Door Michiel Hegener

Het zijn barre tijden voorruimtevaarders. Sinds de al-lerlaatste shuttle-missie kan

NASA geen personeel meer de damp-kring uit sturen. De Europese ruim-tevaartorganisatie ESA heeft datnooit gekund en de Chinezen, metpas drie bemande ruimtevluchten inhun logboek, doen niet mee met hetISS. Resteren de Russen, die de tarie-ven voor een retour naar het interna-tionale ruimtestation ISS per Soyuzhebben verdrievoudigd tot 60 mil-joen dollar. Vracht verzenden kanEuropa nog wel: sinds 2008 is er tweemaal een Automated Transfer Vehi-cle (ATV) van ESA met een paar tongoederen naar het ISS gestuurd entot 2015 staan er nog drie gepland.

Kortom, crisis in de institutionele,door overheden gefinancierde, be-mande ruimtevaart van NASA enESA. Maar dat biedt tegelijkertijdkansen voor de commerciële ruimte-vaart in Amerika en in Europa – ookin Nederland.

Tijdens een gesprek in een café inWashington is John Gedmark, direc-teur van de Commercial SpaceflightFederation, ronduit optimistisch.Dankzij krappe budgetten bij NASAheeft zich de laatste jaren een heelnieuw business model aangediend.Gedmark: „Vroeger in de tijd vanApollo liet NASA de technische uit-voering net als nu over aan commer-ciële bedrijven. Maar die investeer-den toen zelf niet en ze liepen geenfinancieel risico. NASA betaaldealle rekeningen, ook bij budget-overschrijdingen, en was eige-naar van alle resultaten”.

Het nieuwe model zieter als volgt uit: NASAvraagt om ideeën, bij-voorbeeld voor eentransporttoestel voor

mensen van en naar het ISS. Van devoorstellen kiest NASA er enkele uitdie met NASA-subsidie verder wor-den ontwikkeld. Denk daarbij aanenkele tientallen miljoenen dollars‘seed money’ per project. De restkomt van de bedrijven zelf, van ande-re investeerders en van banken. NA-SA garandeert een bepaalde afnamevoor een vaste prijs.

Gedmark: „De investeringen ko-men langs twee wegen terug: NASAbetaalt later door de capsules, ruim-tevliegtuigen, raketten, vrachtmo-dules et cetera af te nemen, of doorper rit te betalen terwijl het ruimte-vaartuig eigendom blijft van de ma-ker. Daarnaast kan het bedrijf zelfmet het ontwikkelde product demarkt op. Ruimtetoerisme is een mo-gelijkheid, of transport naar toe-komstige private ruimtestations, ofverkoop van ruimtevluchten aan an-dere landen”.

Gedmark is opgetogen over hetnieuwe business model voor de be-mande ruimtevaart, maar stelt ookdat het gros van de bedrijven hun za-kenplannen zullen blijven modelle-ren rond de programma’s van over-heden. „Dat zijn toch de grote klan-ten. Bemande ruimtevaart wordtwaarschijnlijk nooit zoals de burger-luchtvaart nu, waar alles door com-mercie wordt aangestuurd.”

Er gaat wel veel veranderen. Lan-den zoals Nederland, die nu heel afen toe een astronaut naar het ISS mo-gen sturen, kunnen over een paarjaar met, bijvoorbeeld, de CST-100capsule van Boeing naar het com-merciële ruimtestation van BigelowAerospace dat rond 2015 operati-oneel moet zijn. Een overheid,een bedrijf of zelfs een par-ticulier betaalt aan Boei-ng per rit en aan Bi-gelow voor iederedag aan boord.In het Bige-low ruim-testati-on

komt waarschijnlijk ook een ruimte-hotel, waarvoor nu een tarief van eenmiljoen dollar per nacht wordt ge-noemd. Oprichter Robert Bigelowwas niet voor niets eerder een succes-vol hotelier. Hoofdactiviteit van hetruimtestation wordt waarschijnlijkechter de productie van ondermeergeneesmiddelen en legeringen in ge-w i ch t s l o o s h e i d .

Met de commercialisering zal ookeen eind komen aan de frustrerendestroperigheid van NASA en ESA. In1961 besloot president Kennedy naar

de maan te gaan en acht jaar later washet zover. Zoveel snelheid is nu on-denkbaar. Erik Laan, ruimtevaarttechnoloog bij TNO in Delft: „Ik wasooit betrokken bij een plan voor eenexperiment aan boord van het ISS endat is gestrand in een berg aan papie-ren en documentatie. Dat maakt hetook frustrerend voor bedrijven die ingewichtloosheid productie of re-search willen doen – Philips heeftooit een plasmalamp-expe-riment in het ISS ge-daan. Als je datin tweemaan-

De ruimtevaart gaat een nieuwefase in. Commerciële bedrijvenkomen in de plaats van groteoverheidsprojecten. Wie betaaltkan de ruimte in. Er is een nieuwruimtestation in de maak, metnieuwe high-tech. Mogelijk ookvan Nederlandse makelij.

Bemande ruimtevaart vanaf nu alleen nog commercieel

Commercialiseringmaakt einde aanstroperigheid NASA

den kan regelen, akkoord. Maar driejaar? Tegen die tijd ben je met anderedingen bezig”.

NASA heeft via het nieuwe busi-ness model twee transportmodulesvoor het ISS in ontwikkeling: de Cyg-nus van Orbital Sciences met zonne-panelen van Dutch Space, die na ge-bruik in de atmosfeer verbrandt, ende Dragon van Space-X die veilig kanlanden. De eerste test met een Cyg-nus staat gepland voor december. DeDragon capsule vloog bij een test in2010 al twee keer rond de aarde. Hetplan is om de capsule verder te ont-wikkelen voor personentransport.De Falcon-9 raket, ook van Space-X,waarmee de Dragon wordt gelan-ceerd, moet daartoe geschikt wordengemaakt voor het lanceren van perso-nen. Dat wil zeggen: de raket moetnog bedrijfszekerder worden dannu.

Bij ESA bestaan vage plannenom de Ariane 5 raket veilig ge-noeg te maken voor personen-

transport, bijvoorbeeld met de CST-100 capsule van Boeing. Het huidigeplan is om de CST-100 te lancerenmet een Amerikaanse At-las V raket,

Bemande ruimtevaart vanaf nu alleen nog commercieelNederland nummer één in koel gasDe cilindervormige eenheden vanhet nieuwe, Bigelow ruimtestati-on worden buiten de dampkringopgeblazen tot 8 meter breed. Dehardware zit binnenin, op de cen-trale as, daar omheen manoeu-vreren de astronauten. Veel meerruimte dus dan in het bestaanderuimtestation ISS. Daar zijn deeenheden 4 meter breed. Astro-nauten moeten er werken in een

smalle tunnel op de centrale as.Het opblazen van de Bigelow gaathet best met een verbrandings-proces zoals in een vuurpijl, datvaste stof omzet in gas. Dat gasmag niet heet zijn: heet gas koelten krimpt later, dat is onhandig,en te heet gas kan apparatuur be-schadigen. Nederland loopt we-reldwijd voorop bij het genererenvan gas op kamertemperatuur.

maar ook die is nog niet veilig ge-noeg, nog niet ‘crew certified’, zoalsdat heet.

Raketten en capsules voor perso-nenvervoer zouden rond 2014-15operationeel moeten zijn. BigelowAerospace heeft een demo van hetruimtestation gereed en er cirkelenal twee schaalmodellen rond de aar-de. Bigelow stelt onomwonden datze nu zitten te wachten op capsulesvoor mensen en raketten om die cap-sules te lanceren.

Intussen gaat de ontwikkeling vanhet Bigelow ruimtestation en deCST-100 verder, en voor beide wordtgekeken naar Nederlandse technolo-gie. Dat is mede te danken aan onzebinnenlandse NASA, het Nether-lands Space Office (sinds 2009). Eencommercieel directeur van Bigelowwerd in 2010 door het NSO naar Ne-derland gehaald om te kijken naar dekoudgasgeneratoren van AerospacePropulsion Products (APP) in Klun-dert (zie kader). APP directeur FransZee ziet kansen maar is voorzichtig:„Bigelow kan ook terecht bij Ameri-kaanse bedrijven. Mogelijk vragen zeons om mede-investeerder te wor-

den”.

Ook Berry Sanders van TNO is be-hoedzaam. Hij bracht samen metvertegenwoordigers van Nederland-se ruimtevaartbedrijven in juni eenbezoek aan Boeing in Houston, waarde CST-100 wordt gemaakt. Boeingis zeker geïnteresseerd in Nederland-se technologie, ondermeer in de ven-tilatie- en drukmeetapparatuur dieBradford Engineering in Heerle nual levert voor de Cygnus. Sanders:„Het zou kunnen dat ze net zo tewerk gaan als bij vliegtuigbouw. Danmag je op eigen kosten een toilet ont-wikkelen of een deel van een vleugel,en dat kun je dan terugverdienen alsde productie op gang komt. MaarNederlandse ruimtevaartbedrijvenhebben weinig investeringskracht,omdat de marges zo klein waren bijde traditionele aanbestedingen viaESA. Als Boeing zegt ‘wij betalen al-les’, dan klinkt hier een zucht vanv e r l i ch t i n g ”.

De nieuwe financieringswij-zen voor de ruimtevaart zijnvolgens Sanders niet tegen te

houden. „Nederland kan maar betermeedoen, hoe moeilijk dat in het be-gin ook zou kunnen zijn. Het wordtinteressant wat deze regering gaatdoen. Ze willen bezuinigen op ruim-tevaart en investeren in innovatie die

bedrijvigheid oplevert”. Datlijkt tegenstrijdig. Laan

zegt dat al heel watr u i m t e va a r t -

onder-zoek

tot innovatieve bedrijvigheid leidde.„De fundamenten onder de succes-volle semicon-industrie rond Eind-hoven, waar ze machines maken voorchipfabricage, komen deels voort uitde opto-mechatronische kennis diede afgelopen decennia door TNO isontwikkeld voor ESA satellieten.”

Ook nu ondersteunt TNO met Ne-derlands overheidsgeld ontwikke-lingen in de Nederlandse ruimte-vaartindustrie. Bij TNO zijn onder-meer de ontstekers voor de Ariane 5motoren en de koelgasgeneratorenontwikkeld die APP produceert. La-ter dit jaar start voor de koelgasgene-ratoren een nieuw bedrijf, Cool GasGenerator Technology (CGG), onderleiding van Berry Sanders, dat deTNO patenten gaat exploiteren. Hijverlaat dan TNO en neemt een ladingvakkennis mee naar CGG, dat verderwordt gesteund met een terugbetaal-regeling voor de patenten. Nu al isCGG in onderhandeling zijn met Bi-gelow Aerospace.

ESA volgt in principe eensoortgelijk beleid als NASA.

Dat zegt Daniele Laurinidie bij ESTEC in Noord-

wijk, het technischhart van ESA,

werkt bij hetISS Program-

me and Ex-plorati-

on De-part-

ment. Maar het gaat volgens hem tetraag want er is niet genoeg geld.Daardoor konden de Amerikanenmet hun commerciële benadering alzo’n grote voorsprong opbouwen.Laurini: „Het is voor ESA vreselijkmoeilijk om van de achttien lidstatengeld te krijgen dat we als ‘seed mo-ney’ aan bedrijven kunnen geven.Want er moet een markt zijn voor dete ontwikkelen projecten, en de op-drachten voor de bevoorrading vanhet ISS zijn al toegekend aan Ameri-kaanse toestellen zoals de Cygnus ende Dragon voor vracht. Er warenplannen om onze ATV met hitte-schilden geschikt te maken voor vei-lige terugkeer op aarde, eerst voorvracht, later mogelijk zelfs voor per-soneel”.

Ook daarbij hebben de Amerika-nen Europa de pas afgesneden: metde Dragon capsule die al testvluchtenmaakt, straks ook met mensen erinen met de CST-100 van Boeing.

Het einde van de space shuttlebood ESA een mooie kans met eenEuropese shuttle te komen. Aan ESAligt het niet – rond 1990 waren er alplannen voor een ESA-shuttle, deHermes – het probleem zit bij de kie-zers en de politici die er geen geldvoor over hebben. Europa doet alvijftig jaar amper mee met de beman-de ruimtevaart. In tegenstelling totAmerika, Rusland, China en strakswaarschijnlijk ook India.

In Amerika werkt Sierra NevadaSpace Systems nu aan een nieuwe,kleine space shuttle, de Dream Cha-ser. NASA stak er al 100 miljoen dol-lar ontwikkelingskosten in, de eersteruimtevlucht staat voor 2015. JohnRoth, vice-president Business Devel-

opment bij SNSS: „We zijn na-drukkelijk geïnteresseerd in sub-

systemen van Europese makelijen in Europese zakenpartners

bij de financiering en ex-ploitatie.”

Foto NASA