azƏrbaycan elmİ-tƏdqİqat pambiqÇiliq İnstİtutu (azetpİ)

Bu təqdimat Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutu kollektivinin çoxillik zəhməti nəticəsində əldə edilmiş yüksək nailiyyətlərə və vətənimizin tərəqqisi və inkişafına verdiyi mühüm töhfə münasibətilə yaradıcı qrup tərəfindən ərsəyə gətirilmişdir

Yaşasın azad və müstəqil Azərbaycan

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ

İNSTİTUTU

(AzETPİ)


İNSTİTUTU

(AzETPİ)

• 1925-ci ildə Gəncə seleksiya stansiyasının bazasında yaradılmışdır

• 1932-ci ildə Zaqafqaziya ETPİ kimi fəaliyyət göstərmişdir

• 1935-ci ildən isə AzETPİ adlandırılmışdır

YARANMA TARİXİ:


İNSTİTUTUNUN FƏALİYYƏT BAZASI

Azərbaycan Respublikasında Pambıqçılığa aid qəbul edilən Qanunlar:

Seleksiya nailiyyətləri haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (15 noyabr 1996)

Toxumçuluq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (1 mart 1997)

Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiq edilməsi (14 iyul 2010)

Pambıqçılıq haqqında AR Qanununun tətbiqi ilə bağlı əlavə tədbirlər (3 mart 2011)

2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı (25 avqust 2008)

AZƏRBAYCAN ELMİ-TƏDQİQAT PAMBIQÇILIQ İNSTİTUTUNUN ELMİ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS

İSTİQAMƏTLƏRİ

«SORT-TOXUM-TEXNOLOGİYA»

İstiqamət: Yüksək potensiallı və əlverişsiz xarici şərait amillərinə davamlı sortlar yaratmaq, toxumçuluq işlərini elmi əsaslarla qurmaq, torpağın münbitliyini yaxşılaşdıran ekoloji təmiz və səmərəli becərmə texnologiyalarının işlənib hazırlanması

Problem 1: Genetik əsaslarla yüksək potensiallı və əlverişsiz xarici şərait amillərinə davamlı, yeni pambıq

sortlarının yaradılması və toxumçuluq işlərinin elmi əsaslarla qurulması

Problem üzrə 5 mövzuya aid 11 tədqiqat işi aparılır

Mövzu 1 Mövcud və mütərəqqi genetik üsullarla əməli seleksiya üçün zəngin başlanğıc material və donorlar yaradılması

Tədqiqat işləri: - Cografi uzaq və növarası hibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması və əməli seleksiyada istifadəsi; - Eksperimental mutagenez yolu ilə seleksiya üçün başlangıc

materialın yaradılması; - Pambığın dünya kolleksiyası genofondunun öyrənilməsi və

əməli seleksiya üçün əlverişli donorların secilməsi

Mövzu 2. Yüksək potensiallı, əlverişsiz xarici şəraitin törətdiyi streslərə, xüsusilə quraqlığa davamlı orta və zərif lifli sortların yaradılması

Tədqiqat işləri: - Lifin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun, toxumu yüksək yağlılığa malik tezyetişən orta lifli pambıq sortlarının yaradılması.

- Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması

Mövzu 3. Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yeni pambıq sortlarının sınağı

Tədqiqat işləri: - Yeni sortların ilkin sort sınağı - Yeni sortların müsabiqəli sort sınağı;

Mövzu 4. Toxumluq pambıq istehsalı üsüllarının mövcud təsərrüfat qurumları şəraitinə uygun təkmilləşdirilməsi

Tədqiqat işləri: - Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması

- Rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının elit toxumunun istehsalı üçün başlanğıc orijinal və super elit toxumunun hazırlanması;

Tədqiqat işləri: - Yeni pambıq sortları və seleksiya materialının infeksion fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə qarşı davamlılıq dərəcələrinin öyrənilməsi; - Müxtəlif aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən asılı olaraq pambıq sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə

dərəcələrinin öyrənilməsi

Problem 2. Ekoloji təmiz metodlarla torpağın münbitliyini yaxşılaşdıran və yüksək məhsul yetişdirilməsini təmin edən mütərəqqi texnologiyaların hazırlanması

Problem üzrə 4 mövzu, 9 tədqiqat işi aparılır

Mövzu 1. Məhsuldarlığın artırılması və torpagın münbitliyinin yaxşılaşmasını təmin edən mütərəqqi texnologiyaların işlənib

hazırlanması

Tədqiqat işləri: - Pambıq bitkisi və şəkər çuğundurunun payızlıq noxudla arpa qarışığı əkinlərinin dəyişdirilməsinin bitkilərin məhsuldarlığına təsiri

- Pambıq tarlalarında erkən payızda əkilmiş dənli paxlalı bitkilərin torpağın münbitliyinə və pambığın məhsuldarlığına təsiri

- Mineral gübrələr tətbiq etmədən pambığın məhsuldarlığının artırılması texnologiyasının hazırlanması

- Yeni rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının optimal aqrotexnologiyalarının öyrənilməsi

Mövzu 2. Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sisteminin işlənib hazırlanması

Tədqiqat işləri: - Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin dövriyyəsində pambıq bitkisinin differensial gubrələnmə sistemində optimal qidalanması

- Fasiləsiz pambıq əkinlərində mineral və üzvü gübrələrin norma və nisbətlərinin torpağın münbitliyinə və pambığın məhsuldarlığına təsiri

- Növbəli əkin sistemində təbii seolitin mineral gübrələrlə birlikdə tətbiqinin pambıq əkinlərində səmərəliliyi

Mövzu 3. Pambıq əkinlərində suya qənaət edici mütərəqqi suvarma rejimi və texnikasının

işlənib hazırlanması

Tədqiqat işləri: - Pambıq əkinlərində suya qənaət edilməsinə təminat verən sütut polimerinin torpağın su-fiziki xassələrinə təsiri - Torpaqda irriqasiya erroziyasının azaldılması üsüllarının öyrənilməsi

Mövzu 4. Hazırlanmış texnologiyaların və yaradılmış yeni sortların istehsalatda tətbiqi və təbliği

Pambıqçılığın davamlı və dinamik inkişafına təminat verən

kopmleks proqram hazırlamaq, bu sahədə bölgələrimizdə,

ölkəmizdə və dünyada mövcud problemlərin elmi əsaslarla

həllinə aid səviyyəli və geniş əhatəli araşdırmalar aparmaq,

işlənmiş elmi nailiyyətlərin, yeniliklərin və qabaqcıl təcrübənin

istehsalata intensiv tətbiqi və geniş yayılması üçün kənd

təsərrüfatı üzrə məşğul olan orqanlara lazımi elmi-metodiki

köməklik göstərmək, bu istiqamətdə çevik və ətraflı informasiya

məlumatı qurmaq. Pambıq əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı

istiqamətində bölgə, ölkə və dünya problemlərinin həll

edilməsinə yönəlmiş, müasir və keyfiyyətli araşdırmalar

aparmaq, elmi seminarlar təşkil etmək və universal məlumat

təcrübəsində iştirak etmək

MƏQSƏD

Pambıqçılığa aid informasiya texnologiyalarından yüksək səviyyədə istifadə edən elmi yeniliklərə və milli dəyərlərə diqqətlə yanaşan, pambıq əkinçıliyi, sənayesi və iqtisadi səmərəliliyi sahəsində əhatəli araşdırmalar aparan, pambıqçılıqda qarşıya çıxan problemlərin elmi əsaslarla həlli yolunu tapan yüksək intelektli, təşəbbüskar tədqiqatçılar yetişdirən səviyyəli elmi-tədqiqat ocağı kimi tanınmaq. İnformasiya texnologiyalarından yüksək səviyyədə istifadə edən, təşəbbüskar, yenilikçi və milli dəyərlərə hörmət edən, pambıq əkinçiliyi, sənayesi və iqtisadiyyatı sahəsində araşdırmalar aparan, problemlərin həlli yolunu tapan tədqiqatçılar yetişdirən pambıqçılıq sahəsində beynəlxalq bir institut olmaq.

İSTƏYİMİZ

ÖLKƏLƏR ARASI ƏLAQƏ

• Pambıqçılıq ölkələrindən bu sahəyə aid məlumatlar toplamaq və təhlil etmək (qiymətləndirmək);

• Pambıqçılığa aid araşdırmalar üzrə ölkələr arası əlaqələri təmin etmək;

• Əlaqəli layihələr hazırlanmasında və icrasında iştirak etmək;• Pambıq sortlarının, sort nümunələrinin və genetik

ehtiyatların qorunması, öyrənilməsi və səmərəli istıfadə olunmasına aid ölkələr arası əlaqəli tədqiqatlara qoşulmaq;

• Pambıqçılığın iqtisadi səmərəliliyinin artırılması istiqamətində tədqiqatlar aparmaq;

• Şöbə və laboratoriyaların infrastrukturunu inkişaf etdirmək, yaranacaq yeni strukturlara dəstək vermək;

• İnstitutun apardıgı yeni aktual mövzulara oxşar tədqiqatlarla məşğul olan elmi müəssisələrlə elmi əməkdaşlıq etmək.

REGİONAL VƏZİFƏLƏRREGİONAL VƏZİFƏLƏR

• Genetik ehtiyatların mühafizəsi və zənginləşdirilməsi;

• Pambıqçılığın inkişafına dair təbliğat aparılması;

• Bölgələrin torpaq-iqlim şəraitinə uyğun becərmə texnologiyasının tətbiqi;

• Xəstəliklərə davamlılığın öyrənilməsi;

• İstehsal olunan məhsulun kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsi;

• Sosial-iqtisadi mövzularda aparılan araşdırmalara aid bilgilər verilməsi və nümayiş xidmətləri;

• Eyni və yaxud oxşar bitkilərlə məşğul olan elmi müəssisələrlə iş birliyi qurmaq.

STRATEJİ MƏQSƏDLƏRİMİZ Qarşıya çıxan problemlərin səbəbini əsaslı müəyyənləşdirib düzgün qərar

verən təşəbbüskar və yüksək intelektli tədqiqatçıların yetişdirilməsinə şərait yaratmaq;

Pambıqçılıqda mövcud çatışmazlıqları günün tələblərinə uyğun nizamlamaq; Pambıqçılığın inkişafına təminat verən prioritet sahələrə aid tədqiqatları

gücləndirmək; Pambıçılıqla məşğul olan təşkilatlar və özəl sektorlarla iş birliyi və qarşılıqlı

əlaqə yaratmaq; Aparılacaq elmi araşdırmaları pambıqçılıqdakı problemlərin həlli

istiqamətində seçmək; Aparılacaq araşdırmalara aid əsaslı məlumat toplamaq; Pambıqçılığa aid aparılan tədqiqatların nəticələrinin bölgələrdəki təsərrüfat

qurumlarına çatdırmaq, yayımını təşkil etmək; Dövlətlərarası müştərək tədqiqatlar aparılması üçün lazımi infrastruktur və

iş birliyi yaratmaq; Ölkə və dövlətlər arası keçirilən simpozium və konfranslarda fəal iştirak

etmək; Əhatəli araşdırmalar aparmaq məqsədilə ölkə və dövlətlər arası əlaqələrdən

səmərəli istifadəni təmin etmək.

HƏDƏFLƏRİMİZ

Pambıqçılığın inkişafına aid aparılan tədqiqatlar və elmi təhlillərin

beynəlxalq standartlar səviyyəsində həyata keçirilməsi; Pambıqçılıqda aparılmış araşdırmaların, hazırlanmış texnologiyaların

və elmi yenilikləklərin kopmleks şəkildə səmərəli tətbiqini apara bilən

tədqiqatçılar yetişdirilməsi; Əkinçılık sistemində pambıqçılığa aid bütün problemlərin elmi əsaslarla

həll edilməsi; Ölkədə pambıqçılığın davamlı inkişaf etdirilməsi; Pambıqçılığın inkişafında xidmətlərinə görə beynəlxalq səviyyəli institut

kimi tanınması; Ölkədə və ölkələr arası pambıqçılıq üzrə bir elmi mərkəz mövqeyinə

qalxması; Bölgə və ölkədə pambıq istehsalı və sənayesinin müasir standartlara

uygun inkişaf etdirilməsi.

İNSTİTUTUN STRUKTURUDirektor

Elmi sura Mühasibatlıq

Elmi katib

Elmi işlər üzrə direktor müavini

Təsərrüfat işləri üzrə direktor müavini

Təsərrüfat bölməsiGenetika və genefond

laboratoriyası

Seleksiya şöbəsi

Texniki bitkilərin aqrotexnologiyası şöbəsi

Aqrokimya və torpağın münbitliyi şöbəsi

İnformasiya və tətbiq qrupu

Mil Təcrübə Stansiyası

Pambığın emalı sənayesi üzrə AzETPİ-nin filialı

Şirvan Təcrübə Stansiyası

Seleksiya və toxumçuluq şöbəsi

Aqrotexnologiya şöbəsi

Seleksiya və toxumçuluq şöbəsi

Aqrotexnologiya şöbəsi

Toxumçuluq şöbəsi

Bitki mühafizəsi şöbəsi

Suvarma şöbəsi

İNSTİTUTUN FƏALİYYƏT DAİRƏSI

Suvarmaşöbəsi

Direktor

Elmi şura Mühasibatlıq

Elmi katibElmi işlər üzrə

direktor müaviniTəsərrüfat işləri üzrə

direktor müavini Təsərrüfat bölməsi

Seleksiya şöbəsi

Genetika və genofond

laboratoriyası

Emal sənayesi üzrə filialı

İnformasiya və tətbiq şöbəsi

Regional Aqrar ElmMərkəzləri

Elit toxumçuluq təsərrüfatları

İstehsalat, fermer təsərrüfatları

AMEA-nın Genetik ehtiyatlar İnstitutu

İstehsalat, fermer təsərrüfatları

ADAU, AzETBMİ,İnstitutu

Texniki bitkilərin aqrotexnologiyası

şöbəsi

Respublika pambıq emalı müəssisələri

Elmi yeniliklərin istehsalata

tətbiqi və təbliği

Elmi yenikliklərin kütləvi mətbuatla

yayılması

Toxumçuluq laboratoriyası

Aqrokimya və torpağın münbitliyi

şöbəsi

Bitkimühafizəsi

şöbəsi

İDARƏETMƏ XİDMƏTLƏRİÜmumi idarəetmə xidmətləri Sayı Texniki xidmətlər Sayı

Direktor 1 Mühasibatlıq 4

Direktor müavinləri 2 Təsərrüfat şöbəsi 8

Elmi katib 1 Kompüter operatoru 3

Tədqiqatlar üzrə elmi rəhbər 8 Mühəndis 1

Tədqiqatçılar 42 Ambar müdiri 1

Kadr üzrə mütəxəssis 1 Gözətçi 4

Elmi sahə üzrə laborantlar 46 Xadimə 1

Sürücü 1 Fəhlə 2

Cəmi 98 24

İXTİSAS SAHƏLƏRİ

İxtisas sahələri

Genetika və genofond

Seleksiya

Aqrotexnologiya

Aqrokimya və torpağın münbitliyi İnformasiya və tətbiq

Toxumçuluq

Lifin texnologiyası

Suvarma

Bitki mühafizəsi

İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ

Genetika və genofond Seleksiya Toxumçuluq Aqrotexnologiya

Genetik üsüllarla əməli seleksiya üçün başlanğıç materiallar hazırlamaq

Pambığın dünya kolleksiya- sının genofondunu qorumaq,

saxlamaq

Genofondu introduksiya, yeni yaradılmış

nümunələrlə zənginləşdirmək

İstiqamətli seleksiya üçün başlanğıç material seçmək,

yaradıcı seleksiyaçılara tövsiyələr vermək

Ölkənin pambıqçılıq bölgələrinin torpaq-

iqlim şəraitinə uyğun yüksək poten- sialli və keyfiyyətli sortlar yaratmaq

Xəstəlik və zərərve-ricilərə,xarici

şəraitin törətdiyi streslərə davamlı sortlar yaratmaq

Təkrar səpin ehtimallarına görə

ultra tezyetişən sortlar yaratmaq

Yüksək potensiallı və keyfiyyətli lifə malik

sortlar yaratmaq ücün ənənəvi və mütərəqqi

seleksiya etmək

Pambıq toxumçuluğu işini təlimat əsasında düzgün qurulmasına

əməli-metodiki kömək göstərmək

Yaradılan yeni sortların ilkin toxumçuluq

işini qurmaq

İstehsalatda əkilən sortların hər il

orijinal və super elit toxum materialını

istehsal etməklə sort təzələməni təmin etmək

Yüksək və keyfiyyətli məhsul yetisdirilməsinə

aid mütərəqqi aqrotexnologiyalar

hazırlamaq

Məhsuldarlığın və torpağın münbitliyinin

artmasına təminat verən əlverişli sələf

bitkiləri secilməsi

Məhsulun artırılması və maya dəyərinin

azaldılmasına təminat verən becərmə

texnologıyaları hazırlamaq

İXTİSAS SAHƏLƏRİNİN VƏZİFƏLƏRİ

SuvarmaBitki

mühafizəsiAqrokimya və

torpağın münbitliyiİnformasıya və

tətbiq

Pambığın suya qənaətedici suvarma rejimi və

texnikasını təkmilləşdirmək

Pambıq sortlarının optimal suvarma

rejimlərini öyrənmək

Sortların və sort nümunələrinin

xəstəliklərə davamlılığını

öyrənmək

Müxtəlif aqrotexniki fonda zərəvericilərə

qarşı inteqrir mübarizə sistemini

təkmilləşdirmək

Pambıq bitkisinin optimal gubrələnmə sistemini öyrənmək

Məhsulun və torpağın münbitliyinin artmasına

təminat verən növbəli əkin sistemi hazırlamaq

Fasiləsiz pambıq əkinlərində torpağın

münbitliyini sabit saxlamaq

Ekoloji təmiz məhsul istehsalına nail olmaq

Elmi yenilikləkləri istehsalata intensiv

tətbiq etmək

Elmi nailiyyətlərin təbliğini gücləndirmək,

müxtəlif mətbuat vasitələrindən səmərəli

istifadə etmək

GENETİKANIN FƏALİYYƏT

İSTİQAMƏTLƏRİ

Genefondda pambığın G.hirsutum L. növünə

aid 772 ədəd, G.barbadense L. növünə aid 78

ədəd, cəmi 820 ədəd sort nümunələri öyrənilir

•Növarası, coğrafi uzaq, bekkross,

pilləli, mürəkəb hibridləşdirmə,

eksperimental mutagenez və

poliploidiya yolu ilə zəngin

başlangıc material yaratmaq,

•Yaradılmış yeni xətlərin, sortların,

nümunələrin elit bitkilərini seçmək

• Sortların, sort numunələrinin,

xətlərin sort təmizliyini qoruyub

saxlamaq

• Müxtəlif üsullarla əldə edilmiş başlanğıç

materialla

Pambıqçılıq bölgələrinin torpaq-iqlim

şəraitinə uyğun,

Vilt xəstəliyinə davamlı,

Yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq

potensialına malik yeni pambıq sortlarının

yaradılması

SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ

Mövcud və introduksiya

olunmuş yeni nümunələrdən

səmərəli istifadə

Uğurlu və məhsuldar nəticələr almaq üçün ölkə xaricindən və ölkə daxili mənbəələrdən gətirilmiş pambıq nümünələrinin biomorfoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətləri, pambığın hansı növünə uyğun genetik daşıyıcıları olması öyrənilir, hansı əlamətə görə hibridləşməyə cəlb olunmaları müəyyənləşdirilir

Əldə edilmiş başlanğıc

materialın biomorfoloji

və təsərrüfat qiymətli

əlamətlərinin sabit saxlanılması

Hibridləşdirmə

SELEKSİYAÇILARIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ

İntroduksiya olunmuş nümunələr

Sort, xətt və hibrid təbiətli formalar

Yeni sortlar yaradıldıqdan və qeydiyata alındıqdan sonra onların ilkin biomorfoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətlərini sabitsaxlamaqla elit bitkiləri seçilir, orijinal vəsuper elit toxum materialı hazırlanır

İnstitutun yeni sortları müvafiq sınaq mərhələlərini keçdikdən sonra müqayisəli qiymətlədirilərək perspektivli sayılırsa Seleksiya Nailiyyətlərinin sınağı vəmühafizəsi üzrə Dövlət Komissiyasınatəqdim edilir və sortun ilkin toxumçuluqişi qurulur.

Ənənəvi seleksiya metodları

Hibridləşdirmə

İntroduksiya olunmuş nümünələr

Sort, xətt və hibrid təbiətli formalar

Yeni sortlar, xətlər, formalar yaradılması üçün ənənəvi seleksiyaüsullarından əlavə daha zəngin başlanğıc material yaratmaq vəseleksiya prosesinin qısadılmasıüçün yeni mütərrəqi metodlardanistifadə edilir

Növ arası, coğrafi uzaq bekkross, pilləli, mürəkkəb hibridləşdirmə, eksperimentalmutagenez və poliploidiya yolu ilə zəngin

başlanğıc material yaratmaq

İntroduksiya yolu ilə genefondu zənginləşdirmək

Yaradılmış yeni xətlərin, sortların, nümunələrin elit bitkilərini seçmək

Sortların, sort nümunələrinin, xətlərin təmiz sortluluğunu mühafizə etmək

Müxtəlif üsüllarla əldə edilmiş başlanğıc

materialla pambıqcılıq bölgələrinin torpaq-

iqlim şəraitinə uyğun, vilt xəstəliyinə davamlı,

yüksək lif keyfiyyətinə və məhsuldarlıq

potensialına malik yeni pambıq sortlarının

yaradılması

Pambığın becərilməsi texnologiyası

Səpin üsülları

Bitki sıxlığı

Pambıq əkinlərində yüksək və keyfiyyətli məhsul yetişdirilməsinə, iqtisadi səmərəliliyin artırılmasına təminat verən optimal aqrotexniki becərmə texnologiyasını hazırlamaq, istehsalata verilən yeni sortların bioloji və morfolojixüsusiyyətlərinə uyğun aqrotexnologiyalar işləmək. Səpin sxemi, hektarda becərilən bitkisıxlığını sortların biomorfoloji xüsusiyyətləri və vegetasiya müddətləri ilə əlaqədarmüəyyənləşdirmək.

AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ

Bioloji üzvi əkinçilik

Məhsul yığımının və becərmənin mexanikləşdirilməsi

Mineral gübrələrdən istifadə etmədən torpağin münbitliyinin yaxşılaşmasına və yüksək məhsul yetişdirilməsinə təminatverən bioloji, üzvi əkinçiliyə aid mütərəqqiaqrotexnologiyalar hazırlamaq

Pambıq əkinlərində becərmələrin vəməhsul yığımının maksimummexanikləşdirilməsinə aid tədqiqatlar aparmaq, bu istiqamətdə mütərrəqqi texnologiyalar hazırlamaq

AQROTEXNOLOGİYANIN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ

TOXUMÇULUĞUN FƏALİYYƏT İSTİQAMƏTLƏRİ

Pambıq toxumçuluğunun qüvvədə olan təlimat əsasındadüzgün qurulması

Bütün sortların orijinalınınqorunub saxlanması

İstehsalatın yüksək reproduksiyalı və səpin keyfiyyətli toxumla təmin olunmasına əməli-metodiki köməklik göstərilməsi

Yeni sortların elit bitkilərini seçmək, toxumçuluq işini qurmaq, istehsalatda əkilən rayonlaşdırılmışsortların sort təzələnməsini təmin etmək üçün orijinal, super elit toxumlarını istehsal etmək; İstehsalatı yüksək reproduksiyalı elit, birinci və ikinci reproduksiyalı toxum materialı ilə təmin etmək; Pambıq bitkisinin toxumçuluq işinin sistemli işləməsinə nail olmaq, istehsalatda olan bütün sortların orijinalının sabit saxlanmasına və sistemli sort təzələmə üçün hər il sortların orijinal, super elit toxumunun hazırlanmasını təmin etmək.

AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN MÜNBİTLİYİNİN YAXŞILAŞDIRILMASI

Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sisteminin işlənib hazırlanması

• Pambıq-yonca-taxıl növbəli əkin dövriyyəsində pambıq bitkisinin differensial gübrələnmə sisteminə görə optimal qidalanması; • Fasiləsiz pambıq əkinlərində mineral və üzvi gübrələrin norma və nisbətlərinin torpağın münbitliyinə və pambığın məhsuldarlığına təsiri;

AQROKİMYA VƏ TORPAĞIN MÜNBİTLİYİ

Torpağın münbitliyini saxlamaqla yüksək məhsul yetişdirilməsini təmin edən səmərəli texnlogiyaların hazırlanması

• Növbəli əkin sistemində təbii seolitin mineral gübrələrlə birlikdə tətbiqinin pambıq əkinlərində səmərəliliyi

PAMBIQ BİTKİSİNİN OPTİMAL SUVARILMA REJİMİ

Pambıq əkinlərində suya qənaət edici mütərəqqi suvarma rejimi və texnikasının işlənib hazırlanması

• Pambıq əkinlərində suya qənaət edilməsinə təminat verən sütut polimerinin və təbii seolit mineralının torpağın su-fiziki xassələrinə təsiri;

• Torpaqda irriqasiya erroziyasının azaldılması üsüllarının öyrənilməsi

BİTKİ MÜHAFİZƏSİ

Pambıq bitkisininxəstəlikləri

Perspektiv və rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının, sort nümunələrinin infeksion fonda vilt və hommoz xəstəliklərinə yoluxmadərəcələrinin öyrənilməsi; Müxtəlif aqrotexniki fondan asılı olaraq sortların vilt xəstəliyinə yoluxma hədlərinin müəyyən edilməsi;

Pambığın zərərvericiləri

Perspektiv və rayonlaşdırılmış pambıq sortlarının zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcələrinin öyrənilməsi; Aqrotexniki fondan və sələf bitkilərindən asılı olaraq pambıq bitkisinin zərəvericələrlə sirayətlənmə dərəcələrinə görə qiymətləndirilməsi.

BİTKİ MÜHAFİZƏSİ

LİFİN TEXNOLOGİYASI

-Yaradılmış seleksiya materialının lifinin texnoloji keyfiyyət göstəriciləri; - Lifinin uzunluğu, bərkliyi, xətti sıxlığı, nisbi qırılma uzunluğunu öyrənməklə başlanğıc materialın hansı əlamətə görə perspektivli olması müəyyən edilir, həmin əlamətin sonrakı mərhələlərdə saxlanmasına çalışılır.

Yaradılmış yeni sorların, əldə edilmişmüxtəlif genotiplərin, başlanğıc seleksiya materialının, unikal hibrid formalarının, sort nümunələrinin liflərinin texnoloji keyfiyyətləri öyrənilərək yaradıcı seleksiyaaxtarışlarında istiqamətli işlənilir

İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ

Elmi yeniklərin tətbiqi və təbliği

Seminarlar vətarla günləri

• Hazırlanmış yeni texnologiyaların, yaradımış yeni sortların, qabaqçıl təcrübənin tətbiq və təbliğ edilməsi;• Elmi yenikiklərin istehsalata intensiv tətbiqi və təbliği üçün seminarlar və tarla günlərinin təşkili;• Elmi nailiyyətlərin təbliği üçün milli və beynəlxalq konfranslarda fəal iştirak edilməsi;• Elmi nailiyyətlərə aid bilgilərin artırılması və təlim kurslarının təşkiliBilgilərin

artırılması və təlim kursları

• Kütləvi mətbuat və metodik xidmətlərdən istifadə edilməsi;• Pambıqçılığa aid yeniliklər haqqında internet vasitəsilə məlumat toplanması;• Pambıqçılıq ölkələrinin elmi müəssisələri ilə iş birliyi qurulması üçün dövlət, nazirlik səviyyəsində aparılan müqavilələrdən istifadə edilməsi.

Mətbuat və media

xidmətləri

İnternet

İNFORMASİYA VƏ TƏTBİQ

SON 20 İLDƏ YEKUNLAŞMIŞ MÖVZULAR

Genetika və genofond, keçici

Seleksiya, keçici

Toxumçuluq, keçici

Aqrotexnologiya

Aqrokimya və torpağın münbitliyi, keçici

Suvarma

Bitki mühafizəsi, keçıci

4 mövzu üzrə 12 tədqiqat







DAVAM EDƏN MÖVZULAR

Seleksiya və toxumçuluq

Coğrafi uzaq və növ arasıhibridləşmə yolu ilə poliploid formaların alınması

Eksperimental mutagenez yolu ilə başlanğıc materialın yaradılması

Pambığın Dünya kolleksiyasınınöyrənilməsi və zənginləşdirilməsi

Yüksək potensiallı, əlverişsiz iqlimşəraitinə davamlı orta və zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması

Lifinin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun orta lifli pambıq sortlarının yaradılması

Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması

Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində yenipambıq sortlarının ilkin və müsabiqəli sort sınağı

Toxumluq pambıq istehsalı üsullarının təkmilləşdirilməsi

Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması

Rayonlaşdırılmış sortların orijinal və super elit toxumunun hazırlanması

Genetika

Mövcud və mütərəqqi genetiküsüllarla əməli seleksiya üçünbaşlanğıc materialın yaradılması



Pambığın Dünya kolleksiyasınınöyrənilməsi və zənginləşdirilməsi



Perspektivli pambıq sortlarının ilkin toxumçuluq işinin qurulması

Rayonlaşdırılmış sortların orijinal və super elit toxumunun hazırlanması

Genetika





Yüksək potensiallı, əlverişsiz iqlimşəraitinə davamlı orta və zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması

Lifinin keyfiyyəti IV və V tipə uyğun orta lifli pambıq sortlarının yaradılması

Tezyetişən zərif lifli pambıq sortlarının yaradılması



DAVAM EDƏN MÖVZULAR

Elmi yeniliklərin intensiv tətbiq edilməsi üçün mövcud imkanlardan istifadə edilməsi

Aqrotexnologiya, Suvarma, Bitki mühafizəsi

Məhsuldarlığın və torpağın münbit-liyini artıran mütərəqqi aqrotexnolo-giyalar hazırlanması

Pambığın əlverişli sıx səpin sistemininişlənməsi

Pambıq-taxıl və əlverişli siderat bitki növbələşməsi sisteminin işlənməsi

Pambığın optimal sayıla bilən səpin müddətlərinin öyrənilməsi

Pambıq əkinlərində suya, enerjiyə, əmək sərfinə qənaət edən, irriqasiyaerroziyasının azaldılmasına təminat verən aqrotexnologiyaların hazırlanması

Pambıq sortlarının, genofond nümu-nələrinin, seleksiya materialının xəs-təlik və zərərvericilərlə sirayətlənmədərəcəsinin öyrənilməsi və qiymət-ləndirilməsi

Aqrokimya

Pambıq bitkisinin optimal gübrələnmə sistemininişlənib hazırlanması

Pambıq-yonca-taxıl növbəliəkin sistemində pambığın optimal gübrələnməsi

Fasiləsiz pambıq əkinlərindəüzvi və mineral gübrələrinoptimal normalarının öyrənilməsi

Pambıq sortlarının, genofond nümunələrinin, seleksiya materialının xəstəlik və zərərvericilərlə sirayətlənmə dərəcəsinin öyrənilməsi vəqiymətləndirilməsi

İnformasiya və tətbiq

Elmi tədqiqatların isteh-salata intesiv tətbiqinin və təbliğinin təşkili

Elmi yeniliklərin təbliğiüçün sərgi, nümayiş,seminar, təlim, mətbuatxidmətlərindən istifadəedilməsi

TƏLƏBATA GÖRƏ İSTEHSAL

Başlanğıc toxum istehsalı

Sifariş əsasında toxum istehsalı

İnstitutda yaradılan yeni sortların ilkin toxumçuluqişləri qurulur, toxumçuluq işini davam etdirmək, sort sınaqları və tədqiqatlar üçün tələb olunan miqdarda orijinal, super elit və elit toxumu hazırlanır. Sortun rayonlaşdırılması ehtimalı yarandıqda həmin sortun elit toxumçuluq təsərrüfatını qurmaq üçün toxumçuluq işinin ayrı-ayrı mərhələləri üzrə tələb olunan həcmdə toxum materialı hazırlanır İstehsalatla əkilən rayonlaşdırılmış sortların başlanğıc təsərrüfat qiymətli göstəricilərini sabit saxlamaq və sort təzələməni düzgün aparmaq üçün hər il bütün sortlar üzrə elit toxumçuluq təsərrüfatlarına tələb olunan miqdarda orijinal, super elit və elit toxumu hazırlanır. İstehsalatın sifarişi əsasinda lazım olan sort üzrə elit və birinci reproduksiyalı toxum materialı hazırlanmasına riayət olunur.Yeni yaradılan və rayonlaşdırılmış sortların sort təmizliyinin təlimat əsasında 100% dərəcəsində saxlamaq üçün bütün sortların əkin sahələri bir-birindən mümkün ölçüdə təcrid olunmuş qaydada aparılır. Toxumçu mütəxəssislərin nəzarəti altında hər bir sort üzrə tədarük edilmiş orijinal, super elit, elit və birinci reproduksiyalı toxum materialı ayrı-ayrı qablaşdırılır, Xüsusi toxum ambarında saxlanılır və ilkin emal edilir.

İNSTİTUTDA YARADILAN PAMBIQ SORTLARI

Yaradıcı seleksiya axtarışları

Rayonlaşdırılmış pambıq sortları

Yaradıcı seleksiya işinin əsas istiqamətləri

Sort dəyişmə

Hazırda istehsalatda becərilən sortlar

1925-ci ildə yaradılan institutumuzun ilk fəaliyyəti dövrlərindən hal-hazıradək elmi axtarışların əsas istiqaməti respublikamızın torpaq-iqlim şəraitinə uyğun yerli aborigen pambıq sortları yaratmaqdır. Müxtəlif ənənəvi və mütərəqqi metodlardan istifadə etməklə AzETPİ-də yüzlərlə orta və zərif lifli pambıq sortları yaradılmış, bunlardan 2010-cu ilə kimi 39 pambıq sorturayonlaşdırılmışdır.Yaradıcı seleksiya işində əsas prioritet istiqamətlər:• Yüksək məhsuldarlıq potensiallı,• Yüksək lif keyfiyyətli,• Tezyetişənlik,• Xəstəlik və zərərvericilərə davamlı,• Əlverişli xarici şərait amillərinin törətdiyi streslərə, xüsusilə • quraqlığa davamlı,• Toxumunda yağlılıq faizi çox olan sortlar yaratmaq.Hal-hazıra kimi institutda yaradılan və xaricdən gətirilən sortlarılarespublikada 8 dəfə sort dəyişməsi aparılmışdır.

Yaradıcı seleksiya axtarışları

Rayonlaşdırılmış pambıq sortları

Yaradıcı seleksiya işinin əsas istiqamətləri

Sort dəyişmə

Hazırda istehsalatda becərilən sortlar

Hazırda istehsalatda becərilən sortlar:

AzNİXİ-195, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, AP-317, 1995-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-2, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-8, 2003-cü ildə rayonlaşdırılmışdır, Maraş, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Antep, 2005-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Ağ qızıl, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-80, 2007-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-78, 2008-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-110, 2009-ci ildə rayonlaşdırılmışdır, Gəncə-103, 2010-cu ildə rayonlaşdırılmışdır,

HAZIRDA İSTEHSALATDA BECƏRİLƏN YERLİ ABORİGEN PAMBIQ SORTLARI

AzNİXİ-195

Rayonlaşdırıb – 1998-ci ilMəhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/hVegetasiya müddəti – 123 günLif çıxımı – 35.6%Lifin uzunluğu – 35,0 mmQırılma yükü – 4.9 q.q.Xətti sıxlığı – 6000 m/teksNisbi qırılma uzunluğu-29.4 q.q./teksTipi – IVViltə davamlılığı – 18.0%

Gəncə-2

Rayonlaşdırıb – 2003-cü ilMəhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/hVegetasiya müddəti – 134 günLif çıxımı – 37.7%Lifin uzunluğu – 36.1 mmQırılma yükü – 5.0 q.q.Xətti sıxlığı – 5930 m/teksNisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teksTipi – IVViltə davamlılığı – 26.5%

Gəncə-8

Rayonlaşdırıb – 2003-cü ilMəhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/hVegetasiya müddəti – 134 günLif çıxımı – 36.1%Uzunluğu – 34.4 mmQırılma yükü – 4.7 q.q.Xətti sıxlığı – 6320 m/teksNisbi qırılma uzunluğu-29.6 q.q./teksTipi – IVViltə davamlılığı – 26.7%

SON İLLƏRDƏ RAYONLAŞDIRILMIŞ AzETPİ-nin PAMBIQ SORTLARI

Gəncə-78


Gəncə-80


HAZIRDA İSTEHSALATDA BECƏRİLƏN YERLİ ABORİGEN PAMBIQ SORTLARI


Gəncə-103

Rayonlaşdırıb – 2010-cu ilMəhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/hVegetasiya müddəti – 127 günLif çıxımı – 39.1%Lifin uzunluğu – 35,7 mmQırılma yükü – 4.8 q.q.Xətti sıxlığı – 5943 m/teksNisbi qırılma uzunluğu-28.2 q.q./teksTipi – IVViltə davamlılığı – 9.9%

Gəncə-110

Rayonlaşdırıb – 2009-cu ilMəhsuldarlıq potensialı – 50-55 s/hVegetasiya müddəti – 127 günLif çıxımı – 38.5%Lifin uzunluğu – 36.1 mmQırılma yükü – 4.9 q.q.Xətti sıxlığı – 5910 m/teksNisbi qırılma uzunluğu - 29.1 q.q./teksTipi – IV Viltə davamlılığı – 9.1%


Yaradıcı qrup institutun bütün kollektivinə, şöbə və laboratoriya müdirlərinə, aparıcı, böyük və kiçik elmi işçilərə, laborant və bütün texniki işçilərə göstərdiyi köməyə və dəstəyə görə minnətdarlığını bildirir

Slayda quruluş verdi:

Kazımov Nazim Nadir oğlu

elmi işlər üzrə direktor müavini,

biologiya üzrə fəlsəfə doktoru

İnformasiya dəstəyi

İnformasiya və tətbiq şöbəsi :

Slaydın quruluşu üzrə asistent

Məmmədova Lamiyyə Müzəffər qızı

tərcüməçi-mütəxəssis

Slaydın yaradıcısı: (tərtibat, dizayn və səs effekti)

Kərəvəliyev Ramiq Emil oğlu,

böyük elmi işçi

Kompüter yazısı:

Hüseynova Ayşən Rafiq qızı,

kompüter əməliyyatçısı

Ümumi rəhbər:

Aslanov Həsənəli Əsəd oğlu,

AzETPİ-nin direktoru

aqrar elmləri doktoru

DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ

TƏŞƏKKÜR EDİRİK

azƏrbaycan elmİ-tƏdqİqat pambiqÇiliq İnstİtutu (azetpİ)

Documents