Prva beogradska železnica

Među mnogima koji su po obnovi srpske države 1815. godine, došli u Beograd da bi pomogli svom narodu, bio je inženjer Atanasije Nikolić, rodom iz Brestovca kod Sombora. Ovaj inženjer, neopravdano prećutan tokom 20. veka, pored mnogih stvari koje je prvi uspostavio u Srbiji, bio je preteča srpske železnice. Naime, Atanasije Nikolić je projektovao prvu trasu železničke pruge Aleksinac - Beograd - i to tri decenije pre nego što se železnica pojavila u našoj zemlji!

Njena gradnja počela je tek početkom osamdesetih godina, u vreme kralja Milana. Železnička pruga spajala je dva najveća srpska grada - Beograd i Niš. Svečano otvaranje upriličeno je u Beogradu 23. avgusta 1884. godine, kada je krenula prva javna železnica. Kako su hroničari, a i prvi železničari pedantno zapisali, prvi voz je iz prestonice pošao u 8.35 ujutru, a u Niš stigao istoga dana u 18 časova i 23 minuta. Pruga je imala samo jedan kolosek, pa su se vozovi mimoilazili u nekoliko ranžirnih stanica, sačekujući jedan drugog.

Trećeg septembra počeo je redovni saobraćaj. Dve godine kasnije, preko Leskovca i Ristovca, srpska železnica spojena je sa turskom železničkom mrežom.Beograd tada još nije imao pravu železničku stanicu, mada je početak pruge bio u Savamali, takoreći na gradilištu budućeg, u gradnji već poodmaklog, "staničnog terminala". Predat je na upotrebu tek naredne godine, 21. septembra. Izgradnja je počela 1881. godine, čin osveštanja služio je mitropolit Mihailo u prisustvu kraljevskog para Milana i Natalije Obrenović.

Prema planovima dvojice arhitekata, Bečlije Fon Flatiha i našeg Dragiše Milutinovića, stanicu je gradila francuska firma "Generalna unija". Tada je modni pravac u arhitekturi nalagao poštovanje ideja akademizma, pa je prva železnička stanica u Srbiji između Beograda i Niša omeđena velelepnom palatom u tom stilu. Valja napomenuti i to da je arhitekta Milutinović sin poznatog pesnika Sime Milutinovića Sarajlije.

Izgradnju su pratile mnoge afere koje su potresale Srbiju. Govorilo se o podmićivanju ministara, pa i samog Milana Obrenovića, da bi francuska firma postala najpre kreditor, a zatim i izvođač radova koji je pokupio sav novac - oko 71 milion ondašnjih franaka! Paralelno je građen i krak pruge prema Savi, odnosno prema Zemunu i Austrougarskoj. Radovi u savskom amfiteatru su bili veoma naporni zbog nepovoljnog, vodoplavnog terena tadašnje "Bare Venecije" ("Ciganska bara"). Teren je nasut zemljom prevučenom iz mahale Prokop. Igrom slučaja, to je lokacija na kojoj se u 21. veku, očekuje nova beogradska železnička stanica.

Železnička stanica koju danas znamo, ubrzo je postala najuglednije zdanje polugrađanske Savamale, prava matica oko koje se rojio narod nekadašnje mahale naseljene ljudima čija je svakodnevna delatnost imala veze sa obalskim poslovima. Tada je naglo porastao značaj Savskog trga i strme Balkanske ulice načičkane niskim zgradama pokrivenim ćeramidom u kojima su se ugnezdile radionice svih vrsta: opančarske, papudžijske, pamuklijaške, burekdžijske, sapundžijske, sitničarske, kolarske, kačarske, klozerske, klonferske, saračke, abadžijske, berberske, kapadžijske... Bio je to pravi mali svet za sebe, koji je Savamalu činio samu sebi dovoljnom.

U poslednju deceniju pretprošlog veka, Beograd je ušao kao pristojna srednjoevropska prestonica, sa jasnim pokazateljima vidnog socijalnog, kulturnog i ekonomskog napretka. Oko

nekadašnje tvrđave i "brega za razmišljanje", Kalemegdana, postavljena je železnička pruga, prema dunavskoj strani grada. Nekoliko decenija kasnije zameniće je tramvajske šine za čuvenu "dvojku", koja kruži i danas oko nekadašnjeg centra grada, simbolišući elitizam srca srpske metropole.Autor:Jovan Nikolić