Editridem Genler Gray

Kaunos/Kbid Toplantlar 2

Anadolu Antik CamAratrmalar Sempozyumu

5ndekler

Sempozyum Program .......................................................................................................7

SunumCengiz Ik ......................................................................................................................... 11

Kaunos Cam Sempozyumuna Dairidem Genler Gray ......................................................................................................13

Soner zen Cam Mezar Hediyelerinin levi ........................................................................................15

Rahan Tams PolatStratonikeia Akda Nekropol Cam Buluntular zerine Bir Deerlendirme ..................25

Emel ErtenSilifke Pazarka Kaya Mezar Cam Buluntular ...............................................................41

Zeynep izmeli n, Aya zcanorum Mzesi Cam Eserleri ..............................................................................................53

mr Dnya akmak Uak Arkeoloji Mzesine Kaz D Yollardan KazandrlmRoma Dnemine Ait Bir Grup Cam Kap ...........................................................................65

Christopher LightfootMetropolitan Mzesi, Cesnola Koleksiyonunda Yeralan Kbrs Cam Eserleri ...............83

Ik Adak AdbelliTarsus Roma Hamam Cam Frnlar .................................................................................93

Billur TekkkHellenistik ve Roma Dneminde Seramik ve Cam .........................................................103

Alptekin OransayRoma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi .......................... 117

Mehmet TekocakAkehir Nasreddin Hoca Arkeoloji Mzesinden Bir Grup Cam Eser ............................127

Glgn KroluYumuktepe Hynden Ortaa Camlar .....................................................................143

Zeynep akmakKuadas Kadkalesi/Anaia Kazlarndan Ortaa Bizans Camclna Yeni Bir Grup: Cam Unguentariumlar ........................................................151

Filiz Yeniehirliolu Tarihsel Belgeler Inda Osmanl Cam (16 -18.Yzyl) ..............................................165

6Mustafa Aatekin Plastik Sanatlarda Cam Kullanm: ekillenen Literatr ve Terminoloji ........................175

Elif Beer, ahinde Demirci, Ali Akn Akyol, Yusuf Kaan KadoluAlanya Blgesi Kazlarndan Elde Edilen Baz 13. Yzyl Cam rneklerinin Arkeometrik Ynden ncelenmesi .....................................................183

Ali Akn Akyol, Yusuf Kaan Kadolu, ahinde Demirci Arkeometrik almalarn Inda Elaiussa Sebaste Kazs Camlarnn (2002-2011) Karakterizasyonu ..........................................................197

Ahmet Tolga TekArykanda Kazlarnda (1993-2007 Sezonlar) Bulunan Mozaik CamKase ve Tabaklar ..............................................................................................................213

zlifat Canav zgm, Serra Kaynakstanbul Yeni Cami Hnkar Kasr Pencere Camlar .........................................................237

Anadolu Cam Aratrmalar Kaynakas ....................................................................253

117

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

Alptekin Oransay

The Effects of Metal Wares on Glass Production in Roman Imperial Period

Abstract

The glass vessels has the first place among the glass production in Roman Period. They were using both as luxury items as well as daily using vessels with the blowing techniques were started in first century A.D. This featurettes made glass vessels an economic and artistic alternative to metalwares. Thus there are so many examples that copying the metal prototypes in glass production by forms and decorations. In this paper, the author examined the relation between the metal and glass vessels in the basis of social, economic and artistic effects.

Cam, kefinden itibaren antik a dnyasnda olduka ilgi duyulan ve aranan bir malzemedir. Gerek effafl gerekse stldnda kolay ekil alabilen yaps ile olduka kullanl bir malzeme olan cam, antik a yazarlar tarafndan zaman zaman altn ve gm gibi deerli madenler ile kyaslanacak lde deerli saylmtr1. Bu zellikleri ile cam antik ada pek ok malzemeye alternatif oluturmaktadr. Ancak balangcndan, fleme tekniinin kefedildii Roma mparatorluk dnemine uzanan sre iinde retim tekniklerinin zor ve beceri gerektiriyor olmas, camn ayn zamanda pahal ve lks bir malzeme haline gelmesine yol aar.

Antik ada camdan retilen objeler arasnda ilk sraya kaplar konulabilir. Cam kaplar sahip olduu avantajlar ile hem lks rnlerin hem de zellikle M.S.1.yzyldan balayarak gnlk kullanma ynelik sradan kaplarn yapmnda kullanlr. Bu zellii ile seramik ve madenden yaplan kaplara hem grsel hem de ekonomik bakmdan nemli bir alternatif oluturur. Sz konusu srete camdan yaplan kaplarn, maden kaplardan etkilendii grlmektedir. Genel kabul gren gre gre Roma dnemi cam kaplarnda, madeni kaplar prototip alan rnekler bulunmaktadr. Bu bildiride Roma mparatorluk dneminde madeni kaplardan etkilenerek yaplan sz konusu cam kaplar zerinde durulacaktr2.

1 Petronius, Satyricon 50; Aristophanes, Akharnians 742 Maden cam ilikisi konusunda zellikle cam tarihi ile ilgili aratrmalarda madeni prototiplere benzer rnekler

zerinde durulmutur. Leming 1999, Harden 1987, Newby & Painter 1991; Lierke 1999 bunlardan bir kadr. Bu almalarda madeni form ve sslemelerin taklit edilmesinden bahsedilmekle birlikte bu etkileimde madeni kaplarn nasl bir geliim geirdii ve bu geliimin cam kaplarda hangi etkilerinin yansd ksmn nelerden meydana geldii zerinde henz teknik detaylaryla incelenmi bir aratrma yaplmamtr. Bu bildiride konu bu ynyle ele alnmakta ve ileride yaplacak daha detayl almalara bir giri nitelii tamas amalanmaktadr.

118

Madenden yaplan kaplar, ilk rneklerinden balayarak Roma mparatorluk dnemine kadar form ve ssleme bakmndan olduka byk deiimler geirmitir. Bu deiimde dnemin modas kadar, yapm tekniklerindeki geliimin pay da byktr. lk rnekleri daha dz ve sade profilli olan bronz ve gm kaplarn uzun ve yava bir geliim sreci iinde giderek kompleks ve ok paral retilmesi kap formlarnda ve sslemelerde geliim salar. M..1.binyln ikinci yarsnda dkm yntemlerinin gelimesi ve torna tekniinin kullanlmaya balamas ile bata gm olmak zere altn ve bronzdan, bol ssleme ve keskin profile sahip kaplar grlmeye balar3.

Hellenistik dnemde Dou Akdenizde grlen zengin gm ve bronz kap rnekleri, yapm tekniklerindeki geliim ve lks eya retiminin en belirgin rneklerini oluturmaktadr. Szkonusu rnekler hem Hellenistik dnemin seramik ve dier kk eser retimini hem de M..2.yzyldan itibaren Dou Akdenizde sz sahibi olmaya balayan Romay etkilemitir. Hellenistik madeni kaplar Roma dnyasnda ncelikle Dou Akdenizden getirilen rneklerle tannm ve M..1.yzyldan balayarak ok byk bir talep grmtr. Bu talep zerine talyada ok sayda retim merkezi karmza kar. Bata Capua, Pompeii ve Roma olmak zere belli merkezlerde retilen bol sslemeli ve teknik bakmdan kaliteli kaplar buradan Akdeniz evresindeki merkezlere dalmaya balar4. Lks rnlere olan eilimdeki art, Roma dnemi yazarlar tarafndan sade ve basit Romal yaamna byk bir tehdit olarak grlmtr5.

Lks masast kaplarna olan eilim ve poplerleme, piyasada oluan talebin deerlendirilmesi iin, dier malzeme gruplar tarafndan madeni kaplarn form ve sslemelerinin taklit edilmesine yol amtr. Sz konusu eilim, Hellenistik dnemden itibaren giderek artan bir poplerleme gsterir. Buna paralel bir art madeni grnml parlak astarl seramik kaplarda grlmektedir6. Seramik kaplar madeni kaplar, form ve sslemenin yan sra astar ve sr renkleri ile de taklit etmitir.

Cam kap retiminde madeni prototiplerin taklit edilmesi grne gre Hellenistik dnemde ve onun sonrasnda Roma dneminde ok abuk benimsenmitir. Hatta kimi durumlarda madenden bile popler bir hale geldii sylenebilir. Bunda, madenden ucuz olmas kadar camn effaf olmas da rol oynam olmaldr. Cam kaplarn madeni kaplara gre daha tercih edilebilecek bir malzeme olmasnn nedenleri Petroniusta yle belirtilir: Cam tercih ettiimi belirtirsem ltfen beni mazur grnz; en azndan cam kokmuyor. Eer krlgan olmasayd, ucuz olduu iin cam altna (bile) tercih ederdim. (Petronius, Satyricon 50).

Madeni prototipe sahip ilk cam kap rneklerinden birisi, Ankara yaknlarndaki Gordionda bulunan P tmlsnde bulunmu bir Omphaloslu Phialedir. M..8. yzyl son eyreine tarihlendirilen bu rnek ayn zamanda kesme tekniinde yapld bilinen ilk cam kaptr7. Ayn tmlste bulunan ve dnemin tipik madeni phialeleri ile ayn form ve sslemeye sahiptir8. Madeni kaplarda kullanlan kalba dkm tekniinin cam kaplarda kullanlmas cam kap retimine pek ok avantaj salamtr. Cam ustalarnn bu yntemi benimseyerek kullanmaya

3 Maryon 1949; Kent-Hill 19474 Madeni kaplarn retimi konusunda bkz. Radnoti 1938; Raev 1977; Petrovzsky 1993; Lamb 1969 Strong 19665 Plinius, Naturalis Historia XXXIII, 1496 Rotroff, Hellenistik dnemdeki maden, cam ve seramik arasndaki etkileimi, madeni kaplarn dier kaplarn

d grnn etkilemesi ile balantl olarak yorumlamaktadr. (Bkz. Rotroff 1982, s.331 vd ) Madeni parlak siyah astarl kaplar ile okside gm grnml yeil srl seramikler bu durumun gzel rnekleridir. (Oransay 2002, 253 vd.). Seramik kaplarnn madeni bir grnme sahip olarak retilmesi ve madeniden yaplan pahal kaplara ucuz bir alternatif oluturulmas byk olaslkla piyasada bu konuda olumu talebin deerlendirilmesi olarak kabul edilebilir.

7 von Saldern 1959, 25-27, res. 1-2; zgm 2000, 25; Young 1957, 3308 Gordion P tmlsnden ele geen ve ayn forma sahip olan phiale rnekleri iin bkz. AJA 62, 1958, 139 vdd.

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

119

devam ettikleri, daha sonraki dnemlerde bu yntemle retilen kap saysndaki arta baklarak tahmin edilebilir. Cam ustalar, madeni kaplarn dkmden kmasnn ardndan d yzeyinin parlatlmas ve dzeltilmesi iin faydalandklar torna yntemini de benimsemitir. Gordion rnei bu bakmdan da nemli bir rnektir.

Dkm teknolojisinin Pers Sanatndaki cam kselerde de kullanld M.5.-4. yzyla tarihlendirilen ran kkenli cam kaplarda da grlmektedir9. Persli cam ustalarnn effaf kaplar retme konusunda ne kadar gelitikleri Peloponnessos savalar srasnda Pers sarayna giden Yunanl elilere sunulan ikinin konduu kaplarn ne kadar ilgi ektii ile deerlendirilebilir. Bu konudaki kaynaklar ayn zamanda cam kaplarn altn kaplardan sonra en deerli kaplar olduklarndan bahseder10. M..5.-4. yzyllarda madeni ve cam kaplarn en ok paralel rneinin grld Pers formu Akhaemenid Pers Tipi Phialeleridir11.

Hellenistik dnem ile birlikte gerek maden, gerekse cam ve seramik kap retiminde birbirine paralel bir art grnmektedir. Genel kabul edilen bir gre gre M..4.yzyldan itibaren yeni deerli maden yataklarna ulalabilmesi sayesinde artan maden miktar ile madencilik sektrnde daha bol maden kullanm ve maden iiliinde giderek lkse ynelik bir iilik grlmektedir12. zellikle dkm tekniinin gelimesi ve bu sayede dvme tekniine oranla form tasarmlar asndan byk bir serbestlik kazanlmas beraberinde bol sslemeli son derece kaliteli iilie sahip kaplarn retilmesinde bir ivme kazandrmtr.

Cam kaplar bu dnemde altndan daha ucuz olmakla birlikte bir lks rn olma zelliini srdrmtr. Alexandriada II. Ptolemaiosun tren alaynda ve Delphideki hazinelerin listesinde cam kaplardan szedilmektedir13.

Erken Hellenistik dnemden itibaren iki kaplarnda kantharos ve skyphos gibi formlarn yansra dnemin genel bir eilimi olarak yar kresel formlu kaidesiz kaplar popler hale gelmitir. Kkeni madeni rneklere dayanan ve seramikten yaplan kopyalar Hellenistik dnem Akdeniz dnyasnda ok yaygn olarak karmza kan Megara kaseleri tekniinde cam kaplar dikkat ekmektedir14. Sandvi teknii olarak da adlandrlan ve camn alt blmne, altn varak sslemelerin yerletirilmesi tekniinde yaplan bu kaplarn rnekleri arasnda talyada Canosada bulunmu bir cam kase ve Gordionda bulunan bir rnek saylabilir15.

M..2-1.yzyllar boyunca gm ve seramik versiyonlar spanyadan Anadoluya kadar geni bir alanda grlen bir dier yar kresel madeni form modiustur. Tel Anafadaki kazlarda camdan yaplan ok sayda rneinin toplu olarak bulunmas bu formun cam rneklerinin de ayn dnemde popler olduunu gstermesi bakmndan nem tamaktadr16.

9 Zerwick 1990, 20, res. 710 Aristophanes, Akharnians 7411 Pers tipi madeni phialelerin Dou Akdenizde ok saydaki maden rnei bulunmaktadr Bkz. Strong 1966,

82. Bu formun cam rnekleri arasnda en nemli gruplardan biri M..331de tahrip edilmi olan Persepolis saraynn hazine dairesinde bulunmutur (Grose 1989, 50) Bu formun zellikleri, geliimi ve dalm iin ayrca bkz. H. Luschey, Die Phiale, 1939, Elsbeth Dusinber, Aspects of Empire in Achamenid Sardis, Cambridge, 2003, 176 vdd.

12 Hellenistik ve Roma dneminde artan maden yataklar konusunda bkz. J. Healy; Mining and Metallurgy in Greek and Roman Times, Thames and Hudson 1978; 86 vdd.

13 Rotroff 1982, 334, dipnot 3414 Strong 1966, 96 vd., s.109 vdd.15 Canosa rnei iin Bkz. Lierke 1999, 44, res.98; Gordion rnei iin bkz. von Saldern 1959, 22 vdd.16 Gm modius rnekleri: Strong 1966, 108; Oliver 1977, 47; Tell Anafa cam modiuslar: Grose 1970, Weinberg

1973

Alptekin Oransay

120

Roma imparatorluk dnemi ile birlikte cam retim tekniklerinde yaanan gelimeler hem cam kap endstrisinde hem de maden ve cam arasndaki etkileimde nemli aamalardan birinin zeminini oluturur. M..1.yzyl sonuna kadar retimi pahal olan ve tek bir kap iin olduka uzun bir retim srecine ihtiya gsteren cam endstrisi M.S. 1.yzyl ortalarnda serbest fleme ve kalba fleme tekniklerinin gelimesi ile lks cam kaplarn yansra ok sayda ve ucuz cam kap retimine balamtr. Strabon, kendi dneminde ortalama bir cam kabn bir bakr paraya alnabileceinden bahseder17. Cam endstrisindeki bu deiime paralel olarak madeni kap retiminde de Roma tarz kaplarn ortaya kn belirleyen bir sre yaanmtr. M..2.yzyldan balayarak Dou Akdenizdeki nemli sanat ve endstri merkezlerini ele geiren Roma, bu blgelerden talyaya byk miktarda gm ve bronz eserler gndermitir. Ge Hellenistik stildeki bu eserler arasnda bulunan kaplarn Romada dnemin sanat anlay ve modasn etkiledii, M..1 M.S. 1.yzyla tarihlendirilen eserler zerinde grmek mmkndr. Dkm ve torna tekniinde yaplm byk boyutlu ok paral kaplar, yksek kabartma tekniinde yaplmtr. Yunan ve Roma mitolojisinden alnma sahnelerin yansra asma yapraklar gibi bitkisel motiflere sahip bu gm kap setleri erken Roma dneminde cam ve seramik sanat zerinde byk bir etkiye sahiptir18.

M..1.yzylda cam kaplar etkileyen madeni prototip formlarnda ilk sray halka

kulplu Skyphoslar ve Kantharoslar alr. Formlar temel olarak Hellenistik dnem kkenli olup ge Hellenistik dnemden balayarak Dou Akdeniz dnyasnda yaygn olarak karmza kmaktadr19. Formun madeni rneklerinde gvde ve kaide ayr ayr yaplp birletirilmitir. Kulplar ise tutmay kolaylatracak ekilde stte ve altta dayanaklar ile yaplmtr. Gerek kulp detaylar, gerekse kaide profillerinin yapm bu formun ilk rneklerinin madeni kaplardan kaynaklandn sylememize olanak vermektedir.

Erken Roma Dneminde madeni prototiplere sahip lks cam kaplar arasnda dikkat eken gruplarn banda Kameo kaplar gelmektedir. Dkm, tornada kesme ve parlatma yntemleri ile yaplan ve retiminde olduka kaliteli bir iilik grlen bu kaplar, Roma imparatorluk dneminde M..1.y.y. sonu M.S.1.y.y. balarnda popler ve lks mal gruplarndan biri olmutur20. Kameo kaplar, dnemin madeni kaplar ile form ve yksek kabartma tekniinde sslemeleri bakmndan karlatrlabilir. ki farkl renkte cam kullanlarak yaplan kaplarn zerinde grlen mitolojiden alnma sahneler ayn dnemde gm iki kaplarnn zerinde grlen Dionysiak sahnelerle paralellikler tar. Gerek figrlerin plastik zellikleri, gerekse gvdenin alt hizasnn sahnenin platformu olmas gibi zellikler, kalba dkm tekniinde yaplp sonradan madeni kaplarn zerine yaptrlarak yaplan stilde pek ok erken Roma dnemi rneine sahiptir. Bu zelliklerin en iyi incelenebildii eserler arasnda dnemin mezar hediyeleri olan gm kap setleri saylabilir. En tipik rnekleri arasnda talyada Boscorealeden bulunan bir grup skyphos ile Danimarka Hobyde bir Roma asker mezarndan bulunan iki skyphos verilebilir21.

Dkm tekniinde yaplan erken Roma dnemi cam kaplar arasnda maden taklidi prototipleri ile dikkati eken bir dier grup ise hem tek renkli hem de mozaik tekniinde retilen halka kaideli, ters konik kaplar ile s ve geni tabak formlardr. Roma dnemi krmz astarl seramikleri arasnda da benzerleri olan bu grup, Mutzunda belirttii gibi keli al az 17 Strabo Geog. XVI.2 18 Bkz. Oransay 200219 Bu formlarn madeni rnekleri iin bkz. Strong 1966, 115 lev.33b, Oliver 1967, 31, Whitehouse 1988, 1020 Whitehouse 1988, 2421 Erken Roma dnemi madeni kap zelliklerini en iyi temsil eden rnekler arasnda Hildesheim, Boscoreale

buluntusu kap setleri ile Olbiada bulunan bir gm mezar hediyesi saylabilir. Bkz. Oliver 1977 120 vdd. Boscoreale Gm kap seti ve skyphos rnekleri iin Baratte 1986, 62 vdd.; Boscoreale ve Hoby Skyphoslarnn dnemin sanat iindeki yeri konusunda bkz Vermeule 1968, 133 vd.

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

121

formu ile yapm teknii bakmndan madeni kaplara zg saylabilir22. te yandan cam kaplar zerinde bu formun varyasyonlarnn say bakmndan madeni kaplara gre fazla oluu cam ustalarnn bu formu olduka gelitirdiini dndrmektedir23.

Dkm tekniinde yaplan cam kaplarda dikkati eken bir dier nokta ise pek ok rnein tondo ksmlarnn merkezinde bulunan kntlardr. evresi konsantrik kabartma halkalar ile evrili olan bu blm, cam kaplarn dkm tekniinde ekillendirildikten sonra tornada dzeltildiine iaret etmektedir. M..6.yzyldan itibaren madeni kaplarn d yzeylerinde kalp izlerini dzeltmek amacyla benzer bir yntemden yararlanld bilinmektedir. Bu yntemin cam kaplarda kullanlmaya nasl balad bilinmemekle birlikte madeni kaplarn bu yntemin gelimesinde etkili olduu dnlebilir24. Nitekim Plinusta Roma dnemi cam kap retim teknikleri arasnda torna tekniinin gm kaplardaki gibi kullanldndan bahseder25.

Roma dnyasnda M.S.1. yzyln sonundan itibaren madeni kaplarn yapmnda baz deiimler gze arpmaktadr. ncelikli olarak bir nceki yzylda grlen kabartma sslemeli rneklerin yerini daha s kabartma sslemeli rnekler arlk kazanr. Ustalar figrl sslemeleri aplik olarak yerletirmek yerine kabn zerinde rpousse tekniinde alak kabartma yapma yneldikleri grlr. Ayrca iki kaplar dnda gnlk hayatta kullanlan sradan yemek kaplarnn da madeni rnekleri artmaya balar. Gm ve bronz kap yapm azalmamakla birlikte genel olarak grlen kalitede gerileme ve sslemedeki azalma, M.S.2.yzylda daha sade ve ilevsel kaplarn yapmna ynelik bir tercihi ortaya koymaktadr. Dier bir nokta ise bu dnemden gnmze ulaan ok fazla sayda madeni kap bulunmamasdr. zellikle deerli madenden yaplan bu dnem eserlerinin ounluu sonraki dnemlerde ekonomik nedenlerle eritilerek yeniden kullanlmtr26.

M.S.2.yzyl cam endstrisinde dkm ve kabartma tekniindeki sslemeli renkli kaplarn saysnn azalrken yerine fleme tekniinde effaf, beyaz cam kaplarn retiminin artt bir dnemdir. retilen ok sayda ve ucuz cam kaplar Roma mparatorluunun genelinde kendine byk bir pazar pay bulmutur. effaf camn gm kaplardan daha ok tercih edilmesi konusunda antik kaynaklardan elde ettiimiz bilgiler bu durumun nedenlerini anlamamzda bize yardmc olmaktadr. Bu dnemde iki kaplar dnda gnlk kullanm ve servis kaplarnda da maden etkili cam kap formlar grlmektedir. Oinokhoe, amphora gibi kapal kap formlar arasnda M.S. 2. - 3. yzyl sresince maden etkili rnekler bulunmaktadr27.

M.S. 3.yzylda cam endstrisi yeniden bir canlanma srecine girer. Bu srete erken Roma dnemine zg baz kap formlarnn da yeniden retilmeye balad grlr. Dnem boyunca cam ustalarnn pek ok kap retimi yaptklar bilinmektedir. Bununla birlikte zellikle erken Roma dneminden etkilenerek yaplan formlar arasnda maden prototipli olanlar ba ekmektedir. M.S.1.yzyl kap repertuarnda zerinde durulan Kantharos formunun rnekleri bu dnemde de mevcuttur28. M.S.3.yzylda karlalan maden prototipli cam kaplar arasnda tek kulplu tavalar da yer almaktadr. Roma mutfanda su servisinde kullanlan ve oinokhoeler

22 Mutz 1972, 174-176, no.51423 Bu formun madeni rnei iin bkz. Fleming 1999, 19, res.17, cam rnekleri iin bkz. Grose 1982, 423-42624 Cam kaplarda tekniin kullanm konusunda bkz. Grose 1991, 9, ayn tekniin madeni kaplarda kullanm

konusunda bkz. Mutz 1972 ve Kent-Hill 194725 Plinius, Naturalis Historia XXXVI, 193 et aliud flatu figuratur, aliud torno teritur, aliud argenti modo

caelatur,26 Madeni kap retiminde M.S. 2.yzyldaki gerilemenin nedenleri konusunda bkz. Strong 1966, 160 vd. 27 Amphora formlu cam ieler iin bkz. Harden 1987; no. 45 ayn formun gm rnei iin bkz. Walters 1921,

no. 7928 Klnden bir rnek ve formun dier rneklerinin karlatrmas iin bkz. Harden 1987, 189, no.99.

Alptekin Oransay

122

ile bir set oluturan patera formu M.S.2.yzyl sonu 3.yzyl bandan itibaren cam rnekleri ile karmza kmaktadr29. Szkonusu form M.S. 1.yzyldan balayarak Roma dnyasnda mutfak kaplar arasnda karmza kmaktadr. Pompeiideki duvar resimlerinde bu seti ifade eden rnekler de mevcuttur30.

M.S.2.yzyl sonu 3.yzyl bandan itibaren karmza kan bir form ise yar kresel formlu kesme bezemeli cam kaplardr. Danimarkada Leuna blgesindeki bir mezarlktan adn alan bu formun rnekleri M.S. 3-6.yzyllar arasnda bu blgede younlamaktadr. Yerel bir retim olmasna karn Roma Dnyasnda geni alanda kendine pazar bulduu anlalmaktadr. Maden ve cam rneklerinin ayn dnemde ortaya km olmas, bu kaplarn maden mi cam kkenli mi olduunu anlamamz gletirmektedir. Hellenistik dnem yarkresel formlu kabartma kaselerine benzer formu madeni bir prototipi dnmeyi mmkn klmaktadr31.

Roma camlarnn en gzel rnekleri arasnda saylabilecek olan kafes ya da diatrete diye

anlan kaplar, d yzeyini kaplayan kafes benzeri ssleme nedeniyle madeni kaplar ile ilikili saylabilecek bir gruptur. mparatorluun bat eyaletlerinde olduu gibi dou eyaletlerinde de grlen bu gruba ilikin rnekler, arlkl olarak M.S. 3 - 4. yzyllarda karmza kmaktadr32. Bu kaplarn d yznde grlen kafes sslemesi retim teknii ile olduu kadar ilevi de olduka dikkat eken bir grup olmutur. ki kab ve kandil gibi amalarla kullanlm olabilecei ynnde eitli grler bulunmaktadr. Diatrete tekniinde yaplm olan kaplarn d yzndeki kafes sslemesinin madeni kafesi taklit etmi olduu ynnde grler byk lde skoyada bulunan ve Traprain hazinesi olarak adlandrlan buluntular arasnda ayn formun d bu trde madenden yaplm kafes ile kapl rneklerin de bulunmas ile arlk kazanmtr33.

M.S.4.yzyldan itibaren ge Roma maden sanatnda olduka kaliteli gm iiliine sahip rnekler grmekteyiz. mparatorluun bat ve dou blgelerinde kilise gmleri, mezar hediyeleri ve kark siyasi durum iinde saklanan gmlerde toplu olarak bulunan szkonusu gm eserler Roma maden iiliinin M.S. 2. ve 3. yzyllarda az da olsa gerileme yaamakla birlikte bu dnemden itibaren yeniden ykselie getiini gstermektedir. Bu dneme ait nemli gm setleri arasnda Kaiseraugst Hazinesi, Mildenhall Hazinesi, Chaourse Hazinesi; Anadoluda Kumluca hazinesi saylabilir. Bu setlerde bulunan kaplarn yapm tekniklerinde bir yenilik grlmemekle birlikte form ve ssleme repertuarnn deitii dikkati ekmektedir. Hazine listelerinde iki kaplar son derece azalm; bunun yerine gnlk yemek ve su kaplar ile ritelik amal kaplara arlk verilmitir. Dnemin cam ustalarnn madeni etkili rneklere eskisi kadar arlk vermemekle birlikte zellikle srahi gibi yeni kap formlarna zaman zaman retimlerinde yer vermilerdir34.

Bu bildiride cam kaplar ile madeni kaplar arasndaki etkileim rnekleri ile ele alnmtr. Camn esnek ve istenilen eklin verilebilir bir malzeme oluu, camdan yaplan kaplarn her dnemde kendine zg niteliklerini bozmadan estetik ve popler bir malzeme olmasnda byk rol oynamtr. Bu nitelii ile ayn zamanda deerli bir malzeme olan camn, Roma dneminde artan bir ekilde maden ve seramik gibi dier endstri alanlar ile etkileim iinde olduu

29 Harden 1987, 128-129, no. 5830 rnekler iin bkz. Dunbabin 1993, fig.331 Bu form konusunda kapsaml bir alma iin bkz. Barbara Niedermeyer; Die Silbernen Halbkugelbecher vom

Typ Leuna: Fundkomplexe und Interpretationen, Herstellungstechnik und Datierung, BAR 1250, 200432 Diatrete tekniinde kaplar hakknda bkz. Harden 1987, 186; Fleming 1999, 11033 Traprain hazinesi iin bkz. Fleming 1999, 110 ve Stern 2001, 98 vdd. 34 Harden 1987, no.75,76; madeni benzerleri iin Esquiline hazinesindeki rnekler ile karlatrlabilir. Strong

1966, 191

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

123

grlmektedir. zellikle madeni kaplarn form ve ssleme repertuarlarnn cam zerindeki yansmas bir taklitten te her trl ekli alabilen bir camn bir zellii olarak dnmek gerekir. Dier kk eser gruplar arasnda bu nedenle cam, maden ve seramik aratrmalar, eserlerin kendi dnemlerinin modas, form ve ssleme repertuar ile yapm teknikleri konusunda rehberlik edebilecek durumdaki nemli eser gruplarn oluturmaktadr.

Yrd. Do. Dr. B.S. Alptekin OransayAnadolu niversitesi Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Yunus Emre Kamps Eskiehir saoransay@anadolu.edu.tr

Alptekin Oransay

124

Kaynaka

Baratte 1986 Baratte, F., 1986, Le Trsor DOrfurerie Romaine De Boscoreale, Muse Du Louvre.

Dunbabin 1993 Dunbabin, K., 1993, Wine and Water at the Roman Convivium, Journal of Roman Archaeology 6, 116-141

Fleming 1999 Fleming, S.J., 1999, Roman Glass: Reflections on Cultural Changes, University of Pennsylvania Museum.

Grose 1982 Grose, D.F., 1982, The Hellenistic and Early Roman Glass from Morgentina (Serva, Orlando), Sicily, Journal of Glass Studies 24, 20-29.

Grose 1989 Grose, D.F., 1989, Early Ancient Glass, New York.

Grose 1991 Grose, D.F., 1991, Early Imperial Roman Cast Glass: The Translucent Coloured and Clourless Fine Wares, iinde, Roman Glass: Two Centuries of Art and Invention (ed. By. M. Newby and K. Painter), London, 1-19.

Harden 1987 Harden, D. B., 1987, Glass of the Caesars, Milan.

Kent-Hill 1947 Kent-Hill D., 1947, The Technique of Greek Metal Vases and its Bearing on Vase Forms in Metal and Pottery, American Journal of Archaeology 51, 248-256.

Lamb 1969 Lamb, W., 1969, Ancient Greek & Roman Bronzes, Chicago.

Lierke 1999 Lierke, R., 1999, Antike Glasstpferei, Verlag Philipp von Zabern.

Maryon 1949 Maryon, H., 1949, Metal Working in The Ancient World, American Journal of Archaeology 53, 93-125

Mutz 1972 Mutz, A., 1972, Die Kunst des Metalldrehen bei den Rmern, Springer

Oliver 1977 Oliver Jr., A., 1977, Silver for the Gods: 800 Years of Greek and Roman Silver, The Toledo Museum of Art.

Oransay 2002 Oransay A., 2002, Antik ada Grek ve Roma Seramik sanatnda Madeni Kaplarn Etkisi, II. Uluslararas Pimi Toprak Sempozyumu, Eskiehir, 253-261.

zgm 2000 zgm, ., 2000, Anadolu Camcl, Pera Yaynclk.

Radnoti 1938 Radnoti, A., 1938, Die Rmischen Bronzegefaesse Von Pannonien, Diss. Pann. Ser.2 No.6, Budapest.

Raev 1977 Raev, B.A., 1977, Die Bronzegefaesse Der Rmischen Kaiserzeit

Roma mparatorluk Devri Cam Endstrisinde Madeni Kaplarn Etkisi

125

n Thrakien Und Msien, 605-42, lev. 9-45, Beil.4 Bericht der Rmisch-Germanischen Kommission, 58.2.

Rotroff 1982 Rotroff, S., 1982, Silver, Glass and Clay Evidence fort he Dating of Hellenistic Luxury Tableware, Hesperia 51, 329-337.

Stern 2001 Stern, M., 2001, Kaniskia: Glass and Metal Openwork Lamps, Association Internationale por lHistoire du Verre Annales du 15e. Congress, New York, 98-101.

Strong 1966 Strong D.E., 1966, Greek and Roman Gold and Silver Plate, New York.

Vermeule 1968 Vermeule C., 1968, Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor, Cambridge.

von Saldern 1959 von Saldern, A., 1959, Glass Finds from Gordion, Journal of Glass Studies, New York, 22 vdd.

Walters 1921 Walters, H.B., 1921, Catalogue of the Silver Plate (Greek, Etruscan and Roman), British Museum.

Whitehouse 1988 Whitehouse, J., 1988, Glass of the Roman Empire, The Corning Museum of Glass.

Young 1957 Young, R., 1957, Gordion 1956: Preliminary Report, American Journal of Archaeology 61, 319-331.

Young 1981 Young, R., 1981, Three Great EarlyTumuli, Phladelphia.

Zerwick 1990 Zerwick, C., 1990, A Short History of Glass, The Corning Museum of Glass.

Alptekin Oransay

126