Beslenme Biyokimyası

Beslenme ( Nourishment yaşamı besleyip kuvvetlendirip desteklemek; nutrition; nutrisyon )

▪ Büyüme gelişme yaşamın sürdürülmesi sağlığın korunması için alınan gıda maddelerinin kullanılmasını konu alır.

▪ İnsanların aktivitelerini sürdürebilmeleri için almaları gereken besin grupları;

▪ Karbohidratlar

▪ Yağlar

▪ Proteinler

▪ Vitaminler

▪ Mineraller

▪ SU

Temel besin maddeleri

▪ Makrobesinler ( makronutrient ); kh, pr, yağ, lifler ( fiber ) ve bazı mineraller

▪ Mikrobesinler (mikronutrient); vitamin ve eser elementler

▪ Makroelementler ( doku gramı başına mg ); kalsiyum, fosfor, magnesyum, potasyum, kükürt, klor

▪ Mikroelementler ( doku gramı başına 100 mikrogramdan az ); demir, kobalt, çinko, bakır, molibden, flor, iyot, selenyum

▪ Arsenik, kadmiyum çok eser bulunur, çevresel kontaminasyonla var oldukları düşünülür.

Besin maddeleri

▪ Enerji sağlamak

▪ Vücudun yapı taşlarını yerine koymak

▪ Endojen moleküllere kaynak oluşturmak

▪ Koenzim olarak reaksiyonlara katılmak

Beslenme Biyokimyası temelde iki alan içerir

▪ 1) İçerik, alınması gereken

▪ 2) Sindirim, emilim ve makro-mikronutrientlerin metabolizmaları

▪ Bazal metabolizma (BM); tam dinlenme anında süregelen yaşamsal fonksiyonlardır; BM sürdürebilmek için gereken enerjinin yarısı membranlardaki iyon kanalları için gerekli olup kalanı kas tonusu, kalp atımı, vücut sıcaklığının karunması için gereken enerjidir. BM 12 saatlik açlıkla ölçülür.

▪ BM, Yaşlanma ile birlikte her 10 yılda bir %2 azalır.

▪ Kadında 1400-1670 erkekte 1600-2000 kcal/gün

▪ Mitakuye Oyasin; bütün canlılar hepimiz akrabayız

▪ Kızılderili Atasözü

İnsan vücudunu oluşturan element ve biyomoleküllerin dağılımı %

COHNCaPiK

5020108,542,51

PrYağKhSuMineral

17141,560-656,1

Yaşamın farklı dönemlerinde gerekli olan enerji miktarları kcal / gün

▪ YD 580-840

▪ Okul öncesi 1240-1690

▪ Okul dönemi 1970-2190

▪ Adelasan 2450

▪ Erişkin erkek –kadın 2400-3800: 1850-2400

▪ Sporcular 3000-6000

Metabolik hızı etkileyen faktörler

▪ Yaş cinsiyet

▪ Gebelik ve laktasyon

▪ Endokrin sistem

▪ Ateşli hastalıklar

▪ Uzun süren açlık

Nutrigenomik ve nutrigenetik

▪ Nutrigenomik besinlerin gen üzerinde düzenleyici ve muhtemel etkilerini inceler

▪ Nutrigenetik ise bireylerin arasında bulunan genetik faklılıklarının belirli besilere karşı verdiği cevabı analiz eder. Nutirgenetik genetik polimorfizmler ( aynı gende bireye özgü farklılıklar ) ve kişilerin anı duruma verdiği farklı cevaplarının nedenini ortaya koyarak kişiselleştirilmiş beslenme modelini ortaya koyar.

Günlük enerjinin %45-60 kh, %20-35 yağ- %10-25 prsağlanmalıdır.

▪ 1 gram yağ oksidasyoununda 9kcal, 1 gr protein ve karbonhidrat oksidasyonundan4kcal sağlanır.

▪ 200-300 gr kh, 50-75 gr yağ-50-150 gr pr

▪ Sindirim sırasında serbestleşen yapıtaşları; glukoz, früktoz, galaktoz, aminoasitler, gliserol ve yağ asitleridir.

▪ Pr sindiriminde %30, kh %6, yağ ise %4 sindirim ve emilim sırasında tüketilir.

▪ Caloric content of nutrients (1 kJ = 239 cal; 1 kcal = 4.184 kJ).

Nutrients and DietsDominiczak, Marek H., Medical Biochemistry, Chapter 32, 471-487

Copyright © 2019 © 2019, Elsevier Limited. All rights reserved.

Canlıda Enerj üretimi ve ATP

▪ ATP enerjinin kimyasal enejij olarak depolanmasını sağlayan temel moleküldür.

▪ ATP;

▪ 1- Biyosentez rekasiyonlarında

▪ 2- Hareket ve kas kasılmasında

▪ 3- Vücut sıcaklığını korunmasında

▪ 4-Hücre membranında iyonların pompalanmasında kullanılır

ATP sentez mekanizmaları

▪ Oksidatif fosforilasyon

▪ Substrat düzeyinde fosforilasyon

Biyomoleküllerin aktiflenmesi

▪ 1- Glikoz+ ATP Glikoz 6 fosfat + ATP, glikoliz ve pentoz fosfat yolu

▪ 2- Glikoz 1 fosfat + UTP UDP Glikoz + PPi, glikojen sentesi, glikuronik asit yolu

▪ 3- Yağ asidi +KoA +ATP Acil KoA + AMP + PPi, ince barsağa giren yağ asidi bu şekilde aktiflenir.

▪ 4- Metionin + ATP S adenozil metionin + PPi + Pi, 3 fosfatını kaybedeb ATP ninadenozin birimi metionindeki S atomunu bağlanır, kükürt artı bir değerlik kazanır ve molekül aktif hale gelir.

Karaciğer

▪ Kan dolaşımını portal venden sağlar. İnce barsak ve kolondan çıkan venler portal venle birleşirler. Böylece karaciğer besinlerin emilen ürünlerinin ilk durağını oluşturur. Glikozdan glikojen, yağ asidinden fosfolipit sentezi yapan KC, TCA siklusu ve yağ asitioksidasyonu sonucu oluşan asetil KoA dan kolesterol sentezini yapar. Amino asitlerden serbestleşen amonyağı üreye çevirir.

Karbonhidratlar

▪ 1- Enerji kaynağı

▪ 2- Yapısal bileşenler

▪ 3- Hücre membran reseptörleri

▪ 4- Glikoneogenez

Glisemik indeks (GI)

▪ Besinsel karbonhidratların kanda şeker düzeyini yükseltme sürelerine göre gruplandırıldığı bir ölçüttür.

▪ GI düşük yiyecekler beslenme sonrası hızla kan şekerini yükseltirler.

Disakkaridaz eksilikliği

▪ En sık laktoz intoleransı; sindirilemeyen laktoz kolon bakterilerinin etkisiyle osmotikaktif bileşiklere dönüşür ve gaz oluşur .

Glikozun dokularda akıbeti

▪ Glikojenez

▪ Glkoliz

▪ İndirekt oksidasyon

▪ PFY

▪ Glikozun glikuronik aside oksidasyonu

Lipitler

▪ Membran yapısında

▪ Enerji sağlamak üzere depolanırlar

▪ Derialtı yağ soku ısı yalıtımı

▪ İç organlarda mekanik destek

▪ Lipit türeci olan bileşikler hormon ve sinyal yolaklarında görevlidir. Hücre yüceyreseptör ve antijen yapısında

▪ Myelin kılıfı boyunca sinir dokusu yalıtımını sağlar

Yağ asidi

▪ Kısa zincirli YA ( 2-6 C ) asetik asit ( 2), propiyonik asit (3), izobutirik asit ( 4), butirikasit (4) izovalerik asit ( 5), valerik asit ( 5 ) ve kaproik asit ( 6) karbon içerir

▪ Orta zincirli YA 8-12

▪ Uzun zincirli YA 14-36

▪ Doymamış YA yapısında çift bağ bulunanlardır CH-CH, çift bağ bulunmyanalr d oymamış yağ asididir.

Esansiyel YA

▪ ALA ve LA için gerekli desatürazlar insan vücudunda bulunmaz.

▪ Bunlardan sentezlenen PUFA ( uzun zincirli yağ asitleri ) EPA ( omega 3 ) ve DHA ( (omega 6 ), AA ( omega 6 )

EsanSiyel YA

▪ Eikosonoid sentezinde kullanılır. AA bu yolda sentezlenir.

▪ Kannabinoid ( endokannabinoid ) sentezinde kullanılır.

▪ Bazı transkriptör faktöleri aktiflemeke veya inhibe etmek suretiyle DNA ile etkileşime girerler

Kolesterol

▪ Steroid hormon sentezinde ve Vitamin dD, safra asidi kullanılan ön maddedir.

▪ Hücre membran yapısal elementidir.

▪ Nöronlarda NT salınmında ve sinatik plastisitide rol oynar.

Besinde lipitler

▪ EPA, DAH kaynakları soğuk denizlerde yaşayan balıklardır ( somon sardalya istavrit hamside bol,ton balığında az). Serum TG fibrinojen düzeyi ve kan basıncını azaltır. LT ve TXA2 nin trombosit aktifleyici faktör ve trombosit kaynaklı büyüme faktörünü azaldır. Endotel kaynaklı gevçetici faktör ve PI1 ve PI3 arttırır.

▪ Omega 3/6 oranı 1:10-1:30 batı tipi diyet iken bu oran azaltılmalı 1:1- 1:4 arasına getirilmelidir.

▪ Mısırözü yağında omega 3/6 1:46

▪ Zeytinyağı 1:3 -13, oleik asitten zengindir.

▪ Soya yağı 1:7

▪ Ayçiçek ve fıstık yağında omega 3 yoktur.

Beslenme

▪ DOYMUŞ:

▪ TEKLİ DOYMAMIŞ:

▪ ÇOKLU DOYMAMIŞ YA oranı 1:1:1 olmalıdır.

Beslenmede

▪ Lesitin; fosfatidil kolin: yumurta saırıs buğday tohumu, karaciğer ve yer fıstığında bol bulunur. Besinlerde yeterli alınınca vücut için gerekli lesitin sentezlenir.

▪ Kolesterol: daha önceden günlük alım 300 mg geçmesin deniyordu şu an net kısıtlama için yeterli kanıt bulunmuyor deniyor.

▪ Karetenoid: İnsanda en yaygın buluna türü Likopen dir.

▪ Ksantofiller karotenoidlerin hifroksil ve keton grubu içeren türevleridir. Sarı turuncu renkli meyve sebzelerde bulunur; havuç, şalgam, marul

Trans yağ

▪ Trans yağlar doymamış yağların trans ( karşı ) izomerine verilen isimdir. Doymamaş YA C-C arasında ki çift bağ aynı tarafta ise cis karşı tarafta ise trans pozisyonundadır. Hidrojenizasyon sırasında cis pozisyon trans haline döner.

▪ Trans yağları fazla tüketmek ile;

▪ 1- koroner kalp hastalığı riski artar

▪ 2- Obesite ve visceral yağ depolanması artar

▪ 3- Lipaz hidrolizini yapamaz ve karaciğerde farklı metabolize olur.

▪ 4- PUFA metabolizmasını bozar.

Lifli besinler yapılarında polisakkaritler var barsaktaparçalandığında SCFA oluşur.

▪ Barsakta su tutarak yumuşak hacimli gaita oluşmasına neden olur.

▪ Kolon CA, DM ve KVH riskini azaltır.

▪ Yedikten sonra insülin yavaş yükselir.

▪ Doygunlukhissi verir.

▪ Kolesistokinin sentezini uyarır.

▪ Yağ emilimini geciktirir.

▪ Lifler mide boşlama hızını geciktirir ve kan kolesterolünü düşürür.

▪ 1. Çözünebilir prebiyotik visköz yeşil fasuye, bezelye çavdar yulaf erik elma çilek muz brokoli havuç enginar çözülür lif kaynağıdır.

▪ 2- Çzöünmez lifeler selüloz beta 1-4 gikozidik bağları ike birlşeimiş glikoz birimlerinden oluşur. Tam tahıl, buğday, mısır, keten tohumu, karnabahar, kabak, kereviz, avacado, muz, sebze kabupu havuç sayılabilir. Bu besinlerin fermentasyonu ile kısa zincirli yağ asitleri oluşur.

▪ LİGNAN çözünmeyen ve fermente olmayan birkisel lif. Yeşil çay, kabak çekirdeği, borokoli, kayısı. Çilek lignan içerir. Barask bakterileri tarafından metabolize edilir.

Kısa zincirli yağ asitleri

▪ Fonksiyonları

▪ İnsülin salgısını uyarır

▪ GLUT ekspresyonun barsak mukozasına arttırır.

▪ LDL kolesterol sentezini baskılar.

▪ Kolon pH sını asitleştirir polip oluşumu engeller.

▪ Mineral emilimini kolaylaştırır.

▪ Barsak immun fonskiyonun arttırır.

▪ Kolon kanseri riskini azaltır.

Kısa zincirli yağ asitleri

▪ Kolon hücreleri butirik asidi enerji kaynağı olarak kullanır.

▪ Propiyonat ve asetat KC e gider.

▪ Asetat genel dolaşım a girer ve periferik dokularda metabolize olur.

PROTEİNLER

▪ Yapısal; membran kas bağ doku

▪ Fonksiyonel ; taşıma, depo, kataliz, savunma, su elektrolit, sinir uyarısı, tampon, genetk kontrol

▪ Proteinlerin % 16 sı azot olduğundan 6.25 gram protein 1 gram azot a karşılık gelir

Esansiyel amino asitler ( PVT TIM HALL)▪ Fenilalanin (Phe)

▪ Valin

▪ Trionin

▪ Triptofan

▪ Isolösin

▪ Metionin

▪ Histidin

▪ Arginin

▪ Lösin

▪ Lizin

Kwahhiorkor

▪ Anne sütü ve proteinden eksik beslenme

▪ Kalori yeterli protein yetersizdir

▪ Yüz ödeli karın şiş

▪ Albumin serumda süşük

▪ Deri lezyonları vardır

▪ KC yağlanması görülür

▪ Tedaviye hızlı yanıt

Marasmus

▪ Protein kalori malnutrisyonu

▪ Kalori ve protein yetersiz alımı

▪ Yaşamın ilk yılı

▪ Büyüme geriliği

▪ Ödem yoktur

▪ KC yağlanması yok

▪ Deri belirtileri yok

▪ Serum protein belirgin düşmez

▪ İyileşme uzun sürer

Protein Kalori Malnutrisyonu

▪ Erişkin nedenleri;

▪ AIDS

▪ Kanser

▪ Kronik hastalıklar

▪ Yatan hasta

▪ Enfeksiyon (sepsis,tbc)