azərbaycan dövlət aqrar universiteti
DESCRIPTION
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti. Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z. Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv Mühazirələr... (Bakalavrlar üçün). Gəncə 2009. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Azərbaycan Dövlət Aqrar UniversitetiAzərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Gəncə 2009
Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv
Mühazirələr...(Bakalavrlar üçün)
Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z
Azərbaycan XIX əsrin birinci yarısındaAzərbaycan XIX əsrin birinci yarısında.. Azərbaycanın Rusiya və İran arasında Azərbaycanın Rusiya və İran arasında
bölüşdürülməsi.bölüşdürülməsi.
Plan
• Rusiyanın Azərbaycanın Şimal torpaqlarının tutması.Car-Balakən və Gəncənin işğalı.
• Birinci Rusiya-İran savaşı.Gülüstan müqaviləsi.
• İkinci Rusiya ilə İran savaşı.1828-ci il Türkmənçay müqaviləsi.
XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəlində Azərbaycanın daxili və xarici siyasi vəziyyəti
Vahid Azərbaycan dövlətinin olmaması
Ölkənin sosial-iqtisadigeriliyi
Xariciistilalar
- Ayrı-ayrı xanlıqların hakimlərinin yalnız öz xanlığını qorumaq cəhdləri
- Bir-birilərinə güzəştə getməmələri
Azərbaycana göz tikmiş İran,Türkiyə və Rusiyanın
hərbi planlarına qarşı dura biləcək vahid
qüvvə yox idi.
Rusiyanın Cənubi Qafqazla bağlı siyasəti
Yeni torpaqlar zəbt etmək,Rusiya bazarı üçün xammal
mənbəyi və satış bazarıəldə etmək
Qafqaz təkcə iqtisadi deyil,hərbi cəhətdən yeni istinadgah
qazanacağına əminlik
Xəzəri daxili dənizə çevirmək,Qafqazı zəbt etməklə cənuba
yol açmaq
Qərbi Avropa Dövlətləri.
İngiltərə və Fransanın mövqeyi
Onlar çar Rusiyanın qəsbikarlıq planlarını diqqətlə izləyir və İranı Rusiyaya qarşı silahlandırmaq istəyir.
Şərqə münasibətdə hiyləgər siyasət yeridən İngiltərə höküməti1800-ci ildə İranla siyasi-iqtisadi
müqavilələr bağlamışdır.
İranın hər hansı bir dövlətin hücumuna məruz qaldığı təqdirdə
onu silah və hərbi müşavirlə təmin etməli
İşğalın başlanması
1801-ci il sentyabrn 1-də
Rusiya imperatoru I Aleksandr Şərqi Gürcüstanı Rusiyaya
birləşdirilməsi haqqında manifest verdi.
Şərqi Gürcüstanla birlikdə Qazax və Şəmsəddil
sultanlıqlarıda Rusiyanın tərkibinə qatıldı.Bununla da
Azərbaycan torpaqlarınınRusiya tərəfindən işğalının
əsası qoyuldu.
1802 ci ildə dekabrın 26 da Rusiya ilə Quba,Dərbənd və Lənkaran xanları,Həmçinin TərkiŞamxalı və QaraqaytaqUsmisi arasında Georgivski müqaviləsi bağlandı.
Müqaviləni imzalayanlar:•Rusiyanın himayəsinə qəbulolunurlar.•İran hücum edəcəyi halda birgə çıxış etməli idilər.•Cənubi Qafqazda ticarətingenişlənməsi.•Xəzər dənizdə dənizçiliyin inkişaf•Etdirilməsini nəzərdə tuturdular.
Şərqi Gürcüstan tutulandan sonra ilk hədəf Car-Balakən oldu.1803-cü ildə (mart ayında)rus qoşunları Alazan(Qanıx)çayı keçidində baş verən döyüşdə Balakən ələ keçirildi.
1803-cü ildə aprelin 12-də TiflisdəCar-Balakən camaatlığı ilə Rusiya
arasında “Andlı öhdəlik”imzalandı
Öhdəliyə görə:•Car-Balakən əhalisi Rusiya xəzinəsinə ipəklə xərac ödəməli (220 növ ipək)
•Carlılar sədaqət əlaməti olaraq Tiflisə əmanət (girov)verməli.
•Car-Balakən ərazisindərus qoşunları yerləşdirilməli idi
Bu şərtlər yerinə yetrilmədiyinə görə rus ordusu 1804-cü ildə Cara soxuldu və onu yandırdı.General Qulyanov öldürüldü.
Gəncənin işğalı
Sisianovun hədələyici məktublarıCavad Xanın cavab
məktubu.
1803-cü ildə fevralın 25-də.1803-cü ildə noyabrın29-da1803-cü ildə dekabrda təslim olmaq haqda.
“ Mənimlə müharibə etmək fikrinə düşmüsənsə,mən
hazır.Uğur isə allahın əlindədir”
1804-cü il yanvarın 3-də Gəncə işğal olundu.
Qeyri-bərabər döyüşdə Cavad Xan və oğlu Hüseyinqulu xan öldürüldü.
Gəncənin adı dəyişdirildi.
Şəhər inzibati Dairəyə çevrildiÇar I Aleksandrın
arvadının şərəfinə Yelizavetpol adlandırıldı
“Gəncə” sözünü işlədənlər Bir gümüş manat cərimə
verməli idi.
Gəncənin Rusiya tərəfindən işğalı nəticəsində
Azəbaycanın digər xanlıqlarının dataleyi həll olundu
Azərbaycanın digər Cənub bölgələrinədə
yol açıldı.
Gürcüstanın şərq sahələrinin təhlükəsizliyi təmin olundu.
Rus qoşunlarının Xəzər sahillərinə çıxıb,Həştərxanla əlaqə yaratmasına imkan yaradır.
Birinci Rusiya-İran müharibəsi
1804-cü il may ayındaİran rus qoşunlarınınCənubi Qafqazdançıxarılmasını tələb
etdi.
•Tərəflər arasında ilk döyüş 1804-cü il iyulun 27-də Üçmüədzin yaxınlığında•İkinci döyüş İrəvan yaxınlı-ğında –Qəmərli kəndində•Hər iki döyüş rus ordusunun məğlubiyyəti ilə qurtardı.Rədd cavabı alan
İran iyunun 16-da müharibəyə başladı
1805-ci il Kürəkçay müqaviləsi
May ayının 14-də Rusiya iləQarabağ xanlığı arasında
11 maddədən ibarətmüqavilə.
May ayının 21-də Rusiya ilə Şəki xanlığı arasında Kürəkçaymüqaviləsinin təkrarı imzalandı
Müqaviləyə görə
1. Qarabağ xanlığı Rusiya təbəəliyinə qəbul olundu.2. Daxili siyasətdə müstəqilliyini saxlayan xanlıq xaricisiyasət hüququndan məhrum edilirdi.3. Xanlıq hər il Rusiya xəzinəsinə 8 min çervon bac verməli idi.4. Şuşada rus qoşunu yerləşdirilməli idi.
1806-ci ildə artıq Azərbaycanın şimal bölgəsi rus ordusu tərəfindən işğal olunmuşdu.
1805-ci il dekabrın 27-də Şamaxı.1806-cı il iyununda Dərbəndi.1806-cı il oktyabrında Bakını.1806-cı il oktyabrında Şəkini işğal etdilər.Rusiya -1806-cı ilin sentyabrında Fətəli şah
Qacarın sülh təklifini rədd etdi. Fransa və İngiltərədən kömək alan Osmanlı
dövləti1806-cı ildə Rusiyaya müharibə elan etdi.1807-ci ildə Gümrü yaxınlığındakı döyüşdə Osmanlı ordusu məğlub oldu.
1812-ci il Buxarest sülhü
Osmanlıların Cənubi Qafqazın böyük hissəsinin Rusiya tərəfindən işğal olunmasını təsdiq etdi.
1812-ci il Aslandüz və Lənkəran döyüşü.
İran qoşunu məğlub olduRus ordusu Lənkəran qalasını
ələ keçirdi
Bu döyüşlər Rus-İran müharibəsinin taleyini həll etdi
Gülüstan sülhü (1813-cü il 12 oktyabr)
Müqavilənin şərtləri
1. İrəvan və Naxçivan xanlıqlarından başqa,Şimal xanlıqları(Gəncə, Qarabağ, Şəki, Şamaxı, Dərbənd, Bakı, Quba vəLənkəran),həmçinin Şərqi Gürcüstan və Dağıstan Rusiyanın tərkibinə keçdi.2. Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnızRusiyaya verildi.3. Rusiya tacirlərinin İranla ticarətində 5%-lik kömrük tarifi müəyyən olundu.4. İran ərazisində rus tacirləri daxili gömrük rüsumlarıödəmədən azad edilirdilər.
Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölüşdürülməsinin Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölüşdürülməsinin
ikinci mərhələsi.İkinci Rus-iran müharibəsiikinci mərhələsi.İkinci Rus-iran müharibəsi
1814-cü il Tehran sazişi.
Rusiyaya qarşı yönəlmişİngiltərə -İran sazişi
Sazişdə İran tərəfi öz sərhədləritərəfindən Hindistanın təhlükəsizliyini təmin etməli.
İngiltərə isə 1809-cu il İran-ingilissazişi ilə müəyyən edilmişməbləğdə maliyyə və hərbi yardım verməyi öhdəsinə götürdü.
1823-cü il İranla Türkiyə arasında Əməkdaşlıqmüqaviləsi bağlandı.
Şimali Qafqazda Dağlıxalqlara qarşı müharibə
aparan Rusiya İranlamüharibədən çəkindi.
Rusiya Qarabağın və Lənkə-ran xanlığının bir hissəsini
İrana güzəştə getməyə hazır olduğunu bildirir.
İkinci Rus-İran müharibəsi 1826-сı il iyulun 19-da başladı.əsas hücum hedəfi
Qarabağ Gəncə
- 1826 cı il sentyabrın 3-də Şəmkir döyüşü.
- 1826-cı il sentyabrın 13-də Gəncə döyüşü.
Gəncə döyüşü müharibənin müqəddəratını həll etdi.
1827-ci il hərbi əməliyyatıqarşısına iki vəzifə qoydu
Naxçıvan xanlığını işğal etmək.1827-ci ildə işğal edildi.
İrəvan xanlığını işğal etmək.1827-ci il Cavanbulaq döyüşüAbbasabad və Sərdarabad
qalası tutuldu.
Bu qələbədən sonra Azərbaycanın cənubuna yol açılmış oldu.
Mərənd,Xoy,TəbrizRusların əlinə keçir
1828-ci ilin yanvarındaUrmiya,fevralında isə Ərdəbil işğal
olundu.
Türkmənçay sülhü1828 ci il fevralın 10
16 maddədən ibarət sülh müqaviləsinə görə.
1.İran Rusiyaya 20 milyon manat gümüş məbləğində təminat ödəyənə kimi Cənubi Azərbaycan rus
qoşunlarının işğal altında qalmalı idi. 2. İran tərəfi əvvəllər Rusiya tərəfindən işğal olunmuş xanlıqlarla yanaşı,İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının Rusiyanın tərkibinə keçməsinə razılıq verdi. 3. Xəzər dənizi Rusiyanın daxili dənizinə çevrildi və
bu dənizdə hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnız Rusiyaya verildi.
4. 15-ci maddəyə əsasən İrandan Cənubi Qafqaza erməni ailələri köçürülməli idi.
Türkmənçay sülh müqaviləsi ilə XIX əsrin əvvəllərində baş vermiş Rusiya-İran
müharibəsinə son qoyuldu
Cənubi Azərbaycan torpaqlarıİranın tərkibinə qatıldı
Şimali Azərbaycan Rusiya imperyasının xammal
mənbəyi və satış bazarına çevrildi
1828-ci ildə Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarıləğv edildi,onların ərazisində
“Erməni vilatəti” yaradıldı.