dnemde ortalama mr uzunluu 25 30 ya civarndayd.Bizim beklentilerimiz gelecekte tamamen deiebilir, bizden sonraki nesiller eksik bir organmzn bir salamender gibi yeniden uzamas beklentisinde olabilir,bu bilimdeki baarlar gz nne alndnda biyolojik adan mmkndr. Peki, bu salk ve hastalkla ilgili tmayrm gnmzde bertaraf etmekte midir? Salkla ilgili bir bilim dalna sahip olmamz mmkn deil midir ? Salk kavramn belirli bir yere otur tmak zor mudur? Hayr, hi de deil;

bizler tp bilimine sahibizdir;hi kimse de tp biliminin felsefi temel yapsnn altn phelerlekazmaz.

Nasl iek hastalna yakalanmak salkszlktr diyebilirsiniz? Belki de lmcl iek hastalna yakalanmak mkemmel bir salkllk durumudur; iek hastalndan lrken sizin kadar salkl olduunu dnen birine ne diyebilirsiniz; onu naslikna edebilisiniz?

Bu gerekte bir sorunsal deildir , onu ikna etmenize gerek yoktur. Buna inananlar n bir ksm delidir, bir ksm da tartmayauygun kiiler deillerdir - i nsan esenliini ilgilendiren; bu hayattanelere deer vermemizi gerektiren sorular bunlardr.

Olgularn ve deerlerin birbirlerinden fark l olduu kavram fiziksel kinat en temel hali ileaklamaya baladmzdagene ker. Suyu ele aldmzda, yaps hakknda baz eyler biliriz,su iki para hidrojenden, bir para oksijenden oluur; bunu aa yukar 150 yldr biliriz.Birisalona girip bu neriden phelenirse ne yaparsnz;su kimyasyla ilgili bir pheciye neyaparsnz, fikirlerini nasl deitirirsiniz? Baz deerlere bavurursunuz, ncelikle bu kiinindnyay anlamaya istekli olmas gereklidir; bu temel bir bilimsel deerdir, nelerin dndnrenmeye almak aslnda bir erdemdir. Benim kimya bilimim dnyada neler olduunu


7/17

7

anlamakla ilgili deildir; bana gre her eyin Tevratla bire bir uyumas gerekirdiyebilir.Kimya kelimesini bu kii istedii gibi kullanabilir ancak gerek bir kimyagerin onaylayaca bir kimya deildir bu; hibir kimyager de belki de ben hayatm boa harcyorum, ben bu adam iknaedemiyorsam demek ki kimyann hibir doruluk pay yoktur deme ykmll altna girmeyegerek duymaz. Bu salo nda bunun doru bir kyas olmadn dnen var m? Bilinli varlklarnesenliini ilgilendiren doru ve yanllarla ilgili analizlerimde bu tr eletiriler almaktaym.

Kanta deer vermek zorundayz; kanta deer vermeyen birine ne dersiniz, kanta deer verilmesiiin neyi kantlamanz gerekir? ( glmeler ) Mantki tutarll deerlendirebilme ihtiyac iinnasl bir mantk kullanabilirsiniz? Entelektel drstlk, parsimoni prensibi 8, matematiksel dzen, bunlarn hepsi deerlerdir. Genel hatlar ile David Humedan alnm bir kavram hepiniz bilirsiniz hibir beyan tam olduu gibi alamazsnz; birinden basite dnyann bulunduudurumla ilgili ne yapacanz ilgilendiren bir aklamay tam olarak hibir zaman alamazsnz;deerlerle ilgili olgular. Biz bilimsel aklamalara sadece beyanlarla varabiliriz; deerlerlevarabiliriz. Suyun ne olduunu sylemenin tek yolu, kanta sayg duyma zorunluluudur, dnyayanlama zorunluluudur, mantk dnce ile tutarl olma zorunluluudur.

Olgular ve deerler arasnda bir kpr kur mann baka bir yolu daha vardr. nanlarn aslndaneler olduuna baktnzdadr bu. Bir inan dncelerimizle dnyay en iyi ekilde tanmlamaabamzdr ve olgular hakknda inanlarmz vardr fakat bu bilimle, tarihle, gazetecilikle; bulunduumuz her alanla birbirine baldr - dnyann durumuyla ilgili nerilerde bulunuruz- burada bir konferans olacabeklentisi ni temel alarak hepiniz bu akam buraya geldiniz. Bu bir dildir, kulanza sylenmitir ya da bilgisayarnzn ekranndan okunmutur.Kendidnceleriniz ve davranlarnzla buna itimat ederek tasarrufta bulun manz salad. te buinanc mitten ayrr; piyangoyu kazanmay mit ede bilirsiniz ama piyangoyu kazandnzainanmak gerekte baz duygulara ve davranlara kapy aar.

Ayn zamanda deerler hakknda da inanlara sahibizdir;ahlak, anlam, ruhaniyet - oumuzunnsezileri vardr bunlar ok farkl eylerdir, inan kelimesinin yanl kullanmdr. Biz aslnda bunlara manyetik rezonans grntlemesi ile baktk, doktora tezimde bunu yaptm ve insanlarMRa soktuk , onlara okumalar iin belirli beyanlar verdik ok basit doru beyanlar. Ancak bunlar birbirinden ok farkl kategorilerde yaptk corafyadan, sradan olgusal bilgilere kadar ;hatta ahlak beyanlar. Ortaya kan ise; inancn ve i nanszln birbirine ok benzediidir .Teknolojideki ilerleme tolerans gz nnde bulundurulduunda fonksiyonel olarak ayndr.Solda tm kategorileri bir arada grmektesiniz, inan eksi inanszlk, sonra matematiive ahlak bilimini ayrdk. Matematik sadece hesaplardan ibaretti, kiiler doru ya da yanl hesaplara bakyorlard, doruyu doru olarak kabul edip, yanllar reddediyorlard. Ahlakla ilgili olarak ocuklara nazik davranmak iyidir gibi evet, doru; ocuklara ikence etmek iyidir hayr,yanl. Beyinin bu iki durumda yaptise ieriinden bamsz olarak tamamen ayns oldu.

Topladmz verileri daha fazla uzatmak istemiyorum ancak, sann bakireden doduunainanmakla baka bir eye inanmamak arasnda ya da hesaplarn doru deerlerini vermekte- beyin bu radikal kesiimdeayn deerlendirmeyi yaptn dnmektedir.

8 En sade ve ak seenee ynelme prensibi (Occamn Usturas).


8/17

8

Sylediim gibi inanlar aslnda gerei dncelerimizde ekillendirmenin en baarl abalardr ve bunu baaryormu gibi bir izlenim edindiimizde bizler buna bilgi deriz. Bunlar gerein onayneltecei her snav gemeyi baaran gerekle ilgili konumalarmzdaki rneklerdir;geemezse onu eleriz. Buradan tam grnmyor ancak inanlarmzla gerekliin st stertt bir blge vardr ancak bilgi olarak nitelendirilemezler onlar tesadf dorulardr;durmu saat prensibi gibi, durmu saat gnde iki kere zaman doru gsterir fakat bir saatin iler durumuna sahip deildir. Birok kii baz eyler hakk nda doru fikirler e sahiptir fakat yanlnedenlerden dolay hakldrlar ve bu yzden gvenilmezler.

Aka dncelerimizde ok ya da az uygunlua sahip olgularn bir btnl, sreklilii vardr ve bunlarn birou insan topluluklarnn refahn ilgilendirir. Her eyin gidebilecei kadar ktgittii bir lkede yaamann mmkn olduunu herkes bilir - bir anlna K ongo gibi bir yere

bakabiliriz , Somaliye bakabiliriz. Bu gibi yerlerde en temel insani ibirlii abalarnn alt gvenduymann olaan dl ileher an oyu lmaktadr. Karlaacanz yan banzdaki yabancDemek istediim, gnlk endieniz satrlarla doranmak ya da uyuturucu bamls askerler tarafndan tecavz edilmektir, bunun dndaki esenliinizi ilgilendiren her ey sizin iinulalmazdr.Biliyoruz ki byle bir durumdan ilerleyerek u anda bizim yaadmz duruma benzer bir yere erimeyi anlamaya yarayacak bir ey vardr. ocuklarnz bytmek, entelektelilgi alanlar, bo zamanlarnz deerlendirmek, insanlarn size medeni ekilde yaklaaca, her ansula karlama endiesi tamadnz bir yer; btn bu eilimler eer ayrntlar aryorsanz olaand karmaktr ancak bunlar insani ilikiler asndan ok temel unsurlardr; tek olmann yasas.

Ahlaki bilimim bunu ayrnt ile aratrmas iddialarma gelirsek; sadece kabul etmeniz gereken busoldakinin gerekten de sadakinden daha kt olduudur ve ikisi arasndaki sregelen devinimrastgele deildir. Bununla ilgili bilinmesi gereken bir ey vardr ve olgular bilimin gelien genel bak asnn iine der.Olgular birok adan ele alnabilinir; biyolojinin bak as elealnarak baklabilinir; gven hissinin imkn dhilinde olmad bir yerde yaayan insanlarn

beynin de aslnda neler oluyor? Bunlarn tamam beyinin durumlardr Bunlarn altnda ise


9/17

9

genler vardr, insanlar baz davranlara yatkn olmaya iterler, gnmzde ruh hastalklarnnnrolojisini daha ok anlyoruz, baz insanlar empati kurmaktan yoksun olabilirler, bu bir

biyolojik fenomendir. Bunlara ekonomik sistemlerden siyasi dzenlemelerekadar ok farklseviyelerden bakabilirsiniz fakat bu arada aka insan aklna dair gelien bilim dalnve beyinianlamak temel zorunluluktur.

Doru cevaplar olmas gerekliliini grmek iin bir kolay yol vardr; dnyada iki insan var olsaydnasl olurdu dnyada sadece iki insan olduunu farz edin ve onlara demve Havvadeyin. K endinize bu artlar altnda bunlarn esenliklerini nasl en st dzeye karabilecekleri ileilgili doru ve yanl cevaplarn olup olmadn sorun; dnyadaki yegne iki kii iin Birinci soru yanl cevap: birbirlerinin suratlarn byk bir kaya paras ile databilirlerAka bu en makbul ibirlii deildir ve bulmakta baarsz olabildikleri onlara ak bakaibirlii imknlar da mevcuttur. Bu nlarn ibirliinin faydalarn fark edemeyecek kiiler olmalarda gerek dhilinde olabilir; birbirlerini ldrp yemeye de alabilirler. Bu seim dier vahihayvanlara kar birbirlerini koruyup medeniyetler kurmak, dnyann durumuna kar ilgi duyarak mzii icat etmek gibi iyi davranlar deildir.Bu deneyim denkleme 6,7 milyar insan dahaeklediinizde nasl deiir? Bence deimez, sadece daha karmak bir hal alr.

Sizden benim Ahlaki Grnm diye isimlendirdiim grnty gz nnde bulundurmanzisteyeceim. Zirveler esenliin var olduu herhangi bir bilinli sisteme; bizim bul unduumuzdurumda ise tm insanla (hmanizm) karlk gelir; vadiler ise mutlak zdrabn zne denk gelir. Burada ilk gze arpan ise oklu zirveler olduudur ve bunlar birbirleri ile uyumsuzdurlar;demek istediim eer birinin tepesinde iseniz ayn anda dierinde olamazsnz, birinin tepesineulamak istiyorsanz bir dierinden uzaklayorsunuzdur. Belki de tartmasz insantopluluklarnn refaha ulamas iin birbirinden farkl yollar vardr, fakat refaha ulamamalar iinde birok yol vardr. nsan mutluluunun birok doru cevabnn olmas doru ve yanlcevaplarn ak bir ayrm olmamas manasna gelmez.Yiyeceklerle bir kyaslama yaparak dikkatinizi ekmek istiyorum, tartmasz yemek iin doru tek bir yiyecek olduunu iddiaetmiyorum, fakat ge rek u ki doru yiyecein ne olduu hakknda ok sayda farkl cevaplarn olmas, beslenme ile ilgili bilim dalnn hibir ekilde sorgulamasna dahi yol amaz. stediinizkadar eitleme de yapabilirsiniz, baz kiilerin yer fstna alerjisi vardr , eer yerlerse lrler; biz bunu kimya ve biyoloji balamnda anlayabiliriz.Bu yiyecek ve zehir arasndaki farkn yolat sonulardaha az belirgin de yapmaz.


10/17

10

Baka bir kyaslamaile satranoyununu dnebiliriz; busezgiyi kavramanz iin u rnee bakarsak: eer bir ey ahlak adan doru ise her zaman dorudur , buna tek bir istisna bulursan,o zaman ahlak doruluk diye bir ey yoktur bununla sk sk karlarz. Yalan sylemek yanlsa her zaman yalan sylemek yanltr, eer bir istisna bulursanz o zaman yalan sylemek yanl deildir ahlak gereklik tamamen buharlam grnmektedir. Satranc dnn, kuralolarak hibir zaman veziri kaybetmeyin eer iyi satran oynayacaksanz takip edilecek bir kuralmdr? stisnalar var mdr ? Kesinlikle evet , baz durumlarda bu yapabileceiniz tek seenektir; baz durumlar da vardr ki bunu yapmak ok zekicedir. Satran mutlak nesnelliin oyunudur,doru ve yanl cevaplar vardr, sonsuz sayda oyunlar vardr, kazanacak ya da kaybedecek her ham leyi tanmlayabilirsiniz. Bu takip edilmesi gereken ok iyi bir prensiptir, buna ramenistisnalar olduunu kabul eder. Yaadmz yerde etik adan takip edilebilecek ok iyi prensipler vardr. stisnalarn var olduu olgusu ahlak gereklerinvar olma i htimali ile ilgili hibir eysylemez. Hala ahlak grnmde en yakn zirveye ilerlemek iin doru ya da yanl hamleler bulunmaktadr.

Bu model ayn zamanda ulalmas ok zor olan bilinseviyelerinin de var olabileceine iareteder. Olaanst aba sarf ederek ulalabilen ya da sadece birka kiinin ulaabilecei, hatta hikimsenin yaayamayaca bir deneyim; ya da bizlerin zeksnn ok zerindeki akllarnulaabilecei seviyelerdir bunlar. Ahlaki grnmdeki asl zirveler bunlar da olabilirler. N aslelde edileceini bilemediimiz, byk bir emek harcandnda kefedilmeyi bekleyen esenliinfarkl biimleri devar olabilir ; belki de hibirimiz genetik adan bunu yapmaya uyumludeilizdir. Bunun hakknda srekli konumak gibi bir huy edindim- phesiz merhametin Tiger Woodslar orada bulunmaktadr. u anda bu kyaslama buna tam uymamaktadr ancak maksadm anladnz; hi kimsenin bir golf topuna doru drst vur may renmediini farzettiinizde, Tiger Woods gibi golf oynama beklentisinin var o lmas mmkn mdr? Hayr,aka hi birimizin gremedii, hepimizi gememiz iin bekleyen bir ufuk izgisi bulunmaktadr.Zihnin olumlu mertebelerine gz attnzda merhametin gerekten de bir tr beceri olduunudorudur . Bir duyguyu kontrol etmek bir tr beceridir, bakalarna empati beslemek bir tr beceridir ve bu beceriler belirli llere kadar gelitirilebilirler; nrobilim de bunudest eklemektedir, isel dnceye ait deneyim zenginlii de bunu destekler. Ancak, aka tm buayrntlar insan akln anlamaya dair gelien bilim dalnn ilgi alanna dmelidir.


11/17

11

imdi zt ahlak alternatiflere iaret ederek endie duymamz gereken bu tr sorunlar hakknda birka dakika konuacam ve sanrm rneklemek iin Mslman dnyasnda grdmzlm ars denilen bu ykselen davrantan dahada uygun bir vaka yoktur. Bu bir ideolojidir ve bu bir gidiattr; zannedersem bu konuya ok az kii drste eilmektedir.Hepimiz bu problemin gerekte olduu kadar dehete drc olmadna mitsizce inanmak isteriz;Amerikan d politikasnn yanl admlar olduu, sraillilerin geri zekll, Filistinlileri kordon

altna almalar gibi. Eer daha iyi dnya vatandalar olursak byk ihtimalle bu problemortadan kalkacaktr. Bence bu gereklikten tamamen kopuk bir fantezidir ve bu yle bir fantezidir ki saysz iyi eitimli zeki akademisyen ve dierleri sadece nazik olmak iin bunahogr gstermektedirler.Demek istediim; baz antropologlar gzmn iine bakarak hikimse cennete inandndan, hi kimse ehitlie ulaacandan kendi kendini havaya uurmaz, bunlarn hepsi birer falsodur, hepsi politikadr demektedirler. te burada Molla mer, UsameBin Ladin ve Klaid Seyh Mohammed bulunuyor; bu de dnyada nelere deer verilmesihakknda fikir birlii iindelerdir; zannedersem bu salonda oturan iki kiinin olabilecek ayrntlar hakkndaki fikir birliklerinden dahi daha fazla bir fikir birliine sahiptirler.Bunlar yan yana ayn sayfadadrlar nk hayata baklarn ayn kitaptan almlardr. Bu kitabn ieriine bir gzatarak herhangi bir bilimle ve insani deerlerin onaylayaca bilimle atmaya girecek sfrlargzden geirmeliyiz.

ncelikli inanlar, kinatn yaratcsnn mkemmel szlerinin melek Cebrail kanal ileMuhammede sunulduudur ve Kuran kesinlikle en st bilgeliin mkemmel sylemidir , her hangi bir galakside herhangi bir toplumun onu amas, orada ya da burada hibir medeniyetin yerine daha iyi bir sistem kurmas mmkn deildir. Buna ramen sadece bu kitapla kaldmzdaya da b u kitabn ieriine maruz kaldmzda en iyi niyetli hislerle dahi syleyecek olsak buhibir ekilde en iyi kitap deildir. Demek istediim hibir konuda en iyi kitap deildir ve sonderece geri kalm, olabildiince yetersiz bir kitaptr. Eer bunu syleyen zellikle bir Mslman ise cezas lmdr. Bu bir problemdir, bu sosyolojik adan kt sonulara yol aan bir problemdir, ekonomik adan kt sonulara yol aan bir problemdir Bu bir problemdir.Buhadi bize de bildiini ret diyebileceimiz alternatif bir ahlak dnce deildir.Biz kesinliklehayata kar bu bak as ile savatayz.K esinlikle mit ederdim ki bu sadece fikirlerin savaolsun fakat bu bir atmadr ve bu inan sisteminin net sonucu; Kurann kinatn yaratcsnnmkemmel kelimeleri olduuna inanmaktr. Bu ok ak bir ttr , sadece ebediyete bir geiistasyonu olan bu hayatta iken uygun tavrlar bize bu mkemmel kitab veren grnmez ilahnniyaz ile bu kitaba ve habercisine doru olarak inanp inanmadnla ilgili olarak br tarafagidii ya son derece keyif verici ya da son derece naho bir ekilde mmkn klacaktr .


12/17


13/17

13

Bu tr bir yaam ekli, ok aina olduumuz bir eyi bize vermitir; intihar bombaclfenomeni. Bu her zaman bize yneltilerek de gerekletirilmez, ounlukla bu vahetin acsnekenler Mslmanlardr . Grntdeki Pakistanda Snni Mslmanlar tarafndanmuhalif olduklar ii Mslmanlarn bombaland bir blgedir ve burada annesinin lsne sarlm bir kz grmektesiniz; aka bu sonular ktdr; her ey grafiklerle tarif edilmez.

Sadece slama musallat olduumu dnmyorsunuz deil mi? Ksaca Katolik kilisesini gzdengeirelim. Burada ok basite elimizde yle bir kurum vardr ki ocuk tecavzclerineendielenmek yerine doum kontroln nlemeye almaktadr. ok aka bilinli davranlarve dnyadakisomut abalar bu yndedir; soykrmdan ok ecinsel evlilii ile alakaldr. Bu altst olmutur; ahlak insanln gelimesi ile ilgili ise bu ahlak deildir; arabn kana dnmesininasla fizik olarak kabul edilmemesi gibidir bu. Tabii ki st ste arabn kana dnmesinin fizii deyimini kullanabilirsiniz, bir konferansta bunu beyan edebilirsiniz; hatta fizii Katoliklerininandklar her eyeuygulayarak Ruhl Kudsn her esnada her yerde var olduunudasyleyebilirsiniz. Dnyada sizin sylediklerinizi ciddiye almak zorunda olan hibir fiziki yoktur.

Neden iyi ve kt, doru ve yanl, hayr ve er kavramlarnn kullanmlarn bu balamda ciddiyealmak durumundayz?

Size ahlak deerlerimizi neden dinden almadmz hakknda birka neden daha vereceim.Kktendinciler dahi kitab deitirmek zorunda kalrlar; altn kurala bakp bu gerekten de bilgecedeyip bu yzden ncili okuyorum derler. Ardndan Deuteronomydeki eer bir kadn evlendiigece bakire kmazsa,onu babasnn evinin kapsna getirip recim etmelisin szne gelince birka istisna dnda her kktendinci Hristiyan ve Ortodoks Yahudi; temel olarak akl bandaolanlarn tamam bunu dikkate almama y mmkn klacak bir yol bulur (glmeler ve alk).Bunun ortaya kartt ise kutsal yazdaki bilgeliinkefili aslnda kutsal yazda deildir, o bizimiimizdedir; daha geni bir bak asnda iyi bir hayat ina eden nedir sorusundadr bu.


14/17

14

Bu grld zere dnyadaki dinlerin dalmn gsteren bir haritadr . Bu blmler grldgibi milletlerin snrlardr; meslektam ve arkadam Richard Dawkins ilk defa buna dikkatekmiti, ben de bunu ondan aldm. Bu doruluun kremizde nasl yayldn gstermez; ok phe uyandrmaldr . Bu ayrmlara bakldnda dindoruluk iine hizmetetmemektedir.Burada zellikle Hindistan rneini ele alrsak; dier dinleri dta brakarak bakarsak fil kafaltanrGanesha nn gerekten de mevcut olduunu kefetmilerdir ve onun gerektende tevecch alnmaldr ; buna inanan var m?

Ben inancn ierisindeki elikilerden bahsetmitim, hem kendisi ile eliir hem de aynandakendisini geersiz klar. Her inancn iinde elikilerin birer modeli bulunur; bu sadece nciliniindeki i elikilerini gstermektedir her bir eri bir ayette bulunan bir nerinin baka bir ayettetamamen rtlm olduu yere iaret eder. Alttaki dz gri izgi ise ayetlerinher bir kitaptakinumaralardr; bu kitaplardaki yzlerce eliki tam anlam ile iddialar geersiz klmaktadrlar. Bukitabn tutarl bir mesaj tamas hibir ekilde imkn dhilinde deildir. - Vaftizci John sa armha gerilirken hapisteydi - Vaftizci John sa armha gerilirken hapiste deildi Bir de uygunsuz bir olgu olarak dinlerimiz su ileyerek en barbarca uygulamalar birbirimizekar yapmamzadestek uzatrlar ; bu yzden kinatn yaratcs sorulabilecek en kolay ahlak sorular cevaplamay baaramamtr, buradaki rnek de kleliktir. Jefferson Davis i savatakiKonfederasyonun bakan; klelii ncilde bulunduundan dolay desteklemekte haklyd; buhibir soruya mahal brakmaz. ncil ne kadar drste okunursa okunsun hibir ekilde kleliilanetlemeye tercman olmann yazlm en iyi rneidir denemez. Klelik hakknda neyin yanlolduunu yazan her hangi bir paragraf gzden geirirseniz geirin, o ncilden deildir. Tanraka bizden kle sahibi olmamz bekler. Bana gre sadece bu bile ahlakmz dindenalmamamz gerektii iddiasn sonlandrr .


15/17

15

Ben farkl yollara doru konuyu ilerleterek insanlar n bilimin ahlak deerleri belirlemesi fikrini phe ile karlamaya baladklar baz durumlara iaret etmek istiyorum. Bunlardan biri ahlak sezgilere kar aykrlk ierir ; bir oununuz bu tramvay problemine ainasnzdr, ahlakn

bilimsel ve felsef adan tartld zamanlarda bu rnek verilir. Boa alnm bir tramvayraylardan aa doru gelmektedir ve aada be ii almaktadr eer onlar kurtaracak hibir ey yapmazsanz tramvay arpp onlar ldrecektir ancak siz bir makasn nndedurmaktasnzdr ve makas evirerek tramvayn ynn deitirip tek bir iinin lmesine yolaacaksnz venet olarak drt hayat kurtaracaksnz. Bu binlerce insana yneltilmi bir sorudur ve bu kiilerin %95 kadar ahlak sezgileri ile kesinlikle yaplmas gereken doru ey o makasevirmektir demilerdir. Bu drt hayat kurtarmayarak ibirlii iinde olamazsnz. Fakat aynsenaryoyu farkl bir maske altnda tarif ederseniz cevap annda tersine dner. Siz kk bir kprnn zerinde durmaktasnz ve ayn tramvay aa doru gelmektedir ve bu be iiyildrecektir ancak yannzda ok iri yar bir adam durmaktadr ve bu adam aaya tramvaynnne atarsanz tramvay duracak ve net olarak drt kiiyi kurtaracaksnz. Buna cevap verenlerin%95 kadar byle bir davranta bulunmann korkun olduunu, bunu yapmann canavarlk olduunu belirtiler. Aslnda aka bu iki senaryonun da bitimindeki sonu ayndr; doru veyanl ile ilgili sezgilerimizi gz nne alnca bunu nasl akla kavuturursunuz? Orada hayr yok tur. Tarif ettiiniz bir ekilde insanlar bunu destekler, baka bir ekilde tarif ettiinizdeinsanlar buna kardr. Ahlaki doruluk diye bir ey nasl var olabilir? Bununla ilgili birok problem vardr - sezgisel fizik kanunlar vardr ya da oumuzonungerekten de tramvay durdurabilecei ile ilgili endieler duymutur.Ancak aka ikisi de birbirinden farkl durumlardr, farkl deneyimlerdir; birinde bir kol ekersiniz dierinde biriniitersiniz ve aslnda birbirinden farkl deneyimlerdir, insanlarn zihinlerini farkl biimde etkiler vegerek bir tanmlama ierisinde douraca sonularn hesabnn verilmesi gerekir. Bunu hibir zaman zemesek dahi, sezgilerimizle bunu deerlendiremezsek dahi; bu iki durum da aslndaayndr tanmladnz bir yol hi doru grnmez ama ahlak doruluk kavramn geersizklmaz.

Kyaslama ile mantk sezgilerimize gz atn, kanz Monty Hall problemini duydunuz? ounuz duymuKanz Monty Hall probleminin doru cevabn bildiine emin?Bu olaslk teorisinde ok tannm bir problemdir ve birok zeki insan bundan dolaymahcupolmulardr. Bu ilk aleni olduunda u ana kadar yaplm zek testleri ierisinde n yksek IQ puann alanPara de dergisi yazar Marilyn von Savant bu problemden nefret etmitir ve dorucevab verdiinde matematikiler tarafndan saldrya uramtr; ona bak zekisin amamatematiki deilsin mesleini mahvetmek zeresin denmitir. Matematik zerinde ok younlam olsanz bile doru cevab unutmak imkn dhilindedir .


16/17

16

Siz televizyo nda bir oyun programndasnzdr, kap ile kar karya kalrsnz; bir kapnnarkasnda araba vardr dier ikisinin ardnda birer kei bulunur. Doru kapy seerseniz arabayalsnz. Peki, 1 numaral kapy setiinizde ve bu probleme ismini veren Monty Hall baka bir kapy aar ve bir keiyi ortaya karr. Soru ise seeneini deitirmeli misindir,sizedeitir ebilmeniz iin bir frsat verir. imdi 3 numaral kapy semek ister misin? Kanz 3 numaral kapy semesi gerektiini dnyorsunuz?

Kanz seimini deitirmesinin fark etmeyeceini dnyor? Tamam Hepimizin paylat ok gl bir sezgi bulunmaktadr. Burada iki kap vardr, birininardnda bir araba dierinin ardnda bir kei bulunur. Niye deiiklik yaparsn? Deiiklik yapabilirsin ve deiiklik yaptnda gerekte ne deiir? Buradaki gerek ise aka doru bir cevabn var olduudur. Deitirmen gerekir, tam bir belirsizlik annda ortadaki kap alarak size bilgi sunuldu ve eer deitirirseniz ansnz 3/2olur, balangtaki ta hmininizde kalrsanz ansnz 1/3 olur. Bunu insanlara akladnzda bazlar bunu kavrayamazlar, doktora tezi savunmamda bunu anlattm, hatta bu slyd kullandm. knaetmem iin drt kii vard ve tez savunmamda bir nro-bilimci bu problemdeki cevabainanmyorum dedi. Bu insanlar iin zordur. Bunu grmek 1000 kap olduunu hayal ettiinizde

daha kolaydr, balangta 1 numaral kapy seersiniz 999 kap kapaldr ve imdi Monty Hallsadece 576. kapy brakarak 998ini de geersiz kld ve deitirmek ister misiniz diye sordu. te bu kiilere daha ak gelmeye balar, burada sana ok bilgi verildiinden tm olaslklar kmtr. nsanlarn bunu zor bulmal arnn ardndaki olgu beklide mantk bir doru yoktur dncesidir, belki de Monty Hall probleminin doru bir cevab yoktur. Ahlakn etki alanndaifte standarda sahibizdir.

Ayn zamanda bizler yanl olduunu bildiimiz algsal sezgilere de sahibizdir.Eminim busalonda u kulelere bakan herkes bunun yandakine oranla daha eik olduunu gryordur;deildir, bu ikisi de ayn fotoraftr.Biz bu sezgilerin etkisinde kalarak yeterince ilerlemegsteremeyiz ve bu nemlidir ve bunun gibi sezgisel hatalar bize baz eyler anlatr, buradakirnek grsel sistemimize iaret eder. Aka bizler hatal ahlaksezgilere de sahibizdir; esenlikleilgili en byk deiiklikleri anlamlandracak olgular takip ederken hata yapabiliriz motiveolmay baaramayabiliriz. Psikolog Paul Slovic tarafndan gerekletirilmi tannm bir deneyde bu Rukiye adl yardma ihtiyac olan kk kz iin ne kadar para verebilecekleri kiileresorulmutur . Bu soru ile karlaan kiiler mmkn olan en st miktarlar verebileceklerini belirtmilerdir. En yksek seviyedeki empatiye sahip olduklarn itiraf etmilerdir. Baka bir gruba bu Musa adl kk erkek ocua ne kadar verecekleri sorulduunda ayn empati ve gerek merhamet duygular gsterilerek ayn sonu alnmtr. Fakat bir dier gruba Rukiye ve Musaya- bu kk kz ve kk erkek ocuk ne kadar verebilecekleri sor ulduunda hem empati hem demerhamet %25 azalmtr. Bu aka bir zellik deildir, bir arzadr. Eer kk kz iin endieduyuyorsanz; ayn zamanda erkek ocuk iin de endie duyuyorsanz onlarn mterek emniyetleri hakknda da endie duymanz gerekir. Eer daha ok ocuk eklerseniz empati vemerhamet derhal dz bir izgi olacak kadar aaya der. Bunu anlamamz salayacak yollar


17/17

17

vardr, eer ok fazla ocuk eklemeye balarsanz buna gcmz yetmemeye balar; abamz boa gitmeye balar.

Dikkatim izi, merhamet kaynaklarmz ve maddi kaynaklarmz nemine gre sralamadaki baarszlmz bir problemdir. Bu gerekte Slovicin adlandrd Soykrm hmali dediimizeye yavaa balanmaktadr. nmzdeki bu olgu tek bir kiinin aclarna kar sonu gelmeyen

bir ilgi harcayabileceimizi gsteren durumdur. Bir yky buna rnek olarak verirsek, 1989ylnda bebek Jessica bir kuyunun iine der . O dnemde CNN en parlak devrini yaamaktadr ve 72 saat boyunca sadece bebek Jessica iin tm ayrntlar ilehaber yaynyapar ve insanlar da

bu olaya kendi zgr seimleri ile ok byk bir endie duyarlar . Fakat Rwandada sadece birkaay iinde 80.000 kiinin katledilmesiduyulduunda ounlukla haber programlarna dahi konuolama mtr ya da zerine ciddi ekilde odaklanlmamtr. Benim izlenimlerime gre bu bizimiin iyi deildir. Bu bir tr ahlak yanlsamadr ve bizim bunun yerine baka bir deerlendirmeyolu bulup, yasalarmza daha iyi hkmler koyup toplumsal kurumlarmz ve vergiuygulamalarmz anlk sezgisel yanlglar a kar bizleri koruyacak ekilde yenidendzenlemeliyiz.

Ve bitirirken sizlerden doruluunu kabul etmenizi istediim; insan ve hayvan esenliinideerlendirebilmemizin ok byk bir nem taddr.Elimizdekilerin tabiat k anunlar ilekstland gz nne alnrsa; bizler olgularn etki alan hakknda konuuyoruz ve hem kiiler iin ve hatta tm bir kltr iin yanl eyleri deerlendirmek insanlar asndan mmkndr.Bunun manas ise insanlarn nceliklerinin lzumsuz yere insani zdraplara yol atdr veinsanln gelimesine kaplar aacak nceliklere sahip olmakta baarsz kalmalardr . Ve bir medeniyet olarak yz yze kaldmz en byk mcadele budur. Bizler paylalan deerleresahip kresel bir toplum kurabilmenin bir yolunu bulmalyz. Bizler ekonomik, evresel ve politik hedefler asndan bir uyum oluturmalyz, kendi izlenimlerime gre gittike daha ok endieuyandrarak aa kanolgu ise bunu yapabilmek iin bizlerin 1000 ylmz olmaddr.Sonkitabm yazma ihtiyacmn altndaki ama ise bilimsel ayrntlar gzden geirmeden nce enazndan doru ve yanl cevaplar arayabileceimiz bir balamn olduunu kabul etmemizgerekliliidir.

Dinlediiniz iin teekkr ederim.

eviren: lteri GNAY [email protected]

bilim ahlaki soruları yanıtlayabilir - sam harris

Documents