BENTONT NEDR?

Y. Ziya KAYIR

KOSGEB Sincan letme Gelitirme Merkezi, Ankara E-posta: ziya.kayir@kosgeb.gov.tr

Bu bildiri 4 Mays 2007 tarihinde Sakaryada Endstriyel Frnlar ve Refrakter Sempozyumunda sunulmutur.

ZET Bentonit, smektit gruptan bir kil mineralidir ve esas olarak montmorillonitten

olumutur. Smektit kil minerali suyu veya organik moleklleri emdiinde ier ve ayni zamanda nemli bir iyon deitiricidir.

Bentonit 1000 rnn retiminde kullanlr. Bentonit, balayc olarak refrakter retiminde kullanlmakta malzemenin mukavemetini, yorulma ve biimlenme zelliini artrmaktadr. En ok dkmclkte kalp kumu yaptrcs olarak kullanlr. Bentonitin en yeni gelien kullanm alan ise polimer katksdr.

Bentonite clay has ability to absorb and bind toxins, poisons, and viruses. One chemically-modified nano-bentonite exhibited significant reductions in the HIV, Influenza H3N2 and Influenza H5N1 viruses.

Bentonit kilinin toksinleri, zehirleri ve virsleri emme ve yaptrma yetenei vardr. Kimyasal olarak deitirilmi nano bentonitlerle HIV ( Aids ) ve grip virsleri nlenmitir. Amcol firmas, bu deney sonularn 2005 ylnda dnyaya duyurdu.

Anahtar szckler: bentonit, dkm, kimya, nanoteknoloji, refrakter, kimya ve tp.

WHAT IS BENTONITE?

ABSTRACT

Bentonite is a clay mineral of the smectite group and is composed mainly of montmorillonite. The smectites are a group of minerals that swell as they absorb water or organic molecules within the structural layers; they also have considerable cationic exchange properties.

Bentonite is a mineral for one thousand uses. Bentonite uses in refractory production as as a binding agent and increases resistance and plasticity of the material. The largest tonnage's of Bentonite are to bond foundry sands for metal casting. A most recent development in the use of Bentonite is as a polymer additive.

Bentonite clay has ability to absorb and bind toxins, poisons, and viruses. One chemically-modified nano-bentonite exhibited significant reductions in the HIV,

2

Influenza H3N2 and Influenza H5N1 viruses. Amcol company announced the experimental results to the world in 2005.

Keywords bentonite, foundry, chemistry, nanotechnology, refraktory and medicine.

1. GR

Ekonomik kalknmann asl desteini yeralt zenginlikleri ve sanayileme oluturmaktadr. Madenlerimizi ve her eit hammadde kaynaklarmz gerektii lde deerlendirebilmenin koullarndan birisi de halkmz bu konularda yaynlar yoluyla aydnlatmaktr. Bu makale bu amala hazrlanmtr.

2. BENTONT NEDR ?

Bentonit 1000 rnde kullanlr. Bentonit nedir ? Neden bentonitin ei benzeri yoktur, neden emsalsizdir ? Bu sorularn yant 100 milyon yl nce verildi. 100 milyon yl nce, dnyamzda

youn yanarda faaliyetleri oldu. Bu patlamalarda denize dklen yanarda klleri, deniz suyunun etkisiyle yava yava deiime urayarak bentonit diye bildiimiz killeri oluturdu.

Ksaca, bentonit yanarda kllerinden denizde domutur.

lkemizin eitli yrelerinde halkmzn kulland ba kili, amar kili, bebe topra ve pekmez topra gibi killer genellikle bentonittir.

Bentonit, dkmclkte, renk amakta, sabun ve dier temizleme malzemelerinin yapmnda, sland zaman kabarp gzenekleri kapad

iin sondaj kuyularnda kullanlr. Montmorillonitin ticari ad olan bentonit, ilk kez, 1898 ylnda Knight tarafndan, ABD Wyoming'de Fort Benton yaknndaki killer iin kullanlmtr. Montmorillonit ad Gney Fransada Montmorillondaki bentonit yataklarndan gelmektedir. [1]

Dnya bentonit rezervi 1.870 milyon ton olup ABD, Rusya, Trkiye, Yunanistan, Almanya, Japonya, talya, spanya ve ngilterede bulunmaktadr. Trkiye, 280 milyon tonluk bentonit rezervleriyle toplam dnya rezervinin yzde 15ine sahiptir. [2]

1 Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm

2 Sekizinci Kalknma Plan Bentonit K Raporu,

3

3. BENTONTN TARHES [3] Bentonit, ilk kez, M 5.000 yllarnda Kbrsta ynlerin yan almak iin

kullanld. Nemlendirilmi bentonit gcrt karsn diye kan tekerleine srld. zolasyon malzemesi olarak kullanld. Kzlderililer bentoniti sabun olarak kullandlar.

1868 ylnda, Fullers Earth ( ngilterede bentonite verilen ad ) ile parafinin artlmas konusunda patent alnmtr. Ayni mucit sonradan hidrokarbonlarn, bitkisel ve hayvansal yalarn artlmas konusunda patent almtr.

1880 ylnda, bentonit ABDde yemeklik yalarn ksmen artlmasnda ve bazen aartlmasnda kullanld.

1901 ylndan beri bentonit delme amuru olarak kullanld, hala delme ve tnel iinde kullanlmaktadr.

1906 ylnda, Almanyada, aartma topraklar asitlerle aktive edildi. Bentonit hidroklorik asitle aktive edilerek, yalarn artlmasnda veya renklerinin aartlmasnda kullanld. Bu rn bugn de asitle aktive edilmi kil olarak satlmakta olup son yllarda daha nitelikli katalizrler kefedilene kadar petroln paralanmasnda kullanlmaktayd.

1920 ylndan beri bentonit dkm sanayinde kalp kumlarn yaptrmak iin kullanlmaktadr. Dkm sektr bentonitin en ok kullanld alan olup yllk tketimi 3.5 milyon tona ulamaktadr.

1949 ylnda bentoniti, su olmayan ortamlarda kullanabilmek iin bentonitin zellikleri deitirildi, elde edilen organokiller delme svs ve kaplamalarn kalnlatrcs olarak kullanld.

1959 ylndan beri bentonit kedi kumu olarak kullanlmaktadr. Tutkal, hayvan yemi, demir cevherinin peletlenmesi, kat retimi, ksmen su

artma ilemi, katta hamuru koruma ve homojenlii salama, karbonsuz kopye kad retiminde, atk su artmada katk olarak, nkleer atklar evrelemekte, amarn ykanmasnda, kuma yumuatc, nem alc ve ya emici, su bazl rnlerde kalnlatrc olarak ve ok sayda baka uygulamada bentonit kullanlmaktadr.

Bentonitin en yeni gelien kullanm alan ise polimer katks olarak kullanlmasdr. Bentonit katksyla polimerin gaz engelleme ve scaklk savuturma zellii artrlarak polimerin alev almas ve tutumas geciktirilmektedir. Bentonitten retilen alev geciktiriciler rnein plastikten elektrik prizi gibi scaa ve aleve dayankllk isteyen rnlerde kullanlmaktadr.

12 Eyll 2005 tarihinde, bentonitlerle, HIV ( Aids ) ve grip virslerinin nlendiini gsteren deney sonular Amcol firmasnca dnyaya duyuruldu. [4]

4. BENTONTN ZELLKLER [5] Doal ekli, tane incelii ve ham haliyle bentonit, yumuak bir kayatr. Krlmaya

elverili, ele yumuak ve yal bir izlenim verir ve azda (tkrkte) hemen dalma zellii gsterir. Rengi beyaz, hafif sar, sar, bej, pembemsi, yeilimtrak sar veya ak

3 Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm 4 Amcol firmasnn bildirisi ,

www.amcol.com/presentations/AMCOL%20RETROSCREEN%20MALTA%20Poster.pdf 5 Trkiye Bentonit Envanteri, 1982, MTA Yayn No:184, sayfa 2

4

pembe olabilir. Bentonitin teorik forml (Na0.7) (Al3.3Mg0,7Si8O20(OH)4nH2O den olumaktadr.[6]

Bentonitin kimyasal ve mineralojik analizleri Tablo 1de verilmitir. Analiz sonularndan grld gibi bentonit silisyum dioksit, alminyum oksit (almina) ve manyezit gibi scaa dayankl bileenlerden olumutur.

Montmorillonit smektit olarak adlandrlan erit silikatlar ailesinin bir trdr. Bentonitin en nemli zellii imesi ve suyu emmesidir. Bentonit ince tanelidir ve gzenekli bir yapya sahiptir. Bentonit, younluu 2.2-2.7 gr/cm3, su emince ien ve yksek biimlenme zelliine ( plastisiteye ) sahip olan doal bir kildir. Bentonitin yaptrc zellii vardr. Atee ve scaa dayankldr, iyon deitirme zelliine sahiptir.

Tablo 1. Ktahya ve nye Beyaz Bentonit Analizleri % Ktahya nye A.Z. 7,6 9,9 SiO2 70,9 74,9 Al2O3 15,7 14,0 Fe2O3 0,9 1,1 TiO2 0,1 0,2 CaO 2,1 1,7 MgO 1,4 1,9 Na2O 0,2 0,6 K2O 1,2 0,8 ime Hacmi 3,0 4,0 Beyazlk 82,0 84,0 Ya emme 35,0 35,0 Montmorilonit 75-85 73-88 Kristobalit 12,0 13-17

Bentonitin kristal yaps, erit eklinde ve katldr. Bu katlar, dizilmi sekizyzl ve drtyzlden olumutur. Drtyzlnn merkezinde Silisyum, sekizyzlnn merkezinde ise Al, Mg, Na, Ca, Fe, Li vb gibi katyonlar bulunur. Hidrojen molekl 1 Angstrm ( metrenin 10 milyarda biri veya 0,1 nanometre )dir. Tek bir smektit ( bentonit ) kristalinin tane boyutu 2 mikrondan ( metrenin milyonda birinden ) daha kktr. nce taneli ve gzenekli bir yapya sahip olan bentonit, nanoteknolojinin benzersiz bir elemandr.

6 Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 13

5

ekil 1. Bentonitin Yaps

En nemli zelliklerinden biri suyu emince, kabarp imesi, jelimsi bir kitle meydana getirmesidir. % 1-2 lsnde bentonit, su iine konularak kuvvetli ekilde alkalanrsa, dibe kmeden suda askda kalr.

Bentonitin kvamllk ( tiksotropi ) zellii, su ile temasa getiinde jel, alkalandnda sv hale gelebilme zelliidir. ok deiik renklerde gzlenebilen bentonitin iyon (katyon) deitirme kapasitesi olduka yksektir. Sspansiyon halindeki koloid bentonit taneleri negatif ykldr.

ekil 2. Bentonitin elektron mikroskobu grnts ekil 3. Bentonitin teorik yaps

Bentonit, sindirim sistemindeki bakterileri, parazitleri ve toksinleri mknats gibi eken bir snger zelliine sahiptir. Nano Bentonit, HIV ( Aids ) ve grip virslerini yok etmektedir.

5. BENTONTN ETLER VE STANDARTLARI [7],[ 8] Bentonit eitleri; a-) Kalsiyum-Bentonit ( Ca-Bentonit ) b-) Aktive Edilmi Bentonit, c-) Doal Sodyum Bentonit, ( Na- Bentonit)

7 Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org

8 VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

6

d-) Organik Bentonit e-) Asitle Aktive Edilmi Bentonit olmak zere 5 gruba ayrlr. lkemizdeki bentonit rezervleri, kalsiyum bentonit

ve kalsiyum-sodyum (ara tip) bentonitlerden olumaktadr. Yalnzca Readiye ( Tokat ) yresinde sodyum bentonit yataklar bulunmaktadr.

Kalsiyum-Bentonit ( Ca-Bentonit ) ( Aktive edilmemi bentonit ) : Orta katnda ounlukla kalsiyum (Ca 2+ ) veya Manezyum ( Mg 2+) yer alan bentonitlere verilen addr.

Aktive Edilmi Bentonit : Kalsiyum bentonitlerin alkali aktivasyonuyla sodyum bentonite dntrlmesiyle oluan bentonite verilen addr. Ksacas soda kl katksyla orta kattaki Ca 2+ -iyonlar Na + iyonlaryla yer deitiren bentonittir.

Doal Sodyum Bentonit : Orta katnda arlkl olarak Na2+ iyonlar bulunan ayrca deien younluklarda Ca2+ ve Mg2+ -iyonlar da ierebilen bentonitlerdir.

Organik Seven Bentonit ( organokil ) : Orta kattaki katyonlar, rnein alkil amonyum gibi polar organik molekllerle yer deitirmi bentonitlerdir. Bu bentonitler suyu sevmezler, organik zclerle ierler.

Asitle aktive edilmi bentonit : Yaps asitlerle muamele edilerek; aktivasyon derecesine gre orijinal Ca2+ ve Mg2+ ve Na+ katyonlarnn ou alnm, kafesteki alminyum, demir, manezyum ve silisyum ksmen artlm bentonitlerdir. Bu bentonitlerin bir gram 200 m2 gibi geni yzey alanna ve mikro gzeneklere sahiptir.

Bentonitle ilgili TSE Standartlar : Trkiyede bentonit iin kullanlan rn standartlar TSE tarafndan hazrlanm olup bu gne kadar aadakiler yaynlanmtr.

TS 977 Sondaj amuru hammaddesi , TS 5360 Dkm Balaycs, TS 11442 Lastik sanayinde kullanlan, TS 11326 Deterjan sanayinde kullanlan, TS 11136 Seramik Sanayinde Kullanlan , TS 11441 Kat Sanayinde Kullanlan Bentonit

Ayrca ya aartma standard olarak 1 gr tonsilin aartma gc e deer alnp hazrlanan TS 2583 de sayabiliriz.

6. TRKYENN BALICA BENTONT YATAKLARI [9]

lkemizin balca bentonit yataklar Biga yarmadas, Gelibolu yarmadas ve kuzeyi, Eskiehir-Ankara yreleri, ankr-Tokat blgesi, Ordu-Trabzon blgesi, Kayseri-Nevehir-Nide blgesi Malatya-Elaz blgesindedir.

9 Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 33

7

ekil 4. Trkiye'de Bentonit Sahalar

Bu blgeler ile yakn evrelerinde irili ufakl pek ok bentonit yata bulunur. Bilinen bu bentonit yataklarna ilaveten Giresun ve Konya illerinde de bentonit yataklar bulunmaktadr. Trkiye, 280 milyon tonluk bentonit rezervleriyle, toplam dnya rezervinin yzde 15ine sahiptir.

Tablo 2. Trkiyenin Bentonit Yataklar

Yeri Rezerv, Ton Ankara-Kalecik-Hanl 19 000 000 (1+2) Ankara-Keskin-Besler 240 000 (1+2) Artvin-Derinky 800 000 (k) ankr-erke-Bayndr 43 000 (1+2) ankr-Eldivan-Kk Hacbey Ky 300 000 (1+2) ankr-Eldivan-Byk Hacbey Ky 100 000 (1+2) ankr-Ilgaz-Kzlibrik 200 000 (1+2) ankr-Eskipazar-Bapnar 800 000 (1+2) orum-Sungurlu-Mecitz 400 000 (1+2) Edirne-Enez 50 000 000 (1+2) Giresun-Tirebolu 4 000 000 (1+2) stanbul-ile-Kzlcaky-amardere 180 000 (3) Konya-Salk 2 400 000 (1+2) Konya-Sille 24 000 (1+2) Ordu-Fatsa-nye 2 564 000 (3) Tokat-Readiye-Akdomu-Kapnar 200 000 000 (k) Trabzon-Arakl-Arsin-Yolst 60 000 (2) Toplam Bentonit Rezervi ( R ) 79 000 000 Potansiyel Rezerv ( T ) 800 000 Kaynak 200 000 000 TOPLAM 279 800 000

1: Grnr Rezerv, 2: Muhtemel rezerv, 3: Mmkn Rezerv Kaynak:Trkiye Bentonit Envanteri

8

nye-Fatsa (Ordu) Bentonit Yatann mmkn rezervi 2 564 000 tondur. Son yllarda nemi gittike artan beyaz bentonitler nye, Fatsa, Giresun-Tirebolu, Harit vadisi, Tekkiraz Yaylas ve Ktahya Barende bulunmaktadr.[10 ]

7. BENTONTN MADENCL VE AKTVASYONU

ekil 5. Bentonit maden iletmecilii

Bentonit yataklarnn ok byk bir blm ak iletme yntemiyle iletilmektedir. retim teknolojisinde lastik tekerlekli kepe, skreyper ve paletli kepeler ile geni tama hacimli kamyon ve vagonlar ilk aamay oluturur. kinci aama da kurutma alanna yakn bir yerde kurulmu krma, ufalama, tme, aktiflendirme ve ambalajlama tesisidir.[11]

Bentonitler, doadan ham olarak Na-Ca veya sadece Na veya Ca-Bentoniti olarak karlr. Yaklak 80 santimlik topaklar halinde ak madencilik artlarnda karlan bentonit, daha sonra ya ubuklu deirmenler kullanlarak ya da baka mekanik ilemlerle 6-8 cm.lik paralar halinde kltlr. Bentonitin nemi yaklak % 28-30 civarndadr. Bu nem oran aktivasyon iin en uygun nem oran olarak verilmektedir. Topaklar krlrken veya sonra otomatik yntemlerle yaklak % 3.2 - 4.0 orannda Na2CO3 (soda kl) bentonite katlr. Belirli aralklarla kartrlr. Bu ekilde 20 gn bekletilir. Aktivasyon srasnda buharlama ile nem % 20-22 seviyelerine der. Hazrlanan bentonit katmanlarndan dikine kesitler alnarak, bentonit akkan yatakl bir kurutucuya veya bir dner frna beslenerek, nemi istenilen seviyelere indirilir (yaklak % 10). Aktivasyon reaksiyonu;

Ca-Bentoniti + Na2CO3 Na-Bentoniti + CaCO3

eklindedir. Bu reaksiyon sonucu oluan CaCO3 oran yzde 8-9 civarndadr.[12]

10 VIII Kalknma Plan Bentonit K Raporu Sayfa http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

11 VIII Kalknma Plan Bentonit K Raporu Sayfa http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

12 Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm

Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 17

9

ekil 6. Bentonit iletmesi ekil 7. Bentonit retimi

8. AARTMA TOPRAKLARININ ASTLE AKTFLENDRLMES [13]

Yemeklik yalarn ilk durumda koyu renkli veya fazla klorofilli olmalar renklerinin almasn ve berraklatrlmasn gerektirir. Yemeklik yalarn renginin giderilmesinde kullanlan doal bentonitlerin aartma gc genelde dktr. Bu nedenle zellikle kalsiyum bentonitler asitle aktiflendirilerek aartma gc arttrlr ve ya sanayinde kullanlr. Bunun sonucu olarak da kilin yaps bozulmadan yzey alan artar, porozitesi geliir ve kimyasal aktivitesi artar. Bu olayda aartma topraklarnn gzenekleri % 80 artar. Yzeyi en uygun lde arttran asit miktar Fatsa-nye bentoniti iin % 40 olarak saptanmtr. (Sarkaya ve dierleri, 1985).

Asitlendirilecek bentonit tlerek kuru arlnn % 30'u kadar Hidroklorik Asit (HC1) veya Slfrik Asit ( H2SO4 ) ile 105C'de 2-3 saat kaynatlr. Asitle tepkime olaynn sonunda aktiflendirilmi bentonitin asit derecesini drmek iin ykama ilemine geilir. Daha sonra, ykanm bentonit kurutulur ve tlr. Bentonitin asitlik derecesi ve kurutma hz, aartma kalitesini nemli lde etkiler. Tane boyu da szme oran vb. zellikleri etkilediinden nemlidir.

Yalarn aartlmasnda kullanlacak kil miktar hem uygulanan ynteme hem de yan cinsine gre deiir. Yemeklik yalar iin genelde % 0.5-2 orannda kil kullanlrken koyu renk yalarda bu oran % 2-4 olabilmektedir.

9. BENTONTN KULLANIM ALANLARI [14]

Dkm sektr bentonitin en ok kullanld alan olup yllk tketimi 3.5 milyon tona ulamaktadr. Deterjan, kat ve seramik endstrisi bentonitin ok kullanld dier alanlardr. Daha sonra ise sondaj, dolgu ve zirai ila alannda kullanlmaktadr. Her sektr iin kullanm amac farkl olup dolaysyla bentonitten istenen zellikler de farkl olmaktadr. Bentonitin salk, gzellik ve tpta virs tedavisinde kullanm da hzla gelien alanlardr. ok eitli zellikler gsterenj sodyum bentonit, kalsiyum bentonit, aktive edilmi killer, organik killer 1000 rn ve uygulamada kullanlmaktadr.

13 Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 26

14 Avrupa Bentonit reticileri Dernei, http://www.ima-eu.org/en/uses.htm

10

Sodyum Bentonitin Kullanm Alanlar : Bu kapsamda sodyum bentonitin, kullanm alanlar ekil 8de ematik ve aklamal olarak verilmitir.

ekil 8. Sodyum Bentonitin Kullanm Alanlar zeltilerde asl tutucu zellii Boyalar, Pskrtmeli tarm ilalar X-Inlar incelemesi, Petrol Sondaj Kozmetik, Eczaclk, la, amar deterjan Kvamllk ve yorulabilirlik zellii (Viskozite, plastisite )

Portland imentosu ve har yapm Bulama yapc zellii

Bitml (ziftli ) bulama boyalar Emme ve ekme zellii

Kat retiminde nokta skl salama Su artma Yaptrc zellii

Mineral ynleriyle izolasyon maddesi yapm mlek srlar, Atee dayankl malzemelerin retimi Dkmclkte kalp kumlarnn yaptrlmas Tekstil ve kalem retimi Cevher, kmr ve uucu tozlarn briketlenmesi, Grafit pota ve elektrot yapm

11

Kalsiyum Bentonitin Kullanm Alanlar : Doal kalsiyum bentonitin; doal aartma toprann ve etkinletirilmi ( aktive edilmi ) aartma toprann kullanm alanlar ekil 9da ematik ve aklamal olarak aada verilmitir.

ekil 9. Kalsiyum Bentonitin ve Aktive edilmi Bentonitin Kullanm Alanlar

A. Doal Aartma Toprann Kullanm Alanlar Emme zellii Bcek lac, Deterjan Kozmetik ve ila yapm Dier Yap malzemeleri Yaptrc zellii Dkmclkte kalp kumlarnn yaptrlmas Kalem retimi Cevher, kmr ve uucu tozlarn briketlenmesi Yapay buu

B. Etkinletirilmi ( aktive edilmi ) Aartma Toprann Kullanm Alanlar:

Kataliz zellii Petrol ekme zellii-Safszlklar Giderme Yalarn artlmas ve aartlmas,

12

zclerin artlmas ve aartlmas Younlatrma

Bitki zlerinden bcek ilac yapm, Boya maddesi Cilalar Metal yonlar

Atk paralama rnleri

13

1. Dkm sektr : Bentonit dkmclkte, kalp kumunun hazrlanmasnda yaptrc olarak kullanlmaktadr. Bentonitin emsalsiz yaptrc ve scaa dayankllk zellii sayesinde, kum kalplarn iyi akkanlk, salamlk ve scaa gsterdii kararllkla yksek kaliteli dkmlerin retimi mmkn olmaktadr. Dkm sektr bentonitin en ok kullanld alan olup yllk tketimi 3.5 milyon tona ulamaktadr.

2. Pelet Yapm: Bentonit, demir elik sanayinde demir tozlarnn topak (pelet) yaplarak yksek frnlarda pik demir retiminde veya dorudan indirgenmi demir retiminde ( DRI ) yaptrc ve topaklayc olarak kullanlr.

3. naat Mhendislii Uygulamalar: Bentonit baraj duvarlar, temeller, tneller, yatay delme ve boru balantlar gibi inaat mhendislii uygulamalarnda; tiksotropik, destek ve yalayc olarak kullanlr. Bentonit kvam ve ekil alma zelliinden dolay portland imentosunda ve harlarda da kullanlr.

4.evre Temizleme / Atk Artma : Bentonit, atk sularn artlmasnda kullanlmaktadr. Bentonit toprakta geirgenlii azaltr. Yeralt sularnn kirlenmemesi iin doal olarak bentonit ieren dk geirgenlikli topraklar tavsiye edilmektedir. Topraa bentonit katlarak su geirgenlii dlr ve kirlilik nlenmi olur.

14

5. Petrol Sondajlar: Bentonitin bir baka geleneksel kullanm alan da petrol sondaj amurundaki kullanmdr. sondaj kuyularnda Bentonit sland zaman kabarp sondaj deliinin duvarndaki delikleri gzenekleri kapad iin delme rnlerinin ve sondaj suyunun bu deliklerden kamasn ve szmasn nler. Bylece, bentonit sondaj deliinde iyi bir delme ortam ve sondaj ucunun yalanmasn salar.

6. Yemeklik Ya ve Gda Pazarlar :

Ayicek, soya, hurma ve kolza ya gibi yemeklik yalarda bentonitin emici zelliinden yararlanlarak safszlklar giderilir, yan rengi aartlr. Bira, arap, maden suyu ve eker ve balda bentonit renk aartc olarak kullanlr.

7. Tarm ve Hayvanclk : Bentonit hayvan yemi ilavesi ve yem retiminde pellet yaptrc olarak kullanlmaktadr. Bentonit topran iyiletirilmesi ve gelitirilmesinde iyon deitirici olarak da kullanlr. Bentonit piirildiinde gzenekli bir seramik oluur bcek ilac ve yabanc ot ldrc ilalar iin bu seramik malzeme tayc olarak kullanlr.

15

8. la, Kozmetik ve Tbbi Pazarlar

Bentonit ilalarda dolgu olarak kullanlr. Emme ve yze ekme zelliiyle macun oluumuna izin verir. Koruyucu kremler, kalamin losyonu, ya kompres, ekzama iin tahri nleyici ilalarda bentonit kullanlr. Tpta bentonit ar metal zehirlenmelerinde panzehir olarak kullanlmaktadr. Yz maskesi gibi bakm rnleri, gne yan boyas, bebek ve yz pudras ve yz kremleri hep bentonit ierir.

9. Deterjanlar

amar deterjanlar ve sv ve kat el sabunlarnda temizleme zellii bentonite dayanr. Deterjan ve sabunlardaki bentonit tanecikleri kirleri emerek amar temizler, amar yumuatr ve gevetir.

10. Boyalar, boyar maddeler ve cilalar :

Bentonit ve organik killer, verniklerde su ve zc esasl boyalarda kalnlatrc ve askda tutucu olarak kullanlr. Bentonit ve organokiller tiksotropik zelliklerinden dolay su ve solvent bazl boyalarda kvamlatrc ve sspansiyon elaman olarak katlr. Bentonitin emme zelliinden giysilerin ivitlenmesinde, boya ve duvar kadnda kullanlr.

16

11. Kedi Kumu: Bentonit kedi kumu olarak da kullanlmaktadr. Kullanlan kedi kumu ier ve temiz ksmdan kolayca ayrlr, kalan tekrar kullanlr. Avrupa Bentonit reticileri Derneine gre bentonitin iinde kristalin silika bulunduu ve bunun kediler iin tehlikeli olduu eklinde iddialar vardr. 15

12. Kat: Bentonit ou kt imaltlar tarafndan tketilir, ince bnyeli temiz yzeyli kt imaline imkn verir. Eski gazete ktlarnn yeniden ilenmesinde bentonitin mrekkep ekme zelliinden yararlanlr. Asitle aktive edilmi bentonit karbonsuz kopye kad yapmnda kullanlr.

13. Seramikler: nce, ileri ve teknik seramiklerin yapmnda bentonit dengeleyici rndr. Bentonit sr yapmnda, cruf yapc ve biimlendirici olarak seramiklerde kullanlr.

17

14. Katalizr : Kimyasal olarak deitirilmi killer, anahtar mekanizmas asit katalizr olmak zere ok eitli uygulamalarda; zellikle akaryakt katklar retiminde alkilleme ileminde kullanlr.

15. Alev Geciktirici : Bentonitin en yeni gelien kullanm alan ise polimer katks olarak kullanlmasdr. Bentonit katksyla polimerin gaz engelleme ve scaklk savuturma zellii artrlarak polimerin alev almas ve tutumas geciktirilmektedir. Bentonitten retilen alev geciktiriciler rnein plastikten elektrik prizi gibi scaa ve aleve dayankllk isteyen rnlerde kullanlmaktadr.

10. SONULAR VE DEERLENDRME

Dnya lkelerinin toplam bentonit ve aartma topra retimleri 1980li yllarn ikinci yarsndan sonra iki kat artm olarak ylda 12 milyon ton dzeyine km, 90l yllarda ise yllk 13-14 milyon ton dzeyinde seyretmitir. Bu retimin yaklak 10 milyon tonu bentonit, 4 milyon tonu aartma topradr.

Bentonit grubu mineraller zengin rezervlere sahip olduumuz mineraller arasnda yer almaktadr. lkemizin toplam bentonit rezervleri, 280 milyon ton civarndadr. lkemizin 2005 yl bentonit retimi miktar olarak 1.350.000 ton, deer olarak 31.225.000 YTLdir. 2005 yl bentonit ihracat, miktar olarak 237.500 ton, deer olarak 13.5 milyon dolardr. Bentonitin tonunun ortalama ihra birim fiyat, son yllarda artarak 44 dolardan 57 dolara ykselmitir. 2005 yl bentonit tketimi, 1.113.000 ton olarak gereklemitir.

2001 ylnda dnyada retilen bentonitin yzde 25i ( 2.6 milyon ton ) Avrupa Birliinde retilmitir. Avrupa Birlii metal madenlerde net ithalat konumundadr. zellikle bentonit, feldispat, perlit, tuz, talk, ve bir gbre hammaddesi olan potas konusu ise net ihracat konumda olduu rnlerin banda yer almaktadr. Ayni yl lkemizde retilen bentonit miktar 674.000 ton olup bu miktar AB retiminin eyreine eittir.

18

2010 ylnda bentonit talebi 1.400.000 ton, ihracat projeksiyonu 290.000 ton olarak ngrlmtr. Bentonit ihracat deer olarak 16,5 milyon dolar tahmin edilmektedir.[15]

lkemizin aktiflendirme tekniklerine yeterince nem vermesi durumunda, byk bentonit potansiyelini yurt ii ve yurt d pazarlarda deerlendirilmesi mmkndr. Demiryolu ulam ann gelitirilmesi bu rekabet ortamna girebilmek iin kanlmazdr.

Dier yandan bentonitin kat, kedi kumu, deterjan ve sabun sanayi ile ila sanayinde tketimlerinin art, ilgili bentonit ileme teknolojisinde gelime salanmasyla mmkndr.

lkemiz tm sektrlere yetecek miktarda bentonit yataklarna sahiptir. Dkm sektrnn ihtiyac olan bentonitin, istenen zelliklere getirilmesi iin aktivasyon da dahil olmak zere, bilimsel yntemler de kullanlmak kaydyla retilmeleri arttr. Bunun iin bentonit firmalarnn gerekli aratrma ve yatrmlarn yapmalarna ihtiya vardr.

1000 rnn retiminde kullanlan bentonit, kimya sanayimizin gelimesine nclk ederek genlerimiz iin istihdam, halkmz iin refah artna yardmc olacaktr.

KAYNAKLAR

1. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm 2.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf 3. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm 4.Amcol Firmasnn Bildirisi, www.amcol.com/presentations/AMCOL%20RETROSCREEN%20 MALTA%20Poster.pdf 5.Trkiye Bentonit Envanteri, 1982, MTA Yayn No:184, sayfa 2 6.Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 13 7.Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm 8.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf 9.Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, Sayfa 33. 10.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf 11.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf 12.Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 17 13.Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 26 14. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm 14.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf 15. Dokuzuncu Kalknma Plan Madencilik K Raporu