kopje

1

CIKLI I STUDIMEVE TE NIVELIT TE DYTE

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE & JURIDIKE

PROFILI: MASTER SHKENCOR-ADMINISTRIM FINANCIAR

Mikrotezè

TEMA: DREJTIMI FINANCIAR I ORGANIZATAVE

PUBLIKE

banka e shqipèrisè dhe dhe roli I saj nè

stabilitetin makroekonomik

18.405 fjale (words)

______________________________________________________

PUNOI Udhèhoqi

Hysen ZYBERAJ Pr.Dr. Elmaz LECI

Durres, Shtator 2013

kopje

2

ABSTRAKT

Në këtë temë është trajtuar stabiliteti makroekonomik si një faktor i rëndësishëm i rritjes

dhe zhvillmit te qëndrueshëm ekonomik. Stabiliteti makroekonomik ndikohet si nga

politika monetare dhe ajo fiskale, por në këtë temë është trajtuar vetëm lidhja e stabilitetit

makroekonomik me politikën monetare. Materiali ne vijim perbehet nga tre kapituj

kryesore me nenceshtje te caktuara.

Një nga pikat kryesore te trajtuara është lidhja e stabilitetit makroekonomik me rritjen

ekonomike, i cili përbën nje kusht te domosdoshëm per rritjen e qëndrueshme dhe të lartë

te ekonomisë së një vendi. Eshtë trajtuar aspekti teorik, duke e dhënë atë të lidhur me cdo

sektor te ekonomisë dhe për të kaluar në stabilitetin makroekonomik në vendin tonë.

Një nëncështje tjetër e trajtuar është dhe politika monetare dhe inflacioni, duke e cilësuar

këtë të fundit si një faktor mjaft të rëndësishëm për rritjen dhe stabilitetin ekonomik.

Me konkretisht është dhënë një paraqitje e inflacionit në vite në vendin tonë , duke dhënë

faktorët që kanë ndikuar në të.

Në këtë temë është trajtuar gjithashtu regjimi i shinjestrimit te inflacionit ( IT), duke

folur per anët e tij pozitive ne aplikimin e këtij regjimi, por edhe problemet që ka vendi

ynë për ta adoptuar këtë regjim, ku mund te themi se megjithë problemet me një punë

intensive kjo mund te arrihet.

kopje

3

FALENDERIME

Në punimin e kësaj teme dëshiroj te falënderoj të gjithë ata që më ndihmuan, më

këshilluan, më sugjeruan mendime, ide, informacion e gjithcka tjetër që u desh për të

ardhur deri ne përfundimin e saj, angazhimin e tyre shumë serioz jua kthej ne mirënjohje

dhe përkushtim ndaj punës së tyre të palodhur. Një falenderim i vecante i shkon

pedagogut udhëheqës te mikrotezës Pr.Dr. Elmaz LECI. Gjithashtu dua te falenderoj

stafin e Bankës se Shqipërise dhe te Ministrisë së Financave për gatishmërinë dhe

përkushtimin e tyre në mbështetje të punimit të kësaj temë, pa harruar këtu dhe

falenderimin për të gjithë mësuesit e mi që nga mosha 7-vjecare deri ne ditët e sotme.

Duke e mbyllur, dua te falenderoj të gjithë stafin e Univesitetit “ ALEKSANDER

MOISIU” Durrës, për kontributin e tyre në mësimdhënie dhe në pregatitjen e gjeneratave

te reja profesionale.

kopje

4

Përmbajtja

KAPITULLI I.....Stabiliteti makroekonomik dhe ecuria e infalacionit në

Shqipëri.................faqe 6

Matja e PBB

1.1 Aspekte teorike te stabilitetit makroekonomik

1.1.1. Bilanci i pagesave dhe stabiliteti makroekonomik

1.1.2. Pozicioni fiskal dhe stabiliteti makroekonomik.

1.1.3. Sistemi financiar dhe stabiliteti makroekonomik

1.1.4. Politikat makroekonomike dhe stabiliteti makreokonomik

KAPITULLI II.......... POLITIKA MONETARE DHE INFLACIONI............faqe 23

2.Instrumentet e politikës monetare

2.1. Ecuria e inflacionit ne Shqipëri

2.2. Inflacioni, stabiliteti makroekonomik dhe rritja ekonomike

2.2.1 Inflacioni dhe rritja ekonomike

2.2.2. Shpërndarja e burimeve

2.2.3. Stabiliteti financiar

2.3. Politika monetare ndër vite

2.3.1. Mekanizmi i transmisionit

2.3.2. Kuadri operacional dhe i objektivave të politikës monetare

kopje

5

KAPITILLI III...........REGJIMET E POLITIKES MONETARE................ faqe 47

3.1Targetimi i kursit të këmbimit.

3.2. Targetimi monetar

3.3. Targetimi inflacionist (IT)

3.3.1 Full-Fledged inflation targeting (FFIT)

3.3.2 Ecletik inflation targeting (EIT)

3.3.3 Inflation Targeting Lite (ITL)

3.4 Krahasime makroekonomike

3.5 IT ,regjimi I ri per Shqipërinë

KONKLUZIONE..........................faqe 61

REFERENCAT..............................faqe 62

kopje

6

KAPITULLI I

STABILITETI MAKROEKONOMIK DHE ECURIA E INFLACIONIT NE

SHQIPERI

Stabiliteti makroekonomik është një nga prioritetet e punës se institucioneve hartuese dhe

zbatuese te politikave ekonomike. Madje, ne rastin e bankes qendrore, ai ndeshet edhe në

cilësinë e objektivit të vetëm të punës së këtij institucioni. Literatura ekonomike ofron një

shpjegim të thjeshtë për këtë përqëndrim: stabiliteti makroekonomik është nje kusht i

domosdoshëm për rritjen e qëndrueshme ekonomike te një vendi dhe per përmirësimin e

mirëqënies së tij në periudha afatgjata. Ky pohim nuk ngelet thjesht në rrafshin e

konsideratave teorike. Ai dëshmohet edhe nga eksperienca e vendeve te ndryshme. Si

eksperienca ashtu dhe teoria kanë treguar se vendosja dhe ruajtja e ekuilibrave brenda

dhe ndërmjet sektoreve te ekonomisë është një kusht i domosdoshëm i rritjes ekonomike.

C’balancimet brenda një sektori apo zhvillimi jo-harmonik ndërmjet tyre nuk mund të

vazhdojne për një kohe te gjatë. Ato shndërrohen në faktorë kontaminues edhe për

sektorët e tjerë të ekonomisë dhe në premisa për kriza të ndryshme,duke shtuar këtu në

lidhje me krizën globale aktuale që një nga arsyet kryesore ishte ky lloj c`balancimi

ndërmjet sektoreve ekonomike duke e përqëndruar pjesën më të madhe të ekonomsë në

funksion te sektorit financiar, e për pasoje kriza qe kapi këtë sektore i dha goditjen më të

rëndë ekonomisë globale pas asaj te periudhes së “Depresionit të madh”, duke u perhapur

me shpjetësi nga SHBA në të gjitha vendet e tjera të botës e duke dhene me pas efekte

negative ekonomike edhe për pjesët e tjera te sektoreve ekonomike.

Natyrisht qe parashtesa e mësipërme nuk pretendon t’i japë ruajtjes së stabilitetit

makroekonomik statusin e një qëllimi në vetvete në hartimin dhe zbatimin e politikave

ekonomike. Eshtë e qartë se zhvillimi dhe rritja ekonomike janë dhe duhet të mbeten

objektivat kryesore afatgjatë të cdo institucioni apo njësie të përfshire në lëmin e

ekonomise. Në analize të fundit, rritja ekonomike është receta më e mirë që mund të japin

ekonomistët për rritjen e mirëqënies sociale. Megjithatë, njohja e instrumentave te duhur

për nxitjen e kësaj rritjeje është një parakusht esencial për dizenjimin e politikave të sakta

dhe funksionale ekonomike. Një nga këta instrumenta është padyshim krijimi dhe ruajtja

e stabilitetit makrokeonomik. Në vijim do të trajtojmë disa aspekte të ndryshme të këtij

kopje

7

stabiliteti, duke u përpjekur të evidentojmë opsionet e politikave ekonomike dhe rolin e

tyre në këtë stabilitet.

Për të bërë një analizë koherente të faktorëve përcaktues të stabilitetit makroekonomik

gjykojmë se do të ishte me vend të nisnim analizën tonë duke dhënë një pasqyre të

përgjithshme të strukturës së ekonomisë. Kjo pasqyrë do të na ndihmojë më tej në

ndërtimin e një mekanizmi kontabël i cili do të na shërbejë për të identifikuar lidhjet e

ndërsjellta të sektorëve të ekonomisë. Në këtë pikë do të ishte e udhës të theksonim se

analiza nuk do të përqëndrohet në analizën mikrokonomike të një sektori të vecantë por

do të synojë të kapë ndërveprimet e këtyre sektorëve me njëri-tjetrin.

Matja e PBB-se (GDP)

Niveli i prodhimit të një vendi, ose e ardhura e siguruar nga faktoret e prodhimit te

zotëruara nga rezidentet e një ekonomie matet dhe shprehet nëpërmjet rritjes se PBB-së

(Prodhimit te Brendshëm Bruto). Në praktikë, njihen tre teknika statistikore për matjen e

PBB-se:

Metoda e vlerës se shtuar. Sipas kësaj metode, PBB-ja është e barabarte me shumën e

vlerave të shtuara të mallrave dhe shërbimeve në të gjithë ekonominë.

Metoda e shpenzimeve. Sipas kësaj metode, PBB-ja është e barabarte me shumën e

konsumit të mallrave dhe shërbimeve nga konsumatorët dhe qeveria, investimet dhe

bilancin e llogarisë korrente.

Metoda e te ardhurave. Sipas kësaj metode, PBB-ja është e barabarte më shumën e të

ardhurave të krijuara nga shitja e mallrave dhe shërbimeve, pagën e punonjësve, fitimin e

firmave dhe bilancin e tatimeve indirekte dhe subvencioneve.

Duke qenë se këto matje kapin esencialisht të njëjtin agregat ekonomik, vlera e tyre duhet

të jetë e njejte. Ndryshimet e vogla që mund të vërtetohen në praktikë i detyrohen

gabimeve statistikore apo mangësive në mbulimin me të dhëna.

kopje

8

Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore te vitit 2012 arriten ne 245

miliarde leke, -6.2 perqind me pak se parashikimi ne buxhetin per vitin 2012 dhe 2.3

perqind me shume se nje vit me pare.

9M-2008 9M-2009 9M-2010 9M-2011 9M-2012

Totali te ardhurave (mln leke) 208,924 220,820 236,693 239,518 244,916

Rritja vjetore 14.8 5.7 7.2 1.2 2.3

Burimi; Banka e Shqiperise

1.1 Aspekte teorike te stabilitetit makroekonomik

Nga pikepamja makroekonomike ekonomia e nje vendi mund te shihet si e perbere nga

kater sektore:

1. Sektori real i ekonomise permbledh ne menyre sintetike te gjithe aktivitetin i cili

mundeson krijimin e te ardhurave kombetare, PBB-se. Per te lehtesuar kuptimin e ketij

sektori, ate mund ta shohim si nje agregim te gjithe sektoreve te tjere te ekonomise.

2. Sektori fiskal i ekonomise permbledh gjithe aktivitetin ekonomik te qeverise, te

ardhurat dhe shpenzimet e saj si dhe balancen e tyre, deficitin buxhetor. Flukset vjetore te

ketij aktiviteti permblidhen ne statistikat fiskale.

3. Sektori i jashtem i ekonomise permbledh gjithe transaksionet e rezidenteve te nje

vendi me pjesen tjeter te botes. Procesi i integrimit dhe globalizimit e ka rritur mjaft

peshen e ketij sektori dhe rendesine e studimit te tij. Tanime qe tregu global eshte nje

koncept i pranuar nga te gjithe ndersa tregjet rajonale jane nje realitet i prekshem per

kedo, politikat makroekonomike duhet te dalin nga korniza e ngushte e kufijve te vendit.

Aktiviteti ekonomik dhe flukset monetare qe perfshihen ne te permblidhen ne bilancin e

pagesave.

4. Sektori financiar i ekonomise permbledh gjithe procesin e ndermjetesimit financiar

ne ekonomi. Funksioni baze i tij eshte lidhja e kursimeve me investimet. Rendesia e ketij

kopje

9

sektori eshte e padiskutueshme pasi ai, duke krijuar mjetet e pageses ne ekonomi,

mundeson gjithe transaksionet e tjera. Me fjale te tjera, nuk do te largoheshim shume nga

e verteta nese do ta shihnim sektorin financiar si nje nderlidhes te sektoreve te tjere te

ekonomise. Sistemi bankar perben shtyllen e sistemit financiar. Ne vendet e zhvilluara, si

pasoje e inovacioneve financiare, zhvillimit te tregut te kapitaleve dhe prezantimit te

institucioneve te reja financiare te cilat jane gjithnje e me afer nevojave specifike te nje

grupi te caktuar klientesh, rendesia e sistemit bankar brenda sektorit financiar ka ardhur

ne renie. Megjithate, roli i sistemit bankar eshte i pazevendesueshem. Ky sistem eshte

perfaqesuesi tipik i nje ndermjetesi financiar; ai krijon mjetet e pageses ne ekonomi dhe

eshte kanali kryesor nepermjet te cilit transmetohet politika monetare. Ne vendet ne

zhvillim, ku mungojne institucionet e tjera financiare ose ku aktiviteti i tyre eshte

irrilevant, sistemi bankar, praktikisht, mund te identifikohet me sistemin financiar. Rasti i

Shqiperise, eshte nje rast tipik ku sektori financiar reduktohet ne aktivitetin e sistemit

bankar.

Per te bere funksionale lidhjen midis sektoreve te ekonomise, le t’i referohemi

identiteteve te meposhteme:

GDP (Prodhimi i brendshem bruto) = C + I +(X - M) = A + (X - M) (1)

GNI (Te ardhurat kombetare bruto) = GDP + Yf = C + I +(X - M + Yf) (2)

= A + (X - M + Yf) (2.1)

GNDI (Te ardhurat kombetare bruto disponibel) = GNI + TRf (3)

= A + (X - M + Yf + TRf) (3.1)

Ose: GNDI - A = X - M + Yf + TRf (4)

GNDI - A = CAB (llogaria korrente) (4.1)

Meqe GNDI - C nga percaktimi = S (5)

kopje

10

GNDI - C = I + X - M + Yf + Trf = S (6)

Atehere

S – I = X - M + Yf + Trf = CAB (7)

Ku:

A = Absorbimi i brendshem ose kerkesa e brendshme (C + I)

X = Eksporti i mallrave dhe sherbimeve

M = Importi i mallrave dhe sherbimeve

Yf = Te ardhurat nga jashte vendit

Trf = Transfertat me jashte

C = Konsumi

I = Investimet

S = Kursimet

Marredhenia midis llogarive tregon se ne cdo sektor ku shpenzimet i tejkalojne te

ardhurat, financimi duhet te vije nga kursimi ne sektore te tjere. Po keshtu, nje ekonomi e

cila shpenzon pertej nivelit te mundesuar nga te ardhurat e saj, duhet ta mbuloje kete

shpenzim nepermjet financimit te jashtem.

1.1.1. Bilanci i pagesave dhe stabiliteti makroekonomik

Sa here qe llogaria korrente eshte me deficit do te thote qe nje vend shpenzon me teper

sec ka mundesi ose absorbon me teper sec prodhon. Gjithashtu, nga barazimi 7 shohim se

ne nje ekonomi te mbyllur CAB (llogaria Korente) eshte e barabarte me zero pasi

kursimet jane te barabarta me investimet. Ne nje ekonomi te hapur lidhja midis

kursimeve dhe ivestimeve eshte e papercaktuar dhe diferenca midis tyre perfaqeson

bilancin e llogarise korrente. Nqs nje ekonomi ka investime me te larta se kursimet e saj,

ato duhet te mbulohen nga kursimet e huaja, pra nga huamarrja nga jashte.

kopje

11

Nje situate e tille nuk mund te vazhdoje pafundesisht. Heret apo vone, kreditoret e huaj

do te ndergjegjesohen per paaftesine e nje vendi ne pagimin e borxheve te tij. Kjo do te

sillte norma interesi me te larta te kerkuara prej tyre, apo edhe dalje kapitali. Ashtu sic e

ka treguar edhe praktika (me se fundi e vendeve te Azise Lindore apo te Amerikes Latine

e per me shume rasti me tipik eshte GREQIA) kjo situate do te conte ne zhvleresim te

monedhes vendase dhe ne inflacion te larte, duke krijuar nje klime te pafavorshme per

rritjen ekonomike. Per me teper, terapia korrektuese e nevojshme per te perballuar nje

situate te tille do te kerkonte aplikimin e normave te larta te interesit te cilat do te

ndrydhnin me tej rritjen ekonomike. Per kete arsye, nje vend nuk mund te mbaje per nje

kohe te gjate deficite te larta te llogarise korrente.

Megjithese lidhja midis te ardhurave dhe absorbimit eshte e rendesishme per programet

makroekonomike, ajo perben vetem nje identitet dhe nuk na jep ndonje teori ne lidhje me

tendencen apo qendrueshmerine e llogarise korrente. Ne pergjithesi., politkeberesit dhe

organet mbikeqyrese duhet te mbajne parasysh nje rregull te thjeshte. Deficiti i llogarise

korrente eshte i justifikuar per sa kohe qe ai shkon per te financuar rritjen e kapaciteteve

prodhuese dhe krijimin e nje baze te qendrueshme eksportesh. Kjo baze do te sherbente

me tej si nje burim i sigurt te ardhurash per pagimin e borxhit te jashtem te krijuar.

Nderkohe, cdo situate tjeter do te kerkonte nje analize me te hollesishme per te analizuar

qendrueshmerine e pozicionit te jashtem te vendit dhe per te identifikuar nevojen e

marrjes se masave korrigjuese.

Gjendja e stokut te borxhit ne fund te shtatorit vleresohet si me poshte:

Ne milion leke

2008 2009 2010 2011 9/m 2012

Stoku Borxhit Gjithsej 595,883 682,546 715,371 772,560 813,573

Stoku Borxhit Brendshem 400,456 415,028 407,372 438,582 456,696

Stoku Borxhit Jashtem 195,427 267,518 307,999 333,978 356,877

Kursi i kembimit ALL/EUR 123.80 137.96 138.77 138.93 140.19

GDP 1,089,293 1,148,082 1,222,462 1,301,750 1,360,915

Stoku Borxhit Gjithsej/GDP 54.70% 59.45% 58.52% 59.35% 59.78%

Stoku Borxhit

Brendshem/GDP 36.76% 36.15% 33.32% 33.69% 33.56%

Stoku Borxhit

Jashtem/GDP 17.94% 23.30% 25.19% 25.66% 26.22%

I referohet stokut te 9-mujorit dhe PBB vjetore te parashikuar ne kuadrin makro me te fundit.

kopje

12

1.1.2. Pozicioni fiskal dhe stabiliteti makroekonomik.

Politika fiskale ndikon ne ekuilibrat makroekonomike nepermjet deficitit buxhetor dhe

financimit te tij.Rritja e shpenzimeve qeveritare pertej mundesive te saj paguese sjell nje

deficit buxhetor. Ekzistojne te pakten tre kanale me te cilet deficiti buxhetor ndikon ne

c’balancime ne ekonomi dhe gjithashtu, pengon rritjen ekonomike:

Rritja e huamarrjes se ekonomise sjell norma interesi nominale dhe reale me te larta dhe

rritja e normave te interesit kufizon investimet.

Ne rast te mbulimit te deficitit buxhetor nga Banka Qendrore, deficiti i larte buxhetor

eshte burim inflacioni si pasoje e rritjes se Ofertes Monetare ne treg, duke sjelle ne kete

menyre zhvleresim te monedhes vendase.

Ne rast te mbulimit te deficitit buxhetor nga sistemi bankar ose agjentet e tjere te

ekonomise, deficiti buxhetor sjell ulje te investimeve private.

Keto situata identifikojne qarte rendesine e nje pozicioni te balancuar fiskal. Analogjia e

qendrueshmerise se pozicionit fiskal me qendrueshmerine e pozicionit te jashtem te nje

vendi eshte evidente. Per me teper, rendesia e nje pozicioni te balancuar fiskal behet me

akute nese kemi parasysh se qeveria njihet gjeresisht si nje perdorues jo-eficient fondesh.

Ne kete kendveshtrim, lejimi i perdorimit te resurseve te kufizuara financiare te

ekonomise nga nje perdorues ineficient do te ishte nje luks i tepruar per politikeberesit.

Per te konkretizuar me gjuhen e shifrave, edhe pozicioni fiskal i qeverise kerkon

shqyrtime te detajuara te llogarive fiskale. Ne planin afatgjate, ky pozicion duhet te jete i

balancuar, dmth qe vlera e borxhit nuk duhet te jete me e madhe se vlera aktuale e

flukseve fiskale hyrese neto ne te ardhmen. (Nje ilustrim te ketij qendrimi perben edhe

Pakti i Stabilitetit te Bashkimit Monetar Europian. Nje nga kriteret e famshme te ketij

pakti i kufizon vendet anetare te monedhes se perbashket euro te kene nje borxh publik

me te larte se 60 perqind te PBB-se dhe nje deficit buxhetor pertej kufirit 3 % te PBB-se.

Ne planin afatgjate, keta dy tregues jane konsistente me nje ritem rritjeje te PBB-se

nominale te Eurozones rreth 5%:

kopje

13

Treguesit kryesorë makroekonomik

2012 2013

Para. Para.

Popullsia Milion 3.00 2.97 2.95 2.93 2.90 2.88 2.86 2.83 2.83 2.83

Norma e inflacionit (mesatar) % 2.9 2.4 2.4 2.9 3.4 2.3 3.6 3.5 2.1 3.0

Deflatori i PBB % 2.4 2.6 2.7 3.6 4.7 2.0 2.6 3.3 1.5 1.1

Kursi i këmbimit (mesatar) Lek / USD 102.8 99.9 98.1 90.4 83.9 95.0 103.9 100.9 109.8 109.5

Kursi i këmbimit (mesatar) Lek / Euro 127.8 124.3 123.0 123.9 122.8 131.6 137.7 140.5 139.2 139.9

Faktori i Konvertimit sipas Paritetit te Fuqisë Blerese (PPP) Lek / USD 43.6 43.6 41.7 42.5 41.8 41.7 44.5 45.5 45.5 45.5

Rritja reale e PBB % 5.7 5.8 5.4 5.9 7.5 3.3 3.8 3.1 3.0 4.0

Rritja nominale e PBB % 8.2 8.5 8.3 9.7 12.6 5.4 6.5 6.5 4.5 5.1

PBB Lek miliardë 751.0 814.8 882.2 967.7 1,089.3 1,148.1 1,222.5 1,301.7 1,360.9 1,430.9

PBB USD miliardë 7.3 8.2 9.0 10.7 13.0 12.1 11.8 12.9 12.4 13.1

PBB Euro miliard 5.9 6.6 7.2 7.8 8.9 8.7 8.9 9.3 9.8 10.2

PBB për banor Lek mijë 250.5 273.9 299.0 330.6 375.2 398.7 428.1 459.7 480.6 505.3

PBB për banor USD 2,437.7 2,743.2 3,047.8 3,656.3 4,472.8 4,197.8 4,119.2 4,555.9 4,377.0 4,614.7

PBB për banor Euro 1,960.7 2,203.2 2,430.4 2,669.1 3,056.5 3,030.1 3,109.1 3,271.5 3,452.5 3,612.0

PBB për banor USD-PPP 5,748.6 6,277.4 7,171.0 7,785.7 8,974.1 9,550.8 9,628.6 10,113.0 10,572.6 11,116.4

Norma e papunësisë % 14.4 14.1 13.8 13.2 12.7 13.8 13.5 13.3 13.5 13.1

Të ardhurat totale % të PBB 24.5 25.1 26.0 26.0 26.7 26.0 26.6 25.4 25.0 25.2

Shpenzimet totale % të PBB 29.6 28.5 29.3 29.5 32.3 33.1 29.7 28.9 28.1 28.6

Bilanci i përgjithshëm fiskal % të PBB -5.1 -3.5 -3.3 -3.5 -5.5 -7.0 -3.1 -3.5 -3.0 -3.4

Bilanci primar fiskal % të PBB -1.3 -0.3 -0.5 -0.9 -2.7 -3.9 0.3 -0.4 0.2 0.2

Bilanci korrent fiskal % të PBB 0.0 1.3 2.5 2.4 3.1 1.3 2.4 1.9 1.6 1.6

Huamarrje totale neto % të PBB 1.0 0.7 0.6 0.5 4.9 4.6 3.1 3.5 3.0 3.4

Borxhi Publik Total % të PBB 56.5 57.4 56.1 53.4 54.7 59.4 58.5 59.4 60.5 62.6

Borxhi publik i qeverise se pergjithshme % të PBB 56.5 57.4 56.1 50.6 51.3 55.5 54.8 55.6 56.2 56.8

Borxhi publik jashte treguesve fiskale % të PBB - - - 2.8 3.4 4.0 3.7 3.7 4.3 5.8

Llogaria korente % të PBB -5.8 -9.0 -6.6 -10.6 -15.6 -15.2 -11.5 -12.4 -9.4 -10.6

Bilanci i mallrave % të PBB -22.4 -24.7 -23.6 -26.7 -27.4 -26.4 -23.5 -24.2 -22.7 -21.4

Bilanci i shërbimeve % të PBB -0.7 -2.1 -0.4 0.2 0.8 2.0 2.6 1.5 2.7 2.7

Bilanci i Pagesave % të PBB 4.0 1.9 2.9 2.1 2.1 -0.3 2.0 -0.3 1.8 1.9

Burimi: INSTAT, Banka e Shqipёrisё, Ministria e Financave, Banka Botërore

2004 2005 2006Treguesit Njësia 2007 2008 2009 2010 2011

Te ardhurat totale

E ardhura totale ne vitin 2000 ka qene 24.98 perqind e PBB-se, me pas ne vitet ne vijim

ka qene ne renie duke vazhduar keshtu deri ne vitin 2003. Ndersa ne vitin 2004 ka filluar

serish te rritet duke vazhduar keshtu deri ne vitin 2010,kurse ne vitin 2011 dhe ne vitin

2012 te ardhurat totale kane ardhur ne renie, kjo dhe per vete kushtet ne te cilat u ndodh

kopje

14

Shqiperia si kriza financiare globale dhe aspekte qe lidhen me zhvillimet politike brenda

vendit.

Ne vitin 2006 e ardhura totale (25.69% e PBB-se) ka vazhduar duke u rritur me 12.6

perqind ne terma vjetore. Permiresimi i administrimit te te ardhurave tatimore ka

shoqeruar tendencat e pergjithshme te politikes fiskale, Ecuria e ketij treguesi ka qene

pozitive ne perspektiven e qendrueshmerise fiskale.

Viti 2007 shoqerohet me nje rritje vjetore te te ardhures totale (25.7% te PBB-se) me

rreth 9.7 perqind, e cila eshte paraqitur si rritje me e ulet sesa ne tre vitet e meparshme.

Nje nga elementet kryesore te politikes se re fiskale, kishte te bente me zbatimin e takses

se sheshte ne te ardhurat personale, duke synuar eliminimin e shkallezimit tatimor

progresiv, me qellim arritjen e nje shperndarjeje me te njetrajtshme te barres fiskale, duke

kontribuar me 2.7 perqind ne rritjen vjetore te te ardhurave te pergjithshme.

Ne vitin 2008 te ardhurat totale (26.8% te PBB-se) u rriten me 15.3 perqind,duke arritur

ne 27.3 perqind te PBB-se. Rritja ekonomike e vendit dhe permiresimi i administrimit te

sistemit te mbledhjes se te ardhurave, kane ndikuar pozitivisht ne rritjen e te ardhurave.

Kontributin me te larte ne rritjen e te ardhurave totale vijojne ta japin te ardhurat nga

tatimet dhe doganat, bazuar ne peshen e konsiderueshme qe ky grup te ardhurash ze ne

total (rreth 70 perqind).

Gjate vitit 2009 te ardhurat (26.2 % te PBB-se)shenuan rritje vjetore prej 2.7%, normen

me te ulet te dekades se fundit per te ardhur me pas me normen tjeter me te ulet ne vitin

2012 me 1,3%. Kjo sjellje u diktua kryesisht nga rritja e ngadalte e te ardhurave nga zerat

me natyre tatimore.

Shpenzimet totale

Shpenzimet totale ne vitin 2000 ishin ne masen 32.62% te PBB-se.Ato kane ardhur

vazhdimisht ne renie ne krahasim me rritjen e PBB-se deri ne vitin 2007 ku kane pesuar

perseri rritje.

Keshtu ne vitin 2006 shpenzimet totale (28.98% te PBB-se) u rriten me 11.3 perqind.

Gjate vitit 2007 rritja vjetore e tyre ishte 10.2 perqind. Ne vitin 2008 shpenzimet totale

arriten ne 32.3% te PBB-se. Viti 2009 arrti nivelin e shpenzimeve ne 33.1% te PBB-se

duke evidentuar kryesisht natyren ekspansioniste te politikes fiskale. Per vitin 2009,

kopje

15

shpenzimet buxhetore kane shenuar nje rritje vjetore me rreth 8%, kurse gjate viteve

2010-2011-2012 dhe parashikimiet per vitin 2013 tregojne per nje renie te shpenzimeve

totale ne raport me PBB, kjo dhe per arsye te uljes se shpenzimeve te financuara nga

borxhi.

Shpenzime kapitale

Ne vitin 2000 shpenzimet kapitale perbenin 6.94 perqind te PBB-se, ato u rriten ne vitin

2001 ne 7.44 perqind te PBB-se duke u pasuar me nje renie ne dy vitet ne vijim. Ndersa

per vitin 2005 shpenzimet kapitale perbejne 4.1 perqind te PBB-se. Ne vitin 2006 niveli

total i shpenzimeve ka arritur ne 28.3 perqind te PBB-se, nivel ky 1 pike perqindjeje

me i larte se ai i regjistruar ne vitin 2005. Ne perspektiven makroekonomike, rritja e

peshes se shpenzimeve per investime publike perben nje zhvillim pozitiv. Shkaku i

mosrealizimit te investimeve te financuara me burim te huaj, lidhet me problemet e

parashikimeve te pasakta si dhe me mosplotesimin e kushteve te parashikuara ne

marreveshjet e kredive dhe ndihmave. Kjo fushe kerkon nje vemendje me te madhe ne te

ardhmen, per t’iu pergjigjur me mire nevojave te zhvillimit te vendit. Gjate vitit 2007

eshte verejtur nje tkurrje ne ritmin e rritjes se shpenzimeve kapitale ne krahasim me nje

vit me pare. Ne vitin 2008, 26 perqind e shpenzimeve totale jane shpenzime kapitale, nje

pjese e konsiderueshme e te cilave perfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e

segmentit rrugor Rreshen – Kalimash.. Ky raport eshte me i larti i regjistruar gjate kesaj

dekade. Shpenzimet kapitale vleresohen te kene arritur ne 8.6 perqind te PBB-se,

kundrejt 5.8 perqind qe shenonin ne vitin 2007.Gjate vitit 2009 shpenzimet kapitale

rezultuan rreth 96 miliarde leke , 40% e te cilave kane financuar rrugen Durres-Kukes.

Deficiti buxhetor

Ne fillim te viteve 2000 deficiti buxhetor ka qene shume i larte, ne masen 7.64% te PBB-

-se, me pas ne vitin 2001 ai pesoi nje renie te menjehershme deri ne 4.93% te PBB-se,dhe

pastaj vazhdoi me luhatje te tjera ku ne vitin 2003 arriti vleren 6.09% te PBB-se dhe

pastaj perseri shenoi renie ne 4.89% te PBB-se. Deficiti buxhetor u zvogelua me 27

perqind gjate vitit 2005, cka perben nje ulje te madhe e cila pasohet ne vitin 2006 me

uljen me te madhe te viteve te fundit. Kjo renie eshte rezultat i zbatimit te masave te

suksesshme, te marra per reduktimin e deficitit buxhetor. Niveli aktual i deficitit buxhetor

kopje

16

perben nje peshe me te ulet ndaj PBB-se kundrejt mesatares historike dhe kontribuon

pozitivisht ne uljen e peshes se shpenzimeve te interesave, per sherbimin e borxhit publik

, ne terma te PBB-se deficiti buxhetor ka ruajtur te njejten peshe, prej rreth 3.2 - 3.3

perqind. Rritja e deficitit buxhetor me ritem me te ulet se rritja ekonomike, kontribuon ne

uljen e treguesit te borxhit publik ndaj PBB-se. Deficiti shenoi nje rritje vjetore prej 14.7

perqind ne vitin 2007, nderkohe qe raporti i deficitit ndaj PBB-se ka mbetur i

pandryshuar ne rreth 3.3 – 3.4 perqind. Rreth 85 perqind e deficitit buxhetor eshte

financuar nga burime te brendshme. Prirja qe ka shfaqur ky tregues gjate viteve me te

fundit, eshte pasqyre e strategjive dhe politikave te Ministrise se Financave ne funksion te

pakesimit te rrezikut fiskal dhe njekohesisht, te ruajtjes se stabilitetit makroekonomik ne

vend. Ne vitin 2008 rreth 59 perqind e deficitit buxhetor eshte financuar nepermjet

huamarrjes se jashtme. Ne raport ndaj PBB-se, deficiti buxhetor vleresohet te kete arritur

nivelin 5.66 perqind, duke u zgjeruar me rreth 2.2 pike perqindjeje nga nje vit me

pare.Natyra ekspansioniste e politikes fiskale ne vitin 2009 eshte pasqyruar ne zgjerimin

e konsiderueshem te deficitit buxhetor, Deficiti buxhetor ne fund te vitit 2009 rezultoi

rreth 80 miliarde leke ose 59.78 % ndaj PBB ku 33,56% eshte borxh i brendshem dhe

26.22% eshte borxh i jashtem, duke shenuar nje rritje me rreth 33% ne terma vjetore. Nje

nder burimet kryesore ne financimin e deficitit, te ardhurat nga privatizimet, kane

financuar rreth 35% te deficitit buxhetor. Privatizimet e ndermarrjeve me kapital shteteror

jane realizuar ne nivel relativisht te larte krahasuar me vitet paraardhese. Pas vitit 2009

deri ne fillimin e vitit 2013 deficiti buxhetor ka ardhur ne rritje duke kaluar edhe pragun e

prej 60 % te vendosur si limit te deficitit buxhetor. Per me nje perceptim me te sakte ju

paraqesim tabelen grafike si me poshte:

kopje

17

1.1.3. Sistemi financiar dhe stabiliteti makroekonomik

Sistemi financiar mund te rrezikoje stabilitetin makroekonomik ne nje shumellojshmeri

formash. Pa pretenduar te japim nje liste te plote te tyre, format me te rrezikshme te

krizave financiare jane:

Situata inflacioniste apo hiperinflacioniste

Zhvleresime apo luhatje te medha te kursit te kembimit

Kriza te sistemit financiar qe cenojne ecurine normale te ekonomise.

Banka qendrore eshte institucioni kyc i sistemit financiar te nje vendi. Ajo ka pergjegjesi

direkte per kontrollin e dy rrisqeve te para dhe nje pergjegjesi te madhe per kontrollin e

rriskut te trete. Megjithe funksionet e shumta te saj, banka qendrore ka ne fokus te

veprimtarise se saj hartimin dhe zbatimin e politikes monetare. Praktikat me te mira te

identifikuara ne bankat qendrore dhe konsensusi i mendimit akademik sugjeron se

politika monetare duhet te perqendrohet ekskluzivisht ne ruajtjen e stabilitetit te

cmimeve, apo ne ruajtjen e qendrueshmerise se kursit te kembimit. Struktura e sistemit

financiar dhe struktura e investimeve ne tregje financiare ka rendesi te vecante meqe

sherben si kanal i transmisionit te politikes monetare dhe politikes fiskale. (Nje trajtim

me i zgjeruar i arsyeve te ketij fokusi “te ngushte” te bankes qendrore do te jepet ne

vijim.)

kopje

18

Roli i bankes qendrore mbetet i pazevendesueshem brenda struktures se sistemit financiar

meqe ajo kryen funksione specifike dhe mban pergjegjesi te madhe lidhur me ecurite e

pergjithshme ekonomike dhe financiare ne vend. Ajo menaxhon masen monetare permes

instrumenteve te politikes monetare dhe vezhgimit te rregullt te agregateve monetare,

kujdeset per kreditimin e bankave komerciale, percaktimin dhe mbajtjen e kursit te

kembimit, emetimin e parase, sherben si banke e bankave, dhe kryen sherbime per

qeverine. Ne efikasitetin e perdorimit te instrumenteve te politikes monetare - kreditore

dhe te politikes se kembimeve valutore, rendesi te vecante ka shkalla e pavaresise se

bankes qendrore nga pushteti. Sa me e pavarur te jete ajo ne kryerjen e funksioneve dhe

detyrave, aq me vital dhe efikas do te jete sistemi financiar dhe ekonomia e vendit.

Ruajtja e stabilitetit financiar eshte kusht per ruajtjen e stabilitetit ekonomik, social dhe

politik. Ky stabilitet arrihet permes analizave te indikatoreve te rendesishem financiar dhe

ekonomik duke shfrytezuar nje baze te gjere te informacioneve te grumbulluara.

Identifikimi me kohe i faktoreve qe mund te kene efekte destabilizimi paraqet sinjal per

ndermarrjen e masave preventive nga autoritetet monetare dhe fiskale ne menyre qe te

evitohet rreziku sistemor, duke qene se si politika monetare ashtu dhe politika fiskale,

perbejne komponente te politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohen per qellime

makroekonomike per ta ndikuar nivelin e produktit, punesimit dhe cmimeve.

1.1.4. Politikat makroekonomike dhe stabiliteti makreokonomik

Roli i qeverise dhe bankes qendrore per te mbeshtetur stabilitetin ne sektorin financiar

duhet te beje nje dallim te sakte midis dy objektivave ne dukje kontradiktore. Ajo nuk

duhet te imponoje ngurtesime dhe gjithashtu duhet te kufizoje rreziqet e teperta per

njerezit dhe luhatjen e besimit ne sistem. Institucionet financiare mund dhe duhet te

falimentojne kur nuk permbushin rolet e tyre, ose kur nuk drejtohen mire dhe kane

probleme ne qeverisje. Ne te njejten kohe, ato duhet te evitojne luhatjet qe krijojne

destabilitet ne sistem. Keshtu qe duhet te jemi te afte te lejojme qe cmimet e aseteve te

tregut tu pershtaten rrethanave dhe ne te njejten kohe te ndalojme destabilitetin.

Edhe nderhyrja e qeverise ne rrjedha ekonomike arsyetohet me masat qe ajo ndermerr ne

kornizat e politikes fiskale per te menjanuar dukurite qe pengojne ruajtjen e mireqenies se

kopje

19

shoqerise. Preferencat dhe prioritetet ne lidhje me objektivat makroekonomike shpesh

behen faktore percares ndermjet autoriteteve monetare dhe fiskale. Ceshtja e deficitit

buxhetor dhe mbulimi i tij perbene problem te vecante meqe lidhet drejtperdrejte me

inflacionin si dukuri me efekte negative ne ekonomi, dhe me nivelin e kursimit te

popullsise i cili eshte i domosdoshem per investime ne te ardhmen. Ne ane tjeter, politika

monetare shtrenguese megjithese e orientuar ne ruajtjen e stabilitetit te pergjithshem

makroekonomik, prodhon efekte kontradiktore te cilat rendojne mbi politiken fiskale

duke shkaktuar rritje te deficitit buxhetor perderisa efekti ”seignorage” eliminohet ne

kushte te tilla.

Rregullat e vena per variablat e zgjedhura si objektiva bashke me rregullat per

instrumente qe mundesojne arritjen e tyre, shkalla e grumbullimit dhe cilesia e

informacioneve te marra nga tregu, kontrollimi dhe llogaritja e sakte e multiplikatorit dhe

parashikimet e drejta jane faktore qe ne mase te madhe kushtezojne rezultatet

perfundimtare nga procesi i implementimit te politikes monetare dhe fiskale.

Mirepo, deshtimi ne arritjen e objektivave monetare dhe fiskale ne mase me te madhe

lidhet me paaftesine dhe jogatishmerine e autoriteteve per koordinim, proces i cili

nenkupton bashkepunim institucional duke ndare detyrat dhe pergjegjesite per

(jo)rezultate. Koordinimi ex-ante i politikes monetare dhe politikes fiskale siguron

qendrueshmeri dhe efikasitet ne procesin e implementimit te tyre dhe shpie me lehte deri

te objektivat e caktuara. Nje rendesi te madhe ne kete proces ka fuqia e vetevendosjes se

bankes qendrore ne fushen monetare dhe niveli i reputacionit te thesarit per kompetence

dhe disipline financiare. Mbajtja e kontakteve te rregullta lidhur me ndarjen e

informacioneve, analizen dhe mbikeqyrjen ecurive ekonomike dhe informimi i rregullt

dhe transparent i publikut lidhur me drejtimin e politikave dhe rezultatet e arritura jane

parakushte per arritje te suksesit ne procesin e koordinimit konsekuent te politikes

monetare dhe fiskale.

Politikat e zgjedhura te perziera monetare dhe fiskale ne disa raste mund te mos jene

konsistente me preferencat e publikut lidhur me objektivat. Prandaj, nje qasje me e drejte

per te siguruar konsistence ndermjet ketyre politikave eshte ndarja e funksionit te

preferencave me publikun e gjithmbarshem. Ky proces nenkupton konsensus lidhur me

preferencat mbi politikat ekonomike duke perfshire opinionet e lidereve, autoriteteve dhe

kopje

20

grupeve te tjera te organizuara institucionalisht. Vetem ne kete forme do te gjejne vend

interesat e pergjithshme shoqerore per rritjen e mireqenies se gjithmbarshme.

Krahasime te politikave monetare makroekonomike ne vitet e fundit

Viti 2009 u karakterizua nga nje tkurrje e aktivitetit ekonomik boteror si rrjedhoje e

renies ekonomike te vendeve te zhvilluara dhe ngadalesimit te ndjeshem ekonomik te

vendeve ne zhvillim. Kjo ecuri e ekonomise shenoi vleren e pare negative ne nje periudhe

prej 20 vitesh. Nga ana tjeter, treguesit e tregtise ne nivel boteror kane regjistruar vlera

rritjeje gjate ketij viti. Ne kushtet e nje klime me pozitive ekonomike, tregjet financiare

jane karakterizuar nga stabilitet dhe prirje ne renie te normave te interesit.

A Ekonomia e Eurozones dhe e Shba

Eurozona

Ekonomia e Eurozones eshte tkurrur ndjeshem gjate vitit 2009. Sipas vleresimeve

paraprake te Eurostat-it, rritja ekonomike e Eurozones per vitin 2009 ka qene -4.0%,

ndersa ne vitin 2008 ajo shenonte vleren 0.8%. Gjate vitit 2009, Banka Qendrore

Evropiane ndoqi nje politike monetare lehtesuese nepermjet kombinimit te uljes se

normave te interesit dhe furnizimit te tregut me likuiditet me qellim permiresimin e

bilancit te bankave te sistemit dhe rritjen e aftesise kredituese te tyre. Ekonomia e

Eurozones deri ne fillim te vitit 2013 ka qene me rritje negative, kjo dhe per pasoje se

deficiteve shume te larta si Greqia,Spanja,Portogalia,Iltalia dhe Irlanda, duke tkurrur ne

kete menyre potencialin financiar per te injektuar likuiditet ne tregun monetare pa

shkaktuar inflacion. Vetem ne mesin e vitit 2013 Eurostat konfirmon nje rritje pozitive te

Eurozones.

kopje

21

Nder faktoret kryesore qe kane ndikuar pozitivisht rritjen ekonomike kane qene zgjerimi i

eksporteve neto dhe i investimeve publike, ndersa shpenzimet konsumatore dhe

investimet private kane pesuar renie te ndjeshme.

Papunesia ne Eurozone ka vijuar te rritet e ndikuar prej dobesimit te kerkeses se

brendshme e te jashtme, si dhe prej renies se shfrytezimit te kapaciteteve prodhuese. Ne

muajin dhjetor te vitit 2009, norma e papunesise ishte 10%, nder vlerat me te larta te saj

ne 10 vitet e fundit.

Norma vjetore e inflacionit ne Eurozone ka shenuar vleren 0.3% per vitin 2009, e ndikuar

nga kerkesa e ulet si edhe nga efektet baze te cmimeve te larta ne gjysmen e pare te vitit

2008. Norma vjetore e inflacionit ka shenuar vlera negative ne periudhen qershor-tetor,

per t’u rikthyer me pas ne vlera pozitive ne dy muajt e fundit te vitit.

Ne SHBA

PBB-SE-ja per vitin 2009 ishte 2.4% me e ulet krahasuar me vitin 2008. Kontributin

kryesor ne kete renie e dhane shpenzimet per konsum, investimet agregate dhe eksportet,

te cilat u ulen me perkatesisht 0.6, 23.5 dhe 9.9% ne terma vjetore. Ne anen tjeter,

shpenzimet e qeverise federale u rriten me 1.9% ne terma vjetore, ndersa importet, te cilat

japin efekt me kah negativ ne perllogaritjen e PBB-se, u zvogeluan me 14.3%. Gjate vitit

2009 dhe ne vazhdim, Rezerva Federale ndoqi nje politike monetare lehtesuese jo vetem

nepermjet reduktimit te normave te interesit, por dhe nepermjet hedhjes se likuiditetit ne

treg duke ndihmuar bankat e nivelit te dyte ne permiresimin e bilancit te tyre dhe ne

rritjen e potencialit te kreditimit. Presionet inflacioniste ishin te zbehta gjate ketij viti si

pasoje e cmimeve te ulta te energjise e te lendeve te para dhe kerkeses se dobet agregate.

Inflacioni mesatar rezultoi te ishte negativ ,ne te kundert, norma e papunesise rezultoi ne

rritje.

B. Ekonomite e Rajonit

Vendet e rajonit u perballen me efektet e krizes boterore, te cilat ndikuan ne kontraktimin

e PBB-SE-ve perkatese gjate vitit 2009. Treguesit kryesore me te ndikuar prej ketij

kopje

22

korrektimi ishin investimet agregate dhe eksportet. Ne te njejten kohe, prirja rritese e

normes se papunesise ne rajon ushtroi ndikim te kahut renes mbi kerkesen vendase dhe

normen e inflacionit. Prodhimi i brendshem bruto ne Itali, u tkurr me perafersisht 4.8%

gjate vitit 2009. Kerkesa e dobet e brendshme si dhe renia me ritme te pershpejtuara e

investimeve agregate ishin dy prej faktoreve kryesore qe percaktuan kete ecuri. Nese ne

Itali, ritmet me te pershpejtuara te renies ekonomike u perqendruan gjate gjysmes se pare

te vitit 2009, ne Greqi ekonomia u perkeqesua gjate gjysmes se dyte te tij. Ne kete vend,

renia e PBB-se kombinuar edhe me problemet strukturore makroekonomike kontribuan

ne thellimin e deficitit buxhetor ne nivel kater here me te larte se kufijte e percaktuar ne

Traktatin e Maastricht-it3. Ekonomia e Turqise shenoi nje renie prej 5.8% gjate vitit 2009

krahasuar me vitin 2008, e cila erdhi si pasoje e renies se kerkeses se brendshme dhe e

renies se eksporteve. Ish Republika Jugosllave e Maqedonise ka perjetuar nje tkurrje te

aktivitetit ekonomik si pasoje e renies se shpenzimeve konsumatore dhe te eksporteve. Si

pasoje e renies ekonomike, norma e papunesise shenoi ritme rritese ne Greqi, Itali e Turqi

gjate vitit 2009. Ndikuar nga dobesimi i kerkeses vendase, norma mesatare e inflacionit

ne te gjithe vendet rezultoi me e ulet krahasuar se parashikimi deri nga fundi i vitit 2011,

me pas kjo norme inflacioni filloi te rritej dhe si pasoje e injektimit te likuiditetit ne

tregjet monetare nga Bankat Qendrore te vendeve te Rajonit dhe nga Banka Qendrore

Europiane.

kopje

23

Tab. 3 Tregues ekonomike te vendeve te rajonit ne fillimet e krizes financiare

Burimi: Institutet statistikore perkatese, EuroStat, EcoFin, FMN

KAPITULLI 2

2.1 POLITIKA MONETARE DHE INFLACIONI

Inflacioni i ulet mund te kete efekte te dukshme ne rritjen ekonomike nepermjet efektit qe

ka ne shfrytezimin e burimeve reale dhe ne stabilitetin financiar. Ne pergjithesi,

ekonomistet bien dakord me pikepamjen se inflacioni eshte nje fenomen monetar ne

periudha afatgjata. Ai ndodh si pasoje e krijimit per nje periudhe afatgjate te parase ne nje

mase te tille qe i kalon aftesite e ekonomise per te prodhuar mallra dhe sherbime reale.

Gjithashtu, pranohet se oferta e parase percaktohet nga Banka Qendrore ne nje periudhe

afatgjate. Ne kete menyre, Banka Qendrore mund te arrije te mbaje nje nivel te ulet

inflacioni me nje politike te pershtatshme monetare. Ne kete menyre mund te themi se

Banka Qendrore mund te kete si pergjegjesi te saj rritjen afatgjate te parase ne perputhje

me nivele te uleta te inflacionit dhe nqse kjo behet e mundur vendi do te kete perfitime te

rendesishme ekonomike.

Ndryshimi i PBB-SE Inflacioni vjetor

Norma e

papunesise

Vendet 2008 2009 2010 2008 2009 2010 2009

Itali -0.9 -4.8 0.7 3.5 0.8 1.8 7.8

Greqi 3 -2 -0.3 4.2 1.3 1.4 9.4

Maqedoni 5.5 4 1.5 8.3 0.8 1.1 32.1

Serbi 5.5 -2.9 1.5 12.9 7.8 7.2 15.5

Kroaci 2.4 -5.8 0.2 5.8 2.2 3 14.9

Turqi 0.9 -5.8 2.8 10.5 6.3 5.6 14.1

Kosove 5.4 9.4 -2.4

Shqiperi 8 5.1 2.2 3.4 2.2 2 12.7

kopje

24

Instrumentet e politikes monetare

Perdorimi i instrumenteve te politikes monetare ka per qellim kryesor administrimin e

likuiditetit me synim orientimin e normave afatshkurtra te interesit rreth nivelit te normes

baze te sinjalizuar nga Banka e Shqiperise. Krahas permbushjes se ketij objektivi,

instrumentet per zbatimin e politikes monetare jane perdorur edhe ne funksion te

zhvillimit te tregut nderbankar e parase. Ne kete kontekst, operacionet e tregut jane

orientuar ne drejtim te krijimit te nje mungese strukturore te likuiditetit ne sistemin

bankar duke synuar rritjen e eficiences se transmetimit te politikes monetare, nxitjen e

aktivitetit ne tregun nderbankar dhe njekohesisht, plotesimin e nevojave neto te tij. Kriza

nderkombetare e besimit e fund vitit 2008, nxiti terheqjen e depozitave nga bankat e

nivelit te dyte ne Shqiperi, e per rrjedhoje, theksoi mungesen e likuiditetit ne sistemin

bankar. Kjo gje u reflektua ne rritje te normave te interesit dhe ngadalesim te aktivitetit te

bankave ne tregun e parase. Me qellim lehtesimin e sistemit bankar, Banka e Shqiperise

aplikoi ndryshime ne disa prej instrumenteve te saj. Keto masa dhane efekt qetesues duke

percuar mesazhin se, brenda permbushjes se kritereve per kontrollin e rrezikut te

aplikuara nga Banka e Shqiperise, ajo eshte e gatshme te injektoje likuiditetin e

nevojshem per normalizimin e situates ne tregjet e parase.

1. Operacionet e tregut te hapur

Operacionet e tregut te hapur, te cilat konsistojne ne operacionin kryesor, operacione

rregulluese dhe operacione strukturore, jane operacionet baze per administrimin e

likuiditetit nga banka qendrore. Dinamika e ngjarjeve te vitit 2008 kerkoi perdorimin e te

gjitha instrumenteve te tregut te hapur.

Operacioni kryesor i tregut

Marreveshja e riblerjes me maturim njejavor eshte instrumenti kryesor per realizimin e

operacioneve te tregut te hapur. Per te administruar tepricen sezonale te likuiditetit te

gjeneruar nga kthimi i parase ne sistem dhe nga fondet e buxhetit, Banka e Shqiperise

terhoqi likuiditet nepermjet marreveshjes se riblerjes me maturim njejavor. Gjate pjeses

tjeter te vitit u operua nepermjet marreveshjes se anasjellte te riblerjes me maturim

njejavor, duke injektuar mesatarisht 5.8 miliarde leke ne jave. Per te rritur efektivitetin e

kopje

25

politikes monetare dhe aktivitetin e tregut nderbankar, Banka e Shqiperise operoi

nepermjet ankandeve me shume te shpallur (me cmim variabel). Shuma e shpallur ishte

rezultat i parashikimit te nevojave neto te likuiditetit te sistemit bankar. Norma e interesit

te ankandeve te ketij tipi, ne nentor, shenoi devijime te parendesishme nga norma baze e

vendosur nga Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperise, 6.25 perqind. Ne vijim,

tensioni i krijuar ne sistemin bankar nga rrjedhja e depozitave ne fillim te tremujorit te

fundit te vitit, u reflektua fillimisht si presion mbi normat e interesit te kerkesave te

bankave per likuiditet nga Banka e Shqiperise. Pavaresisht se shuma e shpallur ne

ankandet javore ishte me se e mjaftueshme per te perballuar kerkesen e sistemit per

likuiditet, trysnia mbi normat u ndje per rreth pese jave rresht. Per te stabilizuar kete

prirje, Banka e Shqiperise ne mes te muajit nentor, ndryshoi formen e ankandeve te

marreveshjeve te anasjellta te riblerjes me maturim njejavor duke injektuar likuiditet

nepermjet ankandit me cmim fiks - normen baze te Bankes se Shqiperise.

Operacionet rregulluese te tregut

Ne ndryshim nga operacioni kryesor i tregut, i cili perdoret me frekuence javore,

operacionet rregulluese te tregut perdoren me frekuence te papercaktuar, ne situata te

vecanta kur eshte e nevojshme zbutja e luhatjeve te normave te interesit te shkaktuara nga

levizje te papritura dhe afatgjata te likuiditetit te sistemit. Ne tremujorin e pare te vitit

marreveshjet e riblerjes me maturim nje dhe tremujor u perdoren ne funksion te pakesimit

te shpejte te teprices se likuiditetit per te minimizuar presionet per renien e normave e

interesit. Per te normalizuar shqetesimin per mungesen e likuiditetit te shkaktuar nga

faktori psikologjik gjate tremujorit te fundit, Banka e Shqiperise, krahas perdorimit te

instrumentit kryesor, injektoi likuiditet nepermjet marreveshjeve te anasjellta te riblerjes

me maturim njemujor dhe tremujor. Raporti i ulet kerkese/oferte ne te dyja rastet e

ankandeve te marreveshjeve te riblerjes, tregon per efektivitetin me te ulet qe kane

operacionet ne kushtet e teprices se likuiditetit pasi eshte ne vullnetin e bankave

pjesemarrja ne to.

Ne te kundert, ne kushtet e mungeses se likuiditetit, bankat jane ne varesi te likuiditetit te

injektuar nga Banka e Shqiperise dhe per rrjedhoje, operacionet e bankes qendrore behen

me percaktuese ne ecurine e normave te interesit..

kopje

26

Operacionet strukt urore te tregut

Operacionet strukturore perdoren ne rast te nevojes per rregullime afatgjata te struktures

se likuiditetit dhe realizohen nepermjet blerjes ose shitjes me te drejta te plota te bonove

te thesarit. Ne fillim te vitit 2008, ne funksion te orientimit te operacioneve ne drejtim te

krijimit te nje mungese strukturore te likuiditetit ne sistemin bankar, Banka e Shqiperise

uli portofolin e saj te bonove te thesarit. Banka e Shqiperise ne fund te vitit 2008,

organizoi pese ankande per blerjen me te drejta te plota te bonove te thesarit nga bankat e

nivelit te dyte.

Lehtesite e perhershme

Lehtesite e perhershme – depozita njeditore dhe kredia njeditore – jane instrumente ne

dispozicion te bankave te nivelit te dyte per te administruar likuiditetin (e papritur) ne

baze ditore. Ne kushtet e nje pranie te rregullt te bankes qendrore ne treg (nepermjet

instrumentit kryesor te saj), te nje tregu nderbankar te zhvilluar, perdorimi i lehtesive te

perhershme nga bankat e nivelit te dyte, duhet te jete minimal. Konkretisht, prania e

rregullt e Bankes se Shqiperise ne tregun e parase dhe mundesia e perdorimit te rezerves

se detyruar jane permbushur ne pese vitet e fundit, ndersa, zhvillimi i tregut nderbankar

ka qene i ulet.Perdorimi i depozites njeditore ishte rezultat i tendences se bankave te

nivelit te dyte per mbajtjen e likuiditetit strukturor, likuiditet i cili per te ulur kostot e

bankave eshte depozituar me afat njeditor prane Bankes se Shqiperise. Ne ndryshim me

vitin 2007, kur Banka e Shqiperise ka qene e pranishme ne terheqjen e likuiditetit

nepermjet instrumentit kryesor te saj gjate vitit 2008 dhe me pas eshte nderhyre ne

drejtim te injektimit te likuiditetit.. Kredia njeditore pasi u perdor nga bankat e vogla te

sistemit, kane hasur veshtiresi ne gjetjen e likuiditetit ne tregun nderbankar.

kopje

27

Instrumente mbeshtetese

Kredia lombard eshte instrumenti i fundit kreditues i Bankes se Shqiperise qe iu

akordohet bankave ne veshtiresi te perkohshme me likuiditetin, por qe jane financiarisht

te qendrueshme. Ky instrument nuk gjeti asnje perdorim gjate vitit 2008.

Rezerva e Detyruar

Rezerva e detyruar eshte instrument i politikes monetare qe synon rregullimin e

likuiditetit ne sistemin bankar dhe stabilizimin e normave te interesit. Niveli i rezerves se

detyruar korrespondon me 10 perqind te depozitave te bankave te nivelit te dyte deri ne 2

vjet, ne te treja monedhat – lek, euro, dollar amerikan. Pesha mesatare e komponentit te

rezerves se detyruar ne leke gjate vitit 2008 ka qene 56.35 perqind. Gjate vitit 2008,

mundesia e mesatarizimit te rezerves se detyruar ne leke eshte shfrytezuar ne menyre me

eficiente nga bankat per te administruar luhatjet e papritura te likuiditetit. Megjithate,

perdorimi i rezerves se detyruar per pjesen me te madhe te bankave eshte i izoluar vetem

per administrimin e luhatjeve te papritura te likuiditetit dhe jo per menaxhim aktiv te

likuiditetit kundrejt pritjeve gjate periudhes se mbajtjes. Rritja e hapesires se perdorimit

te rezerves se detyruar nga 20 perqind ne 40 perqind, ne periudhen afatgjate rrit

mundesine e menaxhimit aktiv te rezervave duke mbeshtetur aktivitetin e tregut

nderbankar.

2.1. Ecuria e inflacionit ne Shqiperi

Kalimi nga nje ekonomi e centralizuar ne nje ekonomi tregu ndeshet me nje sere

problemesh nder te cilat perballimi i inflacionit dhe sigurimi i nje rritje ekonomike te

qendrueshme. Ne Shqiperi, per vete rrethanat ne te cilat ndodhet vendi yne, fillimi i

procesit te liberalizimmit te cmimeve solli nje rritje drastike te tyre. Situata u be edhe me

e veshtire per shkak te shkaterimit dhe te mbylljes se shume strukturave prodhuese dhe

nderprerjes se eksporteve.

kopje

28

Produkti i brendshem bruto

Produkti i brendshem bruto pati nje rritje reale prej 7.9% ne vitin 2001, dhe ne vitin 2002

pesoi nje renie te ritmeve te rritjes ne masen 4.2% rrije dhe kjo ndodhi si pasoje e rritjes

se cmimeve te produkteve mallrave te konsumit. Ne vitin 2003 perseri pati nje

permiresim ne ritmin e rritjes se PBB-se e cila ishte 5.8%, dhe kjo vazhdoi me keto ritme

deri ne vitin 2007 ku norma e inflacionit me 3.1% coi ne nje rritje te PBB-se reale me

6%. Ne dy vitet e fundit, 2008 dhe 2009 eshte vene re qe produkti i brendshem bruto ne

terma absolute eshte rritur dhe ka arrtur vlerat e tij maksimale per kete dhjete vjecar, por

ne vitin 2009 rritja reale e tij ka qene vetem 4.9% dhe kjo ka ndodhur per shkak te

ndikimit te nje inflacioni ne masen 2,3%. Gjate vitit 2010 inflacioni shenon kuotat me te

larta per kete 10 vjecar me 3,6%. PBB-ja ka ardhur ne rritje me ritme rritese deri ne vitin

2008 dhe me pas ka patur ritme rritjeje renese deri ne vitin 2012.

Deficiti buxhetor, borxhi publik dhe borxhi i jashtem

Financimi i deficitit buxhetor per vitin 2004 ( -6.1% te PBB-se) eshte realizuar ne masen

me te madhe te tij nepermjet burimeve te brendshme. Rreth gjysma e financimit te

brendshem eshte siguruar nga te ardhurat e privatizimit (kryesisht ai i ish-Bankes se

Kursimeve), te cilat ishin mjaft me te larta se ne dy vitet paraardhes,kjo ka bere qe te

pakesohen presionet per te rritur stokun e borxhit publik. Borxhi i brendshem publik ka

shenuar nje ulje ne 56.5 perqind, nderkohe qe borxhi i jashtemeshte ulur ne 17.2 perqind.

Ndersa ne vitin 2005 deficiti buxhetor shenon vleren prej (-3.51% te PBB-se) duke u

bazur ne rritjen njekohesisht te borxhit publik dhe te borxhit te jashtem. Ne vitin 2006

rritja e deficitit buxhetor (-3.3% te PBB-se) me ritem me te ulet se rritja ekonomike,

kontribuon ne uljen e treguesit te borxhit publik ndaj PBB-se. Ne vitin 2007 deficiti

buxhetor shenon vlerat (-3.5 % te PBB-se). Ne vitin 2008 rritja e deficitit (-5.5% te PBB-

SE) i atribuohet kryesisht rritjes se huamarrjes se jashtme per financimin e shpenzimeve

kapitale, e cila eshte pjesa me e madhe perfaqesohet nga huamarrja ne monedhen

euro.Keshtu, fokusi i politikes se huamarrjes ka qene i orientuar pothuajse gjate gjithe

kopje

29

vitit drejt emetimit te instrumenteve afatgjata te borxhit dhe ditet ne maturim per borxhin

e brendshem.Ne vitin 2009, krahasuar me nje vit me pare verehet nje rritje ne peshen e

borxhit te jashtem ndaj totalit te borxhit publik, kryesisht si pasoje e kredise sindikale te

akorduar nga bankat dhe institucionet jorezidente ne Shqiperi. Pas vitit 2009 Borxhi

publik ka ardhur ne rritje respektivisht ne vitin 2010 ishte 58,5%, ne vitin 2011 ishte

59,4%,ne vitin 2012 ishte 60,5% dhe ne mesin e vitit 2013 borxhi publik arrin shifren me

te larte prej 62,6%, kjo si pasoje e shume faktoreve te brendshem e te jashtem te

permendur me siper.

Papunesia

Papunesia,e vitit 2003 (15% te PBB-se) ishte me e ulet sesa ajo e vitit 2002 (15.8% te

PBB-se). Viti 2005 regjistroi nje rritje te forces se afte per pune, e shkaktuar nga rritja e

numrit te te punesuarve ne sektoret private te ekonomise. Numri i te papuneve, sipas

informacionit te marre nga Ministria e Ceshtjeve Sociale dhe e Shanseve te Barabarta, ne

vitin 2005 u ul nga 14.4 ne 14.2perqind qe ishte ne vitin 2004 ku norma e papunesise

matet si raporti i numrit te te papuneve ndaj forces se afte per pune.Edhe gjate vitit 2006

vihet re se migrimi i krahut te punes si brenda edhe jashte vendit, dhe prania e ekonomise

joformale, kane veshtiresuar monitorimin e ecurise se tregut te punes. Eshte vleresuar se

58 perqind e te papuneve jane te vetepunesuar ne sektorin bujqesor, kjo shperndarje

tregon per rolin dominues qe ze sektori i bujqesise ne punesim. Ne vitin 2007

pergjithesisht, vihet re nje perputhje e pranueshme midis ecurise se sektoreve ekonomike

me zhvillimet e tregut te punes. Punesimi eshte rritur me ritme te larta ne sektorin e

industrise dhe ne ate te sherbimeve. Renia e numrit te te papuneve ka qene me ritme me

te shpejta se rritja e numrit te te punesuarve,. Shfaqja e kesaj dukurie mund te jete rezultat

i natyres informale te marredhenieve te punes, i emigracionit dhe mosperputhjes midis

ofertes dhe kerkeses per pune. Ne vitin 2008 tregu i punes karakterizohet nga nje shkalle

e larte informaliteti, e cila veshtireson monitorimin e tij nepermjet te dhenave zyrtare dhe

nga mungesa e fleksibilitetit, e cila reflekton edhe strukturen e kualifikimeve qe ofron

tregu. Viti 2009 ne kushtet e ngadalesimit ekonomik, kerkesa e bizneseve per te rritur

numrin e punonjesve nuk gjykohet te jete ne rritje duke rezultuar keshtu ne kushte te

lehtesuara te tregut te punes.Ky vleresim, krahas normes se ulet te shfrytezimit te

kopje

30

kapaciteteve prodhuese, sugjeron se oferta potenciale ne ekonomi eshte me e larte se

kerkesa dhe se jane krijuar kapacitete te lira. Kjo ‘teprice’ kapacitetesh u vleresua te

ushtroje presione ne renie ne paga dhe ne inflacion. Ne vitin 2010 norma e papunesise u

ul me 0,3 pike krahasuar me vitin 2009, duke shenuar nje renie tjeter ne vitin 2011 me 0,2

pike krahasuar me vitin 2010 dhe ne vitin 2012 pesoi nje rritje me 0,2 pike duke arritur ne

vleren 13,5%.

Karakteristike per ekonomine shqipetare ka qene inflacioni i larte ne fillimet e

tranzicionit per shkak te reformave strukturore dhe tronditjeve te brendshme, i cili ka

ardhur ne ulje dhe eshte mbajtur ne kontroll. Inflacioni paraqet problem per ekonomite ne

tranzicion dhe konkretisht Shqiperia ka kaluar nje periudhe me shume luhatje ne normat e

interesave.Inflacioni ne vitet 1991-2001 eshte luhatur mesatarisht ne nivelin 10.62%.

Persa i perket vitit 2003 duket sikur Shqiperia i eshte kthyer ritmeve te kenaqshme te

rritjes ekonomike. Prodhimi i pergjithshem bruto ne terma real eshte rritur nga 4.2 ne

vitin 2002 dhe vazhdoi rritjen deri ne vitin 2008 ku pesoi nje rritje te larte e me pas pesoi

perseri rritje por me ritem me te ulet per shkak te krizes financiare. pesoi serish rritje ne

vitin 2012 eshte 4.9 %. Viti 2004 karakterizohet nga nje ulje e shkalles se papunesise e

cila vazhdon te ulet deri ne vitin 2009 ku arrin nivelin 12.8 %. Kufijte e vendosur per

vlerat e inflacionit jane nga dy deri ne kater perqind. Detyra kryesore e guvernatorit dhe e

vete Bankes Qendrore eshte hartimi dhe zbatimi i politikave per ruajtjen e inflacionit

brenda ketyre normave. Inflacioni shenoi norma shume te uleta ne vitin 2002 ne 1.7% qe

ishte me i uleti per kete 10 vjecar dhe ne vitin 2003 pesoi rritje ne nivelin 3.3% dhe kjo

u pasua serish nga nje ulje,deri ne vitin 2005 ku arriti minimumin e normes (2%). Norma

me e larte e inflacionit ne kete dhjetevjecar ka qene ne vitin 2010 me nje norme prej 3.6%

duke shenuar nje ulje ne vitin 2011 dhe 2012.

Stimuli fiskal, krahas kushteve te lehtesuara monetare, mbeshteti ekonomine

ne gjenerimin e normave pozitive te rritjes, megjithese me ritme me te uleta se

vitet e kaluara. Ngadalesimi i kerkeses dhe i aktivitetit ekonomik sollen rritjen

e lehte te papunesise. Veprimi i faktoreve te kerkeses dhe ofertes ka rezultuar

ne zgjerimin e hendekut negativ te prodhimit, duke ushtruar presione ne renie

kopje

31

mbi inflacionin.

Te dhenat e deritanishme sinjalizojne ngadalesimin e metejshem te kredidhenies per

sektorin privat, uljen e ritmit te te ardhurave nga tatimet mbi aktivitetin ekonomik, dhe

renien e besimit ne te gjithe sektoret e ekonomise. Aktualisht, balanca e kursimeve

qendron ne nje nivel me te larte krahasuar me mesataren historike te saj. Rritja e

kursimeve te konsumatoreve mund te interpretohet si nje shenje e shtimit te kujdesit ne

kontekstin e ngadalesimit ekonomik, rritjes se pasigurise per te ardhmen, dhe kushteve te

shtrenguara te kredise. Investimet private vleresohen te jene ndikuar me shume nga kriza

financiare dhe ekonomike boterore. Pasiguria lidhur me situaten ekonomike ne vend dhe

jashte, niveli i ndrydhur i kerkeses se brendshme e te jashtme si dhe kushtet e shtrenguara

te kreditimit kane rezultuar ne kontraktim te investimeve.

Ne kete skenar nderkombetar, rritja ekonomike ne vend u ngadalesua si pasoje e

ngadalesimit te kerkeses se brendshme dhe te jashtme, ne prani te shtrengimit te kushteve

te likuiditetit dhe reduktimit te flukseve hyrese valutore. Keto zhvillime u shoqeruan nga

presione te reduktuara inflacioniste. Ne kete skenar nderkombetar, rritja ekonomike ne

vend u ngadalesua si pasoje e ngadalesimit te kerkeses se brendshme dhe te jashtme, ne

prani te shtrengimit te kushteve te likuiditetit dhe reduktimit te flukseve hyrese valutore.

2.2. Inflacioni, stabiliteti makroekonomik dhe rritja ekonomike

2.2.1 Inflacioni dhe rritja ekonomike

Eshte vertetuar se ekonomite zhvillohen me mire ne drejtim te rritjes, punesimit dhe

standardit te jeteses, kur inflacioni eshte i ulet, sesa kur inflacioni qendron vazhdimisht

ne nivele te larta. Studimet ne te cilat eshte vrojtuar lidhja midis rritjes se prodhimit apo

te produktivitetit dhe inflacionit, kane treguar se lidhja midis dy te pareve dhe inflacionit

eshte negative: pra eshte provuar se sa me i larte inflacioni aq me e ulet rritja ekonomike

ne terma reale.

Pikerisht lidhja negative midis inflacionit dhe ritmeve te rritjes ekonomike ka bere qe

bankat qendrore (me perjashtime te vogla) ta bejne inflacionin e ulet qellimin kryesor te

politikes se tyre monetare. Veprime te tilla tregojne rendesine e madhe te ketij qellimi.

kopje

32

Nje ceshtje tjeter qe natyrshem mund te konsiderohet ne vijim eshte: pse eshte inflacioni i

ulet i favorshem per rritjen ekonomike? Ne fund te fundit, lidhja midis rritjes ekonomike

dhe inflacionit mund te jete aksidentale, ose shkaku mund te vije nga ana e kundert, pra

mund te jete rritja ekonomike ajo qe provokon inflacion te ulet. Kjo eshte vertet nje

pyetje e veshtire dhe deri me sot, nuk ka teori te qarta qe te shpjegojne kete lidhje.

Sidoqofte, arsyetimi themelor ekonomik, sugjeron se ka te pakten dy kanale nepermjet te

cilave inflacioni ndikon ecurine e ekonomise reale. Se pari, ndryshe nga inflacioni i larte,

inflacioni i ulet rezulton ne shperndarje (alokim) me te mire te burimeve pasi sinjalet e

derguara nga procesi i percaktimit te cmimeve mund te interpretohen me lehte dhe me

sakte. Se dyti, inflacioni i ulet ndihmon stabilitetin financiar.

2.2.2. Shperndarja e burimeve

Cmimet relative perfaqesojne nje faktor qe ndihmon ne identifikimin e alokimit te

burimeve. Per shembull nje ndryshim ne cmimet relative qe rezulton nga nje zhvendosje

ne kerkesen e pergjithshme duhet te zhvendose burimet dhe prodhimin nga aktiviteti ne te

cilin cmimet kane rene (relativisht) per tek aktiviteti ne te cilin cmimet jane rritur,

nderkohe qe nje rritje ne nivelin e pergjithshem te cmimeve, inflacioni, nuk duhet te

ndryshoje alokimin e burimeve ne kete menyre. Por ne nje mjedis inflacionist, mund te

jete e veshtire per vendimmarres individuale qe te dallojne midis inflacionit ne njeren ane

dhe nje ndryshimi ne cmimet relative ne anen tjeter. Nje konfuzion i tille ndodh zakonisht

ne rastet kur inflacioni i larte eshte i lidhur me inflacionin e ndryshueshem. Si rezultat,

burimet mund te drejtohen ndaj perdorimeve te gabuara gjate periudhave inflacioniste.

Pervec asaj c’ka u permend me lart, inflacioni mund te perbeje problem per vleresimin e

normes reale te interesit. Norma reale e interesit (pra ajo qe merr parasysh apo

korrektohet me inflacionin) – cmimi relativ i mallrave te tanishme ndaj atyre qe do te

prodhohen ne te ardhmen - nuk jepet ne menyre te dukshme si cmim i tregut, por

llogaritet nga individet duke i zbritur apo shtuar normes nominale te interesit inflacionin

aktual.

Kur inflacioni eshte i ndryshueshem, detyra per te percaktuar cmimin e vertete relativ

behet akoma me e veshtire. Alokimi apo drejtimi jo i pershatshem i burimeve, ne keto

kopje

33

kushte do te ndikoje negativisht mbi rritjen ekonomike dhe standardet e jeteses, pasi

burimet nuk vihen ne perdorimin me te mire te mundshem. Per me teper nese sistemi

taksor nuk eshte i indeksuar me me ndryshimin e cmimeve, inflacioni mund te zbehe

nxitjen per investime dhe pune. Ne rastet ekstreme, burime te konsiderueshme mund te

perdoren per te zbutur apo zhdukur pasojat e lena nga inflacioni i larte. Pa nje indeksim te

pergjithshem, inflacioni mund te rezultoje ne transferime te paparashikueshme te

pasurise.

Te gjitha keto efekte, jane me pak te ndjeshme kur inflacioni eshte vazhdimisht i ulet. Sa

me teper te kete sukses nje banke qendrore ne uljen e inflacionit, aq me teper ekonomia i

afrohet drejtimit apo shfrytezimit optimal te burimeve, gje kjo qe do te ndikonte

drejtperdrejt ne rritjen ekonomike dhe ngritjen e standardeve te jeteses.

2.2.3. Stabiliteti financiar

Arsyeja e dyte pse inflacioni favorizon rritjen ekonomike eshte se ai ndikon ne stabilitetin

financiar. Nje ekonomi me inflacion te ulet ka me pak te ngjare te perjetoje luhatje te

theksuara ne cmimet e aseteve dhe ne pritshmerite per keto cmime.

Ne thelb, problemet e lidhura me keqvleresimin e cmimeve te aseteve dhe parashikimet

per to, nuk jane shume te ndryshme nga konfuzioni per ndryshimet ne cmimet relative

dhe ato te pergjithshme qe u pershkruan pak me siper. Investitoret dhe kreditoret mund t’i

keqintepretojne sinjalet qe marrin nga cmimet dhe te nxjerrin konkluzione te gabuara. Ne

keto rrethana, burimet financiare nuk shfrytezohen sic duhet.

Stabiliteti financiar eshte i domosdoshem per nje ekonomi te shendetshme ne shume e

shume drejtime. Vendimet per kreditimin qe percaktojne shfrytezimin e burimeve

financiare mund te jene me prane nivelit optimal ne nje ekonomi me inflacion te ulet. Ky

perfundim rrjedh nga ideja qe bankieret dhe klientet e tyre bejne zakonisht nje pune me te

mire per vleresimin e ecurise se biznesit ne nje atmosfere cmimesh relativisht te

qendrueshme.

Stabiliteti financiar gjithashtu rrit aftesite e nje ekonomie per te zbutur goditjet e

mundshme: rritjen e cmimeve te energjise, ndryshime te theksuara teknologjike,

zhvillime te paparashikuara ne ekonomite e shteteve partnere ne tregti, e keshtu me

kopje

34

radhe. Ngjarje te tilla sjellin keqperdorim te burimeve por nje sistem financiar qe mund

t’i thithe keto goditje pa lejuar qe ato te demtojne aktivitetin ekonomik, ndihmon per te

kufizuar masen dhe kohezgjatjen e turbullirave. Ne keto rrethana, rritja reale do te

ndikohej me pak nga c’do te ndikohej ne kushtet ku sektori financiar do te zmadhonte

dhe perhapte efektet e goditjes.

Per me teper, ka te ngjare qe efektet e goditjeve dhe reagimet e duhura te jene me lehte te

identifikueshme ne nje mjedis jo-inflacionist.

2.3. Politika monetare nder vite

Politika monetare ne Shqiperi per here te pare u zbatua dhe u ideua ne mesin e vitit 1992.

Ku si pjese e marreveshjes se Fondit Monetar Nderkombetar (FMN) u moren disa

vendime, te cilet synonin qe te kontrollonin oferten e parase ne saje te perdorimit te

instrumentave te drejtperdrejte te kontrollit monetar. Nje Banke Qendrore e pavarur duhet

te kete nje objektiv primar te percaktuar qarte. Ligji i Bankes se Shqiperise i vitit 1992

eshte disi i zbehte persa i perket objektivit primar. Formulimi i tij ishte "ruajtja e vleres se

brendshme dhe te jashtme te monedhes vendase" qe nga ana e Bankes se Shqiperise u

interpretua thjesht si mbajtje e inflacionit te ulet, ne funksion te stabilitetit te cmimeve.

Ne vitin 1992 dhe per disa vite ne vazhdim, sistemi bankar ne Shqiperi perbehej vetem

nga Banka me kapital shteteror.

Ne mungese te mjeteve financuese u vendos qe financimi i deficitit buxhetor me burime

te brendshme te behej ne mase 100% me kredi te drejtperdrejte nga Banka e Shqiperise.

Megjithate themi qe zbatimi i politkes monetare ne keto kushte ishte mjaft i veshtire.

Tab.5 Ecuria e inflacionit ne vite

Vitet 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

2013

% e inflacionit 2,4 2,4 2,9 3,4 2,3 3,6 3,5 2,1

3

kopje

35

Ne fillim te vitit 2000 Banka e Shqiperise filloi te eliminonte kontrollin direct mbi normat

e interesit dhe filloi te perdonte instrumentat indirekte dhe niveli i inflacionit deri ne vitin

2003 ka qene brenda intervalit 2-4%: Ecuria e inflacionit gjate vitit 2003 ka qene me e

qendrueshme ne krahasim me vitet e meparshme. Ai ka ndikuar ne ruajtjen e ekuilibrave

makroekonomike dhe ne stabilitetin e sistemit financiar. Inflacioni i ulet ka mbajtur

normen reale te interesit ne nivele pozitive, duke ruajtur aftesine e sistemit bankar per te

thithur kursimet e ekonomise dhe per t’i kanalizuar ato ne financimin e nevojave te

ekonomise. Inflacioni i importuar nga vendet partnere ka ushtruar nje presion me te larte

mbi cmimet e mallrave te konsumit ne Shqiperi,sepse kerkesa ne vend per mallrat e

konsumit plotesohet ne nje mase te madhe nga mallrat e importit. Ekonomia shqiptare, si

nje ekonomi ne rritje dhe me nje baze te vogel prodhuese, mbetet e orientuar drejt

importit. Partneret kryesore mbeten Italia dhe Greqia, te cilat njekohesisht kane shenuar

norma te larta te inflacionit. Luhatjet e normes vjetore te inflacionit gjate vitit 2004 dhe

2005 kane reflektuar kryesisht levizjet e theksuara te cmimeve te mallrave ushqimore, si

pasoje e peshes se madhe te tyre ne shporten e cmimeve te konsumit. Inflacioni vjetor

pati nje tendence renese. Ne vitin 2006 presionet inflacioniste kane ardhur ne rritje. Nga

ana tjeter, nivelet e ulta te inflacionit gjate viteve te fundit, jane reflektuar ne ankorimin e

pritjeve inflacioniste te ekonomise, qe mund te kete kontribuar ne frenimin e efekteve te

shkaktuara nga goditjet e ofertes, si cmimet e larta te naftes dhe rritjet e cmimeve te

administruara. Si konkluzion, bazuar edhe ne te dhenat e tabeles me larte Banka e

Shqiperise arriti ta mbaje nen kontroll inflacionin, me perjashtim te vitit 2010 dhe 2011

qe pati tendenca per rritje, kjo si pasoje e inflacionit te importuar nga vendet e rajonit.

Nga periudha 2000-2012 politika monetare eshte karakterizuar nga keto tipare:

Nga nje objektiv final i percaktuar qarte qe eshte stabiliteti i cmimeve; Sipas Fischer

ekziston nje ndryshim i rendesishem midis objektivit te inflacionit dhe stabilitetit te

cmimeve. Nqs objektivi cdo vit eshte inflacioni, Banka nuk eshte e detyruar te kompesoje

mosplotesimin e objektivit te meperparshme. Nqs objektivi eshte niveli i cmimeve

kopje

36

atehere Banka mund te jete e detyruar qe te kompesoje mosarritjet e objektivit ne vitet e

meparshme. Nga vleresimet e ndryshme eshte arritur ne perfundimin se nuk ka nje lidhje

te forte midis rritjes se parase dhe inflacionit. Megjithese ne pjesen me te madhe te te

dhenave te serive kohore, niveli i programuar i rritjes se agregateve monetare nuk eshte

perputhur me nivelet e faktuara, inflacioni eshte mbajtur nen kontroll.

Objektivi i ndermjetem eshte rritja e parase; Ne saje te se cilit Banka e Shqiperise synon

permbushjen e objektivit final. Paraja ne fakt perben te vetmin tregues qe mund te

kontrollohet plotesisht nga Banka e Shqiperise. Praktikisht ka rezultuar qe midis rritjes se

parase dhe inflacionit nuk ka nje lidhje te forte.Eshte vleresuar nga ekonomistet qe kursi i

kembimit eshte nje percaktues me i drejperdrejte i sjelljes se presioneve inflacioniste ne

ekonomi.

Aktualisht, perdorimi i M3 apo se fundi i M1, po perdoren si variabla ne modelin e

parashikimit afatshkurter te inflacionit mujor.

Nga nje gjendje e larte e kredise per qeverine; Pavaresia e instrumentave e dhene nga

Debelle dhe Fischer, nenkupton heqjen e detyrimeve te bankes qendrore per te financuar

deficitin buxhetor ne menyre direkte apo indirekte. Nqs nuk kufizohet plotesisht, kredia

direkte dhe indirekte per qeverine duhet te kufizohet deri ne nivelin qe nuk rrezikon

arritjen e objektivave te politikes monetare. Kredia per qeverine perben nje nga pikat me

te dobeta te pavaresise se Bankes se Shqiperise.

Por volumi i transaksioneve qe BSH-se mund te kryeje eshte i kufizuar dhe mundesia e

saj per te thithur likuiditetet e teperta te tregut nepermjet operacioneve te tregut te hapur

jane te kufizuara pra ekziston mundesia e kufuzimit te kredise.

Nga nje kontroll i ofertes se parase ndermjet instrumentave indirekte, konkretisht

perqindjes se interesit te repove; Marreveshjet e riblerjes dhe ato te anasjellta te riblerjes

(repot dhe report e anasjellta), si instrumenta te politikes monetare jane prezantuar

fillimsht ne vitin 2000 dhe qe atehere u ben mjaft mbizoteruese. Avantazhi kryesor i

ketyre instumentave eshte se ate veprojne ne perputhje me lIogjiken e tregut, duke mos

shkaktuar deformime ne te. Banka Qendrore ndikon aktivitetin e tregut financiar duke

qene thjesht nje pjesmarres ne te. Duhet pranuar se Banka qendrore eshte nje pjesmarres i

privilegjuar duke u nisur nga shkalla e informacionit dhe sasia e fondeve ne dispozicion.

kopje

37

Ajo perdoret per administrimin e nivelit te likuiditetit ne sistem. Sherben si orientuese per

nivelin e normat te interesit ne ekonomi

Marreveshjet e riblerjes jane operacione te tregut te hapur gjate te cilave Banka e

Shqiperise u shet letra me vlere bankave te nivelit te dyte dhe i riblen ato ne daten e

caktuar sipas kushteve te paracaktuara. Diferenca midis cmimit te blerjes dhe atij te

shitjes paraqet interesin qe Banka e Shqiperise iu paguan bankave te nivelit te dyte.

Nga nje paqartesi dhe eficence te ulet apo me mire, e vonuar e mekanizmit te trasmisionit

monetar; Ne menyre qe nderhyrja e nje banke qendrore te jete e suksesshme, ajo duhet te

kete te qarte menyren se si percillet ne ekonomi politika e saj monetare. Vete mekanizmi

i trasmisionit permbledh kanalet nepermjet te cilave instrumentat e politikes monetare

ndikojne aktivitetin real ekonomik dhe permbushin objektivin e inflacionit. Studimet

empirike tregojne qe masat e politikes monetare e japin ndikimin e tyre ne ekonomi

brenda nje afati kohor qe shkon nga dy ne tete muaj. Mekanizmi i trasmisionit eshte

keshtu nje instrument mjaft i rendesishem ne hartimin dhe ne zbatimin e politikes

monetare. Ai ne te njejten kohe pershkruan menyren si si funksionon politika monetare

duke nisur qe nga instrumentat e saj dhe deri tek ndikimi i tyre ne inflacion.

Duke u nisur nga mendimi i mjaft specialisteve si vendas edhe te huaj eshte arritur ne

perfundimin qe mekanizmi i trasmisionit ne Shqiperi nuk funksionon ashtu sic duhet dhe

efekti i politikes monetare zbehet nga prania e disa faktoreve mjaft specifike, qe jane

karakteristike per ekonomine shqiptare si:

Roli i kufizuar i kreditit ne leke.

Diferenca relativisht e madhe ndermjet perqindjeve te interesit te kredive me ate

te depozitave.

Nje aktivitet i kufizuar i tregut nderbankar, i cili eshte i perqendruar kryesisht ne

instrumenta shume afatshkurter.

Te ardhurat nga emigrantet si dhe zoterimet e medha ne cash ne leke dhe ne

valute te huaj te indiviteve shqiptare etj...

Faktoret e mesiperm bejne qe sinjalet e bankes qendrore te percohen me shume veshtiresi

dhe nga ekonomistet eshte vleresuar: se vendimet e politikes monetare behen akoma me

kopje

38

te veshtira ne kushtet e ekzistences se nje ekonomie informale qe ze nje pjese mjaft te

rendesishme ne ekonomine shqiptare.

Agregatet monetare

Graf.3 Ecuria e agregateve monetare ne terma monetare (milione leke)

Tab.6 Ecuria e M3 ne perqindje te PBB-se

Agregatet monetare gjate vitetve 2000-2003 kane pasur luhetje te shumta,keshtu ne vitin

2000 ishin ne masen 12.8, u rriten ne vitin 2001 dhe ne vitin 2002 u ulen serish ne masen

vitet 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

M3 12.8 19.9 5.1 8.3 132.5 14 16.32 13.68 7.65 6.84

0

200,000

400,000

600,000

800,000

1,000,000

1,200,000

1,400,000

1,600,000

1,800,000

2,000,000

2009 2010 2011 2012

M3

M2

M1

kopje

39

5.1. Duke filluar qe nga viti 2003 kane patur tendenca stabilizimi duke siguruar

likuiditet.Banka e Shqiperise ka ndjekur nje politike monetare zbutese gjate vitit 2004.

Norma baze e interesit ka arritur minimume te reja historike, rritjen e interesimit te

publikut per depozitimin e kursimeve te tyre ne leke, duke gjeneruar edhe presione

mbicmuese mbi kursin e kembimit te lekut, duke siguruar permbushjen e objektivit per

inflacionin, dhe duke ruajtur strukturen kohore te ofertes monetare.

Oferta monetare dhe agregati me i ngushte i parase (M1) kane patur ritme me te shpejta

rritjeje, ne krahasim me vitin 2003. Po kjo ecuri ka vazhduar edhe gjate vitit 2005 dhe

2006 ku rritja vjetore e treguesit M3 real ka ruajtur tendencen rritese te dy viteve te

fundit. Norma reale pozitive e interesit ka ruajtur interesin e qytetareve per depozitimin e

kursimeve te tyre ne sistemin bankar, duke sjelle reduktime te metejshme te nivelit relativ

te parase jashte bankave qe qarkullon ne ekonomi. Per rrjedhoje, ajo nuk eshte shoqeruar

me rritje te presioneve inflacioniste Ritmet e rritjes se M3 real kane ardhur ne renie gjate

dy viteve 2007 dhe 2008, duke sugjeruar per kontrollin me te mire te presioneve

inflacioniste. Ky ngadalesim shkaktohet nga shtrengimi gradual i politikes monetare qe

ka aplikuar rritjen e normes baze te interesit. Gjate vitit 2008 e ne vazhdim, politika

monetare e Bankes se Shqiperise ka qene neutrale, duke ndihmuar ne konsolidimin e

metejshem te ngadalesimit te ritmit te ekspansionit monetar. Eshte ulur numri i

depozitave dhe per pasoje eshte rritur paraja ne qarkullim, e cila ka ndikuar ne zgjerimin

e bazes monetare. Eshte konstatuar nje prirje drejt perberesve me afatshkurter, e nxitur

kjo nga pasigurite e krijuara ne kuadrin e krizes financiare globale. Ne terma afatgjate,

struktura valutore e parase eshte ndikuar nga kerkesa ne rritje per kredi ne monedhe te

huaj.

2.3.1. Mekanizmi i transmisionit

Ne menyre qe nderhyrja e nje banke qendrore te jete e suksesshme ajo duhet te kete te

qarte menyren sesi percillet politika e saj monetare ne ekonomi. Keto kanale formojne ate

qe quhet mekanizmi i transmisionit, i cili permbledh rruget nepermjet te cilave

kopje

40

instrumentat e politikes monetare ndikojne aktivitetin ekonomik dhe permbushin

objektivin e inflacionit.

Historikisht, agregatet monetare jane perdorur per te lidhur periudhen afatshkurter me ate

afatgjate. Kjo do te thote se bankat qendrore kane synuar administrimin e agregateve

monetare ne periudhen afatshkurter si nje menyre e sigurt per kontrollin e presioneve

inflacioniste ne periudhen afatgjate. Megjithate, duke filluar nga fundi i viteve ’70 dhe

fillimi i viteve ’80 nje numer gjithnje e me i madh bankash kane hasur veshtiresi ne

dizenjimin e politikes se tyre monetare duke u mbeshtetur ne agregatet monetare.

Zhvillimi dhe sofistikimi financiar i ekonomise e kane zbehur lidhjen e agregateve

monetare me nivelin e cmimeve dhe kane nxjerre ne pah nje sere mekanizmash te tjere te

cilet percaktojne ecurine e cmimeve. Eshte e njohur thenia e Guvernatorit te Federal

Reserve, Paul Volcker: “Ne nuk i braktisem agregatet monetare; ata na braktisen ne”.

Per kete arsye, bankat qendrore tashme mbajne parasysh nje sasi mjaft me te madhe

informacioni dhe perqendrohen ne nje numer me te madh te kanaleve te transimisionit.

Pergjithesisht, te gjithe keta kanale kane si pikenisje te tyre normat afatshkurtra te

interesit ne tregun nderbankar. Ne vijim do te perqendrohemi shkurtimisht ne kanalet me

kryesore.

A. Kanali i normave te interesit

Ndryshimi i normave nominale te interesit ne nje periudhe afatshkurter sjell nje ndryshim

te normave reale te interesit dhe ky ndryshim ndikon ne nivelin e kerkeses agregate ne

ekonomi. Ne vecanti, normat reale te interesit ndikojne dy komponente te kerkeses

agregate:

Konsumin

Ulja e normave te interesit zvogelon kursimet ne ekonomi, duke rritur konsumin dhe

anasjelltas. Nje kanal i dyte nepermjet te cilit normat e interesit ndikojne ne konsum eshte

permes efektit te pasurise, ku ulja e normave te interesit rrit vleren e aseteve financiare te

individit duke rritur pasurine e tyre dhe duke nxitur konsumin e tyre.

kopje

41

Investimet

Ulja e normes se interesit ul koston reale te huamarrjes, duke ndikuar ne nivelin e

investimeve ne ekonomi. Por ka edhe dy rruge te tjera me ane te te cilave ndryshimi i

normave te intresit ndikon ne nivelin e investimeve:

Kanali i ngushte i kredise: ulja e normave te interesit sjell rritje te likuiditetit, c’ka do te

thote me shume fonde ne dispozicion te ekonomise dhe anasjelltas.

Kanali i gjere i kredise: ulja e normave te interesit sjell rritje te vleres se aseteve

financiare duke rritur mundesine per te marre kredi.

B. Kanali i kursit te kembimit

Ndryshimi i normave te interesit ndikon nivelin e kursit te kembimit ku: monedhat te cilat

kane norma interesi te larta pritet te mbicmohen dhe anasjelltas. Ndikimi i kursit te

kembimit te inflacioni formon kanalin e kursit te kembimit qe ndahet ne tre pjese:

Ndryshimi i kursit te kembimit ndikon ne nivelin e inflacionit te importuar , i cili vjen ne

ekonomi si pasoje e konsumit te mallrave te importit. Nje nencmim i lekut do e rriste

cmimin e tyre dhe do te rriste dhe inflacionin e importuar.

Kursi i kembimit ndikon ne eksportet neto te nje vendi dhe ne kerkesen agregate.

Kursi i kembimit ushtron presion ne percaktimin e nivelit te cmimeve ne ekonomi duke

sjelle ndikim keshtu ne pritjet inflacioniste dhe ne inflacionin real.

Ndryshimi i konsumit, investimeve dhe bilancit tregtar ndikojne ne nivelin e kerkeses

agregate , por ajo cka eshte dhe me e rendesishme per inflacionin eshte percaktimi i

diferences midis produktit aktual dhe atij potencial dhe nqse kjo diference eshte pozitive

kerkesa agregate ushtron presion per inflacion, nqse eshte negative niveli ekonomik nuk

eshte burim per presione inflacioniste.

kopje

42

Gjate vitit 2001 u arrit te financohen, teresisht nga buxheti i shtetit projekte te

rendesishme ne ujin e pijshem dhe ne shendetesi, si dhe u be e mundur rritja e

bashkefinancimit te projekteve te infrastruktures rrugore. Kursimet e huaja vazhduan te

plotesojne diferencen negative te kursimeve dhe investimeve te brendshme, duke

mbeshtetur investimet publike, kryesisht ne projekte te rendesishme infrastrukturore.

Sektori privat luan rolin kryesor ne ecurine e raportit kursime-investime. Edhe gjate vitit

2002, forma kryesore e investimit te individeve ishte vendosja e depozitave ne sistemin

bankar. Sipas te dhenave paraprake, gjendja e depozitave ne fund te vitit arriti ne 274.5

miliarde leke,

Ne vitin 2003 kursimet e brendshme private jane burimi kryesor i kursimeve ne ekonomi.

Sipas vleresimeve, keto kursime arriten ne 13.3 perqind te PBB-se. Bilanci i kursim-

investimeve gjate vitit 2004 nuk ka shenuar ndryshime te ndjeshme ne krahasim me nje

vit me pare. Kursimet ne vitin 2004 vleresohen ne nivelin 20.4 perqind te PBB-se, ndersa

Tab 7. Kursi i kembimit te Lekut kundrejt monedhave kryesore ne

fund te periudhes

Dollari amerikan

(USD)

Monedha

europiane (EUR)

2004 102,8 127,8

2005 99,9 124,3

2006 98,1 123

2007 90,4 123,9

2008 83,9 122,8

2009 95 131,6

2010 103,9 137,7

2011 100,9 140,5

2012 109,8 139,2

2013 109,5 139,9

kopje

43

investimet kane qene rreth 25.4 perqind e PBB-se. Ndryshimi me i madh ne bilancin

kursim-investime verehet tek kategoria e kursimeve te brendshme. Kursimet private te

cilat perfaqesojne rreth 98.5 perqind te kursimeve te pergjithshme te brendshme, kane

arritur nivelin 20.1 perqind te PBB-se ndersa investimet private perfaqesojne rreth 80

perqind te investimeve te pergjithshme, gje qe tregon mbeshtetjen e ekonomise shqiptare

ne akumulimin e kapitaleve nga ana e sektorit privat. Gjithashtu, nje faktor qe vleresohet

se ka ndikuar ne rritjen e investimeve ne pergjithesi, eshte edhe renia e normave reale te

interesit. Disbalanca e kursimeve dhe investimeve te brendshme ne vitin 2005 u rrit per

shkak se normat e uleta te interesit kane ulur stimulin per kursim, duke nxitur ne te

njejten kohe rritjen e investimeve. Gjate tre viteve ne vijim, ne terma afatmesem, ecuria e

depozitave ne leke ka qene ne perputhje me kerkesen per likuiditet. Norma mesatare

vjetore e rritjes se depozitave ne leke u luhat rreth vleres 9.4 perqind, krahasuar me rritjen

prej 12 perqind. Gjate tre viteve te fundit, kreditimi i ekonomise ka shfaqur rritje te

qendrueshme duke treguar per mbeshtetjen me te madhe qe sistemi bankar i ka dhene

zgjerimit te prodhimit dhe rritjes se aktivitetit ekonomik ne vend. Kredia per ekonomine

pasqyroi nje rritje te ulet duke reflektuar problemet e bankave per gjetjen e likuiditetit,

shtrengimin e kushteve te kredise si dhe nje kerkese me te ulet per kredi. Per here te pare

gjate 5 viteve te fundit,ne vitin 2008, zgjerimi vjetor i kredise u reduktua dukshem ne

terma absolute. Nje faktor tjeter qe ka ndikuar ne reduktimin e kerkeses per kredi eshte

dhe pasiguria per te ardhmen e aktivitetit ekonomik ne vend si dhe pasiguria per ecurine e

te ardhurave te agjenteve ekonomike. Preferenca per

kredine ne valute ka vazhduar te mbeshtetet nga interesa me te ulet te ofruar per kredine

ne valute. Tkurrja e ndjeshme e rritjes vjetore te portofolit te kredise ne valute, deshmoi

per veshtiresite e bankave per sigurimin e likuiditetit ne valute, te ndikuara jo vetem nga

mungesa e tij ne tregun nderkombetar, por edhe nga terheqjet me te larta te depozitave ne

valute.

Kerkesa per kredi ka vazhduar te jete e larte gjate vitit 2008. Kjo duket se ka sjelle ulje te

normave te interesit per kredite, kryesisht ne ato ne leke.

Pergjithesisht, kredidhenia ne monedhen evropiane perkoi me zhvillimet ne tregjet

financiare nderkombetare, duke u perputhur me ndryshimet e Libor dhe Euribor edhe pse

jo me te njejtat marzhe. Gjate vitit 2009 dhe ne vazhdim deri ne fund te vitit 2012,

kopje

44

investimet private vleresohen te jene ndikuar me shume nga kriza financiare dhe

ekonomike boterore, pasiguria lidhur me situaten ekonomike ne vend dhe jashte, niveli i

ndrydhur i kerkeses se brendshme e te jashtme si dhe kushtet e shtrenguara te kreditimit

qe kane rezultuar ne kontraktim te investimeve private gjate ketyre viteve.

C. Kanali i pritjeve inflacioniste

Ndryshimi i normave te interesit ndikon ne pritjet e agjenteve ekonomike per inflacionin.

Keto pritje jane mjaft te rendesishme per percaktimin e cmimeve. Ndryshimi i normave te

interesit sinjalizon publikun per politiken e bankes qendrore ne lidhje me inflacionin.

Niveli i besimit te publikut ne banken qendrore ben qe ai te reagoje duke modifikuar

pritjet inflacioniste pa u shfaqur ende efektet e ndryshimit te normave te interesit.

Sa me e besueshme te jete politika monetare dhe sa me kredibel te jete institucioni i

bankes qendrore aq me i forte eshte ky kanal dhe aq me i lehte eshte kontrolli i

inflacionit.

D. Kanali monetar

Megjithe zbehjen e rolit te agregateve monetare, roli i tyre ne percaktimin e nivelit te

cmimeve nuk eshte zhdukur plotesisht. Ulja e normave te interesit do te thote edhe nje

rritje e likuiditetit dhe per rrjedhoje e ofertes monetare. Per sa kohe qe kjo rritje e ofertes

monetare nuk i pergjigjet kerkeses se ekonomise per mjete monetare, ajo eshte nje

premise per t’u shnderrur ne inflacion. Pervec ketij mekanizmi, oferta monetare reflekton

edhe veprimin e faktoreve te tjere.

Deficiti buxhetor. Nqse nje shtet ka deficit buxhetor, te ardhurat nga tatim taksat nuk

mund te mbulojne shpenzimet e autoriteteve publike. Kjo diference do te perballohet

nepermjet huamarrjes. Nqs kjo hua perballohet nga burimet e brendshme te ekonomise

ajo do te sjelle edhe rritjen e ofertes monetare dhe te presioneve inflacioniste. (Financimi

i deficitit buxhetor nga banka qendrore eshte shkaku kryesor i situatave hiperinflacioniste

te perjetuara nga disa shtete, ku shembulli me tipik eshte ai i Gjermanise se fillim-viteve

‘30.) Ne mungese te bankave dhe te tregjeve te brendshme shteti nuk mund te marre hua

kopje

45

te brendshme, pra huamarrja nenkupton huamarrje te jashtme. Sic e kemi analizuar me

pare, rritja e huamarrjes nga jashte eshte premise per krijimin e c’balancimeve te tjera

makroekonomike.

Bilanci i pagesave te vendit. Nje teprice ne bilancin e pagesave te vendit kerkon nje

rritje te mbajtjeve likuide kundrejt pjeses tjeter te botes, pra nje nivel me i larte i parase

vendase ne qarkullim.

* * *

Mekanizmi i transmisionit te politikes monetare nuk eshte i njejte si ne vendet ku tregjet

financiare sapo kane lindur me vendet ku tregjet finanaciare jane te zhvilluara. Ne te

parat normat e interesit luajne nje rol me te vogel nderkohe qe shihet nje rol me i madh i

ofertes monetare. Koncepti i ekuilibrit te portofolit ndermjet parase reale dhe aktiveve

reale eshte nje koncept kyc ne keto vende. Ne te kundert, ne vendet e zhvilluara normat e

ineresit luajne nje rol te rendesishem si pikenisje e mekanizmit te transmisionit.

Ka shume pasiguri rreth mekanizmit te transmisionit te politikes monetare ne vendet e

zhvilluara dhe ndoshta akoma edhe me teper ne vendet ne zhvillim dhe ne tranzicion.

Midis bankiereve te bankes qendrore dhe ekonomisteve ka shume me teper modesti sec

kishte tridhjete vjet perpara ne lidhje me faktin se cfare mund te arrije te realizoje politika

monetare dhe rreth mundesive te parashikimit te goditjeve pra shock-eve. Pra, duke qene

me realist dhe duke pranuar ato cka politika monetare nuk mund te arrij mund te eksistoje

shpresa qe politika monetare te perdoret me me kujdes dhe efektivitet. Nga ana tjeter, per

vendet ne tranzicion ka ngarkese teper ku atyre tashme nuk i duhet me vetem te dine si te

perdorin ne menyre me te efektshme politiken monetare por, monitorimin e dobesimit te

kanaleve te normave te interesit te cilat ndikojne ne transmisionin e politikes monetare.

Mekanizmi i transmisionit eshte nje instrument mjaft i rendesishem ne hartimin dhe

zbatimin e politikes monetare. Ai pershkruan menyren sesi funksionon politika monetare

ne te gjitha drejtimet e saj duke filluar nga instrumentat e politikes monetare deri ne

ndikim e tyre ne inflacion. Mirepo normat e larta te interesit ne menyre paradoksale

mund te luajne dy role:

kopje

46

Ato mund te evidentojne se pritjet mbi inflacionin jane rritur pra, pranimin se

politika monetare ka deshtuar ne ruajtjen e nivelit te cmimeve.

Ato jane nje mjet mjaft i rendesishem per ta ulur inflacionin perseri dhe per ta

cuar ne nivelin objektiv.

Ne te vertete analiza e politikes monetare komplikohet nga nje paradoks tjeter: nqse

politika monetare do te drejtohej ne menyre perfekte dhe te mbrohej plotesisht nga

shqetesimet e padeshiruara te inflacionit do te na shfaqej nje evidence ku do te na

tregonte se ajo nuk kishte pasur ndonje efekt, por ne rast se politika monetare do te

drejtohej me me pak sukses ne do te ishim ne gjendje te shihnim detajet ne lidhje me

menyren sesi ajo funksionon.

2.3.2. Kuadri operacional dhe i objektivave te politikes monetare

Studimi i mekanizmit te transmisionit dhe percaktimi i faktoreve qe ndikojne ne nivelin e

cmimeve ne ekonomi eshte pikenisje e hartimit te politikes monetare. Politika monetare

vepron ne ekonomi me nje fare vonese, e cila kushtezohet nga percjellja e vendimeve te

politikes monetare ne tregjet financiare dhe nga reagimi i tregjeve dhe ekonomise ndaj

tyre. Sa me pak te zhvilluara te jene tregjet financiare dhe sa me e dobet te jete lidhja e

tyre me aktivitetin e sektorit real te ekonomise aq me e gjate eshte kjo periudhe kohore.

Per kete arsye banka qendrore duhet te reagoje ndaj inflacionit te pritshem dhe jo ndaj

inflacionit aktual. Kjo i detyron bankat qendrore te zhvillojne instrumenta dhe procedura

qe ti lejojne ata te reagojne ne avance ndaj zhvillimeve te pritshme ne inflacion.

Bankat qendrore perdorin tregues te tjere per te vleresuar nevojen per nderhyrje te

politikes monetare dhe efektivitetin e saj. Keta tregues njihen si objektiva te

ndermjetem dhe objektiva operacionale.

Objektivi i ndermjetem realizon lidhjen midis objektivit te inflacionit dhe dhe nje treguesi

i cili mund te perdoret si sinjalizues i hershem i tij.

Megjithate as objektivat e ndermjetem nuk mund te jene nen kontroll te plote te

autoriteteve. Per kete arsye del nevoja qe te identifikohen objektivat operacionale te cilet

kopje

47

vendosin nje lidhje mes instrumentave te nje banke qendrore dhe objektivave te

ndermjetme te saj. Objektivat operacionale mund te evidentohen njehere ne periudha te

shkurtra si psh ditore apo javore.

Keto objektiva ndahen ne dy grupe te medha:

Objektiva sasiore, te cilat synojne kontrollin e likuiditetit te sistemit bankar ose te

ndonje agregati tjeter monetar i cili eshte ne mbikeqyrje te bankes qendrore.

Objektiva cilesore, si normat e interesit ne tregun nderbankar.

Objektivat e ndermjetem dhe ata operacionale ndryshojne ne varesi te regjimit te politikes

monetare te aplikuar ku dallohen tre regjime qe do te pershkruhen ne kapitullin

pasardhes.

KAPITULLI 3

REGJIMET E POLITIKES MONETARE

Tre jane regjimet kryesore ndaj te ciles drejtohet politika monetare; targetimi i kursit te

kembimit, targetimi monetar si dhe targetimi i inflacionit ose sic njihet ndryshe inflation

targeting, IT.

3.1Targetimi i kursit te kembimit.

Ky eshte nje nga regjimet e politikes qe eshte perdorur kryesisht nga vende te vegjel, per

te reduktuar dhe per te mbajtur nen kontroll inflacionin, ne nivele te ulta. Inflation

Targeting nuk eshte nje rregull, por nje strukture politike.

Duke qene se eshte nje strukture mjaft e lehte dhe e kuptueshme, ka patur nje sukses

mjaft te madh ne te kaluaren, si per vendet e zhvilluar ashtu edhe per vendet ne zhvillim.

kopje

48

Avantazhe:

Targetimi i kursit te kembimit fikson normen e inflacionit per mallrat nderkombetare dhe

keshtu ne menyre te drejperdrejt kontribon ne mbajtjen e inflacjonit ne kontroll.

Ankoron pritjet inflacioniste duke nxjerre nje rregull automatik per drejtimin e politikes

monetare dhe gjithashtu shmang problemet e paqendrueshmerise. Ky regjim ka ndihmuar

vende te tilla si Anglia per te mbajtur nen kontroll inflacionin, por eksperienca boterore

tregon qe ky regjim ka patur probleme me teper per vendet ne zhvillim. Kjo sepse ne keto

vende, zhvleresimi i monedhes vendase con ne keqesimin e bilancit dhe ne zmadhimin e

pritjeve inflacioniste, per shkak te historise te gjate se inflacionit.

Problemet qe lindin nga targetimi i kursit te kembimit jane:

Targetimi i kursit te kembimit shkakton tek vendet ne zhvillim nje brishtesi financiare.

Keto vende karakterizohen nga nje monedhe vendase, te pasigurt dhe nje mosparashikim

i zhvleresimit te monedhes vendase, shkaterron seriozisht bilancet e firmave apo bankave

qe veprojne aty. Vendet ne zhvillim karakterizohen nga nje peshe e larte e borxhit te

shprehur ne monedhe te huaj, ne krahasim me asetet qe ate zoterojne. Nje keqesim i

bilancit shkakton probleme te zgjedhjes se perkeqesuar dhe te moralit te rrezikut, te cilat

cojne ne nje perkeqesim te rritjes ekonomike.

Ky regjim pengon banken qendrore te drejtoje ne menyre te pavarur politiken e saj

monetare. Kjo e ben te paafte, qe t'i pergjigjet shokeve te ndryshme qe godasin

ekonomine e nje vendi.

Megjithese, targetimi i kursit te kembimit fillimisht mund te jete i sukseshem ne uljen e

inflacionit, Mishkin thote qe “nje sulm i suksesshem spekulativ mund te coje ne nje

rigjallerim te inflacionit”. Keshtu nje keqesim i thelle i monedhes, pas sulmit spekulativ

per shkak te mungeses se besueshmerise se Bankes Qendrore mund te coje ne nje rritje te

inflacionit aktual dhe atij te pritur. Nje rritje e inflacionit te pritur con ne norma interesi

me te larta, te cilat dobesojne flukset e te ardhura te vete firmave dhe shkaktojne nje

keqesim te bilancit e nje thellim te krizes financiare.

kopje

49

Ky regjim con ne nje risk me te larte per investitorete huaj. Kur Banka Qendrore eshte e

dobet dhe ka nje pjese te madhe te borxhit te pambuluar, kjo con ne nje keqesim te

bilancit te bankes si rezultat i rrezikut moral, i cili ka nje impakt te pafavorshem ne

ekonomine e nje vendi.

Targetimi i kursit te kembimit mund te dobesoje pergjegjesine e politikberesve. Kjo sepse

ne mjaft vende ne zhvillim, lekundjet ditore te kursit te kembimit japin informacionin, qe

politika monetare eshte teper ekspansive dhe frika e zhvleresimit e ben kete politike me

pak te besueshme.

Targetimi i kursit te kembimit nuk merr parasysh sinjalet paralajmeruese dhe e nxit

Banken Qendrore te ndjeke nje politike monetare teper ekspansive. Kadioglu, Ozdemir

dhe Yilmarkane argumentuar qe "ne mjaft vende ne zhvillim,implementimi i currency

board mund te jete i suksesshem sepse nje angazhim i fuqishem per te fiksuar kursin e

kembimit con ne rritjen e besueshmerise se Bankes Qendrore, por aplikimi i currency

board ka gjithashtu mjaft probleme.

3.2. Targetimi monetar

Nje regjim tjeter qe eshte perdorur per te drejtuar politiken monetare eshte ai i targetimit

monetar, i ciIi ka mjaft avantazhe ne krahasim me. targetimin e kursit te kembimit. Ne

rastin e nje targetimi monetar, autoritetet jane ne' gjendje t'i pergjigen shokeve te

ndryshme ekonomike, gje qe s'eshte tek regjimi i targetimit te kursit te kembimit.

Megjithate ne targetimin e kursit te kembimit, transparenea dhe qartesia e politikes eshte

me e madhe se sa tek targetimi monetar. Ky regjim jep, sinjale imediate rreth, politikes

dhe qellimeve qe ndjek autoriteti monetar. Ne regjimin e targetimit monetar cdo vend

zgjedh nje strategji te ndryshme nga vendet e tjera. Per shkak te avantazheve te ketij

regjimi, ne vitin 1970 pas kolapsit te regjimit te Bretton-Woods, shume vende filluan te

zbatonin targetimin monetar. Suksesi i ketij regjimi varet nga dy parakushte:

Se pari: Targetimi i agregatit monetar duhet te jete nen kontrollin e Bankes Qendrore, kjo

do te thote qe ky agregat do te jete nen influencen e operacioneve te Bankes Qendrore.

kopje

50

Se dyti: Duhet te kete nje maredhenie te fuqishme ndermjet qellimit dhe variablit te

synuar. Nqs nuk ka nje maredhenie te qendrueshme ndermjet nivelit te te ardhurave,

cmimit dhe shpejtesise se parase, atehere themi qe targetimi monetar nuk do te jete i afte

qe te jape sinjale te qarta. Kjo do te beje, qe Banka Qendrore te mos arrije qellimin e saj

perfundimtar. Ne fillim te vitit 1980 kur u pa qe maredhenia ndermjet agregateve

monetare, inflacionit dhe te ardhurave nominale u prishen, mjaft vende si SHBA dhe

Anglia hoqen dore nga targetimi monetar.

Ne ndryshim nga objektivat finale, objektivat e ndermjetem duke qene variabla

makroekonomike ato mund te kontrollohen ne menyre te drejperdrejte nga banka

qendrore. Nder objektivat e ndermjetem permendim per shembull: bazen monetare,

kursin e kembimit etj. Keto variabla mund te kontrollohen nepermjet pjesmarrjes aktive

ne treg (te parase, kembimeve valutore) ku cmimi i vendosur nga banka qendrore, ndikon

ne formimin e gjithe cmimeve te tjera si te huadhenies ashtu dhe te shitblerjes se valutave

te huaja. Zgjedhja e lIojit te regjimit te politikes monetare varet nga dy faktore:

a)ambienti ekonomik dhe b) natyra e mekanizmit te trasmisionit qe jane mjaft specifike

per cdo vend.

Ekzistojne tre regjime kryesore te mbajtjes se politikes monetare:

1-regjimi i targetimit monetar

Ne Shqiperi aktualisht po zbatohet regjimi i politikes monetare i percaktuar si targetim

monetar. Ky regjim konsiderohet si me i pershtatshem dhe me i vlefshem kryesisht per

ekonomite ne tranzicion .Ne keto vende karakteristike eshte se kanalet e finances nuk

jane shume te zhvilluara dhe eshte pikerisht vendosja e objektivave monetare qe do ti

shebeje me mire ekspasionit te kredise ne pergjithesi. Ne keto vende kanalet e trasmetimit

te kredise nga kendveshtrimi i politikes monetare jane nga me te rendesishmit. Fakti qe

objektivat e ndermjetem monetare ndihmojne ne vendosjen dhe ruajtjen e disiplines se

buxhetit ben qe FMN-ja ne programet e saj te mbeshtetjes imponon kushte per perqindjen

e rritjes se parase dhe te kredise. Adaptimi i ketij regjimi vjen edhe se adaptimi i

regjimeve te tjera has ne mjaft veshtiresi kryesisht ne vende ne tranzicion si Shqiperia.

kopje

51

2-regjimi i targetimit te kursit te kembimit.

Regjimi i targetimit te kursit te kembimit ka rrezik te prishe ekuilibrin e jashtem, kur

inflacioni i shkaktuar nga brenda vendit eshte jashte kontrollit.

3-regjimi i inflacionit te synuar ose iT.

Ky regjim rrezikohet nga besueshmeria ne nje ambjet me nje inflacion te paqendrueshem.

Regjimi i targetimit monetar ka si qellim pertundimtar inflacionin, i cili nga njera ane

eshte nje indikator qe vjen si rezultat i veprimit te te gjithe agregateve apo faktoreve te

tjere ne ekonomi, nga ana tjeter vete inflacioni ndikon drejperdrejt ne ecurine e

agregateve te tjere. Nderkohe qe ky regjim vendos si objektiv te ndermjetem rritjen

vjetore te ofertes monetare dhe njekohesisht ka percaktuar edhe tre objektiva sasiore qe

jane te detyrueshem per zbatim. Ojektivat sasiore jane: Mjetet valutore neto te Bankes se

Shqiperise, mjetet e brendshme neto te Bankes se Shqiperise dhe kredia e brendshme neto

per qeverine. Ky regjim bazohet ne konceptimin qe inflacioni ne afatgjate eshte kryesisht

nje fenomen monetar dhe bazohet ne skemen e Fischerit, ku nje rritje e larte ekonomike

do te shoqerohet me nje ulje te normes se inflacionit. Keshtu Banka qendrore duke

kufizuar rritjen e ofertes se parase do te siguroje nje inflacion te ulet. Duke u nisur edhe

nga te dhenat empirike, ekonomistet vendas dhe te huaj kane theksuar, qe deri diku

politika monetare ne Shqiperi ka rezultuar e suksessme. Sepse ne pjesen me te madhe te

kohes ka arritur qe te mbaje nen kontroll oferten e parase, por nuk mund te themi qe ajo

eshte perfekte. inflacioni ne Shqiperi nuk eshte nje fenomen kryesisht monetar dhe ne

situata te caktuara ai eshte eshte mjaft i ndjeshem nga faktore te tjere si: treguesit fiskale

dhe ate te kursit te kembimit.Lidhja e parase me inflacionin eshte e dobet dhe regjimi i

targetimit monetar nuk eshte dhe aq i mire sa duket. Aktualisht po shikohet mundesia e

adaptimit e nje regjimi te ri mjaft modern, i cili ka patur sukses ne mjaft vende, qofte ne

vendet ne zhvillim apo dhe ne ato te zhvilluara, i cili do t'i jape me shume theks

inflacionit. Si regjimi me i pershtatshem eshte cilesuar kryesisht regjimi i inflation

Targeting.

kopje

52

3.3. Targetimi inflacionist (IT)

Ne fillim te viteve 1990, mjaft vende filluan te adaptojne nje regjim te ri, per te drejtuar

politiken e tyre monetare. Kjo erdhi si rezultat i nje performance te dobet, qe kishin

arritur deri tani regjimet e tjera, pra ai i targetimit te kursit te kembimit dhe ai i targetimit

monetar. Suksesi qe pati implementimi i ketij regjimi ne mjaft vende te zhvilluara beri qe

edhe mjaft vende te ljera ne zhvillim te hidhnin syte drejt kesaj strukture ku permendim:

Brazilin, Kilin, Republiken Ceke, Polonine etj.

Por cfare perfaqeson ne te vertete Inflation Targeting?

Disa tipare baze te ketij regjimi qe perfshin:

Njoftimin te publiku te nje termi mesatar, numerik te synuar per inflacionin.

Angazhimin, qe stabiliteti i gmimeve eshte objektivi kryesor i politikes monetare.

Te perdoret ne ambjetin politik i gjithe informacioni i vlefshem, jo vetem per agregatet

monetare ose per kursin e kembimit.

Rritjen e transparences, si rezultat i nje komunikimi te vazhdueshem me publikun dhe

tregjet, rreth planeve, objektivave dhe vendimeve te politikes monetare.

Sipas ekonomisteve " Nje pike e rendesishme eshte qe, inflation targeting nuk ka te beje

vetem me njoftimin e nje numri te synuar per inflacionin". Kjo pike eshte e rendesishme

kryesisht per vendet e zhvilluara, ku politikberesit ndonjehere raportojne nje numer te

synuar per inflacionin. Ky regjim ne te vertete kerkon plotesimin edhe te tipareve te tjera

te tij. Ne te vertete, ky regjim perfshin tre forma kryesore, te cilat ndryshojne njera nga

tjetra nga besueshmeria dhe qartesia, qe Banka Qendrore angazhohet per te arritur

inflacionin e synuar. Shkalla e qartesise perben nje diference vendimtare ndermjet ketij

regjimi dhe regjimeve te lartpermendura, cilesuar kjo nga Carare dhe.Stone. Sipas tyre,

qartesia eshte keshtu. Nje element mjaft i rendesishem per implementimin e regjimit te

iriflation targeting.

kopje

53

Aktualisht tre jane format kryesore te regjimit te inflation targeting;

3.3.1 Full-Fledged inflation targeting (FFIT); Vendet qe e kane adoptuar kete regjim

karakterizohen nga:

Nje nivel mesatar ose te larte besueshmerie;

Nje angazhim te qarte per arritjen e inflacionit te synuar,qe con ne nje mekanizem

trasmisioni mjaft transparent dhe nxit pergjegjesine e Bankes Qendrore

Nqs keto vende nuk kane nje synim ose nje angazhim te percaktuar qarte per inflacionin e

synuar, atehere ata nuk do te jene te afte qe te mbajne inflacionin ne nivele te ulta.

Adaptimi i kesaj forme te regjimit ka cuar ne permiresimin e problemeve me te cilat

ndeshet Banka Qendrore, kur inflacioni karakterizohet nga nivele te larta te tij. Vendi i

pare qe e ka adaptuar kete forme te regjimit eshte Zelanda e Re me 1989. Fondi Monetar

Nderkombetar (FMN), ka raportuar qe jane gjithsej 18 vende qe e kane adaptuar kete

forme te regjimit, duke perfshire 7 vende te zhvilluara dhe 11 vende ne

zhvillim.Schaechter dhe autore te tjere thone qe:" Data e adaptimit te kesaj forme te

regjimit te iT per cdo vend do te jete data kur te plotesohen pjesa me e madhe e

elementeve qe perfshin FFIT".

3.3.2 Ecletik inflation targeting (EIT); Kjo forme eshte adaptuar nga vende qe kane nje

besueshmeri te mjaftueshme per te mbajtur nje inflacion te ulet. Por ne ndryshim nga

vendet me nje regjim FFIT, kane nje transparence dhe nje pergjegjesi jo shume te plote.

Keto vende konsiderohen mjaft te sukseshem ne arritjen e nivelit te ulet te inflacionit, por

keto vende jane heterogjene persa i perket struktures se tyre te politikes monetare. Ato i

kushtojne vemendje si percaktimit te stabilitetit te cmimeve, si dhe operacioneve te

politikes monetare. Keto vende kujdesen qe te arrijne jo vetem objektivin e inflacionit,

por edhe objektivave te tjere, prandaj konsiderohen nga nje fleksibilitet i larte.Te gjithe

qe e kane adaptuar kete forme te regjimit jane Banka Qendrore te vendeve te

industralizuara, permendim ketu Banken Qendrore Europiane (ECB)dhe ate te Shteteve

te Bashkuar.

kopje

54

3.3.3 Inflation Targeting Lite (ITL); Keto vende shpallin nje interval te gjere

inflacionist, per te synuar. Kjo vjen si rezultat i nje niveli besimi relativisht te ulet, duke

bere qe inflacioni te mos jete objektiv kryesor i politikes se tyre, pra jane vende

relativisht heterogjene. Nga ana tjeter niveli i ulet i besueshmerise reflekton dobesine e

tyre gjate periudhave te shokeve, paqendrueshmeri financiare dhe nje strukture

institucionale te dobet. Ky regjim quhet inflation Targeting Lite, sepse keto vende nuk

jane te afte te nxjerrin nje angazhim te besueshem per nje inflacion te synuar te shprehur

qarte. Kjo shikohet si nje forme regjimi kryesisht per vende ne tranzicion, si edhe

Shqiperia. Numri i verdeve qe e kane implementuar kete forme jane 19-te dhe te gjithe

jane vende ne zhvillim si : Peruja, Rumania, Guatemala etj. Keto vende jane shume te

ekspozuar shokeve financiare dhe ciklike.

Avantazhet e Inflation Targeting

Ky regjim siguron qe me pare nje ankore nominale per politiken monetare dhe

pritjet inflacioniste;

Nuk kerkon nje maredhenie te qendrueshme ndermjet agregateve monetare dhe

inflacionit sic ndodh tek targetimi monetar. Ai perdor te gjithe informacionin e

domosdoshem ne formimin e mjedisitpolitik;

Politika monetare e shfaq ndikimin e saj ne aktivitetin ekonomik me vonesa te

gjata e te vazhdueshme. Ky regjim i jep nje rol eksplicit vonesave te politikes

monetare ne zgjedhjen e instrumentave politik;

Ne kundershtim me targetimin e kursit te kembimit,ky regjim. jep me shume

mundesi Bankes Qendrore t'i pergjigjet shokeve te ndryshme ekonomike qe

godasin ekonomine e nje vendi;

Nje avantazh mjaft i rendesishem i ketij regjimi eshte nje komunikim i

vazhdueshem me publikun dhe qartesia, te cilet i dhane nje sukses mjaft te madh

ketij regjimi sidomos ne vendet industriale ;

Me ane te ketij regjimi, zvogelohet mundesia qe aktiviteti ekonomik te ndikohet

nga presionet politike;

Transparenca e ben kete politike me pergjegjese perballe publikut dhe arritja. E

inflacionit te synuar ben qe te rritet mbeshtetja e publikut ndaj Bankes Oendrore;

kopje

55

Qartesia dhe pastertia e Bankes Oendrore per tu kuptuar nga publiku con ne

rritjen e besueshmerise se politikes se ndjekur nga ajo;

Disavantazhet e infliation targeting.

Ne kundershtim me dy regjimet e tjera, pergjegjesia e Bankes Qendrore ehte me e brishte

sepse inflacioni i synuar eshte mjaft i veshtire per tu mbajtur nen kontroll. instrumentat e

politikes monetare tregojne qe ndikimi i tyre mbi inflacionin behet me vonesa te gjata dhe

variable. Ky problem eshte me teper karakteristik per vendet ne zhvillim, ku normat e

inflacionit jane mjaft te larta. Keshtu sipas Masson" Per Banken Qendrore eshte mjaft e

veshtire te shpjegoje devijimet nga niveli i synuar dhe te fitoje besueshmerine e publikut.

Ai thekson qe regjimi i inflation Targeting do te jete me efektiv nqs ai do te fillohet te

implementohet pas nje procesi disinflacionist te sukseshem".

Infation targeting eshte kritikuar per shkak te theksimeve te teperta mbi inflacionin, per

nje strukture te rrepte, ndikimeve negative mbi rritjen ekonomike dhe perjashton

objektiva te tjera si stabilizimi i outputit (papunesise). Fakti qe niveli i inflacionit te

synuar eshte mbi normen e 0%, tregon qe Banka Oendrore nuk injoron plotesisht rritjen

ekonomike dhe eshte pergjegjese si per deflacionin e mundshem, ashtu edhe per efektet.e

.padeshiruara mbi aktivitetin ekonomik

Nje kurs fleksibel kembimi i kerkuar nga iT mund te shkaktoje nje paqendrueshmeri

financiare

Regjimi i iT nuk mund te parandaloje dominimin fiskaI.Ne afatgjate,nje deficit i madh

fiskal do te shoqerohet me nje emetim te ri ose me nje zhvleresim, qe do te cojnene nje

norme inflacioni me te larte.

Disa ekonomiste argumentojne qe: iT eshte shume i ashper dhe i ndalon politik beresit t'i

pergjigjen shokeve ekonomike. Bernake dhe Mishkin kane thene se”IT eshte shume larg

te qenit nje rregull i ashper, ai mund te vleresohet si nje”constraint discretio" (gjykim i

detyruar). IT i detyron politikberesit qe te perdorin te gjtithe informacionin e

domosdoshemper te arritur me sukses objektivin.

kopje

56

Banka e Shqiperise zbaton regjimin e targetimit monetar dhe se fundi po angazhohet per

adoptimin e regjimit te inflacionit ne nje periudhe afatmesme. Per te arritur objektivin e

saj te inflacionit, Banka e Shqiperise perdor si objektiv te ndermjetem normen vjetore te

rritjes se ofertes se parase. Ajo synon te siguroje nje rritje te sasise se parase gjithsej ne

menyre qe te perputhe kerkesen me oferten per para dhe te pershtase ritjen reale te

ekonomise me objektivin e inflacionit. Ne rast te mosperputhjes do te kemi rritje te

inflacionit dhe/ose zhvleresim te kursit te kembimit ( ne rast se oferta per mjete monetare

eshte me e madhe se kerkesa) ose dizinflacion dhe/ose mbicmim te kursit te kembimit (ne

rast se kerkesa eshte me e madhe se oferta).

3.4 Krahasime makroekonomike

Krahasimet qe jane bere midis vendeve me forma te ndryshme regjimit te inflation

targeting bere nga Carare dhe Stone bazohen ne te dhena me natyre makroekonomike.

Vendet qe zbatojne formen EIT te regjimit te IT kane nje nivel me te larte te PBB-se dhe

te PBB-se per fryme, ndersa vendet me fomen ITL kane nivel me te ulet te tyre. Te gjithe

vendet qe adaptojne formen e EIT-se jane vende industriale. Ato qe adaptojne ITL-ne

jane vende ne zhvillim, ndersa ate qe adoptojne FFIT-ne jane nje kombinim miks midis

vendeve ne zhvillim dhe atyre te zhvilluara.Vendet e iTL-se pergjithesisht jane me te

vegjel se sa vendet ne zhvillim, ne regjimin e FFIT-se.Sipas Carare dhe Stone krahasimi i

mesiperm con ne perfundimin qe:

Preferenca ne lidhje me format e ndryshme te regjimit te inflation targeting IT-se, varet

nga niveli i plote i zhvillimit te ketyre vendeve.

Krahasimi i dyte lidhet me pozicionin ose qendrimin fiskal te nje vendi, i matur si raport i

borxhit qeveritar ne lidhje me PBB-SE-ne. Vendet me nje forme te FFlT-se kane nje

pozicion fiskal me te fuqishem. Vendet me EIT kane nje borxh mesatarisht sa 66% e

PBB-se, ato me FFIT kane raportin me te vogel te borxhit ne lidhje me PBB-SE ndersa

ato me ITL kane nje nivel borxhi ne raport me PBB-SE-ne te ndermjetem.

kopje

57

Financimi i borxhit

Ne vendet ku Bankat Qendrore adaptojne formen ITL karakterizohen nga nje nivel i larte

i financimit te borxhit qeveritar, ndryshe ndodh tek vendet me EIT dhe FFIT, ku Bankat

Qendrore te ketyre vendeve financojne shume pak ose aspak borxhin qeveritar.

Vendet me formen ElT te inflation targeting karakterizohen nga nje sistem financiar I

zhvilluar mire ndryshe nga vendet me ITL. Persa u perket normave reale te interesit, qe

jane nje indikator mjaft i mire i riskut si dhe kostoja e transaksioneve, rezultojre qe jane

relativisht te larte per vendet me ITL dhe me te ulta per vendet me ETL.

Nga keto krahasime rezulton qe: Niveli i larte i besueshmerise te vendeve me forme te

inflation targeting krahasuar me vendet me FFIT reflekton diferencat e mprehta ne

zhvillimin financiar dhe ne nivelin e pergjithshem te zhvillimit.

Tabela 8. Regjimet e IT-se

FFIT EIT ITL

Besueshmeria Mesatar ose i larte Larte Ulet

Qartesia ne respektimin e Larte Mjafte i ulet Ulet

objektivit te inflacionit

Fleksibiliteti ne lidhje Ulet Larte Larte

me objektivat e tjere

3.5 IT ,regjimi I ri per Shqiperine

Nje strategji mjaft e suksesshme ne shume vende te botes, e quajtur inflation targeting.

Ky regjim bazohet ne idene se objektivi me i mire i ndermjetem i politikes monetare qe

synon kontrollin e inflacionit eshte parashikimi i vete inflacionit (Cukierman dhe

kopje

58

Liviatan; Svensson). Parashikimi i vete inflacionit eshte i pakufizuar ne informacionin qe

mbulon, ne dallim nga agregatet monetare. Suksesi i inflation targeting arrihet kur gjen

nje terren te shendoshe makroekonomik dhe institucional dhe kur gjen mirekuptimin e nje

auditori te pershtatshem. Banka e Shqiperise ka filluar qe prej vitit 2000 qe ti bej te

njohur publikut objektivin per inflacionin e fundvitit. Por raportimi i nje objektivi per

inflacionin mund te mos jete i mjaftueshem per te klasifikuar nje vend si shenjestrues

inflacioni. Nder avantazhet e tij permendim shkallen e larte te fleksibilitetit me ane te se

ciles i pergjigjet ofertes, bazen e gjere te informacionit, lehtesine e kuptimit nga publiku

etj. Ky kalim nuk eshte aq i lehte dhe paraqet mjaft probleme dhe pengesa. Nje nder

problemet me te medha me te cilin ballafaqohet adaptimi i ketij regjimi eshte rreziku i

humbjes se reputacionit te Bankes Qendrore. Fakti qe ky regjim rrit shkallen e qartesise

dhe te kuptuarit te objektivit te synuar nga ana e publikut, e demton akoma me. shume

reputacionin e Bankes Qendrore kur nuk arrihet objektivi i vendosur.

Reputacioni i Bankes se Shqiperise keto vitet e fundit eshte rritur padyshim ne saje te

arritjes se objektivit te inflacionit, por te thuhet qe BSHja ka nivelin e nevojshem per te

adaptuar regjimin e inflation targeting sipas disa ekonomisteve pak i parakohshem.

Ekzistojne pengesa te shumta qe varen direkt nga banka qendrore. ashtu edhe pengesa qe

dalin jashte kontrollit te saj, qe e veshtiresojne mjaft arritjen e objektivit te synuar si dhe

demtojne reputacionin e BSH-se.

Pengesat qe varen nga Banka e Shqiperise jane:

Nje mekanizem trasmisioni me nje eficence te ulet, qe do te thote se vendimet e politikes

monetare nuk kane efektivitetin e duhur ne ekonomi. Keshtu kjo do te thote qe duhet te

punohet me shume dhe te eliminohen gradualisht problemet e permendura me siper per te

permiresuar efektivitetin e mekanizmit te trasmisionit

Nje model jo i mire per parashikimin e inflacionit, i cili vjen kryesisht nga keta faktore:

Nga seri kohore te reja qe vuajne shpesh nga prania e faktoreve shok dhe

shpeshhere kane pesuar nderprerje per shak te ndryshimeve metodollogjike.

kopje

59

Tregje te pazhvilluara deri diku inekzistente te cilet ngadalesojne tejcimin e

vendimeve

Njohurite ne modelim, te cilet megjithese kane avancuar perseri vleresohen se

jane ne nje shkalle te kufizuar. Keshtu kerkohet prania e nje stafi sa me te

kualifikuar dhe te trajnuar kryesisht ne fushen e modelimit, etj

Komunikimi i Bankes Qendrore me publikun i cili sa vjen e po permiresohet

gjithnje e me teper. Kjo ka ardhur si rezultat e shtimit te publikimeve te Bankes

Qendrore, konferencave te shumta me pranine e gazetareve e te publikut te gjere,

raporteve tremujore e vjetore, ne saje te faqes se internetit etj.

Pengesat institucionale ku permendim:

Pavaresine e Bankes Qendrore:Aktualisht ligji shqiptar i ofron Bankes se Shqiperise nje

pavaresi te larte ligjore, por fatkeqesisht nuk transformohet plotesisht ne pavaresi reale, e

cila sipas analisteve ekonomiste vendas mendohet te jete me e ulet. BSH-ja perpiqet te

ruaje pavaresine e saj nga qeveria, edhe pse mungesa e instrumentave dhe pasiguria e

mekanizmit te trasmisionit e ben te veshtire arritjen gjithmone te objektivave. (Cani,

Baleta dhe Luci) Pavaresia e BSH-se do te permiresohet nqs do te eliminohet financimi i

qeverise nga ajo, e cila aktualisht eshte 5% e te ardhurave te tre viteve te fundit.

Transparenca e Bankes Qendrore: Sipas Canit transparenca e BSH-se eshte ende larg

standarteve, kjo sepse ajo nuk eshte transparente ne vete thelbin e saj, kryesisht ne

shpjegimin e procesit vendimmarres.Niveli i ulet i transparences sherben si nje

mbeshtetje e dobet per pavaresine reale te Bankes qendrore si dhe ridikon ne mossuksesin

e plote te politikes monetare. Keshtu sa me transparente qe te jete nje politike monetare,

aq me teper rritet eficenca e saj si dhe ndikimi ne ekonomi. Nje nder kushtet e inflation

targeting eshte pikerisht nje nivel i larte i transparences se Bankes Qendrore. Ne kete

kuader BSH-se ka vendosur qe: brenda vitit 2005 te siguroje permbushjen e plote te

standarteve te "Kodit te Transparences per Praktika te Mira te Politikave Monetare".

Keshtu sipas "Planit te Zhvillimit Afatmesem te Bankes se Shqiperise " rritja e

kopje

60

transparences do ta perqendroje vemendjen ne tre grupe kryesore: ne grupin e popullsise,

biznesit dhe medias.

Besueshmeria dhe pergjegjesia e Bankes Qendrore: Thuhet se besueshmeria e Bankes se

Shqiperise nuk eshte akoma ne nivelin e duhur dhe ne kushtet kur eshte mjaft e madhe

mundesia e devijimit nga objektivat, me adaptimin e iT-se sigurimi i besueshmerise do te

behet me i veshtire. Ndersa persa i perket pergjegjesise se Bankes se Shqiperise,

Guvernatori Fullani ka theksuar qe eshte rritur dhe ajo po ben me teper perpjekje ne

rritjene angazhimeve te saj, ne respektimin e gjithe detyrimeve si dhe ne rritje te

ndergjegjesimit dhe te eduktimit te publikut.

kopje

61

Konkluzione

Pas trajtimit teorik dhe analitik te stabilitetit makroekonomik dhe politikes monetare ne

vendin tone mund te themi si perfundim se Shqiperia ka bere nje progres te dukshem

gjate viteve te fundit duke bere qe tashme stabiliteti makroekonomik te mos jete me nje

arritje e veshtire me gjithe pengesat jo te pakta qe ka patur sidomos pas vitit 20008, por te

jape ndihmesen e tij ne nje rritje te qendrueshme dhe te larte ekonomike.

Mirepo, pervec progresit ajo ka edhe mjaft probleme serioze ne disa fusha te ndryshme,

te cilat mund te reduktohen ne probleme te qeverisjes dhe krijimit te kapaciteteve te

nevojshme per reduktimin e ketyre problemeve. Problemet ne qendrueshmerine fiskale

varen nga te ardhurat dhe rritja e tyre te cilat jane rezultat i luftes ndaj korrupsionit,

problemi energjitik varet nga progresi i luftes kunder vjedhjes se energjise dhe nga

detyrimi i pagimit te faturave te energjise.

Persa i perket inflacionit karakteristike per ekonomine shqipetare ka qene inflacioni i

larte ne fillimet e tranzicionit, kjo per shkak te reformave strukturore dhe tronditjeve, i

cili ka ardhur ne ulje duke u mbajtur nen kontroll ne ditet e sotme me perjashtime te

vogla pas krizes globale.

Regjime si ai i inflacionit te shinjestruar( inflation targeting) mendohet se mund te jene

me efikas ne ruajtjen stabilitetit te cmimeve dhe si pasoje dhe te inflacionit pasi regjimi i

kontrollit monetar nuk i siguron politikes monetare te Bankes se Shqiperise gjithe

informacionin e mjaftueshem per te mbajtur inflacionin nen kontroll.

Nga analiza e shkurter qe i eshte bere ne kete teme mund te themi se megjithe problemet

qe Banka e Shqiperise mund te hasi per plotesimin e kerkesave per regjimin IT, ne

periudha afatmesme perdorimi i tij mbetet i mundshem, me kushtin qe te behet nje pune

me intesive per plotesimin e nevojave te aplikimit te ketij regjimi.

Megjithate megjithe veshtiresite e mundshme, progresi i realizuar qe nga viti 1997 tregon

se ne Shqiperi ndryshimet pozitive me hapa te shpejte jane te mundshme.

kopje

62

Referencat

Banka e Shqiperise http://www.bankofalbania.org

Haderi S., H. Papapanagos, P. Sanfey dhe M. Talka. ”Inflation and Stabization in

Albania”, Discussion Papar No. 96/13, University of Kent, 1996.

IMF, “Albania – Recent Economik Developmnents” Washington

Korovilas, James p., “The Albanian Economy in Transition; The Role of Remttances and

Pyramid Investiment Schemes”, Post-Communist Economies, Vol. 11, No.3, 1999.

Barro, Robert J., (1995) “Inflation and economic Growth” NBER Working Paper 5326.

Ghosh, Atish, and Steven Philips, 1998, “Inflation, Disinflation, and Growth” IMF

Working Paper, May.

Gillman, Max, and Michael Kejak, 2000b, “A non-linearity in the Inflation-Growth

Effect”, Central European University Department of Economics Working Paper 14/2000;

rivised.

Olters, Jan-Peter, A eshte shume i ulet inflacioni ne Shqiperi, studim i prezantuar ne

konferencen “Banka Qendrore ne Kohen e Integrimit”, organizuar nga Banka e

Shqiperise, mars 2009

Bernake, S. B. dhe Mishkin, F.(1997) „Inflation Targeting: A new framework for

Monetary Policy?, Journal of Economic Perspective

Luci, E. “Central Bank independence of the transition economies”, disserlation MA

Economics, Staffs. Uni. UK.

Rother, Philipp, 2000, “Inflation in Albania”, (Washington: International Monetary

Fund).

Akerlof, George, William Dickens, and George perry, 1996, “The Macroeconomics of

Low Inflation”, Brooking Paper on Economic Activity 1 (Washington: Brookings

Institution).

Andres, Javier, And Ignacio Hernando, “Does Inflation Harm Economic Growth?

Evidence for the OECD, “NBER Working Paper No. 6062.

Domac, Ilker, and Carlos Elbirt, 1998, “The Main Determinants of Inflation in Albania”,

Policy Research Woring Paper No. 1930 (Washington:World Bank).