beinþynning magnús jóhannsson prófessor tannlæknanemar 2013
Post on 21-Dec-2015
224 views
TRANSCRIPT
Beinþynning
Magnús Jóhannsson prófessorTannlæknanemar 2013
Beinin
• eru stöðugt að eyðast og myndast • beinagrindin endurnýjar sig á um 10 árum• eftir 35-40 ára aldur fer beinmassinn
minnkandi• eftir tíðahvörf tapast beinmassi hratt• beinþynningu hefur verið lýst við faraldur • beinþynning eykur hættu á beinbrotum
Umsetning beina
• osteoblastar – mynda beinvef• osteoclastar – eyða beinvef• osteocytar – beinfrumur sem mynda net
• þarna þarf að vera fínstillt jafnvægi
Ca í blóði
• Ca-þéttni í blóði þarf að vera rétt m.a. til að ertanlegar frumur starfi rétt
• ýmis hormón hafa áhrif sem miða að því að stilla Ca-þéttni í blóði– parathormón (PTH)– kalsitónín – D-vítamín– östrógen
Hormónin
• parathormón (PTH)(temprar Ca í blóði)– ↑Ca úr beinum, ↑Ca frásog, ↓Ca útskiln. í nýrum
• kalsitónín – ↓Ca úr beinum (osteoclastar)
• D-vítamín– ↑Ca frásog, ↓Ca útskiln. í nýrum
• östrógen– mótverka PTH, örva osteoblasta
Sjúkdómar í beinum• beinþynning er algengust og mikilvægust• iktsýki• langtíma notkun barkstera• meinvörp í beinum• Pagets sjúkdómur í beinum(Í öllum tilvikum sams konar meðferð)
• D-vítamín skortur
Lyfin
• bisfosfónöt• östrógen• parathormón• strontium• D-vítamín• Ca-sölt („kalk“)
Bisfosfónöt
• alendronat, zoledronat• gefin í inntöku eða í æð• gefin daglega --- einu sinni á ári• verka beint á osteoclasta og hindra starfsemi
þeirra
• mjög sjaldgæf en fræg aukaverkun er drep í kjálka (osteonecrosis of the jaw)
Östrógen
• áður fyrr voru mest notuð alls kyns östrógen eða s.k. tíðahvarfahormón
• nú er aðallega notað raloxifen sem er sértækur östrógen-viðtaka temprari (SERM)
• hemur osteoclasta og örvar osteoblasta
Parathormón (PTH)
• aðallega sem teriparatid (hluti af PTH) – gefið daglega sem stungulyf
Strontium ranelat
• Gefið sem mixtúra daglega• eykur beinmyndun og minnkar niðurbrot• Sr er skylt Ca og byggist inn í bein í stað Ca þar
sem það situr árum saman
D-vítamín
• D-vítamín er hormón og virkast sem D3• fæst í fæðu (t.d. lýsi) og með sólarljósi• skortur veldur m.a. beinkröm og beinþynningu• hversu algengur er skortur?• hverjir eru nauðsynlegir dagskammtar?• RDS 10-15 µg (400-600 ae) – er það nóg?• meðferð við skorti er gjöf D-vítamíns
Ca-sölt (kalk)
• Ca-glúkonat, Ca-laktat • eykur framboð Ca til frásogs í þörmum• allir með beinþynningu (eða í áhættuhópi)
ættu að taka aukalega kalk og D-vítamín• RDS 800-1000 mg af Ca