BİLGİ TOPLAMA YOLLARI

• Sağlık alanında meydana gelen olayların rakamlarla ifade edilmesi ve kayıt altına alınması, bu alanda doğru, anlamlı kararların alınabilmesi için gereklidir.

• Sağlık alanında alınacak kararlar insan sağlığını doğrudan ilgilendirir.

• Bu nedenle bu kararların güvenilir biçimde ve en yüksek doğruluk düzeyinde alınması gerekir.

• Bilimsel yöntemlere göre elde edilmiş ve kayıt altına alınmış sayısal değerlere veri adı verilir.

• Bir değerin veri olabilmesi için birimin incelenmesi, araştırma sonucu saptanmış, kayıt edilerek belgelenmiş ve bir ölçü birimine sahip olması gerekir. Bu nedenle her sayı veri değildir.

• Veriler, aşağıda kısaca belirtilen bir dizi amacı gerçekleştirmek için toplanır.

1. Sağlık alanındaki gereksinimlerin saptanması

2. Bir bölge ve ülkenin sağlık düzeyinin belirlenmesi

3. Sağlık planlamasında önceliklerin saptanması

4. Yeni tanı ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi ve gerçekliğinin belirlenmesi.

5. Sağlık standartlarının geliştirilmesi.

6. Sağlığa yararlı biyolojik maddelerin bulunması, üretilmesi ve hayvan ve insanlar üzerinde denenmesi.

7.Yeni ve daha yararlı ilaçların geliştirilmesi.

8. İlaçların değerlendirilmesi.

9. Biyolojik ve tıbbi denemelerin sonuçlarının değerlendirilmesi.

• Toplanan verilerin üç koşulu gerçekleştirmesi gerekir:

a- Verilerin en az maliyetle elde edilmesi:

• Veriler toplanırken olduğunca az masraf yapmak gerekir.

• Verilerden elde edilecek yarar toplanırken harcanan paradan daha fazla olmalıdır.

b- Verilerin doğruluk derecesinin yüksek olması:• Verilerin hatasız ve birimlerin ait olduğu toplumu yüksek doğruluk derecesinde yansıtması gerekir.

•Veriler elde edilirken birimlerin iyi tanımlanması, değişkenlerin en son teknoloji kullanılarak uygun ölçü birimi ile bilimsel yöntemlere uygun biçimde sayısal şekle dönüştürülmesi, taraf tutulmaması ve yetişmiş uzman kişilerce (araştırıcı) elde edilmesi, düzenli şekilde kayıt edilmesi gerekir.

c- Verilerin çabuk elde edilmesi:

•Verilerin kullanılacağı zaman elde hazır olacak şekilde toplanması gerekir.

•Herhangi bir konuda karar alınırken yerinin toplanmış ve kullanılmaya hazır olması gerekir.

•Özellikle incelenen konuda, istendiğinde elde veri olmayışı karar almayı güçleştirir ve kararların gerçeğe uygun olarak alınması güçleşir

VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ

•Sağlık alanında veriler iki farklı yaklaşımla toplanmaktadır.

– Sistematik veri toplama – Özel çaba ile veri toplama yöntemleridir.

• i. Sistematik Veri Toplama • Sistematik veri toplama, bir sağlık olayında birimlerin çeşitli özelliklerine

ilişkin bilgilerin ortaya çıktığı yer ve zamanda belgelenmesi ve kayıt altına alınmasıdır.

• Toplumda, birimlerde meydana gelen sağlık alanına özgü çeşitli değişkenlere ilişkin gözlemlerin sürekli biçimde izlenmesi, o toplumda zaman içinde sağlıkla ilgili durumların eğilimini ve epidemiyolojik kalıplarını belirleme açısından büyük önem taşımaktadır.

• Sistematik veri toplama, düzenli olarak verilere ulaşmayı mümkün kılan bir tekniktir.

• Rutin işlemlerle birlikte veri toplandığı için fazladan zaman ve eleman gereksinimi yoktur.

• Veriler istendiği anda defterlere ya da kayıt ortamlarına başvurularak elde edilebilir.

• Sistematik veri toplama,

a.kayıtlar,

b.sayımlar

c.özel bildirimler

……..alt başlıkları altında incelenebilir.

• a. Kayıtlar

• Birimlerin sağlık değişkenlerinin değerlerinin oluş yerinde oluş zamanını da içerecek şekilde; hastane, sağlık ocağı, dispanser gibi sağlık kurum ve kuruluşlarında ana kayıt defterlerine kaydedilmesidir.

• Birimlerin sağlıkla ilgili bilgilerinin titizlikle kayıt altına alınması sağlık bilgi kaynağını oluşturur.

• Kayıtları tutan görevlilerin konuya ciddiyetle eğilmesi durumunda toplanan bilgilerin doğruluk derecesi yüksek ve kullanılmaya her an hazır veri bulmak mümkün olur.

• Türkiye’de sağlık kayıtları ile doğum, ölüm, hastalık ve ilaç üretimi (özellikle narkotik ilaçlar) kayıtları tutulmaktadır. Bu kayıtların tutuluş titizliği ve ülkenin sağlık değişimlerini yansıtacak boyutlarda olduğu tartışmalıdır.

• Ülkemizin sağlık kayıtlarının yetersiz olduğunu söylemek mümkündür. Zaman kaybetmeden ülkemizde sağlam sağlık kayıtları sistemini yerleştirmek ve uygulamak zorunludur.

• Ülke çapında etkin ve yaygın bir Sağlık Kayıt Sistemi (Sağlık Enformasyon Sistemi) ile en az maliyetle, doğruluk derecesi yüksek ve kullanılma anında hazır veriler elde etmek mümkündür.

• Oluş yeri ve zamanına göre toplanan veriler aracılığı ile bölge ya da ülke düzeyinde en sık görülen hastalıklar, sağlık düzeyinde meydana gelen değişmeler vd. konular sürekli ele alınarak mikro ve makro düzey planlamalarda düzeltmeler yapılabilir. Kaynakların rasyonel kullanımı sağlanabilir.

b. Sayımlar•Sağlam kayıtların olmadığı durumlarda ya da sağlık olayının ayrıntılı ve ek verilerine gereksinim duyulduğunda başvurulan veri toplama tekniğidir.

•Toplumun birimlerinin tümü yada bir kesimi hakkında sayımla veri toplanabilir.

•Tüm birimler kapsanarak yapılan sayıma Tam Sayım; •bir kesim ele alınarak yapılan sayıma ise Özel Sayım adı verilir.

• c. Özel Bildirimler

• Bazı hastalıklar ya da sağlık oluşumları bildirimi zorunlu hastalıklar ya da olaylar olarak tanımlanmış ve gözlendiği anda ya da her ay sonunda sağlık otoritelerine bildirilmesi gerekir.

• Birimlerde bildirimi zorunlu hastalık tanısı koyan bir hekim, bu bireyin demografik bilgilerini (adı, soyadı, yaşı, cinsi, mesleği, oturduğu yer, medeni hali vb.) bağlı olduğu kuruluşa bir form ile bildirmek zorundadır.

• Köy ve mahalle muhtarları bölgelerinde meydana gelen doğum ve ölüm olaylarını nüfus idaresine bildirmek zorundadırlar.

Özel Çaba İle Toplanan Bilgiler

Toplama şekillerine göre bu bilgiler üç ayrı yolla elde edilebilir.– Anketler– Araştırmalar– Deneyler

– Anketler/Ölçekler:

Deneğin sosyal, ekonomik veya demografik özellikleri hakkında veya düşünce ve eğilimleri hakkında bilgi edinilmesi amacıyla soru

formu deneğe yöneltilir.

Deneğin demografik ve ekonomik v.b. özellikleri hakkında bilgi edinilmek amacıyla uygulanan soru formlarına anket denir

Deneğin herhangi bir konu hakkında düşünsel, duyuşsal ve bilişsel eğilimlerini ölçmek amacıyla uygulanan

soru formuna da ölçek denir.

Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. Soru formunda isminiz ve kimlik bilgileriniz sorulmamaktadır.

SORULAR:

1.Cinsiyetiniz: ( )Kız ( )Erkek 2.Doğum tarihiniz: ……./………/…… 3.Annenizin Yaşı: ….. 4. Babanızın Yaşı:……. 5.Annenizin eğitimi: ( )Hiç okula gitmemiş. ( )İlkokul mezunu ( )Ortaokul mezunu ( )Lise mezunu ( )Üniversite mezunu 6.Babanızın eğitimi: ( )Hiç okula gitmemiş. ( )İlkokul mezunu ( )Ortaokul mezunu ( )Lise mezunu ( )Üniversite mezunu 7. Annenizin şu andaki iş durumu: ( ) Ev hanımı ( )Düzenli bir işte çalışıyor 8. Babanızın şu andaki iş durumu: ( ) Çalışmıyor ( )Düzenli bir işte çalışıyor. 9. Sizinle birlikte evde yaşayanlar(uygun olanı işaretleyin) Hayır Evet Öz annem ( ) ( ) Öz babam ( ) ( ) Üvey annem ( ) ( ) Üvey babam ( ) ( ) Evlat edinen anne-babam ( ) ( ) Büyükanne-baba ( ) ( ) Diğer akrabalar ( ) ( )………………… Diğer akraba olmayan kişiler ( ) ( )…………………. Kurumda kalıyorum ( ) ( ) 10. Kaç kardeşsiniz? İşaretleyiniz. ( ) 1 ( ) 2 ( ) 3 ( ) 4 ( ) 5 ve üzeri

Anket örneği

11. Siz ailenizin kaçıncı çocuğusunuz? ( ) 1.çocuk ( ) 2. çocuk ( ) 3. çocuk ( ) 4. çocuk ( ) 5. çocuk ve üzeri 12. Ailenizde kronik bir fiziksel hastalığı(örn: şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kalp hastalığı, kanser, epilepsi, astım, kansızlık) ya da fiziksel özrü(örn: görme, işitme, konuşma engelli ya da tekerlekli sandalye kullanan) olan var mı? Açıklayınız. ( ) Evet var: ( ) Hayır yok. ( )Annemde………………… ( )Babam………………… ( )Kardeşim………………. ( )Diğer………………………………. 13. Ailenizde bir psikiyatristten(ruh sağlığı uzmanı) tanı aldığını bildiğiniz ruhsal hastalığı(örn: şizofreni, bipolar bozukluk, depresyon, zeka geriliği, otizm) olan var mı? Açıklayınız. ( ) Evet var: ( ) Hayır yok. ( )Annem………………… ( )Babam………………… ( )Kardeşim………………. ( )Diğer…………………………… 14. Sizin kronik bir fiziksel hastalığınız(astım, alerji, şeker hastalığı v.b) var mı? Açıklayınız. ( ) Evet var: ( ) Hayır yok. ……………………………………………………… ………………………………………………………. 15. Sizin ruhsal bir hastalığınız var mı? Açıklayınız. ( ) Evet var: ( ) Hayır yok. ………………………………………………………… ………………………………………………………….

STAI DURUMLIK KAYGI ÖLÇEĞİ

Aşağıda kişilerin kendilerine ait duygularını anlatmada kullandıkları bir takım ifadeler verilmiştir. Bu ifadeyi okuyun, sonra da genel olarak nasıl hissettiğinizi, ifadelerin sağ tarafındaki parantezlerden uygun olanını karalamak suretiyle belirtin. Doğru ya da yanlış cevap yoktur. Herhangi bir ifadenin fazla zaman sarf etmeksizin, genel olarak nasıl hissettiğinizi gösteren cevabı işaretleyin.

No İfadeler:

Hemen Hiçbir Zaman BAZEN

Çok Zaman

Hemen Her Zaman

1. Şu anda sakinim. ( ) ( ) ( ) ( ) 2. Kendimi emniyette hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) 3. Şu anda sinirlerim gergin. ( ) ( ) ( ) ( ) 4. Pişmanlık duygusu içindeyim. ( ) ( ) ( ) ( ) 5. Şu anda huzur içindeyim. ( ) ( ) ( ) ( ) 6. Şu anda hiç keyfim yok. ( ) ( ) ( ) ( ) 7. Başıma geleceklerden endişe

ediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )

8. Kendimi dinlenmiş hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) 9. Şu anda kaygılıyım. ( ) ( ) ( ) ( )

10. Kendimi rahat hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) 11. Kendime güvenim var. ( ) ( ) ( ) ( ) 12. Şu anda asabım bozuk. ( ) ( ) ( ) ( ) 13. Çok sinirliyim. ( ) ( ) ( ) ( ) 14. Sinirlerimin çok gergin olduğunu

hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )

15. Kendimi rahatlamış hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) 16. Şu anda halimden memnunum. ( ) ( ) ( ) ( ) 17. Şu anda endişeliyim. ( ) ( ) ( ) ( ) 18. Heyecandan kendimi şaşkına dönmüş

hissediyorum. ( ) ( ) ( ) ( )

19. Şu anda sevinçliyim. ( ) ( ) ( ) ( ) 20. Şu anda keyfim yerinde. ( ) ( ) ( ) ( )

Ölçek örneği

  Hiçbir zaman Ara sıra Bazen Oldukça sık Çok sık

1. Son bir ayda beklenmedik bir olay sebebiyle hangi sıklıkta üzüldünüz?

         

2. Son bir ayda hayatınızda önemli şeyleri kontrol edemediğiniz duygusunu hangi sıklıkta yaş adınız?

         

3. Geçen ay kendinizi hangi sıklıkta sinirli ve stresli hissettiniz?          

4. Son bir ayda günlük problemler ve sıkıntılarla hangi sıklıkta başarılı bir şekilde mücadele ettiniz?

         

5. Son bir ayda hayatınızda meydana gelen önemli değişikliklerle etkin bir şekilde baş ettiğiniz duygusunu hangi sıklıkta hissettiniz?

         

6. Son bir ayda kişisel sorunlarınızı ele alma yeteneğinize hangi sıklıkta güven duydunuz?

         

7. Son bir ayda işlerin yolunda gittiği duygusunu hangi sıklıkta hissettiniz?

         

8. Son bir ayda yapmanız gereken işlerle başa çıkamadığınızı hangi sıklıkta hissettiniz?

         

9. Son bir ayda hayatınızdaki rahatsızlıkları hangi sıklıkta kontrol etmeyi başardınız?

         

10. Son bir ayda bütün işlerin üstesinden geldiğiniz duygusunu hangi sıklıkta yaşadınız?

         

11. Son bir ayda kontrolünüz dışında meydana gelen olaylar sebebiyle hangi sıklıkta öfkelendiniz?

         

12. Son bir ayda hangi sıklıkta bitirmeniz gereken işleri düşündüğünüzü fark ettiniz?

         

13. Son bir ayda zamanınızı ne ölçüde kendi istediğiniz gibi kontrol edebildiniz?

         

14. Son bir ayda karşı karşıya olduğunuz güçlüklerin üstesinden gelemeyeceğiniz kadar boyunuzu aştığı duygusunu hangi sıklıkta yaş adınız?

         

ALGILANAN STRES DÜZEYİBu ölçekte son bir ay içersindeki duygu ve düşüncelerinizle ilgili sorular yer almaktadır. Her durum için hissettiğinizi ve düşündüğünüzü belirtiniz. Her ne kadar bazı sorular benzemekteyse de aralarında farklılıklar vardır. Bu sebeple her soruyu kendi başına ele almak uygundur. Lütfen her soruyu anladıktan sonra sizi temsil eden seçeneği işaretleyin. Kimlik bilgilerinize gereksinim duyulmadığı için sorulmamaktadır. 

Ölçek örneği

HASTA BAZLI ÖN KOL DEĞERLENDİRME ANKETİ Aşağıdaki sorular geçen hafta boyunca kolunuz nedeniyle ne kadar ağrı ve zorluk çektiğinizi anlamamıza yardımcı olacaktır. Sizden istenen geçtiğimiz hafta boyunca kolunuzla ilgili bulgularınızın ortalama bulguları 0-10 arasında değişen bir ölçek içinde tanımlamanızdır. .Lütfen anketin her iki tarafındaki sorulan soruların HEPSİNE yanıt veriniz. Eğer listedeki aktivitelerden birinde bulunmadıysanız lütfen bu aktiviteyi yapmış olsaydınız ne kadar ağrı veya zorluk duyacağınızı TAHMİN EDİNİZ. Herhangi bir aktivitede hiç bulunmuyorsanız cevap anahtarı boyunca bir çizgi çekiniz. Etkilenmiş Kolda AĞRI Geçtiğimiz hafta içinde kolunuzda hissettiğiniz ortalama ağrı düzeyi en iyi tanımlayacak şekilde 0-10 arası ölçek içinde bir rakamı işaretleyiniz. 0 Hiç ağrı duymadığınız, 10 Hayal edebileceğiniz en kötü ağrıyı hissettiğiniz anlamına gelecektir. Yaşadığınız zorluk için not veriniz (geçen hafta boyunca) İstirahat ağrısı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tekrarlayıcı kol hareketi gerektiren iş yaparken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bir alışveriş torbasını taşırken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 En düşük ağrınız 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 En yüksek ağrınız 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Etkilenmiş Koldaki İŞLEV Spesifik (Özel) Aktiviteler Aşağıdaki soruları geçen hafta boyunca etkilenen kolunuzla yaşadığınız zorluk derecesini değerlendirip uygun numarayı yuvarlak içine alarak cevaplayınız. 0 hiç zorluk çekmediğinizi belirtirken, 10 ise belirtilen işi yapamayacak derecede zorluk çektiğinizi ifade eder. Kapı tokmağını çevirirken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bir alışveriş torbasını taşırken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dolu bir kahve fincanını ağzınıza götürmek için kaldırırken

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kavanoz kapağını açarken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pantalonunuzu giyerken 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Çamaşır veya bulaşık bezini sıkarken

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ölçek örneği

- Araştırmalar:

Araştırma,

bir problemi çözmek,

bilinmeyen olay veya etkenleri ortaya çıkarmak,

bilinenleri geliştirmek,

bir konuya açıklık getirmek,

birimlerin bazı özelliklerine ilişkin değişimleri

ve

birbirleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak

için yapılan bilimsel bir çalışma olarak tanımlanabilir.

Araştırma sonuçlarının güvenilir ve geçerli olabilmesi, onun bilimsel tekniklere uygun bir şekilde yapılması ile mümkündür.

Bilimsel yöntem dört aşamalı bir süreç olarak kabul edilir:

– Hipotez – Gözlem veya bilgi toplama – Doğrulama– Genelleme

Özel Çaba İle Toplanan Bilgiler

Araştırma türleri:

a)Yapıldığı yere göre,

b) Amacına göre,

c) Zamana göre,

d) Bilgi toplama şekline göre,

a) Yapıldığı yere göre: Laboratuar ve saha çalışmaları

b) Amaca göre: •Mevcut bilgilere yeni bilgilerin katılması amacıyla yapılan araştırmalar teorik ya da temel araştırmalardır.

•Bir konuyu tanıtıcı nitelikte yapılan araştırmalara da tanımlayıcı araştırmalar denir.

•Eğer problemde bir neden sonuç, vasıflar arası bir ilişki aranacaksa, yapılan bu tip çalışma bir analitik araştırma olur.

•Toplumda belirli özelliği gösteren birimlerin saptanması için yapılan çalışmalar da taramaları oluşturur.

c) Zamana göre: •kesitsel araştırmalar. •ileriye yönelik araştırmalar •geriye yönelik araştırmalar

c.1. Kesitsel Araştırma

• Herhangi bir olayın belirli bir zaman birimi içinde incelenmesidir.

• Başka bir deyişle, kesitsel araştırma belirli bir süre içinde herhangi bir konuda durum saptama araştırmasıdır.– Örneğin, bir bölgede belirli bir süre içinde

tüberküloz olgularını incelemek için yapılan araştırma kesitsel bir araştırmadır

c.2. İleriye Yönelik Araştırma• Bu araştırma tipinde incelenecek hastalığa yakalanmamış bireyler

birbirine benzeyen iki gruba ayrılır.

• Bir grup hastalığın oluşumuna neden olduğu düşünülen etkene maruz bırakılır, diğer grup bırakılmaz.

• İki grup ileriye yönelik olarak belirli aralıklarla bir süre izlenerek hastalığa yakalanma yönünden karşılaştırılır.

• Eğer hastalık etkenine maruz kalanlarda hastalığa yakalanma oranı maruz bırakılmayanlarda yakalanma oranından yüksekse ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı ise düşünülen etkenin hastalığa neden olduğu söylenebilir.

• Örneğin, varis hastalığının oluşumunda uzun süre ayakta çalışmanın bir etken olup olmadığını ileriye yönelik araştırma tipiyle inceleyelim.

• Bunun için varis hastalığı olmayan ve ayakta çalışan bir grupla yine varisi olmayan ve oturarak çalışan bir grup ileriye yönelik olarak belirli aralıklarla belirli bir süre izlenerek varise yakalanma yönünden karşılaştırılır.

• İleriye yönelik araştırmalarda kişilerin çeşitli nedenlerle izleme dışında kalmaları önemli sorun yaratır. Bu tür araştırmalardaki diğer güçlükler araştırma personelinin, klinik ve laboratuvar tekniklerinin değişime uğrayabilmesidir

• İleriye yönelik araştırmada bilgiler belirli aralıklarla kayıt edildiklerinden hata payı oldukça az olur.

• Toplumdaki birimlerin sayısı bilindiği için olaylara ilişkin insidans ve prevalans hızları hesaplanabilir.

• Fakat bu yöntem her zaman kullanılamaz.

• Az rastlanan olaylarla ilgili çalışmalar için uzun zaman beklemek gerekir.

c.3. Geriye Dönük Araştırma• Bir hastalığın oluşumuna neden olduğu düşünülen etken yönünden

bu hastalığa yakalanan (vaka) kişilerle bu hastalığa yakalanmayan (kontrol) kişiler karşılaştırılır,

• örneğin, ayakta uzun süre çalışmanın varise yakalanmada bir etken olup olmadığını bu kez geriye dönük araştırma tipiyle inceleyelim. Bunun için varisi olan (vaka) ve varisi olmayan (kontrol) bireyleri içeren iki grup oluşturulur.

• Bu gruplardaki bireylere ne kadar süredir ayakta çalıştıkları ve günde kaç saat ayakta çalıştıkları gibi geriye dönük sorular yöneltilir. Varisli kişilerde ayakta uzun süre çalışanların oranı varisli olmayan kişilere göre daha fazla ise ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı ise ayakta uzun süre çalışma ile varis hastalığı arasında bir bağ düşünülebilir.

• Geriye dönük araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik olduğu için öncelikle tercih edilir.

• Kısa zamanda sonuca gidilir.

• Çalışmadaki kişilerle görüşme yapılarak kendisi ve ailesi hakkında bilgi toplanabilir.

• Geriye dönük araştırmaları yararsız kılan faktörlerin başında kayıt araştırmalarında eksik ve yanlış veri, soruşturma yönteminde ise hafıza yanılgıları gelir. Bilgiler geçmişe ait olduğundan bilgilerin güvenirliği tam değildir.

• Geriye dönük araştırmalarda hastalarla karşılaştırılan kontrol grubundaki bireylerin incelenen etken dışında diğer etkenler yönünden hastalarla eş olmasına dikkat edilmelidir.

• Geriye yönelik yöntem ender görülen olayları değerlendirmede tercih edilen yöntemdir.

• d) Bilgi toplama şekline göre: • Bilgilerin toplanış şekillerine göre araştırmalar bazı gruplara

ayrılabilir.

• Bilgi toplama işi olayların gözlenmesi şeklinde ise bu araştırmalara gözlem araştırmaları,

• Birimlerden bilgiler soru kağıdı yöntemi ile toplanıyorsa bunlara da anket araştırmaları denir.

• Toplanacak bilgiler bazı kaynaklarda (kayıt, kitap, dergi v.b.) mevcut olabilir. Mevcut olan bu bilgilerin toplanması işi de dokümanter çalışmalar olarak bilinir.

• Bazı durumlarda, bilgiler birimlerin denenmesi sonucunda elde edilir. Böyle çalışmalara da deneysel araştırmalar denir.

– Deney:Deney uygulaması,

bir işlemin (bir ilaç, bir tedavi v.b.) etkisini ya da

işlemler arasındaki etkiyi ölçmek için, işlemlerin gruplardaki deneklere verilmesi

ve onlardan ölçülen yanıtların

karşılaştırılması şeklinde yapılan bir çalışmadır.

• Bu tip çalışmalarda problemin çözümüne yönelik bir deney planlaması yapılarak plan çerçevesinde, grupların oluşturulması ve gruplar üzerindeki çalışmalar araştırıcı tarafından yürütülür.

• Deneylerden gerçekçi bir sonuç elde edilebilmesi için aşağıdaki noktalara dikkat etmek gereklidir:

1.Kontrol grubu kullanma

2.Gruplara birimleri dengeli dağıtma

3.Her gruptaki birim sayısı

4.Uygun ölçü kullanma

5.Hastalanan hayvanlar

6.İnsanlar için körlemeli deney yöntemi kullanma

7.Deney yapan kişinin tarafsızlığı

*

• Deneylerden gerçekçi bir sonuç elde edilebilmesi için aşağıdaki noktalara dikkat etmek gereklidir:

1. Kontrol grubu kullanma

• İncelenecek etkenin etkisini ortaya çıkarabilmek için etken bir gruba uygulanır, bir gruba uygulanmaz.

• Etkenin uygulandığı gruba «deney grubu», uygulanmadığı gruba «kontrol grubu» denir.

• Bu iki gruptan elde edilen sonuçlar karşılaştırılarak karara varılmaya çalışılır.

• Her deneyde kontrol grubu kullanılmalıdır. Aksi durumda etkenin gerçekten etkili olup olmadığını söylemek mümkün olamaz.

2. Grupların homojen olması • Gruplara dağıtılacak birimler özellikler bakımından

birbirinin aynı olmalıdır.

• Mümkün olduğunca gruplardaki birimler aynı yaş, aynı cins ve aynı ırktan seçilmelidir.

• Grupların homojenliği sağlandığında, gruplardan elde edilen deney sonuçlarının farklılığı yalnızca bunlara uygulanan işlem farklılığından ortaya çıkmış olur.

3. Her gruptaki birim sayısı• Her gruptaki birim sayısı mümkün olduğunca fazla

olmalıdır.

• Deneysel hata birim sayısı ile ters orantılı olarak değişir.

• Bazı kısıtlayıcı nedenlerle birim sayısı her zaman artırılamayabilir.

• Birimler arasındaki değişkenlik de göz önüne alınarak her gruptaki birim sayısı 10'un altında olmayacak şekilde alınmalıdır.

4. Uygun ölçü kullanma

• Gözlem sonuçlarını değerlendirmede uygun bir ölçü kullanılmalıdır.

• Bazı durumlarda uygun ölçü bulmak gerçekten zordur.

• Deney birimlerinden alınan yanıtlar bir aletle sayısal olarak ölçülebildiği, sayı ile belirtilebildiği gibi sonuçlar oran olarak da verilebilir.

•  

*

Örneğin•Toksik bir maddenin etkisi ne ile ölçülebilir?

– Ölen sayısı mı, ölüm süresi mi, organda yaptığı yıkım mı, yoksa değişiklik mi?

•Bir ilacı iyileştiricilik etkinliğini göstermek için en uygun ölçü nedir?

– İyileştirmesi yeterli midir? – Yoksa iyileştirme süresine mi bakılmalıdır?

5. Hastalanan hayvanlar• Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sırasında,

hastalanan hayvanlar olursa bunların deneyden çıkarılmaları gerekir.

 

6. İnsanlar için körlemeli deney yöntemi kullanılmalı

• İnsanlar üzerinde yapılan deneylerde, insanların hangi grupta (tedavi, kontrol) olduklarını bilmemelerinde yarar vardır.

• Körlemenin amacı, başta araştırıcı olmak üzere hastada uygulanan ilacın etkililiğini ve güvenirliğini değerlendiren hekimin ve değerlendirmeye klinik içinden ve dışından dolaylı ya da dolaysız şekilde katılan elemanların,uygulanan ilacı bilmeleri sonucu klinik değerlendirme, veri işlemleme, raporlama ve istatistiksel analiz sırasında subjektif hükümlere saplanarak değerlendirme yanlılığı yapmalarını önlemektir.

7. Deney yapan kişinin tarafsızlığı • Deney yapan kişi taraflı davranmamalıdır.

• Araştırma sonucunun hatalı olması, dolayısıyla hatalı yorumlara götürmesi bakımından yan tutma, üzerinde titizlikle durulması gereken bir konudur.

• Yan tutmayı iki gruba ayırarak tanımlamak daha uygun olabilir: • Bilinçli yan tutma• Bilinçsiz yan tutma

*

• Bilinçli yan tutma bilimsel ahlak (tutum) kurallarını hiçe sayarak istenen sonucu elde etmek için uğraş göstermedir.

• Bilinçsiz yan tutma ise çoğu kez deneyimsizlik nedeniyle araştırmanın sonucunu etkileyebilecek etmenleri düşünememe, dikkate alamama ya da bu etkenlerin bilincinde bulunamama gibi nedenlerle istemeden araştırmaya yan katmadır.

Araştırma Konusunun Seçimi• Araştırmaya esas teşkil edecek konunun seçimi önemlidir.

Seçim işinde bazı noktalara dikkat etmek gereklidir. Bunlar,

a) Bilimsel yeterlilik: Araştırmacı, araştırmayı sonuçlandırabilecek düzeyde, o alanda bir bilgiye sahip olmalıdır.

b) Olanaklar: Araştırmacı, gerekli alet, malzeme ve finansmana olmalıdır.

c) Yenilik: Konu orijinal olmalı, daha önce çalışılmış bir konu olmayıp mevcut bilgilere bir yenilik getirmelidir.

• Soru kağıdı, deneklerden bilgi toplanmasını sağlayan ve uygun soruların yer aldığı bir formdur.

• Sağlıklı bilgi temini için soruların seçimi, yazımı ve sırası çok önemlidir.

• Sorular, kapalı ve açık uçlu olmak üzere iki şekilde olabilir.

Soru Kağıdı Hazırlama

• Kapalı olanlarda soruların muhtemel cevapları sıralanmış olup bunların birinin işaretlenmesiyle soruya cevap verilmiş olur. – Örnek Soru: Medeni durumunuz nedir?

( ) Bekar ( ) Evli

• Açık uçlu sorularda ise cevap yeri boştur. Buraya deneğin cevabı yazılır. – Örnek Soru:Hastalanınca ilk kime başvurursunuz?

• İyi bir soru kağıdı hazırlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir.

Soru Kağıdı Hazırlama

İyi bir soru kağıdı hazırlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:

• Sorular anlaşılır olmalıdır.

• Sorular, deneği yönlendirici ya da küçültücü nitelikte olmamalıdır.

• Sorular deneği bıktıracak derecede fazla olmamalıdır. • Genel bilgi niteliğindeki sorular başlara, özel sorular sonlara doğru

konulmalıdır.

• Kapalı uçlu sorulara başlarda, açık uçlu sorulara da sonlarda yer verilmelidir.

• Soru kağıdı, kodlama tekniğine uygun biçimde hazırlanmalıdır.

Soru Kağıdı Uygulaması

•Soru kağıdının deneklere ulaştırılması ve cevaplandırılması, görüşmeci ya da posta yoluyla olmak üzere iki yolla yapılır.

•Deneklerin teknolojideki ulaştıkları düzeye göre telefon ve internet de bilgi toplama aracı olarak kullanılabilir.

• Soru formu yöntemiyle veriler iki yolla toplanabilir.

• i. Posta (e-posta) yöntemi: Formlar seçilen bireylerin adresine posta veya e-posta aracılığı ile gönderilir. Formu alan birey formdaki soruları uygun zaman içinde doldurur ve geri gönderir.

• ii. Görüşmeci yöntemi: Formdaki soruları yetişmiş bir görevli (görüşmeci, anketör) seçilen bireye bizzat gidip sorar ve aldığı cevapları forma işler.

İki yöntemin yararlı ve sakıncalı yönleri vardır. Bunlardan en önemlileri aşağıdaki gibi belirtilebilir.

• Posta (e-posta) Yönteminin yararları:

• Ucuz olur

• Kısa sürede veri toplanır.

• Görüşmecinin görüşü, yönlendirmesi veri toplamayı etkileyemez.

• Birey soruları düşünerek ya da gerekli kaynaklara başvurarak, danışarak cevaplar.

• Verilerin doğruluk düzeyi yüksek olur.

• Posta (e-posta) yönteminin sakıncaları:• Ankete katılım (cevap alma) oranı düşüktür.

Katılma oranını yükseltmek için birimlere birden fazla mektup yazmak gerekebilir.

• Sorular birey tarafından yeterince anlaşılmamış ise doğru cevap alma oranı düşebilir. Verilerin doğruluk derecesi azalabilir.

• Görüşmeci yönteminin yararları:

• Katılma oranı yüksektir, Tüm bireyler ziyaret edilerek bilgi toplanır.

• Bireyin anlamadığı sorular görüşmeci tarafından açıklanır ve yanlış anlama nedeniyle artabilecek yanlış cevap verme oranı önlenir. Verilerin güvenirliği artar.

• Görüşmeci yönteminin sakıncaları:• Pahalı bir yöntemdir. Araç, gereç ve personel

giderleri yüksektir.

• Birimlere tek tek gidileceğinden veri toplama zamanı uzar. Süreyi kısaltmak için çok fazla görüşmeciden yararlanmak gerekir.

• Görüşmeci, soruların açıklanmasında bireyi kendi görüşlerine göre yönlendirerek cevapların yönünü etkileyebilir.

•  

Araştırmalarda en çok yapılan hatalar• Yan tutma

– Örnek seçiminde– Kontrol-Deney gruplarının seçiminde– Veri toplarken– Ölçüm yaparken– Sonuçları yorumlarken

• Uygun örnekleme yöntemini seçememek• Yeter sayıda denek üzerinde çalışmamak• Deneylerde kontrol grubu kullanmamak• Farkına vardırmama ilkesine uymamak• Uygun ölçü bulamamak• Araştırmayı standart koşullarda yürütememek• Doğru, güvenilir ve eksiksiz bilgi toplayamamak• Uygun olmayan istatistiksel yöntemler kullanmak• Karşılaştırılamayacak durumları karşılaştırmak• Sonuçları doğru yorumlayamamak• Ölçüm aracının yanlış ölçüm yapması• Ölçüm yapan kişinin doğru ölçüm yapamaması• Deneklerin doğru bilgi vermemesi

Kaynaklar

• Prof. Dr. Rian DİŞÇİ, Temel ve Klinik Biyoistatistik, İstanbul Medikal Yayıncılık

• Prof. Dr. Yusuf ÇELİK, Nasıl Biyoistatistik Bilimsel Araştırma SPSS (kitap isteme Tel 0412.2488001-4208)

• Prof Dr Kazım ÖZDAMAR, SPSS ile Biyoistatistik, Kaan Kitabevi

• Prof Dr İsmet KAN, Biyoistatistik, Nobel Yayınevi