BATI ETKİSİNDE

GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

TANZİMAT

EDEBİYATI

(1860-1896)

18. Yüzyıl Türk Edebiyatı’nın Genel Özellikleri

• Mahallîleşme akımı

• Halk şiiri ile klâsik şiir arasında yakınlaşma

• Halk şiirinin etkisiyle ortaya çıkan şarkının nazım şekli olarak klâsik edebiyata kazandırılması

• Halk şairlerinin klâsik şiire özenerek aruzla şiir yazmaları

• Mazmunların, söz sanatlarının halk şiirine yerleşmesi

• Klâsik şairlerin halk şiirinden etkilenmeleri

• Bunun sonucunda mahallîleşme akımının daha da belirginleşmesi

Tanzimat Dönemi EdebiyatıHazırlık Dönemi (1839-1860)• Yurt dışına gönderilen kimi aydınlar Batı

edebiyatını ve siyasi alanlardaki gelişmeleri tanıma imkanı elde elde ederler.

• Özellikle Fransız edebiyatının etkisi ile Fransızca, Türkçenin yanında önemli bir dil konumuna girer. Böylece bu aydınlar Fransızca yazılmış eserleri takip ederler.

• Fransızca öğrenen aydınlar Fransızcadan roman, şiir ve oyunlar çevirmiş ya da uyarlamışlardır.

Hazırlık Dönemi (1839-1860)

• Takvim-i Vakayi (1831) ve Ceride-i Havadis(1840) adı altında gazeteler çıkarıldı.

• Batı kültürü ile yetişen yeni kuşaklar eski edebiyatın yeni hayatı dile getirmekte yetersiz olduğunu görmüşlerdir.

• Bazı edebiyat türlerinin ilk örnekleri verilir:

- Şinasi ile Ethem Pertev Paşa gibi aydınlar J. J. Rousseau, V. Hugo, Lamartine gibi Fransız şairlerinden çeviriler yapar.

(Tercüme-i Manzume > Şinasi)

Edebiyatımızdaki Yeni Türler

• Gazete

• Roman

• Öykü

• Tiyatro

• Anı

• Eleştiri

• Makale

Divan Şiirinden Tanzimat Edebiyatına Neler Yansıdı?

Divan Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı

•eski biçim

•yeni içerik

• Gazel,

• Kaside,

• Mesnevi,

• Terci-i bend,

• Terkib-i bend,

• Rübai ...

Bir Gözyaşı ve Kahkaha Okulu Olarak Tiyatro

Geleneksel Türk Tiyatrosu Tanzimat Edebiyatı

Halk Edebiyatı

• Seyirlik köy oyunları

• Meddah

• Orta oyunu

• Gölge oyunu

• Batı tekniğine uygun modern tiyatro

Makale ve Mektup

Divan Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı

X

“Düşünüyorum, öyleyse varım!”

Mektup (İnşa)

“Yarim yine yakmış mektubun ucunu” (halk türküsünden)

Makale

eski biçim

yeni içerik

yeni dil

Roman ve Öykü

Efsane, Destan

Masal, halk hikayeleri Roman

Öykü

Mesnevi

İslamiyet Öncesi Türk Edb.

İslamiyet Etkisinde Türk Edb.

Batı Etkisindeki Türk Edb.

“Söz Uçar, Yazı Kalır.” (Demestan)

Halk şiiri geleneği

• Cönkler

Divan şiiri geleneği

• Tezkire

Çağdaş Edebiyat

• Biyografi, Antoloji

Anı ve Gezi Yazıları

Divan Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı

• Bu türler özel olarak adlandırılmamıştır; ancak mesnevibiçiminde anı, gezi yazıları (seyahatname) vardır.

• Anı

• Gezi yazısı

(sefaretnameler)

Fransa Sefaretnamesi

Bu arada ay tutulması ve güneş tutulması bilmek için bir âlet icat etmişler.Birkaç daireden yapılı ve etrafına rakamlar yazılmış, ay ve güneş de işaretolunmuş. Daireler döndürüldükçe saat akrebi gibi bir mil var, ucu akçe gibiyuvarlak, kâh güneşe kâh aya uzanır. Yine güneş dahi böyledir. Gezegenleriseyr için durbin peydâ etmişler. Şöyle ki: Âyinesi, berber âyinesinden büyük, tenekeden kubur etmişler, kuyu tulumbası gibi olmuş. Uzunluğu elli ziradanfazla. Ve bir gemi serenini dikine oturdup başına makara şeklinde bir tekerlekkoyup bir âlet asmışlar. Ol âletin bir ucunu durbine sağlam bağlayup birucuna dahi kurşunlar ve demirler asmışlar. Cerri eskal sanatı üzere bir adam odurbinin ucunu alçağa, yükseğe, öne, arkaya, sağa, sola çevirebilir. Biz dahi oldurbin ile Ay’a baktık. Gayet büyük görünürdü. Durbine sığmaz idi ve hepsi bize öyle göründü ki içi sünger gibi bir ekmek somunu ortasından kessek nasılgörünürse öyle bir hâli vardı. Güya, Ay’da çukurlar ve tümsekler olup çukuryerler gölge olmağla mavi renkte görünür, zemini ise beyaz ve berrakgörünürdü.

Yirmisekiz Mehmet Çelebi

Tanzimat I. Dönem Edebiyatı

(1860-1876)

Tanzimat Edebiyatı

Tanzimat II. Dönem Edebiyatı

(1876-1896)

Tanzimat I.Dönem Edebiyatı (1860-1878)

Birinci Dönem Şair ve Yazarlar:

• Şinasi

• Ziya Paşa

• Namık Kemal

• Ahmet Mithat Efendi

• Şemsettin Sami

İdeoloji:

• Osmanlıcılık

• İslamcılıkAnahtar sözcükler:

• Yeni türler(gazete, roman, tiyatro…)

• Eski-yeni kavgası

• Batılı bir edebiyatı yayma isteği ve çabası

Tanzimat Dönemi ve Öncesinde Batı’da

Hangi Ünlü Romanlar Yayınlanmıştı?FRANSIZ EDEBİYATI

Stendhal: • Kızıl ve Kara (1830)• Parma Manastırı (1839)Balzac:• Goriot Baba (1833)• Köy Hekimi (1833)• Vadideki Zambak (1835)Emile Zola: Thérése Raquin (1867)Victor Hugo: Sefiller (1862)Gustave Flaubert: Madame Bovary (1857)

RUS EDEBİYATI

Puşkin: Yüzbaşının Kızı (1836)

Gogol: Ölü Canlar (1842)

Tolstoy: Savaş ve Barış (1869)

Dostoyevski:

• Beyaz Geceler (1848)

• Suç ve Ceza (1866)

• Ezilenler (1866)

• Budala (1869)

• Ecinniler (1870)

AMERİKAN EDEBİYATIHermanne Melville: Moby Dick (1851)

İNGİLİZ EDEBİYATIDaniel Defoe: Robinson Crusoe (1720)Charles Dickens:• Oliver Twist (1833)• David Copperfield (1850)Charlotte Bronte: Jane Eyre (1847)

ALMAN EDEBİYATIGothe: • Genç Werther’in Çektikleri (1774)• Wilhelm Meister’in Çıraklık Yılları (1796)

İSPANYOL EDEBİYATICervantes: Don Kişot (1605-1615)

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

• Tanzimatçılar Fransız kültürü ile yetişmişlerdir. Onlar için Avrupa Fransa demektir.

• Tanzimatçı şair ve yazarların hepsi Batı yanlısı, yenilikçi, ilim ve fen taraftarı aydınlardır.

• 18. yüzyıl Fransız toplumuna yön veren Montesquieu, J. J. Rousseau, Voltaire gibi Fransız devrimci yazarlarının etkisi altında kalmışlardır.

• Makale ve şiirlerde zulme, haksızlığa, hırsızlığa, geriliğe karşı mücadeleye girişilmiştir.

• Vatan, millet, hürriyet, hak, adalet, kanun, meşrutiyet gibi pek bilinmeyen kavramlar edebiyatta kullanılmış ve yayılmaya çalışılmıştır.

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

• Bu düşünceleri yaymak için “Toplum için sanat” anlayışı benimsenmiştir.

• Divan edebiyatının tersine, seçkin kişiler için değil, halk için meydana getirilen bir edebiyat olmak iddiasındadır.

• Çünkü divan şiiri ile halka gidilmez, topluma faydalı olunmaz düşüncesi esastır.

• Divan şiirinde görülen “parça güzelliği” anlayışı, yerini “konu birliği” ve “bütün güzelliği” anlayışına bırakmıştır.

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

• Dilin sadeleşmesi, konuşma dilinin yazı dili haline gelmesi düşüncesi savunulmuştur.

• Düzyazıda düşünceler sayfalarca süren uzun cümleler yerine kısa cümlelerle anlatılmaya çalışılmıştır.

• Şiirde hece ölçüsü savunulmuş; ama eski alışkanlıklardan vazgeçilemediği için aruz ölçüsü kullanılmaya devam edilmiştir.

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

• Şiirlere özel adlar konmaya başlanmıştır.

• Şekil eski, öz yenidir.

• Uyak, divan edebiyatında olduğu gibi göz içindir.

• Noktalama işaretleri ilk kez bu dönemde kullanılmış, ayrıca paragraf düzenine geçilmiştir.

• Başlangıçta Klasisizm, sonraları Romantizm akımı etkili olmuştur.

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

Sosyal konulu eserlerde ;

• Doğu-Batı kültür çatışmasından doğan sosyal yıkımlar, bunların yarattığı bunalımlar işlenmiştir.

• İyiler, çok iyi; kötüler çok kötüdür.

• Öğütle biter.

• İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.

Tanzimat I.Dönem Edebiyatının Özellikleri

• Yazarlar, eserin akışına müdahale ederek uzun ansiklopedik bilgiler verirler.

• Romanlarda ve öykülerde rastlantılara çokça yer verilir.

• Yapıtlarda yazar kişiliğini gizlemez. Meddah tarzı bir anlatım vardır.

• Teknik ve estetik yönden kusurlu eserlerdir.(bkz. Felatun Bey ile Rakım Efendi)