ANKARA ÜNIVERSITESI,

SAĞLIK BILIMLERI ENSTITÜSÜ

Bilgisayar Sistemleri (2-2-3)

İşletim Sistemleri

(Bölüm 3 Ek Sunum)

Prof.Dr.Refik SAMET

ADLİ BİLİMLER ANABİLİM DALI

Adli Bilişim Programı

(Tezli Yüksek Lisans II. Öğretim)

Genel Bakış • Bu bölümde aşağıdakileri öğreneceksiniz

– Sabit disk bölmeleri

– Sabit disk biçimlendirmeleri

– Bölme ve biçimlendirme işlemleri

– Disk yönetimi

– Sorun giderme yöntemleri

Disk Kullanımının Temelleri

• Başarılı şekilde kurulmuş yeni bir sabit disk, büyük miktarda bir sektör yığınından daha fazla bir şey değildir

• İşletim sistemi, klasör ve dosyaları oluşturabilmek için bu büyük sektör yığınını organize edebilmelidir

• Sürücünün geometrisi ve devrelerini sistemde kullanılabilir hale dönüştürmek için gerçekleştirilmesi gereken 2 işlem vardır

– Disk Bölümlendirme Partitioning

– Disk Biçimlendirme Format

Bölümlendirme / Partitioning

• Fiziksel sabit diskin elektronik olarak silindir gruplarına ayrılması işlemidir

• Bölme, partitions veya volumes olarak adlandırılırlar

• Bölmeleri Windows altında C: veya D: gibi harflere atanmış olarak “yerel disk” adı ile görürsünüz

• Her sabit disk en az 1 bölüme sahip olmalıdır

• Bölümlendirme işlemi sonrası mutlaka disk biçimlendirme yapmanız veya daha yaygın bilinen ifadesi ile bölmeleri formatlamanız gerekir

Bölümlendirmenin Faydaları • Bölmeler, sabit disk organizasyonunda esneklik sağlar

• Sabit diskinizi ihtiyaçlarınıza göre organize etmenize izin verir

– Örneğin 500 GB'lık bir sabit disk, Windows ve diğer program kurulumlarının depolandığı 150 GB’lık ve kişisel verilerin depolandığı 350 GB'lık iki bölmeye ayrılabilir

– Bu durum aynı zamanda veri ve yazılımların ayrı alanlar içerisinde depolanmasıyla yedeklemeyi kolay hale getirir

• Aynı zamanda tek bir sabit diskin birden fazla işletim sistemi (OS) barındırmasını da sağlar

Bölümlendirme Metodu

• Windows genel olarak 2 bölümlendirme metodu destekler

– MBR (Master Boot Record)

– Microsoft Dinamik Depolama Bölümlendirme Şeması

• MBR bölümlendirme şeması kullanan bir sabit disk temel disk olarak, dinamik depolama bölümlendirme şeması kullanan bir disk ise dinamik disk olarak adlandırılır

Temel Diskler • Temel disk bölümlendirme, bir disk üzerinde MBR ve bölme

tablosu adıyla iki adet çok küçük veri yapısı oluşturur

• Bu yapılar, “boot sector” olarak da adlandırılan sabit diskin ilk sektöründe depolanır

• MBR teknik olarak sistem BIOS’undan açılış işleminin kontrolünü alan küçük bir bit kodudur

• MBR’nin tek işlevi, işletim sistemi olan bir bölmenin varlığını kontrol etmek için bölme tablosunu incelemektir

Temel Disk Bölümleri

• Bölme tablosu iki tür bölme destekler; birincil ve uzatılmış

• Birincil bölmeler başlatılabilir işletim sistemlerini destekler

• Uzatılmış bölmeler ise başlatılabilir değildir

• Her bölmenin ilk silindirinin ilk sektörü, “volume boot sector” yani birim başlangıç sektörü olarak adlandırılır

• Ana başlangıç sektörü bölmeleri tanımlarken, volume boot sector, OS başlangıç dosyalarının yeri gibi bölmesi için önemli olan temel bilgileri saklar

Temel Disk Bölme Sayıları

• Tüm temel disk bölme tabloları dört bölmeye kadar destekler

• Bir diskte en az 1 birincil bölme olması zorunludur

• Buna karşın sadece 1 tane genişletilmiş bölme olabilir

– Buna göre bir diskte 3 adet birincil ve 1 adet uzatılmış bölme olabilir

– Eğer uzatılmış bölme yok ise en fazla 4 adet birincil ayarlanabilir

– Uzatılmış bölmeler bir çok mantıksal parçaya bölünebilir

• Birden fazla birincil bölme, çoklu işletim sistemi uygulamaları için her işletim sistemine kendine ait birincil bölmesini sunmaktadır

Aktif Birincil Bölme

• Bir birincil bölmeye işletim sistemi kurulacağı zaman bu bölme aktif olarak ayarlamalıdır

– Bu sadece tek bir birincil bölme kullandığınızda dahi yapılmalıdır

• Windows kurulumu, hedef diski birincil olarak işaretler

• Aktif bölmeyi el ile değiştirmenizi sağlayan araçlar mevcuttur

Uzatılmış Bölme

• Uzatılmış bölmenin temel amacı, eski DOS işletim sisteminin sabit diskleri destekleyen ilk sürümlerinin birincil bölmeleri yalnızca 32 MB'a kadar desteklemesidir

• 32 MB’dan büyük diskleri desteklemek için Microsoft tarafından geliştirmiştir

• Bir süre sonra tüm işletim sistemlerinin büyük sabit diskleri görmesine rağmen uzatılmış bölme halen desteklenmektedir

• Windows 2000 sonrasında sunucu ve iş istasyonlarında desteklenen yeni bir tür bölümlendirme türüdür

• Dinamik diskler bölme (partition) kelimesini bırakıp onun yerine yığın (volume) terimini kullanmaktadır

• Windows tek bir yığın altında 32 sürücüyü birleştirebilir

• Dinamik diskler de bir MBR ve bölme tablosu kullanır; fakat bu sadece geriye yönelik uyumluluk içindir

• Disk hakkındaki tüm bilgi sabit diskin son 1 MB'ını alan gizli bir bölmededir

Dinamik Diskler

Dinamik Disk Yığınları

• Dinamik disklerle beş yığın türü kullanılabilir

– Basit (Simple), Karışlanmış (Spanned), RAID 0, RAID 1 ve RAID 5

• Basit yığınlar daha çok birincil bölmeler gibi çalışır

– Bir sabit diskin yarısını C:, diğer yarısını D: yapmak istiyorsanız dinamik disk üzerinde basit şekilde iki yığın oluşturursunuz

– Yığın sayısında bir sınırlama yoktur

• Karışlanmış yığınlar tek bir yığın oluşturmak için çoklu sürücüler üzerinde paylaştırılmamış alan kullanır

– Bir miktar risklidir; eğer karışlanmış sürücülerden herhangi biri hata verirse tüm bölme kalıcı bir şekilde kaybolur

• RAID 0 sıralanmış, RAID 1 aynalanmış yığınlardır

• RAID 5 yığınları ise RAID 5 dizilimleri içindirler

– RAID 5 yığını eşit boyutta 3 veya daha fazla dinamik disk gerektirir

Diğer Bölümler • Gizli Bölüm

– Birincil bölüm işletim sisteminde gizlenmiştir

– Genellikle işletim sisteminin yedek kısmını gizlemek için kullanılır

• Takas Bölümü (Swap Partition)

– Sadece Linux ve BSD sistemlerinde bulunur

– Tüm bölüm Windows sayfa dosyası gibi çalışır

– PageFile sistemine göre daha efektif olduğu yaygın düşüncedir

Düşük Seviye (Low-level) Disk Biçimlendirme

• Günlük kullandığımız biçimlendirme veya format kavramı yüksek seviye biçimlendirme kavramını ifade eder

• Düşük seviye biçimlendirme fabrika düzeyinde üretim işlemi sonrasında yapılmaktadır

• Bu işlem ile sabit disk sektör ve izlere ayrılır

• Eski tip sabit disklerde bir bozulma durumunda nadiren de olsa yapılması gerekliyken, günümüz disklerinde kullanıcı tarafından yapılmamaktadır

Sabit Disk Biçimlendirme / Format

• Sabit disk biçimlendirme, bölmelerin dosya ve verileri tutmak için işletim sisteminin kullanabileceği şekilde ayarlanmasıdır

• Yaygın olarak formatlama işlemi olarak da anılır

• İki ana fonksiyonu vardır

– Dosya sistemini oluşturma

– Kök dizin oluşturma

• Biçimlendirme, mantıksal dosya depolama yapıları oluşturulur

• Bu yapılar dosya sistemleri veya “file system” olarak adlandırılırlar

• Dosya sistemi (file system) mantıksal organizasyon şemasıdır

• Amaç disk üzerindeki dosyaların organize edilmesidir

• Teknik olarak işletim sisteminin disk bölmeleri üzerindeki dosyaların izlerini bulmak için kullandığı yapı ve yöntemdir

• Windows’a ait dosya sistemleri FAT, FAT32, NTFS ve WinFS’dir

• Linux’ların kendilerine özgü dosya sistemleri vardır

• Linux, Windows dosya sistemlerini tanır, ancak Windows, Linux’a ait dosya sistemlerini görmez

Dosya Sistemleri / File System

FAT: File Allocation Table

• FAT, dosya bölümleme tablosu sistemidir

• DOS için geliştirilmiş olsa da, günümüzdeki tüm Windows versiyonları tarafından da desteklenmektedir

• FAT16 ve FAT32 olarak bilinen iki türü vardır

• Arızalı ve sağlam sektörleri işaretleyen ve iki sütunlu hesap çizelgesine benzeyen bir yapısı vardır

– Birinci sıra sektörleri indeksler

– İkinci sıra sektörün durumunu tutar (boş, dolu veya arızalı)

– FFF7, sektörün arızalı olduğuna işaret eder

– 0000 sektörün boş ve kullanılabilir olduğunu gösterir

FAT Nasıl Çalışır?

• Sabit diskler için temel depolama alanı bir sektördür ve her sektör 512 byte’a veri depolar

• Eğer bir sektörde 512 byte'dan daha küçük bir dosya depolanır ise sektörün geri kalanı boş kalır ve kabul edilebilirdir

• Asıl işlev, 512 byte’dan büyük dosya depolanmasındadır

• Bu durumda dosya tamamen depolanana kadar işletim sistemi kullanılmayan başka bir sektör bulur ve onu doldurur

• Dosyaya tekrar erişilebilmesi için de, onun hangi sektörler tarafından tutulduğunun hatırlanması gerekir

• FAT, bu dosya parçalarının depolandığı sektörlerin izini tutar

FAT Sınırlamaları

• FAT16’da dosya adları 8 karakterdir ve boşluklara izin verilmez

• Maksimum dosya boyutu 32 MB’tır

– FAT16, sadece 64 K (216) sektorü adresleyebilmektedir

– Sektör boyutları ise 512 byte ile limitli idi

– Maksimum boyut 64K X 512 byte = 32 MB olur

• Sabit disklerin büyümesi ile tek parça 32 MB sınırı kabul edilemez hale geldi

• FAT16 bu soruna kendi içinde “clustering” çözümünü getirdi

• FAT16 için geliştirilmiştir ve günümüzden nadiren kullanılır

• Sürekli olan sektörleri birleştirir ve tek ünite gibi işlem yapar

• Bu birimlere “cluster” yada “file allocation unit” denir

• Sektörlerin yerine bu “cluster” yapıları numaralandırılır

• Bu yöntem ile oluşturulan yapılar 2GB’a kadar veri alabilirler

• Yani FAT16 bir sistemde maksimum dosya boyutu 2 GB olabilir

Kümeleme / Clustering

FAT16’da Dosya Kaydetme Adımları

• Windows FAT'in başlangıç noktasından başlar ve ilk boş işaretli yeri; yani 0000 olarak işaretlenmiş ilk cluster’ı arar

• Eğer bütün dosya bir gruba sığıyorsa Windows FAT içerisindeki grubun durum alanına FFFF (son grup) kodunu yerleştirir

• Eğer dosya birden fazla cluster gerektiriyorsa, Windows sonraki açık cluster’ı arar ve tüm dosya kaydedilene kadar cluster’ları doldurur, durum alanına ise sonraki cluster numarasını yazar

• Son cluster ise dosya sonu kodunu olan FFFF kodunu alır

• Cluster aramada arızalı işaretine denk gelinir ise bu sektör / cluster atlanır

Klasörler

• Dosya, cluster’lara depolandıktan sonra klasörlere kaydedilir

• Windows, dosyayı barındıran klasöre gider ve klasör listesine dosya adını ve başlangıç cluster numarasını ekler

– mom.txt 19234 05-19-07 2:04p 3ABB

– Dosya adı, boyut, tarih/zaman ve başlangıç cluster numarası

• Klasörler de cluster’lar üzerinde depolanmıştır; fakat onlar disk üzerinde bir yerde farklı grup düzeni alırlar

FAT16’da Örnek Depolama

1. İlk sağlam cluster 3ABB bulunur 2. Sonraki cluster adresi durum kısmına yazılır

3. Sonraki cluster adresi durum kısmına yazılır 4. Son cluster’a dosya sonunu ifade eden FFFF yazılır

Parçalanma / Fragmentation

• Fragmentation, dosya parçalarının ardışık olmayan cluster’lara yazılması; yani diske dağılması durumudur

• Cluster’ların peş peşe olmaması dosyasının tekrar elde edilmesini zorlaştırır ve böylece sabit disk yazma ve okuma işlemi yaptığında sistemin hızını düşürür

• Defragmenter, yani disk birleştirme yazılımları, dosyaların kullandığı cluster’ları ardışık hale getirmeye çalışır

• Düzenli yapılması performansı olumlu etkiler

FAT32

• FAT32, FAT16’dan daha uzun dosya adlarına izin verir

• Cluster’ların boyutu, 2 GB’a çıkmıştır

• Her cluster’ı tanımlamak için 32 bit kullanılır ve bu cluster boyutlarının çok uygun miktarlara düşebilmesini sağlar

• Bu şekilde FAT32 disk alanını çok daha verimli kullanabilir

• FAT32 bölmeleri yine de FAT16 bölmelerindeki kadar sıklıkta birleştirmeye ihtiyaç duyar

NTFS • İlk olarak Windows NT sürümleri ile çıkmıştır

• FAT sistemlerine göre gelişmiş 4 önemli özelliği vardır

– Daha büyük disk ve dosya boyutlarına olanak verir

– Gelişmiş güvenlik ve denetim mekanizmaları sunar

– Daha hızlı yazma ve okuma süreçlerini mümkün kılar

– Sıkıştırma ve kota gibi gelişmiş özellikleri vardır

• 32 bitlik bir dosya sistemidir

• Dosya adlarında boşluklarla birlikte 255 karaktere olanak tanır

NTFS Yapısı • NTFS geliştirilmiş dosya ayırma tablosu kullanır

• Kısa adı MFT olan bu tablo, “Master File Table” yani yönetici dosya tablosu olarak adlandırılır

• NTFS bir diskin orta bölmesinde MFT'nin çok önemli parçalarının bir yedek kopyasını barındırılır

NTFS Güvenlik Özellikleri • NTFS, dosyaları ve klasörleri nesne olarak görür ve bu

nesnelere ACL denilen bir özellik ile erişim kontrolleri sağlar

– ACL : Access Control List / Erişim Kontrol Listesi

• NTFS disk üzerindeki bir veriye erişebilmeniz için, ACL listesinde yer alan statülerden birisine sahip olmalısınız

• NTFS ayrıca dosya ve klasörleri şifrelemenize olanak verir

– EFS : Encrypting File System / Şifrelemeli Dosya Sistemi

• Şifreleme dosyaları gizlemez; sadece diğer kullanıcılar tarafından dosyaların okunmasını engeller

• Bir dosyaya erişmek için hem ACL'ye bağlı dosya erişim iznine hem de EFS’ye bağlı şifreye ihtiyacınız olacaktır

Sıkıştırma, Kota ve Cluster Boyutları • NTFS sabit disk üzerinde alan kazanmanız için kişisel dosya ve

klasörleri sıkıştırmanıza olanak sağlar

• Aynı zamanda yöneticilerin kullanıcılar için disk alanı kullanımına limit koymalarını sağlayan disk kotalarını destekler

• NTFS ön tanımlı olarak 2 TB’lık disklere izin verir

• Cluster boyutlarının değiştirilebilir olmasıyla bu limitler ayarlanabilir

• Yakın gelecekte artan disk boyutları bu ayarların daha aktif kullanılmasını gerektirecektir

FAT ve NTFS Karşılaştırması Özellik FAT16 FAT32 NTFS

En Uzun Dosya Adı 8 karakter 255 karakter 255 karakter

Dosya Uzantısı 0 - 3 karakter 0 - 255 karakter 0 - 255 karakter

Maksimum Dosya 2 GB 4 GB Sınırsız

Maksimum Cluster 2 GB 32 GB 2 TB

Maksimum Dosya Sayısı 6.500 Sınırsız Sınırsız

İşletim Sistemi DOS, Win 3.x - 95 Win 9x - Me Win NT – 2000

XP - Vista - 7

Güvenlik Hizmetleri Yok Yok Var

Sıkıştırma ve Kota Yok Yok Var

WinFS: Windows Future Storage • Yanlış da olsa Windows File System olarak da bilinmektedir

• İlk olarak Windows Vista ile çıkarılması planlamış, ancak daha sonra ertelenmiş ve Windows 7’de de kullanılmamıştır

– Klasör dizinleme adı altında kısmen Vista üzerinde kullanımdadır

– Tam olarak Windows’un Vienna sürümünde çıkması beklenmektedir

• NFTS üzerine geliştirilmiş bir uzantı olan WinFS, SQL benzeri veritabanı bazlı bir sistemdir

• Dosya atama tablosunda ilişkisel veritabanı sorguları yapılmasına izin verecek bir sistemdir

Biçimlendirme İşlemi • Biçimlendirme, varsa disk üzerinde eski verileri anlamsız kılar

• Bu yönüyle sorunlu durumlarda sıfırlama veya tamamen silme amacı ile kullanımı da yaygındır

• Ancak veriler bu süreçte gerçek olarak silinmezler

• Bu yüzden hatalı formatlama işlemlerinde, özel yazılımlar ve süreçler ile veriler halen disk üzerindeler ise kurtarılabilirler

• Biçimlendirme işlemi yaygın olarak 3 farklı biçimde yapılır

– İşletim sistemi kurulum ekranlarından

– DOS altından format komutu ile

– Windows altından disk yönetim ekranı ile

Disk Yönetim Araçları

• Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevleri için tüm işletim sistemlerinin bütünleşik disk yönetim araçları bulunur

• Bunun dışında üçüncü parti disk yönetim araçları ile de disk bölümleme yapılabilir

– FDisk

– GParted

– Partition Magic

– Norton Disk Utilities

Disk İşlemleri ve Başlatılabilir Diskler • Disk bölümlendirme ve biçimlendirme işlevlerini yapmanın en

sağlıklı yeri, işletim sisteminin dışıdır

• Eğer kurulu bir işletim sistemi zaten yok ise, zorunlu olarak başlatılabilir bir sürücüye ve sürücü üzerinde disk yönetimini yapabileceğiniz bir yazılıma ihtiyacınız vardır

• Tüm işletim sistemi kurulum CD/DVD ortamları başlatılabilirdir

• Bunun dışında genellikle linux tabanlı olan ve içinde bir teknisyenin ihtiyaç duyabileceği temel yazılımların yer aldığı taşınabilir işletim sistemi CD veya DVD’leri de vardır

• Başlatılabilir bir ortam disket, CD, DVD veya flash bellek olabilir

Windows Kurulumu ile Disk İşlemleri • Windows kurulumunda, bölümlendirilmemiş bir sabit diskiniz

var ise bununla ilgili adımlar otomatik olarak gösterilir

• Eğer “Enter” tuşu ile devam ederseniz, program diskin tümünü tek bir bölüm haline getirir ve kuruluma devam eder

Windows Kurulumunda Elle Bölümleme

• Windows kurulumunda bölümlenmemiş bir alanın üzerinde iken C tuşuna basınız (Create)

• Oluşturmak istediğiniz bölmenin boyutunu girin ve “Enter” tuşuna basarak bölmeyi oluşturun

• Bu şekilde birden fazla bölme oluşturabilirsiniz

Windows Kurulumunda Bölüm Silme • Windows kurulumunda bölümlenmiş bir sabit disk üzerinde

yeni bölümleme yapmak istiyorsanız önce var olan bölümleri silmeniz gerekir

• Bunun için bir bölüm seçili iken D tuşuna basınız (Delete)

• Daha sonra kurulum bu işlemin onaylanmasını isteyecektir

• Bölümleri sildikten sonra bir önceki slaytta anlatıldığı gibi yeniden bölümleme yapabilirsiniz

Windows Kurulumunda Bölümleme Ayarları

• Windows kurulumu bölümleme işleminde ayar olarak size sadece bölümlerin boyutunu sorar

• Bunun dışındaki tüm ayarları otomatik olarak gerçekleştirir

– Tüm sabit diskleri temel diskler yapar

– Daima ilk bölmeyi birincil bölüm yapar ve aktif olarak işaretler

– İlk bölmeye C: sürücü harfini atar

– Diğer bölmelerin donanımsal ayarları ve disk içindeki sıralarına göre sürücü harflerini sırayla otomatik olarak ayarlar

Windows Kurulumunda Biçimlendirme

• Kurulum programı, bölümlendirme işleminin arkasından, kurulumu yapacağınız bölümü biçimlendirmenizi ister

• Bunun için olası seçenekleri (FAT32 veya NFTS) hızlı ve normal biçimlendirme olmak üzere ikişer uygulama alternatifi ile sunar

• Normal biçimlendirmede dosyalar silinir ve bozuk kesim taraması yapılır

• Hızlı biçimlendirmede ise sadece atama tablosu silinir ve var olan dosyalar yok sayılır

• Normal biçimlendirme daha sağlıklı bir yoldur

Windows İçinden Disk Yönetimi • Windows’da disk yönetim yazılımı ile tüm işlemler yapılabilir

• Sadece doğal olarak Windows’un kurulu olduğu bölme üzerine yapılabilecek işlem kısıtlıdır

• Daha çok birden fazla diskin olması durumunda kullanışlıdır

• Ayrıca tüm ATAPI aygıtları ile flash vb. diğer depolama birimleri de bu yazılımın içinden yönetilebilir

• Windows sistemine ekstra bir sabit disk taktığınızda ve disk yönetimini başlattığınızda o yeni diski algılar ve "Sabit Disk Başlatma Sihirbazı"nı çalıştırır

• Yeni kurulmuş bir disk daima temel bir disk olarak ayarlanır

• Yeni bir bölme oluşturmak için diskin ayrılmamış kısmına sağ tuşla tıklayıp "Yeni Bölme"yi seçin

• Yeni bölme oluşturma sihirbazı sizi yönlendirecektir

Disk Yönetimi İle Yeni Bölüm Oluşturma

Disk Yönetimi Bölme Sihirbazı • Yeni bölme sihirbazı olası oluşturulabilir alternatifleri sunar

• Sadece limitler arasında yer alan boyutu girmeniz yeterlidir

• Bölmenin ardından size biçimlendirme seçeneklerini sunar

Disk Yönetimi İle Mantıksal Bölüm Oluşturma

• Eğer bir genişletilmiş bölüm oluşturursanız, bu bölümün üzerinde sağ tuşla tıklayarak bir önceki slaytta anlatıldığı gibi yeni bir mantıksal bölüm oluşturabilirsiniz

Disk Yönetimi ve Dinamik Diskler

• Disk yönetiminde, temel disklerden dinamik disk oluşturulur

• Temel bir diski dinamik diske dönüştürmek için disk üzerine sağ tuşla tıklayarak “Dinamik Diske Dönüştür” seçilir

• Dinamik disk oluşturmak çok hızlı ve basittir

• Ancak dinamik diskten temel diske dönüştürmede öncelikle sabit diskin tüm bölmelerinin silinmesi gerekir ve bu yüzden veriler kaybolur

• Bir bilgisayara takılı birden fazla sabit diski dinamik diske çevirerek tek bir sürücü harfi altında birleştirilebilir

• Windows’da bir bölümü disk yönetimi kısmından veya Explorer içerisinden biçimlendirebilirsiniz

• Sistem diskiniz (genellikle C:) bölümünü biçimlendiremezsiniz

• Disk üzerinde sağ tuşa tıklayıp format / biçimlendir seçeneğine tıklanır

• Bu ekranda da Windows kurulum yazılımında olduğu gibi normal ve hızlı biçimlendirme seçenekleri yer alır

Windows İçinden Biçimlendirme

Dosya Sistemi Hata Denetimi

• Eski Windows sürümlerinde ScanDisk ve CHKDSK yazılımları bulunmaktaydı

• Windows XP ile bu iki yazılım birleştirilmiş ve hata denetimi olarak yer almıştır

• Disk üzerindeki bozuk ve kayıp cluster’ları kontrol eder

• Geçersiz dosya adlarını tespit eder ve düzeltir

• Kayıp zincirleri; yani adları olmayan kümeleri arar ve siler

• Hiyerarşik ilişkileri kontrol eder

Disk Temizleme

• Her disk, bir süre sonra çok miktarda gereksiz veri ile dolacaktır

• Disk temizleme aracı, size geçerli bölüm üzerinde silinmesi mümkün olan dosyaları gösterir ve silmenizi sağlar

– Geri dönüşüm klasörleri

– Geçici internet dosyaları

– Geçici program dosyaları

– Geçici kurulum dosyaları

• Belirli aralıklarla disk temizlemek performansı olumlu etkiler

• Çoğu geçici veriyi bir süre sonra otomatik olarak silmek üzere çeşitli ayarlar vardır

Sabit Disklerden Sorun Giderme

• Sabit disklerle ilgili karşılaşılabilecek 3 temel hata grubu vardır

– Kurulum & Yükleme Hataları

– Veri Bozulması

– Sabit Diskin Bozulması

Kurulum Hataları: Bağlantı

• Bağlantı hataları açılış ekranında kendilerini ifade ederler

– Sabit Drive Error: Sabit disk hatası

– No Fixed Disk Present: Sabit disk mevcut değil

– HDD Controller Failure: HDD kontrolcü hatası

– No Boot Device Available: Başlangıç aygıtı mevcut değil

– Drive Not Found: Disk bulunamadı

• Bu durumda ilk kontrol edilmesi gereken yer kablo bağlantılarının doğru yapılıp yapılmadığıdır

• Daha sonra varsa jumper ayarları kontrol edilmelidir

Kurulum Hataları: CMOS

• CMOS kaynaklı sorunların başında otomatik aygıt algılamasının kapalı olması gelir

• Her zaman CMOS’dan otomatik algılama açık olmalıdır

• LBA modunun kapalı halde olması da sorunlara sebep olabilir

• LBA modu özel olarak gerekmedikçe sürekli açık olmalıdır

• Eğer otomatik algılama, söz konusu diski görme konusunda hata verirse bu muhtemelen bağlantı problemidir

• Bu ayrıca S.M.A.R.T fonksiyonlarının size yardım edebileceği bir zamandır

Kurulum Hataları: Bölme ve Biçimlendirme

• Sistem diskinizde olan bölme ve biçimlendirme hataları açılış ekranında hata verir ve işletim sisteminiz açılamaz

– Drive Is Not Accessible: Sürücüye erişilemiyor

– Invalid Media Type: Geçersiz ortam türü

• Her iki durumda da sabit diskiniz CMOS’da sorunsuz görünür

• Eğer sorunlu disk sistem diskiniz değil ise aygıt yöneticisi ve disk yönetimi içinden de sabit diski görebilirsiniz

– Bu durumda bölme hatası var ise windows explorer içerisinde ilgili sürücü görünmeyecektir

– Biçimlendirme hatalarında ise sürücü görünür; ancak girmek istediğinizde biçimlendirilmesi gerektiğine dair uyarı alırsınız

Veri Bozulması

• Veri bozulması hatasının başlıca sebepleri güç dalgalanmaları, hatalı kapatmalar, hatalı takılan medya veya virüsler olabilir

• Veri bozulması Windows’da hata mesajları üretir

• Eğer çekirdek başlangıç dosyaları bozulursa Windows açılamaz

• Bu sorunlardan herhangi biri için ilk çözüm, bir hata denetim yazılımı çalıştırmaktır

• Hata denetleme disk üzerinde kötü kümeleri işaretleyecek ve mümkünse veriyi iyi bir kümeye taşıyacaktır

• Eğer hata denetimi Windows'un yüklenmesi için gerekli olan kritik öneme sahip dosyada hata verirse o dosyanın kurulum ortamından tekrar yüklenmesi denenebilir

• Sistem dosyaları Windows kabin (cab) dosyalarında bulunur ve bunların içinden çıkartılmaları gerekebilir

• Örneğin EXPAND e:\I386\*.CAB -F:OLEPRO32.DLL komutu, dizindeki tüm CAB dosyalarını inceler ve dosyayı bulur

Bozulan Sistem Dosyalarını Kurtarma

• Eğer disk denetleme yazılımını çalıştırdıktan sonra aynı hata görünmeye devam ediyorsa sürücünün bozuk sektöre sahip olma şansı yüksektir

• Yeni çıkan tüm disklerin neredeyse hepsi kötü sektörleri sürekli şekilde kontrol eden bütünleşik hata doğrulama kodu (ECC) gibi bir avantaja sahiptir

• Bozuk bir sektördeki veriyi almak için genelde üçüncü parti bir yazılıma ihtiyacınız olur

• SpinRite programı genellikle çok kötü hasar görmüş sektörlerdeki veriyi dahi kurtarma konusunda etkili algoritmalara sahiptir

Bozuk Sektörlerdeki Veri

Sabit Diskin Bozulması

• Bir sabit disk fiziksel olarak zarar görürse herhangi bir servis teknisyeninin onu düzeltmek için yapabileceği hiçbir şey yoktur

• Fiziksel sorunlar kendilerini iki yolla açığa vururlar

– Disk uygun bir şekilde çalışır fakat çok ses yapar

– Disk hiç çalışmaz

• Disk anormal sesler üretmeye başladığında önemli verinizi yedekleyin ve diski değiştirin

• Disk hiç çalışmıyorsa kurulum sorunlarına ait adımları kontrol edin

• Buna rağmen disk sistemde görünmüyor ise bozulmuştur

Üçüncü Parti Disk Yönetim Araçları

• Disk yönetimi iyi bir araçtır fakat bazı durumlar için sınırlıdır

• Üçüncü parti disk yönetim araçları esnek biçimde veriyi bozmadan bölüm oluşturma, değiştirme ve silme imkanı tanır

– PartitionMagic

– VCOM’s Partition Commander

UNIX

• Kökleri 1965 yılında MIT, AT&T Bell Labs ve GE'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System) projesiyle atılmıştır.

• MULTICS projesinin temel hedefi birden çok kullanıcının eşzamanlı veri paylaşımını sağlamaktı.

• 1969 yılında proje karmaşık bir hal almaya başlamış ve AT&T Bell Labs projeden çekilmiştir. Ancak aynı yıl içinde, Bell'de araştırmacı olarak çalışan Ken Thompson'ın MULTICS programını simüle eden bir dosya sistemini kodlamasıyla Unix'in ilk sürümü ortaya çıkmıştır.

UNIX

• 1971 yılında Bell laboratuarlarında çalışır hale getirilen ilk UNIX sürümü assembler ile yazılmıştı.

• 1973 yılında Ken Thompson, C derleyicisinin yaratıcısı Dennis Ritchie ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodladı.

• Böylece Unix, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu.

• 1978 yılı Unix için çok önemli bir yıldı. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekteştirecekti: BSD (Berkeley Software Distribution) ve System V.

UNIX BSD

• Berkeley Üniversitesinde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı.

• Bu sürüm, kaynak kod üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı ve orijinal Unix kaynak kodunun %90'ı değiştirildi.

• Sanal bellek (virtual memory), Sendmail, TCP/IP desteği, vi ve C shell gibi metin düzenleme programları ilk olarak BSD sürümünde yer almıştır.

• Linux, Mac OS X, NextStep, (NeXT), Sun OS 4.x ve ULTRIX (DEC) gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir.

UNIX System V

• Bell, Unix'in ticari olarak varlığını sürdürebilir bir ürün olacağını düşündü ve ürünü lisansladı.

• System V işletim sistemi, konsorsiyum tarafından ortak bir standartta geliştirildi ve yeni özellikleriyle daha güçlü, güvenilir ve güvenli bir sistem oldu.

• O yıllarda System V ticari olarak en çok desteklenen ürün oldu.

• Bell'de gerçekleştirilen Tüm System V ürünlerinin lisans hakkı Unix System Laboratories'e aitti.

• Bunlara örnek olarak AIX (IBM), Digital Unix (DEC), HP-UX (HP), IRIX (SGI), SCO UNIXware ve Sun OS 5.x/Solaris (SUN) verilebilir.

Günümüzde UNIX

• BSD ve System V'in birçok komut ve özellikleri birbirine benzemektedir. Unix'in çoğu sürümünde her iki yaklaşımdan da faydalanılmıştır.

• 1993’te AT&T UNIX Sistem Laboratuarını Novell'e satılmıştır.

• 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi The Open Group'a devredilmiştir.

DOS (Disk Operating System)

• DOS ufak ve basit bir işletim sistemi olup, ana görevi disket ve sabit disk gibi saklama ortamlarının yönetimidir.

• Kişisel bilgisayar (PC) piyasasına giren IBM ürettiği Intel 8086/8088 işlemcili PC için bir işletim sistemi aramaya başlamıştır. O zaman hakim sistem CP/M olduğundan IBM de kullanmak istemiş fakat Digital Research ile anlaşamayınca o zaman küçük bir firma olan Microsoft’a yeni bir işletim sistemi siparişi vermiştir.

• Microsoft QDOS (Quick and Dirty OS) isimli sistemi alıp CP/M uyumluluğu ekleyerek apar topar (ve bir sürü hata içeren) DOS 1.0 sürümü piyasaya çıkarmıştır.

DOS (Disk Operating System)

• IBM bir hata yaparak DOS’un satış iznini Microsoft firmasına vermiştir (bu hata dev bir şirketin doğuşu olmuştur).

• DOS’un Microsoft tarafından satılanı MS-DOS, IBM tarafından satılanı PC-DOS (veya IBM-DOS) adıyla bilinir.

• DOS 3 sürümüne kadar iki DOS sürümü birbiri ile aynı iken, hızla büyüyen Microsoft’un, IBM OS/2 işletim sistemi çalışmasından ayrılıp rakip olarak Windows 1.0 çalışmalarını başlatması şirketlerin arasını açmıştır.

• Bundan sonra da iki DOS sistemi altında bazı farklılıklar ortaya çıkmaya başlamıştır. MS-DOS son kullanıcıya yönelik özellikleri öne çıkarırken IBM-DOS ağ ve iş özelliklerini öne çıkarmıştır.

FreeDOS

• Microsoft 1981-2000 yılları arasında birçok farklı DOS sürümü geliştirmiştir. Son sürüm Windows ME içinde yer alan MS-DOS 8.0 olmuştur.

• Microsoft'un 2000’de MS-DOS'u geliştirmeyi durdurması üzerine DOS'u yaşatmak için açık kaynaklı bir işletim sistemi olan FreeDOS doğmuştur. (www.freedos.org)

• Amacı DOS ile %100 uyumlu olmaktır ve bu hedefe neredeyse tümüyle ulaşılmıştır.

Microsoft Windows

• 1985 yılında piyasaya sürülen Windows 1.0 aslında DOS için bir grafiksel kullanıcı arayüzü idi.

• 1987’de 2.0 ve 1990’da 3.0 sürümleri satışa sunulan Windows’un 1992’de satışa sunulan 3.1 sürümü ile kullanım oranı iyice arttı.

• 1995 yılında 32-bit mimariye sahip (Fakat yine DOS tabanlı çalışan) Windows 95 piyasaya çıktı.

• Ev kullanıcılarını hedefleyen 1998’de satışa sunulan Windows 98 ve 2000 yılında satışa sunulan Windows ME yine DOS tabanlı idi.

Windows 1.0

Microsoft Windows

• 1987’de 2.0 sürümü satışa çıkmıştır.

• Yeni grafiksel ofis uygulamaları olan Excel ve Word for Windows (Windows için Word) programlarının işletim sistemi içine dahil edilmesi ofis kullanıcılarının da bu işletim sistemini kullanmasını sağlamıştır.

• Bu sıralarda Aldus isimli bir yazılım firmasının Pagemaker ürününün Windows sürümü çıkarıldı.

• Önceki sürümleri yalnızca Macintosh'ta çalışıyordu.

• Bu olaydan sonra üreticiler programlarının Windows sürümlerini de hazırlamaya başladı ve Microsoft Windows'un yükselişi başlamış oldu.

Windows 2.0

Microsoft Windows

• Microsoft Windows asıl başarısını 1990'da yapılan Windows 3.0 ile kazanmıştır.

• Yerel uygulamalarda geliştirilmiş kapasiteye ek olarak, Windows gerçek bellekler sayesinde kullanıcıya 386'daki MS-DOS tabanlı yazılımlara nazaran daha iyi çoklu görev yapma imkânı sunuyordu.

• Intel'in 8086/8088'den 80286 ve 80386'ya bütün işlemcilerinde çalışabilme başarısı da vardı.

• Ayrıca metin tarzı programları pencere içinde çalıştırabiliyor ve dosyaları liste şekliyle bir dosya yöneticisinde gösterebiliyordu.

Windows 3.0

Microsoft Windows

• Microsoft, 1993 yılında Windows 3.1'i geliştirdi.

• Windows'un bu sürümü Windows 3.0'a bazı küçük yenilikler getiriyordu.

• Ölçeklendirilebilir TrueType yazı tiplerinin görüntülemesi sağlandı.

• Bazı hatalar düzeltildi.

Windows 3.1

Microsoft Windows

• Arayüzde ciddi bir değişikliğe gidilen bu sürüm, • 255 karakter dosya isimleri

• dahili Internet Explorer

• Masaüstünün işlevsellik kazanması,

• Başlat düğmesi

gibi son kulanıcıya hitab eden özellikler de içeriyordu.

• Tamamen 32-bit olarak tasarlanmıştı.

Windows 95

Windows 98

Windows ME

Windows NT Ailesi

• 1993 yılında sunucu pazarını hedefleyen Windows NT 3.1 piyasaya sürüldü. Grafiksel arayüzü Windows 3.1’e benzeyen bu işletim sistemi çok farklı bir altyapıya sahipti. Bu nedenle NT (New Technology) ön eki getirildi.

• 1994’te 3.5, 1995’te 3.51 ve 1996’da 4.0 sürümleri satışa sunuldu.

• 2000 yılında piyasaya sürülen Windows 2000 ve bu tarihten sonra geliştirilen tüm Windows işletim sistemleri NT çekirdeğine sahiptir.

Windows NT Ailesi

• 2000 Windows 2000 NT 5.0 • 2001 Windows XP NT 5.1 • 2003 Windows Server 2003 NT 5.2 • 2006 Windows Vista NT 6.0 • 2008 Windows Server 2008 NT 6.0 • 2009 Windows 7 NT 6.1 • 2009 Windows Server 2008 R2 NT 6.1 • 2012 Windows 8 • 2013 Windows 8.1

LINUX

• Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sistemine dayanmaktadır.

• Helsinki Üniversitesi'nde bilgisayar mühendisliği öğrencisi olan Linus Torvalds'ın 1991 yılında Intel'in yeni işlemcisi 80386'nın korumalı kip mimarisini denemek üzere geliştirmeye başladığı Unix tabanlı bir işletim sistemi çekirdeğidir.

• Linus Torvalds boş zamanlarında Minix’den daha iyi bir Minix işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux çekirdeğini oluşturdu.

LINUX

• 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı.

• Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıştı.

• İşletim sisteminin çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı.

• a.x.y şeklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir.

Özgür Yazılım Nedir?

• Özgür yazılım, 4 farklı özgürlüğü temel alır: – Hangi amaç için olursa olsun, programı çalıştırma

özgürlüğü

– Kendi ihtiyaçlarınıza uyarlamak için programın nasıl çalıştığını öğrenme özgürlüğü (Kaynak koduna erişim bunun için bir önkoşuldur)

– İhtiyacı olanlara yardım edebilmeniz için programın kopyalarını dağıtma özgürlüğü

– Bütün toplumun faydalanabilmesi için programı iyileştirme ve yaptıklarınızı halka açma özgürlüğü (Kaynak koduna erişim bunun için bir önkoşuldur)

Kaynak: www.gnu.org

Linux Dağıtımları

• Farklı çalışma grupları tarafından Linux çekirdeği üzerinde geliştirilmiş olan işletim sistemlerine Linux Dağıtımları denir.

• Bilgisayara kurulmadan CD, DVD veya USB Bellek üzerinden doğrudan çalıştırılabilen dağıtımlar da vardır.

• Linux dağıtımları daha çok sunucularda kullanılmasına rağmen masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda da kullanım oranı artmaktadır.

• Gömülü sistemlerden, süper bilgisayarlara kadar birçok donanım türünde kullanılan Linux dağıtımları da vardır.

Linux Dağıtımları:

• 1992 yılında Patrick Volkerding tarafından yaratılan Slackware Linux, en eski Linux dağıtımıdır.

• Grafiksel konfigürasyon araçları ve basit arayüzler sunmaktan ziyade, sizin Linux'a aşina olmanızı bekleyen bir yapıya sahiptir.

• Diğer dağıtımlar geliştirmesi zor fakat kullanması kolay arayüzler sunarken, Slackware'de her şeyi çeşitli konfigürasyon dosyalarını düzenleyerek halletmeniz gerekir.

• Bundan dolayı Slackware kullanmayı düşünen acemiler Linux öğrenmek için zaman harcamaya hazır olmalıdırlar.

Linux Dağıtımları:

• 1993 yılında ABD’de kurulmuş Red Hat şirketinin geliştirdiği ticari Linux dağıtımıdır.

• İyi test edilmiş, nispeten kararlı bir Linux dağıtımı olması nedeniyle, dünya çapındaki sunucuların bir çoğunda tercih edilmektedir

• Hata rapor etme ve beta programlar kullanıcılara açıktır ve çok sayıda e-posta listesi bulunmaktadır.

Linux Dağıtımları:

• Red Hat Linux un devamı olarak adlandırılabilecek Fedora Core hiçbir kar amacı gütmeyen bir organizasyon tarafından üretilmektedir.

• Her ne kadar bir zamanlar efsane olan Red Hat kadar büyük bir popülerliği yoksa da Linux dünyasının en sevilen ve en başarılı dağıtımlarından biridir.

• Mandriva veya Suse kadar olmasa da oldukça güncel paketlere sahip Fedora onlardan daha sağlam ve kararlı bir dağıtım olması ile ünlüdür.

Linux Dağıtımları:

• Gaël Duval tarafından başlatılan Mandrake Linux projesi Connectiva Linux ile birleşmesinden sonra adını Mandriva olarak değiştirmiştir.

• Geliştiriciler, Red Hat dağıtımından yola çıkmış, varsayılan masaüstünü KDE'ye çevirmiş, kullanımı çok kolay bir kurulum ekleyerek "Linux'un kurulumu zordur" düşüncesini bertaraf etmişlerdir.

• Alternatif bir işletim sistemi denemek isteyen ev kullanıcıları arasında oldukça popülerdir.

Linux Dağıtımları:

• Almanya'da hazırlanmakta olan bir Linux dağıtımıdır.

• İsmi "Software und System Entwicklung" ("Software and system development") sözcüklerinin baş harflerinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

• SuSE dağıtımı 2003’ten beri Novell şirketine aittir.

Linux Dağıtımları:

• En yaygın Linux dağıtımlarından biridir.

• Mepis, Ubuntu, Yoper, Knoppix, Libranet, Linspire, Xandros ve Adamantix gibi birçok Linux dağıtımına da kaynak teşkil etmekte ve Google başta olmak üzere iyi tanınan birçok Web sitesinde de tercih edilmektedir.

• Farklı işletim sistemi çekirdekleriyle birlikte i386, AMD64, PowerPC, SPARC, DEC Alpha, ARM, MIPS, HPPA, S390, IA-64 gibi çok sayıda donanım platformunda da çalışabilmektedir.

Linux Dağıtımları:

• Debian’ı temel alan Ubuntu'nun hedefi ortalama bilgisayar kullanıcılarına kullanımı ve kurulumu oldukça basit, güncel ve güvenli bir işletim sistemi sunmaktır.

• Güney Afrikalı bir girişimci olan Matthew Shuttleworth'ün sponsor olduğu Ubuntu, bir şirket içinde değil, bunun aksine dünyanın çeşitli yerlerindeki programcılar sayesinde geliştirildi.

• 2004 yılında ortaya çıkan Ubuntu aldığı %30'luk oyla, 2007 yılında masaüstü kullanımında en gözde Linux dağıtımı seçilmiştir.

Linux Dağıtımları:

• Türkiye'de Fedora üzerinde geliştirilen Turkuaz, Gelecek ve Mandrake üzerinden geliştirilen Turkix, Armador OS 2006 gibi projelerden sonra TUBİTAK bünyesinde Pardus isimli bir dağıtım geliştirilmektedir.

• Pardus her seviyede bilgisayar kullanıcısının kolayca kurup kullanabilmesi amaçlanarak geliştirilmektedir. Bu nedenle kurulumundan yönetimine kadar pek çok araç ve teknoloji Pardus geliştiricileri tarafından özel bir proje olarak geliştirilmektedir.

Linux (sunucu-süper bilgisayar)

• Linux ürünleri sunucu işletim sistemi olarak uzun zamandır oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır, 2008 Eylül ayında Microsoft CEO'su Steve Ballmer, dünya genelinde web sunucularının %60'ında Linux'un, %40'ında Windows'un kullanıldığını itiraf etmiştir.

• Linux dağıtımları, süper bilgisayarlarda işletim sistemi olarak da yaygın şekilde kullanılmaktadır: Kasım 2010 tarihinden beri en iyi 500 sistem arasında 459'u (%91.8) Linux dağıtımı kullanmaktadır.

• Ayrıca dünyadaki güçlü süper bilgisayarılardan olan ve 2011'de kullanılmaya başlanan IBM Sequoia için de işletim sistemi olarak seçilmiştir.

Linux (Akıllı Telefon-Tablet)

• Android: Google tarafından, mobil cihazlar için üretilen, Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. Günümüzde akıllı telefon sektöründe yılı içi akıllı telefon satışları göz önüne alındığında pazar lideri konumundadır.

• Tizen: Linux Vakfı bünyesinde Samsung ve Intel'in öncülüğünde akıllı telefonlar, tabletler ve TV'ler için geliştirilen bir işletim sistemi projesi. HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir.

• Firefox OS: Mozilla tarafından geliştirilmekte olan, Linux tabanlı bir mobil işletim sistemi projesidir. HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir. Sony, Alcatel, Huawei ve ZTE gibi firmalar tarafından desteklenmektedir.

• Ubuntu Touch: Ubuntu tarafından, akıllı telefonlar ve tabletler için geliştirilen Linux tabanlı mobil işletim sistemidir.

• WebOS: HP'nin Palm cihazlar için geliştirdiği, Linux çekirdeğini kullanan mobil platformudur.

Diğer İşletim Sistemleri

• Anabilgisayarlar ve gömülü sistemlerin çoğu Windows ve UNIX'le doğrudan bağlantısı olmayan pek çok değişik işletim sistemi kullanmaktadır.

• Örneğin bazı cep telefonları kendine has işletim sistemlerine sahipken, bazıları ise Symbian veya Windows Mobile gibi genel amaçlı işletim sistemlerini kullanır.

TEŞEKKÜRLER