Johann Sebastian Bach

Inwencje dwugosowena fortepian

Redakcja: Jan Ekier

Polskie Wydawnictwo Muzyczne

Zalecone do uytku w szkoach muzycznych I i II stopniapismem Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 2 VII 1958 r. (SA-V-9/39, 47, 60/58).

W okresie, kiedy y i tworzy Jan Sebastian Bach (16851750), nie byo cisego rozdziau midzysztuk wykonawcz a kompozycj. Kady kompozytor by rwnoczenie wykonawc swoichi cudzych utworw, kady wykonawca musia by biegy w sztuce komponowania. Bach pisa

swe Inwencje (dwugosowe) i Symfonie (trzygosowe, nazwane pniej rwnie Inwencjami) dla celwpedagogicznych.* Utwory te miay rozwija w studiujcym umiejtnoci wykonawcze i ksztaci jegozmys kompozycji. e te dwa cele stawia on wiadomie, wiadczy o tym najlepiej wstp do ostatecznejredakcji Inwencji, skrelony wasn rk Bacha. Oto jego dosowny przekad:

RZETELNE WSKAZANIA

w ktrych mionikom gry na klawikordzie,** a w szcze-glnoci spragnionym jej nauki, pokazany jest nie tylkodokadny sposb, jak wyuczy si prowadzi czystodwa gosy, lecz take, przy dalszych postpach, jakwada dobrze i wedle prawide trzema gosami obligato;zarazem te nie tylko jak przyswaja sobie dobre in-wencje, lecz take jak wykonanie takowych dobrzeprzeprowadzi; przede wszystkim za jak osignpiewny sposb grania, a nadto jak zyska mocnyprzedsmak kompozycji.

Sporzdzone przez

J. Seb. Bachaksicego w Anhall-Cthen

kapelmistrzaRoku Paskiego 1723."

Jako cel wykonawczy Inwencji stawia zatem Bach nauk gry polifonicznej i uzyskanie piewnocitonu; drugim jego celem jest wprowadzenie ucznia w arkana kompozycji.

W dzisiejszych czasach, gdy instrumentalna sztuka wykonawcza zyskaa cakowit autonomi,nie da si ju od wykonawcy, aby by kompozytorem. Dlatego te obok wydawnictw muzyki Bacha,ktre opracowuj zarwno jej stron wykonawcz, jak i kompozytorsk (podajc tematyk, analizujcform, komentujc od strony twrczej dan kompozycj), istniej rwnie wydawnictwa, ktre ogra-niczaj si do wskazania wycznie strony wykonawczej. Z wydawnictw zagranicznych pierwszy sposbopracowania stosuj: Breitkopf (opr. Busoniego), Ricordi (opr. Mugelliniego) oraz Tonger (opr. Preitza),inne wydawnictwa (np. Peters, Universal, Schott, Heinrichshofen, Durand) stosuj sposb drugi.

Niniejsze wydanie ogranicza si do podania sugestii wykonawczych i paru uwag dotyczcychtematw w inwencjach trzygosowych. Nie zwalnia to jednak pedagoga od wskazania uczniowi tematwi objanienia mu choby w sposb oglny formy poszczeglnych inwencji.***

Przy pracy nad przygotowaniem do druku wikszoci dzie Bacha redaktor instruktywnego opra-cowania (jeli jego praca nie sprowadza si tylko do nieznacznych zmian w ktrym z istniejcychju wyda) napotyka zasadnicz trudno zwizan z ostatecznym ustaleniem tekstu utworu i znakwozdobnych. Istnieje kilka autografw Inwencji Bacha, zawierajcych zarwno rnice w tekcie nutowym,jak te (i to przede wszystkim) w znakach ozdobnych. Tekst kadego wydania Inwencji jest wic

* Z punktu widzenia pedagogicznego zajmuj Inwencje porednie miejsce midzy Preludiami dla pocztkujcycha zbiorem preludiom i fug pt. Wohltemperiertes Klavier.

* Za czasw Bacha uyte w tum miejscu niemieckie sowo Klavier oznaczao klawikord. Obecnie nazwa Klavierobejmuje wszelkie rodzaje instrumentw typu fortepianoujego (klawesyn, klawikord, wspczesny fortepian).

* Wszystkie powyej wymienione wydania nale do typu wyda instruktywnych takim jest rwnie niniejszewydanie. Istnieje rwnie typ u/udania rdowego (Urtext), nie podajcy w tekcie adnych (ewent. prcz palcowania) okreleinterpretacyjnych (niekiedy podaje je poza tekstem). Do tego typu nale wydania Inwencji i Symfonii Petersa (opr. Landshoff)i Henlego (opr. Steglich). Porwnanie wydania instruktywnego z Urtextem jest zawsze rzecz wskazan i poyteczn.

ostatecznie zawsze wynikiem wyboru spord oryginalnych wersji. Tak si rzecz ma i z niniejszymwydaniem Inwencji. Majc do dyspozycji facsimile rkopisu Bacha, bdcego ostateczn redakcje!Inwencji, wydanie Inwencji w Bach-Gesellschaft (uwzgldniajce te inne rkopisy), wydanie rdoweBischoffa oraz wydany przez Landshoffa Urtext, wybieraem zawsze te wersje, ktre wydawaymi si najkonsekwentniejsze oraz jeli idzie o znaki ozdobne rwnie najatwiejsze do wyko-nania. Gdy decyzja bya trudna, porwnywaem zawsze wtpliwe miejsca z odpowiednimi ustpamipowanych wyda (Peters, Universal, Breitkopf, Ricordi, Muzgiz, Tonger, Heinrichshofen, Schott, Du-rand). Zdajc sobie spraw z pewnej subiektywnoci w wyborze, nie roszcz sobie pretensji douznania wersji przeze mnie wybranej za jedyn i ostateczn.

Drugim problemem w wydawnictwie instruktywnym jest zagadnienie interpretacji ustalonego jutekstu. Wiadom jest rzecz, e Bach nie opatrywa swoich kompozycji fortepianowych adnymi prawieoznaczeniami szczegowymi, takimi jak np. oznaczenia tempa, dynamiki, frazowania, artykulacji itp.Podobnie i w Inwencjach oznacze tych (poza paroma ukami) nie znajdujemy. Rzecz wydawcy jestprzystosowa kadorazowo ,,suchy" tekst do potrzeb wspczesnej sztuki wykonawczej. Problem tenstaraem si rozwiza przede wszystkim pod aspektem wskazwek, ktre Bach umieci we wstpiedo Inwencji, a wic uwzgldniajc zwaszcza zagadnienie p i e w n o c i tonu. Nie od rzeczy bdziewspomnie w tym miejscu, e utaro si wrd wielu pedagogw i wykonawcw mniemanie, i Bachanaley gra twardym, cikim, kanciastym dwikiem; a przecie, jak wiemy Bach sam tak lubi,.piewny sposb grania", e w domu najczciej grywa na klawikordzie, ktry mia wprawdzie sabszydwik od klawesynu, ale za to dawa moliwo cisego legata i piknego cieniowania. Najwyszywic ju czas zerwa z ow star, niczym nie uzasadnion interpretacj.

Pomimo e dc do uatwienia uczniowi osignicia maksymalnej piewnoci tonu do kadejinwencji podchodziem w sposb indywidualny, w opracowaniu moim dadz si zauway pewneoglne tendencje, dotyczce przede wszystkim frazowania, palcowania, rozwizywania nut ozdobnychoraz dynamiki.

F r a z o w a n i e unika w miar monoci dzielenia melodii na zbyt drobne fragmenty motywiczne,a idzie raczej w kierunku ujmowania w cao wikszych odcinkw melodycznych. Dwiki nie opa-trzone adnym znakiem artykulacyjnym naley gra legato. Pionowe kreseczki oznaczaj zakoczeniamotyww i fraz i naley w tych miejscach odj lekko rk od klawiatury.

P a l c o w a n i e unika zarwno zmiany palca na powtarzanym dwiku, jak te zmiany palcww mordentach i trylach. Proponowane przeze mnie palcowanie jest z jednej strony prostsze, a wicdla ucznia atwiejsze, z drugiej za zmusza do wikszej kontroli dwiku, przez co przyczynia si dozwikszenia jego piewnoci. Jest rzecz oczywist, e dane palcowanie nigdy nie jest obowizujcei nauczyciel moe poradzi uczniowi inne.

W r o z w i z y w a n i u o z d o b n i k w kierowaem si zasad, aby spord autentycznychsposobw ich realizowania wybiera zawsze te, ktre daj najprzyjemniejszy dla ucha efekt melo-dyczny. Nie naley si wic dziwi, jeeli ten sam znak ozdobny w tej samej inwencji jest realizo-wany raz w ten, raz w inny sposb; jest to wynikiem odmiennego kontekstu melodycznego lub innegowspbrzmienia gosw w danych miejscach.

O z n a c z e n i a d y n a m i c z n e tak jak i w poprzednich zeszytach utworw Bacha wydanychprzez PWM, id w kierunku dugooddechowej i paszczyznowej dynamiki. Znaki crescendo i dimi-nuendo winny by realizowane w granicach maych rozpitoci nasilenia dwiku

Nie trzeba chyba dodawa, e t e m p a m e t r o n o m i c z n e nie s obowizujce. Maj one jakzwykle charakter orientacyjny.

Nauczyciel winien zwrci specjaln uwag na dokadne syszenie przez ucznia poszczeglnychgosw, plastyczne ich wydobywanie oraz na lekkie podkrelanie tematw inwencji.

Na zakoczenie pragnbym doda, e Inwencje Bacha niesusznie uwaane s za kompozycjeo charakterze wycznie pedagogicznym. Mimo e s one niewtpliwie pierwsz i najlepsz szko myleniapolifonicznego przy grze na fortepianie, to jednak zasuguj rwnie na wykonywanie ich na estradach.

W niniejszym wydaniu Inwencji dwugosowych, majc na celu moliwe uproszczenie obrazuzarwno dwikowego, jak i graficznego, wprowadziem w porwnaniu z pierwszym wydaniem nast-pujce zmiany: o ile tylko miao to uzasadnienie w rdach zmniejszyem ilo ozdobnikw (np.w Inwencjach Es, G, g w znacznej mierze), a od strony interpretacyjnej usunem w wikszoci ukioznaczajce legato (por. wyej frazowanie). Poza tym umieciem u dou stron kilka uwag dotycz-cych tekstu,

J. E.