BALKANSKI ENDEMITI U FLORI BALKANSKI ENDEMITI U FLORI ZAPADNE SRBIJEZAPADNE SRBIJE

(severozapadna, zapadna, jugozapadna)(severozapadna, zapadna, jugozapadna)

Gordana Tomović

Institut za botaniku i botanička bašta “Jevremovac”Biološki fakultet, Univerzitet u Beogradu

ZAPADNA SRBIJAZAPADNA SRBIJA

ZapadnaZapadna SrbijaSrbija pripadapripada dinarskojdinarskoj zonizoni i i obuhvataobuhvata prostorprostor izmeđuizmeđu rekareka SavSave ie i DrineDrine, , drdržžavnihavnih granicagranica premaprema Bosni i Bosni i CrnojCrnoj GoriGori, a , a odod ostalihostalih regionaregiona SrbijeSrbije deli je deli je linijalinija kojakoja polazipolazi odod uuššććaa KolubareKolubare u u SavuSavu, , daljedalje ideide dolinomdolinom KolubareKolubare, ,

prelaziprelazi prekopreko RudnikaRudnika i i ZapadneZapadne MoraveMorave, , a a dolinomdolinom IbraIbra spuspušštata se se dodo granice sa granice sa MetohijMetohijomom i Kosovoi Kosovomm

ZAPADNA SRBIJAZAPADNA SRBIJA

Zapadna Srbija se u floristiZapadna Srbija se u florističčkom i vegetacijskom smislu ubraja u kom i vegetacijskom smislu ubraja u najbogatija podrunajbogatija područčja na teritoriji uja na teritoriji užže Srbije.e Srbije.

To je pre svega rezultat prisustva razliTo je pre svega rezultat prisustva različčitih tipova staniitih tipova staniššta koja su ta koja su zastupljena u planinskim regionima (zastupljena u planinskim regionima (Valjevske planine, Tara, Zlatibor, Valjevske planine, Tara, Zlatibor,

Zlatar, MuZlatar, Muččanj, Javor, Golija, Peanj, Javor, Golija, Peššterska visoravanterska visoravan, itd.), itd.)..

PrisuPrisustvo velikog broja klisura i kanjona (stvo velikog broja klisura i kanjona (kanjon Drine, kanjon Trekanjon Drine, kanjon Treššnjice, njice, kanjon Belog Rzava, kanjon Dervente, klisura Uvca, kanjon Lima, kanjon Belog Rzava, kanjon Dervente, klisura Uvca, kanjon Lima, itd.itd.), ), u u

kojima preovlađuju submediteranski tipovi stanikojima preovlađuju submediteranski tipovi staniššta takođe doprinosi ta takođe doprinosi visokom diverzitetu flore i vegetacije ovog regiona.visokom diverzitetu flore i vegetacije ovog regiona.

Osim geomorfoloOsim geomorfološških osobina, velikom floristikih osobina, velikom florističčkom i vegetacijskom kom i vegetacijskom diverzitetu doprinosi i razlidiverzitetu doprinosi i različčit geoloit geološški sastav ovog podruki sastav ovog područčja, koji se ja, koji se

odlikuje prisustvom razliodlikuje prisustvom različčitih tipova stena, a pre svega znaitih tipova stena, a pre svega značčajna ajna zastupljenost sedimentnih (zastupljenost sedimentnih (karbonatikarbonati) i magmatskih () i magmatskih (ultramafitiultramafiti))

BALKANSKI ENDEMITI U FLORI BALKANSKI ENDEMITI U FLORI ZAPADNE SRBIJEZAPADNE SRBIJE

Potrebno je istaPotrebno je istaćći da postoji duga tradicija proui da postoji duga tradicija prouččavanja endemiavanja endemiččne flore ne flore zapadne Srbije, jer prvi podaci potizapadne Srbije, jer prvi podaci potičču jou jošš iz druge polovine XIX veka iz druge polovine XIX veka

dr Josif Pandr Josif Panččiićć (1856, 1861, 1864, 1867, 1870, 1871, 1874, 1876, 1884, 1888)(1856, 1861, 1864, 1867, 1870, 1871, 1874, 1876, 1884, 1888)

NeNeššto kasnije, znato kasnije, značčajne floristiajne florističčke radove objavili su ike radove objavili su iG. Beck, K. Maly, F. Novak, K. Fritsch, C. Vandas, itd.G. Beck, K. Maly, F. Novak, K. Fritsch, C. Vandas, itd.

Ipak, najveIpak, najvećći broj novijih podataka o prisustvu endemii broj novijih podataka o prisustvu endemiččnih biljaka u nih biljaka u severozapadnoj, zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji potiseverozapadnoj, zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji potičče iz druge polovine e iz druge polovine

dvadesetog veka, kao rezultat rada velikog broja srpskih botanidvadesetog veka, kao rezultat rada velikog broja srpskih botaniččaraaraN. DikliN. Diklićć, V. Nikoli, V. Nikolićć, A. Sigunov, M. Gaji, A. Sigunov, M. Gajićć, Z. Pavlovi, Z. Pavlovićć, R. Jovanovi, R. Jovanovićć--DunjiDunjićć, , B. JovanoviB. Jovanovićć, M. Koji, M. Kojićć, K. Stankovi, K. Stankovićć--TomiTomićć, Z. Tomi, Z. Tomićć, M. Matovi, M. Matovićć, V. Ble, V. Bleččiićć, ,

B. TatiB. Tatićć, B. Petkovi, B. Petkovićć, D. Obratov, itd., D. Obratov, itd.

U poslednjih 20U poslednjih 20--tak godina novije priloge o flori i vegetaciji ovog podrutak godina novije priloge o flori i vegetaciji ovog područčja ja dali sudali su V. StevanoviV. Stevanovićć, S. Jovanovi, S. Jovanovićć, M. Niketi, M. Niketićć, D. Laku, D. Lakuššiićć,,

S. VukojiS. Vukojiččiićć, G. Tomovi, G. Tomovićć, B. Zlatkovi, B. Zlatkovićć, itd., itd.

Mokra Gora, Kršanje (krečnjaci) foto: G. Tomović

foto

: N. K

uzm

anov

ić

Picea omorika (Pančić) Purk.Vrsta koju je Josif Pančić opisao 1876. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Tara (Crvena stena iznad Rastišta - locus classicus, više lokaliteta), Mokra Gora (Ivica), Zvezda (više

lokaliteta), Prijepolje (kanjon Mileševke)

foto: B. Zlatković

Cardamine serbica PančićVrsta koju je Josif Pančić opisao 1884. godine.

C D E F

S

R

Q

P

N

M

foto

: D. L

akuš

ić

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Tara (klisura Dervente, “iduć Perutcu od Dervente - locus classicus)

foto

: S. Đ

urović

Pedicularis heterodonta PančićVrsta koju je Josif Pančić opisao 1884. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Maljen, Čemerno, Mokra Gora, Ivica, Mučanj, Tara, Zlatibor, Golija, Ozren pl., Pešter, Zlatar

foto

: U. B

uzur

ović

Lathyrus binatus PančićVrsta koju je Josif Pančić opisao 1874. godine.

foto

: S. Đ

urović

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Medvednik, Mokra Gora, Tara, Jelova gora, Zvezda, Priboj (kanjon Ljutine), Prijepolje (kanjon Mileševke)

Parietaria serbica Pančićfo

to: D

. Lak

ušić

Vrsta koju je Josif Pančić opisao 1874. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:klisura Panjice; opisana iz istočne Srbije (Niševci i Đurinci)

C D E F

S

R

Q

P

N

Mfo

to: S

. Vuk

ojič

ić

Reichardia macrophylla Vis. & Pančić

foto

: G. T

omov

ić

Vrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1874. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Mokra Gora (Ograđenica - locus classicus)

foto

: S. Đ

urović

Campanula secundiflora Vis. & PančićVrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1861. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Ivanjica (klisura Panjice - locus classicus), Brodarevo (kanjon Lima), Prijepolje (kanjon Mileševke)

foto

: I. J

anko

vić

Centaurea derventana Vis. & PančićVrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1864. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Ljubovija (Košlje, kanjon Trešnjice); Tara (klisura Dervente - locus classicus)

foto

: U. B

uzur

ović

foto: D. Lakušić

Stachys anisochila Vis. & PančićVrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1870. godine.

foto

: G. T

omov

ić

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Mali Zvornik, Medvednik, Podrinje, Povlen, kanjon Gradca, Mokra Gora, Tara, Zlatibor, Zvezda

Euphorbia subhastata Vis. & Pančić

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Mokra Gora, Ovčarsko-Kablarska klisura (locus classicus), Tara, klisura Đetine, Zlatibor

Vrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1861. godine.

foto

: D. L

akuš

ić

foto

: U. B

uzur

ović

foto

: S. V

ukoj

ičić

Eryngium palmatum Pančić & Vis.Vrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1870. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Giljeva, Mojstir, Prijepolje (kanjon Mileševke), Rogozna, Tutin, Javor, Mokra Gora, Zlatibor

Kremna – ultramafiti (serpentiniti) foto: G. Tomović

Haplophyllum boisserianum Vis. & PančićVrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1870. godine.

foto

: D. L

akuš

ić

foto

: S. V

ukoj

ičić

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Mokra Gora, Zlatibor (Panjak - locus classicus)

Linaria rubioides Vis. & PančićVrsta koju su Roberto de Visiani i Josif Pančićopisali 1864. godine.

foto

: B. K

ojan

ović

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Maljen, Priboj (kanjon lima, kanjon Uvca), Čačak (Tučkovo), Mokra Gora (Šargan - locus classicus),

Tara (više lokaliteta), Zlatibor (više lokaliteta)

Potentilla visianii PančićVrsta koju je Josif Pančić opisao 1861. godine.fo

to: S

. Đurović

foto

: D. L

akuš

ić

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Novi Pazar, Pešter, Priboj, Rogozna, kanjon Uvca, Mokra Gora, Tara, Zlatibor

Potentilla mollis PančićVrsta koju je Josif Pančić opisao 1884. godine.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Ozren, kanjon Uvca, Mokra Gora, Tara (Kremna - locus classicus), Zlatibor

foto

: U. B

uzur

ović

Rod koji je dobio ime u čast Josifa Pančića.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Golija, Jadovnik, Ozren pl., Ponor, Zlatar, Javor (locus classicus), Tara

Pancicia serbica Vis.

foto

: D. L

akuš

ić

foto

: G. T

omov

ićEuphorbia pancicii BeckVrsta koja je dobila ime u čast

Josifa Pančića.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Novi Pazar, Priboj, Prijepolje (kanjon Mileševke), Mokra Gora, Tara, Užice (okolina)

foto

: S. Đ

urov

ić

Lactuca pancicii (Vis.) N. Kilian & Greuter

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:kanjon Uvca, Mokra Gora, Nova Varoš, Tara, Zlatibor

Vrsta koja je dobila ime u čast Josifa Pančića.

foto

: G. T

omov

ić

Knautia pancicii Szabo

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Zlatibor (Ribnica, klisura Crnog Rzava)

Vrsta koja je dobila ime u čast Josifa Pančića.

foto

: M. N

iket

ić

Aquilegia nikolicii Aquilegia nikolicii (Niketi(Niketićć) Niketi) Niketićć & Cikovac & Cikovac

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Priboj (kanjon Lima), Mokra Gora, Tara, Užice (kanjon Đetine), Zlatibor, Zvezda

C D E F

S

R

Q

P

N

M

foto

: U. B

uzur

ović

Euphorbia serpentiniEuphorbia serpentini Novak Novak

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Čemerno, Mokra Gora, Zlatibor

foto

: U. B

uzur

ović

Genista sylvestrisGenista sylvestris Scop. subsp. Scop. subsp. dalmaticadalmatica (Bartl.) Lindb. (Bartl.) Lindb.

Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Rasprostranjenje u zapadnoj Srbiji:Mokra Gora (Ograđenica), Tara, Zvezda

foto

: U. B

uzur

ović

Euphorbia glabrifloraEuphorbia glabriflora VisVis..

šširoko rasprostranjena u zapadnoj i jugozapadnoj Srbijiiroko rasprostranjena u zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji

foto: U. Buzurović

StachysStachys scardicascardica ((GrisebGriseb.) Hayek.) Hayek

šširoko rasprostranjena u zapadnoj i jugozapadnoj Srbijiiroko rasprostranjena u zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji

foto: G. Tomović

Onosma stellulataOnosma stellulata Waldst. & Kit. Waldst. & Kit.

šširoko rasprostranjena u severozapadnoj, zapadnoj i jugozapadnoj iroko rasprostranjena u severozapadnoj, zapadnoj i jugozapadnoj SrbijiSrbiji

foto: G. Tomović

CerastiumCerastium decalvansdecalvans Schlosser & Schlosser & VukVuk.. subsp. subsp. decalvansdecalvans

šširoko rasprostranjena u severozapdnoj, zapadnoj i jugozapadnoj Siroko rasprostranjena u severozapdnoj, zapadnoj i jugozapadnoj Srbijirbiji

foto: M. Niketić

Koliko je balkanskih endemita u zapadnoj Srbiji ?Koliko je balkanskih endemita u zapadnoj Srbiji ?

Na teritoriji Republike Srbije Na teritoriji Republike Srbije zabelezabeležženo je eno je 492492 endemiendemiččnana tataksonksonaa

(Tomovi(Tomovićć et al., 2014)et al., 2014)

Na podruNa područčju ju severozapadneseverozapadne Srbije rasteSrbije raste41 41 endemiendemiččanan tataksonkson

Ukupno na podruUkupno na područčju SZ, Z, JZ Srbije ju SZ, Z, JZ Srbije zabelezabeležženo je eno je 120 taksona120 taksona

ili ili 1/4 (c. 25%)1/4 (c. 25%) od ukupnog broja od ukupnog broja balkanskih endemita koji rastu u Srbijibalkanskih endemita koji rastu u Srbiji

Upravo zahvaljujuUpravo zahvaljujućći floristii florističčkim podacima publikovanim od strane velikog broja kim podacima publikovanim od strane velikog broja botanibotaniččara koji su radili na podruara koji su radili na područčju cele zapadne Srbije, kao i pregledom obimne ju cele zapadne Srbije, kao i pregledom obimne

herbarijumske građeherbarijumske građe, i sopstvenim terenskim istra, i sopstvenim terenskim istražživanjima, doivanjima, doššlo se do podatka o broju lo se do podatka o broju balkanskih endemita koji rastu u zapadnoj Srbiji.balkanskih endemita koji rastu u zapadnoj Srbiji.

Na podruNa područčju ju zapadnezapadne Srbije rasteSrbije raste97 97 endemiendemiččnihnih tataksonaksona

Na podruNa područčju ju jugozapadnejugozapadne Srbije rasteSrbije raste85 85 endemiendemiččnihnih tataksonaksona

Analizama distribucije i stepena zastupljenosti svih endemiAnalizama distribucije i stepena zastupljenosti svih endemiččnih taksona na UTM areal kartama nih taksona na UTM areal kartama 10x10 km, podru10x10 km, područčje je planine Tare (52 taksona na UTM polju CP75)planine Tare (52 taksona na UTM polju CP75) izdvaja se kao centar diverziteta izdvaja se kao centar diverziteta

balkanske endemibalkanske endemiččne flore u zapadnoj Srbijine flore u zapadnoj Srbiji

CENTRI DIVERZITETA BALKANSKE ENDEMICENTRI DIVERZITETA BALKANSKE ENDEMIČČNE FLORE U ZAPADNOJ SRBIJINE FLORE U ZAPADNOJ SRBIJI

Viola bifloraViola biflora LL.. –– UGROUGROŽŽENAENA

Rasprostranjenje u Srbiji:Rasprostranjenje u Srbiji:Mokra Gora (kanjon Belog Rzava, Sklopovi) – Zlatković et al. 2004; Kopaonik, Prokletije

http://erick.dronnet.pagespersohttp://erick.dronnet.pagesperso--orange.fr/viola_biflora1.htmorange.fr/viola_biflora1.htm

C D E F

S

R

Q

P

N

M

Leontopodium alpinumLeontopodium alpinum ColmColm. ex Cass. . ex Cass. –– KRAJNJE UGROKRAJNJE UGROŽŽENAENA

Rasprostranjenje u Srbiji:Rasprostranjenje u Srbiji:Mokra Gora (kanjon Belog Rzava, Sklopovi) – Zlatković et al. 2004; Mučanj, Javor, Kopaonik, Prokletije

C D E F

S

R

Q

P

N

M

foto

: G. T

omov

ić

Aconitum anthoraAconitum anthora LL. . –– IIŠŠČČEZLAEZLA//KRAJNJE UGROKRAJNJE UGROŽŽENAENA

Rasprostranjenje u Srbiji:Rasprostranjenje u Srbiji:Priboj (kanjon Sutjeske) – Tomović et al. 2009; Beljanica, Kopaonik, Stara planina

foto

: G. T

omov

ić

C D E F

S

R

Q

P

N

M

Dracocephalum ruyschianaDracocephalum ruyschiana LL. . –– IIŠŠČČEZLAEZLA//KRAJNJE UGROKRAJNJE UGROŽŽENAENA

Rasprostranjenje u Srbiji:Rasprostranjenje u Srbiji:Pešter (Duga Dolina) – Lazarević et al. 2009; Vlasina

foto

: P. L

azar

ević

C D E F

S

R

Q

P

N

M

Centaurea alpinaCentaurea alpina L. L. –– KRAJNJE UGROKRAJNJE UGROŽŽENAENA//IIŠŠČČEZLA?EZLA?

http://luirig.altervista.org/flora/taxa/http://luirig.altervista.org/flora/taxa/checklistsp.php?taxanormchecklistsp.php?taxanorm==rhaponticoides+alpinrhaponticoides+alpinaa

Rasprostranjenje u Srbiji:Rasprostranjenje u Srbiji:Mokra Gora (Ograđenica) – Pančić (1866, BEOU); Jovanović, Niketić, Tomović (1998, BEOU)

C D E F

S

R

Q

P

N

M

Hvala na paHvala na pažžnji !nji !

Tara - Zaovine, stanište Pančićeve omorike foto: S. Jovanović