BETA-ADRENERJİK BETA-ADRENERJİK RESEPTÖR RESEPTÖR

BLOKERLERİBLOKERLERİ

Doç.Dr.M.Kemal YıldırımDoç.Dr.M.Kemal Yıldırım

Bu ilaçlar beta-adrenerjik reseptörleri Bu ilaçlar beta-adrenerjik reseptörleri reversibl bir şekilde bloke ederek reversibl bir şekilde bloke ederek sempatoadrenal sistem sempatoadrenal sistem stimülasyonunun veya izoproterenol stimülasyonunun veya izoproterenol ve diğer beta-mimetik ilaçların çeşitli ve diğer beta-mimetik ilaçların çeşitli yapılar üzerindeki etkilerini yapılar üzerindeki etkilerini kompetetif bir şekilde antagonize kompetetif bir şekilde antagonize ederler.ederler.

TEMEL FARMAKOLOJİK TEMEL FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

1.Selektiflik (seçicilik):Beta-blokerlerin 1.Selektiflik (seçicilik):Beta-blokerlerin çoğu çoğu ββ1 ve 1 ve ββ2 reseptörlere karşı aynı 2 reseptörlere karşı aynı derecede yüksek afinite gösterirler ve derecede yüksek afinite gösterirler ve bunların her ikisini de aynı derecede bloke bunların her ikisini de aynı derecede bloke ederler; bunlara selektif-olmayan (non-ederler; bunlara selektif-olmayan (non-selektif) ilaçlar adı verilir.selektif) ilaçlar adı verilir.

ΒΒ1 reseptörlere selektif etki gösteren 1 reseptörlere selektif etki gösteren ilaçlara kardiyoselektif ilaçlar ilaçlara kardiyoselektif ilaçlar denir:bisoprolol, atenolol, asebutolol, denir:bisoprolol, atenolol, asebutolol, betaksolol, metoprolol gibi.betaksolol, metoprolol gibi.

2.İntrinsik sempatomimetik etkinlik 2.İntrinsik sempatomimetik etkinlik (İSE):Bazı beta-bloker ilaçlar parsiyel (İSE):Bazı beta-bloker ilaçlar parsiyel agonisttir;yani beta-reseptörleri agonisttir;yani beta-reseptörleri duruma göre bloke veya aktive duruma göre bloke veya aktive ederler.ederler.

İSE’si en yüksek olan beta-bloker İSE’si en yüksek olan beta-bloker pindolol’dür. Diğer İSE’li ilaçlar pindolol’dür. Diğer İSE’li ilaçlar oksprenolol, asebutolol,karteolol ve oksprenolol, asebutolol,karteolol ve seliprolol.seliprolol.

Bu tür ilaçların bronkospazma veya Bu tür ilaçların bronkospazma veya periferik spastik damar hastalıklarına periferik spastik damar hastalıklarına ya da kalp blokuna eğilimi olan ya da kalp blokuna eğilimi olan kimselerde tercih edilmesi tavsiye kimselerde tercih edilmesi tavsiye edilir.edilir.

Propranolol’un İSE’si yoktur.Propranolol’un İSE’si yoktur.

3.Lipofilikliğin derecesi ve buna bağlı 3.Lipofilikliğin derecesi ve buna bağlı farmakokinetik farklar:Başta farmakokinetik farklar:Başta propranolol olmak üzere,beta-propranolol olmak üzere,beta-blokerlerin çoğu fazla lipofiliktir.blokerlerin çoğu fazla lipofiliktir.

Bazıları ise Bazıları ise hidrofiliktir:Atenolol,betaksolol,bisoprhidrofiliktir:Atenolol,betaksolol,bisoprolol, karteolol,nadolol,sotalol.olol, karteolol,nadolol,sotalol.

4.Membran 4.Membran stabilizasyonu:Propranolol ve diğer stabilizasyonu:Propranolol ve diğer bazı beta-blokerler, eksitabl bazı beta-blokerler, eksitabl hücrelerin sitoplazma hücrelerin sitoplazma membranındaki Na+ kanallarını membranındaki Na+ kanallarını bloke ederler, böylece memranı bloke ederler, böylece memranı depolarizasyona karşı korurlar.depolarizasyona karşı korurlar.

5.Melez(hibrid) etkinlik:5.Melez(hibrid) etkinlik: Seliprolol’un Seliprolol’un ββ2 agonisti olmasına bağlı 2 agonisti olmasına bağlı

vazodilatör ve bronkodilatör etkileri vazodilatör ve bronkodilatör etkileri yanında,yanında, αα2 adrenerejik reseptör bloker 2 adrenerejik reseptör bloker etkisi de vardır.etkisi de vardır.

Karvedilol’un Karvedilol’un αα1 adrenerjik reseptör 1 adrenerjik reseptör blokeri ve hafif kalsiyum kanal blokeri blokeri ve hafif kalsiyum kanal blokeri etkinliği vardır.etkinliği vardır.

Labetolol beta reseptörler yanında Labetolol beta reseptörler yanında αα1 1 reseptörleri de bloke eder.reseptörleri de bloke eder.

Selektif olmayan beta-Selektif olmayan beta-blokerlerin farmakolojik blokerlerin farmakolojik

özellikleriözellikleri PropranololPropranolol Tam bir antagonisttir.Tam bir antagonisttir. İntrinsik sempatomimetik İntrinsik sempatomimetik

etkinlik(İSE) göstermez.etkinlik(İSE) göstermez. Lokal anestezik etki gösterir.Lokal anestezik etki gösterir.

1.Kalp damar sistemi ile ilgili etkileri:1.Kalp damar sistemi ile ilgili etkileri: Kalbin kontraktilitesini ve atış hızını Kalbin kontraktilitesini ve atış hızını

azaltır(negatif inotropik ve negatif azaltır(negatif inotropik ve negatif kronotropik etki).kronotropik etki).

Kalbin yaptığı işi ve oksijen tüketimini Kalbin yaptığı işi ve oksijen tüketimini belirgin şekilde azaltır.belirgin şekilde azaltır.

Kalpte iletim sistemini yavaşlatır.Kalpte iletim sistemini yavaşlatır. Beyin damarları hariç bütün damar Beyin damarları hariç bütün damar

yataklarında kan akımını azaltır(yataklarında kan akımını azaltır(ββ2 bloker 2 bloker etki).etki).

Antitrombositik etki.Antitrombositik etki.

2.Bronşlar:2.Bronşlar: Hava yollarının rezistansında artma Hava yollarının rezistansında artma

yapar(Bronş ve bronşiyollerin yapar(Bronş ve bronşiyollerin ββ2-2-reseptörlerini bloke ettiği için).reseptörlerini bloke ettiği için).

Astma krizine yol açabilir.Astma krizine yol açabilir.

3.Metabolik etkileri:3.Metabolik etkileri: Lipositlerdeki Lipositlerdeki ββ1 ve 1 ve ββ3 reseptörleri bloke 3 reseptörleri bloke

ederek lipolizi inhibe eder.ederek lipolizi inhibe eder. Hiperglisemiyi azaltır(Hiperglisemiyi azaltır(ββ2 bloker etki).2 bloker etki). İnsülin salgılanmasını inhibe eder(İnsülin salgılanmasını inhibe eder(ββ2 bloker 2 bloker

etki).etki). Hipoglisemi komasının taşikardi,palpitasyon Hipoglisemi komasının taşikardi,palpitasyon

ve titreme gibi ön belirtilerini suprese eder. ve titreme gibi ön belirtilerini suprese eder. Hastanın önlem alma olanağı ortadan Hastanın önlem alma olanağı ortadan kalkar.kalkar.

Yüksek dansiteli lipoprotein (YDL) Yüksek dansiteli lipoprotein (YDL) düzeyini düşürür.düzeyini düşürür.

Düşük dansiteli lipoprotein (DDL) Düşük dansiteli lipoprotein (DDL) düzeyini değiştirmez.düzeyini değiştirmez.

T4’ü daha etkin olan T3’e çeviren 5’-T4’ü daha etkin olan T3’e çeviren 5’-deiyodinazı inhibe eder.deiyodinazı inhibe eder.

4.Renin salgısının inhibisyonu:4.Renin salgısının inhibisyonu: Artmış olan renin salgısını inhibe eder.Artmış olan renin salgısını inhibe eder. 5.Santral etkileri:5.Santral etkileri: Fazla lipofilik olduğu için SSS’ne kolayca Fazla lipofilik olduğu için SSS’ne kolayca

girer.girer. Uyuşukluk, bellek bozulması, Uyuşukluk, bellek bozulması,

dezoriyantasyon, halüsinasyonlar, dezoriyantasyon, halüsinasyonlar, korkulu rüya,uykusuzluk,yorgunluk ve korkulu rüya,uykusuzluk,yorgunluk ve isteksizlik.isteksizlik.

Kardiyoselektif beta-blokerlerin Kardiyoselektif beta-blokerlerin farmakolojik özellikleri:farmakolojik özellikleri:

Kardiyoselektif ilaçların,selektif Kardiyoselektif ilaçların,selektif olmayanlara göre başlıca üstünlükleri olmayanlara göre başlıca üstünlükleri şunlardır:şunlardır:

1. Astma ve diğer tür obstrüktif 1. Astma ve diğer tür obstrüktif akciğer hastalığı olanlarda daha az akciğer hastalığı olanlarda daha az bronkokonstriksiyon yaparlar.bronkokonstriksiyon yaparlar.

2. Periferik damar hastalığı olanlarda 2. Periferik damar hastalığı olanlarda daha az periferik vazokonstriksiyon daha az periferik vazokonstriksiyon ve uçlarda daha az soğuma yaparlar.ve uçlarda daha az soğuma yaparlar.

3. Diyabetli kimselerde insülin 3. Diyabetli kimselerde insülin injeksiyonuna bağlı hipogliseminin injeksiyonuna bağlı hipogliseminin normale dönmesini daha az normale dönmesini daha az geciktirirler ve hipoglisemi geciktirirler ve hipoglisemi belirtilerini daha az maskelerler. belirtilerini daha az maskelerler.

Beta-blokerlerin kullanıldığı Beta-blokerlerin kullanıldığı yerler:yerler:

1.Hipertansiyon1.Hipertansiyon 2.Angina pektoris2.Angina pektoris 3.Bazı taşiaritmiler3.Bazı taşiaritmiler 4.Akut myokard infartüsünun tedavisi 4.Akut myokard infartüsünun tedavisi

ve infarktüs sonrası proflaksi ve infarktüs sonrası proflaksi (sekonder proflaksi):(sekonder proflaksi):

İnfarktüs bölgesinin genişlemesini İnfarktüs bölgesinin genişlemesini kısıtladıkları vekısıtladıkları ve

Ventrikül fibrilasyonu insidensini Ventrikül fibrilasyonu insidensini azaltabildikleri saptanmıştır.azaltabildikleri saptanmıştır.

5.Hipertiroidizm:5.Hipertiroidizm: Antitiroid ilaçlarla yapılan tedaviye Antitiroid ilaçlarla yapılan tedaviye

yardımcı olarak veyayardımcı olarak veya Cerrahi girişimden önce tek başınaCerrahi girişimden önce tek başına

6.Hipertrofik obstrüktif 6.Hipertrofik obstrüktif kardiyomyopati:myokardı gevşeterek kardiyomyopati:myokardı gevşeterek aorttaki darlığı azaltır.aorttaki darlığı azaltır.

7.Kronik konjestif kalp 7.Kronik konjestif kalp yetmezliği:Yetmezlik halinde oluşan yetmezliği:Yetmezlik halinde oluşan aşırı sempatoadrenal stimülasyonun aşırı sempatoadrenal stimülasyonun olumsuz etkilerini önler.olumsuz etkilerini önler.

8.Migren8.Migren

9.Feokromasitoma9.Feokromasitoma 10.Glokomun lokal tedavisi:Timolol 10.Glokomun lokal tedavisi:Timolol

maleat, karteolol, betaksolol ve maleat, karteolol, betaksolol ve levobunolol kronik açık açılı levobunolol kronik açık açılı glokomda kullanılır.glokomda kullanılır.

11.Anksiyete halleri11.Anksiyete halleri 12.Portal hipertansiyon12.Portal hipertansiyon

YAN TESİRLERİ:YAN TESİRLERİ:

1.Gastrointestinal bozukluklar1.Gastrointestinal bozukluklar 2.Bronkokonstriksiyon2.Bronkokonstriksiyon 3.Kalp yetmezliği3.Kalp yetmezliği 4.Sinüs bradikardisi ve A-V blok4.Sinüs bradikardisi ve A-V blok 5.Glukoza dayancın azalması:İnsülinin 5.Glukoza dayancın azalması:İnsülinin

yaptığı hipoglisemiyi,bu olayı yaptığı hipoglisemiyi,bu olayı tamponlamaya çalışan refleks tamponlamaya çalışan refleks sempatik etkinliği azaltarak sempatik etkinliği azaltarak şiddetlendirirler.şiddetlendirirler.

6.Lipid metabolizmasının 6.Lipid metabolizmasının bozulması:Total kolesterol,ÇDDL bozulması:Total kolesterol,ÇDDL kolesterolü ve trigliserid düzeyini kolesterolü ve trigliserid düzeyini arttırırlar.arttırırlar.

7.Egzersize toleransın azalması7.Egzersize toleransın azalması 8.Periferde kan akımının azalmasına 8.Periferde kan akımının azalmasına

bağlı diğer yan tesirlerbağlı diğer yan tesirler 9.Kesilme sendromu ve rebound olayı9.Kesilme sendromu ve rebound olayı 10.SSS ile ilgili yan tesirler10.SSS ile ilgili yan tesirler

11.Diğer yan tesirler:Beta-blokerler 11.Diğer yan tesirler:Beta-blokerler psöriaziform,likenoid veya ekzamatöz psöriaziform,likenoid veya ekzamatöz cilt lezyonları yapabilirler.cilt lezyonları yapabilirler.

Praktolol göz-deri sendromu Praktolol göz-deri sendromu yapabilir.yapabilir.

Beta-blokerleri uzun süre Beta-blokerleri uzun süre kullananlarda %20-25 oranında kullananlarda %20-25 oranında impotens gelişebilir.impotens gelişebilir.

Akut beta-bloker zehirlenmesi ve Akut beta-bloker zehirlenmesi ve tedavisi:tedavisi:

Hafif olgularda tedavi Hafif olgularda tedavi yapılmaz,gözlem altında tutulur.yapılmaz,gözlem altında tutulur.

Ciddi zehirlenmelerde atropin+beta Ciddi zehirlenmelerde atropin+beta stimülan ilaç tedavisi yapılır.stimülan ilaç tedavisi yapılır.

KontrindikasyonlarıKontrindikasyonları

1.Kalple ilgili durumlar:Ağır 1.Kalple ilgili durumlar:Ağır bradikardiler,konjestif kalp yetmezliği, bradikardiler,konjestif kalp yetmezliği, 2. ve 3. derece bloklar, düşük debili 2. ve 3. derece bloklar, düşük debili kalp hastalıklarıkalp hastalıkları

2.Solunum yolu hastalıkları:Bronşiyal 2.Solunum yolu hastalıkları:Bronşiyal astma mutlak, kronik obstrüktif astma mutlak, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları nisbi akciğer hastalıkları nisbi kontrindikasyonkontrindikasyon

3.Periferik vasküler hastalıklar3.Periferik vasküler hastalıklar

4.Diabetes mellitus4.Diabetes mellitus 5.SSS ile ilgili durumlar:Ağır depresif 5.SSS ile ilgili durumlar:Ağır depresif

hastalıkhastalık 6.Karaciğer ve böbrek yetmezliği6.Karaciğer ve böbrek yetmezliği 7.Cerrahi girişimler:Kronik beta-7.Cerrahi girişimler:Kronik beta-

bloker kullanan olgularda cerrahi bloker kullanan olgularda cerrahi girişim yapılması gerekirse ilaç girişim yapılması gerekirse ilaç kesilmemelidir.kesilmemelidir.

8.Yaş:70 yaşından yukarı hastalarda doz 8.Yaş:70 yaşından yukarı hastalarda doz iyi ayarlanmalıiyi ayarlanmalı

9.Gebelik: Beta-blokerlerin insanda fötus 9.Gebelik: Beta-blokerlerin insanda fötus için güvenli olup olmadığı bilinmiyor.için güvenli olup olmadığı bilinmiyor.

Etkileşmeler:Etkileşmeler: İnsülin ve oral antidiyabetiklerin İnsülin ve oral antidiyabetiklerin

hipoglisemik etkilerini artırırlar.hipoglisemik etkilerini artırırlar. Simetidin, propranololün presistemik Simetidin, propranololün presistemik

eliminasyonunu inhibe eder, eliminasyonunu inhibe eder, biyoyararlanımını artırır. biyoyararlanımını artırır.