HßÂÂÀ ABDULLAYEVA

AZßRBAYCAN DÈLÈ

2Ömumtÿhsil mÿktÿblÿrinin 2-ci sinfi ö÷ön

Azÿrbaycan dili (dþvlÿt dili) fÿnni özrÿ dÿrsliyin metodik vÿsaiti

Bu nÿørlÿ baülû irad vÿ tÿkliflÿrinizikovserneshriyyat@gmail.com vÿ derslik@edu.gov.az

elektron önvanlarûna gþndÿrmÿyiniz xahiø olunur.ßmÿkdaølûüûnûz ö÷ön ÿvvÿlcÿdÿn tÿøÿkkör edirik!

“KЮВСЯР” НЯШРИЙЙАТЫBAKI – 2018

Ì Ö Í Ä ß Ð È Ú À Ò

Ý È Ð È Ø ................................................................................................................. 31-úè âÿ 2-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: Ýÿëèí äàíûøàã! ..................................................................143-úö âÿ 4-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [À] ñÿñè âÿ «À» ùÿðôè .......................................................165-úè âÿ 6-úû äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Í] ñÿñè âÿ «Í» ùÿðôè .........................................................197-úè âÿ 8-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [ß] ñÿñè âÿ «ß» ùÿðôè .........................................................229-úó âÿ 10-úó äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ò] ñÿñè âÿ «Ò» ùÿðôè ......................................................2611-úè âÿ 12-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Á] ñÿñè âÿ «Á» ùÿðôè ......................................................3013-úö âÿ 14-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ó] ñÿñè âÿ «Ó» ùÿðôè ....................................................3415-úè âÿ 16-úû äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ë] ñÿñè âÿ «Ë» ùÿðôè ......................................................3817-úè âÿ 18-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ì] ñÿñè âÿ «Ì» ùÿðôè .....................................................4219-úó âÿ 20-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ð] ñÿñè âÿ «Ð» ùÿðôè .....................................................4521-úè âÿ 22-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [È] ñÿñè âÿ «È» ùÿðôè, [Û] ñÿñè âÿ «Û» ùÿðôè ...........................4923-úö âÿ 24-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ä] ñÿñè âÿ «Ä» ùÿðôè ....................................................5025-úè äÿðñ. Ìþâçó: [Ê], [Ê’] ñÿñè âÿ «Ê» ùÿðôè .............................................................5226-úû äÿðñ. Ìþâçó: [Î] ñÿñè âÿ «Î» ùÿðôè .....................................................................5327-úè âÿ 28-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ý] ñÿñè âÿ «Ý» ùÿðôè ......................................................5429-úó âÿ 30-úó äÿðñëÿð. Ìþâçó: [É] ñÿñè âÿ «É» ùÿðôè ....................................................5631-úö âÿ 32-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ç] ñÿñè âÿ «Ç» ùÿðôè .....................................................5833-úö âÿ 34-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Õ] ñÿñè âÿ «Õ» ùÿðôè ....................................................6035-úè âÿ 36-úû äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ã] ñÿñè âÿ «Ã» ùÿðôè ......................................................6137-úè âÿ 38-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ô] ñÿñè âÿ «Ô» ùÿðôè ......................................................6339-úó äÿðñ. Ìþâçó: [Ñ] ñÿñè âÿ «Ñ» ùÿðôè .....................................................................6540-úû âÿ 41-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ø] ñÿñè âÿ «Ø» ùÿðôè .......................................................6642-úè âÿ 43-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ö] ñÿñè âÿ «Ö» ùÿðôè .....................................................6844-úö âÿ 45-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ú] ñÿñè âÿ «Ú» ùÿðôè .....................................................7046-úû âÿ 47-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [×] ñÿñè âÿ «×» ùÿðôè ......................................................7248-úè âÿ 49-úó äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Å] ñÿñè âÿ «Å» ùÿðôè .....................................................7350-úè âÿ 51-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Â] ñÿñè âÿ «Â» ùÿðôè ......................................................7552-úè âÿ 53-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Þ] ñÿñè âÿ «Þþ» ùÿðôè ....................................................7754-úö âÿ 55-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ü] ñÿñè âÿ «Ü» ùÿðôè .....................................................7956-úû âÿ 57-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ù] ñÿñè âÿ «Ù» ùÿðôè .....................................................8158-úè âÿ 59-úó äÿðñëÿð. Ìþâçó: [Ï] ñÿñè âÿ «Ï» ùÿðôè .....................................................8360-úû äÿðñ. Ìþâçó: [J] ñÿñè âÿ «Æ» ùÿðôè ......................................................................8561-úè âÿ 62-úè äÿðñëÿð. Ìþâçó: Ìÿíèì Âÿòÿíèì .............................................................8663-úö âÿ 64-úö äÿðñëÿð. Ìþâçó: Èë ÿðçèíäÿ êå÷èëÿíëÿðèí òÿêðàðû âÿ öìóìèëÿøäèðèëìÿñè ..........87Yekun qiymÿtëÿíäèðìÿ tåñòëÿðè ..................................................................................89ßëàâÿ îõó ìàòåðèàëëàðû ..............................................................................................92ßäÿáèééàò ñèéàùûñû ...................................................................................................95

Äÿðñëèêäÿ èñtèôàäÿ îëóímóø øÿðtè èøàðÿëÿð:

* - äèëè ïðàêtèê úÿùÿtäÿí áèëÿíëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ tótóëmóø äèäàêtèê matåðèàëëàðû fÿrqlÿndirir;

.. - ÷àëûømàíûí mÿtíèíäÿ áóðàõûëmûø ùÿðô âÿ éà øÿêèë÷ènin yerindÿ iølÿnir;

– - ÷àëûømàíûí mÿtíèíäÿ áóðàõûëmûø ñþçëÿðin yerindÿ iølÿnir;

- ÷alûømalara aid ÿlavÿ tapøûrûqlarû fÿrqlÿndirir;

- sàèò ñÿñëÿðèí éåðèíäÿ èøëÿíèð;

- sàìèò ñÿñëÿðèí éåðèíäÿ èøëÿíèð.

? - ìÿòíÿ àèä òàïøûðûãëàðà èøàðÿ åäèð.

3

Ý È Ð È ØÀçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà öìóìè îðòà òÿùñèëèí Êîíñåïñèéàñû (Ìèëëè Êóðèêóëóìó) ÿñàñûíäà ùàçûðëàí-

ìûø âÿ 2007-úè èëèí èéóëóíäà òÿñäèã îëóíìóø, ÷ÿð÷èâÿ ñÿíÿäè êèìè êîíñåïòóàë õàðàêòåð äàøûéàí «Òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðè ö÷öí Àçÿðáàéúàí äèëè êóðèêóëóìó» áó ôÿíí öçðÿ òÿëèì íÿòèúÿëÿðè, ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðû, òÿëèì ñòðàòåýèéàëàðû vÿ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ìÿñÿëÿëÿðèíè ÿùàòÿ åòìÿêëÿ áöòöí ôÿàëèééÿò-ëÿðèí ÿñàñûíû òÿøêèë åäèð. Êóðèêóëóìäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðû âÿ áöòöí ôÿàëèééÿòëÿð (òÿëèì ñòðàòåýèéàëàðû âÿ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ìÿñÿëÿëÿðè) øÿõñèééÿòéþíöìëö òÿùñèë ñèñòåìèíèí ÿñàñ ïðèíñèïëÿðèíÿ (øàýèðä-éþíöìëöëöê, èíêèøàôéþíöìëöëöê, òÿëèìäÿ áÿðàáÿð èìêàíëàðûí éàðàäûëìàñû, ôÿàëèééÿòèí ñòèìóëëàøäûðûëìàñû âÿ ñ.) óéüóí îëàðàã øà ýèðäëÿðèí öìóìè èíêèøàôûíà éþíÿëäèëèð.

Òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðè ö÷öí Àçÿðáàéúàí äèëè êóðèêóëóìó äþâ ëÿò äèëè êèìè Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿíèëìÿñèíèí ìÿãñÿä âÿ âÿçèôÿëÿðèíè, èñòèãàìÿòèíè ìöÿééÿí åò ìÿêëÿ ìöÿëëèìëÿðèí, øà-ýèðäëÿðèí, èäàðÿåòìÿ âÿ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ èëÿ ìÿøüóë îëàíëàðûí ôÿàëèééÿòèíè èñòèãàìÿòëÿíäèðèð.

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñûíûí òÿëÿáëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã äþâëÿò, îðòà öìóìòÿùñèë ìÿê-òÿá ëÿðèíäÿ, î úöìëÿäÿí òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí îðòà öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè òÿäðè-ñèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿêëÿ äþâëÿò äèëè êèìè, áó äèëèí þéðÿíèëìÿñèíÿ øÿðàèòè òÿìèí åäèð.

Òÿëèì digÿr äèëlÿräÿ àïàðûëàí îðòà öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ øàýèðäëÿð äþâëÿò äèëèíèí þéðÿíèëìÿñèíÿ éàðàäûëìûø èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äèíëÿéèá-àíëàìà, äàíûøìà, îõó âÿ éàçû öçðÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàðà éèéÿëÿíèð, úÿìèééÿò ùÿéàòûíûí ìöõòÿëèô ñàùÿëÿðèíäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿê ö÷öí çÿðóðè íèòã âÿðäèøëÿðè ãàçàíûðëàð.

Bu ìÿêòÿáëÿðäÿ øàýèðäëÿð äþâëÿò äèëè êèìè Àçÿðáàéúàí äèëèíè þéðÿíìÿêëÿ íÿèíêè éàë íûç áó äèëäÿ ìöõòÿ-ëèô ìÿíáÿëÿðäÿí èíôîðìàñèéà ÿëäÿ åòìÿê, ôÿ àëèééÿò ñàùÿñèíè òÿêìèëëÿøäèðìÿê, öìóìè ùÿ éàòè áàúàðûãëàð ÿëäÿ åòìÿê èìêàíëàðûíû ýå íèøëÿíäèðèð, åéíè çàìàíäà, äöíéàäà ýåíèø éàéûëìûø òöðê äèëëÿðèíÿ áÿ ëÿä îëóð, òöðêäèëëè þë êÿëÿðäÿ äÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿê ö÷öí ÿëàãÿ âÿ öíñèééÿò áàúàðûãëàðûíà (êîììóíèêàòèâ) ñà ùèá îëóðëàð.

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ îëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ äþâëÿò äèëè êèìè Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíèí ìÿãñÿäè ìÿùç áó èìêàíëà ðû ðåàëëàøäûðìàã – øàýèðäëÿðäÿ äèíëÿéèá-àíëàìà, äàíûøìà, îõó âÿ éàçû öçðÿ ìöâàôèã áàðàúûãëàð ôîð-ìàëàøäûðìàã ëà îíëàðûí íèòãèíè èíêèøàô åòäèðìÿêäÿí èáà ðÿò äèð.

Áó ìÿãñÿäèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí îðòà òÿùñèëèí ìöõòÿëèô ïèëëÿëÿðèíäÿ áèð ñûðà âÿçèôÿëÿðèí ùÿéàòà êå ÷è ðèë-ìÿ ñè íÿçÿðäÿ òóòóëóð êè, áóíëàðäàí èáòèäàè òÿùñèë ïèëëÿñèíäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè çÿðóðè îëàíëàð àøàüûäàêû ëàð äûð:

— Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí, ÷îõèøëÿê ñþçëÿðèí, ñþç áèðëÿøìÿñè âÿ úöìëÿ ìîäåëëÿðèíèí, ÿí çÿðóðè íèòã åòèêåò-ëÿðèíèí, òÿëÿôôöç âÿ éàçû ãàéäàëàðûíûí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê;

— øàýèðäëÿðäÿ äèíëÿéèá-àíëàìà, ñöðÿòëè îõó, èëêèí øèôàùè íèòã âÿ òÿðúöìÿ áàúà ðûã ëàðû ôîðìàëàøäûðìàã.Êóðèêóëóìäà òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿê òÿáëÿðè ö÷öí Àçÿð áàé úàí äèëè òÿëèìèíèí

ìÿçìóíó öçðÿ «Öìóìè òÿëèì íÿòèúÿëÿ ðè» (1.1.), «Ìÿçìóí õÿòëÿðè» (1.2.), «Ìÿçìóí ñòàí äàðòëàðû (1.4.) ìöÿééÿíëÿøäèðèë ìèø äèð. 2-úè siniflÿrdÿ òÿäðèñ èøèíè ïëàíëàø äû ðàí ìöÿëëèìëÿðèí òÿëÿáàòûíû íÿçÿðÿ àëàðàã áóðàäà èáòèäàè òÿùñèë ïèëëÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí ìÿç ìóíó (2-úè ñèíèô öçðÿ) âåðìÿéè ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàá åäèðèê.

ÒßËÈÌ ÄÈÝßÐ ÄÈËËßÐÄß ÎËÀÍ ÖÌÓÌÒßÙÑÈË ÌßÊÒßÁËßÐÈ Ö×ÖÍ

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÈËÈ ÒßËÈÌÈÍÈÍ ÌßÇÌÓÍÓ

1.1. ÖÌÓÌÈ ÒßËÈÌ ÍßÒÈÚßËßÐÈ

Èáòèäàè òÿùñèë ïèëëÿñè (Û-ÛÂ ñèíèôëÿð) öçðÿ øàýèðä:

äèíëÿäèéè ôèêèðëÿðÿ ìöíàñèáÿò áèëäèðèð;

êè÷èêùÿúìëè ìÿòíëÿðè ñöðÿòëè âÿ äöçýöí îõóéóð, ìÿçìóíóíó èçàù åäèð;

ñþç áèðëÿøìÿñè âÿ úöìëÿ íöìóíÿëÿðèíäÿí, çÿðóðè òÿëÿôôöç âÿ éàçû ãàéäàëàðûíäàí èñ òè ôàäÿ åäÿðÿê êè÷èêùÿúìëè øèôàùè âÿ éàçûëû ìÿòíëÿð ãóðóð âÿ òÿðúöìÿ åäèð;

ìöøàùèäÿ åòäèéè øÿêèë âÿ èëëöñòðàñèéàëàðûí ìÿçìóí âÿ ÿëàìÿòëÿðèíè òÿñâèð åäèð;

ìÿëóìàò õàðàêòåðëè êè÷èê ìÿòíëÿðè ëöüÿò âàñèòÿñèëÿ àíà äèëèíÿ âÿ ÿêñèíÿ òÿðúöìÿ åäèð.

1.2. ÌßÇÌÓÍ ÕßÒËßÐÈ

Ôÿíí öçðÿ ìÿãñÿä âÿ âÿçèôÿëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ö÷öí àøàüûäàêû ìÿçìóí õÿòëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðè-ëèð:

dèíëÿéèá-àíëàìà; dàíûøìà; oõó; yàçû;

1.3. ÈÁÒÈÄÀÈ ÒßÙÑÈË ÏÈËËßÑÈÍÄß ÌßÇÌÓÍ ÕßÒËßÐÈ ÖÇÐß ÒßËÈÌ ÍßÒÈÚßËß ÐÈ

Äèíëÿéèá-àíëàìà

Øàýèðä:

äàíûøàíû äèíëÿéèð âÿ îíà ìöíàñèáÿò áèëäèðèð; íèòã ñÿñëÿðèíè, ñþç âÿ úöìëÿëÿðè ôÿðãëÿíäèðèð;

4

ñàäÿ øèôàùè ìöðàúèÿòëÿðè äèíëÿéèð âÿ îíà ìöíàñèáÿò áèëäèðèð; äèíëÿäèéè êè÷èêùÿúìëè ìÿòíëÿðè (ùåêàéÿ, íàüûë, øåèð, òàïìàúà âÿ ñ.) àíëàäûüûíû íö ìà éèø åòäèðèð.

Äàíûøìà

Øàýèðä:

þéðÿíäèéè ñþç, èôàäÿ, úöìëÿ ìîäåëëÿðè ÿñàñûíäà ôèêèðëÿðèíè èôàäÿ åäèð; ìöøàùèäÿ åòäèéè âÿ ìàðàãëàðûíà óéüóí îëàí êè÷èê ôàêò âÿ ùàäèñÿëÿðè øÿðù åäèð; øÿêèë âÿ èëëöñòðàñèéàëàð ÿñàñûíäà úöìëÿ âÿ ìÿòí ãóðóð. ìöÿëëèì âÿ éîëäàøëàðû èëÿ øèôàùè öíñèééÿò ãóðóð.

Îõó

Øàýèðä:

þéðÿíäèéè éåíè ñþçëÿðè ôÿðãëÿíäèðèð, îíëàðûí ìÿíàëàðûíû èçàù åäèð; ìÿòíè ñÿëèñ âÿ äöçýöí îõóéóð; ìÿòíäÿêè ÿñàñ ôàêò âÿ ôèêèðëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèð; îõóäóüó ìÿòíèí ìÿçìóíóíà ìöíàñèáÿò áèëäèðèð.

Éàçû

Øàýèðä:

äàâàìëû âÿ àéäûí éàçû áàúàðûüû íöìàéèø åòäèðèð; þéðÿíäèéè îðôîãðàôèéà, äóðüó èøàðÿñè ãàéäàëàðûíû éàçûñûíäà òÿòáèã åäèð; òÿãäèì îëóíìóø ìþâçóäà êè÷èêùÿúìëè íÿãëè âÿ òÿñâèðè õàðàêòåðëè éàçûëû ìÿòíëÿð ãó ðóð; âåðèëìèø ìþâçó öçðÿ êè÷èê òÿãäèìàòëàð ùàçûðëàéûð.

ÛÛ Ñ È Í È Ô

1.4. ÌßÇÌÓÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒËÀÐÛ

ÛÛ ñèíôèí ñîíóíäà øàýèðä:

Òÿãäèì îëóíàí íèòã íöìóíÿëÿðèíè àíëàéûð; Âåðèëìèø ñþç âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíè äöçýöí òÿëÿôôöç åäèð; Âåðèëìèø íèòã íöìóíÿëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ öíñèééÿò ãóðóð; Èëêèí îõó áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèð; Èëêèí éàçû áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèð.

1. Äèíëÿéèá-àíëàìà

Øàýèðä:

1.1. Òÿãäèì îëóíàí ñàäÿ íèòã íöìóíÿëÿðèíè àíëàäûüûíû íöìàéèø åòäèðèð.

1.1.1. Ìöðàúèÿòëÿðÿ óéüóí ñàäÿ òàïøûðûãëàðû èúðà åäèð. 1.1.2. Äèíëÿäèéè êè÷èêùÿúìëè ìÿòíëÿðäÿêè ÷ÿòèí ñþçëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèð.1.1.3. Äèíëÿäèéè êè÷èêùÿúìëè ìÿòíëÿðèí ìÿçìóíóíà àèä ñóàëëàð òÿðòèá åäèð.

2. Äàíûøìà

Øàýèðä:

2.1. Äöçýöí òÿëÿôôöç áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèð.

2.1.1. Âåðèëìèø ñþç âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíè äöçýöí òÿëÿôôöç åäèð.2.1.2. Êè÷èêùÿúìëè ñàäÿ úöìëÿëÿðè (ñóàë, íÿãëè) ìöâàôèã ãàéäàëàðà óéüóí èíòîíàñèéà èëÿ òÿëÿôôöç åäèð.2.2. Âåðèëìèø ñàäÿ íèòã íöìóíÿëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ öíñèééÿò áàúàðûãëàðû íöìà éèø åòäèðèð.

2.2.1. Ìöøàùèäÿ åòäèéè ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè ãðóïëàøäûðûð.2.2.2. Ìöøàùèäÿ åòäèéè ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè áèðèíúè øÿõñèí (ìÿí) äèëè èëÿ òÿñâèð åäèð.2.2.3. Ñàäÿ úöìëÿëÿðäÿí (íÿãëè âÿ ñóàë) èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ êè÷èêùÿúìëè äèàëîãëàð ãóðóð.

3. Îõó

Øàýèðä:

3.1. Èëêèí îõó áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèð.

3.1.1. Ùÿðôëÿðè âÿ ñþçëÿðè, ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ úöìëÿëÿðè äöçýöí îõóéóð.3.1.2. Áèð íå÷ÿ úöìëÿäÿí èáàðÿò êè÷èê ìÿòíëÿðè îõóéóð âÿ ìÿçìóíóíó èçàù åäèð.3.1.3. Îõóäóüó êè÷èêùÿúìëè ìÿòíäÿêè ñþçëÿðè ëöüÿò âàñèòÿñèëÿ àíà äèëèíÿ âÿ ÿêñèíÿ òÿð úöìÿ åäèð.

4. Éàçû

Øàýèðä:

4.1. Èëêèí éàçû áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèð.

4.1.1. Ùÿðôëÿðè âÿ ñþçëÿðè äöçýöí éàçûð.4.1.2. Âåðèëìèø ñþç áèðëÿøìÿñè âÿ úöìëÿ íöìóíÿëÿðèíè äöçýöí éàçûð.4.1.3. Êè÷èêùÿúìëè ìÿòíëÿð (âåðèëìèø òÿñâèðëÿðÿ ÿñàñÿí) éàçûð.

5

ÔßÍÄÀÕÈËÈ Âß ÔßÍËßÐÀÐÀÑÛ ÈÍÒÅÃÐÀÑÈÉÀÍÛÍ ÍßÇßÐß ÀËÛÍÌÀÑÛ

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìè ìÿçìóíóíóí ìöÿé-éÿíëÿøäèðèëìÿñèíäÿ, öñóë âÿ âàñèòÿëÿðèí ñå÷èëìÿñèíäÿ, åëÿúÿ äÿ øàýèðä íàèëèééÿòëÿðèíèí èçëÿíèëìÿñè âÿ ãèéìÿò-ëÿíäèðèëìÿñèíäÿ ôÿíäàõèëè âÿ ôÿíëÿðàðàñû èíòåãðàñèéàíûí íÿçÿðÿ àëûíìàñû öìóìïåäàãîæè ïðèíñèïëÿðäÿí áèðè êèìè ÷ûõûø åäèð. Ôÿíäàõèëè âÿ ôÿíëÿðàðàñû èíòåãðàñèéàíûí ðîë âÿ ÿùÿìèééÿòè íÿçÿðÿ àëûíìàäàí òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíè òÿñÿââöð åòìÿê ÷ÿòèíäèð. Èíòå ã ðà ñèéà áó ôÿííèí òÿäðèñèíèí äèäàêòèê ÿñàñûíû òÿøêèë åäèð, ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíûí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñèíäÿ, ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíäà îíà èñòèíàä îëóíóð. Áåëÿ êè, ùÿð áèð ñèíèôäÿ àéðû-àéðû ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ öôöãè ÿëàãÿëÿðè íÿçÿðÿ àëìàäàí øàýèðäëÿðèí íèòã ôÿàëèééÿòèíè èíêèøàô åòäèðìÿê âÿ îíëàðäà çÿðóðè áàúàðûãëàð ôîðìàëàøäûðìàã ìöìêöí äåéèë.

Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíäÿ (äèýÿð ôÿíëÿðèí òÿäðèñèíäÿ îëäóüó êèìè) èíòåãðàñèéàíûí èêè íþâöíäÿí èñòèôàäÿ îëóíìàñû çÿðóðè ùåñàá îëóíóð: ôÿíäàõèëè èíòåãðàñèéà; ôÿíëÿðàðàñû èíòåãðàñèéà.

Ôÿíäàõèëè èíòåãðàñèéà Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíäÿ ìÿçìóí õÿòëÿðè àðàñûíäà ãàðøûëûãëû ÿëàãÿëÿðè òÿìèí åòìÿêëÿ äèíëÿéèá-àíëàìà, äàíûøìà, îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðûíûí áèð âÿùäÿò ùàëûíäà ãàâðàíûëìàñûíà èìêàí éàðàäûð. Íèòã ôÿàëèééÿòèíèí ýþñòÿðèëÿí íþâëÿðè öçðÿ áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí äèëèí ìÿíòèãèíÿ óéüóí îëàðàã ôîð-ìàëàøäûðûëìàñû, ÿëäÿ åäèëìèø áèëèêëÿðèí øöóðëó òÿòáèãè ôÿíäàõèëè ÿëàãÿëÿð íÿçÿðÿ àëûíìàãëà ðåàëëàøäûðûëäûãäà þéðÿíèëìèø áèëèêëÿð óíóäóëìóð, äàâàìëû îëóð, äàùà äà ìþùêÿìëÿíäèðèëèð, íÿòèúÿäÿ íèòãèí ìöõòÿëèô ñèòóàñèéà-ëàðûíäà äèë âàùèäëÿðèíäÿí ìÿãñÿäÿ ìöâàôèã èñòèôàäÿ àñàíëàøûð.

Ôÿíäàõèëè èíòåãðàñèéà ùÿì÷èíèí ôÿíí öçðÿ ñèíèôëÿðàðàñû (øàãóëè) ÿëàãÿëÿðèí ìÿãñÿäéþíëö ãóðóëìàñûíäà, ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíäà âàðèñëèéèí ýþçëÿíèëìÿñèíè íÿçÿðÿ àëìàüû âàúèá äèäàêòèê òÿëÿá êèìè çÿðóðÿòÿ ÷åâèðèð. Fÿíëÿðàðàñû èíòåãðàñèéàíûí íÿçÿðÿ àëûí ìàñû èñÿ ôÿíí öçðÿ ìöÿééÿí àíëàéûøëàðûí þéðÿíèë-ìÿñèíè àñàíëàøäûðûð, âàõòà ãÿíàÿò îëóíìàñûíà èìêàí âå ðèð, þéðÿíèëÿíëÿðèí ñÿìÿðÿëèëèéèíè òÿìèí åäèð. Ìÿëóì ìÿñÿëÿäèð êè, èêèíúè áèð äèëèí þéðÿíèëìÿñèíè àíà äèëèíÿ èñ òèíàä åòìÿäÿí, øàýèðäèí þéðÿíäèéè áàøãà áèð äèëèí õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ ãàðøûëàøäûðìà âÿ àíàëîýèéà àïàðìàäàí ùÿ éàòà êå÷èðìÿê ìöìêöí îëìóð. Øà ýèðäëÿðèí äèýÿð ôÿíëÿð öçðÿ ìàëèê îëäóãëàðû áèëèê, áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿð Àçÿð áàéúàí äèëè òÿëèìèíäÿ äèë öçðÿ éåíè àíëàéûøëàðûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè ïðîñåñèíè äàùà äà èíòåíñèâëÿøäèðèð, íèòã ôÿ àëèééÿòèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðè öçðÿ áàúàðûãëàðûí òÿê-ìèëëÿøìÿñèíÿ èìêàí éàðàäûð, øàýèðäëÿðèí òÿëèì éöêöíö àçàë äûð.

ÒßËÈÌ ÄÈÝßÐ ÄÈËËßÐÄß ÀÏÀÐÛËÀÍ ÌßÊÒßÁËßÐÄß ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÄÈËÈÍÈÍ

ÒßÄÐÈÑÈ ÏÐÎÑÅÑÈÍÄß ÈÍÒÅÐÀÊÒÈ ÒßËÈÌ ÌÅÒÎÄËÀÐÛÍÄÀÍ ÈÑÒÈÔÀÄß

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ äþâëÿò äèëè êèìè Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñèíèí ñÿìÿðÿ-ëèëèéè òÿäðèñèí òÿøêèëèíäÿ òÿòáèã îëóíàí òåõíîëîýèéàëàðûí äöçýöí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñèíäÿí, îíëàðûí ìÿãñÿ-äÿìöâàôèã øÿêèëäÿ ñå÷èëèá ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñèíäÿí ÷îõ àñûëûäûð. Áó ôÿííè òÿäðèñ åäÿðêÿí íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè, òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñè ìèëëè ìàðàãëàðû ÿêñ åòäèðÿí âàúèá ìÿñÿëÿ îëäóüó ö÷öí îíà ÷îõ ùÿññàñëûãëà éàíàøûëìàëûäûð. Azÿrbaycanlû vÿ digÿr ìèëëÿòëÿðÿ ìÿíñóá îëàí uøaqëàðà Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñè ïðîñåñèíäÿ þéðÿíÿíëÿðè ìàðàãëàíäûðàí âÿ úÿëá åäÿí, þéðÿíìÿíè àñàíëàøäûðàí, þéðÿäèëÿí òÿäðèñ ìàòåðèàëëàðûíûí ìþùêÿìëèéèíè âÿ äàâàìëûëûüûíû òÿìèí åäÿí ôîðìà, öñóë âÿ âàñèòÿëÿðèí äöçýöí ñå÷èëìÿñè ìöùöì ìåòîäèê òÿëÿáëÿð êèìè äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàíìàëûäûð.

«Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà öìóìè îðòà òÿùñèëèí Êîíñåïñèéàñû» (Ìèëëè Êóðèêóëóìó) ñÿíÿäèíäÿ òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè òÿäðèñèíèí òÿøêèëèíäÿ àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí òÿëÿáëÿðèí íÿçÿ-ðÿ àëûíìàñû âàúèá ùåñàá îëóíóð:

Ìþâúóä ñòàíäàðòëàð, òÿëèì ñòðàòåýèéàëàðû, ðåñóðñëàð âÿ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñèñòåìè íÿ çÿ ðÿ àëûíìàãëà, òÿäðèñ ôÿàëèééÿòèíèí ïåðñïåêòèâ âÿ úàðè ïëàíëàøäûðûëìàñû; Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èíòåðàêòèâ ìåòîäëàðëà þéðÿ-äèëìÿñè; Êîììóíèêàòèâ òÿëèì øÿðàèòèíèí éàðàäûëìàñû, øàýèðäëÿðèí èêè-èêè âÿ ãðóï ùàëûíäà èø ëÿ ìÿëÿðèíèí òÿìèí îëóíìàñû; Øàýèðäëÿðèí ôÿðäè õöñóñèééÿòëÿðèíèí íÿçÿðÿ àëûíìàñû; Øàýèðäëÿðèí Àçÿðáàéúàí äèëèíè þé-ðÿíìÿéÿ îëàí ìàðàüûíûí èçëÿíèëìÿñè âÿ èíêèøàô åò äè ðèëìÿñè; ÈÊÒ âÿ éàðäûì÷û òåõíèêè âàñèòÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíìàñû; Êþìÿê÷è äèäàêòèê âàñèòÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè; Íèòã èíêèøàôû öçðÿ íàèëèééÿòëÿðèí âàõòàøûðû ìîíèòîðèíãè âÿ ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè.

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ îëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ øàýèðäëÿðäÿ äþâëÿò äèëè êèìè Àçÿðáàéúàí äèëèíè þéðÿíìÿéÿ ùÿâÿñ îéàòìàã, øàýèðäëÿðè ìàðàãëàíäûðàí ìöùèò éàðàòìàã ìöùöì øÿðòäèð.

Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñèíäÿ ôÿàë òÿëèì ìåòîäëàðûíûí ñå÷èëìÿñè âÿ òÿòáèãè ôÿííèí ìàùèééÿòèíèí êîììóíèêàòèâ ìÿãñÿä äàøûìàñûíäàí, íèòã ôÿàëèééÿòèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðè öçðÿ ïðàêòèê áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿð ôîðìàëàøäûðìàã âÿçèôÿñèíäÿí èðÿëè ýÿëèð.

2-úè ñèíèôëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíèí òÿëèìèíäÿ àéðû-àéðû ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ ôîðìàëàøäûðûëìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí áàúàðûãëàð þéðÿíìÿ ïðîñåñèíäÿ îíëàðûí ãàðøûëûãëû øÿêèëäÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñèíè, øàýèðäëÿðäÿ ñèòóàñèéàéà óéüóí äèàëîãà ýèðìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíû øÿðòëÿíäèðèð êè, áó äà þç íþâáÿñèíäÿ ìöÿëëèì-øàý-èðä, øàýèðä-øàýèðä-øàýèðäëÿð öíñèééÿòèíè çÿðóðÿòÿ ÷åâèðèð. Òÿúðöáÿëÿð ýþñòÿðèð êè, ÿíÿíÿâè òÿëèì öñóëëàðûíûí äèëèí þéðÿäèëìÿñèíÿ òÿòáèãè àðçó îëóíàí íÿòèúÿëÿðè ÿëäÿ åòìÿéÿ èìêàí âåðìèð. Áåéíÿëõàëã òÿúðöáÿäÿ äèëëÿðèí þéðÿäèëìÿñèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíàí òÿëèì òåõíîëîýèéàëàðûíûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè âÿ îíëàðûí éàðàäûúû òÿòáèãè ãàðøûéà ãîéóëìóø âÿçèôÿëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè àñàíëàøäûðûð.

6

Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñè ïðîñåñèíèí ìàùèééÿòè ìÿùç ãàðøûëûãëû ôÿàëèééÿòèí, öíñèééÿòèí ðåàëëàøäû-ðûëìàñû èëÿ ñûõ ñóðÿòäÿ áàüëûäûð. Èíòåðàêòèâëèê èñÿ «ãàðøûëûãëû ôÿàëèééÿòÿ ÿñàñëàíàí» äåìÿêäèð. Êóðèêóëóìäà òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíèí òÿäðèñèíäÿ èíòåðàêòèâ (ôÿàë) òÿëèì ìåòîäëàðûí-äàí èñòèôàäÿíèí ìåòîäèê òÿëÿá êèìè ãàðøûéà ãîéóëìàñû áó çÿðóðÿòäÿí èðÿëè ýÿëèð.

Èíòåðàêòèâ ìåòîäëàðûí òÿëèì ïðîñåñèíÿ òÿòáèãè ìöÿëëèì-øàýèðä ìöíàñèáÿòëÿðèíèí õàðàêòåðèíÿ ÿñàñëû òÿñèð ýþñòÿðèð: ìöÿëëèìè òÿäðèñ ïðîñåñèíèí àïàðûúû ñèìàñû (èäàðÿåäèúèñè) ìþâãåéèíäÿí «þéðÿíìÿéè þéðÿäÿí» ìþâ-ãåéèíÿ êå÷èðèð. Ùÿì äÿ áóðàäà ìöÿëëèìèí ôÿàëèééÿòè éàëíûç äÿðñ äåìÿêëÿ ìÿùäóäëàøìûð, áó ôÿàëèééÿò äÿðñÿ ãÿäÿðêè ìÿðùÿëÿäÿ äàùà ãàáàðûã ýþðöíöð. Òÿäðèñ ïðîñåñèíäÿ èñÿ î, èøòèðàê÷ûëàðäàí áèðè êèìè, òÿëèì ôÿàëèé-éÿòèíèí òÿøêèëàò÷ûñû, ÿëàãÿëÿíäèðèúèñè, èñòèãàìÿòâåðèúèñè, øàýèðäëÿðèí ìÿñëÿùÿò÷èñè âÿ êþìÿê÷èñè âÿçèôÿëÿðèíèí èúðà÷ûñû êèìè ÷ûõûø åäèð.

Øàýèðä èñÿ òÿëèì ôÿàëèééÿòèíèí ãàðøûëûãëû ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ñóáéåêòëÿðèíäÿí áèðè êèìè, áèëèêëÿðè «ùàçûð» øÿêèëäÿ ãÿáóë åäÿí «ïàññèâ îáéåêò»äÿí ïðîñåñèí ôÿàë èøòèðàê÷ûñûíà — àõòàðàí, þéðÿíÿí, òÿäãèã åäÿí, áèëèêëÿðè «êÿøô» åäÿíÿ ÷åâðèëèð.

Èíòåðàêòèâ ìåòîäëàðäàí èñòèôàäÿ òÿëèì ïðîñåñèíäÿ øàýèðäè ôÿàëëàøäûðûð, îíó áèëèêëÿðè àõòàðûúûëûã éîëó èëÿ ÿëäÿ åòìÿéÿ ñþâã åäèð, ñèíôèí, ãðóïóí äèýÿð øàýèðäëÿðè èëÿ ÿìÿêäàøëûã åòìÿéÿ, ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿòëÿð ãóðìà-üà âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ, öíñèééÿòÿ ýèðìÿéÿ, òÿäãèãàò éîëó èëÿ àëûíàí íÿòèúÿëÿðè ìöçàêèðÿ åòìÿéÿ, òÿãäèìàòëàð ùà-çûðëàìàüà, îéóí âÿ éàðûøëàðûí ôÿàë èøòèðàê÷ûñû êèìè êîëëåêòèâ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿéÿ, ÷ûõûø åòìÿéÿ òÿùðèê åäèð, ëàçûì ýÿëäèêäÿ ìÿíñóá îëäóüó ãðóïóí ìàðàãëàðûíû ãîðóìàüà âÿ ìöäàôèÿ åòìÿéÿ, ìöçàêèðÿ âÿ ïðîáëåìëÿðèí ùÿëëè ïðîñåñèíäÿ îíëàðû äèíëÿìÿéÿ àëûøäûðûð, ôèêèð ìöáàäèëÿñèíÿ øÿðàèò éàðàäûð. Èíòåðàêòèâ ìåòîäëàðûí òÿëèì ïðîñåñèíÿ òÿòáèãè øàýèðäëÿðäÿ öíñèééÿò øÿðàèòèíè þéðÿíìÿêëÿ äèàëîãà ýèðìÿê, öìóìèëÿøäèðìÿëÿð àïàðìàã, íÿ-òèúÿ ÷ûõàðìàã, àëûíìûø íÿòèúÿëÿðè òÿãäèì åòìÿê âÿ ÿñàñëàíäûðìàã áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà èìêàí âåðèð.

Òÿëèì ïðîñåñèíäÿ áåëÿ áèð ìöùèòèí éàðàäûëìàñû øàýèðäëÿðèí òÿôÿêêöð ôÿàëèééÿòèíè ñòèìóëëàøäûðûð, èäðàêè, ùèññè âÿ ïñèõîìàòîð ôÿàëèééÿòëÿðèí èíêèøàôûíû òÿìèí åäèð, þéðÿíìÿéÿ ìîòèâ éàðàäûð.

Éàðàäûëìûø ïðîáëåìëè âÿçèééÿò øàýèðäëÿðèí èíòåëëåêòóàë èìêàíëàðûíûí ñÿôÿðáÿð åäèëìÿñèíè øÿðòëÿíäèðèð, øàýèðä ùèññè-åìîñèîíàë âÿçèééÿòèí òÿñèðè àëòûíäà þéðÿíìÿ ìöùèòèíÿ äàõèë îëóð, ñåéð÷è ìþâãåäÿí ïðîñåñèí èøòèðàê÷ûñûíà ÷åâðèëèð. Áó ùÿì äÿ øàýèðäëÿðè êîëëåêòèâäÿ ôîðìàëàøäûðìàãëà úÿìèééÿò ùÿéàòûíà ùàçûðëàìûø îëóð; áó ïðîñåñäÿ ÿëäÿ åäèëìèø áàúàðûãëàðäàí ìöñòÿãèë ôÿàëèééÿò çàìàíû èñòèôàäÿ âÿ òÿòáèã åòìÿê âÿðäèøëÿðè éàðàäûð.

Èíòåðàêòèâ òÿëèì ìåòîäëàðûíäàí èñòèôàäÿ òÿäðèñ ïðîñåñèíäÿ øàýèðäëÿðè ôÿàëëàøäûðìàãëà éàíàøû, îíëàðûí äöíéàýþðöøëÿðèíèí èíêèøàôûíà âÿ ýåíèøëÿíìÿñèíÿ, øàýèðäëÿðäÿ ìÿíòèãè âÿ òÿíãèäè òÿôÿêêöðöí ôîðìàëàøìàñû-íà, øÿõñè-èðàäè êåéôèééÿòëÿðèí áÿðãÿðàð îëìàñûíà òÿñèð ýþñòÿðèð, éàðàäûúû òÿôÿêêöð åëåìåíòëÿðèíèí ðåàëëàøäû-ðûëìàñûíà âÿ òÿòáèãèíÿ ìåéäàí âåðèð, äàâðàíûø ìÿäÿíèééÿòè, ãàðøûëûãëû ùþðìÿò ùèññè àøûëàéûð, îíëàðû ìöñòÿãèë ãÿðàðëàð ãÿáóë åòìÿéÿ àëûøäûðûð.

ÔßÀË (ÈÍÒÅÐÀÊÒÈÂ) ÄßÐÑÈÍ ÌßÐÙßËßËßÐÈ

Û ÌßÐÙßËß: ÌÎÒÈÂÀÑÈÉÀ

Ìÿëóìäóð êè, ùÿð áèð òÿäãèãàò ìàðàã äîüóðàí áèð ìÿñÿëÿíèí àõòàðûëìàñû öçÿðèíäÿ ãó ðóëóð.Èíòåðàêòèâ òÿëèì ìåòîäëàðûíäàí èñòèôàäÿ øàýèðäëÿðè ïðîáëåìëÿðè þç ãöââÿëÿðè èëÿ ùÿëë åòìÿéÿ — «êÿøô»

åòìÿéÿ òÿùðèê åòäèéèíäÿí, áèðèíúè íþâáÿäÿ, «êÿøô åäèëìÿëè îëàí»ûí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè òÿëÿá îëóíóð. Øàýèðäèí òÿëèì ôÿàëèééÿòè çàìàíû îíäà þéðÿíäèêëÿðèíÿ ìàðàã îéàòìàã, þéðÿíìÿ ïðîñåñèíèí ôÿàë èøòèðàê-

÷ûñûíà-òÿäãèãàò÷ûñûíà ÷eâèðìÿê ö÷öí îíó ïðîáëåìëè âÿçèééÿòëÿðëÿ, ðåàë çèääèééÿòëÿðëÿ ãàðøûëàøäûðìàã ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð.

Òÿäðèñ ïðîñåñèíäÿ øàýèðäëÿðè ìàðàãëàíäûðàúàã, îíëàðûí èíòåëëåêòóàë èìêàíëàðûíû ñÿôÿð áÿð åäÿúÿê áåëÿ åìîñèîíàë ñèòóàñèéà éàðàòìàäàí îíëàðû èäðàêè ôÿàëëûüà, ÿìÿêäàøëûã åòìÿ éÿ, ïðîáëåìèí ùÿëëè ö÷öí ëàçûì ýÿë-äèêäÿ áèðýÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿéÿ ñþâã åòìÿê ÷ÿòèí îëóð.

Øàýèðäèí äèããÿòèíè þéðÿíèëÿí ìÿñÿëÿ öçÿðèíäÿ ìÿðêÿçëÿøäèðìÿê ö÷öí ïðîáëåìèí íÿäÿí èáàðÿò îëìàñûíûí õàòûðëàäûëìàñûíà åùòèéàú äóéóëóð êè, áó äà òÿäãèãàò ñóàëûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èëÿ íÿòèúÿëÿíèð.

Øàýèðä áåëÿ ïðîáëåìëè âÿçèééÿòëÿðëÿ ãàðøûëàøäûãäà çèääèééÿòëÿðè àðàäàí ãàëäûðìàã ö÷öí îíóí ùÿëëè éîëëàðû öçÿðèíäÿ äöøöíöð, ôÿðçèééÿëÿð èðÿëè ñöðöð, àõòàðûøà ãîøóëóð, ïðîáëåìèí ùÿëëèíè òàïìàéûíúà ôèêðèíè ìÿøüóë åäÿí áó ñóàëäàí «éàõà ãóðòàðà áèëìèð».

Áåëÿëèêëÿ, èíòåðàêòèâ äÿðñèí Û ìÿðùÿëÿñèíäÿ øàýèðäèí äèããÿòè (þçöíöí äÿ õÿáÿðè îëìàäàí) ïðîá ëå ìèí öçÿ ðèíÿ åëÿ óñòàëûãëà éþíÿëäèëìÿëèäèð êè, áó, ïñèõîëîæè àìèëÿ ÷åâðèëÿ áèëñèí, îíäà ìÿñÿëÿíèí ùÿëëèíÿ ìàðàã îéàòñûí.

Ìîòèâàñèéà çàìàíû ñóàëëàð åëÿ àðäûúûëëûãëà ãîéóëìàëûäûð êè, øàýèðä òÿäãèãàò ñóàëûíà àääûì-àääûì éàõûí-ëàøñûí, ìöëàùèçÿëÿð èðÿëè ñöðìÿéÿ èìêàí òàïñûí, ìÿëóìäàí íàìÿëóìà äîüðó àääûìëàéà áèëñèí.

Ìîòèâàñèéàíûí óüóðëó îëìàñû ö÷öí íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè: 1) Ìîòèâàñèéà ö÷öí ñå÷èëÿí ìàòåðèàë ìà-ðàã äîüóðìàëûäûð; 2) Òÿäãèãàò àïàðìàã âÿ éàðàäûúûëûã ö÷öí èìêàí âåðìÿëèäèð; 3) Éþíÿëäèúè ñóàëëàð ôÿðçèé-éÿëÿð èðÿëè ñöðìÿéÿ ùÿâÿñ îéàòìàëû, ìöõòÿëèô ôèêèð âÿ ìöëàùèçÿëÿð ñþéëÿìÿéÿ òÿùðèê åòìÿëèäèð; 4) Òÿäãèãàò ñóàëû ñòàíäàðòäà íÿçÿðäÿ òóòóëàí ìÿçìóí ÿñàñûíäà ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿëè, ãàðøûéà ãîéóëàí ìÿãñÿäèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëìÿëèäèð.

7

Ùàçûðëàäûüûìûç âÿñàèòäÿ øàýèðäëÿðèí Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris aparılan äèëëÿð öçðÿ ìÿëóì áèëèêëÿðèíÿ èñ-òèíàä åäèëÿðÿê îíëàð þéðÿäèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëàí òÿäðèñ ìàòåðèàëëàðûíûí õàðàêòåð õöñóñèééÿòëÿðè ÿòðàôûíäà äöøöíìÿéÿ ñþâã åäèëèð (Áó çàìàí äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿðäÿí ìîòèâàñèéàíû ýöúëÿíäèðÿúÿê ôàêòîð êèìè èñòèôàäÿ åäèëÿ áèëÿð).

ÛÛ ÌßÐÙßËß: ÒßÄÃÈÃÀÒÛÍ ÀÏÀÐÛËÌÀÑÛ

Áó ìÿðùÿëÿäÿ òÿäãèãàò ñóàëûíûí àéäûíëàøäûðûëìàñû ö÷öí ëàçûì îëàí íöìóíÿëÿð, ôàêòëàð òîïëàíûð, ñå÷èëèð âÿ îíëàðûí öçÿðèíäÿ àðàøäûðìà, èíúÿëÿìÿ, òÿùëèëëÿð àïàðûëûð. Ôàêò âÿ ùàäèñÿëÿð, ÷àëûøìàëûð øàýèðäëÿðè ïðîá-ëåìèí ùÿëëèíÿ éàõûíëàøäûðûð. Ìîòèâàñèéà ìÿðùÿëÿñèíäÿ éàðàäûëìûø ìàðàã äàùà äà ýöúëÿíäèðèëèð âÿ èíêèøàô åòäèðèëèð, ôÿàëëûã àðòûðûëûð.

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû ìÿðùÿëÿñèíäÿ ìöõòÿëèô èø ôîðìàëàðûíäàí èñòèôàäÿ îëóíà áèëÿð. Mÿêòÿáëÿðäÿ Àçÿð-áàéúàí äèëèíèí þéðÿíèëìÿñèíäÿ äàùà ÷îõ êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà, úöòëÿðëÿ èø ôîðìàëàðû ÿëâåðèøëè ùåñàá îëóíóð.

Øàýèðäëÿð òÿäãèãàò ñóàëû èëÿ áàüëû éåíè-éåíè äèë âàùèäëÿðè èëÿ òàíûø îëäóãúà, ìöãàéèñÿëÿð, òóòóøäóðìàëàð àïàðäûãúà êå÷ìèø âÿ éåíè áèëèêëÿð àðàñûíäà ÿëàãÿ éàðàäûëûð, èäåéàëàð èðÿ ëè ñöðöëöð, äîüðó úàâàáëàðûí ëàéèùÿëÿðè ùàçûðëàíûð, òÿãäèìàòëàðûí êîíòóðëàðû úûçûëûð.

ÛÛÛ ÌßÐÙßËß: ÈÍÔÎÐÌÀÑÈÉÀ ÌÖÁÀÄÈËßÑÈ

Øèôàùè âÿ éàçûëû òÿãäèìàòëàð ïðîáëåìëÿ áàüëû èäåéàëàðûí ìöáàäèëÿñèíè ðåàëëàøäûðûð. Òàïûëàí ùÿëë éîëëàðû-íûí ìöõòÿëèôëèéè èëÿ òàíûøëûã ìàðàãëû òÿðÿôëÿðè úÿëá åäèð âÿ îíëàð áèð-áèðëÿðèíèí úàâàáëàðûíû äèíëÿìÿéÿ ìàðàã ýþñòÿðèðëÿð.

Òÿãäèìàòëàðäà ñèñòåìñèç øÿêèëäÿ îëñà äà, éåíè áèëèêëÿðèí äàèðÿñè þç èôàäÿñèíè òàïìûø îëóð.Òÿëèì prosesindÿ òÿãäèìàòëàðûí ùàçûðëàíìàñû âÿ èíôîðìàñèéà ìöáàäèëÿñè äÿ äèýÿð ìÿðùÿëÿëÿð êèìè, úàíëû

íèòã ñèòóàñèéàñû éàðàòäûüû ö÷öí êîììóíèêàòèâëèéè òÿìèí åäèð âÿ äèëèí þéðÿíèëìÿñèíÿ ìöíáèò øÿðàèò éàðàíûð.

Û ÌßÐÙßËß: ÈÍÔÎÐÌÀÑÈÉÀÍÛÍ ÌÖÇÀÊÈÐßÑÈ Âß ÒßØÊÈËÈ

Áó ìÿðùÿëÿäÿ ìÿãñÿä øàýèðäëÿðèí øèôàùè âÿ éàçûëû òÿãäèìàòëàðûíû ñèñòåìëÿøäèðìÿê âÿ ãàéäàéà ñàëìàã, îíëàðûí òÿäãèãàò ñóàëû èëÿ áàüëûëûüûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿêäèð.

Ìöÿëëèìèí éàðäûì÷û ñóàëëàðû òÿãäèìàòëàð àðàñûíäàêû ÿëàãÿëÿðè öçÿ ÷ûõàðìàüà, òÿäãèãàò ñóàëû ÿòðàôûíäà öìóìèëÿøäèðìÿëÿð àïàðìàüà âÿ àõòàðûëàí úàâàáûí àéäûíëàøìàñûíà, äóðóëìàñûíà èñòèãàìÿòëÿíèð. Ìöÿëëèì ìöçàêèðÿíè ìÿãñÿäéþíëö øÿêèëäÿ åëÿ ìÿúðàéà éþíÿëäèð êè, øàýèðäëÿð äîüðó úàâàáû öìóìèëÿøäèðìÿ ìÿðùÿëÿ-ñèíÿ ýÿëèá ÷àòñûíëàð. Áó ìÿðùÿëÿäÿ òÿôÿêêöð ÿìÿëèééàòëàðû äàùà äà ôÿàëëàøûð âÿ áöòöí èíòåëëåêòóàë èìêàíëàð ñÿôÿðáÿð îëóíóð, èäðàêè, ùèññè âÿ ïñèõîìàòîð ôÿàëèééÿò ñàùÿëÿðè ýÿðýèíëÿøèð.

 ÌßÐÙßËß: ÍßÒÈÚß Âß ÖÌÓÌÈËßØÄÈÐÌß

Áó åëÿ áèð ìÿðùÿëÿäèð êè, øàýèðäè ìÿìíóíèééÿò ùèññè êå÷èðìÿéÿ, ùÿçç äóéüóñóíó éàøàìàüà, ýÿëÿúÿê éåíè óüóðëàðà ðóùëàíäûðûð.

Øàýèðäëÿð òÿäãèãàò ñóàëûíà äîüðó úàâàá âåðèëäèéèíÿ ÿìèí îëäóãäà òÿäãèãàòûí êóëìèíàñèéà àíû éàøàíûð. Úàâàáëàð òÿäãèãàò ñóàëû èëÿ òóòóøäóðóëóð, ôÿðçèééÿëÿð àðàñûíäà äîüðó îëàíëàð íÿòèúÿ èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð, ÿëäÿ îëóíìóø íàèëèééÿòëÿðèí ñåâèíúè äóéóëóð.

Íÿùàéÿò, öìóìèëÿøäèðèëìèø ôèêèð ñÿñëÿíäèðèëèð âÿ òÿäãèãàò ñîíà ÷àòûð.

ÂÛ ÌßÐÙßËß: ÉÀÐÀÄÛÚÛ ÒßÒÁÈÃÅÒÌß

Áó ìÿãñÿäëÿ øàýèðäëÿðÿ ìöõòÿëèô òàïøûðûãëàð âåðèëèð. Òÿëèì digər dillərdə àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ Àçÿðáàé-úàí äèëèíèí þéðÿíèëìÿñè íèòã ôÿàëèééÿòèíèí àéðû-àéðû ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí òÿêðàðûíû, ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿñèíè âÿ òÿòáèãèíè òÿëÿá åäèð. Òÿáèèäèð êè, áó âÿ éà äèýÿð áàúàðûãëàðûí áèðäÿí-áèðÿ ôîðìà-ëàøäûðûëìàñû ìöìêöí îëìóð. Øàýèðäëÿðèí äàíûøìà, îõó âÿ éàçû öçðÿ áàúàðûãëàðû äàèì èíêèøàô åòäèðèëèð âÿ äàâàìëû øÿêèë àëûð. ßëäÿ åäèëìèø áàúàðûãëàð êîíêðåò íèòã ñèòóàñèéàëàðûíäà òÿòáèã åäèëìÿêëÿ òÿêìèëëÿøäèðèëèð âÿ ôÿàëëàøäûðûëûð.

ÂÛÛ ÌßÐÙßËß: Å ÒÀÏØÛÐÛÃËÀÐÛ

Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíäÿ áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí ôîðìàëàøäûðûëìàñû âÿ òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè ö÷öí åâ òàïøû-ðûãëàðû ìöùöì ÿùÿìèééÿòÿ ìàëèêäèð. Øàýèðäëÿð äÿðñäÿ ôîðìàëàøäûðûëìûø íèòã ôÿàëèééÿòè íþâëÿðèíè ìöõòÿëèô åâ òàïøûðûãëàðû âàñèòÿñèëÿ òÿòáèã åäèðëÿð. Ðÿñìëÿð ÷ÿêìÿêëÿ ìöÿééÿí ÿøéàíû àäëàíäûðàí ñþçö òÿêðàð åäèð, òÿëÿôôöç åäèð, úöìëÿäÿ èøëÿäèð, éàõóä íèòã åòèêåòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ äèàëîã ãóðóð, ÿøéàëàðû, ùàäèñÿëÿðè òÿñâèð åòìÿêëÿ äèë âàùèäÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åäèð, äèëèí íîðìàëàðûíû òÿòáèã åäèðëÿð.

8

ÃÈÉÌßÒËßÍÄÈÐÌß Âß ÐÅÔËÅÊÑÈÉÀ

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ øàýèðäèí þç ôÿàëèééÿòèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿñèíÿ, ãöñóð âÿ ÷àòûøìàçëûãëàðûíû àøêàð åò-ìÿñèíÿ, íÿòèúÿäÿ íþãñàíëàðûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà êþìÿê åäèð; øàýèðäè íàèëèééÿòëÿðèíè èçëÿìÿéÿ àëûøäûðûð; þçöíÿíÿçàðÿòè òÿìèí åäèð; èíêèøàô ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê èìêàíû éàðàäûð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ìöÿëëèìÿ òÿëèì èøèíè òÿøêèë åòìÿéÿ, ôîðìàëàøäûðûëìàëû îëàí áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí ñÿâèé-éÿñèíèí ãàðøûéà ãîéóëìóø ìÿãñÿä áàõûìûíäàí ìöâàôèãëèéèíè òÿéèí åòìÿéÿ, éåíè áèëèê, áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ö÷öí ìöíàñèá âàõòûí éåòèøäèéèíè âÿ ôÿàëèééÿòÿ áàøëàìàüûí ìÿãñÿäÿìöâàôèãëèéèíè èçëÿìÿéÿ èìêàí âåðèð.

Ðåôëåêñèéà òÿëèì ïðîñåñèíèí áöòöí ìÿðùÿëÿëÿðèíè òÿùëèë åòìÿêëÿ îíó âàùèä ïðîñåñ êèìè íÿçÿðäÿí êå-÷èðìÿéÿ èìêàí âåðèð. Òÿäãèãàò çàìàíû øàýèðäèí àéðû-àéðû ìÿðùÿëÿëÿð öçðÿ êå÷äèéè éîëó îíóí ýþçëÿðè ãàðøû-ñûíäà éåíèäÿí úàíëàíäûðìàãëà ôÿàëèééÿòëÿðèíè èçëÿìÿëÿðè, ôèêèðëÿðèí ñèñòåìëÿøäèðèëìÿ ìåõàíèçìèíè òÿñÿââöð åòìÿëÿðè òÿøêèë åäèëìèø îëóð. Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíäÿ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿ ðåôëåêñèéàíû ùÿì äÿðñèí ìöõòÿëèô ìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ, ùÿì äÿ áöòöí ìÿðùÿëÿëÿð áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà àïàðìàã ìÿãñÿäÿóéüóíäóð.

Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿí ôÿàë äÿðñèí ñÿìÿðÿëè òÿøêèëè âÿ íÿòèúÿíèí óüóðëó îëìàñûíäà äöçýöí ïëàíëàøäûðìà ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð. Äÿðñèí ùÿð áèð ìÿðùÿëÿñèíè àéäûí òÿñÿââöð åòìÿéÿí, ùÿð ìÿðùÿëÿíèí êîíêðåò òÿëèì ìÿãñÿäèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿ áèëìÿéÿí ìöÿëëèì óüóðëó íÿòèúÿëÿð ÿëäÿ åäÿ áèëìÿç. Äÿðñ ïëàíëàøäûðûëàðêÿí ðåàëëàøäûðûëìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí ñòàíäàðòà óéüóí òÿëèì ìÿãñÿäè âÿ éà ìÿãñÿäëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿëè âÿ îíëàðà óéüóí èø íþâëÿðè, öñóë âÿ âàñèòÿëÿð ñå÷èëìÿëèäèð.

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ îëàí ìÿêòÿáëÿðèí 2-úè ñèíèôëÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè äÿðñëÿðè ïëàíëàøäûðûëàðêÿí àøà-üûäàêû ìÿðùÿëÿëÿðèí («Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí Û-ÛÂ ñèíèôëÿðè ö÷öí ôÿíí êóðèêóëóìëàðû» êèòàáûíäà òþâñèéÿ îëóíàí) íÿçÿðÿ àëûíìàñûíû áèç äÿ ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàá åäèðèê: 1. Ìþâçóíó ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê; 2. Ñòàíäàðòû êîíêðåòëÿøäèðìÿê; 3. Äÿðñèí ìÿãñÿäèíè (ìÿãñÿäëÿðèíè) ìöÿééÿí åòìÿê; 4. Äÿðñèí ìîòèâàñèéàñûíû èøëÿéèá ùàçûðëàìàã; 5. Òÿäãèãàò ñóàëûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê; 6. Àïà ðûëàúàã òÿäãèãàòûí ìÿðùÿëÿëÿðèíè ïëàíëàøäûðìàã âÿ áó çàìàí òÿäãèãàò ö÷öí òàïøûðûãëàðû, èø öñóëëàðû âÿ ôîðìàëàðûíû, ìÿëóìàò ìÿíáÿëÿðèíè äÿãèãëÿøäèðìÿê; 7. Ìöçàêèðÿ ö÷öí ñóàëëàð ùàçûðëàìàã; 8. Èäåéàëàðû âÿ àëû íàúàã íÿòèúÿëÿðè ãûñàúà èôàäÿ åòìÿê; 9. Äÿðñèí ùÿð ìÿðùÿëÿñèíÿ ñÿðô îëóíàúàã âàõòû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê; 10. Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñòàíäàðòëàðûíà ÿñàñÿí âàñèòÿëÿð ùàçûðëàìàã; 11. Äÿðñ ö÷öí ëàçûì îëàí ðåñóðñëàðû (òÿúùèçàòû) ìöÿééÿí åò ìÿê.

Àçÿðáàéúàí äèëè äÿðñëÿðèíäÿ øàýèðäëÿðè ôÿàëëàøäûðìàã, äèëèí þéðÿíèëìÿñèíÿ ìàðàã îéàòìàã, ìöíáèò þé-ðÿíìÿ ìöùèòè éàðàòìàã ö÷öí øaxÿlÿndirmÿ, beyin hÿmlÿsi, Venn diaqramû, diskussiya, rollu oyunlar,

konseptual cÿdvÿl, BÈBÞ, ziqzaq vÿ s. kimi interaktiv tÿlim metodlarûndan, hÿm÷inin ãåéðè-ñòàíäàðò äÿðñ ôîðìàëàðûíäàí (úöòëÿðëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø) èñòèôàäÿ ôàéäàëû ùåñàá åäèëèð. Áóíóíëà éàíàøû, äÿðñèí ìÿãñÿäèíÿ ìöâàôèã îëàðàã êîëëåêòèâ èø, ôÿðäëÿðëÿ èø ôîðìàëàðûíäàí äà éåðè ýÿëäèêäÿ èñòèôàäÿ ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàá îëóíóð.

(áàõ: Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðè ö÷öí Àçÿðáàé-úàí äèëè êóðèêóëóìó (Û-ÛÂ ñèíèôëÿð) — Áàêû-2007).

ØÀÝÈÐÄ ÍÀÈËÈÉÉßÒËßÐÈÍÈÍ ÃÈÉÌßÒËßÍÄÈÐÈËÌßÑÈ

Øàýèðäëÿðèí ôÿíëÿð öçðÿ ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíà óéüóí áèëèê, áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèíèí ñÿ âèé éÿñèíèí éîõ-ëà íûëìàñû äàâàìëû âÿ äèíàìèê îëìàãëà íàèëèééÿòëÿðèí èçëÿíèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê áà õû ìûí äàí ÷îõ ÿùÿìèééÿòëè âÿ ñèñòåìëè áèð ïðîñåñäèð.

Øàýèðä ôÿàëèééÿòè öçÿðèíäÿ ôàñèëÿñèç, äàâàìëû ìöøàùèäÿ àïàðûëìàäàí, èðÿëèëÿìÿ âÿ ýåðèëÿìÿ ãåéäÿ àëûí -ìà äàí âÿ áóíëàðà ìöâàôèã çÿðóðè ìÿíèìñÿìÿ øÿðàèòè éàðàäûëìàäàí ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíäà ãÿ áóë åäèëìèø òÿ ëèì íÿòèúÿëÿðèíÿ íàèë îëóíìàñû òÿìèí åäèëÿ áèëìÿç. Áóíóí ö÷öí ùÿð áèð äÿðñäÿ øà ýèð äèí ôÿàëèééÿòè – îíóí éàçûëû âÿ øèôàùè úàâàáëàðû, åâ òàïøûðûãëàðûíû éåðèíÿ éåòèðìÿñè ñÿâèééÿñè, ñè íèôäÿêè ìöñòÿãèë èøëÿðè, îéóí âÿ éàðûøëàðäà, ãðóï äàõèëèíäÿêè ôÿàëëûüû ÿùÿìèééÿòëèëèê áàõûìûíäàí åé íè äÿðÿúÿäÿ íÿçÿðÿ àëûíìàëû âÿ äÿéÿðëÿíäèðèëìÿëè, ãèéìÿòëÿíäèðìÿäÿ áóíëàðà âàúèá ôàêòîð êèìè èñ òèíàä åäèëìÿëèäèð.

Ìöÿëëèìèí øàýèðä ôÿàëèééÿòèíèí äèíàìèêàñûíû ôàñèëÿñèç âÿ äàâàìëû îëàðàã ìöøàùèäÿñè òÿëèì ïðî ñåñèíäÿ äàùà éöêñÿê ñÿâèééÿéÿ íàèë îëóíìàñûíà òÿêàí âåðÿí éîë âÿ âàñèòÿëÿðèí, ðåñóðñëàðûí òà ïûëìàñûíà èìêàí âåðèð. Îäóð êè, ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè ïðîñåñèíäÿ ìöÿëëèì ùÿð áèð øàýèðäèí ôÿàëèééÿòèíè äàèì äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàìàëû, îíóí èðÿëèëÿéèøèíè âÿ ýåðèëÿìÿñèíè âàõ òûíäà ìöøàùèäÿ åòìÿëè, çÿðóðè ôÿàëèééÿò ñàùÿñèíè ñòèìóëëàøäûðàúàã ãÿðàðëàðûí ãÿáóë åäèëìÿñèíÿ åòè íàñûç éàíàøìàìàëûäûð.

Øàýèðä íàèëèééÿòëÿðèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè ìöÿëëèìÿ ùÿì÷èíèí þç ôÿàëèééÿòèíè òÿùëèë åòìÿéÿ, ëà çûì ýÿëäèêäÿ òÿäðèñèí ïëàíëàøäûðûëìàñûíäà ìöÿééÿí çÿðóðè äÿéèøèêëèê åòìÿéÿ âÿ áóíà óéüóí éîë âÿ âàñèòÿëÿðèí, ôîðìà âÿ öñóëëàðûí ñå÷èëìÿñèíäÿ ëÿíýèìÿäÿí ãÿðàðëàð ãÿáóë åòìÿéÿ èìêàí âå ðèð. Áåëÿëèêëÿ, øàýèðä íàèëèééÿòëÿðèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè îíëàðûí èðÿëèëÿéèøèíèí âÿ ýåðèëÿìÿñèíèí èç ëÿíèëìÿñè, òÿëèì ïðîñåñèíäÿ ìöÿééÿí ãÿðàðëàðûí ãÿáóë åäèëìÿñè, øàýèðäëÿðèí òÿëèì íÿòèúÿëÿðèíèí ãèé ìÿòëÿíäèðèëìÿñè, åéíè çàìàíäà, êóðèêóëóìóí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí çÿðóðèäèð.

9

Òÿñàäöôè äåéèëäèð êè, ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿ òÿëèì ïðîñåñëÿðèíÿ òÿùñèëèí ãàðøûëûãëû ÿëàãÿäÿ îëàí èêè òÿ ðÿôè êèìè áàõûëûð. ×öíêè ãèéìÿòëÿíäèðìÿ òÿëèì íÿòèúÿëÿðè èëÿ ìàðàãëû òÿðÿôëÿð àðàñûíäà ÿêñ-ÿëàãÿ âà ñèòÿñè êèìè ñèñòåìëè áèð ïðîñåñäèð.

Ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ö÷öí, ÿñàñÿí, äèàã íîñ òèê (èëêèí ñÿâèééÿíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè), ôîðìàòèâ (èðÿëèëÿéèøèí èçëÿíèëìÿñè) âÿ ñóììàòèâ (éå êóí) ãèéìÿòëÿíäèðìÿ íþâëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð.

Èëêèí ñÿâèééÿíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè (äèàãíîñòèê) øàýèðäèí áèëèê âÿ áàúàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿí åòìÿéÿ õèäìÿò åäèð âÿ òÿëèì ïðîñåñèíè äöçýöí òÿøêèë åòìÿêäÿ ìöÿëëèìÿ êþìÿê ýþñòÿðèð. Øàýèðäëÿðèí àðòûã íÿëÿðè áèëäèêëÿðèíèí àøêàðà ÷ûõàðûëìàñû þéðÿíèëìèø ìàòåðèàëëàðà éåíèäÿí âàõò èòèðèëìÿñèíèí ãàðøûñûíû àëûð, øàýèðäèí ñîíðàêû ôÿàëèééÿòè ö÷öí äöçýöí èñòèãàìÿòëÿíäèðèëìÿñèíÿ øÿðàèò éàðàäûð. Áó ïðîñåñäÿ, åéíè çàìàíäà, éåíè ìàòåðèàëûí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ ùàçûðëûã ñÿâèééÿñè àøêàð åäèëèð, ùÿì÷èíèí éåíè ìàòåðèàëû ìÿíèìñÿìÿéÿ ùàçûð îëäóüó åùòèìàë îëóíàí øàýèðäëÿðè ìöÿééÿí åòìÿê èìêàíû éàðàíûð.

Øàýèðä èðÿëèëÿéèøëÿðèíèí ìîíèòîðèíãè (ôîðìàòèâ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ) òÿäðèñèí äöçýöí èñòè ãàìÿò ëÿí äèðèëìÿñèíè òÿìèí åäèð, øàýèðäèí áèëèê âÿ áàúàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñèíäÿ äàùà èðÿëè ýåòìÿñè ö÷öí íÿëÿðè åòìÿíèí öçÿðèíäÿ äöøöíìÿéÿ, øàýèðä ôÿàëèééÿòèíè ñòèìóëëàøäûðàúàã àëòåðíàòèâ öñóë âÿ âà ñè òÿëÿðÿ ìöðàúèÿò åòìÿéÿ åùòèéàú îëóá-îëìàäûüûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿêäÿ ìöÿëëèì ö÷öí èíäèêàòîðà ÷åâðèëèð.

Ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðûíûí ðåàëëàøìàñûíà èñòèãàìÿòëÿíÿí ôîðìàòèâ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñèíèôäÿ ùÿð áèð øàýèðäèí ôÿàëèééÿòèíèí ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿí åòìÿêëÿ òÿäðèñ ïðîñåñèíèí òÿíçèìëÿíìÿñèíÿ, ñè íèô äÿêè áöòöí øàýèðäëÿðèí èðÿëèëÿéèøèíèí òÿìèí îëóíìàñûíà, ýåðèäÿ ãàëàí øàýèðäëÿðèí åùòèéàúëàðûíû àø êàðà ÷ûõàðàðàã îíëàðà ÿëàâÿ êþìÿê ýþñòÿðèëìÿñèíÿ èìêàí âåðèð, áåëÿëèêëÿ, ìöÿëëèìèí ôÿàëèééÿòèíè èñ òèãàìÿòëÿíäèðèð. Îäóð êè, øàýèðä èðÿëèëÿéèøèíèí ìîíèòîðèíãè ìöíòÿçÿì õàðàêòåð äàøûìàëûäûð. Ìöÿëëèì áóíó åâ òàïøûðûüûíû éîõëàìàãëà, ñèíèôäÿ øàýèðäèí ìÿíèìñÿìÿ ôÿàëèééÿòè öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàð ìàãëà, ìöÿééÿí òàïøûðûãëàðûí èúðà âÿçèééÿòèíè ìöõòÿëèô ôîðìàëàðäà éîõëàìàãëà ùÿéàòà êå÷èðÿ áè ëÿð. Ùÿð áèð äÿðñäÿ øàýèðäèí ôÿàëèééÿòè èçëÿíèëìÿêëÿ éàíàøû, ùÿð àëòû ùÿôòÿäÿí ýåú îëìàéàðàã øà ýèðä ëÿðèí ñòàíäàðòëàð öçðÿ íàèëëèééÿòëÿðèíèí äàùà öìóìè éîõëàíûëìàñû òÿøêèë åäèëìÿëèäèð.

Ùÿð áèð íþâáÿòè ìÿðùÿëÿäÿ ìîíèòîðèíã øàýèðäëÿðèí ÿëäÿ åòäèéè íàèëèééÿòëÿðèí ñòàíäàðòëàðà óé üóí-ëóüóíó þéðÿíìÿéÿ õèäìÿò åäèð. Áó ìîíèòîðèíãëÿð íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ åäèëìèø ìàòåðèàëëàð òÿäðèñ ïðî ñåñèíèí òÿíçèìëÿíìÿñèíäÿ ÿùÿìèééÿòëè ðîë îéíàéûð. Íÿòèúÿëÿð ìöÿëëèìÿ èìêàí âåðèð êè, þç ôÿ à ëèééÿòèíè áèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðñèí. Èðÿëè ýåòìÿëè, éîõñà êèôàéÿò ñÿâèééÿäÿ ìÿíèìñÿíèëìÿìèø ùèñ ñÿéÿ éåíèäÿí âàõò àéûðìàëû îëäóüóíó ìöÿééÿíëÿøäèðñèí; øàýèðäëÿðèí þéðÿíäèêëÿðèíè éàðàäûúû òÿò áèã åäÿ áèëìÿëÿðèíè òÿéèí åòñèí; ïëàíëàøäûðìàäà ùÿð ùàíñû áèð äÿéèøèêëèê àïàðûëìàñûíà åùòèéàú îëóá-îëìàäûüûíà, îëàðñà ùàíñû ôîðìàäà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëè îëìàñûíà ãÿðàð âåðñèí.

Éåêóí ãèéìÿòëÿíäèðìÿ (ñóììàòèâ) ñòàíäàðòäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ òÿëèì íÿ òèúÿëÿðèíÿ øàýèðäëÿðèí ùàíñû ñÿâèééÿäÿ íàèë îëäóãëàðûíû ìöÿééÿí åäèð. Éåêóí ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ìö ÿëëèìÿ èìêàí âåðèð êè, øàýèðäèí ìàòåðèàëû ìÿíèìñÿäèéèíè âÿ ëàçûìè ñÿâèééÿäÿ ãàâðàäûüûíû àøêàð åò ñèí, øàýèðäèí ìÿíèìñÿäèéèíè òÿòáèã åòìÿ ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿíëÿøäèðñèí, èðÿëè ýåòìÿê ö÷öí ëàçûìû ñÿ âèééÿéÿ íàèë îëóíäóüóíà ÿìèí îëñóí.

Éåêóí ãèéìÿòëÿíäèðìÿ øàýèðäëÿðèí èðÿëèëÿéèøèíè äÿéÿðëÿíäèðèð. Áó ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ìþâçóíóí, áÿùñ âÿ éà áþëìÿíèí, éàõóä äà òÿäðèñ èëèíèí ñîíóíäà åéíè ãàéäàäà ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Éåêóí ãèé ìÿòëÿíäèðìÿäÿ ìÿãñÿä øàýèðäèí ìÿíèìñÿäèêëÿðèíè òÿòáèã åòìÿ áàúàðûüûíà íÿ äÿðÿúÿäÿ ìàëèê îë äó üó íó àøêàðà ÷ûõàðìàãäûð.

Ùÿð áèð ôÿíí êóðèêóëóìóíäà ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðû, òÿëèì ñòðàòåýèéàëàðû èëÿ éàíàøû, ìÿ íèì ñÿ íèëìèø òÿëèì íÿòèúÿëÿðèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí ìöâàôèã ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñòàíäàðòëàðû äà ìö ÿé éÿíëÿøäèðèëìèøäèð. Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñòàíäàðòëàðû ìèëëè êóðèêóëóìäà ÿêñ îëóíìóø íàèëèééÿòëÿðÿ (íÿ òèúÿëÿðÿ) óéüóí ùàçûðëàíûð.

ÒßÄÐÈÑ ÊÎÌÏËÅÊÒÈÍÈÍ ÑßÚÈÉÉßÂÈ ÕÖÑÓÑÈÉÉßÒËßÐÈ

Òÿëèì digÿr dillÿrdÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí 2-úè ñèíôè ö÷öí «Àçÿðáàéúàí äèëè» òÿä ðèñ êîì-ïëåêòè «Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí òÿëèì äèýÿð äèëëÿðäÿ àïàðûëàí öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðè ö÷öí Àçÿðáàéúàí äèëè êóðèêóëóìó» (Û-ÛÂ ñèíèôëÿð) ÿñàñûíäà ùàçûðëàíìûøäûð. Òÿäðèñ êîìïëåêòè äÿðñëèê vÿ metodik âÿñàèòdÿn èáàðÿòäèð âÿ áèðëèêäÿ ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ ñòàí äàðòäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø òÿëèì íÿòèúÿëÿðèíÿ íàèë îëìàã ö÷öí çÿðóðè ðåñóðñëàðû òÿìèí åäèð.

Dÿrslikdÿ 68 saat ö÷ön hazûrlanmûø tÿdris materiallarû 34 paraqrafda cÿmlÿødirilmiø, 13, 14, 21 vÿ 32-ci paraqraflar bir, qalanlarû isÿ iki dÿrs ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuødur.

Möÿllimin ixtiyarûna verilÿn saatlardan isÿ (4 saat) hÿr röbön sonunda tÿkrar mÿqsÿdi ilÿ, hÿm÷inin summativ qiymÿtlÿndirmÿlÿr ö÷ön istifadÿ edilmÿlidir.

Òÿäðèñ êîìïëåêòèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ êå÷ìÿäÿí, ãåéä åòìÿê éåðèíÿ äöøÿð êè, 2-úè ñèíèô Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëèìèíèí ÿí ìöðÿêêÿá âÿ ÷ÿòèí äþâðöíö òÿøêèë åäèð. Áó äþâðöí ÷ÿòèíëèéèíè õàðàêòåðèçÿ åäÿí úÿùÿò îíäàí èáàðÿòäèð êè, 2-úè ñèíèô éàëíûç ÿëèôáà òÿëè ìè äþâðöíö ÿùàòÿ åòìÿêëÿ ìÿùäóäëàøìûð. Áó ñèíèôëÿðäÿ øàýèðäëÿ-ðÿ òèïîëîæè úÿùÿòäÿí ôÿðãëè áèð äè ëèí ñÿñ ñèñòåìè âÿ ÿëèôáàñû þéðÿäèëìÿê ëÿ ìöâàçè îëàðàã, íèòã ôÿàëèééÿòèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðè öçðÿ áà úàðûã âÿ âÿðäèøëÿð ôîðìàëàøäûðûëìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëóð, äèëèí íÿçÿðè ìÿñÿëÿëÿðè áàðÿäÿ ìÿëóìàò âå ðèëìÿñÿ äÿ, ïðàêòèê éîëëà Àçÿðáàéúàí äèëèíèí þéðÿäèëìÿñè ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

10

Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿí äÿðñëèêdÿ ùÿð áèð ïàðàãðàô åéíè áèð ùÿðôèí þéðÿäèëìÿñèíÿ àèä ìàòåðèàëëàðû ÿùàòÿ åò-ìÿêëÿ áèð-áèðèíè òàìàìëàéûð. Äÿðñëèêäÿêè ìàòåðèàëëàð áèð-áèðèíè òÿêðàð åòìèð. Ìöÿééÿí áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ çÿðóðè áèëèêëÿð äÿðñëèêäÿ âåðèëèð.

2-úè ñèíèôëÿð ö÷öí äÿðñëiyin ÿí ìöùöì þçÿëëèéè îðàñûíäàäûð êè, Àçÿðáàéúàída ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí òÿëèì digÿr dillÿrdÿ àïàðûëàí ìÿêòÿáëÿðäÿ øàýèðäëÿðèí Àçÿðáàéúàí äèëèíi bilmÿsi åéíè ñÿâèééÿäÿ äåéèë. Ùÿòòà åéíè áèð ñèíèôäÿ áó äèëè éåíèúÿ þéðÿíìÿéÿ áàøëàéàí øàýèðäëÿðëÿ éàíàøû, Àçÿðáàéúàí äèëèíè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿí âÿ áó äèëäÿ ñÿðáÿñò íèòã áàúàðûãëàðûíà ìàëèê îëàí øàýèðäëÿð äÿ òÿùñèë àëûðëàð. Áóíó íÿçÿðÿ àëàðàã äÿðñëèê èêè ñÿâèééÿ ö÷öí èøëÿíìèø, ùÿð èêè ñÿâèééÿíèí èìêàíëàðûíû íÿçÿðäÿ òóòàí òÿëèì ìàòåðèàëëàðû âåðèëìèø âÿ áóíëàð øÿðòè èøàðÿëÿðëÿ ôÿðãëÿíäèðèëìèøäèð. Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð ö÷öí ùàçûðëàíìûø ìàòåðèàëëàð, åéíè çàìàí-äà, äèëè çÿèô áèëÿí øàýèðä ëÿð äÿ äèëèí þéðÿíèëìÿñèíÿ ìàðàã îéàòìàüà äà õèäìÿò åäèð.

Äÿðñëèê êîìïëåêòè ùàçûðëàíàðêÿí âàðèñëèê íÿçÿðÿ àëûíìûø, øàýèðäëÿðèí Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿí Û ñèíèôäÿ äèíëÿéèá-àíëàìà âÿ äàíûøìà ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ òÿëèì íÿòèúÿëÿðè, áàúàðûãëàðûí ñÿâèééÿñè äèäàêòèê ìàòåðèàë-ëàðûí õàðàêòåðèíäÿ þç èôàäÿñèíè òàïìûøäûð.

Äÿðñëèêäÿ ìöõòÿëèô ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ (äèíëÿéèá-àíëàìà, äàíûøìà, îõó âÿ éàçû) âåðèëÿí ìàòåðèàëëàðäà èíòåðôåðåíñèéàíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû ö÷öí tÿdris äèëèíèí õöñóñèééÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëûíìûø, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ö÷öí çÿðóðè åëåìåíòëÿð (úèíñ àíëàéûøû, ìîðôîëîæè êàòåãîðèéàëàðûí ñÿúèééÿâè ÿëàìÿòëÿðè, úèíñÿ ýþðÿ óçëàøìà, ñèíòàêòèê õöñóñèééÿòëÿð) ïðàêòèê éîëëà ìÿíèìñÿäèëèð. Ìÿñÿëÿí, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ úèíñ êàòåãîðèéàñûíûí îëìàìàñû, ÿëàìÿò âÿ ìèãäàð áèëäèðÿí ñþçëÿðèí àèä îëäóãëàðû ÿøéà áèë-äèðÿí ñþçëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíìÿñèíäÿ úèíñÿ ýþðÿ óçëàøìàíûí îëìàìàñû áàðÿäÿ àéäûí òÿñÿââöð éàðàòìàã âÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàð ôîðìàëàøäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ ðÿíýàðÿíý ñõåìëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð, ìöâàôèã àíëàéûøëàð øàýèðäëÿðèí íèòãèíÿ ùàçûð èôàäÿëÿð, íèòã ìîäåëëÿðè äàõèë åäèëìÿêëÿ ìÿíèìñÿäèëèð:

éàõóä:

âÿ éà øÿõñÿ ýþðÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ óçëàøìà èëÿ ÿëàãÿäàð ôÿðãëè úÿùÿòëÿð:

Áó ñõåìëÿðäÿ ùÿì ãûç, ùÿì äÿ îüëàí àäëàðûíäàí, ÛÛÛ øÿõñè áèëäèðÿí «î» ÿâÿçëèéèíäÿí åéíè çàìàíäà èñòèôàäÿ òÿñàäöôè õàðàêðåò äàøûìûð. Ìÿëóì îëäóüó êèìè, «î» ÿâÿçëèéè bÿzi dillÿrdÿ möxtÿlif sþzlÿrlÿ èôàäÿ îëóíäóüó ùàëäà, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áèð ñþçëÿ èôàäÿ îëóíóð.

Äÿðñëèêdÿ ùÿðô âÿ ñÿñëÿðèí þéðÿäèëìÿñè öçðÿ ãóðóëìóø ñèñòåì áöòöí ïàðàãðàôëàðäà ýþçëÿíèëèð. Ìÿñÿëÿí, è÷ÿðèñèíäÿ þéðÿäèëìÿñè íÿçÿðÿäÿ òóòóëàí ñÿñ âÿ éà ùÿðô, ùÿìèí ñÿñèí èøëÿíäèéè ìöâàôèã ùåúàëàð îëàí ñþçëÿðè ÿêñ åòäèðÿí ïðåäìåò øÿêèëëÿðäÿí èñòèôàäÿ äÿðñëèéèí áöòöí ïàðàãðàôëàðûíäà åéíè ñèñòåìëÿ âåðèëèð.

Ãåéä îëóíàí ñèñòåìäÿ åéíè àíëàéûøû áèëäèðÿí ùÿð ùàíñû áèð øÿêèëäÿí äÿðñëèêäÿ ìöõòÿëèô ùÿðôëÿðèí þéðÿ-äèëìÿñèíäÿ èñòèôàäÿéÿ ìåòîäèê ïðèíñèï êèìè éàíàøûëìàëû, ùÿìèí ñþçëÿðäÿ îëàí ñÿñëÿðëÿ áàüëû äöçýöí òÿëÿôôöç áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû âÿ ëöüÿòèí ôÿàëëàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòè äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàíûëìàëûäûð. Áó ñèñòåì ùÿì÷èíèí äèíëÿéèá-àíëàìà âÿ äàíûøìà öçðÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøìàñûíà èìêàí âåðèð.

2-úè ñèíèôëÿð ö÷öí ùàçûðëàäûüûìûç äÿðñëèêäÿ Àçÿðáàéúàí øÿõñ àäëàðûíäàí ñûõ-ñûõ èñòèôàäÿéÿ äÿ ìåòî-äèê ïðèíñèïëÿðäÿí áèðè êèìè éàíàøûëìàëû, îíóí ÿùÿìèééÿòè äöçýöí äÿéÿðëÿíäèðèëìÿëèäèð. Øàýèðäëÿðèí òÿëèì éöêöíö ÿëàâÿ àíëàéûøëàð ùåñàáûíà àðòûðìàìàã ìÿãñÿäè èëÿ (÷öíêè àäëàð òÿðúöìÿ åäèëìèð) äÿðñ òîïëóñóíäà è÷ÿ-ðèñèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíèí ñïåñèôèê ñÿñëÿðè âÿ ôîíåòèê õöñóñèééÿòëÿðè (ìÿñÿëÿí, àùÿíý ãàíóíó) èøëÿíÿí øÿõñ àäëàðûíûí ìöõòÿëèô õàðàêòåðëè ÷àëûøìàëàðäà èøëÿäèëìÿñèíèí àðõàñûíäà õöñóñè òÿëèì ìÿãñÿäè ýèçëÿäèëìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, äÿðñëèéèí àéðû-àéðû ïàðàãðàôëàðûíäà è÷ÿðèñèíäÿ þéðÿäèëÿí ùÿðôëÿð îëàí àäëàðëà éàíàøû, ÿëàâÿ èíôîð-ìàñèéà âåðìÿäÿí è÷ÿðèñèíäÿ [å, þ, ÿ, ö, ù, ý, ü, é, ú] ñÿñëÿðè èøëÿíÿí Íÿðìèí, Àéýöí, Êþíöë, Þìÿð, Úÿìèëÿ,

íàð

ëàëÿ

ãÿëÿì

àëìà

Nàð

Làëÿ

Qÿëÿì

Aëìà

ãûðìûçû ãûðìûçûdûr.

äÿôòÿð

êèòàááèð

àò

ãÿëÿìáèð

Î

Íÿðìèígÿëèð.

Î

Êàìèëîõóéóð.

ïàëòîì

âÿòÿíèì

õàëãûì

ìÿíèì

Î

Íèýàð

Êàìèë

éàçûð.

11

Òîüðóë, Ìÿëÿê, Åë÷èí, Öëêÿð, Ùÿìèäÿ, Íÿðýèç âÿ ñ. êèìè àäëàðà äà ìöðàúèÿò îëóíìàñûíäàí ìÿãñÿä ñïåñèôèê ñÿñëÿðèí äöçýöí òÿëÿôôöçö èëÿ áàüëû ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûäûð.

Äÿðñëèêäÿ ìöõòÿëèô ìÿçìóí õÿòëÿðè öçðÿ âåðèëìèø ìàòåðèàëëàð ôÿíäàõèëè èíòåãðàñèéàíûí òÿëÿáëÿðè íÿçÿðÿ àëûíàðàã öçâè ñóðÿòäÿ áèð-áèðèíè òàìàìëàéûð âÿ áó, øàýèðäëÿðäÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøìàñûíà òÿêàí âåðèð.

2-úè ñèíèôëÿð ö÷öí ùàçûðëàíìûø ñòàíäàðòà óéüóí îëàðàã äÿðñëèéèí ùÿð áèð ïàðàãðàôûíäà íèòã ôÿàëèééÿòèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðè öçðÿ áàúàðûã âÿ âÿðäèøëÿðèí èíòåðàêòèâ ìåòîäëàðëà ôîð ìàëàøäûðûëìàñûíà, òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè-íÿ âÿ èíêèøàôûíà èìêàí âåðÿí ÷àëûøìàëàð, øÿêèëëÿð, äèàëîã ëàð, îéóí õàðàêòåðëè èø íþâëÿðè íÿçÿðäÿ òóòóëìóø-äóð. Áöòöí áóíëàð, áèð òÿðÿôäÿí, øàýèðäëÿðäÿ þé ðÿíìÿéÿ ìîòèâ éàðàòìàüà, îíëàðû ùÿâÿñëÿíäèðìÿéÿ õèäìÿò åäèðñÿ, äèýÿð áèð òÿðÿôäÿí äÿ, òÿëèì ôÿ àëèééÿòè çàìàíû éåêíÿñÿãëèéè àðàäàí ãàëäûðûð, ãåéðè-ñòàíäàðò (ãðóïëàð-ëà, úöòëÿðëÿ) èø ôîðìàëàðûíûí òÿòáèãèíè òÿìèí åäèð.

Òÿäðèñ âÿñàèòèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíìóø ÷àëûøìàëàð íèòã ôÿàëèééÿòèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðè öçðÿ áà úà ðûã ëàð ôîð-ìàëàøäûðûëìàñûíà èìêàí éàðàòäûüû ö÷öí åéíè áèð ÷àëûøìà íþâöíäÿí ìöõòÿëèô ìÿãñÿäëÿðëÿ èñ òèôàäÿ îëóíìàñû òþâñèéÿ îëóíóð. Ìÿñÿëÿí, øÿêèëëÿð öçðÿ ÷àëûøìàëàð êå÷èëÿí ñÿñëÿðëÿ áàüëû øàýèðäèí ëö üÿò åùòèéàòûíûí ýåíèø-ëÿíìÿñèíÿ âÿ ôÿàëëàøìàñûíà ðåàë çÿìèí éàðàòìàãëà éàíàøû, ùÿìèí ñþçäÿ îëàí ìöâàôèã ñÿñèí âÿ éà ñÿñëÿðèí, ùåúàíûí äöçýöí òÿëÿôôöçö, ñþçöí ñÿñ, ùåúà òÿðêèáèíèí ìö ÿé éÿíëÿø äèðèëìÿñè, ñþçöí úöìëÿäÿ âÿ áèðëÿøìÿ äàõè-ëèíäÿ èøëÿäèëìÿñè èñòèãàìÿòèíäÿ, åéíè çàìàíäà, ìÿç ìóí ñòàíäàðòëàðûíäà íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ñå÷èá àéûðìà âÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà êèìè òÿôÿê êöð ÿìÿëèééàòëàðûíûí àïàðûëìàñûíà èìêàí âåðèð.

Äÿðñëèêäÿ äèëèí ãðàììàòèê ãóðóëóøóíóí ïðàêòèê éîëëà ìÿíèìñÿíèëìÿñèíè òÿìèí åäÿí ÷îõëó ñõåìëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíìóøäóð êè, áóðàäàêû äèë ìàòåðèàëëàðû Àçÿðáàéúàí äèëèíèí ãðàììàòèê ãóðóëóøó áàðÿäÿ ìöÿééÿí òÿñÿââöðëÿðèí éàðàíìàñûíû òÿìèí åòìÿêëÿ, åéíè çàìàíäà, òÿëÿôôöç, îõó âÿ èëêèí òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíû ôîð-ìàëàøäûðûð. Áöòöí áó ñõåìëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíèí õàðàêòåðèê ãðàììàòèê êàòåãîðèéàëàðû èëÿ áàüëû õöñóñèé-éÿòëÿð (úÿì øÿêèë÷èëÿðè, ìÿíñóáèééÿò, ùàë, õÿáÿðëèê øÿêèë÷èëÿðè, ôåiëëÿðäÿ çàìàí âÿ øÿõñ øÿêèë÷èëÿðè âÿ ñ.) ïðàê-òèê øÿêèëäÿ þç èôàäÿñèíè òàïìûø âÿ øàýèðäëÿðèí ýþç éàääàøûíà òÿñèð åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ ôÿðãëè ôîíëàðëà ñþçöí äèýÿð ùèññÿëÿðèíäÿí àéðûëàðàã ôÿðãëÿíäèðèëìèøäèð. Ìöÿëëèìëÿð áó èìêàíëàðû äà ëàçûìè øÿêèëäÿ äÿéÿðëÿíäèðìÿëè âÿ äèããÿò ìÿðêÿ çèíäÿ ñàõëàìàëûäûðëàð.

Äÿðñëèêäÿ øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà õöñóñè äèããÿò éåòèðèëìèøäèð. Íÿçÿðäÿí ãà÷ûðìàã îëìàç êè, øàýèðäëÿðäÿ äöçýöí, ñöðÿòëè îõó áàúàðûãëàðû áèëàâàñèòÿ ÿëèôáà òÿëèìè äþâðöíäÿ ôîðìàëàø-äûðûëûð, ñîíðàêû äþâðäÿ èñÿ èíêèøàô åòäèðèëèð. Îäóð êè, äÿðñëèêäÿ áó èñòèãàìÿòèí ðåàëëàøäûðûëìàñû ö÷öí áöòöí èìêàíëàð ñÿôÿðáÿð îëóíìóø, êå÷èëÿí ùÿðôëÿðëÿ áàüëû ìöìêöí îëàí íèòã ìîäåëëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ èëÿ îõó ìàòå-ðèàëëàðû òÿðòèá åäèëìèøäèð. Áó ìÿãñÿäëÿ ùåúàëàðëà îõó, ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿðèí, äèàëîãëàðûí îõóñó, ñõåìëÿð öçðÿ äèë ìàòåðèàëëàðûíûí îõóñó, ñåèðëÿðèí, òàïìàúàëàðûí, ëÿòèôÿëÿðèí, àòàëàð ñþçëÿðè âÿ íèòã åòèêåòëÿðèíèí îõóñó ìöâàôèã ìÿçìóí õÿòòè öçðÿ òÿëèì íÿòèúÿëÿðèíÿ íàèë îëìàüû òÿìèí åòìÿëèäèð.

Îõó âÿ òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøìÿñè âÿ èíêèøàôû öçðÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ìÿòíëÿðèí ýåò äèêúÿ ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè íàðàùàòëûã äîüóðìàìàëûäûð. Áó, áèð òÿðÿôäÿí, äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áè ëÿíëÿðèí òÿëÿáàòûíû þäÿìÿéÿ õèäìÿò åäèð, äèýÿð òÿðÿôäÿí, øàýèðäëÿðèí ìåõàíèêè, ùÿðôè òàíûìàäàí «ÿçáÿð îõó»ñóíóí ãàðøûñûíû àëûð. Àäÿòÿí, ÿëèôáà òÿëèìè äþâðöíäÿ âåðèëìèø úÿìè 2-3, áÿçÿí 4-5 êè ÷èê úöìëÿ áèð íå÷ÿ øàýèðä òÿðÿôèíäÿí îõóíäóãäà ÿçáÿð éàääà ãàëûð âÿ øàýèðä ìÿòíÿ áà õàðàã îðà äàêû ñþçëÿðè ñÿñ-ùÿðô òÿðêèáèíè èíúÿëÿìÿäÿí (ùåúà-ëàðëà îõóìàäàí) «îõóéóð» êè, áó ñÿáÿáäÿí äÿ äöçýöí îõó áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøìàñû ëÿíýèéèð âÿ ÿëèôáà òÿëèìè áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà øàýèðäëÿð äÿ ìöâàôèã áàúàðûã ôîðìàëàøäûðûëìàìûø îëóð. Ìÿòí áèð ãÿäÿð ýåíèø îëäóãäà èñÿ áó «ìåõàíèêè îõóìà» ìöìêöí îëìóð, øàýèðäèí âåðèëìèø ùèññÿíè ñþçöí ùÿãèãè ìÿíàñûíäà îõóìàñû ö÷öí ðåàë çÿìèí éà ðàíìûø îëóð. Áåëÿ ýåíèø ìÿòíëÿðèí áöòþâëöêäÿ åéíè øàýèðäÿ îõóòäóðóëìàñû âàúèá äåéèë, ìÿòíèí àéðû-àéðû ùèññÿëÿðèíè ìöõòÿëèô øàýèðäëÿðÿ îõóòìàã äàùà ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàá åäèëèð.

Ìetodik âÿñàèòäÿ ìöÿëëèìèí ôÿàë òÿëèì ìåòîäëàðû èëÿ èøëÿìÿñè öçðÿ çÿðóðè îëàí ìÿñÿëÿëÿð ÿùàòÿ îëóíìóø, ùÿðôëÿðèí þéðÿäèëìÿñè íöìóíÿñèíäÿ òÿõìèíè äÿðñ ìîäåëè ãóðóëìóøäóð. Ìö ÿëëèìëÿðèí éàðàäûúûëûüûíû ìÿùäóä-ëàøäûðìàìàã, åéíè çàìàíäà, âÿñàèòèí ùÿúìèíè íÿçÿðÿ àëàðàã áöòöí äÿðñëÿðèí ýåíèø èúìàëëàðûíû âåðìÿê ìÿã-ñÿäÿóéüóí ùåñàá åäèëìÿìèøäèð. Âåðèëìèø íöìóíÿëÿð òÿõìèíè ùåñàá åäèëìÿëè âÿ ùÿð áèð äÿðñ ìöÿëëèì ö÷öí éåíè-éåíè èäåéàëàðûí ãàéíàüû îëìàëûäûð.

Äÿðñëèê èëÿ èøëÿéÿðêÿí ìöÿëëèì ìöÿëëèôèí ùÿéàòà êå÷èðìÿê èñòÿäèéè èäåéàëàðûí ðåàëëàøìàñûíà íàèë îëìàëû, áóíóí ö÷öí ëàçûì îëàí áöòöí ðåñóðñëàðû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿëèäèð. Ìÿñÿëÿí, éåíè þéðÿäèëÿí ñÿñ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿí-ìèø ùåúàëàðûí òÿëÿôôöçö ö÷öí âåðèëìèø ÷àëûøìàëàðäà ôÿðãëè ðÿíýäÿí èñòèôàäÿ åäèëäèéè ìöÿëëèìèí äèããÿòèíäÿí éàéûíìàìàëûäûð âÿ î áóíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê øàýèðäëÿðè àõòàðûúûëûüà ùÿâÿñëÿíäèðìÿëèäèð.

Äÿðñëèêäÿ øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñèíèí éîõëàíûëìàñû ö÷öí êè÷èê èìëà ìÿòíëÿðè âåðèëìèø-äèð êè, ìöÿëëèìëÿð þçëÿðè äÿ áåëÿ ìàòåðèàëëàð ñå÷ÿ, àíàëîæè ñõåìëÿð, úÿäâÿëëÿð òÿðòèá åäÿ, øÿêèëëÿð âÿ èëëöñòðà-ñèéàëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿðëÿð.

Möÿllim øagirdlÿrin nailiyyÿtlÿrini hÿr bir dÿrsdÿ dÿrslikdÿ verilmiø möxtÿlif nþv tapøûrûqlarûn yerinÿ yetirilmÿsi sÿviyyÿsinÿ uyüun olaraq qiymÿtlÿndirmÿli, øagird nailiyyÿtlÿrinin monitorinqi (izlÿnilmÿsi) isÿ hÿr altû hÿftÿdÿn gec olmayaraq tÿøkil edilmÿlidir. Bu iølÿri möÿllimin mönasib bildiyi dÿrslÿrin ikinci saatûnda (fÿrdi planûna uyüun olaraq) aparmasû mÿqsÿdÿuyüun hesab edilir. Øagird nailiyyÿtlÿrinin izlÿnilmÿsi 9, 17, 28-ci paraqraflardan sonra vÿ 34-cö paraqraf ÿsasûnda planlaødûrûlmûø tÿkrar dÿrslÿrindÿ dÿ hÿyata ke÷irilÿ bilÿr.

Øagirdlÿrin tÿlÿfföz vÿ oxu bacarûqlarûnûn sÿviyyÿsinin yoxlanûlmasû canlû möøahidÿ yolu ilÿ mömkön olduüundan yoxlama materiallarûnû sinfin sÿviyyÿsinÿ uyüun olaraq dÿrslikdÿki ke÷ilmiø mönasib tÿdris

12

materiallarû, hÿm÷inin vÿsaitin sonunda ÿlavÿ oxu ö÷ön verilmiø bÿdii par÷alar ÿsasûnda möÿllimlÿrin tÿrtib etmÿsi tþvsiyÿ olunur. Bu mÿqsÿdlÿ möÿllim þzönön mönasib bildiyi yoxlama materiallarûndan da istifadÿ edÿ bilÿr.

Metodik vÿsaitin sonunda øagirdlÿrin bilik vÿ bacarûqlarûnûn sÿviyyÿsini yoxlamaq vÿ yekun qiymÿtlÿndirmÿ ö÷ön test tapøûrûqlarûna aid nömunÿlÿr verilmiødir. Möÿllimlÿr mÿzmun standartlarûna uyüun yoxlama materiallarû ( test vÿ tapøûrûqlar) tÿrtib etmÿkdÿ vÿ yoxlama formasûnû se÷mÿkdÿ sÿrbÿstdirlÿr.

Ìöÿëëèì ùÿð áèð äÿðñäÿ øàýèðäëÿðèí ôÿàëèééÿòèíèí ìöâàôèã ìåéàðëàð ÿñàñûíäà ãèéìÿòëÿí äè ðèë ìÿ ñè íè ùÿ-éà òà êå÷èðèð. Áó ìÿãñÿäëÿ éàõøû îëàð êè, äÿðñèí 1-úè ñààòûíäà øàýèðäèí ãðóï äàõèëèí äÿ ôÿàëèééÿòè, äÿðñèí 2-úè ñààòûíäà èñÿ øàýèðäèí ôÿàëèééÿòè ôÿðäè ãàéäàäà – òàïøûðûãëàðû éåðèíÿ éåòèð ìÿ ñÿâèééÿñè, ôèêèðëÿðèíè èôà äÿ åäÿ áèëìÿ âÿ ìöçàêèðÿëÿðäÿ äèíëÿéèá ñóàëëàð âåðÿ áèëìÿ ãàáèëèééÿ òè èçëÿíèëñèí âÿ ìåéàðëàðà óéüóí ãèé ìÿò ëÿí äèð-ìÿ àïàðûëñûí. (áàõ. úÿäâÿë 1,2)

Metodik vÿsaitin sonunda möÿllimlÿrin ÿlavÿ oxu ö÷ön tþvsiyÿ edÿ bilÿcÿyi bÿdii par÷alar, øeirlÿr vÿ tapmacalardan nömunÿlÿr verilmiødir. Tÿdris ilinin sonunda ÿlifbadakû bötön hÿrflÿr ke÷ilib qurtardûüûndan möÿllim yay tÿtilindÿ oxumaq ö÷ön Azÿrbaycan dilindÿ nÿør olunan uøaq qÿzet vÿ jurnallarûnûn adlarûnû uøaqlara sþylÿmÿli, oxu bacarûqlarûnûn tÿkmillÿødirilmÿsi ö÷ön onlarûn oxunmasûnû tþvsiyÿ etmÿlidir.

Ùÿð áèð äÿðñèí ãàðøûñûíà ãîéóëìóø òÿëèì ìÿãñÿäèíèí íÿ ñÿâèééÿäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè ìöÿëëèìèí ïåäàãîæè óñòàëûüûíäàí, èøÿ ìÿñóëèééÿòëÿ éàíàøìàñûíäàí âÿ ïåäàãîæè èííîâàñèéàëàðà áÿëÿäëèéèíäÿí, ìöíáèò þéðÿíìÿ ìöùèòèíè òÿøêèë åäÿ áèëìÿê ãàáèëèééÿòèíäÿí àñûëû îëàúàãäûð. Áó èøäÿ ìöÿëëèìëÿðÿ óüóðëàð àðçóëàéûðûã.

ÃÈÉÌßÒËßÍÄÈÐÌß ÚßÄÂßËÈ ¹1

Ìåéàðëàð

Øàýèðäëÿðèí àäû âÿ ñîéàäû

ßìÿêäàøëûãåäèð

Éîëäàøëàðûíû äèíëÿéèð

Ãðóïà âåðèëÿí òàïøûðûãëàðûí

éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíäÿ èøòèðàê åäèð

Äåéèëÿíôèêèðëÿðÿ

ìöíàñèáÿò áèëäèðèð

Öìóìèíÿòèúÿ

1.2.3.4.5.

Ãåéä. Ìöÿëëèì ãðóïëàðûí ôÿàëèééÿòèíè èçëÿéèð âÿ ìåéàðëàð öçðÿ ôÿðäè îëàðàã øàýèðäëÿðèí ãðóï ëàð äà èøëÿ-ìÿê áàúàðûüûíû ãèéìÿòëÿíäèðèð. Bunun ö÷ön dÿðñèí ÿââÿëèíäÿí ñîíóíàäÿê ìöÿëëèì øà ýèðä ëÿðèí àäû ãàðøûñûíäà ùÿð ùàíñû ýþñòÿðèëÿí ìåéàð ö÷öí «+» èøàðÿñè ãîéìàãëà ãåéäëÿðèíè åäèð.

ÃÈÉÌßÒËßÍÄÈÐÌß ÚßÄÂßËÈ ¹2

Ìåéàð Ãðóï

Û ãðóï ÛÛ ãðóï ÛÛÛ ãðóï ÛÂ ãðóï

Ôÿàë èøòèðàê åäèð

Òàïøûðûãëàðû éåðèíÿ éåòèðèð

Þç ôèêèðëÿðèíè èôàäÿ åäèð

Éîëäàøëàðûíû äèíëÿéèð âÿñóàëëàð âåðèð

Öìóìè íÿòèúÿ

Ãåéä. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðëÿ áèðëèêäÿ îíëàðûí ìöçàêèðÿëÿðäÿ èøòèðàêûíûí ìåéàðëàð öçðÿ ãèé ìÿò ëÿí äèðìÿñèíè ùÿéàòà êå÷èðèð. Äÿðñäÿ ãðóïëàðûí èøèíäÿí àñûëû îëàðàã ùÿð ùàíñû âåðèëìèø ìåéàðëàðûí ãàð øûñûíäàí «+» âÿ éà «-» èøàðÿñè éàçûëûð, ñîíäà íÿòèúÿ ÷ûõàðûëûð.

13

ÈLLÈK TEMATÈK PLANLAØDIRMA

Standart MþvzularMetodik

vÿsait (sÿh.)

Dÿrslik

(sÿh.)Saat

1.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3. §1. Gÿlin danûşaq! 14 5 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 4.1.1. §2. [À] ñÿñè âÿ «À» ùÿðôè 16 10 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §3. [Í] ñÿñè âÿ «Í» ùÿðôè 19 11 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §4. [ß] ñÿñè âÿ «ß» ùÿðôè 22 12 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §5. [Ò] ñÿñè âÿ «Ò» ùÿðôè 26 13 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §6. [Á] ñÿñè âÿ «Á» ùÿðôè 30 14 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §7. [Ó] ñÿñè âÿ «Ó» ùÿðôè 34 15 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. §8. [Ë] ñÿñè âÿ «Ë» ùÿðôè 38 16 21.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.;

3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2. §9. [Ì] ñÿñè âÿ «Ì» ùÿðôè 42 18 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§10. [Ð] ñÿñè âÿ «Ð» ùÿðôè 45 19 2

1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§11. [È] ñÿñè âÿ «È» ùÿðôè, [Û]

ñÿñè âÿ «Û» ùÿðôè49 21 2

2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§12. [Ä] ñÿñè âÿ «Ä» ùÿðôè 50 23 2

1.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2.§13. [Ê], [Ê’] ñÿñè âÿ «Ê»

ùÿðôè52 25 1

2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2. §14. [Î] ñÿñè âÿ «Î» ùÿðôè 53 27 12.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§15. [Ý] ñÿñè âÿ «Ý» ùÿðôè 54 29 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1; 3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2.

§16. [É] ñÿñè âÿ «É» ùÿðôè 56 30 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§17. [Ç] ñÿñè âÿ «Ç» ùÿðôè 58 32 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2.

§18. [Õ] ñÿñè âÿ «Õ» ùÿðôè 60 34 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3.

§19. [Ã] ñÿñè âÿ «Ã» ùÿðôè 61 36 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§20. [Ô] ñÿñè âÿ «Ô» ùÿðôè 63 39 2

1.1.2.; 1.1.3.; 3.1.2.; 4.1.1.; 4.1.2. §21. [Ñ] ñÿñè âÿ «Ñ» ùÿðôè 65 41 11.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 3.1.2.;

3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3.§22. [Ø] ñÿñè âÿ «Ø» ùÿðôè 66 43 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§23. [Ö] ñÿñè âÿ «Ö» ùÿðôè 68 46 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§24. [Ú] ñÿñè âÿ «Ú» ùÿðôè 70 49 2

1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§25. [×] ñÿñè âÿ «×» ùÿðôè 72 51 2

1.1.2.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.2.

§26. [Å] ñÿñè âÿ «Å» ùÿðôè 73 54 2

1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§27. [Â] ñÿñè âÿ «Â» ùÿðôè 75 56 2

1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§28. [Þ] ñÿñè âÿ «Þþ» ùÿðôè 77 59 2

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§29. [Ü] ñÿñè âÿ «Ü» ùÿðôè 79 62 2

1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§30. [Ù] ñÿñè âÿ «Ù» ùÿðôè 81 65 2

1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

§31. [Ï] ñÿñè âÿ «Ï» ùÿðôè 83 68 2

1.1.2.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

§32. [J] ñÿñè âÿ «Æ» ùÿðôè 85 72 1

1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.

§33. Mÿnim Vÿtÿnim 86 77 2

1.1.1.; 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.2.;

3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3. §34. Tÿkrar 87 82 2

Möÿllimin ixtiyarûna verilÿn

saatlar4

14

1-úè âÿ 2-úè ÄßÐÑËßÐ. (§1)

ÌÞÂÇÓ: ÝßËÈÍ ÄÀÍÛØÀÃ! (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; tÿqdim olunan vÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; dÿrslikdÿ gþrdöyö øÿkillÿri (sÿh. 4, 5, 6) tÿsvir edir, oxuduüu mÿktÿb haqqûnda birinci øÿxsin dili ilÿ danûøûr; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ yoldaølarû ilÿ dialoq qurur.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.1, 1.2.1, Ù-á.1.1.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: ßéëÿíúÿëè îéóí, ìöçàêèðÿ, ðîëëó îéóíëàð.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí 3 øÿêèë àñûð: 1-úè øÿêèëäÿ øàýèðäëÿð ýþðöøöðëÿð; 2-úè øÿêèëäÿ ìöÿëëèì âÿ øàýèðä ýþðöøöð; 3-úö øÿêèëäÿ âàëèäåéíëÿð ýþðöøöðëÿð. Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

— Øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðèíèçèí ìÿíàñûíû íåúÿ èçàù åäÿ áèëÿðñèíèç? (Øàýèðäëÿðèí úàâàáëàðû äèí-ëÿ íèëèð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ ýþðöøìÿ åòèêåòëÿðè áàðÿäÿ ìÿëóìàò âåðèð, éîëäàøëàðû èëÿ öíñèééÿò ãóðìàã éîëëàðûíû áàøà ñà ëûð (Ñàëàì! Ýöí àéäûí! Ñàáàùûíûç õåéèð! Íåúÿñÿí? Õîø ýþðäöê! Íåúÿ äèíúÿëäèíèç? âÿ ñ.).

Éàðäûì÷û ñóàë:— Ýþðöøìÿ çàìàíû íèòã åòèêåòëÿðè èëÿ òàíûø îëäóíóçìó?

Òÿäãèãàò ñóàëû: Òàíûø îëìàã ìÿãñÿäèëÿ ùàíñû ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ëàçûìäûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ùàìû äàèðÿ áîéóíúà äöçöëöð. Ùÿð áèð èøòèðàê÷û íþâáÿ èëÿ þçöíäÿí ÿââÿëêèíèí âÿ þçöíöí àäûíû äåéèð. Ìÿñÿëÿí, Û øàýèðä: — Ìÿíèì àäûì Ñàìèðäèð.

ÛÛ øàýèðä: — Ìÿíèì àäûì Åëøÿíäèð, éîëäàøûìûí àäû èñÿ Ñàìèðäèð.ÛÛÛ øàýèðä: — Ìÿíèì àäûì Àéíóðäóð, éîëäàøëàðûì èñÿ Åëøÿí âÿ Ñàìèðäèð.Îéóí äàèðÿ áîéóíúà äàâàì åäèð. Ñîíóíúó øàýèðä èñÿ ùàìûíûí àäûíû ÷ÿêìÿëèäèð, êèìèí àäûíû

óíóòñà, áàøãàëàðû îíà êþìÿê åäÿ áèëÿðëÿð.ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ôÿàëèééÿòèíè öìóìèëÿøäèðìÿê ö÷öí ñóàëëàð âåðèð:— Ñèç íÿéè þéðÿíäèíèç?— Øÿêèëäÿ (äÿðñëèê, ñÿù.4) ýþðäöéöíöç ìöÿëëèì øàýèðäëÿðëÿ ýþðöøÿðêÿí ùàíñû ñþçëÿðäÿí

(íèòã åòèêåòëÿðèíäÿí) èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿð? — Øÿêèëäÿêè (äÿðñëèê, ñÿù.4) øàýèðäëÿð ýþðöøÿðêÿí ùàíñû ñþçëÿðè èøëÿäèðëÿð?Úàâàáëàð äèíëÿíèëèð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí úàâàáëàðûíû öìóìèëÿøäèðèð:— Ñèç áèëäèíèç êè, òàíûø îëìàã ö÷öí ÿââÿëúÿ àäûíûçû, ñîíðà ñîéàäûíûçû ñþéëÿìÿëèñèíèç. Àðòûã

ñèç áèð-áèðèíèçè éàõûíäàí òàíûäûíûç, éîëäàøëàðûíûçû äèíëÿìÿéè, îíëàðà ñóàë âåðìÿéè áàúàðäûíûç.ÛÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ ìÿêòÿá, ñèíèô àâàäàíëûãëàðû, äÿðñ ëÿâàçèìàòëàðûíûí øÿêèëëÿðè

òÿñâèð îëóíìóø êàðòî÷êàëàð ïàéëàéûð. Øàýèðäëÿðëÿ øÿêèëäÿ ýþñòÿðèëÿíëÿð áàðÿäÿ ìöçàêèðÿ àïàðûð. Áó ìþâçóäà îéóí êå÷èðèð. Îéóí «Íÿ ýþðäöí?» àäëàíûð.

Û àääûì: Óøàãëàð 2 ãðóïà áþëöíöð. Û ãðóïóí öçâëÿðè ÛÛ ãðóïóí öçâëÿðèíÿ ìöðàúèÿò åäèð ëÿð:— Ñèíèôäÿ (äÿðñëèê, ñÿù.5) ùàíñû ÿøéàëàð âàð?— Ñèíèôäÿ éàçû òàõòàñû, ìöÿëëèì ö÷öí ñòîë, ñòóë, ïàðòàëàð âàð.ÛÛ ãðóïóí öçâëÿðè ñóàë âåðèðëÿð:— Øÿêèëäÿ ùàíñû ìÿêòÿá ëÿâàçèìàòëàðûíû ýþðöðñöíöç?— Øÿêèëäÿ ÷àíòà, äÿôòÿð, àëáîì, ãÿëÿì, êèòàá âàð.Ñîíðà ãðóïëàð ñóàëëàðû äÿéèøèðëÿð.

15

 àääûì: Øàýèðäëÿðèí ìÿêòÿá ùàããûíäà áèëèêëÿðè òÿêìèëëÿøäèðèëèð, Û ñèíèôäÿ ÿëäÿ åòìèø îë-äóã ëàðû áèëèê âÿ áàúàðûãëàðà èñòèíàä åäèëÿðÿê, ìÿêòÿá àâàäàíëûãëàðû, äÿðñ ëÿâàçèìàòëàðû ùàããûíäà þé ðÿíäèêëÿðè éàäà ñàëûíûð âÿ éåíè ñþçëÿð þéðÿíèëèð.

ÂÛ àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ýþðäöêëÿðèíè áàøãàñûíà ÷àòäûðà áèëìÿê áàúàðûüûíû éîõëàìàã ìÿã ñÿäèëÿ îéóí êå÷èðèð. Óøàãëàð 3 ãðóïà áþëöíöð. Ùÿð ãðóïà äÿðñëèéèí 6-úû ñÿùèôÿñèíäÿêè áèð øÿ ê ëè òÿñâèð åòìÿê òàï øû ðûëûð. Óøàãëàðà êþìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöÿëëèì øèôàùè øÿêèëäÿ êþìÿê÷è (à÷àð) ñþç ëÿ ðè õàòûðëàäûð: (Û øÿ êèë – ÷ÿìÿíëèê, ýþéÿð÷èí, ãàíàä, éàðàëû, ñàðüû, òóòìàã, ñàðûìàã, õèëàñ åò ìÿê âÿ ñ.), (ÛÛ øÿêèë – áàü, éóâà, ôÿñèë, íÿðäèâàí, êþ÷ÿðè ãóøëàð, ñÿð÷ÿ, ÷ÿêèú, ìèøàð, áàëòà, äö çÿëò ìÿê,

÷ûõ ìàã, àñ ìàã âÿ ñ.), (ÛÛÛ øÿêèë – ùÿéÿò, áåë, ñóñÿïÿí, ëÿêëÿð, áåëëÿìÿê, ÿêìÿê, ãóëëóã åò ìÿê âÿ ñ.)Ùÿð ãðóïóí èøòèðàê÷ûëàðû øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðèíè äàíûøûðëàð. Û ãðóïóí èøòèðàê÷ûñû äèýÿð ãðóïóí

èøòèðàê÷ûñûíà ñóàë âåðÿ áèëÿð âÿ éà ÿêñèíÿ. Úàâàáëàð äèíëÿíèëèð âÿ ìöçàêèðÿ åäèëèð. Ìöÿëëèì øà ýèðäëÿðèí êè÷èê ùÿúìëè úöìëÿëÿð ãóðìàñûíû èñòèãàìÿòëÿíäèðèð, íèòãëÿðèíäÿêè áÿçè ñÿùâëÿðèí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà ÷àëûøûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Äÿðñèí ñîíóíäà áåëÿ áèð íÿòèúÿéÿ ýÿëèíèð: ýþðöø çà ìàíû èíñàíëàð öíñèééÿò ãóðìàã ö÷öí ìöÿééÿí åäèëìèø íèòã åòèêåòëÿðèíäÿí (ñþçëÿðäÿí) èñòèôàäÿ åäèðëÿð.

Åâ òàïøûðûüû: Ýöíöí ìöÿééÿí ñààòëàðûíäà (ñÿùÿð, ýöíîðòà, àõøàì) àèëÿ öçâëÿðè èëÿ ýþ ðö-øÿð êÿí èøëÿäèëÿí íÿçàêÿòëè ñþçëÿðè þéðÿíìÿê.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ àëãûøëàð âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ áèë äèðèð êè, ùàìûíûç éàõøû ôèêèðëÿð ñþéëÿäèíèç, ôÿàë èøòèðàê åòäèíèç. Áóíóí ö÷öí ýÿëèí áèð-áèðèìèçè àëãûøëàéàã (Àëãûøëàìà àéðû-àéðû ãðóïëàð ö÷öí, òÿê áèð øàýèðä ö÷öí äÿ îëà áèëÿð).

ÌÞÂÇÓ: ÝßËÈÍ ÄÀÍÛØÀÃ! (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Ñòàíäàðò, òÿlim nÿticÿlÿri, èíòåãðàñèéà, äÿðñèí òèïè, ôîðìàñû, öñóëó, ðåñóðñëàðëà áàüëû 1-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðäÿ àèëÿ àíëàéûøû ùàããûíäà òÿñÿââöð éàðàòìàã ìÿã ñÿäèëÿ ëþâ-ùÿ äÿí îòàã òÿñâèð îëóíìóø øÿêèë àñûð. Ñîíðà ñèíôè 3 ãðóïà áþëöð. Ùÿð ãðóïà ìöõ òÿ ëèô øÿêèëëÿð

(áà áà, àòà, íÿíÿ, êèòàá, øêàô, èò, ïèøèê, óøàã, úöúÿ, ãëîáóñ âÿ ñ.) ïàéëàéûð, ñîí ðà ãðóï ëàðà ìöðàúèÿò åäÿ ðÿê ñîðóøóð:

— Áó îòàãäà êèì éàøàéà áèëÿð?Ùÿð ãðóïóí öçâö ëàçûì áèëäèéè øÿêëè ( éàëíûç êèì? ñóàëûíà úàâàá âåðÿí) ýÿòèðèá «îòàãäà

éåð ëÿøäèðèð» (øÿêèëëÿðèí àðõàñû éàïûøãàíëû îëìàëûäûð). Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Áó îòàãäà éàøàéàí èíñàíëàðû áèðëèêäÿ íåúÿ àäëàíäûðìàã îëàð?Éàðäûì÷û ñóàë:— Áó èíñàíëàðû íÿ ö÷öí áèð «îòàãäà éåðëÿøäèðäèíèç?» Îíëàðû áèð ñþçëÿ íåúÿ àäëàíäûðìàã

îëàð? (Ìöõòÿëèô úàâàáëàð ñÿñëÿíäèðèëèð)Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí tÿdris aparûlan âÿ Àçÿðáàéúàí äèëëÿðèíäÿ óøàãëàðà ïàéëàíìûø øÿêèëëÿðè

àäëàíäûðàí ñþç ëÿð (áàáà, íÿíÿ, àòà, àíà, ãûç, èò, ïèøèê, úöúÿ, êèòàá, ãëîáóñ âÿ ñ.) éàçûëìûø ïëàêàò àñûð âÿ ùÿ ìèí ñþçëÿðè îõóìàüû òÿêëèô åäèð. Óøàãëàð tÿhsil aldûqlarû dildÿ éàçûëìûø ñþçëÿðè îõóéóðëàð, Àçÿðáàéúàí äè ëèíäÿêè ñþçëÿðè èñÿ îõóìàãäà ïðîáëåìëÿ ãàðøûëàøûðëàð. Ìöÿëëèì éþíÿëäèúè ñóàëëà óøàãëàðà ìö ðà úèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, ñèç øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿäèíèç. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñÿñ ëÿí äèð-äè éèíèç ñþçëÿðè îõóìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðñèíèç? Àõû áó ùÿðôëÿðèí ÷îõó ñèçÿ òàíûøäûð! (Óøàãëàð þç ìö ëàùèçÿëÿðèíè ñÿñëÿíäèðèðëÿð).

Òÿäãèãàò ñóàëû: Êèìëÿðè àèëÿ öçâö ùåñàá åòìÿê îëàð? Ñþçëÿðè îõóéà áèëìÿê ö÷öí íÿ ëà çûì äûð?

16

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ãðóïëàðà áåëÿ áèð òàïøûðûã âåðèð. Ùÿð ãðóïäàí áèð íÿôÿð þç àèëÿñè ùàããûíäà Û øÿõñèí äèëè èëÿ ìÿëóìàò âåðìÿëèäèð. Ãðóï öçâëÿðè äàíûøàí éîëäàøëàðûíà êþìÿê åäÿ áèëÿðëÿð. Ìöÿëëèì éþíÿëäèúè, èñòèãàìÿòëÿíäèðèúè ôèêèðëÿð ñÿñëÿíäèðìÿêëÿ ñþéëÿíèëÿí ìÿëóìàòûí äîëüóíëàøìàñûíà êþìÿê åäèð.

Ñîíðà øàýèðäëÿðèí äèããÿòè äÿðñëèéèí 7-8-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè øÿêèëëÿðÿ úÿëá åäèëèð. Øàýèðäëÿð øÿ-êèë äÿ ýþðäöêëÿðè ÿøéàëàðûí àäëàðûíû ñàäàëàéûðëàð.

ÛÛ àääûì. Ìöÿëëèì ãðóïëàðà àäëàíäûðäûãëàðû øÿêèëëÿð öçðÿ (äÿðñëèê ñÿù.7-8) áåëÿ áèð òàïøûðûã âå ðèð: Û ãðóï ùåéâàí âÿ ãóøëàðûí, ÛÛ ãðóï ìåéâÿ âÿ òÿ ðÿâÿçëÿðèí, ÛÛÛ ãðóï èñÿ åâ ÿøéàëàðûíûí àäëàðûíû ãðóïëàøäûðàðàã ñþéëÿìÿëèäèð. Äèëè ïðàêòèê úÿ ùÿò äÿí áèëÿíëÿðÿ 6-úû ñÿùèôÿäÿêè øÿêèëëÿðäÿí áèðè öçðÿ äàíûøìàã òàïøûðûüû âåðèëÿ áèëÿð.

ÛÛÛ àääûì. Ìöÿëëèì Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñû èëÿ øàýèðäëÿðèí èëêèí òàíûøëûüûíû òÿøêèë åòìÿê ìÿã ñÿ äèëÿ îíëàðûí äèããÿòèíè éåíèäÿí 7-8-úè ñÿùèôÿëÿðäÿêè øÿêèëëÿðÿ úÿëá åäèð. Øàýèðäëÿð øÿ êèë ëÿðè àäëàíäûðìàüà áàøëàéûðëàð. Ìöÿëëèì éàíàøû øÿêèëëÿðèí àäëàðûíäà åéíè ñÿñèí ñþçäÿêè éå ðèíÿ äèããÿòè úÿëá åäèð, ùÿìèí ñÿñèí èøàðÿñè èëÿ èëêèí òàíûøëûüà ñòèìóë éàðàäûð. Øÿêèëëÿðèí êÿ íà ðûíäà ìöâàôèã ñÿñëÿðèí èøàðÿëÿðèíèí ÷àï íöìóíÿëÿðè âåðèëìèøäèð êè, ìöÿëëèì ùÿìèí èøàðÿëÿðè ýþñ òÿðÿðÿê Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíû èë áîéó þéðÿíäèêúÿ tÿhsil aldûqlarû dilin ÿëèôáàñû èëÿ îõøàð âÿ ôÿðãëè úÿùÿòëÿðëÿ ãàð øûëàøàúàãëàðûíû øàýèðäëÿðèí íÿçÿðèíÿ ÷àòäûðûð. Ñîíðà tÿdris dilindÿ ñÿñ âÿ ùÿðôëÿðèí ñàéû èëÿ ÿëàãÿäàð ìöñàùèáÿ àïàðûð âÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ 34 ñÿñ âÿ 32 ùÿðô îëäóüó áà ðÿäÿ ìÿëóìàò âåðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû õàòûðëàäûëûð. Òÿêëèô îëóíàí ñþçëÿðè øàýèðäëÿðèí íÿ ö÷öí îõóéà áèëìÿäèêëÿðè èëÿ áàüëû éåíè ìö ëàùèçÿëÿð äèíëÿíèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Àèëÿ èëÿ áàüëû ôèêèðëÿð öìóìèëÿøäèðèëèð: Áàáà, íÿíÿ, àòà, àíà, îüóë,

ãûç àèëÿ öçâëÿðè àäëàíà áèëÿð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ îëàí ñÿñëÿð âÿ ùÿðôëÿð tÿdris äèëèíäÿêè èëÿ åé -íè äåéèë, îäóð êè, áó äèëäÿ îõóéóá, éàçà áèëìÿê ö÷öí Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíû þéðÿíìÿê ëà çûì äûð.

Åâ òàïøûðûüû: Äÿðñëèéèí 7-8-úè ñÿùèôÿñèíäÿ âåðèëìèø ñÿñëÿðÿ óéüóí éåíè ñþçëÿð òàïûí. (Û ñè-íèô äÿ ÿëäÿ åäèëìèø áèëèê âÿ áàúàðûãëàðà èñòèíàä åòìÿêëÿ).

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ àëãûøëàð âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

3-úö âÿ 4-úö ÄßÐÑËßÐ (§2)

ÌÞÂÇÓ: [À] ÑßÑÈ Âß «À» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; dÿrslikdÿ gþrdöyö øÿkillÿri (÷alûøma 3, 4) tÿsvir edir; «Àà» hÿrfini kalliqrafik cÿhÿtdÿn dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Õ-ä. 1.1.2, 2.1.1, Ðèé. 1.1.1, Èíô. 1.2.3.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ðîëëó îéóíëàð, ìöçàêèðÿ, îéóí-éàðûø.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, èø âÿðÿãëÿðè, ýþñòÿðèúè, ìóë éàæ, êÿñìÿ ÿëèôáà.

Äÿðñèí ýåäèøè

17

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí è÷ÿðèñèíäÿ [à] ñÿñè èøëÿíÿí âÿ è÷ÿðèñèíäÿ [à] ñÿñè èøëÿíìÿé-ÿí ÿø éà ëàðûí øÿêèëëÿðè (ìÿñÿëÿí: àëìà, ãàðïûç, áàéðàã, äÿôòÿð, õÿòêåø, íÿëáÿêè âÿ ñ.) àñû-ëûð. Ìö ÿëëèì óøàãëàðûí Û ñèíèôäÿ ÿëäÿ åòìèø îëäóã ëà ðû áèëèê âÿ áàúàðûãëàðà èñòèíàä åäÿ ðÿê ñÿñ âÿ ùÿðô àíëàéûøëàðûíû éàäà ñàëûð: (Bèç ñÿñëÿðè äåéèðèê âÿ åøèäèðèê; ùÿðôëÿðè éàçûðûã âÿ ýþðöðöê) vÿ tÿdris äèëèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [à] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ñþéëÿìÿéè òÿêëèô åäèð. Áó öñóë-äàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ñèòóàñèéàíû Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äàâàì åòäèðèð. Áóíóí ö÷öí ëþâùÿäÿí àñûë ìûø øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöêëÿðèíè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû øàýèðäëÿðÿ òÿêëèô åäèð.

– Äåäèéèíèç ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [à] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? (Àëìà, áàéðàã, ãàðïûç ñþçëÿðèíäÿ åøè äèëäèéè áèëäèðèëèð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: Ñÿñ íÿäèð, ùÿðô íÿäèð? [À] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Óøàãëàðëà «Ñåùèðëè òîðáà» îéóíó êå÷èðèëèð. Ñèíèô 3-4 íÿôÿðëèê ãðóï ëàðà áþëöíöð. Ùÿð ãðóï þçëÿðèíèí ëèäåðèíè âÿ ùÿð ãðóïäàí úàâàáëàðû ãèéìÿòëÿíäèðìÿê ö÷öí íöìàéÿíäÿëÿð ñå÷èð. Ìöÿëëèì ãðóï ëèäåðëÿðèíÿ òÿêëèô åäèð êè, íþâáÿ èëÿ òîðáàäàí ÿøéàëà-ðû ÷ûõàðûá àäëàðûíû Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äåñèíëÿð. Ñîíðà ùÿìèí ñþçëÿðäÿ [À] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éå ðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðñèíëÿð. Èøòèðàê÷ûëàð îéóíóí òÿëÿáëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðèðëÿð. Òàïøûðûüûí þù-äÿ ñèíäÿí ùàíñû ëèäåð ýÿëÿ áèëìÿäèêäÿ ùÿìèí ãðóïóí äèýÿð öçâëÿðèíÿ ìöðàúèÿò åäèëèð. Áöòöí ÿø éàëàð ÷ûõàðûëûíúàéà ãÿäÿð îéóí äàâàì åòäèðèëèð. Îéóí ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ñå÷èëìèø íö ìà-éÿí äÿëÿð ìöÿëëèìèí êþìÿéè èëÿ ãàëèáè ìöÿééÿíëÿøäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì îéóíó éåêóíëàøäûðàðàã ùÿ ìèí èøè äÿðñëèê öçðÿ äàâàì åòäèðìÿéÿ áàøëàéûð.

– Óøàãëàð, èíäè äÿðñëèêäÿ 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðÿ áàõûí, ùÿìèí øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöê ëÿ-ðèíèçè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äåéèí. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêëÿðè ùàëäà, øÿêèëëÿðè àä-ëàí äûðìàãäà îíëàðà êþìÿê åäèð. Ñîíðà ñèíôÿ áåëÿ áèð òàïøûðûã âåðèð:

– Óøàãëàð, øÿêèëëÿðè àðäûúûëëûãëà ðÿãÿìëÿðëÿ èøàðÿëÿéèí.Ìöÿëëèì ñèíôÿ èø âÿðÿãëÿðè ïàéëàéûð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿ úÿäâÿë ÷ÿêèëìèøäèð:

Сюзцн яввялиндя Сюзцн ортасында Сюзцн сонунда

Ìöÿëëèì ÿââÿëêè ãðóïëàðà òÿêëèô åäèð êè, øÿêèë öçðÿ äåéèëÿí ñþçëÿðäÿ [à] ñÿñèíèí éåðèíè áèëäèðÿí ðÿãÿìè íþìðÿëÿðÿ óéüóí îëàðàã úÿäâÿëÿ éàïûøäûðñûíëàð (ìÿñÿëÿí: áàéðàã ñþçöíäÿ [à] ñÿñè îðòàäàäûð, øàýèðä îíó «1» ðÿãÿì èëÿ íþìðÿëÿéèá – «1» ðÿãÿìèíè úÿäâÿëäÿ ÛÛ õàíàéà éàïûøäûðûð âÿ áó ãàéäà èëÿ èø äàâàì åäèð). Áó ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà ìöÿëëèì, åéíè çàìàíäà, ñå÷èá àéûðìà âÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà áàúàðûãëàðû öçðÿ èø àïàðà áèëÿð.

Ñîíðà ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ [à] ñÿñèíèí ùàðàäà åøèäèëäèéèíÿ äèããÿò éåòèðìÿëÿðèíè òþâñèéÿ åäÿðÿê äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàäà âåðèëìèø ùåúàëàðû îõóéóð, øàýèðäëÿð ùÿìèí ùåúàëàðû òÿêðàð åäèðëÿð. Øàýèðäëÿð åøèòäèêëÿðè ùåúàëàðäà [à] ñÿñèíèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðäèêäÿí ñîíðà öìó-ìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [À] ñÿñèíè äåéèðèê, åøèäèðèê, «Àà» ùÿðôèíè éàçûðûã âÿ ýþðöðöê. [À] ñÿñè ñþçöí âÿ ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìàíûí òÿëÿáèíÿ óéüóí ñþçëÿð òàïìàã âÿ 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðäÿí áèðèíè åâäÿ ÷ÿêìÿê òàïøûðûëûð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [À] ÑßÑÈ Âß «À» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ÿmumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 3-úö äÿðñÿ áàõ.

18

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí åâ òàïøûðûãëàðûíû íå úÿ éåðèíÿ éå òèð ìèø îëìàëàðûíû éîõëàéûð, êèìèí ùàíñû øÿêëè ÷ÿêäèéèíè ìöÿééÿí ëÿø äèðèð. Ñîíðà øÿêèëëÿðèí è÷ÿ ðè ñèí äÿí ÿí éàõøûëàðû ñå÷ìÿê ö÷öí 3 íÿôÿðäÿí èáàðÿò íö ìàéÿíäÿëÿð ãðóïóíó ñå÷ìÿéè òÿêëèô åäèð. Íö ìàéÿíäÿëÿð øÿêèëëÿðèí è÷ÿ-ðèñèíäÿí áÿéÿíèëÿíëÿðè ñå÷èðëÿð, ùÿìèí øÿêèëëÿð ùàìûíûí òàíûø îëìàñû ö÷öí ëþâùÿäÿí àñû ëûð. Ñîíðà ìöÿëëèì åâ òàïøûðûüûíûí íÿòèúÿñèíè éîõëàìàã ö÷öí øà ýèðä ëÿðèí [à] ñÿ ñè èëÿ áàøëàéàí ñþçëÿð äåìÿñèíè éàðûø øÿêëèíäÿ òÿøêèë åäèð: «Êèì äà ùà ÷îõ...» éà ðûøû êå÷èðèð. Äà ùà ÷îõ ñþç äåéÿ áèëÿí øàýèðäëÿð ðÿüáÿòëÿíäèðèëèð. Ìö ÿëëèì ñîí ðà ñèíôÿ áåëÿ áèð ñóàëëà ìöðàúèÿò åäèð:

– Óøàãëàð, êå÷ÿí äÿðñèìèçäÿ [à] ñÿñè èëÿ òàíûø îëäóã. [À] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí, è÷ÿðèñèíäÿ [à] ñÿ ñè îëàí âÿ [à] ñÿñè èëÿ áèòÿí ñþçëÿð äåäèê, åéíè çàìàíäà, ùåúàëàðû òÿ ëÿôôöç åòäèê. Ýÿëèí äÿðñ ëèê äÿ êè 4-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðà áàõàã. Ñèç îíëàðû îõó éà áèëèðñèíèçìè? Áÿñ íèéÿ îõóéà áèëìèð ñèíèç? Ùÿ ìèí ùå-úàëàðû éàçìàüû íåúÿ, áà úàðûðñûíûçìû? Äöøöíöí. Íèéÿ éàçà áèëìèðñèíèç?. Ìöÿëëèì øà ýèðä ëÿ ðèí åâäÿ ÷ÿêäèêëÿðè øÿ êèëëÿðè ýþñòÿðÿðÿê îíëàðûí äèããÿòè íè éàçû áàúàðûüûíûí ôîð ìàëàøìàñû íà úÿëá åäèð:

– Êèì äåéÿð, áó ýþðäöêëÿðèíèç ùÿìèí ÿøéàëàðûí þçöäöð, éîõñà øÿêëè?Ìöâàôèã úàâàá àëûíäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì òÿäãèãàò ñóàëû èëÿ ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: – Óøàãëàð, [à] ñÿñèíèí øÿêëèíè ÷ÿêìÿê îëàðìû? ßýÿð áèç [à] ñÿñèíèí øÿêëèíè ÷ÿêñÿê, äåìÿëè, «Àà» ùÿðôèíè éàçìàüû þéðÿíÿúÿéèê.

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿ «Àà» ùÿðôèíè éàçûð âÿ éàçû áàúàðûüû öçðÿ øà ýèðäëÿðèí èøèíè òÿøêèë åäèð. Èø éåêóíëàøäûðû ëûð.

ÛÛ àääûì: Ñîíðà äÿðñ ëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàíûí 2-úè ùèññÿñè öçðÿ ïðîáëåì ñè òó àñèéà éàðàäûëûð. – Óøàãëàð êèì äåéÿð, tÿhsil aldûüûnûz dildÿ åëÿ ùåúàëàð âàðìû êè, î ùÿì äÿ ñþçäöð? Ôè-

êèðëÿøèá íöìóíÿëÿð äåéèí. Êèì áåëÿ íöìóíÿëÿð äåéÿð? Ìöâàôèã úàâàá àëûíäûã äàí ñîíðà òàïøûðû-üûí èúðàñûíà áàøëàìàã ö÷öí øàýèðäëÿð 5 ãðóïà áþëöíöðëÿð. Ãðóï ëàð äÿðñëèêäÿêè øÿêèëëÿðäÿí áåøè èëÿ àäëàíäûðûëûð (áàéðàã, àëìà, àé, ãàðòàë, àøûã). Ìöÿëëèì èø ôîðìàñûíû èçàù åäèð:

– Óøàãëàð, ìÿí ùÿð ùåúàíû òÿëÿôôöç åòäèêäÿ äèããÿòëè îëóí. Ùàíñû ùåúàíû ñþç ùåñàá åòñÿíèç, ÿë ëÿðèíèçäÿêè ýþñòÿðèúèíèí éàøûë öçöíö ýþñòÿðèí, ñþçöí ìÿíàñûíû tÿdris äèëèíäÿ äåéèí. Ùàíñû ãðóïóí ëèäåðè äàùà òåç ýþñòÿðèúèíè ãàëäûðñà âÿ ñþçöí ìÿíàñûíû äöçýöí äåñÿ, ãàëèá ùÿìèí ãðóï ùåñàá îëóíàúàã. Áó ãàéäà èëÿ îéóí äàâàì åòäèðèëèð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿ ãðóïëàðûí àäëàðûíû úÿä-âÿëäÿ éà çûð âÿ ùÿð ãðóïóí äöçýöí úàâàáû úÿäâÿëäÿ øòðèõëÿ ýþñòÿðèëèð. Èø áàøà ÷àòäûãäà øòðèõëÿð ñàéûëûð âÿ ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Ìöÿëëèì ùÿìèí ùåúàëàðäàí ùàíñûëàðûí ùÿì äÿ ñþç îëäó-üóíó òÿê ðàð åäèð, ìÿíàñûíû äåéèð. Ìö ÿëëèì äåéèð:

– Óøàãëàð, èíäè áó éàðûøû äàâàì åòäèðÿúÿéèê, ëèäåðëÿðè íè çè ñå÷èí. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû îõóé-óð. Øàýèðäëÿð åøèòäèêëÿðè ùåúàëàðûí èøëÿíäèéè ñþçëÿðè òàïìàüà ÷à ëûøûðëàð. Ùàíñû ãðóï òåç òàïñà, ýþñòÿðèúèíèí éàøûë öçöíö ãàëäûðûð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ øò ðèõëÿðè ãîéóð. Ùåúàëàð îõó-íóá ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ãàëèáëÿð ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð âÿ ðÿüáÿòëÿíäèðè ëèð. Áó ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà, åéíè çàìàíäà, ñå÷èá àéûðìà âÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà áàúàðûüû öçðÿ èø àïàðìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Âàõò ãàëäûãäà ùÿìèí ãðóïëàðà ñöæåòëè øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðìàã òàïøûðûüû âå ðèëèð. Óøà-ãëàðà è÷ÿðèñèíäÿ [à] ñÿñè îëàí àäëàð âåðìÿê òÿêëèô îëóíóð. Ùÿð ãðóï þç âàðèàíòûíû òÿã äèì åäèð âÿ ëàçûì ýÿëäèêäÿ äöçÿëèøëÿð åäèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Ìöÿëëèì «Àà» ùÿðôèíèí [à] ñÿñèíèí øÿêëè, èøàðÿñè îëäóüóíó áèë-äèðèð. 4-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðäàí ñþç îëàíëàðû òÿêðàð åòìÿêëÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áåëÿ ùåúà-ñþçëÿðëÿ áöòöí ùÿðôëÿð êå÷èëäèêúÿ ãàðøûëàøàúàãëàðûíû ñþéëÿéèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: 3-úö ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí ýèëàñ âÿ éàð-

ïàã øÿêëèíè ÷ÿêìÿê âÿ ùÿìèí ñþçëÿðäÿí áåøèíÿ àèä úöìëÿ ãóðìàã òàïøûðûëûð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

19

5-úè âÿ 6-úû ÄßÐÑËßÐ. (§3)

ÌÞÂÇÓ: [Í] ÑßÑÈ Âß «Í» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir îílarû qruplaødûrûr; dÿrslikdÿ vÿ Èø dÿftÿrindÿ gþrdöyö øÿkillÿri (÷alûøma 4, 6) tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri vÿ hecalarû dözgön oxuyur; «Íí» hÿrfini kalliqrafik cÿhÿtdÿn dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Ðèé. 1.1.1, Ù-á. 2.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, êÿñìÿ ÿëèôáà, èø âÿðÿãëÿðè, ýþñòÿðèúè, ïëàêàò.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí è÷ÿðèñèíäÿ [í] ñÿñè èø ëÿíÿí âÿ èøëÿíìÿ éÿí ÿøéàëàðûí øÿêèëëÿðè-íè (íàð, ïåíúÿê, èëàí, áàíàí, òðàê òîð, âåëîñèïåä, àðìóä, ÷ÿòèð âÿ ñ.) àñûð. ßââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ñÿñ âÿ ùÿðô àíëà éûø ëàðû áàðÿäÿ äåéèëÿíëÿðÿ èñòèíàä åäÿðÿê ëþâ ùÿäÿí àñûëìûø øÿêèëëÿðè àä ëàí äûðìàüû òÿêëèô åäèð. Íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè, Û ñèíèôäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè äÿðñèí äÿ øàýèðäëÿð ìöÿééÿí ÿøéàëàðû àäëàíäûðà áèëìÿê áàúàðûãëàðûíà éèéÿëÿíìèøëÿð. Îäóð êè, ìöÿëëèì áó èìêàíëàðäàí, åëÿ-úÿ äÿ ôÿíëÿðàðàñû ÿëàãÿäÿí èñòèôàäÿ åòìÿéè áà úàðìàëûäûð. Ìöÿëëèì éàðäûì÷û ñóàëëà øàýèðäëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèð:

– Äåäèéèíèç ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [í] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè?Úàâàá àëûíäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí [í] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðè ñå÷èá

äåìÿéè òÿêëèô åäèð âÿ øàýèðäëÿðè èñòèãàìÿòëÿíäèðèð: – Óøàãëàð, ýÿëèí ùÿìèí øÿêèëëÿðÿ áèð äÿ áàõàã âÿ è÷ÿðèñèíäÿ [í] ñÿñè åøèòäèéèíèç ñþçëÿðè ñå-

÷ÿê. Ìÿñÿëÿí, êèì (ìöÿëëèì íàð øÿêëèíè ýþñòÿðÿðÿê ñîðóøóð) áó øÿêèëäÿ ýþðäöéöíö Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðà áèëÿð? («Íàð» ñþçö äåéèëèð.) Áóðàäà [í] ñÿñè âàðìû?

Òÿñäèã åäèëäèêäÿ ìöÿëëèì èêèíúè ñóàëû âåðèð: – Áÿñ äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áó ñÿñ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèëèð? Úàâàá äîüðó îëäóãäà ìöÿëëèì òðàêòîð øÿêëèíè ýþñòÿðÿðÿê ñîðóøóð: – Áó øÿêèëäÿ ýþðäöéöíöçö ñþçëÿ èôàäÿ åäÿ áèëÿðñèíèçìè?(«Òðàêòîð» ñþçö äåéèëèð)– Áó ñþçäÿ [í] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? (Áó ñþçäÿ [í] ñÿñèíèí îëìàäûüû áèëäèðèëèð)Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà [í] ñÿñèíè èôàäÿ åäÿí ùÿðôè óøàãëàðà ýþñòÿðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Í] ñÿñè tÿhsil aldûüûnûz dildÿ âàðìû? Áó ñÿñ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèñ ñÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí və təlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [í] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: «Ñåùèðëè òîðáà» îéóíó êå÷èðèëèð. Áó îéóí áàðÿäÿ àðòûã ÿâ-âÿë êè äÿðñëÿðäÿí óøàãëàðûí òÿñÿââöðö âàð. Îïåðàòèâ øÿêèëäÿ 4 ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð âÿ ëèäåðëÿð ñå ÷èëèð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿ ãðóïëàðûí àäëàðû (ýöíÿø, íÿðýèç, íàð, õîí÷à) éàçûëìûø ñõåì ÷ÿêèð âÿ îéóí áàøëàéûð:

Ùÿð áèð ãðóïóí ëèäåðè íþâáÿ èëÿ òîðáàéà éàõûíëàøàðàã îðàäàí ìöÿééÿí ÿøéà âÿ éà îíóí øÿê ëèíè ÷ûõàðûá àäëàíäûðìàëû, ùÿìèí ñþçäÿ [í] ñÿñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ñþé ëÿìÿëèäèð. Øàýèðäëÿðè ôÿàëëàøäûðìàã ìÿãñÿäè èëÿ ÿââÿëêè äÿðñäÿ áó îéóíäà ëèäåð úà âàá âåðÿ áèëìÿäèêäÿ ãðóïóí äèýÿð öçâëÿðèíÿ ìöðàúèÿò åäèëìÿñèíÿ éîë âåðèëèðäè. Áó äÿðñäÿ éàëíûç ëèäåðëÿð úàâàá âåðìÿê ùöãóãóíà

20

ìàëèê ùåñàá îëóíóðëàð. Ìö ÿë ëèì ãðóïëàðûí úàâàáëàðûíû ùÿð äÿôÿ «+» âÿ éà «-» èøàðÿëÿðè èëÿ ñõåìäÿ ýþñòÿðèð. Àõû ðûíúû ÿøéà ÷ûõàðûëàíà ãÿäÿð îéóí äàâàì åäèð. Îéóí ãóðòàðäûãäàí ñîíðà øà-ýèðäëÿðèí èøòèðàêû èëÿ ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð âÿ åëàí åäèëèð. Ìöÿëëèì øà ýèðä ëÿðèí åìîñèîíàë âÿçèééÿòèíè ãèéìÿòëÿíäèðÿðÿê îíëàðû ðóùäàí äöøìÿìÿéÿ ùÿ âÿñ ëÿíäèðèð.

ÛÛ àääûì: Îéóíà óéüóí àíàëîæè èø äÿðñëèêäÿêè ìöâàôèã ÷àëûøìà öçðÿ éàðûø øÿêëèíäÿ äàâàì åòäèðèëèð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàéà úÿëá åäèð. Øÿêèëëÿðè ýþñòÿðÿðÿê ãðóïëàðûí þç àðàëàðûíäà øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðè ÿøéàëàðûí àäëàðûíû òàïìàëàðûíû òÿêëèô åäèð. Éåíÿ äÿ ëèäåðëÿð ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Áó îéóíäà ëèäåðëÿð äèýÿð ãðóïëàðûí ëèäåðëÿðèíÿ øÿêèëëÿðäÿí ñå÷èá àéûðäûüûíû ( øÿêèëëÿðèí íþìðÿñèíè äåìÿêëÿ) àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Úàâàá äîüðó îëäóãäà ùÿìèí ãðóï õàë ãàçàíûð âÿ ìöÿëëèì ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ úàâàáû «+» èøàðÿñè èëÿ, ÿêñ ùàëäà «-» èøàðÿñè èëÿ ãåéä åäèð. Îéóí éåêóíëàøäûðûëûð âÿ äîüðó úàâàáëàð ñàéûëûá ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. ×àëûø ìà ÿñàñûíäà ùÿì÷èíèí ñå÷èá àéûðìà âÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà áàúàðûüûíûí ôîðìàëàø-äûðûëìàñû öçðÿ èø àïàðûëûð. Áó ÿìÿëèééàòûí ìöâàôèã ÷àëûøìàëàð ÿñàñûíäà áóíäàí ñîíðàêû áöòöí äÿðñëÿðäÿ àïàðûëìàñû òþâñèéÿ îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Èø âÿðÿãëÿðè ïàéëàíûð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè ãðóïëàðëà áèðýÿ ñûðàëàéûð. Ùÿð øÿêèë 1, 2,

3, 4, 5 âÿ ñ. íþìðÿëÿðëÿ øèôðÿëÿíèð. Áó ìÿðùÿëÿäÿ øÿêèëëÿðäÿ òÿñâèð îëóíàí ÿøéàëàðûí àäëàðûí äà [í] ñÿñèíèí éå ðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê öçðÿ éàðûø êå÷èðèëèð. Ãðóïëàð øÿêèëëÿðÿ áàõàðàã ñþçëÿðè òÿëÿô ôöç åäèð, ùÿìèí ñþç ëÿðäÿ [í] ñÿñèíèí éåðèíè èø âÿðÿãëÿðèíäÿêè ìöâàôèã úÿäâÿëäÿ ðÿãÿìëÿðëÿ ãåéä åäèðëÿð.

Сюзцн яввялиндя Сюзцн ортасында Сюзцн сонунда

Èø áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà ëèäåðëÿð èø âÿðÿãëÿðèíè òÿãäèì åäèðëÿð. Ìöÿëëèì úàâàáëàðû éîõëàéàðàã ìöçàêèðÿíè òÿøêèë åäèð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿêè úàâàáëàðûí ùàíñûëàðûí éàíëûø îëäóüó ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð âÿ ùÿìèí úàâàáëàð éåíèäÿí òÿùëèë åäèëèð. Öìóìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

Û àääûì: Ìöÿëëèì äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäà âåðèëìèø ùåúàëàðà äèããÿòè úÿëá åäèð. Îíëàðû òÿ ëÿôôöç åäèð âÿ øàýèðäëÿðèí ìöÿëëèìäÿí ñîíðà òÿêðàð åòìÿëÿðèíè òÿêëèô åäèð. Òÿëÿôôöç öçðÿ èø áà øà ÷àòäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì ùÿìèí ùåúàëàðäà [í] ñÿñèíèí éåðèíèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè öçðÿ èøè äàâàì åòäèðèð.

Éàðäûì÷û ñóàë:

– Óøàãëàð, ñþçëÿðäÿ [í] ñÿñèíèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿðêÿí íÿ ìÿëóì îë äó? – [Í] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð. – Áÿñ ùåúàëàðäà íåúÿ, [í] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèðìè? – [Í] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. Â àääûì: «Àíà» ñþçöíö úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿòìÿê öçðÿ èø àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Í] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà, ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îð-òà ñûí äà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. [Í] ñàìèò ñÿñäèð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [í] ñÿñèíèí èøàðÿñè «Íí» ùÿðôènin tÿdris dilindÿki ilÿ eyni, yoxsa fÿrqli yazûldûüû möÿyyÿnlÿødirilir.

Øàýèðäëÿð äÿðñèí ñîíóíäà [í] ñÿñèíèí ñþçöí ìöõòÿëèô éåð ëÿðèíäÿ èøëÿíìÿñèíÿ àèä íöìóíÿëÿð äåéèð, ùÿìèí ìè ñàëëàðäà [í] ñÿñèíèí ñà éû íû âÿ éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèð, è÷ÿ ðèñèíäÿ [í] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿð ùåñàáûíà ëö üÿ òëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, ùÿìèí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöì ëÿ (äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð øÿêèë öçðÿ ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿð) ãóðóðëàð.

Åâ òàïøûðûüû: Åâäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [Í] ñÿñè îëàí 10 ñþç òàïìàã, «íàð» øÿêëè ÷ÿêìÿê òàïøûðûëûð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Í] ÑßÑÈ Âß «Í» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 5-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

21

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:– Óøàãëàð, åâäÿ ùàíñû ìåéâÿíèí øÿêëèíè ÷ÿêìèñèíèç?– Ùàìû õîðëà «íàð øÿêëèíè» úàâàáûíû âåðèð. Ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçöí ôîíåìàòèê òÿùëèëèíè àïàðûð.– Óøàãëàð, íàð ñþçöíäÿ áèðèíúè ùàíñû ñÿñ åøèäèëèð? ([Í] ñÿñè)– Áÿñ èêèíúè ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ([À] ñÿñèíè)– Óøàãëàð, áó ñþçäÿ íå÷ÿ ñÿñ âàð? (Ö÷ ñÿñ)– Óøàãëàð, áó ñþçäÿ ö÷ ñÿñ âàð âÿ ñèç áóíëàðûí èêèñèíè àðòûã êå÷ìèñèíèç. Ùÿìèí ñÿñëÿðèí

èøàðÿëÿðèíè, éÿíè ùÿðôëÿðè äÿ òàíûéûðñûíûç âÿ éàçà áèëèðñèíèç. 3-úö ñÿñè èñÿ ùÿëÿ êå÷ìÿìèñèíèç. Ìöÿëëèì ùåúà àíëàéûøûíà äèããÿòè úÿëá åäèð:

– Êèì äåéÿð, áó ñþç íå÷ÿ ùåúàäàí èáàðÿòäèð? (Áèð ùåúàäàí)Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí àíà äèëèíäÿí áèëèêëÿðèíÿ èñòèíàä åäèð, ùåúà áàðÿäÿ ñþùáÿòè ýåíèøëÿíäèðèð.– Óøàãëàð, ìÿí áèð òàïìàúà äåéÿúÿéÿì, ýþðÿê êèì îíóí úàâàáûíû äàùà òåç òàïàúàã? Òàï-

ìà úà áåëÿäèð: Àëäûì áèð äÿíÿ, à÷äûì ìèí äÿíÿ.

Òàïìàúàíûí úàâàáûíû òàïàí îëìàäûãäà ìöÿëëèì íàð øÿêëèíè ýþñòÿðèð, óøàã ëàð õîðëà «íàð» ñþ çöíö äåéèðëÿð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: – Óøàãëàð, ñèç «àíà» ñþçöíö àðòûã îõóéà áèëèðñèíèç. Áÿñ éàçìàüû íåúÿ, áà úàðûðñûíûç ìû? Áó ñþçäÿí áàøãà, ùàíñû ùåúàëàðû éàçà áèëÿðñèíèç? Ýþðÿê è÷ÿðèñèíäÿ [í] ñÿñè îëàí ñþç ëÿ ðè úöìëÿäÿ èøëÿäÿ áèëèðñèíèçìè? È÷ÿðèñèíäÿ [í] ñÿñè îëàí ùåúàëàð ìöõòÿëèô ñþçëÿðäÿ èøëÿíÿ áè ëèð ìè?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì: – Ýÿëèí äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà áàõàã. Ìÿí ùåúàëàðû îõó éàúàüàì, äèããÿòëè îëóí, ýþðÿê ñèç þçöíöç ùàíñû ùåúàëàðû îõóéà áèëÿúÿêñèíèç?

Ùåúàëàð îõóíóð, îíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí «íà, àí» ùåúàëàðûíû øàýèðäëÿð îõóéà áè ëèð ëÿð.×àëûøìà öçðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Ìöÿëëèì áó ùåúàëàðäàí ùàíñûëàðûí ùÿì äÿ ñþç îëäóüóíà

øàýèðä ëÿ ðèí äèããÿòèíè úÿëá åäèð. Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð äàùà ÷îõ ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð: «ìÿí,

ñÿí, îí, ýöí, íàð, ãàí, éóí» ñþçëÿðè ñÿñëÿíäèðèëèð. Ìö ÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿðèí øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíÿ äàõèë îëìàñû ö÷öí tÿdris äèëèíäÿ ìÿíà ëà ðûíû äåìÿéè âÿ «ìÿí, ñÿí» ñþçëÿðèíÿ àèä úöìëÿ ãóðìàüû òÿêëèô åäèð. Øàýèðäëÿðèí úöì ëÿ ãóðìàã áàúàðûüûíû èíêèøàô åòäèðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí áèð ïëàêàò àñûð.

ÛÛ àääûì: Ïëàêàòäà «Ùàìûíûí íÿíÿñè» øåèðèíäÿí áèð áÿíä éàçûëûá. Ìóÿëëèì øåèðè îõóéóð:Íÿíÿìè ñÿí äÿ, Ìÿíèì íÿíÿì òÿê,Ýÿë éàõøû òàíû. Áèð íÿíÿ ùàíû?

– Óøàãëàð, åøèòäèéèíèç øåèðäÿ ùàíñû ñþç áèð íå÷ÿ äÿôÿ èøëÿíèá? («Íÿíÿ» úàâàáû âåðèëèð) – Óøàãëàð, êèì «íÿíÿ» ñþçöíö èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿ ãóðà áèëÿð? Ýÿëèí äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûø-

ìàäàêû øÿêëÿ áàõàã.Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí øÿêèë öçðÿ úöìëÿ ãóðìàã (äèëè áèëÿíëÿðèí èñÿ ðàáèòÿëè úöìëÿëÿð ñþéëÿ-

ìÿê) áàúàðûãëàðûíû èçëÿéèð, òÿêìèëëÿøäèðìÿëÿð àïàðûð.ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû öçðÿ èø ýåäèð. Nöìóíÿ öçðÿ øà-

ýèðäëÿð «àíà» ñþçöíö éàçûðëàð. ÛÂ àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíè ýåíèøëÿíäèðìÿê ö÷öí Ñèíèô 4 ãðóïà áþëöíöð. Ãðó-

ïëàðà êå÷ÿí äÿðñäÿ ãîéóëàí àäëàð éàäà ñàëûíûð (ýöíÿø, íÿðýèç, íàð, õîí÷à). Ëþâùÿäÿ ãðóïëàðûí àäû éàçûëìûø úÿäâÿë ÷ÿêèëèð. Éàðûøûí øÿðòè èçàù îëóíóð. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû îõóéóð. Øàýèðäëÿð øÿêëÿ áàõûðëàð. Ùàíñû ãðóï è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà èøëÿíÿí ñþçö òåç òàïñà, ýþñòÿðèúèíè ãàëäûðûð. Ñþç òÿëÿôôöç åäèëèð. Úÿäâÿëäÿ ùÿìèí ãðóïà àèä ìöâàôèã õàíàäà «+» èøàðÿñè ãîéóëóð. Êèì ùÿìèí ùåúà èøëÿíÿí áàøãà ñþçëÿð äåéÿ áèëñÿ «+» -ëÿð ÷îõàëûð. Íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð êè, äÿðñ-ëèêäÿ àíúàã ìÿùäóä ñàéäà ÿøéàëàðûí øÿêèëëÿðè âåðèëèá, äèýÿð òÿðÿôäÿí, áöòöí ñþçëÿðèí øÿêëèíè ÷ÿêìÿê ìöìêöí äåéèë. Îäóð êè, ìöÿëëèìëÿð áóíó íÿçÿðÿ àëìàëû âÿ øàýèðäëÿðè áó èñòèãàìÿòäÿ ìÿëóìàòëàíäûðìàëûäûðëàð. Îéóíóí áó øÿêèëäÿ àïàðûëìàñû øàýèðäëÿðè ôÿàëëàøäûðûð âÿ åìîñèîíàë âÿçèééÿò éàðàäûð. Ìÿñÿëÿí, [íÿê] ùåúàñû èëÿ èíÿê ñþçöíäÿí áàøãà, êþéíÿê, [÷àí] ùåúàñû èëÿ «÷àíòà» ñþçöíäÿí áàøãà, ñè÷àí, [ëàí] ùåúàñû èëÿ èëàí, îüëàí, Íóðëàí, Òÿðëàí âÿ ñ.êèìè ñþçëÿð äåéèëÿ áèëÿð. Øàýèðäëÿð áåëÿ ñþçëÿðè òàïà áèëìÿäèêäÿ ìöÿëëèì þçö ìèñàëëàð ñþéëÿéèá, îíëàðû ùÿ-âÿñëÿíäèðìÿëèäèð. Îéóí éåêóíëàøäûðûëûð. Ùàíñû ãðóïäà «+» - ëÿðèí ñàéû ÷îõäóðñà, ùÿìèí ãðóï ãàëèá åëàí îëóíóð. Öìóìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð, øÿêèë ÿñàñûíäà äåéèëÿí ñþçëÿð áèð äàùà ñÿñëÿíèð.

22

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Í] ñÿñè áèðùåúàëû, èêèùåúàëû âÿ ö÷ùåúàëû ñþçëÿðäÿ (íàð, áàíàí,

ãà ðàíãóø) ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóí äà èøëÿíÿí ñàìèò ñÿñäèð. È÷ÿðèñèíäÿ [í] ñÿñè èø-ëÿíÿí ùåúàëàð ìöõòÿëèô ñþç ëÿðäÿ èøëÿíÿ áèëèð (÷àíòà, ñè÷àí). Ñþçëÿðè éàçà áèëìÿê ö÷öí ùÿðôëÿðè éàçìàüû þéðÿíìÿê ëàçûìäûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Åâäÿ èíÿê øÿêëè ÷ÿêèí. Èíÿê áàðÿäÿ äàíûøìàüà ùàçûð-ëàøûí. «Àíà» âÿ «íÿíÿ» ñþçëÿðèíè úöìëÿëÿðäÿ èøëÿäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

7-úè âÿ 8-úè ÄßÐÑËßÐ. (§4)

ÌÞÂÇÓ: [ß] ÑßÑÈ Âß «ß» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; [ÿ] sÿsini vÿ verilmiø hecalarû dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir âÿ îílarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 7) tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «ßÿ» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Õ-ä. 1.1.2, Ðèé. 1.1.1, Ù-á. 2.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø .

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ðîëëó îéóí, ìöçàêèðÿ .

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, êÿñìÿ ÿëèôáà, èø âÿðÿãëÿðè, ïëàêàò âÿ úÿäâÿëëÿð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè îëàí âÿ îëìàéàí ÿøéàëàðûí (áàíàí, ÷àíòà, èëàí, êÿëÿì,

ãÿëÿì, ÿëúÿê) øÿêèëëÿðè àñûëûð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øàýèðäëÿð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð. Áó çàìàí øàýèðäëÿðèí ÿø éà, ïðåä-ìåò, ÿëàìÿò âÿ ùÿðÿêÿòëÿðè àäëàíäûðìàãëà áàüëû èíäèéÿãÿäÿðêè òÿúðöáÿëÿðèíÿ èñòèíàä åäè ëèð.

Éàðäûì÷û ñóàë:

– Äåéèëÿí ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [ÿ] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? Úàâàá àëûíäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðè ñå÷èá äåìÿéè òÿêëèô åäèð.Êÿëÿì, ãÿëÿì, ÿëúÿê ñþçëÿðè òÿêðàð åäèëèð. Ìöÿëëèì ÿëúÿê øÿêëèíè ýþñòÿðÿðÿê ñèíôÿ ìöðàúè ÿò åäèð:– Êèì áó ÿøéàíûí àäûíû ùÿì tÿdris (mövafiq dilin adû) ùÿì äÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äåéÿð?

(tədris dilindəki söz, ÿëúÿê)– Tÿdris äèëèíäÿ áó ñþç ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([...] ñÿñè èëÿ)– Áÿñ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áó ñþç ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([ß] ñÿñè èëÿ)– Áó ñþçäÿ éàëíûç áèð [ÿ] ñÿñè åøèäèðñèíèç? (Áó ñþçäÿ 2 [ÿ] ñÿñè åøèäèëèð. ßââÿëäÿ âÿ îðòàäà)Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «ß» ùÿðôèíèí ÷àï øÿêëèíè ýþñòÿðèð, ëþâùÿäÿ «ß» ùÿðôèíèí ÿëéàçìà

íö ìóíÿñèíè éàçûð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [ß] ñÿñè tÿdris äèëèíäÿ äÿ âàðìû? [ß] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? [ß] íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàéà úÿëá åäèð. Øàýèðäëÿð 6 ãðóïà áþëöíöðëÿð. Ùÿð ãðóï 2 øÿêëè àäëàí äûð ìàëû âÿ ùÿìèí ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿ-ñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ñþéëÿìÿëèäèð. Ãðóïëàð è÷ÿ ðèñèíäÿ [à] âÿ [í] ñÿñè îëàí ñþçëÿðëÿ àäëàíäûðûëûð.

23

Áó, åéíè çàìàíäà, ùÿìèí ñþçëÿ ðèí ôÿàëëàøäûðûëìàñûíà êþìÿê åäèð. Ãðóïëàðû «Ãàðòàë, Äóðíà,

Ìà ðàë, Áàéðàã, Õîí ÷à, Ãàðàíãóø» àä ëàíäûðìàã ìÿñëÿùÿòäèð. Ãðóïëàðûí ëèäåðëÿðè ìöÿëëèìèí òÿê ëèô åòäèéè 2 ñþçö øÿêèë ÿñà ñûíäà ñþéëÿéèð, ìöÿëëèì ëþâùÿäÿ ÷ÿêäèéè úÿäâÿëäÿ äîü ðó úàâàáû øòðèõëÿ ùÿìèí ãðó ïóí àäû éàçûëìûø ìöâàôèã õàíàäà ãåéä åäèð.Ùàí ñû ãðóï òÿêëèô îëóíàí øÿêëè àä ëàíäûðà áèëìÿäèêäÿ âÿ éà ùÿìèí ñþçäÿ [ÿ] ñÿñè íèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ìöÿééÿíëÿø äèðÿ áèëìÿäèêäÿ ùÿìèí ãðóïóí àäûíûí àëòûíäà «0» èøàðÿñè ãîéóëóð âÿ ñþçëÿð ìöÿëëèìèí êþìÿéè èëÿ àéäûíëàøäû-ðûëûð. Ñîíðà øà ýèðä ëÿðÿ èø âÿðÿãëÿðè ïàé ëàíûð âÿ îíëàð øèôàùè úàâàáëàðûíà ÿñàñÿí [ÿ] ñÿñèíèí éåðè ýþñòÿðèëÿí úÿäâÿëÿ ìö âàôèã ÿøéàëàðûí øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðÿí ðÿãÿìè éàïûøäûðûðëàð. Èø âÿðÿãëÿðè òÿùâèë âåðèëèð âÿ ìöçàêèðÿ áàøëàíûð. Ìöçàêèðÿ ÿñàñûíäà [ÿ] ñÿñèíèí ÿë, ÿëúÿê, ÿëÿê, ÿðèê, ÿíúèð ñþçëÿðèíäÿ ÿââÿëäÿ, ãÿëÿì, äÿôòÿð, ÷èéÿëÿê, ñÿìÿíè, éÿùÿð ñþçëÿðèíäÿ îð òà äà, äÿâÿ, ïÿíúÿðÿ ñþç-ëÿðèíäÿ èñÿ ñîíäà îëäóüó ñþéëÿíèëèð. Ñîíðà èñÿ ÿëúÿê, ÿëÿê ñþçëÿðèíäÿ ÿââÿëäÿ âÿ îðòàäà, äÿâÿ,

ïÿíúÿðÿ ñþçëÿðèíäÿ îðòàäà âÿ ñîíäà îë äóüó ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí øåèð ïàð÷àñû éàçûëìûø ïëàêàò àñûð. Ïëàêàòäà è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè

îëàí ñþçëÿð ôÿðãëè ðÿíýëÿ âåðèëèð. Ìöÿëëèì øåèðè îõóéóð:

Ãÿðÿíôèëÿì ìÿí, Éàøûë ñàïëàãëûÝþçÿë ýöëÿì ìÿí. Áèð ñöíáöëÿì ìÿí.

Ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëóíóð:– Øåèðäÿ ùàíñû ñÿñ äàùà ÷îõ åøèäèëèð? ([ß] ñÿñè)Ìöÿëëèì ðÿíýëè âåðèëìèø ñþçëÿðè òÿêðàð åäÿðÿê ñîðóøóð: – Áó ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèá? Áöòöí ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿñèíèí ñþçöí îðòàñûíäà èøëÿíäèéè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. ÛÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð: – Èíäè èñÿ ýþðÿê êèì è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåéÿ áèëÿð? Ýÿëèí áó áàðÿäÿ þç àðàíûçäà

ìÿñëÿùÿòëÿøèí, òàïäûüûíûç ñþçëÿðè ëèäåðëÿð òÿãäèì åòñèí. Èñòÿñÿíèç, ãðóïëàðûí ëèäåðëÿðèíè äÿéèøÿ áèëÿðñèíèç. Ùàíñû ãðóï äàùà ÷îõ ñþç äåéÿ áèëñÿ, ùÿìèí ãðóï ãàëèá ùåñàá îëóíàúàã.

Óøàãëàðà ôèêèðëÿøìÿê ö÷öí âàõò âåðèëèð, ñîíðà úàâàáëàð äèíëÿíèëèð âÿ ëþâùÿäÿêè ñõåìäÿ ùÿð ãðóïóí àäû ãåéä îëóíàí ìöâàôèã õàíàäà ðÿãÿìëÿðëÿ ýþñòÿðèëèð. Òÿãäèìàòëàð ãóðòàðäûãäà ãàëèá ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð.

ÛÂ àääûì: Ìöÿëëèì äåéèð: – Óøàãëàð, èíäè ìÿí áèð òàïìàúà äåéÿúÿéÿì, ùÿìèí òàïìàúàíûí úàâàáûíäà èêè [ÿ] ñÿñè

èøëÿíèá – îðòàäà âÿ ñîíäà. Ýþðÿê áó òàïìàúàíû êèì òàïà áèëÿúÿê? (Áó èø äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóð, åéíè çàìàíäà, äèýÿð øàýèðäëÿð ö÷öí äèëè þéðÿíìÿéÿ ñòèìóë éà-ðàäûð). Ìöÿëëèì Ò.Åë÷èíèí ñÿð÷ÿéÿ àèä òàïìàúàñûíû äåéèð:

Áàëàúà áèð ãóøàì ìÿí, Ñîéóãäàí äîíìóøàì ìÿí.

Áóäàüà ãîíìóøàì ìÿí. Éåì ýÿçèðÿì, ÷èê-÷èðèê,

Ùÿð òÿðÿôÿ ãàð éàüûá, Ýþðìÿñèí ìÿñòàí ïèøèê. (Ò.Åë÷èí)

Ìöÿëëèì éàðäûì÷û ñóàë âåðèð. – Óøàãëàð, ãûøäà ÿí ÷îõ ýþðäöéöíöç ãóø ùàíñûäûð? Òàïìàúàíûí úàâàáû òàïûëìàäûãäà ìöÿëëèì ñÿð÷ÿ øÿêëèíè ýþñòÿðèð. Óøàãëàð ìöÿëëèìäÿí ñîí-

ðà áó ñþçö òÿêðàð åäèðëÿð. Ñÿð÷ÿ ñþçöíäÿ [ÿ] ñÿñèíèí éåðè âÿ ñàéû áèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðèëèð. àääûì: Ìöÿëëèì óøàãëàðûí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà úÿëá åòìÿê ö÷öí äåéèð:– Óøàãëàð, èíäèéÿ ãÿäÿð äåäèéèìèç ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿñèíèí èøëÿíìÿ éåðè èëÿ òàíûø îë äóã. Áÿñ, ýþ-

ðÿñÿí, [ÿ] ñÿñèíèí ùåúàäà éåðè íåúÿäèð? Èíäè ùÿìèí ÷àëûøìàäàêû ùå úàëàðû ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ òÿ ëÿôôöç åäèí âÿ [ÿ] ñÿñèíèí éåðèíÿ äèããÿò éåòèðèí. Øà ýèðä ëÿð ìöÿëëèìèí àðäûíúà ÷àëûøìàäàêû ùå úàëàðû òÿêðàð åäèðëÿð. [ß] ñÿñèíèí ùå úà äà éåðè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð: [ß] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, ùå úàíûí îðòàñûíäà âÿ ùå úàíûí ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð. Ìöÿëëèì ùÿìèí òàïøûðûã ÿñàñûíäà ëöüÿò öçðÿ èøÿ êå ÷èð.

– Óøàãëàð, ñèç è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåäèíèç, øÿêèëëÿðè àäëàíäûðäûíûç. Êèì äåéÿ áèëÿð, åøèòäèéèíèç ùåúàëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ ìÿíàñûíû áèëäèéèíèç ñþçëÿð âàðìû? Êèì ùÿìèí ñþçëÿðäÿí ìÿíàñûíû áèëäèéèíè ýþñòÿðÿ áèëÿð? Ìöÿëëèì ùåúàëàðû áèð äàùà àðàìëà îõóéóð âÿ øàýèðäëÿðèí úà-âàáëàðûíû äèíëÿéèð. Ñîíðà èøè éåêóíëàøäûðàðàã ÿò, ÿë, ñÿñ, ÿé, ñÿí, ìÿí, ÿê, ÿñ âÿ ñ. ñþçëÿðè ýþ-ñòÿðèð, îíëàðûí ùÿì ùåúà, ùÿì äÿ áèð ùåúàäàí èáàðÿò ñþç îëäóüóíó ñþéëÿéèð, ìÿíàëàðûíı tÿdris äèëèíäÿ øàýèðäëÿðèí èøòèðàêû èëÿ äåéèð mÿsÿlÿn.

Ñþçëÿðèí tÿdris äèëèíäÿêè ãàðøûëûüûíà äèããÿòè éþíÿëäÿðÿê ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:– Óøàãëàð, tÿdris äèëèíäÿ åøèòäèéèíèç ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿñèíèí èøëÿíìÿñèíÿ ðàñò ýÿëäèíèçìè?

24

Áó ñþçëÿðäÿ [ÿ] ñÿñèíèí èøëÿíìÿäèéè áèëäèðèëèð. Ìöÿëëèì äåéèð: – Áèç äåéÿ áèëÿðèêìè êè, tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ éîõäóð? (Òÿñäèã úàâàáû àëûíûð)ÂÛ àääûì: Óøàãëàðûí äèããÿòè ñþç äàõèëèíäÿ [ÿ] ñÿñèíèí éåðèíÿ áèð äàùà úÿëá åäèëÿðÿê, úöìëÿ

ãóð ìàã áàúàðûüû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Ìöÿëëèì: – Óøàãëàð, íöìóíÿëÿðäÿí ýþðäöê êè, [ÿ] ñÿñè ùåúàíûí âÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñî-

íóí äà èøëÿíÿ áèëèð. Êèì äåéÿð, úöìëÿëÿð íÿäÿí ãóðóëóð? (Ñþçëÿðäÿí)– Èíäè èñÿ ýÿëèí è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè úöìëÿäÿ èøëÿäÿê. Ìöÿëëèì áèð úöìëÿ äåéèð

(Íÿ íÿì íÿ àëäû? Íÿíÿì ÷èéÿëÿê àëäû) âÿ óøàãëàðà òÿêëèô åäèð êè, øÿêèë öçðÿ òàïäûãëàðû ñþçëÿðè – ÿë úÿê, ÿðèê, ÿëÿê âÿ ñ. cömlÿdÿn sonra nþqtÿ qoy. Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿðÿ òÿêëèô åäèëèð êè, äÿðñ ëèê äÿ 4-úö ÷àëûøìàäàêû øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðóá äàíûøñûíëàð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [ß] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. [ß] ñàèò ñÿñäèð. [ß] ñÿñè «ßÿ» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. Øàýèðäëÿð «íÿíÿ» âÿ «íÿ» ñþçëÿðèíè îõóéà âÿ éàçà áèëèðëÿð. Îíëàð [ÿ] ñÿ ñèíèí ñþçöí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ èøëÿíìÿñèíÿ àèä íöìóíÿëÿð äå éèð, ùÿìèí íöìóíÿëÿðäÿ [ÿ] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ] ñÿ ñè èøëÿíÿí ñþçëÿð ùå-ñàáûíà ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, èëêèí îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðûíà éèéÿëÿíèðëÿð.

Åâ òàïøûðûüû: Åâäÿ ÷èéÿëÿê øÿêëè ÷ÿêèí. [ß] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí 5 ñþç òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [ß] ÑßÑÈ Âß «ß» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 7-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí åâäÿ ÷ÿêäèêëÿðè ÷èéÿëÿê øÿêèëëÿðè íÿ áàõûð, ôÿðãëÿíÿíëÿðè ëþâùÿäÿí àñûð. ×èéÿëÿê ñþçöíöí [ÿ] ñÿñèíÿ ýþðÿ ôîíåìàòèê òÿùëèëèíè àïàðûð.

– Óøàãëàð, áó íÿ øÿêëèäèð? Êèì áó ñþçö Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ äå éÿð?Úàâàá àëûíûð: ÷èéÿëÿê, (tədris dilindəki müvafiq söz).– Óøàãëàð, mÿsÿlÿn, ÷èéÿëÿê ñþçönön tÿdris dilinÿ tÿrcömÿsi íå÷ÿ ùåúàäàí èáàðÿòäèð? (3

ùåúàäàí).– Áÿñ ÷èéÿëÿê ñþçö burada: tÿdris dilindÿki mövafiq sþz íå÷ÿ ùåúàäàí èáàðÿòäèð? Ýÿëèí áó

ñþçö ùåúàëàðëà äåéÿê âÿ ñõåìèíè ÷ÿ êÿê. (Ìöÿëëèì ñþçö àñàí áþëöíÿí ùèññÿëÿðëÿ òÿëÿôôöç åäèð âÿ ëþâùÿäÿ ùåúàëàðû ýþñòÿðÿí ñõåì ÷ÿ êèð)

– Óøàãëàð, ýÿëèí ñõåìÿ áàõàã. Áó ñþç íå÷ÿ ùèññÿéÿ áþëöíäö? (3 ùèññÿéÿ) Ýÿëèí áàõàã, ùàíñû ùèññÿëÿðäÿ [ÿ] ñÿñè èøëÿíìèøäèð? Àðòûã ñèç «ß» ùÿðôèíè îõóéà âÿ éàçà

áèëèðñèíèç. Îäóð êè, áó ùåúàëàðäà [ÿ] ñÿñèíèí éåðèíè àñàíëûãëà ýþðöðñöíöç. Èêèíúè âÿ ö÷öíúö ùèññÿëÿðäÿ úàâàáû àëûíûð. – Èêèíúè ùåúàäà íå÷ÿ ñÿñ âàð? (Èêè)– [ß] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ ýÿëèð, éîõñà ñîíóíäà? Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿêè ñõåìäÿ [ÿ] ñÿñèíèí

éåðèíè ýþñòÿðèúè èëÿ ýþñòÿðèð.– Óøàãëàð, ýÿëèí áàõàã, ÛÛÛ ùèññÿäÿ [ÿ] ñÿñè ùàðàäà éåðëÿøèð? (Îðòàäà)Éåíÿ äÿ ìöÿëëèì ýþñòÿðèúèíèí óúóíó [ÿ] ñÿñèíèí öçÿðèíÿ ãîéóð âÿ ýþñòÿðèð. – Óøàãëàð, ùåúàëàð íÿäÿí éàðàíûð? (Ñÿñëÿðäÿí)– Áÿñ ñþçëÿð íÿäÿí éàðàíûð? (Ùåúàëàðäàí)– Èíäè ýÿëèí ÷èéÿëÿê ñþçöíÿ àèä úöìëÿ ãóðàã. Êèì áåëÿ úöìëÿ äåéÿ áèëÿð? – ×èéÿëÿê ãûðìûçûäûð. ×èéÿëÿê øèðèíäèð.

– Êèì äåéÿð, úöìëÿëÿð íÿäÿí äöçÿëèð? (Ñþçëÿðäÿí)– Êèì áó úöìëÿëÿðè tÿdris äèëèíÿ òÿðúöìÿ åäÿ áèëÿð? (Mövafiq cavablar alûnûr).– Óøàãëàð, ÷èéÿëÿê ñþçöíö îõóéà áèëèðñèíèçìè? (Ñèíèôäÿ ñàêèòëèê éàðàíûð)

25

Òÿäãèãàò ñóàëû:

Ñþçëÿðè îõóéóá éàçà áèëìÿê ö÷öí ùÿìèí ñþçäÿêè ùÿðôëÿðè þéðÿíìÿê ëàçûìäûðìû? Ýÿëèí ýþðÿê êå÷äèéèìèç ùÿðôëÿð îëàí ñþçëÿðè íåúÿ, îõóéà âÿ éàçà áèëèðèêìè? «Íÿ» ñóàëûíäàí íÿ âàõò èñòèôàäÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí èëêèí îõó òåõíèêàñûíà éèéÿëÿí ìÿ ëÿðè öçÿðèíäÿ èø ýåäèð. Äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà öçðÿ ùåúàëàðëà îõó áàúàðûã ëà ðû ôîðìàëàøäûðûëûð. Ñîíðà èñÿ øà-ýèðä ëÿðèí òÿðúöìÿ áàúàðûüû éîõëàíûëûð, ùÿìèí ñþç ëÿð tÿdris äèëèíäÿ äåéèëèð.

ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì:– Óøàãëàð ýÿëèí bèç äÿ ýþ çÿë éàçìàüû þéðÿíÿê. Nöìóíÿ öçðÿ éàçû áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû

èçëÿíèëèð,ëàçûì ýÿëäèêäÿ ìåòîäèêè êþìÿê ýþñòÿðèëèð. ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê áàúàðûüû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð.– Óøàãëàð, áèç äåäèê êè, ñþçëÿð ùåúàëàðäàí äöçÿëèð. Ýþðÿê [íà], [íÿ], [à] ùå úàëàðûíäàí íå÷ÿ

ñþç äöçÿëäÿ áèëÿðñèíèç? Øàýèðäëÿð ãðóïëàðà áþëöíöð. Êå÷ÿí äÿðñäÿêè ãðóï ëàðûí àäû äÿéèøäèðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè ÿøéàëàðûí øÿêèëëÿðèíäÿí (ÿíúèð, ÿðèê, ÷èéÿëÿê, ñÿìÿíè, äÿ âÿ) ãðóïëàðûí àäëàðû ôîðìà-ëàøäûðûëûð. Ùÿð ãðóïà óéüóí øÿêèë âåðèëèð.

– Óøàãëàð, ìÿí ùåúàëàðû îõóéàúàüàì, ñèç ìÿíäÿí ñîíðà òÿêðàð åäÿúÿêñèíèç. Ñîíðà ìÿí ùÿð áèð ùåúàíû àéðûëûãäà äÿéÿúÿéÿì, ñèç øÿêèëëÿðÿ áàõûá è÷ÿðèñèíäÿ åøèòäèéèíèç ùåúà îëàí ñþçö òàïûá äåìÿëèñèíèç. Ùàíñû ãðóï ýþñòÿðèúèíè (Áóíäàí ñîíðà ýþñòÿðèúè êèìè ðÿìç ëÿð äÿí — øÿêèëëÿðäÿí èñ-òèôàäÿ îëóíàúàã) òåç ãàëäûðñà, ñþç ÿââÿëúÿ îíà âåðèëÿúÿê. Äöçýöí úàâàá ëþâ ùÿäÿ ãðóïóí øÿêëèíèí àëòûíäàêû ìöâàôèã õàíàäà ãåéä îëóíàúàã. Ñîíðà ùÿìèí ùåúàäà [ÿ] ñÿ ñè íèí éåðè, ñþçöí ùåúàëàðû ìöÿééÿíëÿøäèðèëÿúÿê, ñþçäÿ íå÷ÿ [ÿ] ñÿñè îëìàñû âÿ éåðè èçàù îëóíàúàã. Øÿêèëäÿêè ñþç òàïûëäûãäàí ñîíðà ãðóï öçâëÿðè ùÿìèí ùåúà èëÿ áàøãà ñþçëÿð àõòàðûá òàïìàëû âÿ äå ìÿëèäèðëÿð. Íÿ ãÿäÿð ÿëàâÿ ñþç äåéèëñÿ, øòðèõëÿðëÿ ãðóïà àèä ìöâàôèã õàíàäà ýþñòÿðèëÿúÿê. Òàï øûðûüûí áó ùèññÿñè äèëè áè-ëÿíëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Áó èø ñèíôèí äàùà äà ôÿàëëàøìàñûíà ñ òèìóë âåðèð, ãðóïóí àõòàðûøà ãîøóëìàñûíà, òÿäãèãàò÷ûëûüà øÿðàèò éàðàäûð (Ìÿñÿëÿí, [ëÿ] ùåúàñû èëÿ ÿëàâÿ ëÿëÿê, ëÿ÷ÿê, òÿìèçëÿ,

èøëÿ, [÷ÿê] ùåúàñû èëÿ ëÿ÷ÿê, ìèë÷ÿê, ùþðöì÷ÿê âÿ ñ. êèìè ñþçëÿð äå éèëÿ áèëÿð. Èø éåêóíëàøäûðûëûð âÿ ãàëèá ãðóï åëàí îëóíóð.

Û àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èøÿ êå÷èð:– Óøàãëàð, ýÿëèí áèð äàùà éàäà ñàëàã, ùåúàëàð íÿäÿí éàðàíûð? (Ñÿñëÿðäÿí)– Áÿñ ñþçëÿð íÿäÿí éàðàíûð? (Ùåúàëàðäàí)– Áÿñ úöìëÿëÿð íÿäÿí éàðàíûð? (Ñþçëÿðäÿí)– Èíäè ýÿëèí ýþðÿê òàïäûüûìûç ñþçëÿðäÿí úöìëÿëÿð äöçÿëäÿ áèëÿðèêìè? Êèì äÿôòÿð, ãÿëÿì

ñþç ëÿðèíè úöìëÿäÿ èøëÿäÿ áèëÿð? Ýþðÿê ùàíñû ãðóï äàùà ìàðàãëû úöìëÿëÿð äåéÿúÿê? Øàýèðäëÿð ÿë ãàëäûðûðëàð. Ãðóïëàðûí úàâàáëàðû äèíëÿíèëèð. Úöìëÿëÿð äåéèëèð. Ëàçûì ýÿëñÿ, äö-

çÿ ëèø åäèëèð. Áó èø «÷ÿêìÿ âÿ ÿëúÿê» ñþçëÿðèíèí úöìëÿäÿ èøëÿäèëìÿñè öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð.Ãðóïëàðëà èø éåêóíëàøäûðûëûð øÿêèë öçðÿ èøÿ êå ÷èëèð. Øÿêèëäÿ ýþð äöê ëÿðè ÿñàñûíäà óøàãëàðûí

úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû èçëÿíè ëèð. àääûì:– Óøàãëàð, ñèç «ß» ùÿðôèíè îõóéà âÿ éàçà áèëèðñèíèç. Àðòûã «íÿíÿ âÿ íÿ» ñþçëÿðèíè éàçìà-

üû, îõóìàüû þéðÿíäèíèç. «Íÿ» ñóàë áèëäèðÿí ñþçäöð. Ñèç áó ñþçöí òÿðúöìÿñèíè àðòûã áèëèðñèíèç. – Êèì äåéÿð, tÿdris äèëèíäÿ nÿ? (tÿdris dilindÿ) ñóàëûíäàí íÿ âàõò èñòèôàäÿ îëóíóð? (Úà-

âàáëàð äèíëÿíèëèð)– Áÿñ ùåéâàíëàðà âÿ ãóøëàðà ùàíñû ñóàë âåðèëèð?– Tÿdris äèëèíäÿ ùåéâàíëàðà âÿ ãóøëàðà «...» (tədris dilindəki sual) ñóàëû âåðèëèð. – Óøàãëàð, éàääà ñàõëàéûí: Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ùåéâàíëàðà âÿ ãóø ëàðà «íÿ» ñóàëû âåðèëèð.

Íÿ? – èíÿê, äÿâÿ, ãàðòàë, ãàðàíãóø âÿ ñ. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ «êèì» ñóàëû àíúàã èíñàíëàðà âåðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: «Íÿ» ñóàëû Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ùÿì úàíñûç ÿøéàëàðà, ùÿì äÿ ùåé âàí âÿ ãóøëàðà âåðèëèð. Øagirdlÿr i÷ÿrisindÿ “ßÿ” hÿrfi olan hecalarû vÿ sþzlÿri (Nanÿ, nÿ, nÿnÿ) dözgön oxuyur, “ßÿ” hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûrlar.

26

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Øÿêëè åâäÿ ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøûí. Øÿ êèë äÿ ýþðäöê ëÿ ðèíèç ÿñàñûíäà úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

9-úó âÿ 10-úó ÄßÐÑËßÐ. (§5)

ÌÞÂÇÓ: [Ò] ÑßÑÈ Âß «Ò» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; [ò] sÿsini vÿ verilmiø hecalarû dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir âÿ îílarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4) tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «Òò» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, èø âÿðÿãëÿðè, êÿñìÿ ÿëèôáà, ïëàêàò âÿ úÿäâÿëëÿð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí àò âÿ èò øÿêëè àñûëûð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè óøàã ëà ðà ýþñòÿðÿðÿê îíëàðû tÿdris äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. (Úàâàá àëûíûð)

Ìöÿëëèì ñîðóøóð:– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Øagirdlÿr cavab verirlÿr) – Èíäè ýÿëèí áó øÿêèëëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðàã. («Àò, èò» ñþçëÿðè ñþéëÿíèð)– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Òÿñäèãåäèúè ðåàêñèéà áèëäèðèëèð)– Àò ñþçöíäÿ áèðèíúè ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ([À] ñÿñèíè)– Óøàãëàð, ñèç áó ñÿñëÿ àðòûã òàíûøñûíûç. Îíó îõóéà âÿ éàçà áèëèðñèíèç. – Èêèíúè ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ([Ò] ñÿñèíè)– Ìöÿëëèì øÿêëèí éàíûíäàí «àò» ñþçö éàçûëìûø ïëàêàò àñûð. Áó ñþçö îõóéà áèëèðñèíèçìè?

(Õîðëà: «áÿëè» äåéèëèð)– Áÿñ «èò» ñþçöíäÿ [ò] ñÿñè íå÷ÿíúè ñÿñäèð? (Èêèíúè)– Áó ñþçäÿêè ùÿðôëÿðèí ùå÷ áèðèíè òàíûìûðñûíûç. Èíäè èñÿ ìÿí ñèçÿ [ò] ñÿñèíèí íåúÿ èøàðÿ

îëóíäóüóíó ýþñòÿðÿúÿéÿì.Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «Ò» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðèíè ýþñòÿðèð. Ëþâùÿäÿ êÿñ-

ìÿ ÿëèôáà èëÿ «à» âÿ «ò» ùÿðôëÿðè éàíàøû ãîéóëóð, «àò» ñþçö àëûíûð. – Óøàãëàð, ÿââÿë òàíûø îëäóüóíóç ñÿñëÿðèí ñþçöí, ùåúàíûí ìöõòÿëèô ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíäèéè-

íè àðòûã áèëèðñèíèç.

Òÿäãèãàò ñóàëû: Ýþðÿê [ò] ñÿñè íåúÿ ñÿñäèð, ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? È÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ùàíñû ñþçëÿð äöçÿëèð? Áó ñÿñ tÿdris äèëèíäÿ âàðìû? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ áó ñÿñ åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

27

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ñÿñ, ñþç, úöìëÿ àíëàéûøëàðûíû ÿëàãÿëÿíäèðÿðÿê ëþâùÿäÿí òöë êö âÿ òî éóã øÿêèëëÿðèíè àñûð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèëèð:

– Óøàãëàð, áó øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöêëÿðèíèçè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðà áèëÿðñèíèç? «Òöëêö âÿ òîéóã» ñþçëÿðè ñþéëÿíèëèð. – Áó ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè ùàíñû ùèññÿäÿ åøèäèëèð? (Ùÿð èêè ñþçäÿ [ò] ñÿñè ÿââÿëäÿ åøèäèëèð)Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí áàøãà áèð øÿêèë àñûð. Áó øÿêèëäÿ òöëêö òîéóüó òóòóð. Ìöÿëëèì:– Óøàãëàð, ýþðäöéöíöçö áèð úöìëÿ øÿêëèíäÿ äåéÿ áèëÿðñèíèç? Ñèç àðòûã òöëêö âÿ òîéóã ñþç-

ëÿðèíè áèëèðñèíèç. Áó øÿêèëäÿ íÿ ýþðöðñöíöç? Òöëêö íÿ åäèð? Éåðäÿí ñÿñëÿð ýÿëèð. Óøàãëàðäàí úàâàá âåðìÿê èñòÿéÿíëÿð âàð. Úàâàáëàð äèíëÿíèëèð: «Òöëêö

òîéóüó òóòóð».ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì óøàãëàðûí ñÿñ, ùåúà, ñþç, úöìëÿ èëÿ áàüëû àíëàéûøëàðûíû äÿðèíëÿøäèðìÿê ö÷öí

îíëàðû ñõåìëÿðëÿ òàíûø åäèð. Áèð äöçáóúàãëû ( ) ÷ÿêèëèð âÿ ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëó íóð:– Óøàãëàð, ýÿëèí îõóìàüû âÿ éàçìàüû þéðÿíäèéèíèç ñþçëÿðäÿí áèðèíè ñÿñ âÿ ùåúàëàð öçðÿ

ñõåìäÿ ýþñòÿðÿê. Ñþçäÿ íå÷ÿ ñÿñ âàðñà, ùÿìèí ñõåìè îíëàðûí ñàéû ãÿäÿð ùèññÿéÿ áþëÿúÿéèê. «Àíà» ñþçöíäÿ íå ÷ÿ ñÿñ âàð? (Ö÷ ñÿñ)

– Äåìÿëè, ùÿìèí ñõåìè áèç ö÷ äàìàéà áþëÿúÿéèê. Ñõåì ýþñòÿðèëèð:

Ùÿð áèð ñÿñèí – Û ñÿñ [à], ÛÛ [í], ÛÛÛ èñÿ éåíÿ äÿ [à] èøàðÿñèíè éàçàã, àðòûã ñèç áó ùÿðôëÿðè éàçà áèëèðñèíèç. Ùÿðôëÿð ìöâàôèã õàíàëàðà éàçûëûð.

À Í À

– Óøàãëàð, [à] íåúÿ ñÿñäèð? (Ñàèò úàâàáû àëûíìàëûäûð). Áó ñþçäÿ íå÷ÿ [à] ñÿñè âàð? Ýþðäö éö-íöç êèìè, 2 «à» ùÿðôè éàçìûøûã. Áèç îõóéàíäà áó ñþçö íåúÿ òÿ ëÿôôöç åäèðèê? – [À-íà] øÿêëèíäÿ. Äå ìÿëè, áó ñþçäÿ èêè ùåúà âàð. Ýÿëèí èíäè áóíó ñõåìäÿ (ñõåìäÿ ùèññÿëÿð ùåúà áþëöíäöéö éåðäÿí àéðûëûð) ýþñòÿðÿê:

À Í À

– Óøàãëàð, ñÿñëÿðè âÿ ùåúàëàðû ñõåìäÿ ýþñòÿðäèê. Ýÿëèí èíäè úöìëÿëÿðèí ñõåìèíè ÷ÿêÿê. Ìöÿëëèì øÿêëè ýþñòÿðÿðÿê «Òöëêö òîéóüó òóòóð» úöìëÿñèíè òÿêðàð åäèð. Áó úöìëÿäÿ íå÷ÿ ñþç åøèäèðñèíèç? (3 úàâàáû àëûíûð)

Äåìÿëè, áèç 3 ñþçöí èøàðÿñèíè ÷ÿêìÿëèéèê. Ìöÿëëèì ñõåìè ëþâùÿäÿ ýþñòÿðèð.Úöìëÿíèí áþéöê ùÿðôëÿ áàøëàíìàñû âÿ ñîíäà íþãòÿ ãîéóëìàñû áàðÿäÿ tÿdris äèëèíäÿêè áèëèê-

ëÿðëÿ ÿëàãÿ éàðàäûëûð. ÛÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð: – Óøàãëàð, êå÷ÿí äÿðñèìèçäÿ ãðóïëàðû íåúÿ àäëàíäûðìûøäûã? Øÿêèëëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí ùàíñû

øÿêèëëÿðè òàïìàëûéûã? Ýÿëèí øÿêèëëÿðè òàïàã. Äåìÿëè, ÿðèê, ÿíúèð, ñÿ ìÿíè, ÷èéÿëÿê âÿ äÿâÿ. Äîü-ðóäóð. (Øÿêèëëÿð àéðûëûð.) Ùÿð ãðóïóí àäûíû äàøûéàí øÿêèë ùÿìèí ãðóïà âåðèëèð.

– Óøàãëàð, èíäè äÿðñëèêäÿ 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðÿ áàõûí. Þç àðàíûçäà ìÿñëÿùÿòëÿøèí. Øÿêèëëÿðè ñûðà èëÿ íþìðÿëÿéèí. Ìÿí øÿêëèí íþìðÿñèíè åëàí åäÿíäÿ ùàíñû ãðóï þç ñèìâîëóíó òåç ãàëäûðñà, ñþç ùÿìèí ãðóïóí ëèäåðèíÿ âåðèëÿúÿê âÿ úàâàáëàð ëþâùÿäÿêè ñõåìäÿ ãåéä îëóíàúàã. Øÿêèë öçðÿ èø áó ãàéäà èëÿ äàâàì åäèð (ìÿñÿëÿí, øÿêèë 3, ñÿìÿíè øÿêëè ãàëäûðûëûð. Ãðóïóí ëèäåðèíÿ ñþç âåðèëèð. Î, òöëêö ñþçöíö äåéèð, áó ñþçäÿ áèð [ò] ñÿñè îëäóüóíó áèëäèðèð). Ìöÿëëèì øÿêèë öçðÿ èøèí íþâáÿòè ìÿðùÿëÿñèíÿ êå÷èð. Èø âÿðÿãëÿðè ïàéëàíûð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿ ñõåì (ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûí-äà, ñîíóíäà éàçûëìûø) ÷ÿêèëìèøäèð. Óøàãëàðà èçàù åäèëèð êè, ÷àëûøìàäàêû áöòöí øÿêèëëÿðÿ äèããÿòëÿ áàõñûíëàð. Øÿêèëëÿðèí íþìðÿëÿðèíè èø âÿðÿãëÿðèíäÿ ãåéä åòñèíëÿð. Ìÿñÿëÿí,

Яввялиндя Ортасында Сонунда3 1; 5 2; 4

Èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì åäèëèð âÿ ëþâùÿäÿí àñûëûð. Ìöçàêèðÿ áàøëàíûð. Ìöçàêèðÿ ñóàëëàðû:– Óøàãëàð, äåìÿëè, ùàíñû ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè ÿââÿëäÿ ýÿëèá? Ýÿëèí úàâàáëàðà áà õàã. Øÿêèëëÿð

ýþñòÿðèëèð âÿ ñþçëÿð òÿêðàð åäèëèð: òöëêö, òîéóã, òðàêòîð, òóò ñþç ëÿðèíäÿ. – Ùàíñû ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè îðòàäà èøëÿíèá? (Öòö, àëòû, éàñòûã ñþçëÿðèíäÿ) – Áÿñ ùàíñû ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñè ñîíäà ýÿëèá? (Òóò, øàùìàò, àò ñþçëÿðèíäÿ)Ìöçàêèðÿ áàøà ÷àòûð: [Ò] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñîíóíäà èøëÿíÿ áè ëèð.

28

Û àääûì: È÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëèðëÿð. Ëþâùÿäÿ êÿñìÿ ÿëèôáà èëÿ «àòà, àò, ÿò» ñþçëÿðè éûüûëûð âÿ ñþçëÿð õîðëà îõóíóð.

– Óøàãëàð, ñþçëÿðäÿ [ò] ñÿñèíèí éåðèíè äåäèéèíèç ìèñàëëàðäà ìöÿééÿíëÿøäèðäèíèç. Ñþçëÿð ùåúàëàðäàí äöçÿëèð. Ýþðÿê [ò] ñÿñèíèí ùåúàëàðäà éåðè íåúÿäèð?

Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà áàõàã. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû îõóéóð âÿ óøàãëàð ìöÿëëèìäÿí ñîíðà òÿêðàð åäèðëÿð. Ìöÿëëèì ùåúàäà [ò] ñÿñèíèí éåðè öçðÿ ìöçàêèðÿ àïàðûð. Ôèêèðëÿð öìóìèëÿøäèðèëèð. [Ò] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà ýÿëÿ áèëèð. Ñîíðà ìöÿëëèì ùåúàëàðûí îõóíìàñû öçðÿ èëêèí îõó áàúàðûãëàðû ôîðìàëàøäûðìàã ìÿãñÿäè èëÿ äåéèð:

– Óøàãëàð, ùåúàëàðà äèããÿòëÿ áàõûí, áóíëàðûí áÿçèëÿðèíè ñèç þçöíöç àðòûã îõóéà áèëèðñèíèç: òà, òÿ, ÿò, àò. Áó ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäÿ áèëÿðñèíèçìè? Ôèêèðëÿøèí.

– Óøàãëàð, êèì äåéÿð tÿdris äèëèíäÿêè [ò] ñÿñè íåúÿ ñÿñäèð: ñàèò, éîõñà ñàìèò? (Ñàìèò úàâàáû àëûíûð). Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äÿ [ò] ñÿñèíèí ñàìèò ñÿñ îëäóüó ñþéëÿíèëèð. Ñîíðà [ò] ñÿñèíèí èøàðÿñè èëÿ áàüëû tÿlim äèëè èëÿ ìöãàéèñÿ àïàðûëûð.

– Óøàãëàð êèì «àòà» ñþçöíö tÿlim äèëèíäÿ äåéÿð? (Mövafiq úàâàá àëûíûð)– Áó ñþçäÿ [ò] ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Òÿñäèã (inkar) åäèëèð)– Äåéÿ áèëÿðèêìè êè, tÿlim äèëèíäÿ äÿ [ò] ñÿñè âàð? (Òÿñäèã åøèäèëèð. Əgər həmin sözdə bu səs

yoxdursa, müvafiq nümunə soruşulmalıdır).Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí «àòà» – «...» (tÿlim dilindÿ mövafiq sþz) éàçûëìûø ïëàêàò àñûð.– Óøàãëàð, ùÿð èêè äèëäÿ [ò] ñÿñèíèí èøàðÿñèíÿ áàõûí. (Ïëàêàòäà ñÿñëÿðèí èøàðÿ ëÿ ðè åéíè ðÿíý-

äÿ ýþñòÿðèëèá). Áó èøàðÿëÿð åéíèäèðìè?Óøàãëàð ùÿðôëÿðèí åéíè, yaxud fÿrqli olduüunu áèëäèðèðëÿð. Öìóìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.  àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð:– [Ò] ñÿñèíè ùåúà âÿ ñþç äàõèëèíäÿ èøëÿòäèíèç. Èíäè èñÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè úöìëÿ

è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿäÿê. Äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàéà áàõûí, øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðèíèç ÿñàñûíäà úöìëÿëÿð ãóðà áèëÿðñèíèçìè? Óøàãëàðà è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí àäëàð âåðèí: Òóòó, Òÿëÿò, Òÿðàíÿ, Òàùèð âÿ ñ. (Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿðÿ òÿêëèô åäèëèð êè, ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòí ãóðñóíëàð). Äèëè áèëÿíëÿð úöìëÿëÿð äåéèðëÿð: Òîéóãëàð òóò éåéèðëÿð. Òóòó òóò éåéèð. Òÿëÿò òàðû òóòóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ò] ñàìèò ñÿñäèð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòà-ñûíäà, ñîíóíäà, ùåúàíûí èñÿ ÿââÿëèíäÿ, ñîíóíäà ýÿëèð. [Ò] ñÿñè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ ôÿðãëè (eyni) ùÿðô ëÿðëÿ (hər iki dildə mövafiq hÿrflÿrin iøarÿlÿri gþstÿrilir) èøàðÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ñîíóíäà øàýèðäëÿð ñþçöí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ [ò] ñÿñèíèí èøëÿíìÿñèíÿ àèä ìèñàë ëàð äåéèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðè ìÿ-íèìñÿìÿêëÿ ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ñþç ëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿ (äèëè áèëÿíëÿð øÿêèëëÿð âÿ òÿêëèô îëóíàí ìþâçó öçðÿ ðà áèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿð) ãóðóð, èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷èëÿí ùÿðôëÿð öçðÿ èëêèí îõó âÿ éàçû áàúà ðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèðëÿð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Àò øÿêëè ÷ÿêèí. È÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí 10 ñþç òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ò] ÑßÑÈ Âß «Ò» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 9-úó äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëóíóð: – Óøàãëàð åâäÿ íÿ øÿêëè ÷ÿêìèñèíèç?

29

Õîðëà «àò» øÿêëè äåéèëèð. Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Øÿêèëëÿðäÿí ÿí éàõøûëàðû ëþâùÿäÿí àñûëûð. «Àò» ñþçöíäÿ [ò] ñÿñèíèí éåðè áàðÿäÿ êå÷èëÿíëÿð éàäà ñàëûíûð.

– Óøàãëàð, äèããÿòëè îëóí, àò ñþçöíÿ áèð [à] ñÿñè àðòûðñàã, ñþçöí ìÿíàñû äÿéèøÿð, éîõñà éîõ? Ýÿëèí ëþâùÿäÿ éàçàã: [àò+à]=àòà. Ñèç áó ñþçëÿðèí ùÿð èêèñè èëÿ êå÷ÿí äÿðñèìèçäÿ òàíûø îëìóñó-íóç. Êèì áó ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû tÿdris äèëèíäÿ äåéÿð? (Müvafiq úàâàáëàð åøèäèëèð)

– Áàøãà áèð ìèñàëà áàõàã: àò-ÿò. Êèì tÿdris äèëèíäÿ áó ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû äå éÿð? (Cavablar)– Óøàãëàð, ýþðöðñöíöç, ñþçäÿ ñÿñëÿðè äÿéèøñÿê, éà äà àðòûðûá-àçàëòñàã, ñþçöí ìÿíàñû äÿ-

éèøèð. Íàíÿ-íÿíÿ; íÿ-ÿí, àí+à=àíà ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð. Ïëàêàòäà äÿéèøÿí ùÿðô ëÿð ôÿðãëè ðÿíýäÿ ùÿðôëÿðëÿ ýþñòÿðèëèð. Áó ñþçëÿðèí ìÿíàñûíûí äÿéèøìÿñè tÿlim äèëèíäÿêè ìÿíàëàðû äå éèëìÿêëÿ áèð äàùà äÿãèãëÿøäèðèëèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: Ñþçäÿ ñÿñèí äÿéèøìÿñè èëÿ ìÿíà äÿéèøèðìè? Áÿñ ùåúàëàðû äÿéèøìÿêëÿ íåúÿ, ìÿíà äÿéèøèðìè? Åéíè áèð ùåúàäàí ìöõòÿëèô ñþçëÿð äöçÿëäÿ áèëÿðèêìè?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø òàð, íàð øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðèð. Óøàãëàðà øÿêèë ëÿ ðè àäëàíäûðìàã òÿêëèô îëóíóð. Áó ñþçëÿð ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ äÿ ñÿñëÿíäèðèëäèéèí-äÿí óøàãëàð úà âàá âåðèðëÿð. Ìöÿëëèì óøàãëàðûí äèããÿòèíè ñÿñëÿíÿí ñþçëÿðäÿ åéíè ùèññÿéÿ éþíÿë-äèð. Ùÿìèí ñþç ëÿð äÿ éàëíûç 1-úè ñÿñëÿð ôÿðãëÿíäèéè ìöøàùèäÿ îëóíóð. Ìöÿëëèì éàðäûì÷û ñóàëëàðëà øàýèðäëÿðè ôÿðã ëÿíÿí ñÿñ ëÿðè àéûðìàüà éþíÿëäèð, ñîíðà àò âÿ îò øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðèð. Ùàíñû ñÿñèí äÿéèøìÿñè èëÿ ìÿíàíûí äÿéèøìÿñèíè ìöøàùèäÿ åòìÿëÿðèíè òþâñèéÿ åäèð. Ùåúàëàðû äÿéèøìÿêëÿ ìÿ-íàíûí äÿéèø ìÿ ñèíè ìö øàùèäÿ åòìÿê âÿ ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê. [À] ùåúàñûíà - [íà] âÿ [òà]; [íÿ] ùåúàñûíà [íÿ] âÿ [íà] àðòûðìàãëà éåíè ñþçëÿðèí äö çÿë äèë ìÿñè öçðÿ èø àïàðûëûð. Åéíè ùåúàíûí ìöõòÿëèô ñþçëÿðèí ôîðìàëàøìàñûíäà èøòèðàêû 7-úè ÷à ëûøìà öç ðÿ (Èø äÿôòÿðè) äàâàì åòäèðèëÿ áèëÿð.Ìÿñÿëÿí: [òà] - ÷àíòà, ïàðòà, áàëòà; [òåð] - êîìïö òåð, èí òåðíåò âÿ ñ.

ÛÛ àääûì: Ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèëìÿñè ñþçöí ùåúàëàðëà îõóíìàñû èëÿ ÿâÿç îëóíóð âÿ äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàíûí îõóñó òÿøêèë îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû öçðÿ èø 1-úè âÿ 2-úè ÷àëûøìàëàð ÿñàñûíäà òÿøêèë îëóíóð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí è÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí ùåúàëàð ùåñàáûíà ýå íèøëÿíäèðèëìÿñè öçðÿ èø êè÷èê ãðóïëàðëà àïàðûëûð. Øàýèðäëÿð ãðóïëàðà áþëöíöð. Ãðóïëàðû éåíè ðÿìçëÿðëÿ àäëàí-äûðìàã òÿêëèô îëóíóð. È÷ÿðèñèíäÿ [ò] ñÿñè îëàí âÿ ÿââÿëêè äÿðñäÿ ñÿñëÿíìèø ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. Øàùìàò, ÷ÿòèð, éóìóðòà, õÿðèòÿ, öòö øÿêèëëÿðè ãðóïëàðà âåðèëèð âÿ ùÿð øÿêèë âåðèëäèêúÿ ñþçëÿð õîðëà òÿêðàð îëóíóð. Ìöÿëëèì èø ôîðìàñûíû áèð äàùà ãðóïëàðà èçàù åäèð. Ùåúàëàð ìöÿë-ëèìäÿí ñîíðà òÿêðàð åäèëèð. Ìöÿëëèì ùÿð ùåúàíû àéðûëûãäà áèð äàùà ñÿñëÿíäèðèð, øàýèðäëÿð ùÿ-ìèí ùåúà èøëÿíÿí ñþçö òàïìàüà ñÿé ýþñòÿðèðëÿð. Ùàíñû ãðóï ñþçö òåç òàïñà, ðÿìçè ãàëäûðûð âÿ ìöÿëëèì ãðóïóí àäûíû òÿêðàð åäÿðÿê (Ìÿñÿëÿí, «Öòö» ãðóïóíóí ëèäåðè áóéóð, òàïäûüûíûç ñþçö ñþéëÿ! Ùÿð äÿôÿ ãðóïóí àäûíûí ñÿñëÿíìÿñè ñþçëÿðèí ôÿàëëàøäûðûëìàñûíà, ìÿíàñûíûí ìÿíèìñÿíèë-ìÿñèíÿ èìêàí âåðèð) ñþçö ùÿìèí ãðóïóí íöìàéÿíäÿñèíÿ âåðèð. Ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ øÿêèëëÿðÿ óéüóí õàíàëàð àéðûëûð âÿ úàâàáëàð ìöâàôèã õàíàëàðäà ãåéä îëóíóð. (Äèëè áèëÿíëÿð ÷àëûøìà-äàêû 2-úè øÿðòÿ äÿ ÿìÿë åòìÿëè, ÿëàâÿ ìèñàëëàð ñþéëÿìÿëèäèðëÿð: [òö]-öòö, òöòÿê, [òà]-÷àíòà,

ïàðòà, àòà, áàëòà, òàíûø, òàõûë âÿ ñ.) Ùåúàëàðûí ùàìûñû îõóíóá ãóðòàðäûãäàí ñîíðà èø éåêóí-ëàøäûðûëûð âÿ ãàëèá ãðóï åëàí îëóíóð. Ñîíðà ùÿìèí ÷àëûøìà öçðÿ èø úöòëÿðëÿ äàâàì åòäèðèëèð.

 àääûì: Úöòëÿðëÿ èø òÿøêèë îëóíóð. Øàýèðäëÿðÿ (úöòëÿðÿ) èø âÿðÿãëÿðè âåðèëèð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿ [ò] ñÿñèíèí ñþçäÿ éåðèíè ýþñòÿðìÿê ö÷öí úÿäâÿë âåðèëèð. Øàýèðäëÿð ñû ðà èëÿ áèð øÿêèë öçðÿ [ò] ñÿñè-íèí éåðèíè úÿäâÿëäÿ ãåéä åäèðëÿð. Ìö ÿëëèì øàýèðäëÿðÿ èçàù åäèð êè, òÿêëèô îëóíàí øÿêèëäÿ ùÿìèí ñÿñ íå÷ÿíúè ñÿñäèðñÿ, ñõåìäÿ ìöâàôèã õàíàäà ùÿìèí ðÿãÿìè éàçñûíëàð (ìÿñÿëÿí, äÿôòÿð øÿêëèíÿ áà õàðàã øàýèðä «4» ðÿãÿìèíè «îðòàäà» ñþçöíöí àëòûíäà éàçûð.

Яввялдя Ортада Сонда

4

Ñîíðà èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì åäèëèð âÿ ìöçàêèðÿ áàøëàíûð. Ãåéðè-äÿãèã úàâàáëàðà àéäûíëûã ýÿ-òèðèëèð.

ÂÛ àääûì: Èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷èëÿí ñÿñëÿð âÿ ùÿðôëÿð áèð äàùà òÿêðàð îëóíóð. Éå íè ìÿíèìñÿíèë-ìèø ñþçëÿðèí úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿäèëìÿñè èëÿ äÿðñ éåêóíëàøûð.

30

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ò] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿð âÿ ùåúàëàð íöìóíÿñèíäÿ àé äûí îëäó êè, ñþç äÿ ñÿñèí äÿéèøìÿñè ìÿíàíûí äÿéèøìÿñè èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. Îíà ýþðÿ äÿ îõó âÿ éàçû çàìàíû ñþçöí ñÿñ òÿðêèáèíÿ äèããÿò éåòèðìÿê ëàçûìäûð. Áèð ùåúà áèð íå ÷ÿ ñþçöí òÿðêèáèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð, éåíè-éåíè ñþç ëÿðèí äöçÿëìÿñèíäÿ èøòèðàê åäèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Òàïìàúàíûí úàâàáûíû òàïûí âÿ øÿêëèíè ÷ÿêèí.

Éåìèð, è÷ìèð, ýåúÿ-ýöíäöç èøëÿéèð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

11-úè âÿ 12-úè ÄßÐÑËßÐ (§6)

ÌÞÂÇÓ: [Á] ÑßÑÈ Âß «Á» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; verilmiø hecalarû âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir âÿ îílarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 9) tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «Áá» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Õ-ä. 1.1.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöñàùèáÿ, ðîëëó îéóí, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, êÿñìÿ ÿëèôáà, ïëàêàòëàð, úÿäâÿëëÿð âÿ èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì åâÿ âåðèëìèø òàïøûðûüûí èúðàñûíû éîõëàéûð âÿ éå íè ìþâçóéà êå÷èä ö÷öí îíäàí áèð âàñèòÿ êèìè èñòèôàäÿ åäèð. Òàïìàúà òÿêðàðëàíûð: Éåìèð, è÷ ìèð; ýåúÿ-ýöíäöç èøëÿéèð.

Òàïìàúàíûí úàâàáû ñîðóøóëóð. Õîðëà «ñààò» úàâàáû âåðèëèð.Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ åøèòäèêëÿðè òàïìàúàäàêû ñþçëÿðèí òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éåòèðìÿëÿðèíè

òþâñè éÿ åäÿðÿê äåéèð:– Óøàãëàð, ìÿí òàïìàúàíû áèð äàùà òÿêðàð åäÿúÿéÿì, (Ìöÿëëèì óøàãëàðà äà ìöðàúèÿò åäÿ

áè ëÿð: êèì òàïìàúàíû òÿêðàð åäÿ áèëÿð?) ýþðöí åøèòäèéèíèç ñþçëÿðäÿ [á] ñÿñè åøèäèëèðìè?Òàïìàúàéà ãóëàã àñûëäûãäàí ñîíðà ìöíàñèáÿò áèëäèðèëèð.Ëþâùÿäÿí ñààò, òöëêö, àüàú, áàéðàã, êèòàá, áàëûã øÿêèëëÿðè ãàðûøûã àñûëûð. Ìöÿëëèì àñûëìûø

øÿ êèëëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Óøàãëàð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ êþìÿê åäèð. Ñîíðà øàýèðäëÿðÿ ìö-ðà úèÿò îëóíóð:

– Óøàãëàð, äåäèéèíèç ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [á] ñÿñè åøèòäèíèçìè? Ìÿñÿëÿí, òöë êö ñþçöíäÿ áó ñÿñ âàðìû? («Éîõäóð» – úàâàáû àëûíûð)

– Ýÿëèí øÿêèëëÿðÿ áèð äÿ áàõàã âÿ [á] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè ñå÷èá äåéÿê? (Áàëûã, áàéðàã, êè-

òàá)

Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «á» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè ýþñòÿðèð.

31

– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [á] ñÿñèíè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ åøèäèðñèíèç? (Õåéð)– Óøàãëàð, ýÿëèí ùÿìèí ñþçëÿðè tÿdris äèëèíäÿ äåéÿê. Êèì ìÿíÿ êþìÿê åäÿð?Éåðäÿí ÿëëÿð ãàëõûð.– Ýÿëèí áèðëèêäÿ äåéÿê. (Uşaqlar sözləri deyirlər)– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ íåúÿ, [á] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? (Şagirdlərin cavabları dinlənilir)– Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí «áàëûã» və onun tÿdris dilindÿ qarøûlûüû éàçûëìûø ïëàêàò àñûð. Ïëàêàòäà

«á» ùÿðôëÿðè äè ýÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè ðÿíýäÿ ýþñòÿðèëèá.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Á] íåúÿ ñÿñäèð? [Á] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? [Á] ñÿñè Àçÿð áàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: «Ñåùèðëè òîðáà» îéóíó èëÿ òÿäãèãàòà áàøëàíûëûð. ßââÿëêè äÿðñäÿ ôîðìàëàøäûðûëìûø ãðóï ëàðûí àäëàðû õàòûðëàäûëûð âÿ ðÿìçëÿðè ñå÷èëèð. Ìöÿëëèì ãðóïëàðûí àä-ëàðûíû õöñóñè èíòîíàñèéà èëÿ ñàäàëàäûãúà (øàùìàò, ÷ÿòèð, éóìóðòà, õÿðèòÿ, öòö) ëèäåðëÿð øÿêèëëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí þç ðÿìçëÿðè îëàí øÿêèëëÿðè ñå÷èá ýþòöðöð âÿ éåðëÿðèíÿ ãàéûäûðëàð. Ãðóïëàðû ÿââÿëêè àä-ëàðëà àäëàíäûðìàã ìåòî äèê úÿùÿòäÿí ôàéäàëû ùåñàá îëóíóð; ìÿãñÿä ÿââÿëêè äÿðñäÿ êå÷èëìèø ñÿñèí âÿ ùÿðôèí òÿêðàðûíà øÿ ðàèò éàðàòìàãäûð. Ìöÿëëèì îéóíóí øÿðòëÿðèíè áèð äàùà éàäà ñàëûð. Òîðáà-íûí è÷ÿðèñèíäÿ àäûíäà [á] ñÿñè îëàí ìöõòÿëèô ÿøéàëàð, îéóíúàãëàð, øÿêèëëÿð âàð. Ëèäåðëÿð òîðáàäàí íþâáÿ èëÿ áèð ÿøéàíû ÷û õàðìàëû, ôèêèðëÿøìÿäÿí îíóí àäûíû äåìÿëèäèð. Ëèäåð úàâàá âåðÿ áèëìÿäèêäÿ ãðóïóí äèýÿð áèð öç âöíÿ ùÿìèí ñþçö ñþéëÿìÿê ö÷öí øàíñ âåðèëèð. ×ûõàðûëàí ÿøéàëàð ùÿëÿëèê ãðóï-äà ñàõëàíûëûð (áó öñóë ãðóïóí äèýÿð öçâëÿðèíèí àðõàéûíëàøìàìàñû ìÿãñÿäè èëÿ ìÿñëÿùÿò áèëèíèð).

Ëþâùÿäÿ ðÿìçëÿð éàïûøäûðûëûð âÿ úàâàáëàð ìöâàôèã õàíàëàðäà ÿêñ îëóíóð. Òîðáàäàêû áöòöí ÿø éàëàð ÷ûõàðûëäûãäàí ñîíðà îéóíóí ÛÛ ùèññÿñèíÿ êå÷èëèð. Ùÿð áèð ãðóïóí öçâëÿðè ëèäåðè äÿéèøìÿê ëÿ ÿë ëÿðèíäÿêè ÿøéàëàðû àäëàíäûðàí ñþçäÿ [á] ñÿñèíèí ñàéûíû äåìÿëèäèð, ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ ýÿë äè éè-íè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿëèäèð. Îéóíóí áó ìÿðùÿëÿñèíäÿ úàâàá ùàããû éàëíûç ëèäåðëÿðÿ âåðèëèð, ÷öí êè ÿø-éà ëàð àðòûã ãðóïäà îëäóüóíäàí îíëàð ôèêèðëÿøìÿê, ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê ö÷öí èìêàí òàïûðëàð. Îéóíóí áó ìÿðùÿëÿñèíèí íÿòèúÿñè äÿ ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ þç ÿêñèíè òàïûð. Ãðóïëàðëà èø éåêóí ëàø äûðûëûð, íÿòè-úÿëÿðÿ ÿñàñÿí ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Ïðîñåñäÿ éàíëûø úàâàá âåðèëäèêäÿ ìö ÿëëèìèí éàðäûì÷û ñóàëëàðû èëÿ äÿãèãëÿøäèðìÿëÿð àïàðûëûð. ßøéàëàð òîðáàéà ãàéòàðûëûð âÿ ëèäåðëÿð éåð ëÿðèíÿ ãàéûäûðëàð.

ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì îéóíó äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà öçðÿ äàâàì åòäèðìÿéè òÿêëèô åäèð. Áó äÿ ôÿ ãðóïëàð ìöÿëëèìèí òÿëÿôôöç åòäèéè ùåúàëàðäà [á] ñÿñèíèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿëèäèðëÿð. Ìö-ÿë ëèì ùåúàëàðû îõóéóð, øàýèðäëÿð ìöÿëëèìäÿí ñîíðà òÿêðàð åäèðëÿð. Ìöÿëëèì ùàíñû ãðóïóí àäû íû ÷ÿê ñÿ, ùÿìèí ãðóïóí öçâëÿðèíäÿí áèðè íþâáÿ èëÿ [á] ñÿñèíèí éåðèíè äåìÿëèäèð. Ãðóïóí ëèäåðè èñÿ áó ùåúàíû îõóìàëûäûð (áó ìÿðùÿëÿ êå÷èëÿí ùÿðôëÿðäÿí ôîðìàëàøàí ùåúàëàðà àèääèð). Îéóí éåêóí-ëà øûð, úàâàáëàðûí íÿòèúÿñè åëàí îëóíóð. Äåìÿëè, [á] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð.

Ìöÿëëèì ùÿìèí ÷àëûøìà öçðÿ äàùà áèð îéóíóí êå÷èðèëìÿñèíèí ìàðàãëû îëàúàüûíû åëàí åäÿðÿê øà ýèðäëÿðäÿ ìàðàã îéàäûð.

– Óøàãëàð, áó ùåúàëàðäàí áÿçèëÿðè ùÿì äÿ ñþçäöð. Ñèç ÿââÿëêè äÿðñëÿðèíèçäÿ äÿ áó úöð ùå-úà ëàðëà òàíûø îëìóøñóíóç. Ìÿí ùÿìèí ùåúàëàðû òÿëÿôôöç åäÿúÿéÿì, ùàíñû ãðóïóí öçâëÿðè ñþçöí ìÿ íàñûíû áàøà äöøñÿ, òåç ðÿìçèíè ãàëäûðûð âÿ ñþçöí ìÿíàñûíû tÿdris äèëèíäÿ äåéèð. Áó ãàéäà èëÿ áàë, áàø, áåø, ãàá âÿ ñ.ñþçëÿð-ùåúàëàð îõóíóð âÿ îéóí äàâàì åäèð. Îéóíóí áó ùèññÿñè è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ èìêàí âåðèð.

ÛÛÛ àääûì: Úöòëÿðëÿ èøÿ êå÷èëèð. Èø âÿðÿãëÿðè ïàéëàíûð. Ìöÿëëèì ùÿð ïàðòàäà îòóðàí úöòÿ è÷ÿ ðè ñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí áèð ÿøéàíûí (êèòàá, úîðàá, áàäûìúàí, áàëûã, øÿêÿðáóðà) øÿêëèíè ÷ÿêìÿéè òàï øû ðûð. Èø éåêóíëàøäûðûëûð âÿ èø âÿðÿãëÿðè òÿùâèë âåðèëèð. Øÿêèëëÿðäÿêè ÿøéàëàðûí àäëàðû ñÿñëÿíäè-ðèëèð âÿ éàõøû èøëÿíìèø øÿêèëëÿð áàðÿäÿ ðÿüáÿòëÿíäèðèúè ôèêèð ñþéëÿíèëèð.

Û àääûì: È÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí ñþçëÿð èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èøÿ êå ÷èëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàäà âåðèëìèø øÿêèëäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. Øàýèðäëÿð êè ÷èê úöìëÿëÿð ãóðóðëàð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðè øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðèíè àäëàíäûðìàüà, òÿñâèð åòìÿéÿ éþ íÿëäèð (Äèëè áèëÿíëÿð ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòí ãóðìàüà éþíÿëäèëèð: Áóðà ìÿòáÿõäèð. Àíà ìÿòáÿõäÿ-äèð. Îíóí ÿëèíäÿ áû÷àã âàð. Áóðàäà áàëûã äà âàð. Àíà áàëûüû òÿìèçëÿéèð. Ñòîëóí öñòöíäÿ áèáÿð, áà äûìúàí äà âàð âÿ ñ.).

 àääûì: Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:– Óøàãëàð, ýÿëèí òÿêðàð åäÿê, áèç èíäèéÿ ãÿäÿð íå÷ÿ ñÿñ âÿ ùÿðôè þéðÿíìèøèê? ßââÿëúÿäÿí

äå éèì êè, ùÿìèí ñàéäà [á] ñÿñè èøëÿíèð. (Áåø ùÿðô)

32

Ñèç Û ñèíèôäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñàéìàüû þéðÿíìèñèíèç. Êèì è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿ ñè îëàí ñàéëàðû äå éÿ áèëÿð? (Óøàãëàð úàâàá âåðèðëÿð: áèð, áåø.) ßêñ ùàëäà ìöÿëëèì êþìÿê åäèð.

Êå÷èëìèø ùÿðôëÿð êÿñìÿ ÿëèôáà èëÿ áèð äàùà íöìàéèø åòäèðèëèð. – Óøàãëàð, àðòûã 5 ùÿðôè îõóéà âÿ éàçà áèëèðñèíèç. Èíäè èñÿ äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàéà áà-

õûí. Èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷äèéèíèç ñþçëÿðè îõóéóí âÿ ùÿðôëÿðè òÿêðàð åäèí. Øàýèðäëÿðèí ÷àëûøìà öçðÿ îõó ñó òÿøêèë åäèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Á] ñÿñè «Áá» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [á] ñÿñè ùå úàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà, ñþçöí èñÿ ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð. Àçÿðáàé-úàí äèëèíäÿ «Áá» ùÿðôènin iøarÿsi tÿdris dilindÿki ilÿ möqayisÿ edilir.

Äÿðñèí ñîíóíäà øàýèðäëÿð ñþçöí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ [á] ñÿñèíèí èø ëÿí ìÿñèíÿ àèä ìèñàëëàð äå-éèð, è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèð, è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí ñþçëÿðèí ùåñàáûíà ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðóð, èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷èëÿí ùÿðôëÿð öçðÿ èëêèí îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèðëÿð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ, åâ òàïøûðûüû: Åâäÿ áàëûã øÿêëè ÷ÿêèí. È÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí 10 ñþç òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Á] ÑßÑÈ Âß «Á» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 11-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì åâÿ âåðèëìèø òàïøûðûãëàðû éîõëàéûð. Øàýèðäëÿðèí ÷ÿêäèéè øÿêèëëÿðèí (áà-

ëûã øÿêëè ÷ÿêèëèá) è÷ÿðèñèíäÿí ôÿðãëÿíÿíëÿðè ùàìûíûí ýþðìÿñè ö÷öí ëþâùÿäÿí àñûð. Øÿêèëëÿðèí éà-íûíäàí «áàëûã» ñþçö éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð (ïëàêàòäà «áà» ùå úà ñû ôÿðãëè ðÿíýäÿ âåðèëìÿëèäèð) âÿ ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

– Óøàãëàð, áó ñþç ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([Á] ñÿñè èëÿ – úàâàá õîðëà ñÿñëÿíèð). – Ñþçäÿ 2-úè ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ( [À] ñÿñèíè – úàâàá õîðëà ñÿñëÿíèð).– Óøàãëàð, áó ñþç äåéèëÿðêÿí íå÷ÿ ùèññÿéÿ àéðûëûð, éÿíè ñþçäÿ íå÷ÿ ùåúà âàð?– Ñþç èêè ùèññÿéÿ àéðûëûð: [áà-ëûã] – Óøàãëàð, áó ñþçäÿêè ùàíñû ùÿðôëÿðè ñèç îõóéà âÿ éàçà áèëèðñèíèç? – «Á âÿ À» ùÿðôëÿðèíè (õîðëà úàâàá âåðèëèð).– Äåìÿëè, ñþçöí 1-úè ùåúàñûíû îõóéà áèëèðñèíèç. Îõóéàã – [áà]... ßëáÿòòÿ, ñîí ðà êû ùåúàíû

ñèç ùÿëÿëèê îõóéà áèëìèðñèíèç. Àíúàã òåçëèêëÿ áó ùÿðôëÿðè äÿ þé ðÿ íÿ úÿê ñèíèç. Óøàãëàð, ìÿí èíäè áèð òàïìàúà äåéÿúÿéÿì. Ñèç òàïìàúàíûí úàâàáû îëàí ñþçö àðòûã áèëèðñèíèç. Áó ñþçäÿ äÿ [á] ñÿñè âàð. «Áàëûã» ñþçöíäÿ ñèç 1-úè ùåúàíû îõóéà áèëäèíèç. Áó ñþçöí èñÿ 2-úè ùåúàñûíû îõóéà áèëÿðñèíèç. Éÿãèí ñèç èíäè òàïìàúàíû åøèòìÿéÿ òÿëÿñèðñèíèç. Ýþðÿê êèì äàùà òåç úàâàáû ñÿñëÿíäèðÿúÿê?

Òàïìàúà: Àüàúà ÷ûõäûì àäàìëà,Áèð íÿëáÿêè áàäàìëà.Íÿ äèëè âàð, íÿ àüçû,Ùåé äàíûøûð àäàìëà.

Óøàãëàðäàí úàâàá âåðÿí îëìàñà, ìöÿëëèì êèòàá øÿêëèíè âÿ «êèòàá» ñþçö éàçûëìûø ïëàêàòû ëþâùÿäÿí àñûð. Ïëàêàòäà «êèòàá» ñþçöíäÿ [òàá] ùåúàñû ôÿðãëè ðÿíýëÿ ýþñòÿðèëèð.

– Óøàãëàð, ýþðöðñöíöç, áó ñþçäÿ 2-úè ùåúàäàêû áöòöí ùÿðôëÿðè ñèç àðòûã þéðÿíìèñèíèç, îíà ýþðÿ äÿ áó ùåúàíû îõóéà áèëèðñèíèç. Äåìÿëè, ñþçëÿðè áöòþâ îõóìàã ö÷öí íÿ ëàçûìäûð? ßëáÿòòÿ, áöòöí ùÿðôëÿðè þéðÿíìÿê.

33

Òÿäãèãàò ñóàëû: È÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí áöòöí ñþçëÿðè âÿ ùåúàëàðû éàçà áèëèðñèíèç? Ùàíñû ñþçëÿðè âÿ ùåúàëàðû éàçà áèëèðñèíèç? Íÿ ö÷öí «áàëûã» ñþçöíäÿ 2-úè, «êèòàá» ñþçöíäÿ 1-úè ùåúàíû îõóéà áèëìÿäèíèç?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí èëêèí îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû öç ðÿ èøÿ áàøëàíûëûð. Ìöÿëëèì ÿââÿëúÿ óøàãëàðûí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà úÿëá åäèð. Òàï øû ðû üûí øÿð òè èçàù îëóíóð. Óøàãëàðà âåðèëìèø ùåúàëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí êå÷èëÿí ùÿðôëÿðäÿí ôîðìàëàøàí ùå úàëàðû ñå ÷èá îõóìàã òàïøûðûëûð. Èøèí ñîíðàêû ýåäèøè úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí îõó éà áèëäèêëÿðè ùå úàëàðäàí áèðèíè ëþâùÿäÿ êÿñìÿ ÿëèôáà èëÿ éûüûð âÿ òàïøûðûüûí øÿðòèíè èçàù åäèð. Øà ýèðäëÿðÿ èø âÿðÿã-ëÿ ðè ïàéëàíûð. Úöòëÿð ùÿðôëÿð òîïëóñóíäàí ùÿìèí ùåúàäà îëàí ñÿñëÿðèí èøàðÿ ëÿ ðèíè – ùÿðôëÿðè ñå÷èð âÿ îõó äóãëàðû ùåúàäà îëäóüó êèìè èø âÿðÿãëÿðèíäÿ éàïûøäûðûðëàð. Èø âÿ ðÿãëÿðè òÿãäèì åäèëèð âÿ èøèí ìö-çàêèðÿñè áàøëàíûëûð. Óøàãëàð ÷àëûøìàäàêû áà, áÿ, àá, ÿá, òàá, áàí, áÿí, áÿò, áàò, òÿá ùåúàëàðûíû äÿðñ ëèêäÿ ýþðäöêëÿðè ôîðìàäà éàïûøäûðûðëàð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿêè ùå úàëàð îõóíóð, ñÿùâëÿð âàðñà, èçàù îëó íóð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Nöìóíÿ öçðÿ «Áá» ùÿðôèíèí êàëëèãðàôèê úÿùÿòäÿí äöçýöí éàçûëûøû þéðÿäè ëèð.

ÛÛÛ àääûì: Èø íþâö áàøãàñû èëÿ ÿâÿç îëóíóð. Ìöÿëëèì òàïøûðûüû ãðóïëàðëà èø ôîðìàñûíäà ùÿé-àòà êå÷èðèð. Ãðóïëàðûí àäëàðû âÿ òÿðêèáè äÿéèøäèðèëèð. Ãðóïëàð éåíè àäëàðëà áàáà, íÿíÿ, àòà, àíà,

ÿìè àäëàíäûðûëûð.Ùÿð ãðóïà àäû éàçûëìûø ïëàêàò òÿãäèì îëóíóð. Òàïøûðûüûí øÿðòè èçàù îëóíóð. Ùÿð ãðóï òÿêðàð îëóíìàìàã øÿðòè èëÿ è÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí 3 ñþç äåéèð. Ñþçëÿðäÿí áèðè øÿõñ àäû îëìàëûäûð (Áàùàð, Áàíó, Áÿíþâøÿ, Áàáÿê, Áÿêèð, Áÿùðàì, Äèëáÿð, Òÿáðèç âÿ ñ). Ãðóïëàð âàðèàíòëàðûíû òÿãäèì åäèðëÿð. Úàâàáëàð ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ (ãðóïëàðûí àäû éàçûëìûø) ìöâàôèã õàíàäà ãåéä åäèëèð. Ñþçëÿð òÿêðàð åäèëäèêäÿ úàâàá ãÿáóë åäèëìÿìèø ñàéûëûð. Èø éåêóíëàøäûðûëûð. Úà âàá ëàð ìöçàêèðÿ îëóíóð.

Û àääûì: Èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Èø âÿðÿãëÿðè ïàéëàíûð. Òàïøûðûüûí øÿðòè èçàù îëóíóð. Øàý-èðäëÿð ùÿðôëÿð òîïëóñóíäàí òàïøûðûãäàêû ùÿð áèð ñþçÿ àèä ùÿðôëÿðè ñå÷èðëÿð. Îíëàðû íöìóíÿäÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè èø âÿðÿãëÿðèíäÿ åëÿ àðäûúûëëûãëà éàïûøäûðìàëûäûðëàð êè, ñþçëÿð àëûíñûí. Ñîíðà èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì îëóíóð âÿ ëþâùÿäÿí àñûëûð. Íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð. Àëûíìûø ñþçëÿð õîðëà îõóíóð– àòà, áàáà, àò, íàíÿ, íÿíÿ.

 àääûì: Èø òàïìàúà ôîðìàñûíäà («Òàï ýþðÿê») àïàðûëûð. Áó èø ôîðìàñû äà óøàãëàðà ìÿ-ëóìäóð. Ñàäÿúÿ ìöÿëëèì èø ôîðìàñûíà ìöÿééÿí ÿëàâÿ åëåìåíòëÿð äàõèë åäèð. Ùåúàëàð òÿëÿôôöç åäèëäèêúÿ óøàã ëàð ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðÿ áàõûðëàð. Ùåúàëàðû ìöÿëëèì îõóéóð, ñîíðà øàýèðäëÿð òÿêðàð åäèðëÿð. Áó ÷àëûøìàäàí ìÿãñÿä ùÿì øàýèðäëÿðäÿ äöçýöí òÿëÿôôöç áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèë-ëÿøäèðèëìÿñèíÿ, ùÿì äÿ ëöüÿòèí ôÿàëëàøìàñûíà âÿ ýåíèøëÿíìÿñèíÿ èìêàí éàðàòìàãäûð. Îéóíóí ãàéäàñû èçàù îëóíóð. Ãðóïëàð éåðëÿðèíè òóòóðëàð. Ìöÿëëèì ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí èõ-òèéàðè ùåúàíû äåéÿðÿê ãðóïëàðäàí áèðèíèí àäûíû ÷ÿêèð. Ãðóï öçâëÿðè øÿêèëëÿðÿ áàõàðàã è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà îëàí ñþçö òàïûá äåéèðëÿð, ùÿìèí ñþçäÿ [á] ñÿñèíèí ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ îäóüóíó ìöÿééÿíëÿøäèðèðëÿð. Áó îéóíäà ùÿòòà åéíè áèð ùåúà ìöõòÿëèô ãðóïëàðà öíâàíëàíà áèëÿð. Ìÿãñÿä ñþçëÿðèí òÿêðàðëàíìàñû âÿ èòèýþçëöëöê ôîðìàëàøäûðìàãäûð (Áó îéóíäà ùàíñû ãðóïóí öçâëÿðè øÿêèëëÿðäÿí ÿëàâÿ ñþçëÿð ñþéëÿéÿ áèëñÿ, áó, îíëàðà ÿëàâÿ õàë ýÿòèðèð. Áó åëåìåíò äèëè áèëÿíëÿðèí èìêàíëàðûíûí ðåàëëàøìàñûíà øÿðàèòè òÿìèí åäèð). Úàâàáëàð ëþâùÿäÿ ãðóïëàðà àèä úÿäâÿëäÿ ãåéä åäèëèð. Îéóí éåêóíëàøûð. Ñþçëÿð áèð äàùà ñÿñëÿíèð. Ãàëèá ãðóï åäàí îëóíóð.

ÂÛ àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Ìöÿëëèì Àçÿðáàéúàíûí äþâëÿò ðÿìçëÿ-ðèíäÿí áàéðàãëà áàüëû ìöñàùèáÿ àïà ðûð:

– Óøàãëàð, áó øÿêèëäÿ íÿ ýþðöðñöíöç? (Îüëàí áàéðàã øÿêëè ÷ÿêèð)– Áó áàéðàãäà íå÷ÿ ðÿíý âàð? (Ö÷ ðÿíý)– Ðÿíýëÿðèí àäëàðûíû äåéÿ áèëÿðñèíèç? (Éàøûë, ãûðìûçû, ìàâè)Úàâàá âåðìÿêäÿ ÷ÿòèíëèê îëàðñà, ìöÿëëèì êþìÿê åäèð, äþâëÿò áàéðàüû èëÿ áàüëû øàýèðäëÿðèí

òÿñÿââöðëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð. Ñîíðà øàýèðäëÿð øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðóðëàð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: È÷ÿðèñèíäÿ [á] ñÿñè îëàí áÿçè ñþçëÿðè âÿ îíëàðûí ìÿíàñûíû óøàãëàð áèëäèêëÿðè ùàëäà, ùÿìèí ñþçëÿðè éàçûá îõóéà áèëìèðëÿð. Äåìÿëè, ñþçëÿðè îõóìàã ö÷öí òÿðêèáèí-äÿêè áöòöí ùÿðôëÿðè òàíûìàã ëàçûìäûð. Ñþçëÿðè éàçà áèëìÿê ö÷öí ùÿìèí ñþçëÿðèí òÿðêèáèíäÿêè áöòöí ùÿðôëÿðè éàçìàüû þéðÿíìÿê ëàçûìäûð.

34

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíûí øÿêëèíè ÷ÿêèí. Áàáà âÿ áàéðàã ñþçëÿðèíÿ àèä ìöõòÿëèô úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

13-úö âÿ 14-úö ÄßÐÑËßÐ. (§7)

ÌÞÂÇÓ: [Ó] ÑßÑÈ Âß «Ó» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; verilmiø hecalarû âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir âÿ îílarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 7) tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «Óó» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 3.2.1, Õ-ä. 1.1.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, äèñêóññèéà, ñóàë-úàâàá, îéóíëàð, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, úÿäâÿëëÿð âÿ èø âÿðÿãëÿðè, ãàé÷û âÿ êàðòî÷êàëàð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Éàõøû ÷ÿêèëìèø øÿêèëëÿð øàýèðäëÿðèí ýþðìÿñè ö÷öí ëþâ-ùÿäÿí àñûëûð. Äþâëÿò áàéðàüû áàðÿäÿ ìöñàùèáÿ àïàðûëûð:

– Óøàãëàð, Àçÿðáàéúàíûí áàéðàüûíäà íå÷ÿ ðÿíý âàð? Ýÿëèí òÿêðàð åäÿê! Úàâàá àëûíûð: Ö÷ ðÿíý.– Êèì áàéðàüûìûçäàêû ðÿíýëÿðèí àäûíû äåéÿð? (Ðÿíýëÿð ñàäàëàíûð-éàøûë, ãûðìûçû, ìà âè) Ìöÿëëèì áàéðàüà ùþðìÿò ùèññè àøûëàéûð âÿ áàéðàã, áàáà ñþçëÿðèíÿ àèä óøàãëàðûí ùàçûðëàäûã-

ëàðû úöìëÿëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð. Ñîíðà ìöÿëëèì Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ïóë âàùèäè-ìàíàòëà áàüëû áèëèê ëÿ ðè ýåíèøëÿíäèð-

ìÿê ö÷öí ìöõòÿëèô ïóë íèøàíëàðûíû (éàõóä âÿñàèò êèìè ïóëóí þçöíö) ýþñòÿðÿðÿê ñîðóøóð:– Óøàãëàð, áó íÿäèð (øÿêèëäÿ íÿ òÿñâèð îëóíóá)? («Ïóë» ñþçö ñÿñëÿíèð) – Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áóíëàð ùàíñû äþâëÿòèí ïóëëàðûäûð? – Àçÿðáàéúàíûí. – Áóíëàðûí Àçÿðáàéúàí ïóëó îëäóüóíó íÿäÿí áèëìÿê îëàð? Ôèêèðëÿðèíèçè ñþé ëÿéèí âÿ ÿñàñ-

ëàíäûðûí. (Óøàãëàð áèð ãÿäÿð ôèêèðëÿøèðëÿð. Ìöõòÿëèô úàâàáëàð ñÿñ ëÿ íèð). – Ùàìûñûíäà Àçÿðáàéúàí õÿðèòÿñèíèí øÿêëè âàð. (Úàâàáäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèëäèêäÿ ìöÿëëèì êþ-

ìÿê åäèð). – Äîüðóäóð. – Óøàãëàð, «ïóë» ñþçöíäÿ îðòàäà ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ([Ó] ñÿñèíè) Ìöÿëëèì tədris äèëèíäÿ içərisində [ó] səsi olan áèð íå÷ÿ ñþçö ñÿñëÿíäèðèð âÿ ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [u] ñÿñè âàðìû? (Òÿñäèãåäèúè ðåàêñèéà áèëäèðèëèð) – Óøàãëàð, tÿdris äèëèíäÿ [ó] íåúÿ ñÿñäèð – ñàèò, éîõñà ñàìèò? (Ñàèò úàâàáû àëûíûð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ó] íåúÿ ñÿñäèð? [Ó] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? (Ó) ñÿñè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

35

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí äóðíà, õîðóç, òîéóã øÿêèëëÿðèíè àñûð âÿ ùÿìèí øÿêèëëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Óøàãëàð øÿêèëëÿðè àäëàíäûðûðëàð («òîéóã, õîðóç, äóðíà» ñþçëÿðèíè äåéèðëÿð.) ×ÿòèíëèê îëäóãäà ìöÿëëèì êþìÿê åäèð. Ìöÿëëèì:

– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [ó] ñÿñè âàðìû? (Òÿñäèãëÿíèð)Ìöÿëëèì «Óu» ùÿðôèíè øàýèðäëÿðÿ ýþñòÿðèð âÿ ëþâùÿäÿ éàçûð. Øà ýèðä ëÿðÿ òÿêëèô åäèëèð êè, øÿêèë-

ëÿ ðè tÿdris äèëèíäÿ àäëàíäûðñûíëàð. Òàïøûðûã èúðà åäèëèð. Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð.– Óøàãëàð, áÿñ áó ñþçëÿðäÿ [ó] ñÿñè åøèòäèíèçìè? (Òÿñäèã (inkar) edilir)Ìöÿëëèì tÿdris dilinin ÿëèôáàñûíäàêû mövafiq ùÿðôè ëþâùÿäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿêèíèí ãàðøû-

ñûíäà éàçûð âÿ øàýèðäëÿðè åéíè ñÿñèí ìöõòÿëèô èøàðÿëÿðèíÿ äèããÿòëÿ áàõìàüà äÿâÿò åäèð.– Óøàãëàð, Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ åøèòäèéèíèç [ó] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð,

éàçûëûð? (Õîðëà, «õåéð»(bəli) ñÿñëÿíèð)ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì («bÿli») øÿêèëëÿð öçðÿ èøè äàâàì åòäèðèð:– Óøàãëàð, äóðíà, õîðóç, òîéóã ñþçëÿðèíäÿ [ó] ñÿñèíè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèðñèíèç?

Îðòàäà úàâàáû ñÿñëÿíèð.– Óøàãëàð, éÿãèí ìàðàãëàíûðñûíûç, ýþðÿñÿí, [ó] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà èøëÿíìèð?

Àõû äåäèéèíèç ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà (ïóë, õîðóç, òîéóã, äóðíà) [ó] ñÿñè îðòàäà åøèäèëèð. Ìöÿëëèì íþâáÿòè– ãóçó âÿ óëäóç øÿêèëëÿðèíè ëþâùÿäÿí àñûð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

– Óøàãëàð, êèì áó ñþçëÿðè tÿdris äèëèíäÿ àäëàíäûðàð? (Sözlər səsləndirilir)– Áó ñþçëÿðäÿ [Ó] ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Õåéð/ bÿli)– Ýÿëèí èíäè áó øÿêèëëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðàã. Êèì úàâàá âåðìÿê èñòÿéèð?Øàýèðäëÿðäÿí áó ñþçëÿðè äåéÿíëÿð âàð – ãóçó, óëäóç. – Äîüðóäóð. Óëäóç ñþçö ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([Ó] ñÿñè èëÿ)– Äîüðóäóð. Èíäè äåéÿ áèëÿðèêìè, [ó] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ äÿ èøëÿíèð. (Õîðëà òÿñäèã åäèëèð)– Áÿñ ãóçó ñþçö ùàíñû ñÿñëÿ áèòèð? ([Ó] ñÿñè èëÿ – õîðëà úàâàá âåðèëèð)– Äîüðóäóð. Äåéÿ áèëÿðèêìè, [ó] ñÿñè ñþçöí ñîíóíäà äà èøëÿíèð? Õîðëà òÿñäèã åäèëèð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè öìóìèëÿøäèðèð: – Äåìÿëè, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ó] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð.

Éÿãèí ñèç þçöíöç äÿ áàøãà ñþçëÿð áèëèðñèíèç. Éàäûíûçà ñàëûí, ñþéëÿìÿéÿ ùàçûðëàøûí. Ùÿëÿëèê óøàã-ëàð ôèêèðëÿøÿíÿ ãÿäÿð ìöÿëëèì áèð òàïìàúà äåéèð. Òàïìàúàíûí úàâàáûíäà [ó] ñÿñè îëìàñà äà, òàïìàúàäà [ó] ñÿñè áèð íå÷ÿ äÿôÿ èøëÿíèð. Óøàãëàð ãóëàã àñûð âÿ úàâàáû òàïìàüà ÷àëûøûðëàð.

Òàïìàúà: Óçóí-óçóí óçàíàð, þçöíÿ êþéíÿê ãàçàíàð. (Îõëîâ)– Óøàãëàð, êèì äåéÿð, áèðèíúè ñÿòèðäÿêè ñþçëÿð ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàíûð? (Õîðëà [ó] äåéèëèð)– Áóðàäà [ó] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí íå÷ÿ ñþç åøèäèðñèíèç? (Úàâàá âåðèëèð)– Óøàãëàð, êèì «óçóí» ñþçöíöí tÿdris äèëèíäÿ ìÿíàñûíû äåéÿð? (Söz səsləndirilir) – Áÿñ «óçóí» ñþçöíäÿ ùàíñû ùåúàëàð âàð? Ýÿëèí áèðëèêäÿ áó ñþçö ùåúà èëÿ òÿëÿôôöç åäÿê. – [Ó-çóí]. Äåìÿëè, áó ñþçäÿ íå÷ÿ ùåúà âàð? (2 ùåúà âàð)– Áèðèíúè ùåúàäà [ó] ñÿñèíäÿí áàøãà ñÿñ åøèäèëèðìè? («Õåéð» ñÿñëÿíèð)– Óøàãëàð, êèì äåéÿð, ùàíñû ñÿñëÿð ùåúà éàðàäà áèëèð? Ñàèò, éîõñà ñàìèò? (Ñàèò ñÿñëÿð)– Äåìÿëè, [ó] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äÿ tÿdris äèëèíäÿ îëäóüó êèìè, ñàèò ñÿñäèð.– Óøàãëàð, éÿãèí ôèêèðëÿøìÿéÿ âàõòûíûç îëäó, êèì òàïìàúàíûí úàâàáûíû áèëèð?Ìöõòÿëèô âàðèàíòëàð ñÿñëÿíèð. Äîüðó úàâàá âåðèëìÿäèêäÿ ìöÿëëèì «îõëîâ» ñþçöíö ñþéëÿéèð.ÛÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí «áó, óí, òóò» ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëàêàòû àñûð. Ñþçëÿðè îõóéàðàã

ùÿìèí ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð, îíëàðûí ìÿíàñû öçÿðèíäÿ èø àïàðûð âÿ øàýèðäëÿðèí ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ âÿ ìöñòÿãèë îõóñóíó òÿøêèë åäèð. Ñþçëÿð úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿäèëèð.

Û àääûì: Ìöÿëëèì ãðóïëàðëà èøÿ êå÷èð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëóíóð. Ãðóïëàðûí àä ëàðû (êå÷ÿí äÿðñäÿêè) ñîðóøóëóð, éàäà ñàëûíûð âÿ «àòà, àíà, íÿíÿ, áàáà, ÿìè» ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëàêàòëàð òÿã-äèì åäèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð öçðÿ èø àïàðûëûð. Ìöÿëëèì ãðóïëàðûí àäëàðûíû ÷ÿ-êÿðÿê øÿêëèí íþìðÿñèíè äåéèð, àäëàíäûðìàüû âÿ ùÿìèí ñþçäÿ [ó] ñÿñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû äåìÿéè òÿêëèô åäèð. Ùÿð ãðóï áèð øÿêëè àäëàíäûðäûãäàí ñîíðà (àäëàíäûðà áèëìÿäèêäÿ ìöÿëëèì áàøãà ãðó-ïà ìöðàúèÿò åäèð) ìöÿëëèì îéóíóí ãàéäàñûíû äÿéèøèð. Øÿêëèí íþìðÿñè ñÿñëÿíèð âÿ ùàíñû ãðóï òåç ïëàêàòû ãàëäûðñà, ñþç ùÿìèí ãðóïóí ëèäåðèíÿ âåðèëèð. Úàâàáëàð ëþâùÿäÿêè ìöâàôèã úÿäâÿëäÿ ãåéä îëóíóð âÿ èø áàøà ÷àòäûãäà íÿòèúÿëÿð åëàí îëóíóð. Ñÿñëÿíäèðèëÿí ñþçëÿð áèðëèêäÿ òÿêðàð åäèëèð.

 àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûë-ìàñû öçðÿ èø àïàðûëûð.

ÂÛ àääûì: È÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè úöìëÿäÿ èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿ ãóðìàã áà úàðûãëàðûíûí èíêèøàôû öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð.

36

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ó] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð. [Ó] ñàèò ñÿñäèð. [Ó] ñÿñè «Óó» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð âÿ tÿdris äèëèíäÿêè mövafiq (hÿrf yazûlûr) ùÿðôäÿí ôÿðãëè (eyni) éàçûëûð.

Äÿðñèí ñîíóíäà øàýèðäëÿð è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ùåúà âÿ ñþçëÿðäÿ áó ñÿñèí éå ðèíè âÿ ñàéûíû ìö ÿééÿíëÿøäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿëÿð (äèëè ïðàòèê úÿùÿò-äÿí áèëÿíëÿð ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿð) ãóðóð, àíà äèëèíÿ âÿ ÿêñèíÿ èëêèí òÿð úö ìÿ, êå÷èëÿí ùÿðôëÿð öçðÿ èëêèí îõó âÿ éàçû áàúàðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèðëÿð. Îíëàðäà Àçÿðáàéúàí äþâëÿò ðÿìçëÿðèíÿ ùþðìÿò ùèññè àøûëàíûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Óëäóç øÿêëè ÷ÿêèí. Þéðÿíèí: Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíäàêû óëäóç íå ÷ÿ ýóøÿëèäèð? Áÿñ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò ýåðáèíäÿêè óëäóç íå÷ÿ ýóøÿëèäèð? Ñà éûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ó] ÑßÑÈ Âß «Ó» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 13-úö äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì åâ òàïøûðûüûíû éîõëàéûð, óøàã ëàð ÷ÿêäèêëÿðè øÿêèëëÿðè ùÿâÿñëÿ ýþñòÿ-ðèðëÿð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðÿ áàõàðàã óøàãëàðû ùÿâÿñëÿíäèðèð. Äþâëÿò ðÿìçëÿðè èëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûð:

– Óøàãëàð, êå÷ÿí äÿðñëÿðèìèçäÿ Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíûí øÿêëèíè ÷ÿêìèøäèíèç. Êèì äåéÿð, Àçÿðáàéúàí áàéðàüûíûí îðòàñûíäàêû ðÿíý íåúÿäèð? (Óøàãëàð, «ãûðìûçû» úàâàáûíû âåðèðëÿð)

– Óøàãëàð, áÿñ ãûðìûçû ðÿíýèí öçÿðèíäÿ íÿ øÿêëè ýþðöíöð? («Àé âÿ óëäóç» úàâàáû âåðèëèð)– Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áàéðàüûìûçäàêû óëäóç íå÷ÿ ýóøÿëèäèð? Ñèç åâäÿ óëäóç øÿêëè

÷ÿêìèñèíèç. Éÿãèí êè, ñàéìûñûíûç.«Ñÿêêèç» úàâàáû âåðèëèð. Úàâàáäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèëäèêäÿ ìöÿëëèì àíà äèëèíäÿ èçàùàò âåðèð.– Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, ýåðáèìèçäÿêè óëäóç íå÷ÿ ýóøÿëèäèð? (Ñÿêêèç) Òÿñäèãëÿíèð. Äîüðóäóð, áàéðàüûìûçäà âÿ ýåðáèìèçäÿ ñÿêêèçýóøÿëè óläóç ùÿêê îëóíìóøäóð. – Óøàãëàð, óëäóç ñþçöíäÿ íå÷ÿ [ó] ñÿñè åøèäèðñèíèç? (Èêè [ó] ñÿñè åøèäèëäèéè áèëäèðèëèð)– Áÿñ äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áó ñþçäÿ [ó] ñÿñè ùàíñû ùèññÿäÿäèð? (ßââÿëäÿ âÿ îðòàäà)

Òÿäãèãàò ñóàëû:

– Óøàãëàð, «óëäóç» ñþçöíö áèëèðñèíèç, áó ñþçö äåéèðñèíèç, ìÿíàñûíû áàøà äö øöð ñöíöç. Áÿñ áó ñþçö îõóéóá, éàçà áèëÿðñèíèç? «–» (möÿllim tÿlim dilindÿ bu sþzön tÿrcömÿsini sÿslÿndirÿrÿk) ñþçöíö íåúÿ, îõó éóá, éà çà áèëèðñèíèç? Ôèêèðëÿøèí, úà âàá ëàðûíûçû ÿñàñëàíäûðûí.

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí «óëäóç» âÿ «–» (tÿlim dilindÿ bu sþzön tÿrcömÿsi) ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëà êàò àñûð.

– Óøàãëàð, êèì ýÿëèá ëþâùÿäÿ «–» (tÿlim dilindÿki sþz) ñþçöíö éàçàð? (ßëëÿð ãàëõûð, ñÿñ-êöé éà ðàíûð)

– Óøàãëàð, áÿñ êèì ýÿëèá «óëäóç» ñþçöíö éàçàð? Ñàêèòëèê. Ôÿàëëûã ÿââÿëêèíäÿí ôÿðãëèäèð. Ñÿáÿá àéäûíëàøäûðûëûð. Óøàãëàð tÿlim äèëèíäÿ áö òöí

ùÿðôëÿðè áèëäèêëÿðèíè ñþéëÿéèðëÿð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ èñÿ ùÿëÿ 6 ùÿðô êå÷èëèá. Ìöÿëëèì óøàãëà ðû ùÿâÿñëÿíäèðèð, òåçëèêëÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äÿ îõóéóá éàçìàüû áàúàðàúàãëàðûíû ñþéëÿéèð.

Áàøëàíìûø ñþùáÿò äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà äàâàì åòäèðèëèð.– Óøàãëàð, äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà áàõûí. Ýÿëèí ùåúàëàðû áèðëèêäÿ îõó éàã. Ýþðÿúÿêñèíèç

êè, ñèç þçöíöç àðòûã áó ùåúàëàðûí ÷îõóíó ìöÿëëèìèí êþìÿéè îëìàäàí äà îõóéà áèëèðñèíèç. Áèð íå ÷ÿ äÿðñäÿí ñîíðà áó ýöí îõóéà áèëìÿäèéèíèç ùåúàëàðûí ùàìûñûíû þçöíöç ìöñòÿãèë îõóéàúàãñû íûç.

37

×àëûøìàäàêû ùåúàëàð îõóíóð, øàýèðäëÿð îõóéà áèëìÿäèêëÿðèíè ìöÿëëèìèí àðäûíúà òÿêðàð åäèð ëÿð.ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ýåíèøëÿíìÿñèíÿ

èìêàí éàðàíûð âÿ ìöÿëëèìëÿð áó èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿðè ôÿàë-ëàøäûðìàëû, äèýÿð øàýèðäëÿðäÿ þéðÿíìÿéÿ ìàðàã îéàòìàëûäûðëàð.

– Óøàãëàð, áó ùåúàëàðäàí áÿçèëÿðèíèí ôÿðãëè ðÿíýäÿ îëäóüóíó ýþðöðñöíöç. ßââÿëêè äÿðñëÿðè ìèç -äÿ äÿ áåëÿ ùåúàëàðëà òàíûø îëìóøäóíóç. Êèì äåéÿð, áó ùåúàëàð äÿðñëèêäÿ íèéÿ ôÿðãëè ðÿíýëÿ âå ðèëèá?

Áóíëàðûí ùÿì äÿ ñþç îëäóüó áèëäèðèëìÿëèäèð. Ìöÿëëèì ôèêðèí äîüðó îëäóüóíó äåéÿðÿê äàâàì åäèð: – Éàõøû, ýÿëèí ýþðÿê áó ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû áèëèðèêìè? Ñèç áóíëàðûí áÿçèëÿðèíè îõóéà áèë -ìèð ñè íèç, àíúàã ùåúàíûí ðÿíýèíÿ áàõàðàã îíóí ñþç îëäóüóíó áàøà äöøöðñöíöç. Îäóð êè, ìÿí ùå úàëàðû áèð-áèð äåéÿúÿéÿì, êèì ùÿìèí ñþçöí ìÿíàñûíû áàøà äöøöðñÿ, îíó (tÿlim dilindÿ) ñþé-ëÿéÿúÿê.

«Áó, óí, òóò» ñþçëÿðè öçÿðèíäÿ êå÷ÿí äÿðñäÿ èø àïàðûëäûüûíäàí óøàãëàðûí ùàìûñû ôÿàëëûã ýþñ òÿðèð, «ñó, éó, éóí, ñóñ, ãóø, äóç, áóç» ñþçëÿðèíèí ìÿíàñû äèëè áèëÿíëÿð òÿðÿôèíäÿí äåéèëèð, óøàã ëàð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ ìöÿëëèì êþìÿê åäèð.

ÛÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì óøàãëàðû éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû öçðÿ èøÿ ùÿâÿñëÿíäèðèð: – Óøàãëàð, ñèç è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí áèð ñûðà ùåúàëàðû âÿ áÿçè ñþçëÿðè îõó éóð ñóíóç, èíäè

èñÿ ýÿëèí «Óó» ùÿðôèíè éàçìàüû þéðÿíÿê. Nöìóíÿëÿðÿ áà õàã âÿ éàçàã.Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíû èçëÿéèð, ëàçûì ýÿëäèêäÿ ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðèð. Øà-

ýèðäëÿðèí ÿëëÿðèíèí éîðóëìàìàñû ö÷öí ìöÿëëèì èø íþâöíö äÿéèøèð.ÛÂ àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø ÿñà ñûí äà àïàðûëûð. Øà ýèðäëÿð øÿêëÿ áàõàðàã

úöìëÿëÿð ãóðìàëû, úöìëÿëÿðäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åò ìÿëèäèðëÿð. Áèðèíúè øÿêèë öçðÿ úöìëÿ ãóðàðêÿí åëÿ àääàí èñòèôàäÿ åäèëìÿëèäèð êè, àùÿíý ãàíóíó ýþç ëÿíèëñèí. Øà-ýèðäëÿð «íó» ùå úàñûíû îõóéà áèëèðëÿð, îíà ýþðÿ äÿ «Òóòó» àäû âÿ éà áóíà óéüóí ùÿð ùàíñû àä ñå÷èëìÿëèäèð (Ãóìðó àäû äà îëà áèëÿð). Éÿíè óøàãëàð ùÿð ùàíñû ãûç àäû äåäèê äÿ ìö ÿëëèì îíëàðëà áó èñòèãàìÿòäÿ ïðàêòèê èø àïàðìàëûäûð êè, úöìëÿ äöçýöí ôîð ìàëàøäûðûëñûí. Áó çà ìàí èíòîíàñèéà öçðÿ èø äèããÿòäÿí êÿíàðäà ãàëìàìàëûäûð. Ìöÿëëèì õèòàáëàðûí èøëÿíìÿñèíÿ âÿ ÿìð úöìëÿëÿðèíèí èíòîíàñèéàñû èëÿ íÿãëè úöì ëÿ ëÿðèí èíòîíàñèéàñûíà øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè úÿëá åò ìÿ ëè âÿ ýþñòÿðèëÿí èñòèãàìÿòëÿð äÿ èíòîíàñèéà öçðÿ èø àïàðìàëûäûð. Úöìëÿëÿð àøàüûäàêû øÿêèëäÿ ñÿñ-ëÿíìÿëèäèð: 1. Áàíó, Íàíÿ, Òóòóíó (Ãóìðóíó, Áàíóíó âÿ ñ.) òóòóí! 2. Íàáàò, àëìàíû àò! 3. Àòà, àòû òóò! 4. Òóòó òóòó àòûð. 5. Íàáàò, òîïó àò! 6. Íÿíÿ, àíà, áó, óí äóð?

×àëûøìàäà áóðàõûëàí ñàèòëÿð (øàýèðäëÿðèí êå÷ìÿäèêëÿðè) ãûðìûçû, ñàìèòëÿð ýþé äàèðÿëÿðëÿ èøà ðÿ îëóíìóøäóð. Ìöÿëëèì áó èøàðÿëÿðèí íÿ ìÿãñÿäëÿ èøëÿíìÿñè èëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åòìÿëè âÿ ýÿ ëÿúÿêäÿ äÿðñëèêäÿ ðàñòëàøàúàãëàðû ùàëäà áóíóí ìÿíàñûíû áàøà äöøìÿëÿðè èñòèãàìÿòèíäÿ äÿ èçà-ùàò èøè àïàðìàëûäûð.

Úöìëÿëÿð ãóðóëàðêÿí ìöÿëëèì «òóò» ñþçöíöí îìîíèìëèéè öçÿðèíäÿ ïðàêòèê èøè äÿ óíóòìà-ìà ëûäûð, åéíè çàìàíäà, «òóòìàã» feilinin ÷îõìÿíàëûëûüû èñòèãàìÿòèíäÿ äÿ úöìëÿëÿð ãóðóëìàñûíû òÿøêèë åòìÿëèäèð.

 àääûì: Úöòëÿðëÿ èø ÿñàñûíäà ãóðóëóð. Èø âÿðÿãëÿðè ïàé ëàíûð âÿ òàï øû ðûüûí øÿðòè èçàù îëó-íóð. Ùÿð áèð úöòÿ òàïøûðûãäà âåðèëìèø ùåúà ëàð éàçûëìûø êàðòî÷êàëàð âåðèëèð. Úöò ëÿð áó ùåúàëàðû êÿñèá èø âÿðÿãëÿðèíäÿ åëÿ éà ïûø äûðìàëûäûðëàð êè, ñþçëÿð àëûíñûí. Ìöÿëëèì òàï øû ðûüûí øÿðòèíè èçàù åäÿðêÿí þçö ÿéà íè íöìóíÿ äÿ ýþñòÿðÿ áèëÿð. Óøàãëàðà âåðèëÿí êàðòî÷êàäà ñþç ëÿðèí ñÿðùÿäè àé ðûëìàìàëûäûð êè, îíëàð êèòàáäàêû àðäûúûëëûüà áàõàðàã ìöâàôèã ùåúàíû òàïûá êÿñ ñèíëÿð (ùåúà-ëàð ãàðûøûã âåðèëìÿëèäèð). Òàïøûðûã áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà èø âÿðÿã ëÿ ðè òÿãäèì åäèëèð. Òàïøûðûüûí ìöçàêèðÿñè àïàðûëûð. Àëûíìûø ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð, éàí ëûø úàâàáëàð òÿùëèë åäèëèð.

ÂÛ àääûì: Ëöüÿò öçðÿ èø îéóí-éàðûø ôîðìàñûíäà («Òàï ýþðÿê») äàâàì åòäè ðè ëèð. Ãðóïëàð ìö-ÿééÿíëÿøäèðèëèð. Ãðóïëàðà éåíè àäëàð ñå÷èëèð: óëäóç, òîéóã, õî ðóç, ãóçó, äóðíà, õóðìà. Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð âÿ ìöâàôèã øÿêèëëÿð (ãðóïëàðûí ðÿìç ëÿðè) ãðóïëàðà òÿãäèì îëóíóð. Ùÿð ãðóï þç ñèì-âîëóíó àëûá éåðèíè òóòóð. Ãðóï ëàðûí òÿðêèáèíèí èêè äÿðñäÿí áèð äÿéèøèëìÿñè, ëèäåðëÿðèí äÿéèøèë ìÿñè, ãðóïëàðûí òÿðêèáèíäÿ îüëàíëàð âÿ ãûçëàðûí, ôÿàë âÿ íèñáÿòÿí ïàññèâ øàýèðäëÿðèí îëìàñû äèã ãÿòäÿí êÿíàð ãàëìàìàëûäûð. Îéóí øàýèðäëÿðÿ òàíûøäûð. Îíà ýþðÿ äÿ ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð. ßââÿëúÿ ùå úàëàð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ îõóíóð. Ñîíðà ìöÿëëèì ùåúàëàðû ñÿñëÿíäèðèð, ùàíñû ãðóï òåç ñèìâîëóíó ãàëäûðñà, ñþç ùÿìèí ãðóïà âåðèëèð. Ãðóïóí íöìàéÿíäÿñè è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà îëàí ñþçö (øÿêëÿ ÿñàñÿí òàïûá) äåéèð. Ãðóï öçâëÿðèíäÿí äèëè áèëÿíëÿð ùÿìèí ùåúàëàð öçðÿ áàøãà ñþçëÿð äÿ äåéÿ áèëÿðëÿð. (ìÿñÿëÿí, [ãóø]-áàéãóø, ãà ðàíãóø, ãóøáàç, ãóøúóüàç). Äÿðñäÿ âàõò ÷àòàðñà, ùÿìèí ñþçëÿðäÿ ñÿñèí éåðè âÿ ñàéû äà ñþéëÿíèëÿ áèëÿð. Úàâàáëàð ëþâùÿäÿêè ìöâàôèã úÿäâÿëäÿ ÿêñ îëó íóð âÿ èø áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà

38

íÿòèúÿëÿð åëàí îëóíóð. Áó îéóí-éàðûø øàýèðäëÿ ðèí ôÿàë ëàø ìàñûíà, àõòàðûúûëûã ãàáèëèééÿòëÿðèíèí èíêèøàôûíà ñòèìóë éàðàäûð, íÿ òè úÿäÿ øàýèðä ëÿðèí ëöüÿòè ôÿàëëàøûð âÿ çÿíýèíëÿøèð.

ÂÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû öçðÿ èø ÿñàñûíäà àïàðûëûð. Øàý-èðäëÿðèí ùÿðôëÿðèí áèðëÿøìÿñè âÿ ñþç äàõèëèíäÿ ùÿðôèí éàçûëìàñû öçðÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäû-ðûëìàñû èçëÿíèëèð, ëàçûìè äöçÿëèøëÿð åäèëèð, ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðèëèð. Úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø åâ òàïøûðûüû êèìè ïëàíëàøäûðûëûð. ×öíêè äÿðñäÿ áó èñòèãàìÿòäÿ êèôàéÿò ãÿäÿð èøëÿð àïàðû-ëûá.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Òÿäãèãàò è÷ÿðèñèíäÿ [ó] ñÿñè îëàí ñþçëÿðèí ìöâàôèã ùÿðôëÿ éàçûë-ìàñû âÿ ùÿìèí ñþçëÿðèí îõóíìàñû èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. Øagirdlÿr i÷ÿrisindÿ þyrÿndiklÿri hÿrflÿr olan hecalarû vÿ sþzlÿri dözgön oxuyur vÿ yazûr, sþzlÿri dözgön tÿlÿfföz edir, øÿkildÿ gþrdöklÿrini tÿsvir edirlÿr.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: «U» hÿrfinÿ aid úöìëÿëÿð ãóðóí. Åâäÿ «ãóçó» øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

15-úè âÿ 16-úû ÄßÐÑËßÐ. (§8)

ÌÞÂÇÓ: [Ë] ÑßÑÈ Âß «Ë» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; [ë] ñÿñèíè âÿ verilmiø hecalarû, øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 11) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «Ëë» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr, bþyök vÿ ki÷ik hÿrflÿri fÿrqlÿndirir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Õ-ä. 1.1.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, äèñêóññèéà, êîíñåïòóàë úÿäâÿë, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàòëàð, ãàé÷û, êàðòî÷êà, úÿäâÿëëÿð âÿ èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Øàýèðäëÿðèí ÷ÿêäèêëÿðè øÿêèëëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí ôÿðãëÿíÿí-ëÿð ùàìûíûí ýþðìÿñè ö÷öí ëþâùÿäÿí àñûëûð. Øÿêèë öçðÿ ùàçûð ëà íàí úöìëÿëÿð äèíëÿíèëèð. Ìàãíèòà-ôîíäà Ð.Áåùáóäîâóí èôàñûíäà «Ëàëÿëÿð» ìàùíûñûíäàí áèð áÿíä ñÿñëÿíäèðèëèð. Ìóñèãè äàéàíäûðûë-äûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì áèð áÿíä ëàéëà îõóéóð:

Layla, beøiyim layla, ×ÿkim keøiyin, layla.Evim, eøiyim layla. Áàëàì ëàéëà, à ëàéëà!Sÿn get øirin yuxuya, Ýöëöì ëàéëà, à ëàéëà!

Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð, ñÿñëÿíäèðèëÿí ïàð÷àäà ùàíñû ñÿñèí äàùà ÷îõ åøèäèëäèéèíè ñîðó øóð.[Ë] ñÿñèíèí åøèäèëäèéè áèëäèðèëèð.«Ëàéëà» ñþçöíäÿ [ë] ñÿñèíèí ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíäèéè èëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ äàâàì

åòäèðèëèð. [Ë] ñÿñèíèí áó ñþçäÿ ÿââÿëäÿ âÿ îðòàäà èøëÿíèëäèéè ñþéëÿíèëèð.

39

Ìöÿëëèì «ïàëòî âÿ ñòîë» øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðÿðÿê îíëàðû tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øàýèðäëÿð tÿlim dilindÿ mövafiq ñþçëÿðè ñÿñëÿíäèðèðëÿð. – Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè êè, ùÿð èêè äèëäÿ [ë] ñÿñè âàð? (Òÿñäèãëÿíèð)Ìöÿëëèì Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ë] ñÿñèíèí èøàðÿñè îëàí ùÿðôèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðè èëÿ

øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ë] íåúÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ë] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí âÿ «–» (tÿlim) äèëëÿðèíäÿ [ë] ñÿñèíè áèëäèðÿí ùÿðôëÿð åéíè úöðìö éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø ïëàêàòäà «Ëë» ùÿðôèíè ýþñòÿðÿ-ðÿê ñîðóøóð:

– Óøàãëàð, «–» (tÿlim) äèëèíäÿ [ë] ñÿñèíè áó èøàðÿ èëÿìè éàçûðñûíûç? (Õåéð/ bÿli)Ñîíðà Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ «ïàëòî» «–» (tÿlim dilindÿki sþz) âÿ «ñòîë» «–»

(tÿlim dilindÿki sþz) éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð. Áó ïëàêàòäà «ë» ùÿðôè ùÿð èêè äèëäÿ äèýÿð ùÿðôëÿðäÿí ôÿðãëè ðÿíýäÿ âåðèëèð. Ìöÿëëèì ïëàêàòäà åéíè ñÿñèí ìöõòÿëèô èøàðÿëÿðèíè ýþñòÿðèð âÿ ëþâùÿäÿ Àçÿð-áàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ áó èøàðÿëÿðè ãàðøû-ãàðøûéà éàçûð, ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

– Óøàãëàð, [ë] ñÿñèíèí Àçÿðáàéúàí âÿ «–» tÿlim äèëëÿðèíäÿ àéðû-àéðû (eyni) ùÿðôëÿðëÿ éàçûë-äûüûíû ñþéëÿéÿ áèëÿðèêìè? (Õîðëà òÿñäèã/inkar îëóíóð)

Ìöÿëëèì tÿlim äèëèíäÿ «palto vÿ stol» ñþçëÿðèíè îõóìàüû òÿêëèô åäèð. Óøàãëàð áó ñþçëÿðè îõóéóðëàð. Ñîíðà ìöÿëëèì Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ùÿìèí ñþçëÿð éàçûëìûø ùèññÿíè ýþñòÿðèð âÿ ñþçëÿðè îõóìóüû òÿêëèô åäèð. Òÿáèèäèð êè, øàýèðäëÿð ôÿàëëûã ýþñòÿðìèðëÿð. Úÿùäëÿðèí åäèëäèéè ìöøàùèäÿ îëóíóð. Áó çàìàí þéðÿíèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëìóø «àë, ÿë, ëàëÿ» ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð. Áóðàäà äà «ë» ùÿðôè ôÿðãëÿíäèðèëìèø ðÿíýäÿ âåðèëèð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëóíóð:

– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðè íåúÿ, îõóéà áèëÿðèêìè? (Ñþçëÿð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ îõóíóð)– Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áó ñþçëÿðè íÿ ö÷öí îõóéà áèëèðñèíèç? (Ùÿðôëÿðèí êå÷èëäèéè áèëäèðèëèð).

Ñþçëÿðèí ìÿíàñû èçàù îëóíóð, úöìëÿäÿ èøëÿäèëèð. ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàéà øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè úÿëá åäèð. Ùåúàëàðû

îíóíëà áèðýÿ îõóìàüû òÿêëèô åäèð. Áèëäèðèð êè, ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ùåúàëàðûí áÿçèëÿðèíè øàýèðäëÿð îíà ýþðÿ îõóéà áèëìèðäèëÿð êè, ùÿìèí ùåúàëàðäà îëàí ùÿðôëÿðèí ùàìûñûíû áèëìèðäèëÿð. Áó ÷àëûø-ìàäàêû ùåúàëàðäà îëàí ñÿñëÿðèí èñÿ ùàìûñû êå÷èëäèéèíäÿí óøàãëàð îíëàðû þçëÿðè îõóéà áèëÿðëÿð. ×ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ ìöÿëëèì êþìÿê åäÿúÿéèíè ñþéëÿéèð âÿ øàýèðäëÿðèí õîðëà îõóñóíó òÿøêèë åäèð. Îõó áàøà ÷àòàíäàí ñîíðà ìöÿëëèì äåéèð:

– Óøàãëàð, àðòûã áèëèðñèíèç êè, ðÿíýëè ùåúàëàð ùÿì äÿ ñþçäöð. Ñèç áó ñþçëÿðèí ÷îõóíó àðòûã þéðÿíìèñèíèç. Êèì áó ñþçëÿðè ñàéàð?

Óøàãëàð ìöÿëëèìèí èñòèãàìÿòè èëÿ áó ñþçëÿðè ñÿñëÿíäèðèðëÿð: Áàë, ÿë, óí, àò, òóò, íÿ. Ìöÿëëèì óøàãëàðûí êå÷ìÿäèêëÿðè «áàë âÿ áàò» ñþçëÿðèíÿ äèããÿòè úÿëá åäèð, áó ñþçëÿðäÿêè áöòöí ùÿðôëÿðè øàýèðäëÿð þéðÿíèáëÿð, ñþçëÿðè îõóéà áèëèðëÿð, ùÿìèí ñþçëÿðèí ìÿíàëàðû äÿãèãëÿøäèðèëèð, èçàù îëó-íóð. Ìöÿëëèì ÿêñ ÿëàãÿ éàðàäàðàã ãåéä åäèð êè, «ïàëòî âÿ ñòîë» ñþçëÿðèíèí ìÿíàëàðûíû áèëäèêëÿðè ùàëäà, ùÿìèí ñþçëÿðè îõóéà áèëìÿäèëÿð. Ìöÿëëèì ìöñàùèáÿíè äàâàì åòäèðèð âÿ øàýèðäëÿðè ýþçëÿ-íèëÿí íÿòèúÿéÿ ýÿëèá ÷ûõìàüà éþíÿëäèð.

Íÿòèúÿ: – Äåìÿëè, îõóéà áèëìÿê ö÷öí ùÿðôëÿðè òàíûìàã; – Éàçà áèëìÿê ö÷öí îíëàðûí éàçûëûøûíû þéðÿíìÿê; – Äàíûøà áèëìÿê ö÷öí ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû áèëìÿê ëàçûìäûð. ÛÛÛ àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà (øàýèðäëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ñþçëÿð òàïûá äåìÿ-

ëÿðè) öçðÿ èø àïàðûëûð. Øàýèðäëÿð áèëäèêëÿðè ñþçëÿðè ñþéëÿéèðëÿð, áÿçè ñþçëÿðèí òÿêðàðûíà éîë âåðèëèð, áó, òÿáèèäèð. Ìöÿëëèì äåéèð:

– Óøàãëàð, ýÿëèí äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðÿ áàõàã. Ýþðÿê ñèç äåäèéèíèç ñþçëÿðèí øÿêèëëÿðè áóðàäà âàðìû?

×àëûøìà öçðÿ èø îéóí («Òàï ýþðÿê!») øÿêëèíäÿ àïàðûëûð. Ìöÿëëèì éàðûøûí øÿðòèíè èçàù åäèð. Êå ÷ÿí äÿðñäÿ ãðóïëàðà âåðèëìèø àäëàð õàòûðëàäûëûð (õîðóç, òîéóã, ãóçó, äóðíà, óëäóç) âÿ ðÿìç-øÿ êèëëÿð ãðóïëàðà âåðèëèð. Ìöÿëëèì øÿêëèí íþìðÿñèíè äåéèð âÿ ãðóïóí àäûíû ÷ÿêèð. Ãðóï öçâëÿðè ùÿ ìèí ñþçö ñþéëÿéèðëÿð. Ãðóïóí ëèäåðè ñþçäÿ [ë] ñÿñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ìöÿëëèìèí êþìÿéè èëÿ (éàð äûì÷û ñóàëëàð ÿñàñûíäà) ñþéëÿéèð. Úàâàáëàð ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ ãåéä åäèëèð. Îéóí áàøà ÷àòäûãäà íÿ òèúÿëÿð öìóìèëÿøäèðèëèð, ãàëèá ãðóï åëàí åäèëèð. Ìöçàêèðÿ àïàðûëûð, äåéèëÿí ñþçëÿð òÿêðàðëàíûð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðäÿ îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð.

40

Ñîíðà øàýèðäëÿðèí äèããÿòè äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàéà úÿëá åäèëèð. Äèñêóññèéà áàøëàíûð. Ìöÿë-ëèì tÿlim äèëèíäÿ øàýèðäëÿðèí òÿñÿââöðëÿðèíÿ èñòèíàä åäÿðÿê øÿõñ àäëàðûíûí áþéöê ùÿðôëÿ éàçûë-ìàñû áàðÿäÿ ìöñàùèáÿ àïàðûð. Øÿêèëëÿðäÿêè ÷è÷ÿê âÿ ýöë àäëàðûíû áèëäèðÿí ñþçëÿðèí ãûç àäëàðûíû áèëäèðäèêäÿ áþéöê, ÷è÷ÿêëÿðè àäëàíäûðäûãäà êè÷èê ùÿðôëÿ éàçûëûøû èëÿ ÿëàãÿäàð ïðîáëåì éàðàäûëûð âÿ øàýèðäëÿð äèñêóññèéàéà ñþâã åäèëèð. Øàýèðäëÿð ÷è÷ÿêëÿðè àäëàíäûðìàãäà âÿ òÿëÿôôöçäÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ ìöÿëëèì êþìÿê åäèð, éàðäûì÷û ñóàëëàð âåðèð. ×àëûøìà öçðÿ èø éåêóíëàøäûðûëûð, áþéöê âÿ êè÷èê ùÿðôëÿðèí âÿçèôÿëÿðè tÿlim äèëè èëÿ ìöãàéèñÿëè øÿêèëäÿ èçàù îëóíóð. Øÿêèëäÿêè ùàíñû ýöë-ëÿðèí àäûíäà [ë] ñÿñè îëäóüó áèð äàùà âóðüóëàíûð. Áÿíþâøÿ ñþçöíöí tÿlim äèëèíäÿ òÿðúöìÿñè ñÿñ-ëÿíäèðèëèð. Áó ñþçäÿêè [ë] ñÿñèíÿ èñòèíàä åäÿðÿê îíóí tÿlim äèëèíäÿ ñàèò, éîõñà ñàìèò ñÿñ îëäóüó áàðÿäÿ ìöñàùèáÿ àïàðûëûð.

Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äÿ [ë] ñÿñèíèí ñàìèò ñÿñ îëäóüó ñþéëÿíèëèð.  àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø, äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà

ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Äèëè áèëÿíëÿð êè÷èê ìÿòí (ÿëàãÿëè úöìëÿëÿð) ãóðóðëàð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ë] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíÿ áèëèð. [Ë] ñàìèò ñÿñäèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿêè [ë] ñÿñè ôÿðãëè (eyni) ùÿðô-ëÿðëÿ «Ëë» «...» (tÿlim dilindÿki mövafiq hÿrf) éàçûëûð.

Äÿðñèí ñîíóíäà øàýèðäëÿð ñþçöí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ [ë] ñÿñèíèí èøëÿíìÿñèíÿ àèä ìè ñàëëàð äåéèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ùåúà âÿ ñþçëÿðäÿ áó ñÿñèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ëÿ úöìëÿëÿð (äèëè ïðàòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð øÿêèë öçðÿ ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿð) ãóðóð, êå÷èëÿí ùÿðôëÿð öçðÿ èëêèí îõó âÿ éàçû áàúà-ðûãëàðû íöìàéèø åòäèðèðëÿð.

Åâ òàïøûðûüû: Ëàëÿ øÿêëè ÷ÿêèí. Þéðÿíèëìèø ñþçëÿðÿ àèä úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ë] ÑßÑÈ Âß «Ë» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 15-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûãëàðû éîõëàíûëûð. Øàýèðäëÿðèí ÷ÿêäèêëÿðè øÿ êèë ëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí ôÿðãëÿ-íÿíëÿð ëþâùÿäÿí àñûëûð. ×è÷ÿêëÿðëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûëûð. (Ùàíñû ÷è ÷ÿê ëÿðèí àäëàðûíû áèëèðëÿð? Êèì ùàíñû ÷è÷ÿéè ÷îõ ñåâèð? Íÿ ö÷öí ãûçëàðà ÷è÷ÿêëÿðèí àäëàðû âå ðè ëèð? Òà íûøëàðûíûí, ãîùóì-ëàðûíûí è÷ÿðèñèíäÿ áåëÿ àäû îëàíëàð âàðìû?). Ñîíðà åâÿ âåðèëìèø ÷à ëûø ìà ÿñàñûí äà «ëàëÿ, àë, ÿë» ñþçëÿðèíäÿ [ë] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö, ùåúà âÿ ñþç äàõèëèíäÿ, úöìëÿäÿ èø ëÿäèëìÿñè èëÿ áàüëû áàúàðûãëàð èíêèøàô åòäèðèëèð, òÿêìèëëÿøäèðèëèð. Ñþéëÿíèëÿí úöìëÿëÿðÿ èñòèíàäÿí ìöÿëëèì øàýèðäëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèð:

– Óøàãëàð, ñþéëÿäèéèíèç úöìëÿëÿðè éàçà áèëÿðñèíèçìè? Ñÿáÿáèíè äåéèí âÿ ôèêèðëÿðèíèçè ÿñàñ-ëàí äûðûí.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ë] íåúÿ ñÿñäèð? È÷ÿðñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí áöòöí ñþçëÿðè îõó éóá, éàçà áèëèðñè-íèçìè? Áÿñ úöìëÿëÿðè íåúÿ, ñöðÿòëÿ îõóéà áèëèðñèíèçìè? Ñþçëÿð íå úÿ éàðàíûð? Ñþçäÿ ñÿñè äÿéèø-ìÿêëÿ éåíè ñþçëÿð éàðàòìàã îëóðìó?

41

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè äÿðñëèêäÿêè 7-úè

÷àëûøìà ÿñàñûíäà éîõëà íû ëûð.

ÛÛ àääûì: Yàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø àïàðûëûð. Äöçÿëèøëÿð åäèëèð, ëàçûìè

ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðèëèð.

ÛÛÛ àääûì: Èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Øàýèðäëÿðÿ èø âÿ ðÿãëÿðè âÿ êàð òî÷êàëàð ïàéëàíûð, ÷àëûøìàíûí

øÿðòè èçàù îëóíóð. Úöòëÿð êàðòî÷êà ëàð äà ãàðûøûã âåðèëìèø ùåúà ëàð äàí (áó ùåúàëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ

ëàçûì îëìàéàíëàð äà âàð) ëàçûì îëàíëàðû êÿñèá èø âÿðÿãëÿðèíäÿ åëÿ éàïûøäûðìàëûäûðëàð êè, ñþçëÿð

àëûí ñûí. Òàïøûðûã èúðà îëóíóð âÿ èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì îëóíóð. Áà úà ðûã ëàðûí ñÿâèééÿ ñè ìöÿééÿíëÿø-

äèðèëèð. Àëûíìàëû îëàí ñþçëÿð – Íàáàò, ëàëÿ, àíà, ÿë, àë, àò, Áàíó, Òó òó ñÿñëÿíäèðèëèð.

ÛÂ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ ôÿàëëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø ÿñàñûíäà

äàâàì åòäèðèëèð. Èø îéóí-éàðûø ôîðìàñûíäà òÿøêèë åäèëèð. Ãðóïëàðûí òÿðêèáè âÿ àäëàðû äÿéèøäèðè-

ëèð. Ãðóïëàð ÷è÷ÿê àäëàðû èëÿ àäëàíäûðûëûð: «ëàëÿ, íÿðýèç, ãÿðÿíôèë, ãûçûëýöë, éà ñÿ ìÿí, áÿíþâøÿ».

Ðÿìç-øÿêèëëÿð ãðóï ëèäåðëÿðèíÿ òÿãäèì åäèëèð. ×àëûøìàíûí øÿðòè óøàãëàðà ÿâ âÿëêè äÿðñ ëÿðäÿí òà-

íûøäûð, áèð äàùà õàòûðëàäûëûð. Ùåúàëàð ÿââÿëúÿ ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ äåéèëèð. Áó ùå úàëàð è÷ÿ ðèñèíäÿ ùÿëÿ

øàýèðäëÿðèí êå÷ìÿäèêëÿðè ñÿñëÿð âàð.Ãðóïëàðà ôèêèðëÿøìÿê âÿ ìöçàêèðÿ ö÷öí âàõò âå ðèëèð.

Ñîíðà ùåúàëàð àðàìëà ìöÿëëèì òÿðÿôèíäÿí éåíèäÿí ñÿñëÿíäèðèëèð, øàýèðäëÿð øÿêèëëÿðÿ áàõàðàã

è÷ÿ ðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà èøëÿíÿí ñþçëÿðè òàïûá ðÿìçëÿðèíè ãàëäûðûðëàð. Ùàíñû ãðóïóí íöìàéÿíäÿñè

äàùà òåç ðÿìçè øÿêëè ãàëäûðñà, ìöÿëëèì ãðóïóí àäûíû ñÿñëÿíäèðìÿêëÿ ñþçö îíà âåðèð. Ñþç äöçýöí

òàïûëñà, ãðóï õàë ãàçàíûð âÿ ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ ãåéä îëóíóð (Ãðóï öçâëÿðèíäÿí äèëè áèëÿíëÿð

ÿëàâÿ ñþçëÿð äåéÿ áèëÿðëÿð: [òöë]-òöëêö, ñöòöë; [ëÿê]-ÿëÿê, ÷èéÿëÿê, ýþáÿëÿê, ÷ÿëëÿê âÿ ñ. Áó,

ãðó ïà ÿëàâÿ õàë ãàçàíäûðûð). Ãðóïóí äèýÿð öçâëÿðè äåéèëÿí ñþçëÿðäÿ [ë] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éåðèíè

ìö ÿééÿíëÿøäèðèð, úàâàá âåðèðëÿð. Ùàíñû åòàïäà éàíëûø úàâàá âåðèëñÿ, ãðóï õàë èòèðèð. Éàðûø áàøà

÷àò äûãäà ùÿð ãðóïóí õàëëàðû íÿçÿðäÿí êå÷èðèëèð, ãàëèá ãðóï ðÿüáÿòëÿíäèðèëèð. Òàïûëìàéàí ñþçëÿð

âàð ñà, ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçö äåéèð.

 àääûì: Øàýèðäëÿðèí öçöíäÿí ñÿëèãÿëè âÿ äöçýöí êþ÷öðìÿê áàúàðûüû öçðÿ èø ÿñàñûíäà àïà-

ðûëûð.

ÂÛ àääûì: Øÿêèëëÿð öçðÿ îõó âÿ úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûüû ÿñàñûíäà ôîðìàëàøäûðûëûð. Ñþçëÿðèí

òàïûëìàñûíäà âÿ îõóíìàñûíäà äàèðÿëÿðèí (àðòûã áó ðÿíýëÿðèí ìÿíàñû èëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëè-

áëÿð: ãûðìûçû-ñàèò, ýþé-ñàìèò ñÿñè ýþñòÿðèð) ìÿíàñû õàòûðëàäûëûð. Áó öñóë ïåðñïåêòèâëèéè òÿìèí

åäèð âÿ þéðÿíìÿéÿ ìîòèâ éàðàäûð.

ÂÛÛ àääûì: Êå÷èëìèø ñÿñëÿð òÿêðàð åäèëìÿêëÿ ñþçöí ñÿñ òÿðêèáè öçÿðèíäÿ èø àïàðûëûð. Mÿíòèãè

òÿôÿê êö ðöí ôîðìàëàøìàñûíà âÿ åéíè êþêäÿí ìöõ òÿëèô ñþçëÿð äöçÿëäèëìÿñèíèí ñàäÿ ôîðìàäà äÿðê

åäèëìÿñèíÿ êþìÿê åäèð. ßë, ÿëÿ, ÿëÿê ñþçëÿðè ñÿñ ëÿíäèðèëèð. Ñþçäÿ ñÿñèí àðòûðûëìàñû èëÿ éåíè ñþç-

ëÿðèí éàðàíìàñû öçðÿ tÿdris äèëè èëÿ ìöãàéèñÿëè èø àïà ðûëûð.

Ñþçëÿð äöçÿëäèêúÿ tÿlim äèëèíäÿ ìÿíàñû äåéèëèð. Ñîíðà ùÿìèí ñþçëÿð úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿäè-

ëèð. Ìöÿëëèì òàïìàúà äåéèð: Àë÷àã äàìäàí ãàð éàüàð. Úàâàáû òàïàí îëìàäûãäà ìöÿëëèì åâäÿ

ôèêèðëÿøèá òàïìàüû òþâñèéÿ åäèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ë] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. È÷ÿðè-ñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð, ñþçëÿðäÿí úöìëÿëÿð äöçÿëèð. Áèð ñþçäÿí éåíè ñþçëÿð éàðàò-ìàã ìöìêöíäöð: ßë-ÿëÿ-ÿëÿê. Ñöðÿòëÿ îõóìàã âÿ éàçìàã ö÷öí ùÿðôëÿðè þéðÿíìÿê ëàçûìäûð.

Åâ òàïøûðûüû: Ôèë øÿêëè ÷ÿêèí. È÷ÿðèñèíäÿ [ë] ñÿñè îëàí 5 ãûç, 5 îüëàí àäû òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

42

17-úè âÿ 18-úè ÄßÐÑËßÐ. (§9)

ÌÞÂÇÓ: [Ì] ÑßÑÈ Âß «Ì» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; [ì] ñÿñèíè âÿ verilmiø hecalarû, øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 7) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, hecalarû vÿ ñþçëÿðè dözgön oxuyur; «Ìì» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri, verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 3.2.1, Õ-ä. 1.1.2, 2.1.1, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, ìöñàùèáÿ, Âåíí äèàãðàìû, îéóí-éàðûø.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, éàïûøãàí, ïëàêàòëàð, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿã ëÿ ðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì «Àçÿðáàéúàí» øåèðèíäÿí áèð áÿíä äåéèð âÿ øàýèðäëÿðèí 2-úè, 3-úö ìèñðàëàðäà äàùà ÷îõ äèããÿòëè îëìàëàðûíû òþâñèéÿ åäèð:

Åë áèëèð êè, ñÿí ìÿíèìñÿí, Àíàì, äîüìà âÿòÿíèìñÿí!Éóðäóì, éóâàì ìÿñ êÿíèìñÿí. Àéðûëàðìû êþíöë úàíäàí? Àçÿðáàéúàí, Àçÿðáàéúàí!

Øåèð îõóíäóãäàí ñîíðà ñèíôÿ ìöðàúèÿò îëóíóð:— Óøàãëàð, áó øåèðäÿ ùàíñû ñÿñ äàùà ÷îõ åøèäèëèð? (Ìöÿëëèì: –

«Éóðäóì, éóâàì ìÿñ êÿíèìñÿí.Àíàì, äîüìà âÿòÿíèìñÿí!»

ìèñðàëàðûíû áèð äàùà òÿêðàð åäèð). Óøàãëàð [ì] ñÿñèíèí äàùà ÷îõ åøèäèëäèéèíè áèëäèðèðëÿð.Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø àëìà, àðìóä, éóìóðòà, ãÿëÿì, êÿëÿì øÿêèëëÿðèíè óøàãëàðà ýþñ-

òÿ ðèð âÿ îíëàðû tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð.Øÿêèëëÿð àðäûúûëëûãëà àäëàíäûðûëûð vÿ möñàùèáÿ äàâàì åäèð.Ìöÿëëèì: — Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [ì] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? Cavablar eøidilir.— Óøàãëàð, ýÿëèí èíäè áó øÿêèëëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðàã. Ñèç áó ñþçëÿðè Àçÿð áàé-

úàí äèëèíäÿ ùÿëÿëèê îõóéà áèëìèðñèíèç, àììà ìÿíàëàðûíû áèëèðñèíèç. Áèëìÿéÿíëÿð âàð ìû? Áèëìÿ-éÿí ëÿð âàðñà, èíäè áèð äàùà åøèäÿúÿêëÿð. Àçÿðáàé úàí äèëèíäÿ àðäûúûëëûãëà «àë ìà, àðìóä, éóìóð-

òà, ãÿëÿì, êÿëÿì» ñþçëÿðè äå éèëèð.— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [ì] ñÿñèíè åøèäèðñèíèçìè? (Ñþçëÿð ìöÿëëèì òÿ ðÿ ôèí äÿí áèð-

áèð éåíèäÿí [ì] ñÿñè õöñóñè âóðüó àëòûíäà äåéèëìÿêëÿ òÿëÿôôöç åäèëèð).Áöòöí ñþçëÿðäÿ [ì] ñÿñèíèí åøèäèëäèéè òÿñäèã åäèëèð. Ìöÿëëèì «Ìì» ùÿðôè èëÿ øà ýèðäëÿðè òàíûø

åäèð. Ëþâùÿäÿ êÿñìÿ ÿëèôáà èëÿ «ìÿí», «àëìà» ñþçëÿðè éûüûëûð. Ùÿðôëÿðè ãîéäóãúà ìöÿëëèì áó ùÿðôëÿðè óøàãëàðûí àðòûã òàíûäûãëàðûíû, èíäè èñÿ «Ìì» ùÿðôèíè þéðÿíäèêëÿðèíè ñþéëÿéèð âÿ ùÿðôè éåðèíÿ ãîéóð. [Ì] ñÿñèíèí áó ñþçëÿðèí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèëäèéè ñîðóøóëóð.Òÿäãèãàò ñóàëû ôîð-ìàëàøäûðûëìàñû ö÷öí ïîìèäîð øÿêëè àñûëûð, øÿêëè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàã òÿêëèô åäèëèð.

Óøàãëàð õîðëà tÿlim dilindÿ «ïîìèäîð» ñþçöíön qarøûlûüûnû äåéèðëÿð. Ìöÿëëèì:— Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè, ùÿì tÿhsil aldûüûnûz, ùÿì äÿ Àçÿðáàéúàí äèëëÿðèíäÿ [ì] ñÿñè

âàð? (Áÿëè)— Óøàãëàð, ÿââÿë þéðÿíäèéèíèç ñÿñëÿðèí ñþçöí, ùåúàíûí ìöõòÿëèô ùèññÿñèíäÿ èø ëÿí äè éèíè þé-

ðÿíìèñèíèç.

Òÿäãèãàò ñóàëû: Ýþðÿê [ì] íåúÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ì] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèñ ñÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ì] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëó íóð?

43

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà èøè ãðóïëàðëà äà âàì åòäèðèð. Êå ÷ÿí äÿðñäÿ ãðóïëàðà âåðèëìèø àäëàð éàäà ñàëûíûð: «ëàëÿ, íÿðýèç, éàñÿìÿí, áÿ-

íþâ øÿ, ãû çûë ýöë, ãÿðÿíôèë» ñþçëÿðè òÿêðàðëàíàðàã ðÿìç-øÿêèëëÿð ãðóïëàðà òÿãäèì åäèëèð. Øÿêèëëÿðëÿ òà íûø îë ìàã ö÷öí ãðóïëàðà âàõò âåðèëèð. Ñîíðà ìöÿëëèì øÿêëèí íþìðÿñèíè äåéÿðÿê ãðó ïóí àäûíû÷ÿêèð. Ãðó ïóí ëèäåðè øÿêëè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðûð. Ùÿìèí ñÿñèí ñþ çöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ (ÿââÿëäÿ, îð òàäà, ñîíäà) îëäóüóíó âÿ ñàéûíû éàëíûç ëèäåð äåéèë, ãðó ïóí áàøãà öçâëÿðè äÿ äåéÿ áèëÿð. Øà ýèðä ëÿ ðèí úàâàáëàðû ëþâùÿäÿêè ìöâàôèã úÿäâÿëäÿ ãåé äÿ àëûíûð. Èø áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà íÿòèúÿëÿð ìö çàêè ðÿ îëóíóð, øÿêèëëÿðè àäëàíäûðàí ñþç ëÿð áèð äàùà ñÿñëÿíäèðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìàíûí òÿ ëÿáè ÿñàñûíäà éàðûø äàâàì åò äèðèëèð. Ùàíñû ãðóï è÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè èøëÿíÿí äàùà ÷îõ ñþç äåéÿ áèë ñÿ, ùÿìèí ãðóï ãà ëèá ñàéûëûð.

ÛÛ àääûì: Ëþâùÿäÿí Àçÿðáàéúàí (Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿêè âàðèàíòäà «î» ùÿðôè íèí éå ðèíÿ ãûð-ìû çû äàèðÿ îëìàëûäûð) âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ «àëáîì» – «—» ñþçëÿ ðè éà çûëìûø ïëà êàò àñûëûð. Ùÿð èêè ñþç äÿ àõûðûíúû ùÿðô åéíè ðÿíýäÿ âåðèëèð. Ìö ÿë ëè ì ñþçëÿðè ùåúàëàðëà îõó ìàüû òÿêëèô åäèð. Óøàã ëàð ìö ÿëëèìëÿ áèðýÿ îõó éóð ëàð. Ìö ÿëëèì ùÿð èêè äèëäÿ àõûðûíúû ùàí ñû ñÿñèí åøèäèëäèéèíè ñîðóøóð. [Ì] ñÿ ñè îëäóüó ñþé ëÿíèëèð. Ìöÿëëèì ýþñòÿðèúèíèí óúóíó ùÿð èêè ñþçäÿ àõûðûíúû ùÿðôèí öçÿðèíÿ ãî éà-ðàã ìöñàùèáÿíè äàâàì åòäèðèð:

— Óøàãëàð, áó ýöí ñèç Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ì] ñÿñèíèí èøàðÿñè èëÿ – «Ìì» ùÿðôè èëÿ òà íûø îë -äóíóç, àðòûã áèëèðñèíèç êè, áó, «Ìì» ùÿðôèäèð. Ìöÿëëèì ñþçöí ñîíóíäàêû ùÿðôè (êè ÷èê «ì» èøàðÿñè-íè) ýþñòÿðèð.

— Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, tÿlim äèëèíäÿ áó ùÿðô ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñèäèð?Óøàãëàð õîðëà tÿlim äèëèíäÿêè səsi äåéèðëÿð. Ìöÿëëèì èçàùàò èøè àïàðûð. Ãåéä åäèð êè, îõó-

éàðêÿí tÿlim äèëè èëÿ ãàðûøûã ñàëìàìàã ö÷öí áó èøàðÿíè éàääà ñàõëàìàã ëàçûìäûð. Ñîí ðà ìöÿë-ëèì Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ «Ìÿòàíÿò» ñþçö éàçûëìûø ïëàêàòû àñûð âÿ Û ùÿðôÿ äèããÿò éåòèðìÿëÿðèíè òþâñèéÿ åäèð. Óøàãëàð ùÿð èêè äèëäÿ áèðèíúè ñÿñè èøàðÿ åäÿí ùÿðôèí (áþéöê «Ì» ùÿðôèíèí) åéíè úöð, yaxud fÿrqli éàçûëäûüûíû ìöøàùèäÿ åäèðëÿð. (Ïëàêàòäà áèðèíúè ùÿðôëÿð åéíè ðÿíý äÿ âåðèëèð). Ñîíðà ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿêè «ò» ùÿðôè èëÿ tÿlim äèëèí-äÿêè mövafiq hÿrfÿ äèããÿòè úÿëá åäèð. Azÿrbaycan dili ilÿ tÿlim dilindÿ ki÷ik hÿrflÿrin qarûøûq salûnmasû qarøûya ÷ûxarsa, mövafiq iø aparûlmasû zÿruri hesab edilir. Øàýèðäëÿðäÿ [Ì] ñÿñèíèí èøàðÿñèíè – êè÷èê «ì» ùÿðôèíè òàíûìà âÿ àéûðà áèëìÿ áàúà ðûãëàðûíû ôîð ìàëàøäûðìàã ö÷öí ìöÿë-ëèì äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäà âåðèëìèø ùåúàëàðû øàýèðäëÿðëÿ áèðëèêäÿ îõóéàðàã òÿëÿôôöç åäèð. Øàýèðäëÿðÿ äèããÿòëè îëìàüû, îõóéàðêÿí «ì» ùÿðôèíèí ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñè îëäóüóíó óíóòìàìàüû òþâñèéÿ åäèð. Áó òàïøûðûãäàêû ùåúàëàðûí ÿêñÿðèééÿòèíè øàýèðäëÿð þçëÿðè ìöñòÿãèë îõóìàëûäûðëàð, ÷öíêè ùÿìèí ùÿðôëÿðè àðòûã òàíûéûðëàð, îõóéà áèëìÿäèêëÿðè ùåúàëàðû ìöÿëëèìäÿí ñîíðà òÿëÿôôöç åäèðëÿð.

ÛÛÛ àääûì: Èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Øàýèðäëÿðÿ èø âÿðÿãëÿðè ïàé ëàíûð. ×àëûøìàíûí øÿðòè èçàù îëóíóð. Úöòëÿð ùåúàëàðû îõóìàëû, ñîíðà ùÿðôëÿð òîï ëó ñóí äàí ùÿðôëÿðè òàïûá ùåúàëàðû ÷àëûøìàäà ýþñòÿðèëäèéè êèìè éàïûøäûðìàëûäûðëàð. Èø éå êóí ëàøäûãäà âÿðÿãëÿð òÿãäèì îëóíóð âÿ ìöçàêèðÿ àïàðûëûð, ñÿùâÿ éîë âåðèëèáñÿ, èçàùàò âå ðèëèð.

Û àääûì. Øàýèðäëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿ ãóð ìàã áà-úà ðûãëàðû äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ôîðìàëàøäûðûëûð. Øàýèðäëÿð øÿ êèë ëÿ ðÿ áàõàðàã úöìëÿëÿð ãó ðóðëàð. (Êå÷èëìÿìèø ùÿðôëÿð (áóíëàð øÿêèë÷èëÿðäèð) ìöâàôèã äàèðÿëÿðëÿ ÿâÿç îëóíóá). Áóðàäà ìö ÿëëèì tÿlim äèëè èëÿ ÿëàãÿ éàðàäàðàã øÿêèë÷è àíëàéûøû áàðÿäÿ ïðàêòèê éîëëà òÿñÿââöð éàðàòìàëû-äûð. Èíòîíàñèéà öçðÿ èø äèããÿòäÿí êÿíàðäà ãàëìàìàëû, ìöðàúèÿò èíòîíàñèéàñûíûí òÿëÿôôöçäÿ ôÿðã-ëÿíäèðèëìÿñèíÿ íàèë îëóíìàëûäûð.

Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ (äèëè áèëÿíëÿðèí ðàáèòÿëè úöìëÿëÿð – êè÷èê ìÿòíëÿð) ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçÿ ðèíäÿ èø äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà (øÿ êèë öçðÿ) äàâàì åòäèðèëìÿëè, äà ùà ñîíðà äÿðñäÿ þé ðÿíèëìèø ñþçëÿðèí – «àëìà, ìÿí» úöìëÿëÿðäÿ èøëÿäèëìÿñè òÿìèí åäèë ìÿ ëèäèð.

 àääûì. Øàýèðäëÿðèí ãðóïëàøäûðìà, öìóìèëÿøäèðìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ìÿã-ñÿ äèëÿ äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð íÿçÿðäÿí êå÷èðèëèð âÿ îíëàð ÷àëûøìàäà òÿëÿá îëóíàí ñþ çö òàïìàüà ñþâã åäèëèðëÿð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ì] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî íóíäà èøëÿíÿ áèëèð. Àçÿðáàéúàí dilində «Ìm» ùÿðôèíèí áþéöê vÿ ki÷ik øÿkillÿrinin yazûlûøû gþstÿrilir vÿ tÿlim dilindÿki mövafiq hÿrflÿrin yazûlûøû ilÿ oxøarlûq vÿ ya fÿrqin olub-olmadûüûna diqqÿt yetirilir.

44

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàäàêû ìåéâÿ øÿêèëëÿðèíè ÷ÿêèí. Èíäèéÿ ãÿäÿð þéðÿíäèéèíèç ñÿñëÿðè âÿ ñþçëÿðè òÿêðàð åäèí. Íå÷ÿ ñÿñ âÿ íå÷ÿ ñþç þéðÿíìèñèíèç?

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ì] ÑßÑÈ Âß «Ì» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 17-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâ ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Øÿêèëëÿð è÷ÿðèñèíäÿí ôÿðãëÿíÿíëÿð ëþâùÿäÿí àñûëûð. Øÿ-êèëëÿð öçðÿ êå÷èëìèø ñÿñ âÿ ùÿðôëÿðëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûëûð.

— Óøàãëàð, ÷ÿêäèéèíèç øÿêèëëÿðÿ áàõûí. Èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷äèéèíèç ñÿñ âÿ ùÿðôëÿðè éà äû íûçà ñà-ëûí. Ìöÿëëèì àëìà øÿêëèíè ýþñòÿðÿðÿê ñîðóøóð:

— Óøàãëàð, øÿêèëäÿ íÿ ýþðöðñöíöç? (Àëìà)— Áó ñþçäÿ íå÷ÿ ñÿñ âàð? (4 ñÿñ)— Óøàãëàð, ýÿëèí áó ñÿñëÿðè èøàðÿëÿðëÿ úÿäâÿëäÿ ýþñòÿðÿê (ìöÿëëèì àëìà øÿê ëè íèí àëòûíäàí

ìöâàôèã ñõåì –

à ë ì à

îëàí ïëàêàòû àñûð. Áó ãàéäà èëÿ íàð âÿ àðìóä øÿêèëëÿðè ÿñàñûíäà ìöâàôèã ñþç ëÿðèí ñÿñ âÿ ùÿðô òÿð-êèáè öçðÿ èø àïàðûëûð. Ìöÿëëèì ùÿð èêè ñþçÿ àèä øÿêèë âÿ ñõåì îëàí ïëàêàòëàðû àñûð. Ïëàêàòëàðäà êå-÷èë ìÿìèø ùÿðôëÿð (í à , à ì ó ) äà èðÿëÿðëÿ ýþñòÿðèëèð. Ñîíðà ìöÿëëèì è÷ÿðèñèíäÿ [ÿ], [ò], [á] ñÿñ-ëÿðè îëàí ñþçëÿð äå ìÿ éè òÿêëèô åäèð âÿ ìöñàùèáÿ éåêóíëàøûð. Êå÷èëìèø ñþçëÿð éàçûëìûø ïëà êàò àñûëûð âÿ ñþçëÿð (àòà, àíà, íÿíÿ, áàáà, íÿ, óí, áó, àò, ëàëÿ, àë, ÿë, ÿò, òóò, àëìà, ìÿí) õîð ëà îõó íóð.

Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè àëìà, íàð âÿ àðìóä ñþçëÿðè éàçûëûìûø ñõåìÿ úÿëá åäèð.— Óøàãëàð, àëìà ñþçöíäÿ áöòöí ùÿðôëÿð éàçûëìûøäûð? (Áÿëè)— Áèç áó ñþçö îõóéà áèëÿðèê? (Áÿëè)— Èíäè íàð âÿ àðìóä ñþçëÿðèíÿ áàõûí, áóðàäà áöòöí ùÿðôëÿð éàçûëìûøäûð? (Õåéð)— Ùÿðôëÿðèí éåðèíÿ äàèðÿëÿð íèéÿ ãîéóëìóøäóð? (Áèç áó ùÿðôëÿðè êå÷ìÿìèøèê)— Ùÿìèí ñþçëÿðè îõóéà áèëÿðèê? (Õåéð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ì] íåúÿ ñÿñäèð? [Ì] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäÿ âÿ ñþçëÿðäÿí úöì-ëÿ ëÿð ãóðà áèëÿðèêìè? Ñþçëÿðè éàçûá-îõóìàüû áàúàðìàã ö÷öí íÿ ëàçûìäûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: – Óøàãëàð, àëìà ñþçöíö òÿëÿôôöç åäÿðêÿí îíó íå÷ÿ ùèññÿéÿ àéûðûðûã; áó ñþçäÿ íå÷ÿ ùåúà

âàð? (2 ùåúà âàð: àë-ìà)— Áÿñ «íàð» ñþçöíö äåéÿðêÿí ùèññÿëÿðÿ áþëöðöêìö? (Õåéð)— Áó ñþçäÿ íå÷ÿ ùåúà âàð? (1 ùåúà)— Óøàãëàð, ùåúàëàð íÿäÿí äöçÿëèð? (Ñÿñëÿðäÿí)— Áÿñ ñþçëÿð íÿäÿí äöçÿëèð? (Ùåúàëàðäàí)— Îíäà ýÿëèí ýþðÿê úöìëÿëÿð íÿäÿí éàðàíûð? (Úöìëÿëÿð ñþçëÿðäÿí éàðàíûð) — Àëìà, àðìóä, íàð ñþçëÿðèíè èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðà áèëÿðñèíèçìè? Êèì «àëìà» ñþçöíö

èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿ ãóðàð? Ìöñàùèáÿ íàð âÿ àðìóä ñþçëÿðè èëÿ áàüëû áó ãàéäà èëÿ äàâàì åäèð. Úöìëÿëÿð äåéèëèð: Àëìà ìåéâÿäèð. Àëìà ñàðûäûð. Àëìà øèðèíäèð. Àðìóä øèðèíäèð. Ìÿí àëìà éå-éèðÿì. Íàð ãûðìûçûäûð. Íàð òóðøäóð.

— Óøàãëàð, äåäèéèíèç úöìëÿëÿðè éàçà áèëÿðñèíèçìè? Ôèêèðëÿðèíèçè ÿñàñëàíäûðûí. «Ùÿðôëÿðèí ùàìûñûíû éàçìàüû áèëìèðèê» – úàâàáû ñÿñëÿíèð.— Áÿñ ùÿìèí úöìëÿëÿðè îõóéà áèëÿðñèíèçìè? (Õåéð, ùÿðôëÿðèí ùàìûñûíû þéðÿíìÿìèøèê)— Óøàãëàð, äåìÿëè, îõóìàüû, éàçìàüû áàúàðìàã ö÷öí ùÿðôëÿðè þéðÿíìÿê ëà çûì äûð. Ýÿëèí

èí äè êå÷äèéèìèç «Ìì» ùÿðôèíè îõóìàüû þéðÿíÿê. Óøàãëàð [ì] ñÿñèíèí èøàðÿñèíè tÿlim äèëèíäÿ-êè ùÿð flÿ ãàðûøäûðäûãäà äöçÿëèø àïàðûëûð. Îõó áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì øàýèðäëÿðè ùÿìèí

45

ùåúàëàðû éàçà áèëìÿê ö÷öí «Ìì» ùÿðôèíè éàçìàüû þéðÿíìÿéÿ ùÿâÿñëÿíäèðèð. Ùÿðôèí éàçûëûøû öçÿðèíäÿ øàýèðäëÿðèí èøèíè òÿøêèë åäèð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí è÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ýå íèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ ôÿàëëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø ÿñàñûíäà äàâàì åòäèðèëèð. Èø îéóí-éàðûø («Òàï ýþðÿê») ôîðìàñûíäà àïàðûëûð. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû îõóéóð. Øàýèðäëÿð òÿêðàð åäèðëÿð. Ùÿìèí ùåúàëàðäà [ì] ñÿñèíèí éåðè öçðÿ èø àïàðûëûð, îíóí ñàèò, éîõñà ñàìèò îëìàñû õàòûðëàíûð. Ñîíðà ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè èíúÿëÿìÿê ö÷öí øàýèðäëÿðÿ âàõò âåðèð âÿ îéóíóí øÿðòèíè èçàù åäèð. Áó îéóí øàýèðäëÿðÿ òàíûø îëäóüóíäàí èçàùàò éûüúàì àïàðûëûð âÿ àç âàõò àëûð. ßíÿíÿéÿ óéüóí îëàðàã ãðóïëàð éåíèäÿí (õàòûðëàäûðûã êè,

ùÿð ùÿðôèí þéðÿäèëìÿñè öçðÿ 2-úè ñààòäà) ôîðìàëàøäûðûëûð. Ãðóïëàðà éåíè (ìÿêòÿá, ìÿêòóá,

ìàðàë, ýÿìè, êÿëÿì, øàì) àäëàðû âåðèëèð. (Àðòûã ìöÿëëèìëÿðÿ àéäûíäûð êè, áó åòàï þçö – àäëà-ðûí ñå÷èëìÿñè, ñÿñëÿíìÿñè, ñÿñëÿðèí òÿëÿôôöçö ñþçëÿðèí ôÿàëëàøäûðûëìàñû öçðÿ áàúàðûãëàðà õèäìÿò åäèð). Àäëàðûí ñå÷èëìÿñè øàýèðäëÿðèí ôÿàëëûüû (ìöÿëëèìèí êå÷ÿí äÿðñäÿ ñÿñëÿíÿí ñþçëÿðÿ èñòèãà-ìÿòëÿíäèðìÿñè) èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Ðÿìçëÿð – øÿêèëëÿð ãðóïëàðà òÿãäèì îëóíóð. Ãðóïëàð ùàçûð îëäóãëàðûíû áèëäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû éåíèäÿí àðàìëà äåéèð, è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà îëàí ñþçö øÿêèë ÿñàñûíäà òàïûá ðÿìçè ãàëäûðàí ãðóïà ñþç âåðèëèð. Ãðóïóí ëèäåðè ñþçö ñÿñëÿíäèðèð. Úà-âàá äîüðóäóðñà, ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ èøàðÿ îëóíóð. Ãðóï öçâëÿðèíäÿí ùÿìèí ùåúà èøëÿíÿí áàøãà ñþçëÿð äåìÿê èñòÿéÿí îëäóãäà äèíëÿíèëèð âÿ áó, ãðóïà ÿëàâÿ õàë ýÿòèðèð. Ãðóïäàí íå÷ÿ ÿëàâÿ ñþç äåéèëñÿ, úÿäâÿëäÿ øòðèõëÿðëÿ ãåéäÿ àëûíûð (Ìÿñÿëÿí: [çöì] – öçöì, äþçöì, Çöìðöä, [ëàì] –

ñàëàì, ëàìïà).Éàðûøûí íÿòèúÿëÿðè åëàí îëóíóð, äåéèëÿí ñþçëÿð òÿêðàðëàíûð. Øàýèðäëÿðÿ ùÿðô òÿðêèáè ìÿëóì

îëàí ùåúàëàðäà [ì] ñÿñèíèí éåðè òÿêðàðëàíûð.ÛÛÛ àääûì: Îõó áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû öçðÿ èø ÿñàñûíäà àïàðûëûð. Øàýèðäëÿð âåðèëìèø ñþçëÿðè

ùåúàëàðëà îõóéóðëàð.ÛÂ àääûì: Öçöíäÿí ñÿëèãÿëè âÿ äöçýöí êþ÷öðìÿê, ùÿðôëÿðèí ñþç òÿðêèáèíäÿ éàçûëìàñû, áè-

òèøäèðèëìÿ ãàéäàëàðû, áþéöê âÿ êè÷èê ùÿðôëÿðèí èøàðÿëÿðèíèí äöç ýöí éàçûëìàñû áàúàðûãëàðû èíêèøàô åòäèðèëèð.

 àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû øÿêèë öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð. (Äèëè áèëÿíëÿð øÿêèë öçðÿ êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòí ãóðà áèëÿðëÿð: Áóðà ìàüàçàäûð. Áóðàäà ìåéâÿ, òÿ-ðÿôÿç ñàòûëûð. Áóðàäà ñàðû, ãûðìûçû àëìàëàð ýþðöíöð. Áóðàäà ÷îõëó êþê, ïîìèäîð äà âàð. Àíàì ìåéâÿëÿðÿ áàõûð. Î, èêè êèëîãðàì àëìà àëûð. Àíàì êÿëÿì äÿ àëûð).

Äÿðñèí ñîíóíäà òÿäãèãàò ñóàëû ÿòðàôûíäà öìóìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: È÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ÷îõëó ñþçëÿð äöçÿëòäèê (Ñþç-ëÿðèí áÿçèëÿðè õàòûðëàäûëûð – éàñÿìÿí, áàäûìúàí, ãàðìîí âÿ ñ.), è÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè îëàí ñþçëÿð èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðäóã. [Ì] ñÿñèíèí ñàìèò ñÿñ îëäóüóíó, ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà ýÿëäèéèíè þéðÿíäèê.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Ìàðàë øÿêëè ÷ÿêèí. Þéðÿíèí, áó àäû ãûçëàðà âåðìÿê îëàðìû? È÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè îëàí 10 àä (êèøè âÿ ãàäûí: Ìÿëÿê, Ìåùðèáàí, Ìöøôèã, Ìèêàéûë, Ìó-ðàä, Ñàìèðÿ, Ìÿëàùÿò, Ìåùìàí, Ëàìèéÿ, Éàñÿìÿí âÿ ñ.) òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

19-úó âÿ 20-úè ÄßÐÑËßÐ. (§10)

ÌÞÂÇÓ: [Ð] ÑßÑÈ Âß «Ð» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; [ð] ñÿñèíè âÿ verilmiø hecalarû, øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 4, 7) bi-rinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; þyrÿndiyi hÿrflÿri, ñþçëÿðè vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur;

46

«Ðð» hÿrfini vÿ verilmiø sþzlÿri dözgön yazûr; verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ âÿ ÿêñèíÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, èø âÿðÿãëÿðè, êÿñìÿ ÿëèôáà, äÿôòÿð, ïëàêàò âÿ úÿäâÿëëÿð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà. Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Øÿêèëëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí ôÿðãëÿíÿí ëÿð ùàìûíûí ýþðìÿñè ö÷öí ëþâùÿäÿí àñûëûð. Ìöÿëëèì è÷ÿðèñèíäÿ [ì] ñÿñè èøëÿíÿí àäëàð áàðÿäÿ òàï øû ðûüûí èúðàñûíû éîõ-ëàéûð. Øàýèðäëÿð íöìóíÿëÿð ñþéëÿéèðëÿð (Ìåùðèáàí, Ìÿëåéêÿ, Ìÿëàùÿò, Ñÿë ìè íàç, Òÿùìèíÿ, Ìåùäè,

Ñöëåéìàí âÿ ñ.). Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø «ìàðàë» øÿêëèíè ýþñòÿðÿðÿê äå éèð:— Óøàãëàð, þéðÿíäèíèçìè, Ìàðàë àäûíû ãûçëàðà ãîéìàã îëàð, éîõñà éîõ? Óøàãëàð ôèêèðëÿðèíè

ñþéëÿéèðëÿð. Úàâàáëàð ôÿðãëè îëóð. — Óøàãëàð, áó øÿêëè tÿlim äèëèíäÿ íåúÿ àäëàíäûðûðñûíûç? Tÿlim dilindÿ mövafiq sþz

sÿslÿndirilir— Áó ñþçäÿ [ð] ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Õåéð/Áÿëè)— Ýÿëèí îíäà áó øÿêëè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áèð äàùà àäëàíäûðàã. (Ìàðàë)— Áóðàäà [ð] ñÿñè åøèäèëèðìè? (Áÿëè)— [Ð] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿäèð? (Îðòàäà)— Áó ñþçäÿ íå÷ÿ äÿíÿ [ð] ñÿñè åøèäèðñèíèç? (Áèð)«Áèð» ñþçö äåéèëÿíäÿ ìöÿëëèì îíóí öçÿðèíäÿí êå÷ìèð, áó ñþçäÿ [ð] ñÿñèíèí ñþçöí ùàíñû

ùèññÿñèíäÿ åøèäèëäèéèíè ñîðóøóð. Úàâàá ãÿáóë åäèëèð. Ìöÿëëèì áóíó ñîðóøà-ñîðóøà ãàðøû-ãàðøûéà èêè âàðèàíòäà «Ìà àë» vÿ tÿlim dilindÿ qarøûlûüû éàçûëìûø ïëàêàòû àñûð. Ïëàêàòäà [ð] ñÿñèíèí èøàðÿñèíèí éåðèíÿ âàðèàíòëàðäàí áèðèíäÿ ýþé ðÿíýäÿ äàèðÿ ãîyólóá, äèýÿðèíäÿ èñÿ tÿlim dilindÿ mövafiq hÿrf éàçûëûá. Äàèðÿ âÿ ùÿðô åéíè ðÿíýäÿ îëìàëûäûð. Ìöÿëëèì äàèðÿ ãîéóëìóø âàðèàíòû ýþñòÿðÿðÿê äåéèð:

— Óøàãëàð, ñèç áó ñþçäÿêè ùÿðôëÿðèí ùàìûñûíû òàíûéûðñûíûç. Áÿñ áó äàèðÿíèí éåðèíÿ ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñèíè ãîéìàëûéûã? ([Ð] ñÿñèíèí)

Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáà èëÿ «Ðð» ùÿðôèíèí ÷àï, ëþâùÿäÿ èñÿ éàçàðàã ÿëéàçìà ôîðìàñûíû ýþñ-òÿðèð. Ñîíðà èñÿ ïëàêàòäà äàèðÿ èëÿ åéíè ðÿíýäÿ îëàí ùÿðôÿ-èøàðÿéÿ äèããÿòè úÿëá åäèð, óøàãëàð ìöÿëëèìëÿ áèðëèêäÿ ñþçö îõóéóðëàð.

Ìöÿëëèì ãÿëÿì âÿ æóðíàëû, yaxud i÷ÿrisindÿ [r] sÿsi olan hÿr hansû ÿøyalarû ýþñòÿðÿðÿê tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðûð âÿ óøàãëàðûí áó ñþçëÿðäÿ [ð] ñÿñèíè åøèòäèêëÿðèíÿ èñòèíàä åäÿðÿê:

— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ [ð] ñÿñè åøèòäèíèçìè? (Òÿñäèã åäèëèð)— Äåéÿ áèëÿðèêìè, tÿlim äèëèíäÿ äÿ [ð] ñÿñè âàð? (Òÿñäèã îëóíóð)— Óøàãëàð, ñèç àðòûã tÿlim äèëèíäÿ «Rr» ùÿðôèíè éàçûá, îõóéà áèëèðñèíèç. Àçÿðáàéúàí vÿ tÿlim

äèëëÿðèíäÿ [ð] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûá?

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ð] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàé-úàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ð] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: – Óøàãëàð, ìÿí ñèçÿ áèð òàïìàúà äåéÿúÿéÿì. Ñèç áèð äÿôÿ áó òàïìàúàíû àðòûã åøèòìè ñè íèç

âÿ úàâàáûíû áèëèðñèíèç. Ýþðÿê áó òàïìàúà éàäûíûçäàí ÷ûõûá, éà éîõ? Òàïìàúàíû èíäè áèð ãÿ äÿð áàøãà øÿêèëäÿ åøèäÿúÿêñèíèç:

Áàçàðäàí àëäûì áèð äÿíÿ, Åâäÿ à÷äûì – ìèí äÿíÿ.– Òàïìàúàíûí úàâàáûíû áèëÿí âàðìû? (Âàðèàíòëàð äåéèëèð)Äöçýöí úàâàá òàïûëìàäûãäà ìöÿëëèì íàð øÿêëèíè ýþñòÿðèð âÿ øàýèðäëÿð ñþçö äåéèðëÿð.Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ «íàð» (qarøûlûüû), «òàð» (qarøûlûüû) éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð.

Ïëàêàòäà [ð] ñÿñèíèí ùÿð èêè äèëäÿ èøàðÿñè åéíè ðÿíýëÿ ôÿðãëÿíäèðèëìÿëèäèð. Ìöÿëëèì ýþñòÿðèúèíèí óúóíó ùÿð èêè âàðèàíòäà åéíè ðÿíýäÿ îëàí èøàðÿíèí öçÿðèíÿ ãîéàðàã ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

47

— Óøàãëàð, ñèç ùÿð èêè äèëäÿ áó ñþçëÿðè îõóéà áèëÿðñèíèç. «Í», «Ò», «À» ùÿðôëÿðèíè àðòûã òàíûéûðñûíûç. Áó ýöí èñÿ «Ðð» ùÿðôèíè þéðÿíäèíèç. Tÿlim äèëèíäÿ èñÿ áöòöí ùÿðôëÿðè òàíûéûðñûíûç. [Ð] ñÿñè ùÿð èêè äèëäÿ åéíè èøàðÿ èëÿ éàçûëûá? (Õåéð/Bÿli).

— Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿêè áó èøàðÿ tÿlim äèëèíäÿ ñèçÿ òàíûøäûð? Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, áó ùÿðô tÿlim äèëèíäÿ hansûsa ñÿñèí èøàðÿñèíÿ îõøàéûðmû? Cavablar dinlÿnilir vÿ izahat verilir.

— Óøàãëàð, ýþðöðñöíöçìö áó ùÿðôëÿðè äîëàøûã ñàëìàìàã ö÷öí äèããÿòëè îëìàã, ùÿìèí ùÿðôè ÷îõëó îõóéóá éàçìàã ëàçûìäûð. Ýÿëèí è÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ùåúàëàðû áèðëèêäÿ îõóéàã.

Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàéà úÿëá åäèð. Ùåúàëàð áèðëèêäÿ îõó-íóð. Ìöÿëëèì áÿçè ùàëëàðäà ãÿñäÿí ëÿíýèéÿðÿê øàýèðäëÿðèí ùÿðôè òàíûìà áàúàðûãëàðûíû ìöøàùèäÿ åäèð.

ÛÛ àääûì. Øàýèðäëÿðèí ñþçäÿ [ð] ñÿñèíèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿ áèëìÿê áàúàðûã ëà ðû öçðÿ îéóí-éàðûø ôîðìàñûíäà àïàðûëûð. Ãðóï ëàðûí êå÷ÿí äÿðñäÿêè àäëàðû õàòûðëàäûëûð: ýÿìè, ìÿêòÿá, ìÿêòóá,

ìàðàë, øàì, êÿëÿì. Ðÿìçëÿð ãðóïëàðà òÿãäèì îëóíóð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðëÿ òàíûø îëìàã ö÷öí âàõò âåðèð. Ñîíðà øÿêëèí íþìðÿñè äåéèëèð, ñþçö áèëÿí ãðóïóí íöìàéÿíäÿñè ðÿìçè øÿê ëè ãàëäûðûð âÿ úàâàá âåðèð. Úàâàáëàð ãðóïóí ðÿìçè éàïûøäûðûëìûø úÿäâÿëäÿêè ìö âàôèã õàíàäà ãåéä åäèëèð. Ëèäåð âÿ éà ãðóïóí äèýÿð áèð íöìàéÿíäÿñè äåéèëÿí ñþç äÿ [ð] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éåðèíè äåéèð. ×ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ ìöÿëëèì èñòèãàìÿò âå ðèð. Ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Îéóí ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ñþçëÿð õîðëà ñÿñ ëÿí äèðèëèð.

Ìöçàêèðÿ ñóàëëàðû: — Ðàäèî ñþçöíäÿ [ð] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíäè? (ßââÿëèíäÿ)— Öðÿê, ãàðòàë, àðìóä ñþçëÿðèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíäè? (Îðòàäà)— Áÿñ à÷àð, òàð, íàð ñþçëÿðèíäÿ? (Ñîíäà)ÛÛÛ àääûì. Ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê öçðÿ èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Ìöÿëëèì áó ìÿãñÿäëÿ

hÿr hansû bir ìÿòíäÿí èñòèôàäÿ åäèð. Èø âÿðÿãëÿðè âÿ ùåúàëàð éàçûëìûø êàðòî÷êàëàð ïàéëàíûð. Øàýèðäëÿðÿ ÷àëûøìàíûí øÿðòè èçàù îëóíóð. Óøàãëàð ùåúàëàðû êÿñèá èø âÿðÿãëÿðèíäÿ åëÿ àðäûúûëëûãëà éàïûøäûðìàëûäûðëàð êè, ñþçëÿð àëûíñûí. Áóíóí ö÷öí êèòàáäàêû ÷àëûøìàéà áàõìàã ëàçûì ýÿëèð.

Èø áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì åäèëèð. Íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð. Éàíëûøëûãëàð äöçÿëäèëèð. È÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèéè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Ñþçëÿð õîðëà îõóíóð: Áóðà, Òÿðàíÿ, àëìà, Ëàëÿ âÿ ñ.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà èíêèøàô åò äèðèëèð. Øàýèðäëÿð øÿêèëëÿðÿ áàõàðàã îíëàðû àäëàíäûðûð âÿ ñþçëÿðè ÿëàãÿëÿíäèðÿðÿê úöìëÿëÿð äå-éèðëÿð. Úöìëÿëÿðèí (ÿìð âÿ íÿãëè) äöçýöí èíòîíàñèéà öçðÿ òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éåòèðèëèð. Úöì-ëÿ ëÿð: «1. Òÿðàíÿ, íàðû òóò! 2. Àíàð, òàðû àë! 3. Ëàëÿ íàðû òóòóð. 4. Àíàð òàðû àëûð» øÿêëèíäÿ ãó ðóëìà ëû äûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Òÿäãèãàò ñóàëëàðûíäà ãîéóëìóø ìÿñÿëÿëÿð õàòûðëàäûëûð âÿ úàâàá-ëàí äûðûëûð: Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ð] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà ýÿëÿ áèëèð. [Ð] ñÿñè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ ôÿðãëè (eyni) èøàðÿ èëÿ éàçûëûð.

Äÿðñèí ñîíóíäà øàýèðäëÿð ñþçöí ìöõòÿëèô ùèññÿñèíäÿ [ð] ñÿñèíèí èøëÿíìÿñèíÿ àèä íöìóíÿëÿð äåéèð,è÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, è÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëäèð âÿ ùÿìèí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿëÿð (äèëè áèëÿíëÿð êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòíëÿð) ãóðóðëàð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ, åâ òàïøûðûüû: Òàð âÿ öðÿê øÿêëè ÷ÿêèí. Ùÿìèí ñþçëÿðÿ àèä úöìëÿ ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ð] ÑßÑÈ Âß «Ð» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 19-úó äÿðñÿ áàõûí.

48

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿêè øÿêèëëÿðè íÿçÿðäÿí êå÷èðèð âÿ «òàð» ñþçöíÿ äèããÿòè úÿëá åäÿðÿê ôîíåìàòèê òÿùëèë àïàðûð.

— Óøàãëàð, áó øÿêëè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðûí. (Òàð)— Ñþçäÿ íå÷ÿ ñÿñ åøèäèðñèíèç? (Ö÷)— Áó ñþç íå÷ÿ ùåúàäàí èáàðÿòäèð? (Áèð)— Áó ñþçöí ñõåìèíè ãóðìàã ö÷öí íå÷ÿ õàíà àéûðìàã ëàçûìäûð? (Ö÷)Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿ äöçáóúàãëû ÷ÿêÿðÿê îíó ö÷ ùèññÿéÿ áþëöð.— Óøàãëàð, áó ñþçäÿ áèðèíúè ùàíñû ñÿñ åøèäèëèð? ([Ò] ñÿñè)Äåìÿëè, áèðèíúè õàíàéà ùàíñû ùÿðôè éàçìàëûéûã? Òîïëóäàí ùÿìèí ùÿðôèí èøà ðÿ ñèíè òàïûá ýþñ-

òÿðèí. (Óøàãëàð «Ò» ùÿðôèíè ýþñòÿðèðëÿð âÿ ìöÿëëèì ùÿðôè Û õàíà éà éàçûð.— Óøàãëàð, èêèíúè õàíàéà ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñè éàçûëìàëûäûð, ùÿìèí ùÿðôè ñå÷èá ýþñ òÿðèí.

(Óøàã ëàð «À» ùÿðôèíèí èøàðÿñèíè ýþñòÿðèðëÿð)— «Òàð» ñþçö ùàíñû ñÿñëÿ áèòèð? ([Ð] ñÿñè èëÿ)— Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, [ð] ñÿñè ñàèò ñÿñäèð, éîõñà ñàìèò? (Ñàìèò ñÿñäèð)— Óøàãëàð, êèì ýÿëèá ùÿìèí ùÿðôè áîø õàíàéà éàçàð? (Øàýèðäëÿð ôÿàëëûã ýþñ òÿ ðèðëÿð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: — Óøàãëàð, è÷ÿðèñèíäÿ [Ð] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè ñöðÿòëÿ îõóìàã âÿ äåäèêëÿðèìèçè éà çà áèëìÿê ö÷öí íÿ åòìÿëèéèê? [Ð] ñÿñè íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí èëêèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû íöìóíÿ öçðÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

ÛÛ àääûì. Øàýèðäëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê áàúàðûãëàðûíûí èí-êèøàôû âÿ ïðàêòèê éîëëà Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ úÿìëèê àíëàéûøû áàðÿäÿ òÿñÿââöð éàðàòìàã ìÿãñÿ äè ëÿ áàøëàíûëûð. ×àëûøìà öçðÿ èø ÿââÿëúÿ øèôàùè ôîðìàäà àïà ðûëûð. Óøàãëàð øÿêèëëÿðÿ áàõûð âÿ íöìóíÿ-äÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè, øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðè ÿøéàëàðû úÿì äÿ àäëàíäûðûðëàð. Øèôàùè øÿêèëäÿ òàïøûðûüûí èúðàñû áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà ìöÿëëèì èø âÿðÿãëÿðè, øÿ êèë ëÿ ðè ÿêñ åòäèðÿí ñþçëÿð âÿ «-ëàð» øÿêèë÷èñè (ëàçûìû ìèãäàðäà) éàçûëìûø êàð òî÷ êà ëà ðû ïàéëàéûð. Ìöÿëëèì òàïøûðûüûí øÿðòèíè èçàù åäèð:

— Øÿêèëëÿðÿ áàõûí, ñþçëÿðè âÿ îíóí ùèññÿëÿðèíè íöìóíÿäÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè àðäûúûëëûãëà éà ïûø -äûðûí.

×àëûøìàíûí èúðàñûíà áàøëàíûëûð. Óøàãëàð ñþçëÿðè âÿ ùåúàëàðû êÿñèá àéûðûðëàð. Ñîíðà íöìóíÿéÿ áà õàðàã îíó éàïûøäûðûðëàð. Èø áàøà ÷àòäûãäà èø âÿðÿãëÿðè òÿãäèì åäèëèð âÿ íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëó íóð. Èøèí èúðàñûíäà íþãñàíà éîë âåðèëìèøñÿ, ìöçàêèðÿ åäèëèð.

— Óøàãëàð, áèðèíúè øÿêèëäÿ íå÷ÿ íàð ýþðöðñöíöç? (Áèð íàð)— Áÿñ èêèíúè øÿêèëäÿ? (Ö÷)— Áèðèíúè øÿêèëäÿ íå÷ÿ àò âàð? (Áèð)— Áÿñ èêèíúè øÿêèëäÿ? (Èêè)Ìöñàùèáÿ áó ãàéäà èëÿ äèýÿð øÿêèëëÿð öçðÿ äÿ äàâàì åäèð âÿ ìöçàêèðÿ éåêóíëàøûð:— Óøàãëàð, äèããÿò åäèí: Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ÿøéàëàð 1-äÿí ÷îõ îëäóãäà ñþçëÿðÿ «-ëàð, -ëÿð»

ùå úàñû àðòûðûëûð. Îõóéàã: àò-àòëàð, àëìà-àëìàëàð, òàð-òàðëàð, íàð-íàðëàð.ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí è÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè

âÿ îíëàðäà àõòàðûúûëûã áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ èø àïàðûëûð. Èø îéóí-éàðûø ôîð-ìàñûíäà ãðóïëàðëà èúðà îëóíóð. Ãðóïëàð éå íèäÿí ôîðìàëàøäûðûëûð âÿ éåíè àäëàð ñå÷èëèð. Àäëàð þòÿí äÿðñäÿ ñÿñëÿíäèðèëÿí ñþçëÿðäÿí (ãàð òàë, ãàðàíãóø, öðÿê, àðû, à÷àð) ñå÷èëèð. Ãðóïëàðûí ðÿìçè — øÿ-êèëëÿð òÿãäèì îëóíóð âÿ ãðóï ëàð éåð ëÿ ðèíè òóòóðëàð. Îéóíóí øÿðòëÿðè øàýèðäëÿðÿ ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí òàíûøäûð. Ìöÿëëèì ùåúàëàðû îõó éóð, øàýèðäëÿð ìöÿëëèìèí àðäûíúà òÿêðàð åäèðëÿð. Ùÿð áèð ùåúàäà [ð] ñÿñèíèí éåðè öçÿðèíäÿ ìöÿëëèì èø àïàðûð. Ñîí ðà ìöÿëëèì øÿêèëëÿðëÿ òàíûø îëìàã ö÷öí ãðóïëàðà âàõò âåðèð âÿ îéóí áàøëàíûð. Ìö ÿëëèì ùåúàëàðû àðàìëà äåéèð, ðÿìçè-øÿêëè ãàëäûðàí ãðóï è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúà îëàí ñþçö òàïûá àäëàíäûðûð, ñþç ñÿùâ äåéèëäèêäÿ ãðóï õàë ãàçàíìûð âÿ ñþç áàøãà ãðóïà âåðèëèð. Ãðóïóí äèýÿð öçâëÿðè ùÿìèí ñþçäÿ [ð] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿëèäèðëÿð. ßëàâÿ ìèñàëëàð äåéèëäèêäÿ ãðóï ÿëàâÿ õàë ãàçàíûð. Úàâàáëàð ëþâùÿäÿ ìöâàôèã úÿäâÿëäÿ ÿêñ îëóíóð. Éàðûøûí ñîíóíäà ãà ëèá ãðóï åëàí îëóíóð âÿ íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð. È÷ÿðèñèíäÿ ìöâàôèã ùåúàëàð îëàí ñþçëÿð éå íèäÿí ñÿñëÿíäèðèëèð.

Û àääûì. Øàýèðäëÿðèí èëêèí îõó âÿ òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø äÿðñ-ëèê äÿêè 7-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

49

 àääûì. Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà òÿø êèë åäèëèð. Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð êè÷èê ùÿúìëè ðàáèòÿëè ìÿòí ãóðà áèëÿðëÿð.

Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðäÿ ñþçöí ôîíåì òÿðêèáèíÿ ùÿññàñ ìöíàñèáÿò ôîðìàëàøäûðìàã ìÿãñÿäè èëÿ øà ýèðäëÿðè øÿêèëëÿð öçðÿ äöøöíìÿéÿ äÿâÿò åäèð. Øàýèðäëÿð þç ìöëàùèçÿëÿðèíè áèëäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí òÿñÿââöðëÿðèíÿ àéäûíëûã ýÿòèðèð:

— Óøàãëàð, øÿêèëäÿ ýþðäöéöìöç ÿøéàëàðûí àäëàðûíû Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áèëèðñèíèç. Ùÿìèí ñþçëÿðèí áÿçèëÿðèíè îõóéóá, éàçìàüû áàúàðûðñûíûç, áÿçèëÿðèíèí èñÿ ìöÿééÿí ùÿðôëÿðèíè ùÿëÿëèê êå÷ ìÿìèñèíèç.

Ìöÿëëèì «Àíàð» ñþçö èëÿ «íàð», «íàð» ñþçö èëÿ «òàð, øàð», «ãÿëÿì» ñþçö èëÿ «êÿëÿì» ñþçëÿ ðèí äÿ ñÿñèí äÿéèøìÿñè èëÿ ìÿíàíûí äÿéèøìÿñèíè øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà èçàù åäèð.

Ñîíðà ìöÿëëèì óøàãëàðà èíäè äåéÿúÿéè òàïìàúàíûí úàâàáûíû òåç òàïìàã ö÷öí äèããÿòëè îëìà-üû òþâñèéÿ åäèð âÿ áèëäèðèð êè, ùÿìèí ñþçäÿ äÿ ìÿùç [ð] ñÿñè èøëÿíèð.

Áàüäà ó÷àð ñÿùÿð-ñÿùÿð, Âåðÿð áèçÿ éàçäàí õÿáÿð. (Ãàðàíãóø)

Óøàãëàð ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð. Ùÿðÿ þç âàðèàíòûíû ñþéëÿéèð. Úàâàá òàïûëìàäûãäà ìöÿëëèì ãà-

ðàíãóø øÿêëèíè ýþñòÿðèð. Øàýèðäëÿð ñþçö ñÿñëÿíäèðèðëÿð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Òÿäãèãàò ñóàëëàðû éàäà ñàëûíûð âÿ äÿðñ éåêóíëàøäûðûëûð: [Ð] ñÿñè ñàìèò ñÿñäèð. È÷ÿðèñèíäÿ [ð] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè ñöðÿòëÿ îõóìàã âÿ äåäèêëÿðèìèçè éàçà áèëìÿê ö÷öí «Ðð» ùÿðôèíèí éàçûëûøûíû þéðÿíìÿëèéèê âÿ îõóéàðêÿí îíó äèýÿð ùÿðôëÿðëÿ ãàðûøäûðìàìàëûéûã.

Åâ òàïøûðûüû: Åâäÿ ãàðïûç øÿêëè ÷ÿêèí. Ãàðïûçûí ÿëàìÿòëÿðèíè áèëäèðÿí ñþçëÿð òà ïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

21-úè âÿ 22-úè ÄßÐÑËßÐ. (§11)

ÌÞÂÇÓ: [È] ÑßÑÈ Âß «È» ÙßÐÔÈ, [Û] ÑßÑÈ Âß «Û» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2. Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; øÿkildÿ gþrdöyö

ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarû qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; hÿrflÿri, ñþçëÿðè vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; «Ûû», «Èè» hÿrfëÿðini dözgön yazûr; verilmiø cömlÿ nö mu nÿlÿrini dözgön yazûr, verilmiø sþzlÿri vÿ sþz birlÿømÿlÿrini tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 3.2.1, Õ-ä. 1.1.1, 1.1.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.Äÿðñèí ôîðìàñû: Êè÷èê ãðóïëàðëà, úöòëÿðëÿ, êîëëåêòèâëÿ èø.Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó, éàïûøãàí, êàðòî÷êà, èø âÿðÿã ëÿ ðè.Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþùâÿäÿí àñûëìûø øÿêèëëÿðè (ïèøèê, áàëûã, ÷ÿòèð, àðû, áàéðàã, ÿëÿê, ôèë) ýþñ òÿðÿðÿê ùÿìèí ñþçëÿðäÿí ùàíñûëàðäà [è], [û] ñÿñëÿðèíèí åøèäèëäèéèíè ñîðóøóð. Ñîí ðà ùÿìèí øÿ-êèë ëÿðè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð, áó ñþçëÿðäÿí ùàíñûëàðäà ùÿìèí ñÿñ ëÿðèí îëäóüóíà äèã ãÿòè éþíÿëäèð âÿ mövafiq sþzlÿr éàçûëìûø ïëàêàòû àñûð.

— Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè, [è] âÿ [û] ñÿñëÿðè ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿì äÿ tÿlim äèëèíäÿ âàð? (Òÿñäèã åäèëèð)

Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà ùÿìèí ñÿñëÿðèí ÷àï èøàðÿëÿðèíè ýþñòÿðèð, ëþâùÿäÿ ÿëéàçìà íö ìó íÿ-ñè íè éàçûð.

50

Òÿäãèãàò ñóàëû: [È], [û] íåúÿ ñÿñëÿðäèð? Áó ñÿñëÿð ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? [È], [û] ñÿñëÿðè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà «Òàï ýþðÿê!» îéóíó êå÷èðèëèð. Îéóíóí ãàéäàñû ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí øàýèðäëÿðÿ òàíûøäûð. Ãðóïëàðà ÿââÿëêè äÿðñäÿ ñå÷èë-ìèø àäëàð ñàõëàíûëûð. Èø éåêóíëàøäûãäà ãàëèá ãðóï åëàí îëóíóð âÿ ìöçàêèðÿ áàøëàíûð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí äöçýöí òÿëÿôôöç áàúàðûãëàðû öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà ÿñàñûí-äà òÿøêèë åäèëèð. Áó çàìàí ùÿì äÿ [è], [û] ñÿñëÿðèíèí ùåúàäà éåðè öçÿðèíäÿ èø àïàðûëûð. Ñîíðà ùÿ-ìèí ÷àëûøìà öçðÿ øàýèðäëÿðèí äèããÿòè ùåúà-ñþçëÿðÿ úÿëá åäèëèð âÿ áó âàñèòÿ èëÿ ùÿì äÿ øàýèðäëÿðèí ëö üÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ èìêàí éàðàíûð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðû âàñèòÿñèëÿ ôîðìàëàøäûðûëûð. Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí äèããÿòè äÿðñëèêäÿêè 9-úó ÷àëûøìàéà úÿëá åäèëèð, øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà ñþç

áèðëÿøìÿëÿðè äöçÿëòìÿê áàúàðûãëàðû öçðÿ èø àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [È] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñîíóíäà èøëÿíÿ áèëèð. [Û] ñÿ -ñè ñþçöí îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ «Èè» âÿ «Ûû» ùÿðôëÿðè tÿlim äè ëèí äÿ êè ilÿ ôÿðãëè (eyni) éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: Ïèøèê øÿêëè ÷ÿêèí, è÷ÿðèñèíäÿ [è] âÿ [û] ñÿñëÿðè îëàí 10 ñþç òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [È] ÑßÑÈ Âß «È» ÙßÐÔÈ, [Û] ÑßÑÈ Âß «Û» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Ñòàíäàðò, òÿlim nÿticÿlÿri, èíòåãðàñèéà, äÿðñèí òèïè, ôîðìàñû, öñóëó, ðåñóðñëàðëà áàüëû 21-úi äÿðñÿ áàõûn.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Qðóïëàðëà «Òàï ýþ ðÿê!» îéóíó êå÷èðèëèð. Ùåúàëàð òÿëÿôôöç åäèëìÿêëÿ ùÿìèí ùåúàëàðûí èøëÿíäèéè ñþçëÿð øÿêèë öçðÿ òà ïûëûð, ùÿìèí ùåúàëàðäà âÿ ñþçëÿðäÿ êå÷è-ëÿí ñÿñëÿðèí éåðè öçÿðèíäÿ ÿââÿëêè äÿðñäÿ ÿëäÿ åäèëìèø òÿ ñÿââöðëÿð äÿðèíëÿøäèðèëèð.

ÛÛ àääûì: Èø íþâö äÿéèøäèðèëèð, øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

ÛÛÛ àääûì: Úöòëÿðëÿ èø ïàéëàíûëìûø êàð òî÷ êà ëà ðûí êÿ ñèëèá éàïûøäûðûëìàñû éîëó èëÿ àïàðûëûð. Íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð.

Û àääûì: Îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè äÿðñëèêäÿêè 7-úè âÿ 8-úè ÷àëûøìàëàð ÿñà-ñûí äà äà âàì åòäèðèëèð.

 àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà øàýèðäëÿðèí éåíè êå÷èëÿí ñþçëÿðè èøëÿòìÿêëÿ úöì ëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû èíêèøàô åòäèðèëèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: «Õèéàð» øÿêëè ÷ÿêèí. Õèéàðûí ÿëàìÿòëÿðèíè áèëäèðÿí ñþçëÿð òàïûí, õèéàð ñþçöíÿ àèä úöìëÿëÿð ãóðóí, îíóí ôàéäàñû áàðÿäÿ þéðÿíèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

23-úö âÿ 24-úö ÄßÐÑËßÐ. (§12)

ÌÞÂÇÓ: [Ä] ÑßÑÈ Âß «Ä» ÙßÐÔÈ (1-úè âÿ 2-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir;

51

øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; «Ää» hÿrfini âÿ verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 3.2.1, Õ-ä. 2.1.1, 2.2.4, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø øÿêèëëÿðè (äÿâÿ, äèâàí, ÷àìàäàí, äîíäóðìà, þðäÿê,

êå÷è, áû÷àã) Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð, ÷ÿòèíëèê îëäóãäà êþìÿê åäèð, ñîíðà ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [ä] ñÿñè åøèòäèíèçìè? (Õåéð)— Ùàíñû ñþçëÿðäÿ [ä] ñÿñè åøèòäèíèç, îíëàðû áèð äàùà äåéèí.Ñþçëÿð ñå÷èëèá òÿêðàð åäèëèð.Ñîíðà ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿðè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñþçëÿð tÿlim äèëèíäÿ

ñÿñëÿíèð. Ìöÿëëèì:— Óøàãëàð, áÿñ tÿlim äèëèíäÿ áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [ä] ñÿñè åøèòäèíèçìè? (Cavablar.)— Ùàíñû ñþçëÿðäÿ [ä] ñÿñè èøëÿíìèøäèð? È÷ÿrisindÿ [d] sÿsi iølÿnÿn sþzlÿr òÿêðàð åäèëèð.— Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè êè, ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿì äÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ä] ñÿñè âàð. (Õîðëà

òÿñäèã îëóíóð)Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «Ää» ùÿðôèíèí áþéöê âÿ êè÷èê èøàðÿëÿðèíèí ÷àï ôîðìàñûíû ýþñòÿðèð,

ëþâùÿäÿ ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè éàçûð âÿ ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿì äÿ tÿlim äèëèíäÿ [ä] ñÿñèíè ñþçöí ìöõòÿëèô ùèññÿëÿðèí-

äÿ åøèòäèíèç. ßââÿë êå÷äèéèìèç ñÿñëÿðèí ñþçöí ìöõòÿëèô ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíìÿñèíè þéðÿíìèñèíèç. Éÿãèí ìàðàãëàíûðñûíûç, áÿñ [ä] ñÿñè íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàò ñóàëû: Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [ä] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàé-úàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ä] ñÿñè åéíè èøàðÿ èëÿ éàçûëûð? [Ä] íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà «Òàï ýþðÿê!» îéóíó êå÷èðèëèð. Ãðóïëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ìåõàíèçìè ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí ìÿëóìäóð. Ãðóïóí ëèäåðè òÿêëèô îëóíàí øÿêëè àäëàíäûðûð, äèýÿð öçâö ùÿìèí ñþçäÿ ñÿñèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèð. Ùàíñû ãðóïóí ëèäåðè ñþçö òàïìàäûãäà ùÿìèí øÿêëè àäëàíäûðìàã äèýÿð ãðóïóí ëèäåðèíÿ òÿêëèô åäèëèð. Îéóí éåêóíëàøäûãäà ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëèí êþìÿéè èëÿ ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøèð.

Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà «Êèì äàùà ÷îõ...» éàðûøû êå÷èðèëèð. Äÿðñèí 2-úè ñààòûíäà Èø äÿôòÿðèíäÿêè 6-úû âÿ 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà øàýèðäëÿðèí [ä] ñÿñè èëÿ

áàüëû òÿñÿââöðëÿðèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ àõòàðûúûëûüà ãîøóëìàëàðû ìÿãñÿäèëÿ «Òàï ýþðÿê!» îéóíó âÿ «Êèì äàùà ÷îõ...» éàðûøû ãðóïëàðëà àïàðûëûð.

ÛÛ àääûì: [Ä] ñÿñèíèí ùåúàäà éåðè âÿ òÿëÿôôöçö öçðÿ äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà èø àïàðûëûð, ìöâàôèã áàúàðûãëàð ôîðìàëàøäûðûëûð. Áó òàïøûðûã øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿ-ñèíÿ âÿ àõòàðûúûëûüà èìêàí éàðàäûð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìàäàí èñòèôàäÿ îëóíóð. Áó çàìàí ùÿì äÿ øàýèðäëÿðèí èëêèí òÿðúöìÿ áàúà-ðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà äà äèããÿò éåòèðèëèð.

Äÿðñèí 2-úè ñààòûíäà øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè âÿ èíêèøàôû ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

52

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ [ä] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿëÿð (äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòí) ãóðìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìàíûí êþìÿéè èëÿ ðåàëëàøäûðûëûð.

Äÿðñèí 2-úè ñààòûíäà da áó èø äàâàì åòäèðèëèð. àääûì: Ìöñàùèáÿ éîëó èëÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿêè [ä] ñÿñèíèí ñàìèò ñÿñ îëìàñû áàðÿäÿ òÿ-

ñÿââöð tÿlim äèëè èëÿ ÿëàãÿäÿ ýåíèøëÿíäèðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ä] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ «Ää» ùÿðôèíèí áþéöê vÿ ki÷ik øÿkillÿrinin yazûlûøû gþstÿrilir vÿ tÿlim dilindÿki mövafiq hÿrflÿrin yazûlûøû ilÿ oxøarlûq vÿ ya fÿrqin olub-olmadûüûna diqqÿt yetirilir. [Ä] ñàìèò ñÿñäèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Àðìóä øÿêëè ÷ÿêèí. Àðìóä ñþçöíÿ àèä ÿëàìÿò áèë-äèðÿí ñþçëÿð òàïûí(øèðèí àðìóä âÿ ñ.). Äÿðñèí 2-úè ñààòûíäà åâÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè òÿðòèá åòìÿê òàïøûðûëûð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

25-úè ÄßÐÑ. (§13)

ÌÞÂÇÓ: [Ê], [Ê’] ÑßÑÈ Âß «Ê» ÙßÐÔÈ

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíè âÿ oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 3.1, 3.2.1, 3.2.2, Õ-ä. 1.1.1, 2.1.1, 2.2.4, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, äèñêóññèéà, ìöçàêèðÿ, îéóí.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó âÿ îéóíúàãëàð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí è÷ÿðèñèíäÿ [ê], [ê’] ñÿñëÿðè èøëÿíÿí âÿ èøëÿíìÿéÿí ÿøéàëàðûí øÿêèëëÿðèíè (êÿïÿíÿê, òðàêòîð, ãàøûã, éàðïàã, èéíÿ âÿ ñ.) àñûð.

Øàýèðäëÿð øÿêèëëÿðè àäëàíäûðûðëàð, ÷ÿòèíëèê îëäóãäà ìöÿëëèì êþìÿê åäèð. Ìöÿëëèì ùÿìèí ñþç-ëÿð äÿ [ê], [ê’] ñÿñëÿðèíèí èøëÿíìÿñèíÿ äèããÿòè úÿëá åäèð:

– Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [ê], [ê’] ñÿñëÿðè åøèäèëèðìè? (Ùÿð ñÿñ öçÿðèíäÿ àéðûúà èø àïàð ìàã òþâñèéÿ îëóíóð). Óøàãëàð éàëíûç òðàêòîð âÿ êÿïÿíÿê ñþçëÿðèíäÿ áó ñÿñëÿðè åøèòäèêëÿðè-íè áèëäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì ùÿìèí øÿêèëëÿðè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Uøaqlar sþzlÿri sÿslÿndirirlÿr.

Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:– Óøàãëàð, áÿñ ùÿìèí ñþçëÿðäÿ íåúÿ, [ê], [ê’] ñÿñëÿðè åøèäèëèðìè?Sþzlÿrdÿn bÿzilÿrindÿ [ê’] ñÿñè åøèäèëäèéè ìöñàùèáÿ éîëó èëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð.Ìöÿëëèì [ê], [ê’] ñÿñëÿðèíè áèëäèðÿí ùÿðôè êÿñìÿ ÿëèôáàäà âÿ éà äÿðñëèêäÿí ýþñòÿðèð, ÿëéàç-

ìàñû íöìóíÿñèíè ëþâùÿäÿ éàçûð.– Óøàãëàð, tÿlim dilində áó ùÿðô sizə tanışdırmı? (Cavablar dinlənilir)

53

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ê], [ê’] ñÿñëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ áó ñÿñëÿð åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð? [Ê], [ê’] íåúÿ ñÿñëÿðäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: [Ê], [ê’] ñÿñëÿðèíèí ñþçäÿ éåðè âÿ òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èøÿ «Ñå ùèðëè òîðáà» îéóíó èëÿ áàøëàíûð. Ñèíèô êè÷èê ãðóïëàðà áþëöíöð.Îéóíóí ãàéäàñû øàýèðäëÿðÿ ìÿ-ëóìäóð. Òîðáàéà äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàäà øÿêëè âåðèëìèø ÿøéàëàðûí ìóëéàæû âÿ éà îéóíúàã ëàð ãîéóëóð.Îéóíóí íÿòèúÿñè ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ þç ÿêñèíè òàïûð.Ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøèð âÿ ðÿü-áÿòëÿíäèðèëèð(ÿòðàôëû áàõ: §1-10). Ñîíðà ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà éà úÿëá åäèð, øÿêèëëÿð áèð äàùà õîðëà àäëàíäûðûëûð.

Áó èø «Òàï ýþðÿê ..» îéóíó âàñèòÿñèëÿ (ñÿñèí ùåúà äà õè ëèí äÿ êè éåðè âÿ ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê) äÿ àïàðûëà áèëÿð.

ÛÛ àääûì: [Ê], [ê’] ñÿñëÿðèíèí ùåúà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà öçðÿ àïà ðûëûð.Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð ÷àëûøìàäàêû ùåúà-ñþçëÿðè òàïûð, ìÿíàëàðûíû tÿlim äèëèíäÿ äå éèðëÿð.

ÛÛÛ àääûì: [Ê], [ê’] ñÿñëÿðèíèí ùÿðôëÿ èôàäÿñè — «Êê» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçÿðèíäÿ èø àïàðûëûð.Û àääûì: Øàýèðäëÿðäÿ êå÷èëÿí ùÿðôëÿ áàüëû èëêèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû âÿ

òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè, åéíè çàìàíäà, òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èøëÿð äÿðñëèê-äÿêè 6,7-úè ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

 àääûì: Øàýèðäëÿðäÿ úÿìëèê àíëàéûøû áàðÿäÿ òÿñÿââöð éàðàäûëûð. Øàýèðäëÿð èêè ñàéûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ ìöÿëëèìèí êþìÿéè èëÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè äöçÿëäèðëÿð âÿ äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ áó òÿñÿââöð ( – ëàð, – ëÿð øÿêèë÷èñèíäÿí èñòèôàäÿ) äÿðèíëÿøäèðèëèð.

Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 7-úè (àùÿíý ãàíóíó ýþçëÿíèëìÿêëÿ õÿáÿðëèê øÿêèë÷èëÿðèíèí àðòûðûëìàñû) âÿ 5-úè ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ äàâàì åòäèðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ê], [ê’] ñÿñëÿðè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ áó ñÿñëÿð åéíè (fÿrqli) ùÿðôëÿ «Êê» – «...« éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: È÷ÿðèñèíäÿ [ê], [ê’] ñÿñëÿðè èøëÿíÿí 10 ñþç òàïûí, êÿïÿíÿê øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

26-úû ÄßÐÑ. (§14)

ÌÞÂÇÓ: [Î] ÑßÑÈ Âß «Î» ÙßÐÔÈ

Ñòàíäàðò: 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 3.2.1, Ù-á. 3.2.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

54

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí ïàëòî, àâòîáóñ, ñòîë, ëèìîí øÿêèëëÿðè àñûëûð âÿ ìöÿëëèì ùÿìèí øÿêèë-ëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð.

— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàìûñûíäà [î] ñÿñèíè åøèòäèíèçìè? (Áÿëè)— Ùÿìèí ÿøéàëàðû tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðûí. (Sþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð)— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ äÿ [î] ñÿñè èøëÿíèðìè? (Áÿëè/Xeyr)Ìöÿëëèì [î] ñÿñèíè èôàäÿ åäÿí ùÿðôèí ÷àï øÿêëèíè êÿñìÿ ÿëèôáàäà ýþñòÿðèð, ùöñíõÿò íöìóíÿ-

ñèíè ëþâùÿäÿ éàçûð.– Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè êè, ùÿì tÿlim, ùÿì äÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [î] ñÿñè âàð? (Òÿñäèã åäè ëèð)– Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, tÿlim äèëèíäÿ [î] íåúÿ ñÿñäèð, ñàèò, éîõñà ñàìèò? (Ñàèò ñÿñäèð)– [Î] ñÿñè tÿlim äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? (Øàýèðäëÿð ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòà-

ñûíäà, ñîíóíäà èøëÿíìÿñèíÿ àèä ìèñàëëàðëà ôèêèðëÿðèíè ÿñàñëàíäûðûðëàð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Î] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äàùà ÷îõ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [î] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð? [Î] íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: [Î] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö âÿ ñþçäÿ éåðè öçÿðèíäÿ èø äÿðñëèêäÿ-êè 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëèð. Øàýèðäëÿð øÿêèëëÿðè àäëàíäûðûð âÿ ìöÿëëèìèí êþìÿéè èëÿ [î] ñÿ ñèíèí ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíäèéèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèðëÿð. Äèëè ïðàêòèê úÿùÿòäÿí áèëÿíëÿð ùÿìèí ÷àëûøìàäàêû ùåúà - ñþçëÿðè òà ïûð âÿ ìÿíàñûíû èçàù åäèðëÿð. Áó éîëëà, åéíè çàìàíäà, øàý-èðäëÿðèí ëöüÿòè ýåíèøëÿíèð. Áó çàìàí [î] ñÿñèíèí ùåúà äöçÿëòäèéè âÿ îíà ýþðÿ äÿ ñàèò ñÿñ îëäóüó-íà äà äèããÿò úÿëá åäèëèð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí [î] ñÿñè èëÿ áàüëû îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà êå÷èëèð. Áó ìÿã ñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè ìöõòÿëèô àñïåêòëè 6, 7, 9-cu ÷àëûøìàëàðûí ìÿòí ëÿ ðèí äÿí èñòèôàäÿ îëóíìàëûäûð. Áó ÷àëûøìàëàðûí èúðàñû çàìàíû, åéíè çàìàíäà, øàýèðäëÿðèí ðàáèòÿëè íèòã ëÿðèíèí èíêèøàôû èñòèãàìÿòè äÿ óíóäóëìàìàëûäûð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí «Îî» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçðÿ áàúàðûãëàðû òÿêìèëëÿøäèðèëèð. ×öíêè óøàãëàð àðòûã áó ùÿðôèn elementlÿrini éàçà áèëèðëÿð, îíà ýþðÿ äÿ îíóí éàçûëûøûíûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè ÷ÿòèíëèê òþðÿòìèð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí àõòàðûúûëûüà ãîøóëìàñûíû òÿìèí åòìÿê âÿ [î] ñÿñèíèí èøëÿíäèéè ùå-úà ëàð äàí ñþçëÿð äöçÿëäÿ áèëìÿê áàúàðûãëàðûíû èíêèøàô åòäèðìÿê ö÷öí øÿ êèëëÿð ÿñàñûíäà «Òàï ýþðÿê!» îéóíó òÿøêèë åäèëèð. Îéóíóí øÿðòëÿðè ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí øàýèðäëÿðÿ ìÿ ëóìäóð. Îéóí áàøà ÷àòäûãäà ãàëèá ãðóï ìöÿééÿíëÿøèð âÿ åëàí îëóíóð.

 àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ äÿãèãëÿøäèðèëìÿñè öçðÿ èøè ñþçëÿð öçÿðèíäÿ ãóðóð âÿ äÿðñëèêäÿêè 5-úè, 2-úè ÷à ëûø ìàëàð ùåñàáûíà çÿíýèíëÿøäèðèëìÿñè éîëëàðûíû ýþñòÿðèð.

ÂÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷à ëûøìà âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Î] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äàùà ÷îõ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ âÿ îðòà-ñûíäà èøëÿíèð, àíúàã ñþçöí ñîíóíäà äà èøëÿíÿ áèëèð. [Î] ñÿñè ñàèò ñÿñäèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèë-ëÿðèíäÿ áó ñÿñ åéíè (fÿrqli) ùÿðôëÿ — «Îî» – « ...» (tÿlim dilindÿki mövafiq hÿrfi iøarÿ) éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: Òîéóã øÿêëè ÷ÿêèí. È÷ÿðèñèíäÿ [î] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿð èøëÿòìÿêëÿ êè÷èê äèàëîã ãó ðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

27-úè âÿ 28-úè ÄßÐÑËßÐ. (§15)

ÌÞÂÇÓ: [Ý] ÑßÑÈ Âß «Ý» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ

55

cömlÿlÿri dözgön oxuyur; «Ýý» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè, ùÿì÷èíèí verilmiø cömlÿ nömu-nÿlÿrini dözgön yazûr; øÿkildÿ gþrdöêëÿðèíè (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, 3.2.1, 3.2.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí-éàðûø.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí ýèëàñ, ïÿëÿíý, ãîéóí, òöëêö, ýþç øÿêèëëÿðè àñû ëûð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè ýþñòÿðÿðÿê îíëàðû àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øàýèðäëÿð ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð. Ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿð-äÿí ùàíñûíäà [ý] ñÿñè åøèäèëäèéèíÿ äèããÿòè úÿëá åòìÿê ö÷öí ñþçëÿðè áèð äà ùà òÿêðàð åäèð âÿ ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, áó ñþçëÿðèí ùàíñûíäà [ý] ñÿñè åøèäèðñèíèç? (Ýþç, ýèëàñ, ïÿëÿíý ñþçëÿðè ñÿñ ëÿí äè-ðè ëèð)

— Óøàãëàð, ùÿð ö÷ ñþçäÿ [ý] ñÿñè ñþçöí ÿââÿëèíäÿ ýÿëèð? (Õåéð)Ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿðè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñþçëÿð äåéèëèð. Ìö ÿë ëèì ñèíôÿ

ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ áó ñÿñè åøèòìèñèíèç? (Óøàãëàð áèð ãÿäÿð äöøöíöðëÿð)Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «Ýý» ùÿðôèíèí ÷àï ôîðìàñûíû âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè ëþâùÿäÿ éà-

çà ðàã ýþñòÿðèð. — Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ áó ùÿðô ñèçÿ òàíûøäûðìû?

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ý] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ ýÿëèð? Tÿlim äèëèíäÿ áó ñÿñ âÿ îíó èôàäÿ åäÿí ùÿðô âàðìû? [Ý] íåúÿ ñÿñäèð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì [ý] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èøè ÿââÿëúÿ äÿðñ-ëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà àïàðûð. Azÿrbaycan äèëèíäÿ áó ñÿñ spesifik olduüu ö÷öí îíóí òÿëÿôôöçö öçðÿ ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû äàùà ÷îõ äèããÿò òÿëÿá åäèð. Ìöÿëëèì ÿââÿëúÿ ùåúàëàðû þçö àéäûí òÿëÿôôöç åäèð, ñîíðà øàýèðäëÿð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ ùÿìèí ùåúàëàðû òÿêðàð åäèðëÿð. Ñÿñèí ùåúàäà éåðè öçÿðèíäÿ ôîíåìàòèê òÿùëèë àïàðûëûð. Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàíûí èúðàñûíà áàøëàíûëûð. Áó èø ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ îëäóüó êèìè, îéóí («Òàï ýþðÿê!») ôîðìàñûíäà àïà-ðûëûð. Áó îéóí ìöÿëëèìëÿðÿ âÿ øàýèðäëÿðÿ òàíûøäûð. Ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ îéóíóí íÿòèúÿñè ÿêñèíè òàïûð, ãàëèá åëàí îëóíóð âÿ ìöçàêèðÿ áàøëàíûð.

ÛÛ àääûì: [Ý] ñÿñè èëÿ áàüëû îõó áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøèíÿ êå÷èëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 6,7,8-úè ÷àëûøìàëàðäàí, õöñóñèëÿ 6-úû ÷àëûøìàäàí èñòèôàäÿ îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ äÿãèãëÿøäèðèëìÿñèíÿ êå÷èëèð. Äÿðñëèéèí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðÿ äèããÿò úÿëá åäèëèð.

Û àääûì: Ëöüÿò öçÿðèíäÿ èø úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã öçðÿ èøëÿðëÿ ÿëàãÿëÿí äèðèëèð. Äÿðñ-ëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðóëóð. Äèëè áèëÿíëÿðëÿ êè÷èê ìÿòí òÿðòèáè öçðÿ èø àïàðìàã äà îëàð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ý] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíÿ áèëèð. [Ý] ñÿñè âÿ îíó èôàäÿ åäÿí ùÿðô tÿlim äèëèíäÿ éîõäóð. [Ý] ñÿñè «Ýý» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. Øagirdlÿr “Gg” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qururlar.

Åâ òàïøûðûüû: Ýþáÿëÿê øÿêëè ÷ÿêèí. È÷ÿðèñèíäÿ [ý] ñÿñè îëàí ñþçëÿð òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

56

ÌÞÂÇÓ: [Ý] ÑßÑÈ Âß «Ý» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 27-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Ý] ñÿñè èëÿ áàüëû øàýèðäëÿðèí äöçýöí òÿëÿôôöç áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè âÿ èíêèøàôû öçðÿ èøëÿð äàâàì åòäèðèëèð. «Êèì äàùà ÷îõ…» éàðûøû êå÷èðèëèð. Îéóí- éàðûø 3-4 íÿôÿðëèê ãðóïëàðëà àïàðûëûð. Îéóíóí ãàéäàñû øàýèðäëÿðÿ ìÿëóìäóð. Ìöÿëëèìëÿð ÿââÿëêè äÿðñëÿðÿ áàõà áèëÿðëÿð. Áó îéóí ùÿì äÿ øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíìÿñèíÿ èìêàí éàðàäûð. Îõóíàí ùåúà öçðÿ ùàíñû ãðóï äàùà ÷îõ ñþç òàïñà, ùÿìèí ãðóï ãàëèá åëàí îëóíóð. Íÿ-òèúÿëÿð ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ ÿêñ îëóíóð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí «Ýý» ùÿðôè èëÿ áàüëû éàçû áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøè àïàðûëûð. Ëàçûì ýÿëÿðñÿ, ìöÿëëèì ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðèð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðû èíêèøàô åòäèðèëèð, òÿêìèëëÿøäèðèëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 7, 8-úè ÷àëûøìàëàðäàí èñòèôàäÿ îëóíìàëûäûð. Îõó ïðîñåñèíäÿ ùÿì÷èíèí òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà äà äèããÿò éåòèðèëèð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí äàíûøìà âÿ úöìëÿ ãóðìà áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû èçëÿíèëèð. Áóíóí ö÷öí îõó ìàòåðèàëëàðû êèìè èñòèôàäÿ îëóíàí 7-úè (äÿðñëèê) ÷àëûøìàëàðäà øÿõñÿ ýþðÿ óçëàøìàéà äèããÿò àðòûðûëûð, äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìàäàí èíòîíàñèéà öçðÿ òÿñÿââöðöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ èñòèôàäÿ îëóíóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr “Gg” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, oxuduqlarû cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir, sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qururlar.

Åâ òàïøûðûüû: Éåíè þéðÿíäèéèíèç ñþçëÿðÿ àèä úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

29-úó âÿ 30-úó ÄßÐÑËßÐ. (§16)

ÌÞÂÇÓ: [É] ÑßÑÈ Âß «É» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1; 3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; «Éé» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè, ùÿì÷èíèí verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, 3.2.1, Ù-á. 3.2.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

57

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè ëþâùÿäÿí àñûëìûø ïëàêàòà úÿëá åäèð, éàçûëìûø øåèð ïàð÷àñûíû îõóìàëàðûíû òþâñèéÿ åäèð. Ïëàêàòäà «Éé» ùÿðôè ôÿðãëè ðÿíýäÿ âåðèëìèøäèð. Óøàãëàð øåèð ïàð÷àñûíû îõóìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðëÿð, ÷öíêè åëÿ áèðèíúè ñþçäÿ êå÷ìÿäèêëÿðè ùÿðôëÿðëÿ ãàðøûëàøûð-ëàð. Áó çàìàí ìöÿëëèì ôÿðãëè ðÿíýëÿ âåðèëìèø ùÿðôëÿðè ýþñòÿðÿðÿê ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ ñèç áó ùÿðôè òàíûéûðñûíûç? Cavablar sÿslÿnirÌöÿëëèì:— Ìÿí èíäè áó øåèð ïàð÷àñûíû îõóéàúàüàì, äèããÿòëè îëóí, ùàíñû ñÿñè äàùà ÷îõ åøèòñÿíèç, áó

ùÿðô ùÿìèí ñÿñèí èøàðÿñèäèð.

Ýþéäÿêè ýþé áóëóäëàð Éàñòû-éàñòû òÿïÿëÿð Éóìðó-éóìðó ãàéàëàðÉîðüàíûäûð ÷îáàíûí. Éàñòûüûäûð ÷îáàíûí. Éóìðóüóäóð ÷îáàíûí…

— Èíäè äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, ùàíñû ñÿñè äàùà ÷îõ åøèòäèíèç? ([É] ñÿñèíè) — Û ìèñðàäà [é] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèá? (Îðòàäà âÿ ñîíäà)— Áÿñ ñîíðàêû ìèñðàëàð ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàíûð? ([É] ñÿñè èëÿ )Ìöÿëëèì [é] ñÿñèíèí ÷àï øÿêëèíè ýþñòÿðèð âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè ëþâùÿäÿ éàçûð. Tÿlim äèëè

èëÿ ÿëà ãÿ éàðàäûëûð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [É] ñÿñè íåúÿ ñÿñäèð? Ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [é] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìà öçðÿ [é] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö ôîð-ìàëàøäûðûëûð. ×àëûøìàäàêû ùåúàëàðäà áöòöí ñÿñëÿð êå÷èëäèéèíäÿí øàýèðäëÿð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ ùåúà-ëàðû îõóéàðàã òÿëÿôôöç åäèðëÿð. Ëàçûì ýÿëäèêäÿ ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí ìöñòÿãèë îõóñóíó èçëÿéèð. ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí è÷ÿðèñèíäÿ [é] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ äÿãèãëÿøäèðèëìÿñè öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ ïàðàãðàôûí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëèð, ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ëöüÿò öçðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà ÿñàñûíäà àïàðûëûð. Ìÿòíèí îõóñó çàìàíû èíòåðôåðåíñèéàíûí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí äèããÿòëè îëìàã, [é] ñÿñèíèí èøàðÿñè îëàí ùÿðôè tÿlim äèëèíäÿêè «îõøàð» ùÿðôëÿ ãàðûøûã ñàëìàìàã òþâñèéÿ îëóíóð âÿ èç ëÿíèëèð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ö÷öí äÿðñëèêäÿêè 7-úè, 5-úè ÷àëûøìàëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿëèäèð.

Äÿðñëèêäÿêè íèòã åòèêåòè âÿ îíäàí èñòèôàäÿ ìÿãàìëàðû áàðÿäÿ äÿ òÿñÿââöð éàðàäûëìàëûäûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [É] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. [É] ñÿñè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ ôÿðãëè (eyni) ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ, åâ òàïøûðûüû: Êþéíÿê øÿêëè ÷ÿêèí. [É] ñÿñè èëÿ áàøëàíàí 10 ñþç òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [É] ÑßÑÈ Âß «É» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 29-úó äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

58

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí [é] ñÿñèíèí èøëÿíäèéè ùåúàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿë-äÿ áèëìÿê áàúàðûüû äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ èíêèøàô åòäèðèëèð. Áó ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ øàýèðäëÿð àõòàðûúûëûüà ùÿâÿñëÿíäèðèëèð. Øàýèðäëÿð è÷ÿðèñèíäÿ âåðèëìèø ùåúàëàð îëàí äàùà ÷îõ ñþç òàïìàüà úÿùä åäèðëÿð. Áó èø, åéíè çàìàíäà, øà ýèðä ëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ äÿ èìêàí éàðàäûð.

ÛÛ àääûì: «Éé» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçðÿ iø àïàðûëûð. ÛÛÛ àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû èñòèãàìÿòèíäÿ ÿââÿëêè äÿðñ-

äÿ áàøëàíìûø èø äÿðñëèêäÿêè 10-úó ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Áó çàìàí è÷ÿðèñèíäÿ [é] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿñèíÿ äèããÿò éåòèðèëèð.

ÛÂ àääûì: Îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èøè úöìëÿ ãóðìàãëà ÿëàãÿëÿíäèðèëèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Ùÿð ùàíñû áèð ïàð÷à öçÿðèíÿ äöéìÿ òèêèí. Éåíè þéðÿí-äèéèíèç ñþçëÿðÿ àèä úöì ëÿ ëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

31-úè âÿ 32-úè ÄßÐÑËßÐ. (§17)

ÌÞÂÇÓ: [Ç] ÑßÑÈ Âß «Ç» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; «Çç» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè, ùÿì÷èíèí verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, Õ-ä. 1.1.1, 2.2.4, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, úöòëÿðëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí àñûëìûø ïëàêàòäà áèð íå÷ÿ òàïìàúà éàçûëûá. Òàïìàúàëàðäà [ç] ùÿðôè ôÿðãëè ðÿíýäÿ øðèôòëÿ âåðèëèð:

Óçóí-óçóí óçàíàð, Îääà éàíìàç, ñóäà áàòìàç,Þçöíÿ êþéíÿê ãàçàíàð. (Îõëîâ) Éàéäà þëÿð, ãûøäà ýÿëÿð. (Áóç)

Ìöÿëëèì Û òàïìàúàíû ñÿñëÿíäèðèð:— Óøàãëàð, êèì äåéÿð áó òàïìàúàäà [ó] ñÿñèíäÿí áàøãà, äàùà ùàíñû ñÿñ äàùà ÷îõ åøèäèëèð?

Ñèç áó òàïìàúàíûí úàâàáûíû áèëèðñèíèç, áó òàïìàúàíû [ó] ñÿñè êå÷èëÿðêÿí ñþéëÿìèøäèê. Óøàãëàð [ç] ñÿñèíèí ÷îõ åøèäèëäèéèíè ñþéëÿéèðëÿð. Ìöÿëëèì ÛÛ òàïìàúàíû ñÿñëÿíäèðèð, áó òàï-

ìà úàíûí úàâàáûíäà [ç] ñÿñè èøëÿíäèéèíè áèëäèðèð. Óøàãëàð ôèêèðëÿøèðëÿð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø ýþç, ýöçýö, óëäóç øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðÿðÿê Àçÿðáàéúàí, ñîíðà èñÿ

tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð, tÿlim äèëè èëÿ ÿëàãÿ éàðàäûð. Tÿlim äè ëèí äÿ äÿ [ç] ñÿñèíèí îëäóüó ÿéàíè øÿêèëäÿ òÿñäèã îëóíóð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ç] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ç] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

59

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì ÿââÿëúÿ mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø éåíè ñþç-ëÿðè ñÿñëÿíäèðèð, óøàãëàðûí ñÿñèí òÿëÿôôöçöíäÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿéÿúÿêëÿðèíè íÿçÿðÿ àëàðàã äÿðñ-ëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàíûí èúðàñûíà êå÷èð. Øàýèðäëÿð ùåúàëàðû îõóéàðàã [ç] ñÿñèíèí ùåúàäà éåðèíè èçëÿ éèðëÿð. [Ç] ñÿñèíèí ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, ñîíóíäà èøëÿíäèéèíÿ äèããÿò éåòèðèëèð. Ìöÿëëèì tÿlim äèëèíäÿ [ç] ñÿñèíèí ñàèò, éîõñà ñàìèò ñÿñ îëìàñû èëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûð âÿ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ äÿ áó ñÿñèí ñàìèò ñÿñ îëäóüó àíëàøûëûð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí éåíè ñþçëÿð ùåñàáûíà ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñîíðà ùÿìèí ÷àëûøìàíûí ÛÛ ùèññÿñè öçðÿ èø úöòëÿðëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Ûø âÿðÿãëÿðè ïàéëàíûð. Øàýèðäëÿð øÿêèëëÿðè àðäûúûëëûãëà íþìðÿëÿéèð âÿ èø âÿðÿãëÿðèíäÿ ùÿìèí íþìðÿíè ìöâàôèã õàíàäà éàçûðëàð. Áó èø ôîðìàñû äà ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí øàýèðäëÿðÿ ìÿëóìäóð. Íÿòèúÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð, éàíëûøëûãëàð äöçÿëäèëèð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Ìöÿëëèì ñèíôèí ñÿâèééÿñè èìêàí âåðäèêäÿ áó ìÿãñÿäëÿ äèàëîãóí îõóñó öçðÿ äÿ (äÿðñëèêäÿêè 9-úó ÷àëûøìà) èø àïàðà áèëÿð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èøèí äÿðñëèêäÿêè 7-úè âÿ 5-úè ÷àëûøìàëàð ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëìÿñè òþâñèéÿ îëóíóð. Áó çàìàí øÿõñÿ ýþðÿ óçëàøìàéà (÷àëûø-ìà 7) õöñóñè äèããÿò éåòèðèëìÿëèäèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ç] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóí äà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [ç] ñÿñè ôÿðãëè (eyni) ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: Öçöì øÿêëè ÷ÿêèí. Äÿðñëèêäÿêè 9-úó ÷àëûøìàéà óéüóí äèàëîã ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ç] ÑßÑÈ Âß «Ç» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 31-úi äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Ç] ñÿñèíèí ùåúà âÿ ñþç äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö, ùåúàëàðäàí ñþç-ëÿð äöçÿëòìÿê áàúàðûãëàðû öçðÿ èøëÿð òÿøêèë åäèëèð. Áó èø øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè âÿ äÿãèãëÿøäèðèëìÿñè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìàäàí äà áó ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ åòìÿê îëàð.

ÛÛ àääûì: «Çç» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçðÿ áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøè ùÿéàòà êå÷èðèëèð. ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí ëöüÿòè öçÿðèíäÿ èø úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû èëÿ ÿëàãÿëè àïàðûëûð. Áó

ìÿãñÿäëÿ ÿââÿëúÿ éåíè ñþçëÿðèí îõóñó òÿøêèë îëóíóð, äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúà-ñþçëÿðÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð, øÿêèëëÿð àäëàíäûðûëûð.

ÛÂ àääûì: Áó äÿðñäÿ øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû éàçû áàúàðûãëàðû èëÿ ÿëàãÿëè èí-êèøàô åòäèðèëèð. Tÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû âÿ àíëàìà öçðÿ èø àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr “Zz” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, i÷ÿrisindÿ “Zz” hÿrfi olan sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur, oxuduqlarû mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edirlÿr.

Åâ òàïøûðûüû: Cöìëÿëÿð ãóðóí. Ýþç øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

60

33-úö âÿ 34-úö ÄßÐÑËßÐ. (§18)

ÌÞÂÇÓ: [Õ] ÑßÑÈ Âß «Õ» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.1.; 3.1.3.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; ùåúàëàðû âÿ øÿkildÿ gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasi-ya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; oxuduüu cömlÿlÿri tÿlim dilinÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, Õ-ä. 1.1.1, 2.2.4, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, úöòëÿðëÿ, ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, äèñêóññèéà, ìöçàêèðÿ.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿí õèéàð, õÿðèòÿ âÿ õóðìà øÿêèëëÿðè àñûëûð âÿ îíëàðûí öñòöíäÿí ùÿìèí ÿøéàëàðû àäëàíäûðàí ñþçëÿð (“ èéàð-õèéàð”, « óðìà-õóðìà”, « ÿðèòÿ-õÿðèòÿ”) éàçûëìûø ïëàêàò-ëàð àñûëûð. Ïëàêàòëàðäà «Õ» ùÿðôè âÿ äàèðÿ ýþé ðÿíýäÿ âåðèëèð.

Ìöÿëëèì ïëàêàòëàðäà éàçûëìûø ñþçëÿðè îõóìàüû òÿêëèô åäèð, éàðäûì÷û ñóàë âåðèð:— Óøàãëàð, ýþé äàèðÿëÿð ñàèò, éîõñà ñàìèò ñÿñëÿðè ýþñòÿðèð? (Ñàìèò ñÿñëÿðè)— Óøàãëàð, ñèç áó øÿêèëëÿðè ýþðäöêäÿ ùÿìèí ñþçëÿðè àñàíëûãëà îõóéà áèëÿúÿêñèíèç. ×öíêè ãà-

ëàí áöòöí ùÿðôëÿðè òàíûéûðñûíûç. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðèí öñòöíö à÷ûð âÿ øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øÿêèëëÿð àäëàíäûðûëûð.

— Óøàãëàð, áó ñþçëÿð ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([Õ] ñÿñè èëÿ)— Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ äÿ áó ñÿñ âàðìû? (Áÿëè)Ìöÿëëèì éåíèäÿí ïëàêàòû ýþñòÿðèð. Øàýèðäëÿð ñþçëÿðè îõóìàüà ñÿé ýþñòÿðèðëÿð. Ìöÿëëèì

«Õõ» ùÿðôèíèí ëþâùÿäÿ ÷àï ôîðìàñûíû ýþñòÿðèð, ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè éàçûð.— Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿí áó ùÿðô ñèçÿ òàíûøäûðìû?

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Õ] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàé-úàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [õ] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Tÿlim äèëèíäÿ [õ] ñÿñè îëñà äà, áó ñÿñèí äöçýöí òÿ-ëÿôôöçöíöí ôîð ìàëàøäûðûëìàñû úèääè ÷ÿòèíëèê òþðÿäèð. Áóíó íÿçÿðÿ àëàðàã ìöÿëëèì [õ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿ ðèí äÿ èøÿ õöñóñè äèããÿò éåòèðìÿëèäèð.

Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðûí òÿëÿôôöçö ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ àïàðûëûð. Ëàçûì ýÿëäèêäÿ äö çÿëèøëÿð åäèëèð. Ñîíðà ìöÿëëèì äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìàíûí øÿðòèíè ñÿñëÿíäèðèð âÿ øàýèðäëÿð àõ-òà ðûøà ãîøóëóðëàð, ìöõòÿëèô àäëàð ñÿñëÿíäèðèëèð.

ÛÛ àääûì: Ëöýÿò öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Ìöÿëëèì ïàðàãðàôûí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðè ñÿñëÿíäèðèð âÿ óøàãëàðû îíóíëà áèðýÿ îõóìàüà äÿâÿò åäèð. Áó èø äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ äàâàì åò-äè ðèëèð. ×àëûøìàíûí 2-úè ùèññÿñè ñþçäÿ ñÿñèí éåðè âÿ ñàéûíûí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñèíÿ ùÿñð îëóíóð. Áó èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Èø âÿðÿãëÿðèíäÿ ìöâàôèã ãåéäèééàò àïàðûëûð. Òÿãäèìàòûí íÿòèúÿëÿðè ìö-çà êèðÿ åäèëèð. Áó ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà ùÿì äÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà öçðÿ èøèí àïà ðûëìàñû òþâñèéÿ îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà öçðÿ òÿøêèë åäèëèð. Áó çàìàí òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòè ãàáàðûãëàøäûðûëûð. Îõó áàúàðûüû-íûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû óøàãëàðû äÿðñ ëèêäÿêè àòàëàð ñþçö âÿ åòèêåòëÿðëÿ òàíûø åòìÿéÿ èìêàí âåðèð.

ÛÂ àääûì. Ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ úöìëÿ ãóðìàã, äàíûøìàã áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìà-ñû ìÿã ñÿäèëÿ îõó òÿøêèë îëóíóð. Øÿõñÿ ýþðÿ óçëàøìàéà äèããÿò úÿëá åäè ëèð âÿ áó èø äÿðñëèêäÿêè

61

èø äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà èëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Øàýèðäëÿð è÷ÿðèñèíäÿ [õ] ñÿñè îëàí ñþç ëÿð äÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðóðëàð. Äèëè áèëÿíëÿð êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòí òÿðòèá åäÿ áè ëÿð ëÿð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Õ] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóí äà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [õ] ñÿñè åéíè (fÿrqli) ùÿðôëÿ éàçûëûð. [Õ] ñàìèò ñÿñäèð.

Åâ òàïøûðûüû: È÷ÿðèñèíäÿ [õ] ñÿñè îëàí éåð àäëàðû òàïûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Õ] ÑßÑÈ Âß «Õ» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû 33-úö äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Òÿëÿôôöç öçÿðèíäÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. ÛÛ àääûì: «Õõ» ùÿðôèíèí éàçûëûøû èëÿ áàüëû ìö âàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èçëÿíèëèð.

Ùÿðôèí éàçûëûøû óøàãëàðà áÿëëè îëäóüóíäàí ÷ÿ òèí ëèê éàðàíìûð.ÛÛÛ àääûì. Áó äÿðñäÿ äàùà ÷îõ òÿëÿôôöç âÿ úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû, òÿêìèë-

ëÿøäèðèëìÿñè äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàíìàëûäûð. Äÿðñëèêäÿ áó áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà èìêàí âåðÿí ÷àëûøìàëàð êèôàéÿò ãÿäÿðäèð. Ìöÿëëèì èø íþâëÿðèíè áèð-áèðè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðÿðÿê ãàð-øûéà ãîéäóüó ìÿãñÿäèí ðåàëëàøìàñûíà ÷àëûøìàëûäûð. Dÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìàäàí áó ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ îëóíìàëûäûð. Äÿðñëèyin ìöõòÿëèô ÷àëûøìàëàðûíäà äèëèí ãðàììàòèê ãóðóëóøóíóí ïðàêòèê éîëëà ìÿíèìñÿäèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí ùàçûð íèòã ìîäåëëÿðè âåðèëèð. Úöìëÿ ãóðìàã áàúàðû-ãëàðûíûí èíêèøàôû öçðÿ èøëÿðäÿ áó èìêàíäàí äà èñòèôàäÿ óíóäóëìàìàëûäûð. Õöñóñèëÿ 10-úó ÷àëûø-ìà öçÿðèíäÿ èø øàýèðäëÿðèí äèëèí ãðàììàòèê ãóðóëóøóíó ìÿíèìñÿìÿéÿ áàøëàäûãëàðûíû íöìàéèø åòäèðìÿéÿ èìêàí âåðèð. Øÿõñÿ ýþðÿ óçëàøìàéà äöçýöí ÿìÿë åòìÿê äàíûøìà âÿ öíñèééÿòÿ ýèð-ìÿíè àñàíëàøäûðûð. Áó ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ èø, åéíè çàìàíäà, ãðóïëàøäûðìà, öìóìèëÿøäèðìÿ êèìè òÿôÿêêöð ÿìÿëèééàòëàðûíà ñòèìóë éàðàäûð. Ìöÿëëèì áó ÷àëûøìàäàí ùÿì äÿ óøàãëàðäà åñòåòèê çþâãöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû, òÿáèÿòÿ ùÿññàñ ìöíàñèáÿò àøûëàíìàñû ö÷öí èñòèôàäÿ åòìÿëèäèð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Åâ ãóøëàðûíà àèä úöìëÿëÿð ãóðóí. Õîðóç øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

35-úè âÿ 36-úû ÄßÐÑËßÐ. (§19)

ÌÞÂÇÓ: [Ã] ÑßÑÈ Âß «Ã» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.1.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; sadÿ cömlÿlÿri dözgön intona-siya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri (÷àëûøìà 2, 5, 8) qruplaødûrûr; hÿrflÿri, sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; «Ãã» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè, ùÿì÷èíèí verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli ìÿòí éàçûð (÷àëûøìà 5).

62

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 2.2.4, Ò-è. 2.2.2, Ù-á. 1.4.2

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø øÿêèëëÿðè – ãàðàíãóø, ãÿðÿíôèë, ãðàôèí àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øÿêèëëÿð àäëàíäûðûëûð.

— Óøàãëàð, ãàðàíãóø ñþçö ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([Ã] ñÿñè èëÿ) — Äåéÿ áèëÿðñèíèçìè, ãàðàíãóøóí ãàíàäëàðû ùàíñû ðÿíýäÿäèð? (Ãàðà)— Áÿñ ãàðà âÿ ãàíàä ñþçëÿðèíäÿ [ã] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? (ßââÿëèíäÿ)Ñîíðà ãÿðÿíôèë âÿ ãðàôèí ñþçëÿðèíè tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðìàã òÿêëèô îëóíóð. — Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè êè, ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿì äÿ tÿlim äèëèíäÿ [ã] ñÿñè âàð? (Áÿëè)— Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ã] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåéèí. (Ìöõòÿëèô ìèñàëëàð äåéèëèð) Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «Ãã» ùÿðôèíèí ÷àï øÿêëèíè âÿ ëþâùÿäÿ éàçàðàã ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè

ýþñ òÿðèð. — Óøàãëàð, tÿlim äèëèíäÿ [ã] ñÿñè áó úöðìö éàçûëûð? (Õåéð/Bÿli)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ã] íåúÿ ñÿñäèð? Bu sÿs Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ ýÿëÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ã] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì è÷ÿðèñèíäÿ [ã] ñÿñè îëàí ñþçëÿðëÿ òàíûø îëìàëàðû ö÷öí øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè mþvzunun ÿââÿëèíäÿêè ñþçëÿðÿ éþíÿëäèð. Óøàãëàð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ ùÿìèí ñþçëÿðè îõóéóðëàð. Ñÿñèí àéðûëûãäà òÿëÿôôöçö õöñóñè ÷ÿòèíëèê òþðÿòìÿäèéèíäÿí ìöÿëëèì ùåúà äàõèëèíäÿ [ã] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èøÿ êå÷èð. Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäàí ùåúàëàð ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ òÿëÿôôöç åäèëèð, ëàçûì ýÿëäèêäÿ äöçÿëèø åäèëèð.

ÛÛ àääûì: Ìöÿëëèì áó òàïøûðûüûí ÛÛ ùèññÿñè öçÿðèíäÿ èøè øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè èñ òèãàìÿòèíÿ éþíÿëäèð. Ùåúà - ñþçëÿðè ñå÷èá àéûðìàüû, ìÿíàëàðûíû tÿlim äèëèíäÿ äåìÿéè òÿêëèô åäèð. Øà ýèðäëÿð ôÿàëëûã ýþñòÿðèðëÿð, ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèëäèêäÿ ìöÿëëèì êþìÿêëèê ýþñòÿðèð. Áó èø äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ äàâàì åòäèðèëèð. ×àëûøìà öçÿðèíäÿ èø ãðóïëàðëà àïàðûëûð. Ãðóïëàðà øÿ êèë ëÿð ëÿ òàíûø îëìàã ö÷öí âàõò âåðèëèð. Áó øÿêèëëÿðè óøàãëàð ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ äÿ ýþðäöêëÿðèíäÿí ÷îõ âàõò òÿëÿá îëóíìóð. Ùàíñû ãðóï òåç áöòöí øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàüà ùàçûð îëäóãäà ðÿìçèíè ãàë äûðûð. Ñÿùâ îëäóãäà íþâáÿòè ãðóïà ñþç âåðèëèð. Äèýÿð ãðóïëàð èñÿ òÿêëèô îëóíàí ñþçÿ àèä ñþç áèð ëÿøìÿëÿðè äåéèð, éàõóä ñþçäÿêè ñÿñèí ñàéû âÿ éåðè áàðÿäÿ ñóàëëàðà úàâàá âåðèðëÿð. Íÿòèúÿëÿð ëþâ ùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ ãåéä îëóíóð. Áó ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ùÿì äÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà öçðÿ èø àïàðûëà áèëÿð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà ÿñàñûíäà òÿøêèë îëóíóð. Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøè äèëèí ãðàììàòèê íîðìàëàðûíûí ïðàêòèê éîëëà ìÿíèìñÿíèëìÿñèíÿ äÿ øÿðàèò éàðàäûð. Îäóð êè, äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà ìÿòíèíäÿí äÿ áó ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ îëóíà áèëÿð.

Û àääûì: Äàíûøìà áàúàðûüûíûí èíêèøàôû ëöüÿò âÿ òÿëÿôôöç öçðÿ èøëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Äÿðñ-ëèêäÿêè 10-úó ÷àëûøìà öçðÿ áàøëàíàí èø 5-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèë öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [ã] ñÿñè ìöõòÿëèô (eyni)ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð. [Ã] ñàìèò ñÿñäèð. Øagirdlÿr i÷ÿrisindÿ “Qq” hÿrfi olan hecalarû, (eyni) sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur, sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edirlÿr.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: [Ã] èëÿ áàøëàéàí âÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ã] ñÿñè îëàí 10 ñþç òà-ïûí. Îíëàðäàí ñþç áèðëÿøìÿëÿðè äöçÿëäèí. Ãàéûã øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

63

ÌÞÂÇÓ: [Ã] ÑßÑÈ Âß «Ã» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû âÿñàèòëÿ 35-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí [ã] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçö èëÿ áàüëû áàúà-ðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè öçÿðèíäÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Håúàëàðûí îõóñó òÿøêèë îëóíóð. Øàýèðä ëÿðèí [ã] ñÿñèíèí ùåúà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö îíëàðûí ëöüÿòèíèí éåíè ñþçëÿðëÿ çÿíýèíëÿøäèðèë-ìÿñè èøè èëÿ öçâè øÿêèëäÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Øàýèðäëÿð âåðèëìèø ùåúàëàð ÿñàñûíäà øÿêèëëÿðè àäëàíäûð-ìàãëà éàíàøû, è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåúàëàð îëàí áàøãà ñþçëÿð ñþéëÿìÿéÿ ùÿâÿñëÿíäèðèëìÿëèäèðëÿð. Áó áàðÿäÿ ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ìöÿëëèìëÿðÿ ëàçûìè òþâñèéÿëÿð âåðèëìèøäèð.

ÛÛ àääûì: Ñÿñèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø îíóí éàçûäàêû èôàäÿñè èëÿ ÿâÿç îëóíóð. Øàýèðäëÿðèí éàçû áàúàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ èçëÿíèëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ èìëà ìÿòíèíäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. ßëáÿòòÿ, óíóòìàã îëìàç êè, éàçû öçðÿ èø äèýÿð èøëÿðëÿ íþâáÿëÿøäèðèëÿðÿê àïàðûëìàëûäûð.

ÛÛÛ àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã öçðÿ áàúàðûãëàð ìöõòÿëèô òèïëè ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ èíêèøàô åòäèðèëèð. Âåðèëìèø ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðóëóð, úöìëÿëÿðèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè, øÿõñÿ âÿ êÿìèééÿòÿ ýþðÿ óçëàøìà öçðÿ ìöøàùèäÿëÿð òÿøêèë åäèëèð (äÿðñëèêäÿ ÷àëûøìà 8, 9). Øÿêèëlÿräÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòíëÿð ãóðìàüà ñÿé ýþñòÿðèëèð.

ÛÂ àääûì: Øàýèðäëÿðèí öìóìèëÿøäèðìÿ ãàáèëèééÿòèíèí èíêèøàôûíà èìêàí âåðèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr “Qq” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, i÷ÿrisindÿ “Zz” hÿrfi olan sþzlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur, oxuduqlarû mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir, verilmiø øÿkil ÿsasûnda bir ne÷ÿ cömlÿdÿn ibarÿt ki÷ik mÿtn yazûrlar.

Åâ òàïøûðûüû: Ðÿíý àäëàðû áèëäèðÿí ñþçëÿð þéðÿíèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

37-úè âÿ 38-úè ÄßÐÑËßÐ. (§20)

ÌÞÂÇÓ: [Ô] ÑßÑÈ Âß «Ô» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.2.; 2.2.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasi-ya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri (÷àëûøìà 2, 4) qruplaødûrûr; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; «Ôô» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli ìÿòí éàçûð (÷àëûøìà 5).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 3.2.1, Ò-è. 2.2.2, Ô-ò. 1.3.1.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí, Âåíí äèàãðàìû.

64

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó, êàðòî÷êàëàð, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øêàô, øÿðô, ôîòîàïàðàò øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðÿðÿê Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ àä-ëàí äûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, øêàô âÿ øÿðô ñþçëÿðè ùàíñû ñÿñëÿ áèòèð? ([Ô] ñÿñè èëÿ)— Áÿñ áó ñÿñè ôîòîàïàðàò ñþçöíäÿ äÿ åøèòäèíèçìè? (Áÿëè, áó ñþçäÿ ÿââÿëäÿäèð)— Óøàãëàð, ùÿìèí ÿøéàëàðû tÿlim äèëèíäÿ äÿ àäëàíäûðûí. (Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð)— Óøàãëàð, ùÿìèí ñþçëÿðäÿ äÿ [ô] ñÿñè èøëÿíèðìè? (Áÿëè/Xeyr)— Äåéÿ áèëÿðèêìè, áó ñÿñ tÿlim äèëèíäÿ äÿ âàð? (Áÿëè/Xeyr)Øêàô, øÿðô, ôîòîàïàðàò ñþçëÿðè éàçûëìûø ïëàêàò àñûëûð.Ìöÿëèì «Ôô» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðèíè ýþñòÿðèð. Ùÿðôèí øÿêëèíèí ìöõòÿëèôëèéè

óøàãëàðûí ìàðàüûíà ñÿáÿá îëóð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ô] íåúÿ ñÿñäèð, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿëÿðèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? [Ô] ñÿñè Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ãðóïëàð ôîðìàëàøäûðûëûð. Òÿêëèô åäèëèð êè, ãðóïëàð éàëíûç îüëàíëàðäàí âÿ éàëíûç ãûçëàðäàí ôîðìàëàøäûðûëñûí. Îüëàíëàðäàí èáàðÿò ãðóïëàðûí ùÿð áèðèíÿ è÷ÿðè-ñèíäÿ [ô] ñÿñè îëàí 3 ãûç àäû, ãûçëàðäàí èáàðÿò ãðóïëàðà 3 îüëàí àäû äåìÿê òàïøûðûüû âåðèëèð. Àäëàð òÿêðàð îëóíäóãäà ãðóï õàë èòèðèð. Îéóíóí íÿòèúÿëÿðè éåêóíëàøûð. Ñîíðà ãðóïëàðëà èø äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð. Ãðóï ëèäåðëÿðèíäÿí áèðèíèí èøàðÿ åòäèéè øÿêëè ñå÷èëÿí ãðóïóí ëèäåðè àäëàíäûðûð âÿ ñÿñèí ñþçäÿ éåðèíè, ñàéûíû ýþñòÿðèð. Îéóí éåêóíëàøûð, íÿòèúÿëÿð åëàí îëóíóð, ìöçàêèðÿ áàøëàíûð. [Ô] ñÿñèíèí ñþçäÿ éåðè öçðÿ èø ùåúà äàõèëèíäÿ ìþâãåéè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð.Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà èúðà îëóíóð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðû äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà öçðÿ èíêèøàô åòäèðèëèð. Îõó çàìàíû [ô] ñÿñèíèí ùåúà äàõèëèíäÿ äöçýöí òÿëÿôôöçö èçëÿíèëèð, ëàçûì ýÿëäèêäÿ ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðèëèð.

ÛÛÛ àääûì: «Ôô» ùÿðôè èëÿ áàüëû éàçû áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû íöìóíÿ öçðÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðû òÿðúöìÿ èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà ìÿòíè tÿlim äèëèíÿ òÿðúöìÿ îëóíóð.

 àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìà úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäû-ðûëìàñûíà èìêàí âåðèð. Äàíûøìà áàúàðûüû öçðÿ èøèí íþâáÿòè äÿðñäÿ äàâàì åòäèðèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ô] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà ýÿëèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [ô] ñÿñè ôÿðãëè (eyni) ùÿðôëÿðëÿ (hÿr iki dildÿki hÿrflÿr qarøû-qarøûya olmaqla) éàçûëûð. Øagirdlÿr oxuduqlarû sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir, mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir, mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edirlÿr.

Åâ òàïøûðûüû: Êè÷èê áèð äèàëîã ãóðóí. È÷ÿðèñèíäÿ [ô] ñÿñè èøëÿíÿí àäëàðäàí èñòèôàäÿ åäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ô] ÑßÑÈ Âß «Ô» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ áàüëû âÿñàèòäÿ 37-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

65

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì. [Ô] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö èëÿ áàüëû áàúàðûãëàðûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè öç ðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Ìöÿëëèì áó bacarûqlarûn mÿnimsÿnilmÿsini éàðûø ôîðìàñûíäà òÿøêèë åäÿ áèëÿð.

ÛÛ àääûì. Áó èñòèãàìÿòäÿ áàøãà áèð èø úöòëÿðëÿ àïàðûëûð. ×à ëûøìà ìÿòíèíäÿ îëàí ùåúàëàð êàðòî÷êàëàð øÿêëèíäÿ óøàãëàðà ïàéëàíûð. Îíëàð ùåúàëàðû èø âÿ ðÿã ëÿðèíäÿ åëÿ éàïûøäûðûðëàð êè, ñþçëÿð àëûíûð. Áó èø äÿ óøàãëàðà ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿí òàíûøäûð. Ûø âÿ ðÿãëÿðè òÿãäèì îëóíóð, ìöçàêèðÿ áàøëàíûð.

ÛÛÛ àääûì. Éàçû áàúàðûãëàðû èíêèøàô åòäèðèëèð. Û àääûì. Úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã öçðÿ èøëÿð äÿðñ ëèê äÿêè 4-úö ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ òÿøêèë

åäèëèð. Xÿáÿðëèê øÿêèë÷èëÿðèíèí àðòûðûëìàñû èëÿ úöì ëÿëÿðèí òàìàìëàíìàñû, 4-úö ÷àëûøìàäà èñÿ øÿêèëäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê úöìëÿëÿð, êè÷èê ðàáèòÿëè ìÿòí ãóðìàã öçðÿ èø àïàðûëûð.

 àääûì. Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èøè äÿðñëèêäÿêè äèàëîãóí îõóñó èëÿ äàâàì åòäèðèëèð.

Íÿòèúÿ: Øagirdlÿr “Ff” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr, verilmiø øÿkil ÿsasûnda bir ne÷ÿ cömlÿdÿn ibarÿt ki÷ik mÿtn yazûrlar.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Îüëàíëàð ãóø ãÿôÿñè äöçÿëäèð, ãûçëàð èñÿ ãðàôèí øÿêëè ÷ÿêèðëÿð, ùÿìèí ñþçëÿðÿ àèä úöìëÿëÿð ãóðóëóð.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

39-úó ÄßÐÑ. (§21)

ÌÞÂÇÓ: [Ñ] ÑßÑÈ Âß «Ñ» ÙßÐÔÈ

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 3.1.2.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; «Ññ» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 1.1.1, 2.2.4, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, êèì äåéÿð, Íîâðóç áàéðàìûíûí ðÿìçè íÿäèð? (Ñÿìÿíè)— Áÿñ ìèëëè ìóñèãè àëÿòëÿðèìèç ùàíñûëàðäûð? (Ñàç, òàð)— ßëëÿðèìèçè íÿ èëÿ éóéóðóã? (Ñó âÿ ñàáóíëà)— Óøàãëàð, ñÿìÿíè, ñàç, ñó, ñàáóí ñþçëÿðè ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàíûð? ([Ñ] ñÿñè èëÿ)— Tÿlim äèëèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ñ] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåéÿ áèëÿðñèíèçìè? Sþzlÿr sÿslÿndirilir— Äåéÿ áèëÿðèêìè, ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿm äÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ [ñ] ñÿñè âàð? (Áÿëè/Xeyir)Ìöÿëëèì «Ññ» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿñèíè ýþñòÿðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ñ] íåúÿ ñÿñäèð, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [ñ] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

66

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì. Ìöÿëëèì ÿââÿëúÿ mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðè ñÿñëÿíäèðèð, øàýèðäëÿð êèòàáà áàõûðëàð. Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìà öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Øàýèðäëÿð áó ÿøéàëàðëà ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ãàðøûëàøäûãëàðûíäàí îíëàðû àäëàíäûðìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìèðëÿð. Áóðàäà ÿñàñ äèããÿò ÷àëûøìàíûí èêèíúè ùèññÿñèíÿ éþíÿëäèëèð. Îðàäà äà ùåúàëàðûí áÿçèëÿðè ñþç îëäó-üóíäàí ëöüÿòèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ èìêàí éàðàíûð. Áó ÷àëûøìàëàðäàêû øÿêèëëÿð ÿñàñûíäà ùÿì äÿ ñå÷èá àéûðìà âÿ ãðóïëàøäûðìàãëà ñàäàëàìà öçðÿ èøëÿð àïàðûëà áèëÿð.

Ùåúàëàðûí îõóñó øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñûíà êå÷ìÿéÿ øÿðàèò éàðàäûð.ÛÛ àääûì. Îõó öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà ÿñàñûíäà àïàðûëûð.ÛÛÛ àääûì. Éàçû áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ìÿãñÿäèëÿ êå÷èëèð. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí éàçû

áàúàðûüûíûí ñÿâèééÿñèíè äÿðñëèêäÿêè èìëà éàçû âàñèòÿñèëÿ äÿ èçëÿéÿ áèëÿð.ÛÂ àääûì. Ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ úöìëÿ ãóðìàã, äàíûøìà áàúàðûüû äÿðñëèêäÿêè 5-úè, 7-úè,

10-úó ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ ôîðìàëàøäûðûëà áèëÿð. Ìöÿëëèì ñèíôèí ñÿâèééÿñèíè íÿçÿðÿ àëàðàã áó ÷àëûøìàëàðäàí ìÿãñÿäéþíëö øÿêèëäÿ èñòèôàäÿ åòìÿëèäèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ñ] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñîíóí-äà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿlim äèëëÿðèíäÿ îëàí [ñ] ñÿñè ôÿðãëè (eyni) ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Ñÿð÷ÿ âÿ àíàíàñ øÿêëè ÷ÿêèí. Ùÿìèí ñþçëÿðè áèðëÿøìÿ âÿ úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

40-úû âÿ 41-úè ÄßÐÑËßÐ. (§22)

ÌÞÂÇÓ: [Ø] ÑßÑÈ Âß «Ø» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Øø» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli ìÿòí éàçûð (÷àëûøìà 5).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, 3.2.1, 3.2.2, Ðèé. 1.1.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, Íîâðóç áàéðàìûíäà ÿí ÷îõ ùàíñû øèðíèééàòëàð áèøèðèëèð? (Øÿêÿðáóðà, øÿêÿð÷þðÿê,

ïàõëàâà, ãîüàë)— Øÿêÿðáóðà, øÿêÿð÷þðÿê ñþçëÿðè ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàíûð? ([Ø] ñÿñè èëÿ)

67

— Óøàãëàð, ìèëëè ìóñèãè àëÿòèìèç ñàçû ÷àëàí øÿõñëÿð íåúÿ àäëàíûð? (Àøûã)×ÿòèíëèê ÷ÿêèëäèêäÿ ìöÿëëèì ñîçö þçö äåéèð.Ìöÿëëèì òàïìàúà ñÿñëÿíäèðèð: «Áèçèì åâäÿ áèð êèøè âàð, õîð-õîð éàòûøû âàð». Óøàãëàð áó

òàï ìàúàíûí úàâàáûíû òàïìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿìÿëèäèðëÿð. Ìöÿëëèì ÿââÿëúÿäÿí äåéèð êè, áó úà-âàá äà äà [ø] ñÿñè âàð.

Úàâàá ñÿñëÿíèð: ïèøèê.— Àøûã âÿ ïèøèê ñþçëÿðèíäÿ [ø] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿäèð? (Îðòàäà)Áó ñþçëÿð tÿdris äèëèíäÿ ñÿñëÿíäèðèëèð. — Äåéÿ áèëÿðèêìè, tÿdris äèëèíäÿ äÿ [ø] ñÿñè âàð. (Òÿñäèã/İnkar edilir)Ìöÿëëèì «Øø» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðèíè ýþñòÿðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ø] íåúÿ ñÿñäèð, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ [ø] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì. Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí äèããÿòèíè mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèë-ìèø ñþçëÿðÿ úÿëá åäèð, øàýèðäëÿðèí òàíûø îëìàëàðû ö÷öí îíëàðû ùåúàëàðëà îõóéóð. Ñîíðà [ø] ñÿñèíèí ùåúà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èøÿ êå÷èëèð. Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìà èúðà îëóíóð. Ìöçàêèðÿ áàøëàíûð: ùåúàëàðäà [ø] ñÿñèíèí ÿââÿëäÿ âÿ ñîíäà èøëÿíäèéè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Áó èø ëöüÿò öçðÿ èøëÿ ÿëàãÿ éàðàòìàüà èìêàí âåðèð. Äèëè áèëÿíëÿðÿ òÿêëèô åäèëèð êè, ùåúàëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí áèëäèêëÿðè ñþçëÿðè ñå÷èá ñþéëÿñèíëÿð.

ÛÛ àääûì. Ñÿñèí ùåúà äàõèëèíäÿ éåðèíèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè îíóí ñþçäÿ éåðèíèí ìöÿééÿí-ëÿøäèðèëìÿñè èëÿ ÿâÿç îëóíóð. Äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð àäëàíäûðûëûð. Ùÿð ïàðòàäà îòóðàí øàýèðäëÿðäÿí áèðè øÿêèëëÿðè àäëàíäûðûð, äèýÿð øàýèðä ùÿìèí ñþçäÿ ñÿñèí ñàéûíû âÿ éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿéÿ ÷àëûøûð. Áó, ñÿñèí äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èëÿ éàíàøû, ëöüÿò öçðÿ èøÿ äÿ øÿðàèò éàðàòìûø îëóð.

ÛÛÛ àääûì. Îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 9-cu ÷àëûøìà äà îõó áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôûíà èìêàí âåðèð.

Û àääûì. Ñþç áèðëÿøìÿëÿðè, úöìëÿëÿð ãóðìàã, äàíûøìàã èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð ö÷öí äÿðñëèê-äÿêè 5-úè, 8-úè ÷àëûøìàëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè òþâñèéÿ îëóíóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ø] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [ø] ñÿñè ôÿðãëè ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: Êè÷èê äèàëîã ãóðóí. È÷ÿðèñèíäÿ [ø] ñÿñè îëàí àäëàðäàí èñòèôàäÿ åäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ø] ÑßÑÈ Âß «Ø» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Dÿrsin tÿøkili özrÿ ömumi mÿsÿlÿlÿrlÿ ÿëàãÿäàð 40-úû äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì. [Ø] ñÿñèíèí ùåúà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçöíöí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè öç ðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Áó ùÿì ñÿñèí ùåúà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö, ùÿì äÿ øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíìÿñè âÿ äÿãèãëÿøäèðèëìÿñèíÿ èìêàí âåðèð. Áó òàïøûðûã äà ãðóïëàðëà àïàðûëäûãäà ìàðàã äîüóðóð, þéðÿíìÿéÿ ìîòèâasiya éàðàäûð.

68

ÛÛ àääûì. Éàçû áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøinÿ áàøëàíûð, äèýÿð èø íþâëÿðè èëÿ ìÿãñÿäÿóéüóí øÿêèëäÿ íþâáÿëÿøäèðèëÿðÿê äàâàì åòäèðèëèð.

ÛÛÛ àääûì. Îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èøè èíòîíàñèéà âÿ ôàñèëÿ öçðÿ èøëÿ ìöâàçè øÿêèëäÿ àïàðûëìàëûäûð. Nÿãëè, íèäà âÿ ÿìð èíòîíàñèéàñû, ñóàë âÿ íÿãëè èíòîíàñèéà öçðÿ ïðàêòèê èøëÿð àïàðìàãëà ìöâàôèã áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà èìêàí âåðèð.

Û àääûì. Ñþç áèðëÿøìÿñè âÿ úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãàëàðû äÿðñëèêäÿêè 9-úó ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ èíêèøàô åòäèðèëèð.

Åâ òàïøûðûüû: Möÿllimin tÿqdim etdiyi ñþçëÿðè èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

42-úè âÿ 43-úö ÄßÐÑËßÐ. (§23)

ÌÞÂÇÓ: [Ö] ÑßÑÈ Âß «Ö» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; din-lÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Öö» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli ìÿòí éàçûð (÷àëûøìà 7).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, Õ-ä. 1.1.1, 2.2.4, Ù-á. 1.4.2, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, äèñêóññèéà.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ëþâùÿäÿ àñûëìûø ïëàêàòäà áèð òàïìàúà éàçûëìûøäûð. Ïëàêàòäà «ö» ùÿðôèíèí éå-ðèíÿ ãûðìûçû äàèðÿ ãîéóëìûøäóð:

ßçèëìÿç, öçöëìÿç,Ñöôðÿéÿ döçöëìÿç. (Äàø)

Ìöÿëëèì ïëàêàòû ýþñòÿðÿðÿê ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, áó, áèð òàïìàúàäûð. Ñèç áó òàïìàúàäàêû áèð ùÿðôäÿí áàøãà, áöòöí ùÿðôëÿðè òà-

íûéûðñûíûç. ßýÿð î ùÿðôè òàïñàíûç, äåìÿëè, áó òàïìàúàíû îõóéà áèëÿðñèíèç. Êèì äåéÿð, áóðàõûë-ìûø ùÿðôèí éåðèíÿ íèéÿ ãûðìûçû äàèðÿëÿð ãîéóëóá? (Ñàèò ñÿñèí èøàðÿñè îëìàëûäûð)

Ñîíðà ìöÿëëèì òàïìàúàíû ñÿñëÿíäèðèð. Úàâàáûíû ñþéëÿéèð.— Óøàãëàð, áó òàïìàúàäà áóðàõûëàí èøàðÿ, ñèçúÿ, ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñèäèð?( [Ö] ñÿñèíèí)— Äåìÿëè, [ö] ñÿñèíèí èøàðÿñèíè éåðèíÿ ãîéñàã, ñèç áó òàïìàúàíû þçöíöç îõóéà áèëÿúÿêñèíèç.

Ìöÿëëèì êÿñìÿ ÿëèôáàäà «Öö» ùÿðôèíèí ÷àï øÿêëè âÿ ëþâùÿäÿ éàçàðàã ÿëéàçìà íöìóíÿñè èëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð. Ñîíðà òàïìàúàíûí òàì âàðèàíòû îëàí ïëàêàò íöìàéèø åòäèðèëèð, øàýèðäëÿð îõóìàüà úÿùä ýþñòÿðèðëÿð.

69

— Óøàãëàð, tÿdris äèûëèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ö] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåéÿ áèëÿðñèíèçìè? (Óøàãëàð ÷ÿòèí-ëèê ãàðøûñûíäà ãàëûðëàð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ö] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ âÿ îíó èøàðÿ åäÿí ùÿðô âàðìû?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: [Ö] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëè ö÷öí ñïåñèôèê ñÿñëÿðäÿí îëäóüóí-äàí îíóí òÿëÿôôöçö öçðÿ áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû õöñóñè äèããÿò òÿëÿá åäèð. Ìöÿëëèì áó ÷ÿ òèíëèéè íÿçÿðÿ àëàðàã ÿââÿëúÿ óøàãëàðûí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàðìàã ìÿãñÿäè èëÿ äÿðñ-ëèêäÿ 2-úè ÷àëûøìàäà âåðèëìèø øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Áó øÿêèëëÿðëÿ óøàãëàð ÿââÿë êè äÿðñëÿðäÿ äÿ ãàðøûëàøäûãëàðûíäàí îíëàðû àäëàíäûðà áèëèðëÿð. ×ÿòèíëèê îëäóãäà äèëè áèëÿíëÿðèí èì-êàíëàðûíäàí èñòèôàäÿ ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðèð. Ìöÿëëèì [ö] ñÿñèíèí òåç-òåç ñÿñëÿíìÿñè ö÷öí òàïøû ðûüûí 2-úè ùèññÿñè öçÿðèíäÿ èø àïàðûð. [Ö] ñÿñèíèí ñþçäÿ éåðè èëÿ ÿëàãÿäàð ôèêèðëÿð öìóìèëÿøäèðèëèð.

ÛÛ àääûì. [Ö] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçö èëÿ ÿëàãÿäàð ÷ÿòèíëèéè íÿçÿðÿ àëàðàã ìöÿëëèì äÿðñ-ëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàíûí èúðàñû çàìàíû øàýèðäëÿðÿ ìåòîäèê êþìÿê ýþñòÿðìÿëèäèð. Ñÿñèí äöçýöí ìÿõðÿúäÿ òÿëÿôôöçöíÿ ñÿéëÿð àðòûðûëìàëûäûð. Éàõøû îëàð êè, óøàãëàðûí þçëÿðè äÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ö] ñÿñè îëàí, éàõóä [ö] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí ñþçëÿð òàïûá äåñèíëÿð.

ÛÛÛ àääûì. Äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà «Öö» ùÿðôè èëÿ áàüëû èëêèí îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàø-äûðûëìàñûíà, áóíóíëà áÿðàáÿð, éåíè þéðÿíèëìèø ñÿñèí äöçýöí òÿëÿôôöçöíÿ èìêàí âåðèð.

Û àääûì. Øàýèðäëÿðèí úÿìëèê àíëàéûøû èëÿ áàüëû ïðàêòèê áèëèêëÿðèíèí äÿðèíëÿøäèðèëìÿñè èøè äÿðñëèêäÿêè 8-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëìÿëèäèð. Áó ÷àëûøìà, åéíè çàìàíäà, [ö] ñÿñèíèí òÿê-ðàð ëàíìàñûíà âÿ ëöüÿòèí ôÿàëëàøìàñûíà äà êþìÿê åäèð.

 àääûì. È÷ÿðèñèíäÿ [ö] ñÿñè îëàí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ äàíûøìàã áàúàðûüûíûí ôîðìà-ëàøäûðûëìàñû ìÿãñÿäè èëÿ äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìàäàí èñòèôàäÿ îëóíìàñû òþâñèéÿ îëóíóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ö] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà ýÿëèð. [Ö] ñÿñè «Öö» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. [Ö] ñàèò ñÿñäèð.

Åâ òàïøûðûüû: È÷ÿðèñèíäÿ [ö] ñÿñè èøëÿíÿí 10 ñþç òàïûí, îíëàðäàí áèð íå÷ÿñèíè úöìëÿäÿ èøëÿäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ö] ÑßÑÈ Âß «Ö» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû 42-úè äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì. [Ö] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøè äà-âàì åòäèðèëèð. Bu prosesi ãðóïëàðëà àïàðìàã ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðèð, øàýèðäëÿðè àõòàðûúûëûüà ùÿâÿñ-ëÿíäèðèð, ÿìÿêäàøëûüà àëûøäûðûð.

ÛÛ àääûì. Éàçû áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ÿñàñûíäà ùÿ éàòà êå÷èðèëèð. Áó ùÿðôèí èøàðÿñè ðóñ äèëèíäÿêè îõøàð èøàðÿ èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëÿðÿê ìÿíèìñÿäèëèð.

ÛÛÛ àääûì. Áó äÿðñäÿ äàùà ÷îõ äèããÿò òÿëÿôôöç âÿ îõó áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôûíà éþíÿëäèëèð. Áó èñòèãàìÿòëÿð úöìëÿ ãóðìàã öçðÿ èøëÿðëÿ ÿëàãÿëè ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Áó ìÿãñÿäèí ðåàëëàøìàñû ö÷öí äÿðñëèêäÿ ðÿíýàðÿíý ÷àëûøìàëàð âåðèëìèøäèð. Øàýèðäëÿð àðòûã [ñ] ñÿñèíè êå÷äèêëÿðè ö÷öí áöòöí øÿõñëÿð öçðÿ øÿõñ øÿêèë÷èëÿðè èëÿ ïðàêòèê øÿêèëäÿ òàíûø îëìàã èìêàíû ÿëäÿ åäèðëÿð. Äÿðñëèê-äÿêè 5 âÿ 9-úó ÷àëûøìàëàðda úöìëÿ ãóðìàãëà áàüëû ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòëÿðèí (ñþç ñûðàñû, õÿ áÿðëèê âÿ øÿõñ øÿêèë÷èëÿðèíè àðòûðìàãëà úöìëÿëÿðè òàìàìëàìàã, ñþçëÿðè èøëÿòìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóð ìàã) òÿò-áèãèíÿ øÿðàèò éàðàäûð. Ìöÿëëèì ñèíôèí ñÿâèééÿñèíäÿí àñûëû îëàðàã ìöâàôèã èø íþâöíö ñå ÷ÿ áèëÿð.

70

Û àääûì. Øàýèðäëÿðäÿ ãðóïëàøäûðìà, ñå÷èá àéûðìà êèìè òÿôÿêêöð ÿìÿëèééàòëàðûíà âÿ ìÿí-òèãè òÿôÿêêöðöí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà ñòèìóë éàðàäûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir, mÿtnin mÿzmununa aid bir ne÷ÿ sual tÿrtib edir, sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur, “Öö” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûrlar.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Öòö øÿêëè ÷ÿêèí. Öòö èëÿ äàâðàíìàüû þéðÿíèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

44-úö âÿ 45-úè ÄßÐÑËßÐ. (§24)

ÌÞÂÇÓ: [Ú] ÑßÑÈ Âß «Ú» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Úú» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.4.1, Õ-ä. 1.1.1, 2.2.4, Ù-á. 1.4.2, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, ãðóïëàðëà, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí-éàðûø.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìàãíèòàôîíäà «Úöúÿëÿðèì» ìàùíûñû ñÿñëÿíäèðèëèð. Ìö ÿë ëèì ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Ìàùíûäà ùàíñû ñþç òÿêðàð îëóíóð? (Úöúÿëÿðèì)— Áó ñþç ùàíñû ñÿñëÿ áàøëàéûð? ([Ú] ñÿñè èëÿ)— Óøàãëàð, Àçÿðáàéúàí ñþçöíäÿ áó ñÿñè åøèäèðñèíèçìè? (Áÿëè)— Áó ñÿñ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèëèð? (Îðòàäà)— Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ âàðìû, è÷ÿðèñèíäÿ [ú] ñÿñè îëàí íöìóíÿëÿð ñþéëÿéÿ áèëÿðñèíèçìè?

(Ñàêèòëèê éàðàíûð)Àçÿðáàéúàí ñþçöíö éàçà áèëèðñèíèçìè, àõû [ú] ñÿñèíäÿí áàøãà áó ñþçäÿêè áöòöí ñÿñëÿðèí

èøàðÿëÿðèíè áèëèðñèíèç?Ìöÿëëèì [ú] ñÿñèíèí èøàðÿñèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðèíè òÿãäèì åäèð.— Óøàãëàð, ñèç áó ùÿðôè òàíûéûðñûíûç? Äåéèí ýþðÿê, tÿlim äèëèíäÿ áó ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñèäèð?

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ú] íåúÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíÿ áèëèð? Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ âÿ îíó èøàðÿ åäÿí ùÿðô âàðìû?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: [Ú] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëè ö÷öí ñïåñèôèê ñÿñ îëäóüóíäàí îíóí äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí ìÿíèìñÿäèëìÿñè ìöÿééÿí ÷ÿòèíëèê òþðÿäèð. Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ îëìàäû-üûíäàí [ú] ñÿñèíèí äöçýöí ìÿõðÿúäÿ òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû õöñóñè äèããÿò âÿ ýÿðýèí

71

èø òÿëÿá åäèð. Ìöÿëëèìëÿð áóíó íÿçÿðÿ àëàðàã òÿëÿôôöç öçðÿ èøëÿðÿ äàùà ÷îõ éåð àéûðìàëûäûðëàð. Bÿzi dillÿrdÿ [dj] êèìè ãîâóøóã ñÿñëÿíÿí [ú] ñÿñèíèí àéðûëûãäà àéäûí àðòèêóëéàñèéàñûíà ñÿé ýþñ òÿ-ðèë ìÿëèäèð. [Dj] òÿëÿôôöçöíöí ùÿìèøÿ [ú] ñÿñèíèí àéäûí ìÿõðÿúäÿ òÿëÿôôöçöíÿ ìàíåÿ éàðàäàúàüû-íû íÿçÿðäÿí ãà÷ûðìàìàëû, [dj] òÿëÿôôöçö èëÿ ìöãàéèñÿéÿ ýåíèø éåð àéðûëìàìàëûäûð. Èøÿ ïàðàãðà-ôûí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðëÿ òàíûøëûã èëÿ áàøëàíûð. Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðûí òÿ ëÿôôöçö äèããÿòëÿ èçëÿíèëèð. Ìöÿëëèì ÷àëûøìàíûí ÛÛ ùèññÿñè öçðÿ èøÿ ìàðàã îéàäûð. Äèëè áèëÿíëÿð ôÿ àëëûã ýþñòÿðèðëÿð. Áó èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ìöÿëëèì 2-úè ÷àëûøìà öçðÿ èøÿ êå÷ÿ áèëÿð. ßøéàëà ðû àäëàíäûðìàãëà [ú] ñÿñèíèí ñþçöí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðèíäÿ òÿëÿôôöçö öçðÿ ïðàêòèê èø úöò-ëÿð ëÿ äÿ àïàðûëà áèëÿð. Úöòëÿðäÿí áèðè ÿøéàëàðû àäëàíäûðûð, äèýÿðè ùÿìèí ñÿñèí ñàéûíû âÿ éåðèíè ìö ÿééÿíëÿøäèðèð. Ñîíäà ìöçàêèðÿ àïàðûëûð.

Øàýèðäëÿðèí [ú] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö èëÿ áàüëû áàúàðûãëàðûíû èíêèøàô åòäèðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ ãðóï-ëàðà [ú] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí âÿ éà è÷ÿðèñèíäÿ [ú] ñÿñè îëàí àäëàð âåðèëèð, îíëàð áåëÿ àäëàð òàïûá ñþé-ëÿ ìÿ éÿ ñþâã åäèëèð.

ÛÛ àääûì: Îõó öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà ÿñàñûíäà àïàðûëûð. Ìÿòíèí òÿðúöìÿñè çàìàíû [ú] ñÿñèíèí düzgün òÿëÿôôöçö üzrə iş àïàðûëûð, müvafiq tövsiyələr verilir.

ÛÛÛ àääûì: È÷ÿðèñèíäÿ [ú] ñÿñè îëàí ñþçëÿðè èøëÿòìÿêëÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ úöìëÿ ãóðìàãëà áàüëû èøëÿð äÿðñëèêäÿêè 6-úû ÷àëûøìà öçðÿ àïàðûëìàëûäûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ú] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. [C] sÿsi samit sÿsdir. [Ú] ñÿñè «Úú» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð.

Åâ òàïøûðûüû: «Úöúÿëÿðèì» ìàùíûñûíû îõóìàüû îéðÿíèí. Úöúÿ øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ú] ÑßÑÈ Âß «Ú» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû 44-úö äÿðñÿ áàõìàã ìÿñëÿùÿò áèëèíèð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Ú] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Áó èø îéóí-éàðûø ôîðìàñûíäà òÿøêèë åäèëÿ áèëÿð.

ÛÛ àääûì: [Ú] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø «Úú» ùÿðôèíèí éàçûëûøû èëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Éàçû áàúàðûüû íöìóíÿëÿð öçðÿ ôîðìàëàøäûðûëûð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó âÿ òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ àïàðûëìàëûäûð. Äèàëîãóí îõóñó çàìàíû Àéòàú, Úÿôÿð âÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ú] ñÿñè îëàí äèýÿð ñþçëÿðäÿ [ú] ñÿñèíèí äöçýöí ìÿõðÿúäÿ òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éåòèðèëìÿëèäèð.

Û àääûì: Ëöüÿòèí äÿãèãëÿøäèðèëìÿñè úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûüû öçðÿ èøëÿðëÿ ìöâàçè äàâàì åò-äèðèëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 9-úó ÷àëûøìànûí èúðàñû íÿçÿðäÿ òóòó ëóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir, mÿtnin mÿzmununa aid bir ne÷ÿ sual tÿrtib edir, sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur, “Cc” hÿrfini vÿ sþzlÿri, hÿm÷inin verilmiø cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûrlar.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: È÷ÿðèñèíäÿ [Ú] ñÿñè îëàí àäëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ òàíûøëûã ìþâçóñóíäà êè÷èê äèàëîã ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

72

46-úû âÿ 47-úè ÄßÐÑËßÐ. (§25)

ÌÞÂÇÓ: [×] ÑßÑÈ Âß «×» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 6) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿlim dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «×÷» hÿrfini âÿ ñþçëÿðè dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtn yazûr (÷alûøma 6).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, Õ-ä. 2.1.1, Ô- ò. 1.3.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: — Óøàãëàð, ùÿð ýöí ìÿêòÿáÿ ýÿëÿðêÿí êèòàá-äÿô òÿð ëÿ ðè íèçè íÿéÿ éû üûð ñû íûç? (×àí òàéà)

— Éàüûøëû ùàâàäà øÿùÿðäÿ ýÿçÿðêÿí íÿäÿí èñòèôàäÿ åäèðèê?(×ÿòèðäÿí)Óøàãëàð, áó ñþçëÿðäÿ èëê åøèòäèéèíèç ñÿñ ùàíñûäûð? ([×] ñÿñè åøèäèëèð)Ùÿìèí ÿøéàëàðû tÿlim äèëèíäÿ àäëàíäûðûí. Mövafiq sþzlÿr sÿslÿndirilir— Áó ñþçëÿðäÿ [÷] ñÿñè èøëÿíèðìè? (Õåéð/Bÿli)— [×] ñÿñè tÿdris äèëèíäÿ âàðìû? (Áÿëè. Misallar sþylÿnilir)Ìöÿëëèì áèð íå÷ÿ ÷è÷ÿê (ëàëÿ, áÿíþâøÿ, íÿðýèç, çàíáàã) øÿêëè ýþñòÿðèá îíëàðû áèð ñþçëÿ àäëàí-

äûðìàüû òÿêëèô åäèð. «×è÷ÿê» ñþçö ñÿñëÿíäèðèëèð. Ìöÿëëèì áó ñþçäÿ [÷] ñÿñèíèí éåðè öçÿðèíäÿ ìöñà-ùèáÿíè äàâàì åòäèðèð. Ñîíðà [×÷] hÿrfinin ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðè èëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð.

— Óøàãëàð, tÿdris äèëèíäÿêè [÷] ñÿñè áó ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð? (Øàýèðäëÿðäÿ ÷àøãûíëûã éàðàíûð)

Òÿäãèãàò ñóàëû: [×] íåúÿ ñÿñäèð, Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [÷] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì mþvzunun ÿââÿëèíäÿêè ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿðè òà-íûø åäèð. Áó ñþçëÿðäÿêè [÷] ñÿñèíÿ äèããÿòè úÿëá åäèð. [×] ñÿñè tÿdris äèëèíäÿ îëäóüóíäàí îíóí òÿëÿôôöçö úèääè ÷ÿòèíëèê òþðÿòìèð. Îäóð êè, ìöÿëëèì ñÿñèí ùåúà äàõèëèíäÿêè òÿëÿôôöçöíÿ äàùà ÷îõ éåð àéûðûð. ×öíêè áó ñÿñ ñïåñèôèê ñÿñëÿðëÿ éàíàøû ýÿëäèêäÿ îíóí òÿëÿôôöçöíäÿ ýÿðýèíëèê éàðàíûð. Äÿðñëèêäÿêè 3-úö ÷àëûøìàäàêû ùåúàëàðûí îõóíàðàã òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø ýåäèð. Ñÿñèí ùåúàäà éåðè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Óøàãëàðûí äèããÿòè ôÿðãëè ðÿíýäÿ âåðèëìèø ùåúàëàðà éþíÿëäèëèð.

ÛÛ àääûì: Ñÿñèí ñþçäÿ éåðè öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàðìàã âÿ ëöüÿòèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàéà ìöðàúèÿò îëóíóð. Øàýèðäëÿðÿ ùÿìèí ñþçëÿðè àäëàíäûðìàã ö÷öí ãûñà âàõò âåðèëèð, ÷öíêè îíëàð áó øÿêèëëÿðëÿ ÿââÿëêè äÿðñëÿðäÿ äÿ ãàðøûëàøìûøëàð. ×àëûøìà öçÿðèíäÿ èø 3 áþéöê ãðóïëà àïàðûëûð. Ùÿð ãðóï áèð úÿðýÿäÿ ÿéëÿøäèðèëèð. Ùÿð ãðóïäàí áèð íÿôÿð àðäûúûëëûãëà ÿøéàëàðû àä-ëàíäûðûð, äèýÿð ãðóïóí öçâö ñþçäÿ [÷] ñÿñèíèí ñàéûíû, äèýÿðè îíóí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèð. Íþâáÿ-òè ñþçäÿ ðîëëàð äÿéèøèð. Èø áó ãàéäà èëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Íÿòèúÿëÿð ëþâùÿäÿêè úÿäâÿëäÿ ÿêñ îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó áàúàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èøè äÿðñëèêäÿêè 7-úè ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ àïàðû ëûð.Û àääûì: Úöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàúàðûüû öçðÿ èøëÿð äÿðñëèêäÿêè 6, 9, 10-cu ÷àëûøìà-

ëàð ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëÿ áèëÿð. Ñóàëëàðà úàâàá âåðìÿêëÿ úöìëÿëÿð ãóðìàã âÿ øÿêèëäÿ ýþðäöêëÿðè-

73

íèí òÿñâèðè áó áàúàðûüûí ôîðìàëàøìàñûíà øÿðàèò éàðàäûð. Ñîíðà øàýèðäëÿð àòàëàð ñþçö âÿ åòèêåò-ëÿðëÿ òàíûø åäèëèð, îíëàðäàí èñòèôàäÿ òþâñèéÿ îëóíóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [×] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñîíóí-äà èøëÿíèð. Àçÿðáàéúàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [÷] ñÿñè ôÿðãëè ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Ñóàëëàð âåðìÿêëÿ äîñòëàðûíûçûí, òàíûøëàðûíûçûí àòà, àíà, íÿíÿ, áàáà, áàúû âÿ ãàðäàøëàðûíûí àäëàðûíû þéðÿíèí. ×ÿêìÿ øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [×] ÑßÑÈ Âß «×» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû 46-úû äÿðñÿ áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [×] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø ÿñàñûíäà äàâàì åòäèðèëèð. ÛÛ àääûì: “×÷» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçÿðèíäÿ èø «Úú» ùÿðôè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëÿðÿê íöìóíÿëÿð

ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëèð. ÛÛÛ àääûì: Ëöüÿòèí äÿãèãëÿøäèðèëìÿñè âÿ ôÿàëëàøäûðûëìàñû ùÿéàòà êå÷ûðèëèð. Áó èø äàíûøìàã

ìÿçìóí õÿòòè öçðÿ èøëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Úöìëÿ ãóð ìàã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôûíà êå÷èëèð. Û àääûì: Våðèëìèø ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åò ìÿê ëÿ úöìëÿ ãóðìàã, õÿáÿðëèê âÿ øÿõñ øÿêèë÷èëÿðèíè

àðòûðìàãëà úöìëÿëÿðè òàìàìëàìàã, éåíè ìÿ íèìñÿíèëìèø ñþçëÿðèí ñþç áðëÿøìÿëÿðè âÿ úöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èñëÿäèëìÿñèíÿ èìêàí âåðìÿêëÿ ìöâàôèã áà úàðûüû èíêèøàô åòäèðèð.

 àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû òåõíèêàñûíà, éàçû áàúàðûãëàðûíà éèéÿëÿíìÿ ñÿâèééÿñè èìëà âàñè-òÿñè èëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Áó èø, åéíè çàìàíäà, øàýèðäëÿðèí Àçÿðáàéúàíäà îëàí øÿùÿð, ðàéîí, ÷àé, äàü, áóëàã àäëàðû èëÿ òàíûøëûüûíà èñòèãàìÿòëÿíèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Øagirdlÿr mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir, mÿtnin mÿzmununa aid bir ne÷ÿ sual tÿrtib edir, 6-cû ÷alûømadakû øÿkildÿ gþrdöklÿrini tÿsvir edir vÿ hÿmin øÿkil ÿsasûnda bir ne÷ÿ cömlÿdÿn ibarÿt ki÷ik mÿtn yazûrlar.

Åâ òàïøûðûüû: 7-úè ÷àëûøìàäàêû àäëàðû ãðóïëàøäûðûí, âàëèäåéíëÿðèíèçèí êþìÿéèíäÿí èñòèôàäÿ åäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

48-úè âÿ 49-úó ÄßÐÑËßÐ. (§26)

ÌÞÂÇÓ: [Å] ÑßÑÈ Âß «Å» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.2.Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; øÿkildÿ

gþrdöyö ÿøyalarûn (÷alûøma 2) adlarûnû dözgön tÿlÿfföz edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri

74

dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 8) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3,1.2.4 ,1.4.1, Õ-ä. 2.1.1, 2.2.4, Ù-á. 2.1.1.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, úöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, äèñêóññèéà.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì àëìà, àðìóä, íàð, ùåéâà øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðÿ ðÿê îíëàðû áèð ñþçëÿ àäëàí-äûðìàüû òÿêëèô åäèð. «Ìåéâÿ» ñþçö äåéèëèð. Ñîíðà èíÿê, êå÷è, ãîéóí øÿ êèë ëÿðè ýþñòÿðèëèð âÿ áóíëàðû áèð ñþçëÿ àäëàíäûðìàã òÿêëèô åäèëèð. Úàâàá àëûíäûãäà íþâáÿòè ñóàë âå ðèëèð:

– Áóíëàð íåúÿ ùåéâàíëàðäûð? (Åâ ùåéâàíëàðû)Ìåéâÿ, ùåéâàí, åâ ñþçëÿðèíäÿêè [å] ñÿñè èëÿ tÿdris äèëèíäÿ ñÿñëÿíäèðèëÿí telefon, televizor,

velosiped vÿ ya i÷ÿrisindÿ [e] sÿsi olan digÿr sþzlÿrdÿ åøèäèëÿí [å] ñÿñè àðàñûíäà ÿëàãÿ éàðàäûëûð. Ìöÿëëèì [Eå] hÿrfinin ÷àï âÿ ÿëéàçìà èøàðÿñèíè ýþñòÿðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Å] íåcÿ ñÿñäèð, Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí äàùà ÷îõ ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿ-íèð? Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [å] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì mþvzunun ÿââÿëèíäÿêè ñþçëÿðè [å] ñÿñèíè õöñóñè âóð-üó ëàéàðàã òÿãäèì åäèð. Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàã öçðÿ èø cöòëÿðëÿ àïàðûëûð. Èø áàøà ÷àòäûãäà ìöçàêèðÿ áàøëàíûð. [Å] ñÿñèíèí ñþçäÿ éåðè áàðÿäÿ öìóìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

ÛÛ àääûì: [Å] ñÿñèíèí ùåcàäà òÿëÿôôöçö öçðÿ èø òÿøêèë åäèëèð. Áó ñÿñèí äöçýöí ìÿõðÿcäÿ òÿëÿôôöçöíÿ õöñóñè äèããÿò éåòèðèëèð, îíóí yanlûø òÿëÿôôöçöíöí ãàðøûñû àëûíûð, ëàçûìè äöçÿëèøëÿð åäèëèð. Áó èø øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè öçðÿ èøëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Ùåcàëàðäàí ñþç îëàíëàð ñå÷èëèá ìÿíàñû èçàù îëóíóð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø àïàðûëûð. Ìÿòíäÿêè Åëøÿí, Åëõàí âÿ Éåýàíÿ ñþçëÿðèíèí òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éåòèðìÿê òþâñèéÿ îëóíóð.

Û àääûì: È÷ÿðèñèíäÿ [å] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ cöìëÿëÿð ãóðìàã âÿ äàíûøìàã öçðÿ èøëÿð äÿðñëèêäÿêè 7 âÿ 8-cè ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ òÿøêèë åäèëèð, íþâáÿòè äÿðñäÿ äàâàì åòäèðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Å] ñÿñè Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [å] ñÿñè åéíè (fÿrqli) èøàðÿ èëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Òåëåôîíëà äàíûøìàüà àèä êè÷èê äèàëîã ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Å] ÑßÑÈ Âß «Å» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Ìÿãñÿä, ñòàíäàðò, òÿlim nÿticÿlÿri, èíòåãðàñèéà, äÿðèí òèïè, ôîðìàñû, öñóëó, ðåñóðñëàðëà áàüëû 48-cè äÿðñÿ áàõ ìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

75

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Å] ñÿñèíèí àéäûí ìÿõðÿcäÿ äöçýöí òÿëÿôôöçö öçðÿ áàcàðûãëàðûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñèíÿ áàøëàíûð. Våðèëìèø ùåcàëàðäàí ñþçëÿð äöçÿëòìÿê áàcàðûüûíûí ôîðìàëàøìà-ñûíà èìêàí âåðìÿêëÿ éàíàøû, ùÿì äÿ øàýèðä àõòàðûcûëûüûíà ñòèìóë éàðàäûð. Äÿðñëèêäÿêè øÿêèëëÿð öçðÿ èø áàøà ÷àòäûãäà, ãðóïëàð öçðÿ òàïøûðûã äàâàì åòäèðèëèð. Ãðóïëàðà è÷ÿðèñèíäÿ ùÿìèí ùåcàëàð îëàí ÿëàâÿ ñþçëÿð òàïìàã ö÷öí âàõò âåðèëèð. Ôÿàëëûã âÿ èøýöçàð ñÿñ-êöé éàðàíûð. Ùÿð ãðóï þç âàðèàíòûíû òÿãäèì åäèð. Íÿòècÿëÿð ìöçàêèðÿ îëóíóð.

ÛÛ àääûì: Éàçû áàcàðûãëàðû öçðÿ èø cèääè ÷ÿòèíëèê òþðÿòìèð, ÷öíêè áó ùÿðôèí êàëëèãðàôèéàñû óøàãëàðà ìÿëóìäóð. Nöìóíÿëÿð ìöâàôèã áàcàðûüûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà êþìÿê åäèð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó öçðÿ èø äàâàì åòäèðèëèð, äÿðñëèêäÿêè ìÿòíèí éåíèäÿí îõóñó èëÿ òÿêìèëëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

Û àääûì: Áó äÿðñäÿ cöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã öçðÿ èøëÿðÿ äàùà ÷îõ éåð àéðûëûð. Äÿðñëèêäÿêè 9-có, 10-có ÷àëûøìàëàðûí ècðàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí áàcàðûãëàðûí èíêèøàôûíà èìêàí âåðèð.

Äÿðñëèêäÿ âåðèëìèø íèòã åòèêåòèíäÿí èñòèôàäÿ öçðÿ äÿ èø àïàðûëìàñû óíóäóëìàìàëûäûð.

Åâ òàïøûðûüû: Ñóàëëàðà càâàá ùàçûðëàéûí: Éîëó êå÷ÿðêÿí íÿëÿðÿ äèããÿò éåòèðìÿê ëàçûìäûð? Éîëó íÿ âàõò êå÷ìÿê îëàð?

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

50-úè âÿ 51-úè ÄßÐÑËßÐ. (§27)

ÌÞÂÇÓ: [Â] ÑßÑÈ Âß «Â» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.3.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 8) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli di-aloq qurur; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Ââ» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtn yazûr (÷alûøma 5).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Ðèé. 1.1.1, Ò-è.2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Ðîëëó îéóí, áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ øÿêëè ýþñòÿðèëèð. Ôîíåìàòèê òÿùëèë àïàðûëûð. Ñîíðà ìö ÿëëèì êå÷ÿí äÿðñäÿêè ìåéâÿ (àëìà, íàð, öçöì, ùåéâà, ýàâàëû) øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðèð âÿ àäëàíäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Øÿêèëëÿð àäëàíäûðûëûð. Ìöÿëëèì ùÿìèí ñþçëÿð éàçûëìûø ïëàêàòû àñûð. Ïëàêàòäà ùåéâà âÿ ýàâàëû ñþçëÿðèíäÿ «â» ùÿðôèíèí éåðèíÿ ýþé äàèðÿ ãîéóëóá. Ìöÿëëèì áó ñþçëÿðäÿí ùàíñûíûí îõóíìàñûíäà óøàãëàðûí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêëÿðèíè ñîðóøóð âÿ ñÿáÿáèíè èçàù åòìÿëÿðèíè òÿêëèô åäèð. Óøàãëàð äàèðÿëÿðèí êå÷ìÿ-äèêëÿðè ùÿðôèí éåðèíÿ ãîéóëäóüóíó áèëäèðèðëÿð.

Tÿdris äèëè èëÿ ÿëàãÿ éàðàäûëûð. È÷ÿðèñèíäÿ [â] ñÿñè îëàí ñþçëÿð äåéèëèð.Ìöÿëëèì [â] ñÿñèíèí èøàðÿñèíè ÷àï âÿ ÿëéàçìà ôîðìàñûíäà ýþñòÿðèð.

76

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Â] íåcÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàé càí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [â] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: [Â] ñÿñèíèí ñþçäÿ éåðè öçÿðèíäÿ áàøëàíàí èø äàâàì åòäèðè-ëèð âÿ òÿñÿââöð äÿðèíëÿøäèðèëèð. Ìöÿëëèì ïàðàãðàôûí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð. Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìà öçðÿ èøÿ áàøëàíûð. Ìÿãñÿä øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíäÿ îëàí ñþçëÿ-ðèí ôÿàëëàøäûðûëìàñû âÿ [â] ñÿñèíèí ñþçöí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ èøëÿäèëìÿñè èëÿ ïðàêòèê òàíûøëûãäûð. Øà ýèðäëÿð ùÿìèí ñþçëÿðäÿ [â] ñÿñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèðëÿð. Èø éåêóíëàøäûðûëûð, öìó ìèëÿøäèðìÿ àïàðûëûð.

ÛÛ àääûì: [Â] ñÿñèíèí ùåcà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö âÿ éåðè öçÿðèíäÿ òÿñÿââöð éàðàäûëìàñû èøè äÿðñëèêäÿêè 3-cö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ðåàëëàøäûðûëûð. Áó èø äÿ ëöüÿò öçÿðèíäÿ èøëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Ùåcà-ñþçëÿð ìàðàã äîüóðóð.

ÛÛÛ àääûì: Ñÿñèí òÿëÿôôöçö âÿ øÿêëèíèí òàíûíìàñû öçðÿ êèôàéÿò ãÿäÿð èø àïàðûëäûüûíäàí îõó áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà êå÷èëèð. Äÿðñëèêäÿêè 6-cû ÷àëûøìàäàêû ìÿòíèí îõóñó òÿøêèë åäèëèð. Îõó çàìàíû [â] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö èçëÿíèëèð. Ìÿòíèí îõóñó äîñòëóã âÿ âÿòÿíïÿðâÿðëèê òÿð-áèéÿñèíèí ôîðìàëàøìàñûíà èñòèãàìÿòëÿíäèðèëìÿëèäèð.

Û àääûì: Cöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð ö÷öí äÿðñëèêäÿ ÷îõ ëó ñàéäà ÷àëûøìà âåðèëèð. Äÿðñëèêäÿêè 5-cè, 9-có ÷àëûøìàëàðäàí ìö ÿëëèì ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàá åòäèéè öçÿ-ðèíäÿ èø àïàðà áèëÿð.

 àääûì: Àòàëàð ñþçëÿðè âÿ íèòã åòèêåòè èëÿ òàíûøëûãäàí ñîíðà øåèðèí îõóñó òÿøêèë åäèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Â] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóí äà èøëÿíèð. Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [â] ñÿñè ôÿðãëè ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Åâ òàïøûðûüû: «Ëàéëà» øåèðèíè ÿçáÿð þéðÿíèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Â] ÑßÑÈ Âß «Â» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû ìþâçóíóí 1-cè ñààòûíà áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Â] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè öçÿðèí-äÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Tÿkmillÿødirilmÿ ãðóïëàðëà éàðûø ôîðìàñûíäà òÿøêèë åäèëèð. Áó èø, åéíè çàìàíäà, øàýèðäëÿðèí àõòàðûcûëûã ãàáèëèééÿòëÿðèíèí èíêèøàôûíà âÿ ëöüÿòèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ, äÿãèãëÿøäèðèëìÿñèíÿ èìêàí éàðàäûð.

ÛÛ àääûì: Éàçû áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíäà 1-cè âÿ 2-cè ÷àëûøìàäàêû íöìóíÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. Áó ùÿðôèí êàëëèãðàôèéàñû øàýèðäëÿðÿ ìÿëóì îëìàäûüûíäàí éàçû áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà äàùà ÷îõ äèããÿò éåòèðèëìÿëèäèð.

ÛÛÛ àääûì: Ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ cöìëÿëÿð òÿðòèá åòìÿêëÿ äàíûøìàã öçðÿ èøëÿð äÿðñäÿ àïàðûcû èñòèãàìÿò êèìè íÿçÿðäÿ òóòóëìàëûäûð.

Û àääûì: Îõó áàcàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè öçðÿ èøè äàíûøìàã èñòèãàìÿòè èëÿ ÿëàãÿëè ùÿéàòà êå÷èðìÿê äàùà ìÿãñÿäÿóéüóí îëàð. Dÿðñëèêäÿêè 10-có ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ èø áóíà èìêàí âåðèð. Äÿðñëèêäÿêè äèàëîãóí ðîëëàð öçðÿ îõóñó êîíêðåò íèòã ñèòóàñèéàñûíäà öíñèééÿòÿ ýèðìÿ âÿ äàíûøìà áàcàðûüûíûí èíêèøàôûíà êþìÿê åäèð.

Åâ òàïøûðûüû: «Óøàã âÿ äîâøàí» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí, äîâøàí øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

77

52-úè âÿ 53-úö ÄßÐÑËßÐ. (§28)

ÌÞÂÇÓ: [Þ] ÑßÑÈ Âß «Þ» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 7) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿlim dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Þþ» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtn yazûr (÷alûøma 8).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 1.1.2, 2.2.4, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Áöòöí ñèíèôëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, îéóí.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàòëàð, úÿäâÿë, êÿñìÿ ÿëèôáà.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Åâ òàïøûðûüû éîõëàíûëûð. Øàýèðäëÿðèí ÷ÿêäèêëÿðè áÿíþâøÿ øÿêèëëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí-ëÿð ëþâùÿäÿí àñûëûð.

— Óøàãëàð, êèì äåéÿð, åâäÿ ùàíñû ÷è÷ÿéèí øÿêëèíè ÷ÿêìèñèíèç? (Áÿíþâøÿ)— Óøàãëàð, êå÷ÿí äÿðñèìèçäÿ «áÿíþâøÿ» ñþçöíäÿêè ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñèíè éàçìàüû âÿ îõó-

ìàüû þéðÿíäèíèç? ([Â] ñÿñèíèí)— Ùÿìèí ùÿðôè ýþñòÿðÿ áèëÿðñèíèç? (Óøàãëàð ÿëëÿðèíäÿêè êàòàëîãäà «â» ùÿðôèíè ýþñòÿðèðëÿð)Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí «áÿíþâøÿ-áÿí âøÿ» éàçûëìûø ïëàêàò àñûð. Ñèíôÿ ìöðàúèÿò åäèð:— Óøàãëàð, ñèç áó ñþçäÿêè ùÿðôëÿðèí ÷îõóíó êå÷ìèñèíèç. Áÿëêÿ, áó ñþçö îõóéà áèëÿðñèíèç?Óøàãëàð ñþçöí Û ùåúàñûíû îõóäóãäàí ñîíðà ÷ÿòèíëèêëÿ ãàðøûëàøûðëàð. Ìöÿëëèì ïðîáëåì ñèòóà-

ñèéàäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äèããÿòè [þ] ñÿñèíèí öçÿðèíÿ úÿëá åäèð.— Óøàãëàð, ñèç áó ñþçöí ìÿíàñûíû áèëèðñèíèç. Ýÿëèí áó ñþçö áèð äàùà òÿëÿôôöç åäÿê. (Ñþç

òÿëÿôôöç åäèëèð)— Óøàãëàð, êèì äåéÿð, áèç áó ñþçö íå÷ÿ ùèññÿéÿ àéûðàðàã òÿëÿôôöç åäèðèê? (3 ùèññÿéÿ)— Äîüðóäóð, äåìÿëè, áó ñþçäÿ íå÷ÿ ùåúà âàð? (3 ùåúà)— Óøàãëàð, áó ñþçäÿ [þ] ñÿñèíè åøèäèðñèíèç? (Áÿëè)— Ñèç [þ] ñÿñèíè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèðñèíèç? (Îðòàäà)— Óøàãëàð, ñèç áó ñþçäÿ Û âÿ ÛÛÛ ùåúàíû îõóéà áèëèðñèíèç. ÛÛ ùåúàíû èñÿ îõóìàãäà ÷ÿòèíëèê

÷ÿêäèíèç. Ìöÿëëèì ïëàêàòäà ãûðìûçû äàèðÿíèí öçÿðèíÿ ýþñòÿðèúèíèí óúóíó ãîéàðàã ñîðóøóð:— Óøàãëàð, áó äàèðÿ íÿéè ýþñòÿðèð? Íåúÿ áèëèðñèíèç, áóðàäàêû ùÿðô ñàèò, éîõñà ñàìèò ñÿñèí

èøàðÿñè îëìàëûäûð? (Ñàèò ñÿñèí. Ãûðìûçû äàèðÿ ñàèòèí éåðèíÿ ãîéóëóð)Äîüðóäóð. Ìöÿëëèì «Þþ» ùÿðôèíèí èøàðÿñè èëÿ øàýèðäëÿðè òàíûø åäèð, ëþâùÿäÿ éà çûð.— Óøàãëàð, ñèç áó ùÿðôè, äåìÿê îëàð êè, éàçà áèëèðñèíèç. Ýþðöðñöíöç êè, áó ùÿðô «Îî» ùÿðôèí-

äÿí àíúàã öñòöíäÿêè íþãòÿëÿðëÿ ôÿðãëÿíèð. Ìÿí èíäè ñèçÿ áèð òàï ìàúà äåéÿúÿéÿì. Áó òàïìàúàäà ñèç [þ] ñÿñèíè 3 ñþçäÿ åøèäÿúÿêñèíèç. Òàïìà úàíûí úàâàáû îëàí ñþçö èñÿ áèëèðñèíèç. ßââÿëêè äÿðñëÿðè-ìèçäÿ îíóí øÿêëèíè äÿ ýþðìöñöíöç.

Ýþðÿê úàâàáû êèì òàïà áèëÿúÿê? Úàâàáäà [þ] ñÿñè éîõäóð.Òàïìàúà: Áèð þçöäöð, äþðä ýþçö.— Óøàãëàð, áó òàïìàúàäà ùàíñû ñÿñ ÷îõ åøèäèëèð? ([Þ] ñÿñè)— [Þ] ñÿñèíè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ åøèäèðñèíèç? (ßââÿëäÿ âÿ îðòàäà)— Óøàãëàð, tÿdris äèëèíäÿêè ñþçëÿðäÿ áó ñÿñè åøèòìèñèíèç?

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Þ] íåúÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ [þ] ñÿñè ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ âÿ îíó èøàðÿ åäÿí ùÿðô âàðìû?

78

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Óøàãëàð, òàïìàúàíûí úàâàáûíû áèëÿí âàðìû? Ïàëòàðëàðûíû-çà äèããÿòëÿ áàõñàíûç, úàâàáû (äöéìÿ) àñàíëûãëà òàïàðñûíûç.

Ìöÿëëèì òàïìàúàíû òÿêðàð åäèð. Ìÿãñÿä [þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿòè éþíÿëòìÿêäèð. Òàï-ìàúàíûí úàâàáû òàïûëìàäûãäà «äöéìÿ» øÿêëè ýþñòÿðèëèð. Øàýèðäëÿð ñþçö ñÿñëÿíäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì áàøãà áèð òàïìàúà äåéèð.

— Óøàãëàð, ìÿí èíäè äàùà áèð òàïìàúà äåéÿúÿéÿì, ñèç ùàìûíûç áó òàïìàúàíûí úàâàáûíû àñàíëûãëà òàïàúàãñûíûç. Áó òàïìàúàäà [þ] ñÿñè áèð ñþçäÿ èøëÿíèð. Äèããÿòëè îëóí. [Þ] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçö âÿ úàâàáû òàïûí.

Òàïìàúà: Áèçäÿ áèð êèøè âàð, Äþðä äÿíÿ ãû÷û âàð. (Ñòîë)

Óøàãëàð «äþðä» ñþçöíäÿ [þ] ñÿñè åøèäèëäèéèíè äåéèðëÿð. Òàïìàúàíûí úàâàáûíû òàïìàã èøýöçàð ñÿñ-êöé éàðàäûð. Úàâàá òàïûëûð.

Ìöÿëëèì è÷ÿðèñèíäÿ [þ] ñÿñè îëàí ñþçëÿð ùåñàáûíà øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíè ýåíèøëÿíäèðìÿê âÿ [þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçöíÿ øÿðàèò éàðàòìàã ö÷öí äèããÿòè äÿðñëèêäÿêè 2-úè ÷àëûøìàéà éþíÿëäèð. Êå÷ÿí äÿðñäÿ ãðóïëàðà âåðèëìèø àäëàð õàòûðëàíûð, ðÿìç-øÿêèëëÿð ãðóïëàðà òÿãäèì îëóíóð. Èø ôîðìà-ñû øàýèðäëÿðÿ àéäûíäûð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè íþìðÿëÿìÿê âÿ ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê ö÷öí ãðóïëàðà âàõò âåðèð. Ñîíðà øÿêèëëÿðèí íþìðÿñèíè äåéÿðÿê ãðóïëàðäàí áèðèíèí àäûíû ÷ÿêèð (3-úö øÿêèë, «Äîâøàí» ãðóïó, áóéóðóí, úàâàáûíûçû ñÿñëÿíäèðèí). Úàâàáëàð äöçýöí îëìàäûãäà ãðóï õàë ãàçàíìûð. Õàë-ëàð ëþâùÿäÿ ãðóïëàðà àèä úÿäâÿëäÿ ãåéä îëóíóð. Èø áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà íÿòèúÿëÿð åëàí îëóíóð âÿ ñþçëÿð áèð äàùà õîðëà ñÿñëÿíäèðèëèð. Áó ÷àëûøìà öçðÿ ìöÿëëèì 2-úè èøÿ êå÷èð. Ãðóïëàð ìöÿëëèìèí èøàðÿ åòäèéè øÿêèëäÿêè ñþçö ñÿñëÿíäèðÿðÿê ùÿìèí ñþçäÿ [þ] ñÿñèíèí éåðèíè âÿ ñàéûíû äåìÿëèäèðëÿð. Òàïøûðûã èúðà îëóíóð. Áóðàäà ìÿãñÿä áèð äàùà [þ] ñÿñèíèí äàùà òåç-òåç òÿëÿôôöçöíÿ èìêàí éà-ðàòìàãäûð. Úàâàáëàð öìóìèëÿøäèðèëèð. [Þ] ñÿñè äàùà ÷îõ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ âÿ îðòàñûíäà èøëÿíèð.

ÛÛ àääûì. [Þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èñè ìöÿëëèì îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äèããÿòè äÿðñëèêäÿêè 4-úö ÷àëûøìàéà éþíÿëäèð. Ùåúàëàð ÿââÿë ìöÿë-ëèìëÿ áèð äÿôÿ îõóíäóãäàí ñîíðà øàýèðäëÿðèí ìöñòÿãèë îõóìàëàðû ö÷öí ìöÿëëèì âàõò âåðèð. [Þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçöíäÿ äèããÿòëè îëìàã òþâñèéÿ îëóíóð. Øàýèðäëÿð ùåúàëàðû ñÿñëè îõóéóðëàð, ìöÿëëèì îõó ïðîñåñèíè èçëÿéèð. [Þ] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøìàñû èëÿ áàüëû êîððåêñèéà èøè àïà-ðûð. Ñîí ðà èø [þ] ñÿñèíèí ùåúàäà éåðè öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð. Èøèí ñîíóíäà öìóìèëÿøäèðèëìèø ôèêèð ñÿñëÿíäèðèëèð: [Þ] ñÿñè ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà, ñîíóíäà ýÿëÿ áèëèð.

ÛÛÛ àääûì. Øàýèðäëÿðèí äèããÿòè ÷àëûøìàäàêû ôÿðãëè ðÿíýäÿ âåðèëìèø ùåúàëàðà úÿëá åäèëèð. Àð-òûã øàýèðäëÿð îíëàðûí ùÿì äÿ ñþç îëäóüóíó áèëèðëÿð. Áó ÷àëûøìà äèëè áèëÿíëÿðèí ôÿàëëàøäûðûëìàñû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Øàýèðäëÿð ñþçëÿðè ñå÷èá äåéèð, ìÿíàëàðûíû tÿdris äèëèíäÿ ñÿñëÿíäèðèðëÿð. Ìöÿëëèì áó èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê [þ] ñÿñèíèí tÿdris äèëèíäÿ èøëÿíìÿñè öçÿðèíäÿ øàýèðäëÿðèí ìöøàùèäÿñèíè òÿøêèë åäèð:

– Óøàãëàð, äèããÿòëè îëóí, áó ñþçëÿðäÿ [þ] ñÿñè åøèäèëèðìè?Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèêäÿí ñîíðà ìöÿëëèìèí ñóàëûíà úàâàá àëûíûð: Tÿdris äèëèíäÿ [þ] ñÿñè èøëÿíìèð.

Øàýèðäëÿðèí áóíà ÿìèíëèéè äÿðñëèêäÿêè 5-úè ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ èøäÿ äàùà äà àðòûð.Û àääûì. Óøàãëàð ìÿòíè ìöÿëëèìëÿ áèðýÿ îõóéóðëàð. [Þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö äèããÿò ìÿðêÿ-

çèíäÿ ñàõëàíûëìàãëà îõó áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû öçðÿ èø ýåäèð. Ìÿòíèí òÿðúöìÿñè çà-ìàíû øàýèðäëÿðèí äèããÿòè tÿdris äèëèíäÿ [þ] ñÿñèíèí åøèäèëèá-åøèäèëìÿäèéèíÿ äÿ éþíÿëäèëèð. Ìÿòíèí îõóñó âÿ òÿðúöìÿñè áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñèí èøëÿíìÿñè èëÿ áàüëû òÿñÿââöð äÿãèãëÿøäèðèëèð: Tÿdris äèëèíäÿ [þ] ñÿñè âÿ îíóí èøàðÿñè éîõäóð.

[Þ] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçö èëÿ áàüëû áàúàðûãëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ìÿòí öçðÿ ñóàëëàðà úàâàá ïðîñåñèíäÿ äÿ èçëÿíèëèð. Âåðèëÿí úàâàáëàðäà è÷ÿðèñèíäÿ [þ] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. Åéíè çàìàíäà, øàýèðäëÿðèí äàíûøìà âÿ úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû èíêèøàô åòäèðèëèð.

Óøàãëàð àòàëàð ñþçëÿðè âÿ íèòã åòèêåòëÿðè èëÿ òàíûø åäèëèðëÿð. àääûì. Øàýèðäëÿðèí úöìëÿ ãóðìàã áàúàðûãëàðû öçðÿ èø äÿðñëèêäÿêè 9-úö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà

äàâàì åòäèðèëèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Þ] ñàèò ñÿñäèð. Ùåúàíûí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿ-íèð. Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ éîõäóð. [Þ] ñÿñè «Þþ» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. Øagirdlÿr verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir, mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edirlÿr.

Åâ òàïøûðûüû: «Ýþç» øÿêëè ÷ÿêèí. 8-úè ÷àëûøìàäàêû øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

79

ÌÞÂÇÓ: [Þ] ÑßÑÈ Âß «Þ» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Qeyd: Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû ìþâçóíóí 1-úè ñààòûíà áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Þ] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ îëìàäûüûíäàí îíóí àéäûí ìÿõðÿúäÿ äöçýöí òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøäûðûëìàñû ÷ÿ-òèíëèê òþðÿäèð. ×ÿòèíëèéè íÿçÿðÿ àëàðàã ìöÿëëèì òÿëÿôôöç öçÿðèíäÿ èøÿ õöñóñè äèããÿò éåòèðìÿëèäèð. Tÿêùåúàëû ñþçëÿðèí îõóíàðàã òÿëÿôôöçö áó ñÿñèí àéäûí åøèäèëìÿñèíÿ øÿðàèò éàðàäûð. Òÿëÿôôöç öçÿ-ðèíäÿ èø äàâàì åòäèðèëèð. Áó âàñèòÿ èëÿ ùÿì ñÿñèí ùåúàäà ìþâãåéè öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàðûëûð, ùÿì äÿ ùÿìèí ùåúàëàð âàñèòÿñèëÿ éåíè ñþçëÿðèí ëöüÿò òÿðêèáèíÿ äàõèë îëìàñû òÿìèí îëóíóð.

ÛÛ àääûì: «Þþ» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçðÿ áàúàðûãëàð íöìóíÿ ÿñàñûíäà ôîðìàëàøäûðûëûð. ÛÛÛ àääûì: Úöìëÿëÿð ãóðìàãëà íèòã áàúàðûãëàðûíà éèéÿëÿíìÿê âÿ òÿðúöìÿ áàúàðûãëàðûíûí

ôîð ìàëàøäûðûëìàñû èñòèãàìÿòè äàâàì åòäèðèëèð. Dÿðñëèêäÿêè 7, 8, 9-úó ÷àëûøìàëàðäàí ùÿð áèðè áó èñòèãàìÿòèí ðåàëëàøäûðûëìàñûíà êèôàéÿò ãÿäÿð ìàòåðèàë âåðèð. Ìö ÿë ëèìäÿí, ñàäÿúÿ, áó èìêàíëàðûí ðåàëëàøäûðûëìàñû öçðÿ èøè òÿøêèë åòìÿê òÿëÿá îëóíóð. Áóðàõûëìûø ñþç ëÿðè, õÿáÿðëèê âÿ øÿõñ øÿêèë÷èëÿðèíè àðòûðìàãëà, ñóàë ñþçëÿðèíè âåðèëìèø óéüóí ñþçëÿðëÿ ÿâÿç åòìÿêëÿ, è÷ÿðèñèíäÿ [þ] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ âåðèëìèø øÿêèë öçðÿ úöìëÿëÿð ãóðìàã âÿ äàíûøìàã øàýèðäëÿðèí áó èñòèãàìÿòäÿ áàúàðûãëàðûíûí ðåàëëàøäûðûëìàñûíû òÿìèí åäèð.

ÛÂ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó áàúàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èøèíÿ äÿ äÿðñäÿ éåð àéðûëìàëû-äûð. Áó ìÿãñÿäëÿ ùÿì äÿðñëèêäÿêè ìÿòíèí, ùÿì äÿ âåðèëìèø áàéàòûíûí îõóñó öçðÿ èø àïàðûëìàñû òþâñèéÿ îëóíóð. Àòàëàð ñþçëÿðè âÿ íèòã åòèêåòè èëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëèð.

Åâ òàïøûðûüû: Äÿðñëèêäÿ âåðèëìèø áàéàòûíû ÿçáÿðëÿéèí. Êå÷èëìèø ñÿñëÿðè âÿ ùÿðôëÿðè òÿêðàð åäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

54-úö âÿ 55-úè ÄßÐÑËßÐ. (§29)

ÌÞÂÇÓ: [Ü] ÑßÑÈ Âß «Ü» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 7) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Üü» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtn yazûr (÷alûøma 7).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, 3.2.2, Ðèé. 1.1.1, Ìóñ. 3.3.2, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ,áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Ðîëëó îéóí, áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

80

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì áèð òàïìàcà äåéèð âÿ ùÿìèí òàïìàcà éàçûëìûø ïëàêàòû (ïëàêàòäà «ü» ùÿðôèíèí éåðèíÿ ýþé äàèðÿ ãîéóëóá) àñûð.

Àëàcà-áóëàcà, Ó÷äó, ãîíäó àüàcà. (Ñàüñàüàí)— Óøàãëàð, áó òàïìàcàäàêû áöòöí ñÿñëÿðè âÿ îíëàðûí èøàðÿëÿðè îëàí ùÿðôëÿðè êå÷ìèñèíèç?

Òàïìàcàíûí càâàáûíû òàïìàã ö÷öí âàõòûíûç îëàcàã. Èíäè èñÿ òàïìàúàíû îõóìàüà ÷àëûøûí.Ìöÿëëèì îõó ïðîñåñèíè èçëÿéèð. Óøàãëàð àõûðûíúû ñþçö îõóìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðëÿð. Ìöÿëëèì

ìöäàõèëÿ åäèð: — Óøàãëàð, òàïìàcàíûí càâàáûíäà îõóéà áèëìÿäèéèíèç ùÿðô ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñè îëìàëûäûð?

Àüàc ñþçöíäÿ 2-cè ñÿñÿ äèããÿò éåòèðèí. Ñþçäÿ 2-cè ùàíñû ñÿñ åøèäèëèð? ßââÿëcÿäÿí äåéèì êè, òàïìàcàíûí càâàáûíäà 2 äÿíÿ [ü] ñÿñè èøëÿíèð. Øàýèðäëÿð òàïìàcàíû òàïìàüà cÿùä ýþñòÿðèðëÿð. Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿí àñûëìûø ñûüûð÷ûí, ãàðüà, ñàüñàüàí, àüàcäÿëÿí øÿêèëëÿðèíè ýþñòÿðèð.

— Óøàãëàð, áóíëàð íÿ øÿêèëëÿðèäèð? (Ãóø)— Áó ãóøëàðû òàíûéûðñûíûçìû? Ùàíñû ãóøëàðûí àäûíû áèëèðñèíèç, äåéèí. (Óøàãëàð áèð íå÷ÿ ãóø

àäû äåéèðëÿð) Ìöÿëëèì ëþâùÿäÿêè ãóø àäëàðûíäà [ü] ñÿñèíèí îëäóüóíó ñþéëÿéèð âÿ øÿêèëëÿðè àäëàíäûðûð. Áó

ñþçëÿðäÿ [ü] ñÿñèíèí ùàðàäà åøèäèëìÿñè èëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûð. Ìöñàùèáÿíè tÿdris äèëèíäÿ ùÿ-ìèí ñÿñèí èøëÿäèëìÿñè èëÿ áàüëû äàâàì åòäèðèð. Tÿdris äèëèíäÿ [ü] ñÿñèíèí èøëÿäèëìÿäèéè áèëäèðèëèð.

Ìöÿëëèì «Üü» ùÿðôèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà íöìóíÿëÿðèíè íöìàéèø åòäèðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ü] íåcÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Tədris äèëèíäÿ [ü] ñÿñè âÿ îíóí èøàðÿñè âàðìû?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Mþvzunun ÿââÿëèíäÿêè ñþçëÿð øàýèðäëÿðèí òàíûø îëìàñû ö÷öí îõóíóð, [ü] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éåòèðèëìÿñè òþâñèéÿ îëóíóð. [Ü] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëè ö÷öí ñïåñèôèê ñÿñ îëäóüóíäàí îíóí òÿëÿôôöçö ÷ÿòèíëèêëÿ ôîðìàëàøûð. Ìöÿëëèì áó ïðîáëåìè íÿçÿðÿ àëà-ðàã òÿëÿôôöç öçðÿ èøÿ äàùà ÷îõ äèããÿò éåòèðìÿëèäèð. [Ü] ñÿñèíèí ùåcà òÿðêèáèíäÿ òÿëÿôôöçö öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Äÿðñëèêäÿêè 3-cö ÷àëûøìà öçðÿ èø [ü] ñÿñèíèí ùåcàíûí ÿââÿëèíäÿ âÿ ñîíóíäà èøëÿäèëìÿñè èëÿ áàüëû òÿñÿââöð ôîðìàëàøäûðûð âÿ ñÿñèí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðäÿ òÿëÿôôöçöíÿ øÿðàèò éàðàäûð. Òÿëÿôôöç áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû òàïøûðûüûí 2-cè ùèññÿñè ÿñàñûíäà ëöüÿò öçðÿ èøëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð.

ÛÛ àääûì: Ëöüÿò öçðÿ èøÿ êå÷èëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìàíûí ècðàñûíà áàøëà-íûð. Ìöÿëëèì øÿêèëëÿðè àäëàíäûðìàã ö÷öí áèð ãÿäÿð âàõò âåðèð. Áó øÿêèëëÿðè àäëàíäûðàí ñþçëÿðèí ùàìûñû øàýèðäëÿð ö÷öí òàíûø îëìàéà áèëÿð. Éàðäûì÷û ñóàëëà øàýèðäëÿðÿ ìöðàcèÿò îëóíóð:

— Óøàãëàð, øÿêèëëÿðè àäëàíäûðàðêÿí äèããÿòëè îëóí. Áöòöí ñþçëÿðäÿ [ü] ñÿñè èøëÿíèðìè? Âàõò áèòäèêäÿ ãðóïëàðëà èøÿ êå÷èëèð. Ãðóïëàðäàí áèðèíèí ëèäåðè øÿêëè àäëàíäûðûð, äèýÿð ëèäåð

ñþçäÿ ñÿñèí ñàéûíû, áàøãà ëèäåð îíóí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèð. Íÿòècÿëÿð ëþâùÿäÿêè ñõåìäÿ ÿêñ îëóíóð. Ìöçàêèðÿ áàøëàíûð.

ÛÛÛ àääûì: Ñÿñèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ àïàðûëàí èø îõó áàcàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà èì-êàí âåðèð. Äÿðñëèêäÿêè 5-cè ÷àëûøìàäàêû ìÿòíèí îõóñó òÿøêèë îëóíóð.

Û àääûì: Cöìëÿ ãóðìàã áàcàðûüû öçðÿ èøÿ îõó âàñèòÿñèëÿ êå÷èëèð. Äÿðñëèêäÿêè 10-có ÷àëûøìànûí îõóñó çàìàíû øàýèðäëÿð cöìëÿ ìîäåëëÿðè èëÿ ïðàêòèê øÿêèëäÿ òàíûø îëóð âÿ ñþçëÿðèí øÿõñëÿðÿ ýþðÿ äÿéèøìÿñè öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàðìàã èìêàíû ÿëäÿ åäèðëÿð. Äàùà ñîíðà 9-có ÷àëûøìàäàêû ñóàëëàð ÿñàñûíäà ðîëëó îéóí òÿøêèë åäèëèð. Âàõò èìêàí âåðäèêäÿ øàýèðäëÿð äÿðñ-ëèêäÿêè åòèêåòëÿ òàíûø åäèëèðëÿð. «Kukla» øåèðèíèí ìàùíû øÿêëèíäÿ îõóñó èëÿ äÿðñ éåêóíëàøûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ü] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ èøëÿíìèð, àícàã ñþçöí îðòàñûíäà âÿ ñîíóíäà èøëÿíèð. Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñ âÿ îíó èøàðÿ åäÿí ùÿðô éîõäóð. [Ü] ñÿñè «Üü» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: «Êóêëà» ìàùíûñûíû þéðÿíèí. Äàü øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ü] ÑßÑÈ Âß «Ü» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Qeyd: Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû ìþâçóíóí 1-úè ñààòûíà áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

81

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Ü] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçö öçðÿ áàcàðûãëàðûí òÿê ìèë ëÿø-äè ðèëìÿ ñè èøè ùåcàëàðäà ñÿñèí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðäÿ îõóñó ÿñàñûíäà àïà ðûëûð. Áó iø ùåcàëàðäàí ñþçëÿðèí äöçÿëäèëìÿñè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Mövafiq øÿ êèëëÿðÿ áàõìàãëà øàýèðäëÿð ùÿì ëöüÿòëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèð, ùÿì äÿ ùåcàëàðûí èøëÿíäèéè ñþç ëÿðè òà ïûá äåéèðëÿð. Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 4-cö ÷àëûøìà ÿñàñûíäà ïðîáëåì ñèòóàñèéà éàðàäûëûð. Øàýèðä ëÿð [ü] ñÿñè èëÿ áàøëàéàí ñþçëÿð òàïìàüà cÿùä ýþñòÿ-ðèðëÿð. Ìöçàêèðÿ íÿòècÿñèíäÿ Àçÿð áàé càí äèëèíäÿ áå ëÿ ñþçëÿðèí îëìàäûüû ìöÿééÿíëÿøèð.

ÛÛ àääûì: «Üü» ùÿðôèíèí éàçûëûøû íöìóíÿëÿð ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëèð. ÛÛÛ àääûì: Îõó áàcàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè äàâàì åòäèðèëèð. Bu ýÿëÿcÿê çàìàí

øÿêèë÷èëÿðè èëÿ ïðàêòèê òàíûøëûüà èìêàí éà ðàäûð. Ùÿì øåèðäÿ, ùÿì äÿ ÷àëûøìà ìÿòíèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [ü] ñÿñè îëàí ñþçëÿð èøëÿíìèøäèð. Áó, òÿ ëÿôôöç öçðÿ áàcàðûãëàðû äà èçëÿìÿéÿ èìêàí âåðèð. Hÿr hansû bir ëÿòèôÿ verilir vÿ bu øàýèðäëÿðèí ìàðàüûíà ñÿ áÿá îëäóüó ö÷öí ùÿâÿñëÿ îõóíóð.

Û àääûì: Cöìëÿ âÿ êè÷èê ùÿcìëè ìÿòí òÿðòèáè öçÿðèíäÿ èø òÿðcöìÿ áàcàðûüûíûí ôîð ìà ëàø-äû ðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Dÿðñëèêäÿêè 6 âÿ 7-cè ÷àëûøìàëàð áó èñ òèãàìÿòäÿ èøëÿð àïàðìàüà êèôàéÿò ãÿäÿð ìàòåðèàë âåðèð.

Äÿðñèí ñîíóíäà äÿðñëèêäÿêè òàïìàcà îõóíóð, càâàá òàïûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: «Éàç ýöíëÿðè» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí. Äÿðñëèêäÿêè åòèêåò-ëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ cöìëÿëÿð ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

56-úû âÿ 57-úè ÄßÐÑËßÐ. (§30)

ÌÞÂÇÓ: [Ù] ÑßÑÈ Âß «Ù» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿlim dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Ùù» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 2.2.4, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Ðîëëó îéóí, áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ìåéâÿ (íàð, àðìóä, öçöì, ùåéâà, àëìà), åâ ãóøëàðû (òîéóã, þðäÿê,

ùèí äóøêà, ãàç) âÿ âÿùøè ùåéâàíëàðûí (càíàâàð, òöëêö, ìàðàë, çöðàôÿ) øÿêèëëÿðèíè ãàðûøûã àñûð âÿ îíëàðû ãðóïëàøäûðìàüû òÿêëèô åäèð. Ñþçëÿð ñÿñëÿíäèðèëèð, ñþçëÿðèí ùàíñûíäà [ù] ñÿñèíèí åøèäèëìÿñè èëÿ áàüëû ìöñàùèáÿ àïàðûëûð âÿ ùÿìèí øÿêèëëÿðè àéûðìàã òàïøûðûëûð. Ùåéâàí øÿêèëëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ [ù] ñÿñè èøëÿíÿí ñþç îëìàäûüûíäàí ìöÿëëèì ìöñàùèáÿíè áó øÿêèëëÿðèí íÿ ö÷öí áèð ãðóïäà òîï-ëàíäûüû öçÿðèíäÿ äàâàì åòäèðèð. Îíëàðûí ùàìûñûíûí ùåéâàí îëäóüó áèëäèðèëèð. Ìöÿëëèì îíëàðûí íåcÿ ùåéâàí (åâ, éîõñà âÿùøè) îëäóüóíó ñîðóøóð. Âÿùøè ñþçöíö óøàãëàðûí áèëìÿê åùòèìàëû àç îëäóüóíäàí ìöÿëëèì ñóàëû èêè âàðèàíòäà ãîéóð.

82

Ùåéâà, ùèíäóøêà, ùåéâàí, âÿùøè ñþçëÿðèíäÿ [ù] ñÿñèíèí éåðèíÿ äèããÿò éþíÿëäèëèð. Ïðîáëåì-ëè ñèòóàñèéà éàðàíûð. Ìöÿëëèì ìöäàõèëÿ åäèð. [Ù] ñÿñèíèí èøàðÿñè ÷àï âÿ ÿëéàçìà ôîðìàñûíäà íöìàéèø åòäèðèëèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ù] íåcÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Tÿdris äè ëèíäÿ áó ñÿñ âÿ ùÿðô âàðìû?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Mþvzunun ÿââÿëèíäÿêè ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëèð, [ù] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçöíÿ äèããÿò éþíÿëäèëèð. Ñîíðà «Ñåùèðëè òîðáà» îéóíó êå÷èðèëèð. Òîðáàéà ùåéâà,

íàð, ùþðöì÷ÿê, ùþðöê, øàùìàò, ùåéêÿë, ïèøèê, ìàðàë, äàðàã, áû÷àã îéóícàã, ôèãóð âÿ ìóëéàjëàðû ãîéóëóð. Îéóíóí ãàéäàñû øàýèðäëÿðÿ ìÿëóìäóð. ßøéàëàð ÷ûõàðûëûð, àäëàðû ñÿñëÿíäèðèëèð. È÷ÿðèñèí-äÿ [ù] ñÿñè îëàí ÿøéàëàðûí ôèãóðëàðû áèð òÿðÿôÿ, äèýÿð ÿøéàëàðûí ôèãóðëàðû áàøãà òÿðÿôÿ ãîéóëóð. Ñîíðà ãðóïëàðûí äèýÿð öçâëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ [ù] ñÿñè îëàí ÿøéàëàðû ýþòöðöá ñþçëÿðè òÿëÿôôöç åäèð âÿ [ù] ñÿñèíèí ñàéûíû âÿ éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèðëÿð. Îéóí éåêóíëàøûð âÿ ãàëèá ãðóï åëàí îëóíóð.

Ñîíðà äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìàäàêû øÿêèëëÿð áèð äàùà àäëàíäûðûëûð, ìÿãñÿä ñþçëÿðèí ôÿàëëàø-äûðûëìàñû âÿ ñÿñèí òÿëÿôôöçöíöí ôîðìàëàøäûðûëìàñûäûð.

ÛÛ àääûì: [Ù] ñÿñèíèí ùåcà äàõèëèíäÿ òÿëÿôôöçö äÿðñëèêäÿêè 3-cö ÷àëûøìà âàñèòÿñèëÿ ècðà åäè ëèð.ÛÛÛ àääûì: Äÿðñëèêäÿêè «Àíä éåðèìèç» ìÿòíèíèí îõóñó òÿøêèë åäèëèð. Îõó ïðîñåñèíäÿ îõó

áà càðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû èëÿ éàíàøû, [ù] ñÿñèíèí äöçýöí ìÿõðÿcäÿ òÿëÿôôöçö äÿ èçëÿíèð. Ìÿò íèí îõóñó, åéíè çàìàíäà, øàýèðäëÿðèí âÿòÿíïÿðâÿðëèê ùèñëÿðèíèí ôîðìàëàøìàñûíà éþíÿëäèëèð.

Û àääûì: Äÿðñëèêäÿêè 5, 6, 7, 11-cè ÷àëûøìàëàð öçðÿ èø øàýèðäëÿðèí cöìëÿ ãóðìàã âÿ äà-íûøìàã áàcàðûãëàðûíûí èíêèøàôûíà øÿðàèò éàðàäûð, åéíè çàìàíäà, ëöüÿòèí ôÿàëëàøäûðûëìàñûíà âÿ äöçýöí òÿëÿôôöç áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñûíà äà êþìÿê åäèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ù] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. [Ù] ñÿñè «Ùù» ùÿðôè èëÿ èøàðÿ îëóíóð. [Ù] ñÿñè âÿ ùÿðôènin tÿlim dilindÿ olub-olmamasûna mönasibÿt bildirilir.

Åâ òàïøûðûüû: «Äóðíàëàð» øåèðèíè îõóéóí âÿ ÿçáÿðëÿéèí. Âàëèäåéíëÿðèíèç âÿ éà ìöÿëëèìëÿðè-íèçëÿ øÿùèäëÿðèí ìÿçàðûíû çèéàðÿò åäèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ù] ÑßÑÈ Âß «Ù» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Qeyd: Äÿðñèí òÿøêèëè öçðÿ öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû ìþâçóíóí 1-cè ñààòûíà áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: [Ù] ñÿñèíèí äöçýöí òÿëÿôôöçö öçðÿ áàcàðûãëàðûí òÿêìèëëÿøäèðèë-ìÿ ñè èøèíÿ áàøëàíûð. [Ù] ñÿñè ìöõòÿëèô ìþâãåäÿ èøëÿíÿí ùå càëàð îõóíóð, ñÿñèí äöçýöí ìÿõðÿcäÿ, àéäûí òÿëÿôôöçö èçëÿíèëèð.

ÛÛ àääûì: «Ùù» ùÿðôèíèí éàçûëûøû öçÿðèíäÿ èø nömunÿlÿr âàñèòÿñèëÿ àïàðûëûð. Èø íþâëÿðè ÿâÿç åäèëìÿêëÿ äÿðñëèêäÿêè 8-cè ÷àëûøìàíûí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè øàýèðäëÿðèí éàçû áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñèíè àøêàðà ÷ûõàðìàüà èìêàí éàðàäûð.

ÛÛÛ àääûì: Cöìëÿ âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè òÿðòèá åòìÿê, äàíûøìàã áàcàðûãëàðû äÿðñëèêäÿêè 10-có ÷àëûøìà öçÿðèíäÿ èøëÿ äàâàì åòäèðèëìÿëèäèð.

ÛÂ àääûì: Øàýèðäëÿðèí îõó òåõíèêàñûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èøè cöìëÿ âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè èëÿ ÿëàãÿäàð íèòã ìîäåëëÿðèíèí äÿðñëèêäÿêè ìÿòíèí îõóñó èëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Îõó öçðÿ èøëÿð íèòã ôÿàëèééÿòèíèí äèýÿð íþâëÿðè èëÿ ÿëàãÿëè àïàðûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Øÿùèäëÿðÿ ùÿñð îëóíìóø øåèðëÿð òàïûá îõó éóí. Ùèí-

äóøêà øÿêëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

83

58-úè âÿ 59-úó ÄßÐÑËßÐ. (§31)

ÌÞÂÇÓ: [Ï] ÑßÑÈ Âß «Ï» ÙßÐÔÈ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 2.1.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 5) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ təlim dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; «Ïï» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; verilmiø sþz birlÿømÿsi vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Ðèé. 1.1.1, Ù-á. 3.3.2, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, cöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Ðîëëó îéóí, áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ìîòèâàñèéàéà ìöñàùèáÿ èëÿ áàøëàéûð:— Óøàãëàð, áèð îòàüà (ñèíèô, ìÿíçèë) ýèðìÿê ö÷öí ÿââÿëcÿ íÿ åäèðèê? (Ãàïûíû à÷ûðûã)— Áÿñ îòàüûí ùàâàñûíû äÿéèøìÿê ö÷öí íÿ åäèðèê? (Ïÿícÿðÿíè à÷ûðûã)— Ãàïû âÿ ïÿícÿðÿ ñþçëÿðèíäÿ èíäèéÿ ãÿäÿð êå÷ìÿäèéèíèç ùàíñû ñÿñè åøèäèðñèíèç? ([Ï] ñÿñèíè)[Ï] ñÿñè áó ñþçëÿðäÿ ùàíñû ùèññÿäÿ åøèäèëèð? (ßââÿëäÿ âÿ îðòàäà).Ìöÿëëèì Íîâðóç áàéðàìûíûí àäÿòëÿðè èëÿ ÿëàãÿäàð ìöñàùèáÿ éîëó èëÿ äÿ ìîòèâàñèéà ãóðà

áèëÿð. (Ïàïàã àòìàã, ïàõëàâà, øÿêÿðáóðà áèøèðìÿê, ãàïû ïóñìàã âÿ ñ. àäÿòëÿðè õàòûðëàòìàãëà è÷ÿðèñèíäÿ [ï] ñÿñè îëàí ñþçëÿð öçÿðèíäÿ ôîíåìàòèê òÿùëèë àïàðà áèëÿð)

Ñîíðà ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàcèÿò åäèð:— Óøàãëàð, [ø] ñÿñèíè êå÷ÿíäÿ áèð òàïìàcà äåìèøäèê, èíäè ìÿí î òàïìàcàíû áèð äàùà ñþé-

ëÿ éÿcÿéÿì. Ñèç î òàïìàcàíûí càâàáûíû áèëèðñèíèç, càâàáäà [ï] ñÿñè èøëÿíèð. Áÿëêÿ, êèìñÿ ùÿìèí òàïìàcàíû äåìÿê èñòÿéèð? Óøàãëàð õàòûðëàìàäûãäà òàïìàcà äåéèëèð:

Áèçèì åâäÿ áèð êèøè âàð, Õîð-õîð éàòûøû âàð. (Ïèøèê)

Òàïìàcàíûí càâàáû ñþéëÿíèð. Ìöÿëëèì éåíè áèð òàïìàcà äåéèð: Èéíÿñè ÷îõ, Òèêàíû éîõ,ßòè äÿðìàí, Þçö ùåéâàí. (Êèðïè)

Áó òàïìàcàíûí càâàáûíäà [ï] ñÿñè îðòàäà ýÿëèð. Óøàãëàð òàïìàcàíûí càâàáûíû àõòàðûðëàð. Ìöÿëëèì ñèíôÿ ìöðàcèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, è÷ÿðèñèíäÿ [ï] ñÿñè îëàí ùàíñû òÿðÿâÿçëÿðè òàíûéûðñûíûç? (Ïîìèäîð, òóðï, ãàðïûç)— Tÿdris äèëèíäÿ áó ñÿñèí èøëÿíìÿñèíÿ àèä íöìóíÿëÿð äåéÿ áèëÿðñèíèçìè? — Äåéÿ áèëÿðèêìè, tÿdris äèëèíäÿ äÿ [ï] ñÿñè âàð? Øàýèðäëÿð [ï] ñÿñèíèí ÷àï âÿ ÿëéàçìà èøàðÿëÿðè èëÿ òàíûø åäèëèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [Ï] íåcÿ ñÿñäèð? Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿð-áàé càí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [ï] ñÿñè åéíè ùÿðôëÿìè éàçûëûð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðè ùåcà èëÿ îõó éàðàã òÿãäèì åäèð. [Ï] ñÿñè tÿdris äèëèíäÿ îëäóüóíäàí îíóí òÿëÿôôöçöíöí ìÿíèìñÿäèëìÿ ñè cèääè ÷ÿòèíëèê òþðÿòìèð. Äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìàäà âåðèëìèø øÿêèëëÿðèí àäëàíäûðûëìàñû [ï] ñÿ ñèíèí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðäÿ òÿëÿôôöçö ö÷öí øÿðàèò éàðàòìûø îëóð. ßøéàëàð øàýèðäëÿðÿ òàíûø îë äóüóíäàí îíëàðûí àäëàíäûðûëìàñû ÷îõ âàõò àëìûð. ×àëûøìàíûí ÛÛ ùèññÿñè öçÿðèíäÿ èø ñÿñèí ñàéû âÿ éåðèíèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè áàðÿäÿ òÿñÿââöðëÿðèí ýåíèøëÿíìÿñèíÿ êþìÿê åäèð. Ìö ÿëëèì áó òàïøûðûã öçÿðèíäÿ èøè äÿ îéóí ôîðìàñûíäà, éàõóä cöòëÿðëÿ òÿøêèë åäÿ áèëÿð.

84

ÛÛ àääûì: Ñþçëÿðäÿ ñÿñèí éåðè öçÿðèíäÿ èø ùåcàäà [ï] ñÿñèíèí éåðè âÿ òÿëÿôôöçö öçðÿ èøÿ êå÷-ìÿ éÿ èìêàí âåðèð. Äÿðñëèêäÿêè 3-cö ÷àëûøìàíûí ècðàñû [ï] ñÿñèíèí ñïåñèôèê ñÿñëÿðëÿ éàíàøû òÿ ëÿô-ôö çöíäÿ ãàðøûéà ÷ûõàí ÷ÿòèíëèêëÿðè àøêàðà ÷ûõàðìàüà èìêàí âåðèð.

ÛÛÛ àääûì: Äÿðñëèêäÿêè «ßçèç áàéðàìûìûç» ìÿòíèíèí îõóñó òÿøêèë åäèëèð. Ìÿòíäÿ è÷ÿðèñèí-äÿ [ï] ñÿñè îëàí ñþçëÿðèí, àäëàðûí èøëÿäèëìÿñè ùÿìèí ñÿñëÿ áàüëû èëêèí îõó áàcàðûãëàðûíûí ôîð ìà-ëàø ìàñû íû òÿìèí åäèð. Ìÿòí ìèëëè-ìÿíÿâè äÿéÿðëÿðèìèçèí ãîðóíóá ñàõëàíûëìàñû, àäÿò-ÿí ÿ íÿ-ëÿ ðèìèçèí éàøàäûëìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ òÿñÿââöðëÿðè ýåíèøëÿíäèðèð. Ìÿòíèí ùÿcìèíèí áþéöêëöéö íà ðàùàòëûã éàðàòìàìàëûäûð. ßêñèíÿ øöóðëó îõó òåõíèêàñûíà éèéÿëÿíìÿêäÿ éûücàì ìÿòí î ãÿäÿð äÿ ôàéäàëû îëìóð.

Û àääûì: Cöìëÿ âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè òÿðòèá åòìÿê âÿ äàíûøìàã áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàø-äû ðûë ìàñû èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð àïàðìàã ö÷öí äÿðñëèêäÿ ðÿíýàðÿíý èø íþâëÿðè- ÷à ëûø ìàëàð íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. Äÿðñëèêäÿêè 7, 8, 9, 13 ÷àëûøìàëàð ñèíôèí ñÿ âèééÿñèíÿ óéüóí èø ãóðìàüû âÿ øàý-èðäëÿðèí áó ìÿçìóí õÿòòè öçðÿ òÿëèì íÿòècÿëÿðè ÿëäÿ åò ìÿ ëÿ ðèíè òÿìèí åäèð.

 àääûì: Äÿðñëèêäÿêè «Ýÿë áàùàð» âÿ «Ñÿìÿíè» øåèðëÿðèíèí îõóñó öçðÿ èø àïàðìàã òþâñèéÿ îëó íóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [Ï] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [ï] ñÿñè ôÿðãëè ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Ñÿìÿíè øÿêëè ÷ÿêèí, «Ñÿìÿíè» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: [Ï] ÑßÑÈ Âß «Ï» ÙßÐÔÈ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Ìÿãñÿä, ñòàíäàðò, òÿlim nÿticÿlÿri, èíòåãðàñèéà, äÿðñèí òèïè, öñóëó, ôîðìàñû, ðåñóðñëàðëà áàüëû ìþâçóíóí 1-cè ñààòûíà áàõìàã òþâñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Èø îéóí-éàðûø ôîðìàñûíäà òÿøêèë îëóíóð. Áó èø ùÿì äÿ øàý-èðäëÿðäÿ ìàðàã îéàäûð, îíëàðû àõòàðûøà ñþâã åäèð. Ãðóï ëàðäàí áèðèíÿ òÿêëèô åäèëÿí ùåcàéà óéüóí ñþçö ëèäåð øÿêèë ÿñàñûíäà äåéèð, äèýÿð öçâëÿð ÿëàâÿ ìèñàëëàð òàïûðëàð. Íÿòècÿëÿð îéóí éåêóíëàø-äûãäàí ñîíðà ìöçàêèðÿ îëóíóð.

ÛÛ àääûì: «Ïï» ùÿðôèíèí éàçûëûøû òÿøêèë åäèëèð. Áó ùÿðôèí êàëëèãðàôèéàñû tÿdris äèëèíäÿí øàýèðäëÿðÿ ìÿëóì îëäóüóíäàí îíóí éàçûëûøû ÷ÿòèíëèê òþðÿòìèð, îäóð êè, ÿñàñ äèããÿò ùÿðôèí ìÿ-íèìñÿäèëìÿñè öçðÿ èøëÿðÿ éþíÿëäèëìÿëèäèð.

ÛÛÛ àääûì: Îõó òåõíèêàñûíûí èíêèøàôû äÿðñëèêäÿêè äèàëîã hÿr hansû bir øåèð âÿ ëÿòèôÿíèí îõó-ñó èëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Äèýÿð ÷àëûøìà ìÿòíëÿðè öçÿðèíäÿ èøëÿð çàìàíû äà áó èñòèãàìÿòÿ äèããÿò éåòèðèëìÿëèäèð.

Û àääûì: Øàýèðäëÿðäÿ îõó âÿ cöìëÿ ãóðìàã öçðÿ èøëÿð èëêèí òÿðcöìÿ áàcàðûãëàðûíûí ôîðìà-ëàøìàñûíà äà èìêàí éàðàäûð. Dÿðñëèêäÿêè 11-cè ÷àëûøìà áó ìÿãñÿä ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.

 àääûì: Cöìëÿ ãóðìàã, äàíûøìàã áàcàðûãëàðûíûí, öíñèééÿòÿ ýèðìÿê ãàáèëèééÿòèíèí èí-êèøàôû äÿðñëèêäÿêè 13-cö ÷àëûøìànûí ècðàñû, äèàëîãóí ìÿçìóíó öçÿðèíäÿ èø âàñèòÿñèëÿ äàâàì åòäèðèëèð.

ÂÛ àääûì: Èìëà éàçû âàñèòÿñèëÿ éàçû áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. Øàýèðäëÿð íèòã åòèêåòè âÿ àòàëàð ñþçëÿðè èëÿ òàíûø åäèëèðëÿð.

Åâ òàïøûðûüû: «Éàç ýÿëèð» ìþâçóñóíäà êè÷èê ìÿòí ãóðóí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

85

60-úû ÄßÐÑ. (§32)

ÌÞÂÇÓ: [Æ] ÑßÑÈ Âß «Æ» ÙßÐÔÈ

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (÷alûøma 4) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; «Jj» hÿrfini vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtn yazûr (÷alûøma 4).

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, 3.2.2, Õ-ä. 2.2.4, Ù-á. 1.4.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Ðîëëó îéóí, ìöçàêèðÿ, áåéèí ùÿìëÿñè, Âåíí äèàãðàìû.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì øagirdlÿrÿ tÿdris äèëèíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [j] ñÿñè èøëÿíÿí ñþçëÿð äå ìÿéè òÿ-êëèô åäèð. Íö ìó íÿ ëÿð sÿslÿndirilir. Ìöÿëëèì ëþâ ùÿäÿí àñûëìûø ïëàêàòû (ïëàêàòäà óðíàë, àêåò, àëÿ ñþçëÿðè éàçûëûá) ýþñòÿðèð âÿ ñèíôÿ ìöðàcèÿò åäèð:

— Óøàãëàð, ñèçcÿ, áó ñþçëÿðè îõóìàã ö÷öí ùàíñû ñÿñèí èøàðÿñè ÷àòûøìûð? Àõû ñèç áèð ñÿñäÿí áàøãà àðòûã áöòöí ñÿñëÿðèí èøàðÿëÿðèíè êå÷ìèñèíèç.

Óøàãëàðäàí [j] ñÿñèíèí èøàðÿñèíèí ÷àòûøìàäûüûíû ñþéëÿéÿíëÿð âàð. — Óøàãëàð, äåéÿ áèëÿðèêìè, ùÿì tÿdris, ùÿì äÿ Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ [j] ñÿñè âàð? (Òÿñäèãëÿ-

íèð) Ìöÿëëèì «Jj» ùÿðôèíè ÷àï âÿ ÿëéàçìà ôîðìàñûíäà ýþñòÿðèð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: [J] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ùàíñû ùèññÿñèíäÿ èøëÿíèð? Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ áó ñÿñ åéíè ùÿðôëÿìè èøàðÿ îëóíóð?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿð òàíûø åäèëèð. [J] ñÿñèíèí òÿëÿôôöçö öçÿðèíäÿ èø àïàðûëûð. Äÿðñëèêäÿêè 2-cè âÿ 3-cö ÷àëûøìàëàð ècðà îëóíóð.

ÛÛ àääûì: Äÿðñëèêäÿêè ìÿòíèí îõóñó òÿøêèë îëóíóð. Ìÿòíäÿ è÷ÿðèñèíäÿ [j] ñÿñè îëàí àäëàðûí èøëÿíìÿñè ùÿìèí ñÿñëÿ áàüëû èëêèí îõó áàcàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíà èìêàí âåðèð. Ìÿòí öçðÿ èøäÿ éàëíûç «Jj» ùÿðôèíèí îõóñó èçëÿíìÿìÿëèäèð. Àðòûã áöòöí ùÿðôëÿð êå÷èëäèéèíäÿí øà-ýèðäëÿðèí îõó òåõíèêàñûíûí ñÿâèééÿñèíÿ äèããÿò éåòèðèëìÿëèäèð. Îõó ö÷öí äÿðñëèêäÿêè äèàëîã âÿ øåèðëÿðäÿí äÿ èñòèôàäÿ îëóíà áèëÿð.

ÛÛÛ àääûì: Cöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàcàðûãëàðûíûí èíêèøàôû äÿðñëèêäÿêè ìÿòí öçðÿ ñó-àëëàðà càâàá (÷àëûøìà 6) âÿ øÿêèë ÿñàñûíäà cöìëÿëÿðèí òàìàìëàíìàñû (÷àëûøìà 11) øÿêëèíäÿ àïà-ðûëûð, ñîíðà 4-cö ÷àëûøìàäàêû øÿêèë öçðÿ äàâàì åòäèðèëèð.

Û àääûì: Ëöüÿòèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè öçðÿ èø éåíè êå÷èëìèø ñþçëÿðèí cöìëÿ è÷ÿðèñèíäÿ èøëÿ-äèëìÿñè âÿ ìÿíàñûíûí ìÿíèìñÿäèëìÿñè éîëó èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.

 àääûì: Éàçû áàcàðûüûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñû íö ìóíÿëÿð ÿñàñûíäà òÿøêèë îëóíóð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: [J] ñÿñè Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ñþçöí ÿââÿëèíäÿ, îðòàñûíäà âÿ ñî-íóíäà èøëÿíèð. Àçÿðáàécàí âÿ tÿdris äèëëÿðèíäÿ îëàí [j] ñÿñè ôÿðãëè (eyni) ùÿðôëÿðëÿ éàçûëûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: Äÿðñëèêäÿ 10-có ÷àëûøìàäàêû äèàëîã ÿñàñûíäà þçöíöç êè÷èê áèð äèàëîã ãóðóí. È÷ÿðèñèíäÿ [j] ñÿñè îëàí àäëàð òàïûí. «À÷ûë áÿíþâøÿ» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

86

61-úè âÿ 62-úè ÄßÐÑËßÐ. (§33)

ÌÞÂÇÓ: ÌßÍÈÌ ÂßÒßÍÈÌ (1-úè ÑÀÀÒ)

Ñòàíäàðò: 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.2.; 3.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird äinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri dözgön intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; øÿkildÿ gþrdöklÿrini (iø dÿftÿri-÷al.12) birinci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; mÿtni oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 2.1.1, 2.2.4, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ,áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, ìöçàêèðÿ, ðîëëó îéóí.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, ïëàêàò, øÿêèëëÿð, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì Àçÿðáàécàíëà áàüëû ìöõòÿëèô øÿêèëëÿðè (Ãûç ãàëàñû, Ýþéýþë, Øèðâàíøàù-ëàð ñàðàéû, Ãîáóñòàí ãàéàëàðûíäàêû ðÿñìëÿð, Õóäàôÿðèí êþðïöñö, Íèçàìèíèí ìÿãáÿðÿñè, Äàìcûëû áóëàüû) íöìàéèø åòäèðèð:

— Óøàãëàð, øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöêëÿðèíèç áàðÿäÿ ìÿëóìàòûíûç âàðìû? (Ìöÿëëèì áó øÿêèëëÿðèí ùÿð áè ðè íè àéðûcà ýþñòÿðìÿêëÿ äÿ ìöñàùèáÿíè ãóðà áèëÿð).

— Íèçàìè ùàããûíäà íÿ áèëèðñèíèç? Íèçàìèíèí ìÿãáÿðÿñè ùàðàäà éåðëÿøèð?— Øèðâàíøàùëàð ñàðàéûíû ýþðìöñöíöçìö?— Áàêû øÿùÿðè ùàðàäà éåðëÿøèð? Ìöÿëëèì ìöñàùèáÿíè áó èñòèãàìÿòäÿ äàâàì åòäèðèð. Øàýèðäëÿð ñóàëëàðà ÷ÿòèíëèêëÿ äÿ îëñà,

càâàá âåðìÿéÿ cÿùä ýþñòÿðèðëÿð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: Âÿòÿíèìèç Àçÿðáàécàí íåcÿ þëêÿäèð? Àçÿðáàécàí ùàããûíäà íÿ áèëèðÿì?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Mþvzunun ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèø éåíè ñþçëÿðëÿ øàýèðäëÿð òà íûø åäèëèð. Øàýèðäëÿðèí òÿëÿôôöç âÿ îõó áàcàðûãëàðûíûí èíêèøàôû èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð àïà ðû ëûð. Äÿðñëèêäÿ êè «Ìÿíèì Âÿòÿíèì» ìÿòíèíèí îõóñó òÿøêèë åäèëèð. Ìÿòíèí îõóñó éåíè ñþç ëÿ ðèí ìÿ-íèì ñÿäèë ìÿ ñèíÿ, îõó òåõíèêàñûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëèð. Øàýèðäëÿðèí Àçÿð áàé càí ùàã-ãûí äà òÿñÿââöðëÿðèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿ õöñóñè äèããÿò éåòèðèëèð. Áó èñ òè ãàìÿò äÿ ìÿ òíèí îõó-ñó èëÿ áàøëàíàí èø ÷àëûøìà ìÿòíëÿðè âàñèòÿñèëÿ äàùà äà ýåíèøëÿíäèðèëèð.

ÛÛ àääûì: Cöìëÿ ãóðìàã âÿ äàíûøìàã áàcàðûãëàðû äÿðñëèêäÿêè ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòëè ÷àëûøìà-ëàð âàñèòÿñèëÿ ýåíèøëÿíäèðèëèð. 1-cè ÷àëûøìàäàêû ñóàëëàð cöìëÿ ãóðìàãëà éàíàøû, ìÿçìóíóí ãàâ-ðà íûëìàñû, Àçÿðáàécàí ùàããûíäà òÿñÿââöðëÿðèí ôîðìàëàøìà ñÿâèééÿñèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ìÿã ñÿäè äàøûéûð. Äÿðñëèêäÿêè 2-cè, 4-cö, 5-cè ÷àëûøìàëàð ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ cöìëÿ ãóðìàã áà-cà ðûãëàðûíû èíêèøàô åòäèðèð, äàíûøìà ìÿçìóí õÿòòèíèí ðåàëëàøìàñû ö÷öí ùàçûð íèòã ìîäåëëÿðè èëÿ øà ýèðäëÿðè òÿìèí åäèð. Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ ìÿíñóáëóã àíëàéûøû, øÿõñÿ âÿ êÿìèééÿòÿ ýþðÿ äÿéèø-ìÿ èëÿ ïðàê òèê òàíûøëûüà øÿðàèò éàðàäûð, 5-cè ÷àëûøìà Ùåéäÿð ßëèéåâ âÿ Àçÿðáàécàí, èäìàíûí èíêèøàôûíäà Èëùàì ßëèéåâèí ðîëó èëÿ áàüëû cöìëÿëÿð ãóðìàüà ñòèìóë âåðèð.

ÛÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí àíëàìà áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè òÿðcöìÿ öçðÿ èøëÿðëÿ èçëÿíèëèð. Äÿðñ-ëèêäÿêè ìÿòíèí, cöìëÿ âÿ ñþç áèðëÿøìÿëÿðè ãóðìàã ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø äèäàêòèê ìà òå ðè àë ëàðûí òÿðcöìÿñè áó ìÿãñÿäÿ õèäìÿò åäèð. Øàýèðäëÿðèí Âÿòÿí ñåâýèñèíèí äÿðèíëÿøìÿñèíÿ «Âÿ òÿíèí êå-øèéèíäÿ» øåèðèíèí îõóñó âÿ äÿðñëèêäÿêè àòàëàð ñþçëÿðè èëÿ òàíûøëûã äà ìöñáÿò òÿñèð ýþñ òÿðèð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Àçÿðáàécàí áèçèì öìóìè Âÿòÿíèìèçäèð. Áóðàäà ìöõòÿëèô õàëã-ëà ðûí íöìàéÿíäÿëÿðè éàøàéûð. Âÿòÿíèìèç àçàääûð. Àçÿðáàécàí ãÿäèì âÿ çÿíýèí áèð þëêÿäèð. Àçÿð áàécàí âÿòÿíäàøû îëìàãëà ôÿõð åäèðèê.

87

Åâ òàïøûðûüû: «Âÿòÿíèí êåøèéèíäÿ» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí. Ãûç ãàëàñûíûí øÿêëèíè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

ÌÞÂÇÓ: ÌßÍÈÌ ÂßÒßÍÈÌ (2-úè ÑÀÀÒ)

Ãåéä. Äÿðñèí òÿøêèëè èëÿ ÿëàãÿäàð öìóìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ áàüëû ìþâçóíóí 1-cè ñààòûíà áàõìàã òþâ-ñèéÿ îëóíóð.

Äÿðñèí ýåäèøè

Òÿäãèãàòûí äàâàìû: Û àääûì: Øàýèðäëÿðèí äöçýöí òÿëÿôôöç áàcàðûãëàðûíûí èíêèøàôû âÿ òÿê-ìèëëÿøäèðèëìÿñè èøè îõó áàcàðûãëàðûíûí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè èëÿ ìöâàçè àïàðûëûð. Dialoq qurulur. Dèàëîãäà, äèýÿð ÷àëûøìàëàðäà îõó âÿ ïðàêòèê òàíûøëûã ö÷öí âåðèëìèø ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíäÿ ñïåñèôèê ñÿñëÿðèí äàùà ÷îõ èøëÿäèëìÿñè ìÿùç áó èñòèãàìÿòäÿ èøëÿð àïàðìàã ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. Îäóð êè, ìöÿëëèì äèàëîãóí ðîëëàð öçðÿ îõóñóíó òÿøêèë åòìÿëè, äöçýöí òÿëÿôôöçöí ôîðìàëàøìà-ñûíû èçëÿìÿëèäèð.

ÛÛ àääûì: Øàýèðäëÿðèí éàçû áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè èìëà éàçû âàñèòÿñèëÿ èçëÿíèëèð.ÛÛÛ àääûì: Òÿëÿôôöç öçðÿ èøëÿð, åéíè çàìàíäà, ñþç áèðëÿøìÿëÿðè òÿðòèá åòìÿêëÿ ùàçûð íèòã

ìî äåëëÿðè èëÿ ïðàêòèê òàíûøëûüà ðåàë èìêàí éàðàäûð, ùÿìèí ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíÿ õÿáÿðëèê øÿêèë÷èñè-íèí àðòûðûëìàñû èëÿ áèðëÿøìÿëÿðèí cöìëÿéÿ ÷åâðèëìÿñè öçÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ àïàðûëûð, Àçÿðáàécàí äè ëèíäÿ cèíñ êàòåãîðèéàñûíûí îëìàäûüûíà òÿðcöìÿ çàìàíû õöñóñè äèããÿò éåòèðèëèð âÿ áóíóíëà áàüëû òÿñÿââöð ýåíèøëÿíäèðèëèð. Áó ÷àëûøìàëàðäà âÿòÿí, õàëã, þëêÿ âÿ ñ. êèìè ñþçëÿðèí ìöõòÿëèô áèðëÿøìÿëÿðäÿ âÿ cöìëÿëÿðäÿ èøëÿäèëìÿñè ùÿì ùÿìèí ñþçëÿðèí øàýèðäëÿðèí ëöüÿòèíäÿ ôÿàëëàøìàñûíû òÿìèí åäèð, ùÿì äÿ áó éîëëà Âÿòÿí àíëàéûøû äÿðèíëÿøäèðèëèð.

Cöìëÿ ãóðìàã èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òó òó ëóð. Lÿòèôÿíèí îõóñó øàýèðäëÿðè ìàðà-ãëàíäûðûð, ñïåñèôèê ñÿñëÿðèí òÿ ëÿô ôö çö íö òÿìèí åäèð. «Ëàëÿ» øåèðèíèí îõóñó Âÿòÿí ýþçÿëëèêëÿðèíè äóéìàüà êþìÿê åäèð, âÿòÿí ñåâýèñèíè àð òûðûð.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ âÿ åâ òàïøûðûüû: «Ëàëÿ» øåèðèíè ÿçáÿðëÿéèí. Éåíè þéðÿíäèéèíèç ñþçëÿðè cöìëÿëÿðäÿ èøëÿäèí. Ëàëÿ øÿê ëè ÷ÿêèí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

63-úö âÿ 64-úö ÄßÐÑËßÐ. (§34)

ÌÞÂÇÓ: ÈË ßÐÇÈÍÄß ÊÅ×ÈËßÍËßÐÈÍ ÒßÊÐÀÐÛ Âß

ÖÌÓÌÈËßØÄÈÐÈËÌßÑÈ

Ñòàíäàðò: 1.1.1.; 1.1.2.; 1.1.3.; 2.1.1.; 2.1.2.; 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; 3.1.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 4.1.1.; 4.1.2.; 4.1.3.

Tÿlim nÿticÿlÿri: Øagird ìöraciÿtlÿrÿ uyüun sadÿ tapøûrûqlarû icra edir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtndÿki ÷ÿtin sþzlÿri möÿyyÿnlÿødirir; dinlÿdiyi ki÷ikhÿcmli mÿtnin mÿzmununa aid suallar tÿrtib edir; verilmiø sþz vÿ sþz birlÿømÿlÿrini dözgön tÿlÿfföz edir; ki÷ikhÿcmli sadÿ cömlÿlÿri (nÿqli, sual) mövafiq qaydalara uyüun intonasiya ilÿ tÿlÿfföz edir; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri qruplaødûrûr; möøahidÿ etdiyi ÿøya vÿ hadisÿlÿri birin-ci øÿxsin dili ilÿ tÿsvir edir; sadÿ cömlÿlÿrdÿn (nÿqli, sual) istifadÿ etmÿklÿ ki÷ikhÿcmli dialoq qurur; hÿrflÿri vÿ sþzlÿri, sþz birlÿømÿlÿri vÿ cömlÿlÿri dözgön oxuyur; bir ne÷ÿ cömlÿdÿn ibarÿt ki÷ik mÿtnlÿri oxuyur vÿ mÿzmununu izah edir; oxuduüu mÿtndÿki

88

sþzlÿri löüÿt vasitÿsilÿ tÿdris dilinÿ vÿ ÿksinÿ tÿrcömÿ edir; hÿrflÿri vÿ sþzlÿri dözgön yazûr; verilmiø sþz birlÿømÿlÿri vÿ cömlÿ nömunÿlÿrini dözgön yazûr; ki÷ikhÿcmli mÿtnlÿr yazûr.

Èíòåãðàñèéà: À-ä. 1.1.3, 1.2.4, 1.4.1, 3.2.1, Õ-ä. 1.1.2, 2.2.4, Ðèé. 1.1.1, Ù-á. 1.4.2, 2.3.1., 3.2.1, Ò-è. 2.2.2.

Äÿðñèí òèïè: Ènduktiv.

Äÿðñèí ôîðìàñû: Êîëëåêòèâëÿ, áþéöê âÿ êè÷èê ãðóïëàðëà èø, cöòëÿðëÿ èø.

Äÿðñèí öñóëó: Áåéèí ùÿìëÿñè, øàõÿëÿíäèðìÿ, äèñêóññèéà, îéóí-òàïìàcà.

Ðåñóðñëàð: Äÿðñëèê, øÿêèëëÿð, ïëàêàò, ùÿðôëÿð òîïëóñó, èø âÿðÿãëÿðè.

Äÿðñèí ýåäèøè

Ìîòèâàñèéà: Ìöÿëëèì ùÿð ãðóïà ñòîëóí öñòöíäÿêè çÿðôëÿðäÿí áèðèíè ýþòöðìÿéè òÿêëèô åäèð. Ùÿð çÿðôäÿ áèð öìóìèëÿøäèðècè ñþç (ìåéâÿëÿð, ÷è÷ÿêëÿð, òÿðÿâÿç, ÿðçàã, ïàëòàð, ìÿêòÿá ëÿâàçè-ìàòëàðû, ãóø, ùåéâàí) âåðèëèð. Ãðóïóí ëèäåðè çÿðôè à÷ûð âÿ îõóäóüó ñþçöí ÿëàìÿòëÿðèíè èøàðÿ-ëÿðëÿ ãðóï öçâëÿðèíÿ àíëàäûð. Ùÿð ñþçÿ àèä 5 íöìóíÿ ñþéëÿìÿê òÿëÿá îëóíóð. Ãðóïëàðà êîíêðåò âàõò âåðèëèð. Âàõò òàìàì îëäóãäà îéóí äàéàíäûðûëûð. Íÿòècÿëÿð ÿñàñûíäà ìîòèâàñèéà éàðàäûëûð. Äèýÿð áèð îéóí êå÷èëìèø ùÿðôëÿðëÿ áàüëû àïàðûëûð. Ùÿð çÿðôÿ áèð ùÿðô ãîéóëóð. Ùÿðôëÿð ñïåñèôèê ñÿñëÿðëÿ áàüëû îëóð (ö, ÿ, c, ù, þ, ü, ý). Çÿðôëÿðè ýþòöðÿí ëèäåð ùÿðôëÿðè ãðóï öçâëÿðèíÿ ýþñòÿðèð. ×ûõàðûëàí ùÿðôëÿðèí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðäÿ èøëÿíìÿñèíÿ àèä 5 íöìóíÿ äåéèëìÿñè òÿëÿá îëóíóð.

Òÿäãèãàò ñóàëû: Àçÿðáàécàí äèëèíäÿêè áöòöí ùÿðôëÿðè äöçýöí éàçà âÿ ñÿñëÿðè äöçýöí òÿ-ëÿôôöç åäÿ áèëèðèêìè? Âåðèëìèø ñþçëÿðè, cöìëÿëÿðè äöçýöí îõóéà âÿ ùÿìèí ñþçëÿðäÿí íèòãèìèçäÿ èñòèôàäÿ åäÿ áèëèðèêìè?

Òÿäãèãàòûí àïàðûëìàñû: Û àääûì: Ìöÿëëèì øàýèðäëÿðèí òÿëÿôôöç áàcàðûãëàðû öçðÿ òÿêðàð àïà-ðûð. Ñòîëóí öñòöíäÿ ùÿðôëÿð éàçûëìûø êàðòî÷êàëàð ãîéóëóð. Øàýèðäëÿð ñòîëà éàõûíëàøàðàã êàð-òî÷êàëàðäàí áèðèíè à÷ûð âÿ èøàðÿñèíè ýþðäöéö ñÿñè àéðûëûãäà òÿëÿôôöç åäèð, ùÿìèí ñÿñèí èøëÿí-äèéè (ìöõòÿëèô ìþâãåäÿ) ö÷ íöìóíÿ ñþéëÿéèð. Áó èñòèãàìÿò òÿêðàð îõó çàìàíû äà èçëÿíèð.

ÛÛ àääûì: Cöòëÿðëÿ èø òÿøêèë îëóíóð. Cöòëÿðÿ äÿðñëèêäÿêè 2-cè ÷àëûøìàäàêû áèð ñõåìè òàìàì-ëàìàã òàïøûðûëûð. Òÿãäèìàòëàð ùàçûðëàíûð, ìöçàêèðÿ àïàðûëûð.

ÛÛÛ àääûì: Ãðóïëàðëà èø òÿøêèë îëóíóð. Ùÿð ãðóïà ayrû-ayrû òàïøûðûãëàð verilÿrÿk éåðèíÿ éåòèðìÿê òàïøûðûëûð. Òÿãäèìàòëàð ÿñàñûíäà ìöçàêèðÿ àïàðûëûð.

ÛÂ àääûì: Îõó áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñèíèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ äÿðñëèêäÿêè «Òöëêö âÿ êÿêëèê» ìÿòíèíèí îõóñó öçðÿ èø àïàðûëûð.

Îõó áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè öçÿðèíäÿ èø äèàëîãóí ðîëëàð öçðÿ îõóñó éîëó èëÿ äàâàì åòäèðè ëèð. àääûì: Øàýèðäëÿðèí ñþç áèðëÿøìÿëÿðè âÿ cöìëÿ ãóðìàã áàcàðûãëàðûíûí ñÿâèééÿñè äÿðñëèê-

äÿêè 1, 7, 9, 11-cè ÷àëûøìàëàð, ðàáèòÿëè êè÷èê ìÿòíëÿð öçðÿ èñÿ 8 âÿ 12-cè ÷àëûøìàëàð âàñèòÿñèëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëÿ áèëÿð. Dèàëîãóí îõóñó öçðÿ èøëÿð íþâáÿòè äÿðñäÿ éåðèíÿ éåòèðèëèð.

Äÿðñèí ÛÛ ñààòû äàùà ÷îõ êå÷èëÿíëÿðèí öìóìèëÿøäèðèëìÿñèíÿ ùÿñð åäèëèð. Áó ìÿãñÿäëÿ éîõëà-ìà òåñòëÿðè âÿ ÷àëûøìàëàð (äÿðñëèêäÿêè 14 âÿ 15-cè ÷àëûøìàëàð) öçðÿ éåêóíëàøäûðûcû èøëÿð àïàðûëûð.

Íÿòèúÿ âÿ öìóìèëÿøäèðìÿ: Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ 34 ñÿñ âÿ 32 ùÿðô âàð. [Ü vÿ û] sÿslÿrindÿn áàøãà, Àçÿðáàécàí äèëèíäÿ áöòöí ñÿñëÿð ñþçöí ìöõòÿëèô ìþâãåëÿðèíäÿ èøëÿíèð. [Ö, þ, ÿ, ý, ü, ù, c] ñÿñëÿðè Azÿrbaycan dilinin spesifik sÿslÿridir. Àçÿðáàécàí äèëèíäÿêè [à, û, î, ó, å, ÿ, è, þ, ö] ñÿñëÿðè ñàèò, ãàëàíëàð isÿ ñàìèò ñÿñëÿðäèð.

Åâ òàïøûðûüû: «Àçÿðáàécàí äèëèíäÿí íÿëÿðè þéðÿíìèøÿì» ìþâçóñóíäà äàíûøìàüà ùàçûðëàøûí.

Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ: Ãèéìÿòëÿíäèðìÿ âÿñàèòèí 12-úè ñÿùèôÿñèíäÿêè úÿäâÿëëÿð ÿñàñûíäà àïàðûëûð.

89

YEKUN QÈYMßTËßÍÄÈÐÌß ÒÅÑÒËßÐÈ

1. Áöòöí ñþçëÿðäÿ èøëÿíÿí ùÿðôè òàïûí.

Àíàð, íàð, íÿíÿ, Íàíÿ, íÿà) à; á) í; ú) á; ä) ÿ; å) ð

2. Áöòöí ñþçëÿðäÿ èøëÿíÿí ùÿðôè òàïûí.

Áàíó, Àíàð, íàð, àòà, áàáàà) à; á) ð; ú) ó; ä) í; å) á

3. Ùàíñû ñþç àðòûãäûð?

à) Àòà; á) àò; ú) àíà; ä) íÿíÿ; å) áàáà

4. Ùàíñû ñþç àðòûãäûð?

à) íÿíÿ; á) áàáà; ú) íÿ; ä) Íàíÿ; å) àòà

5. Ñÿùâ ùàðàäàäûð?

à) Áó, áàáàäûð; á) Áó, íÿíÿäûð; ú) Áó, òàðäûð; ä) Áó, àëìàäûð.

6. Ñÿùâ ùàðàäàäûð?

à) Áó, íÿíÿäèð; á) Áó, àíàäèð; ú) Áó, Ëàëÿäèð; ä) Áó, ÿëÿêäèð.

7. Ñÿùâ ùàðàäàäûð?

à) Î àëûð; á) Î òóòóð; ú) Î éàçûðñàí; ä) Î ýÿòèðèð.

8. Ñÿùâ ùàðàäàäûð?

à) Ìÿí àëûðàì; á) Ìÿí ýÿëèð; ú) Ìÿí îòóðóðàì; ä) Ìÿí òóòóðàì.

9. «Áó íÿäèð» ñóàëûíà úàâàáëàðäàí ñÿùâ îëàíû òàïûí.

à) Áó, àòäûð; á) Áó, áàáàäûð; ú) Áó, ïèøèêäèð; ä) Áó, àëìàäûð; å) Áó, òàðäûð.

10. «Áó êèìäèð» ñóàëûíà úàâàáëàðäàí ñÿùâ îëàíû òàïûí.

à) Áó, Ëàëÿäèð; á) Áó, ãûçäûð; ú) Áó, õàëàäûð; ä) Áó, ãàðàíãóøäóð; å) Áó, ÿìèäèð.

11. «Íÿ» ñóàëûíà úàâàá îëìàéàí ñþçö òàïûí.

à) ïàïàã; á) ôèë; ú) äîâøàí; ä) óøàã; å) ãàøûã

12. «Êèì» ñóàëûíà úàâàá îëìàéàí ñþçö òàïûí.

à) áàúû; á) ãàðäàø; ú) ìöÿëëèì; ä) òöëêö; å) äèðåêòîð

13. «Áó êèìäèð» ñóàëûíà úàâàáëàðäàí áèðè ñÿùâäèð.

à) Áó, íÿíÿäèð; á) Áó, àòàäûð; ú) Áó, àòäûð; ä) Áó, äàéûäûð.

14. «Áó êèìäèð» ñóàëûíà úàâàáëàðäàí áèðè ñÿùâäèð.

à) Áó, êîìàíäèðäèð; á) Áó, Àíàðäûð; ú) Áó, èíÿêäèð; ä) Áó, Ëàëÿäèð; å) Áó, ìÿíÿì.

15. Ñÿùâ ùàðàäàäûð?

à) äÿôäÿð; á) ìöÿëëèì; ú) ìÿêòÿá; ä) ÷àíòà

90

16. Éàçûëûøûíäà ñÿùâÿ éîë âåðèëìèø ñþçö òàïûí.

à) õîðóç; á) òîéóõ; ú) ãóçó; ä) èíÿê

17. Äöçýöí úàâàáû ýþñòÿðèí:

à) áàéðàõ; á) õàëõ; ú) ýþçÿë; ä) ìÿéòÿá

18. Ùàíñû ñþç ùåúàéà äöçýöí áþëöíìÿìèøäèð?

à) âÿ-òÿí; á) êèò-àá; ú) ãÿ-ëÿì; ä) áàé-ðàã

19. Ùàíñû ñþç ùåúàéà äöçýöí áþëöíìöøäöð?

à) èí-ÿê; á) ãîé-óð; ú) éà-òûð; ä) éóé-óð

20. Ùàíñûíû ñÿáÿòÿ ãîéìàã îëìàç?

à) á) ú) ä) å)

21. Ùàíñûíû éóìàã îëìàç?

à) á) ú) ä) å)

22. Ùàíñû ev heyvanû äåéèë?

à) á) ú) ä) å)

23. Ùàíñûíû ñóéà ãîéìàã ëàçûìäûð?

à) á) ú) ä) å)

24 . Ùàíñûíû éåìÿê îëìàç?

à) á) ú) ä) å)

25. Ùàíñû éåéèëìèð?

à) á) ú) ä) å)

26. Ùàíñûíû úûðìàã îëìàç?

à) á)

T

e

hs i lT

e

hs i l

ú) ä) å)

91

27. Ùàíñû àðòûãäûð?

à) á) ú) ä) å)

28. Ùàíñû quø äåéèë?

à) á) ú) ä) å)

29. Ùàíñû àðòûãäûð?

à) á) ú) ä) å)

30. Ùàíñû àðòûãäûð?

à) á) ú) ä) å)

31. Ùàíñû ìåøÿäÿ éàøàìûð?

à) á) ú) ä) å)

32. Ùàíñûíû ñóéà ãîéìàã îëìàç?

à) á) ú) ä) å)

33. Ùàíñû àðòûãäûð?

à) á) ú) ä) å)

34. Ùàíñû ìÿêòÿá ëÿâàçèìàòû äåéèë?

à) á) ú) ä) å)

35. Ùàíñû øÿêèë äöçýöí ãîéóëìàìûøäûð?

òöëêö, ìåéâÿ, ñöïöðýÿ, ìàðàë, ñÿáÿò

à) á) ú) ä) å)

92

ßËÀÂß ÎÕÓ ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÛ

ÑßÐ×ßÍÈÍ ÑßÄÀÃßÒÈ

Áèðè âàðäû, áèðè éîõäó, áèð ñÿð÷ÿ âàðäû. Áó ñÿð÷ÿ áàøãà ñÿð÷ÿëÿðÿ áÿíçÿìèðäè. Éà éû àðàíäà, ãûøû, ïàéûçû èñÿ ìåøÿäÿ êå÷èðèðäè. Ùÿìèøÿ ìåøÿíè àðàíäàí ÷îõ ñåâÿðäè. Îíà ýþðÿ êè, ãûøäà íÿ ãÿ-äÿð ãàëûí ãàð éàüñà äà, àüàúëàðûí àëòû ãóðó ãàëûðäû. Ñÿð ÷ÿ áó ãóðó éåðëÿðäÿ äÿíëÿíÿð, ãûøûí ñÿðò êå÷ìÿñèíè ùèññ åòìÿçäè.

Ïàéûç ýöíëÿðèíèí áèðèíäÿ ñÿð÷ÿ ìåøÿéÿ äîüðó ó÷óðäó. Áèð äÿ ýþðäö êè, ìåøÿ îä òóòóá éàíûð. Ìåøÿáÿéèäÿí áàøãà, îíóí àëîâóíó ñþíäöðÿí éîõäó. Ìåøÿáÿéè ÷îõ ÿçèé éÿòëÿ âåäðÿ-âåäðÿ ÷àéäàí ñó äàøûéûð, ìåøÿíèí éàíàí éåðèíÿ òþêöðäö êè, àëîâ ÷îõ éàéûëìàñûí. Éàçûã ìåøÿáÿéè ãàí-òÿð è÷èíäÿ èäè. Ñÿð÷ÿ áó éàíüûíû ýþðöá ÷îõ òÿ ëàø êå÷èðäè. Ôèêèðëÿøìÿäÿí ãàíàäëàðûíû ýåíèø à÷ûá èøÿ áàøëàäû. Òåç-òåç ÷àéà áàø âóðóð, äèìäèéèíäÿ ñó ýÿòèðèð âÿ ìåøÿíèí éàíàí éåðèíÿ òþêöðäö.

Ìåøÿáÿéè ñÿð÷ÿíèí áó êþìÿéèíè ýþðöá ÷îõ òÿÿúúöá åòäè. – Àé àëëàùûí ãóøúóüàçû, ñÿíèí äèìäèéèíäÿ ýÿòèðäèéèí ñó áó éàíüûíà íÿ åäÿúÿê? – äåäè. Ñÿð÷ÿ äèëÿ ýÿëÿðÿê: – Áóíó ìÿí äÿ áèëèðÿì, -äåäè. Àíúàã ìÿí ìåøÿéÿ îëàí ìÿùÿááÿòèìè, ñÿäàãÿòèìè ýþñòÿðèðÿì.

Ñÿð÷ÿ áóíó äåéèá ñöðÿòèíè áèð ãÿäÿð äÿ àðòûðäû. Òåç-òåç ÷àéà áàø âóðóá äèìäèéèíäÿ ýÿòèðäèéè ñóéó ìåøÿíèí éàíàí éåðèíÿ òþêöðäö. Ìåøÿáÿéèíèí âÿ ñÿð÷ÿíèí ýÿòèðäèéè ñóëàð åëÿ áèë áèðúÿ àíäà ÷îõàëäû, ñåëÿ-ñóéà äþíäö. Ìåøÿíèí àëîâó òöñòöëÿíèá ñþíäö. Ãîúà ìåøÿáÿéè ðàùàò íÿôÿñ àëäû.

Ñÿð÷ÿ äÿ éàøûë áóäàüà ãîíóá äèíúÿëèðäè. Ìåøÿáÿéè ñÿð÷ÿéÿ áàõäû, áàõäû, ñîíðà äå äè:– Àé àëëàùûí çÿðèô ãóøúóüàçû, êàø áÿçè íàíêîðëàð, ìåøÿíè ýèçëè ãûðàíëàð äà ñÿíèí êèìè ìåøÿ-

íèí ãÿäðèíè áèëÿéäèëÿð.ßëè Ñÿìÿäîüëó

ÁÀËÀÚÀ ×ÎÁÀÍ

Áèðè âàðäû, áèðè éîõäó, áèð áàëàúà ÷îáàí âàðäû. Áó ÷îáàí ÷îõ àüûëëû èäè. Îíó ùÿð éåðäÿ òàíûéûð-äûëàð. Áèð ýöí îíóí õÿáÿðè ïàäøàùà äà ÷àòäû. Ùþêìäàð äåéèëÿí ñþç ëÿðÿ èíàíìàäû. Áàëàúà ÷îáàíëà þçö ñþùáÿò åòìÿê èñòÿäè. ßìð åòäè êè, îíó ñàðà éà ýÿòèðñèíëÿð. Áàëàúà ÷îáàíû òåçëèêëÿ òàïäûëàð âÿ ñàðàéà ýÿòèðäèëÿð.

Ïàäøàù äåäè: – Ìÿíèì ö÷ ñóàëûìà úàâàá âåðñÿí, ñÿíè îüóëëóüà ýþòöðÿúÿéÿì. Þçöíö äÿ ñà ðàé äà ñàõëàéàúà üàì.– Ùàíñû ñóàëëàðäûð? – óøàã ñîðóøäó.– Áèðèíúè ñóàëûì áåëÿäèð: Äå ýþðÿê äÿíèçäÿ íå÷ÿ äàìëà ñó âàð? Áàëàúà ÷îáàí äåäè: – Ùþêìäàð ñàü îëñóí, áó àñàí ñóàëäûð. Àììà ìÿí äàìëàëàðû ñà éûá ãóðòàðàíà ãÿäÿð ÿìð

åäèí, äÿíèçÿ àõàí áöòöí ÷àéëàðûí ãàáàüûíû êÿññèíëÿð. Ùþêìäàð ùåéðàí ãàëäû. – Éàõøû èêèíúè ñóàëûìà úàâàá âåð: Ýþéäÿ íå÷ÿ óëäóç âàð? Áàëàúà ÷îáàí äåäè: – ßìð åäèí, èðè áèð êàüûç âåðñèíëÿð. Áàëàúà ÷îáàí êàüûçûí öñòöíäÿ ÷îõëó íþãòÿ äöçäö.

Êàüûç ýþðöíìÿç îëäó. Áóíäàí ñîíðà äå äè: – Ïàäøàù ñàü îëñóí, ýþéäÿêè óëäóçëàðûí ñàéû êà-

üûçûí öñòöíäÿêè íþãòÿëÿðèí ñà éû ãÿäÿðäèð. Èíàíìûðñû-íûçñà, ñàéûí.

Áóíó ùå÷ êÿñ ñàéà áèëìÿäè. Ïàäøàù ðàçûëûãëà ýöëöìñöíäö. – Ö÷öíúö ñóàëûì: ÿáÿäèééÿòäÿ íå÷ÿ ñàíèéÿ âàð? Áàëàúà ÷îáàí áóíà äà äÿðùàë úàâàá âåðäè. Ïàäøàù äåäè: – Ñÿí ñóàëëàðûìûí ö÷öíÿ äÿ ìöäðèê àäàì êèìè

úàâàá âåðäèí. Áó ýöíäÿí ñÿíè îüóë ëóüà ýþòöðöðÿì. Ñàðàéûìäà ìÿíèìëÿ îëàúàãñàí.

Ãðèì ãàðäàøëàðû

93

×Å×ßËß ÁÀÐÌÀÃ

ßëäÿêè áåø áàðìàã éîëäàø èäè. Áèð ýöí áóíëàð ñÿôÿðÿ ÷ûõûðëàð. Àç ýåäèðëÿð, ÷îõ ýå äèðëÿð, àõûð-äà (ÿëäÿí äöøöá) éîðóëóðëàð.

Áàø áàðìàã äåéèð: Àúìûøûã.Áàø áàðìàüûí éàíûíäàêû äåéèð: Áÿñ íÿ éåéÿê? Îðòàíúûë áàðìàã äåéèð: Àëëàù âåðÿíäÿí. Î áèðèñè áàðìàã äþçìÿéèá ñîðóøóð: Àëëàù âåðìÿñÿ, íÿ éåéÿê? Áåøèíúè áàðìàã òåç äèëëÿíèð: Îüóðëóã åëÿéÿê. Áåëÿ äåéÿíäÿ ýþðöíìÿç áèð ãûëûíú îíóí áîéíóíó âóðóð. Î äà ãàëûð ùàìûäàí áàëàúà. Èøè áåëÿ

ýþðÿí î áèðè áàðìàãëàð äåéèðëÿð êè: – Äàùà îüóðëóã àäûíû òóòìàã îëìàç. Éîõñà áèç äÿ ÷å÷ÿëÿ áàðìàüûí ýöíöíÿ äöøÿðèê. Ýÿëèí

ùàëàë ÷þðÿê ãàçàíûá éåéÿê. Îíëàð áóíäàí ñîíðà ùàëàë ÷þðÿê ãàçàíûá éåéèðëÿð.

Ìóñà Àäèëîâ

ÃÛØ ÝßËÄÈ

Ãîíàã ýÿëèð åëÿ ãûø, Ñîéóìóøäóð ùàâàëàð.Àü ýåéèíìèø ùÿð òÿðÿôÄàéàíìàäàí éàüûð ãàð.

Ùå÷ ãîðõìóðëàð ñîéóãäàí,Ýåéèíèá èñòè ïàëòàð,Ãàðòîïó îéíàéûðëàð×þëäÿ ãî÷àã óøàãëàð.

Ò.Ìöòÿëëèáîâ

ÃÀÐÀÍÃÓØ

Ñþçëÿðè: Ò.Åë÷èí,

Ìóñèãèñè Ç.Úàááàðçàäÿíèí

Ñÿí ýÿëÿíäÿ ãàðàíãóø,Áó éåðëÿðÿ éàç ýÿëèð. Äàëûíúà ãàòàð-ãàòàðÄóðíà ýÿëèð, ãàç ýÿëèð. Ýåòìÿ óçàã, ãàðàíãóø,Ñèíÿñè àü ãàðàíãóø!

×îõ þëêÿëÿð ýÿçìèñÿí, Îõó, íÿüìÿí øèðèíäèð.Äöíéàäà ÿí ýþçÿë éåðÞç éóâàí, þç éåðèíäèð.Õîø ýÿëìèñÿí, ãàðàíãóø,Ãàëìûøäûì íèýàðàí, ãóø!

ÑßÐ×ß

Ñÿùÿð-ñÿùÿð áàü÷àäàÁèð ñÿð÷ÿ äÿí éåéèðäè.Ùÿðäÿí áàõûá öçöìÿ,«úèê-úèê, úèê-úèê» äåéèðäè.

×îõ ÷àüûðäûì, ýÿëìÿäè,Òóòäó àüëàìàã ìÿíè;Áèðäÿí êîëóí äàëûíäàí Ó÷àí ýþðäöì ñÿð÷ÿíè.

Î éåäè, äîéäó, ãà÷äû,Áèðäÿí èòäè ýþçöìäÿí,Áÿñ î áàëàúà ñÿð÷ÿ Ùàðà ýåòäè ýþçöìäÿí?!

Î ó÷äó, ó÷äó, ó÷äó,Ãîíäó éàøûë áóäàüà; Ùà ÷àüûðäûì ýÿëìÿäè, Ó÷óá ýåòäè óçàüà.

Ò.Åë÷èí

94

ÒÀÏÌÀÚÀËÀÐ

ÀËÀÁÀØ

(ÉÀÍÛËÒÌÀÚ)

Àëàáàøûí áàøû àëà,Ãàøû ãàðà,Ãàðàáàøûí ãàøû àëà,Áàøû ãàðà. Ò.Åë÷èí

ÑÀÍÀÌÀËÀÐ:

Áèð,èêè,

áèçèìêè.Ö÷,

äþðä,ãàïûíû þðò.

Áåø,àëòû,

äàøàëòû.Éåääè,

ñÿêêèç,Ôèðÿíýèç.

Äîããóç,îí,ãûðìûçû äîí.

ßÊÈË-ÁßÊÈË

ßêèë-Áÿêèë ãóø èäè,Àüàúà ãîíìóø èäè.Ýåòäèì îíó òóòìàüà, Î ìÿíè òóòìóø èäè.Ìåéäàíà ñàëìûø èäè.

ÌßÍ Äß, ÌßÍ Äß

– Ýÿë ýåäÿê áàüà,

– Ìÿí äÿ, ìÿí äÿ.

– ×ûõàã áóäàüà,

– Ìÿí äÿ, ìÿí äÿ.

– Øàôòàëû éûüàã,

– Ìÿí äÿ, ìÿí äÿ.

– Áàüáàí ýÿëñèí,

– Ìÿí äÿ, ìÿí äÿ.

Àëàúà-áóëàúà,Ó÷äó ãîíäó àüàúà. (Ñàüñàüàí)

Áàüäà ó÷àð ñÿùÿð-ñÿùÿð,Âåðÿð áèçÿ éàçäàí õÿáÿð. (Ãàðàíãóø)

Ãàíàäû âàð ó÷ìàüà,Èéíÿñè âàð ñàíúìàüà. (Àðû)

Ãàíàäû âàð, ãóø äåéèë.Áóéíóçó âàð, ãî÷ äåéèë. (Êÿïÿíÿê)

Áèçäÿ áèðè êèøè âàð,Äþðä äÿíÿ ãû÷û âàð. (Ñòîë)

Áèð þçöäöð,äþðä ýþçö. (Äöéìÿ)

Áèð ýöçýöì âàð ãàïàãëû,Äþðä ãûðàüû ñà÷àãëû. (Ýþç)

Áó éàíû ÷ÿïÿð, î éàíû ÷ÿïÿð,È÷èíäÿ àòëû ÷àïàð. (Ýþç)

Ãàíàäû éîõäóð, ó÷àðÀéàüû éîõäóð, ãà÷àð. (Áóëóä)

Áèð òîéóüóì âàð,Éåð àëòûíäà éóìóðòëàð. (Êàðòîô)

Éàøûë òàüûì âàð,Àë îòàüûì âàð;Áîç ïàëòàðûìäàÝþé ãóðøàüûì âàð. (Ãàðïûç)

Áèð äàìûì âàð,Òÿê àéàãëû. (Ýþáÿëÿê)

Àòäàí ùöíäöð,Èòäÿí àë÷àã (Éÿùÿð)

Äåéèí, íÿ âàõòßðèéèð ãàð,Áàø ãàëäûðûðÉàøûë îòëàð? (Éàçäà)

Äåéèí, íÿ âàõòÈñòè îëóð,ÀíáàðëàðàÒàõûë äîëóð? (Éàéäà)

Äåéèí, íÿ âàõòÁàüëàð ñîëóð,Éàðïàãëàðû Éåëëÿð éîëóð? (Ïàéûçäà)

Äåéèí, íÿ âàõòÑóëàð äîíóð,Éåðÿ àü-àüÃóøëàð ãîíóð? (Ãûøäà)

Ýþðÿíëÿð áèëèð: Ýþòöðäöéöì éöêÙÿìèøÿ îëóðÞçöìäÿí áþéöê.Òîðïàãäà äÿðèíÉóâàì âàð-ñÿðèí.Þçöì ÷àëûøãàí, Àäûì?.... (Ãàðûøãà)

Ò.Åë÷èí

Áàëàúàéàì, ñàðûéàì,Äåìÿéèí êè, äàðûéàì;Ñèçÿ ÷þðÿê îëóðàì,Çÿìèëÿðèí áàðûéàì. (Áóüäà)

Äÿíèçäÿ áèð åâ ýþðäöì,Öñòöíäÿ âàð äàì, áàúà,Éåðèéèð éàâàø– éàâàø,Òàïìàúàäûð, òàïìàúà. (Ïàðàõîä)

– Ýþéäÿí åíäèì àüàïïàã,Îëäóì àü øàë, àü ïàïàã.Ìåéâÿëÿðè äöøöðòäöì,Àüàúëàðû öøöòäöì,Äàüëàðäà éóìàëàíäûì,Êöëÿêäÿ êîìàëàíäûì.Ýöí âóðäó áèðäÿí-áèðÿ, ßðèéèá êå÷äèì éåðÿ.– Ñþùáÿòèíè áóðäà êÿñ!– Éàõøû, àäûì íÿäèð áÿñ? (Ãàð)

95

ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ

1. Àááàñîâ ß. Éåíè êóðèêóëóìëàðûí ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðè. Êóðè êó ëóì-2008. ¹1. ñÿù.21-31. 2. Àááàñîâ ß. Öìóìòÿùñèë êóðèêóëóìëàðûíûí íþâëÿðè. Êóððèêóëóì-2008. ¹3. ñÿù.7-13. 3. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êîíñòèòóñèéàñû. Áàêû. 2003. 4. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíäà öìóìè òÿùñèëèí Êîíñåïñèéàñû (Ìèëëè Êóðèêóëóìó) «Àçÿðáàéúàí

ìÿêòÿáè» æóðíàëû. 2007. ¹2. 5. Äÿðñ ïëàíû íöìóíÿëÿðè (1-úè ñèíèô). Êóðèêóëóì-2008. ¹2. ñÿù.79-90. 6. Äÿðñ ïëàíû íöìóíÿëÿðè (1-úè ñèíèô). Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.87-96. 7. ßùìÿäîâ À. Öìóìè òÿùñèë ñèñòåìèíäÿ êóððèêóëóì èñëàùàòû:ðåàë íÿ òè úÿëÿðÿ äîüðó. Êóðèêó-

ëóì-2008. ¹1. ñÿù.21-31. 8. ßùìÿäîâ À., Øÿðèôîâ Ò., Àááàñîâ ß. Øàýèðä íàèëèééÿòëÿðèíèí ãèé ìÿò ëÿíäèðèëìÿñè. Êóðèêó-

ëóì-2008. ¹1. ñÿù.86-95. 9. ßëèéåâ À. Öìóìè òÿùñèëèí ìöàñèð êóððèêóëóìëàðû âÿ éåíè ïåäàãîæè òåõ íîëîýèéàëàð. Êóðèêó-

ëóì-2008. ¹2. ñÿù.27-35. 10. ßëèçàäÿ ß. Éåíè ïåäàãîæè òåõíîëîýèéàëàð: áÿçè ïñèõîëîæè âÿ ïåäàãîæè ìÿñÿëÿëÿð. Êóðèêó-

ëóì-2008. ¹1. ñÿù.71-80. 11. ßëèçàäÿ ß. Éåíè ïåäàãîæè òÿôÿêêöð. Áàêû. «Àäèëîüëó». 2001. 12. ßëèçàäÿ ß. Ìöàñèð Àçÿðáàéúàí ìÿêòÿáèíèí ïñèõîëîæè ïðîáëåìëÿðè. Áàêû. Ïåäàãîýèêà. 2004. 13. Ùàúûéåâà Ò. Éåíè ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿ ñèñòåìè: ôîðìàòèâ ãèéìÿòëÿíäèðìÿ. Êóðè êóëóì-2008. ¹4.

ñÿù.54-62. 14. Èñýÿíäÿðîâ È. Éåíè äÿðñëèêëÿð íåúÿ îëìàëûäûð? Êóðèêóëóì-2008. ¹2. ñÿù.14-22.15. Èñýÿíäÿðîâ È., ßùìÿäîâ À., Àááàñîâ ß. Øÿõñèééÿòéþíöìëö êóðèêóëóìëàð ÿñàñûíäà éàðàäûëàí

äÿðñëèêëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðè. Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù. 7-13. 16. Èø âÿðÿãëÿðè (1-úè ñèíèô). Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù. 102-117. 17. Êÿðèìîâà Ô., ßùìÿäîâà Ì., Âàðåëëà Ý., Ðåéëè ß. Èíòåãðàòèâ êóðèêóëóì: ìàùèééÿòè âÿ íöìó-

íÿëÿð. Áàêû. «Àäèëîüëó». 2006. 18. Ãÿäèìîâà Õ. Ôÿàë òÿëèìäÿ ãðóïëàðëà èøèí òÿøêèëè. Êóðèêóëóì-2008. ¹2. ñÿù. 90-92. 19. Ãÿäèìîâà Õ. Èíòåðàêòèâ òÿëèì ìåòîäëàðû. Áàêû. 2005. 20. Ìåùäèéåâà Í. Éåíè ôÿíí êóðèêóëóìëàðû âÿ èíòåãðàñèéà. Êóðèêóëóì-2008. ¹1. ñÿù.58-64. 21. Ìåùäèéåâà Í. Ôÿíí êóðèêóëóìëàðûíäà áèëèê, áàúàðûã âÿ äÿéÿðëÿðèí éåðè. Êóðèêóëóì-2008.

¹3. ñÿù.30-35. 22. Ìÿììÿäîâà È., Êÿðèìîâà Á. «Ñóáéåêò-ñóáéåêò» ìöíàñèáÿòëÿðèíèí ôîð ìà ëàø ìà ñû âÿ îíóí òÿëèì

ïðîñåñèíäÿ ÿùÿìèééÿòè. Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.70-75.23. Ìÿðäàíîâ Ì., Öìóìè òÿùñèëäÿ éåíè ìÿçìóí, éåíè äÿðñëèêëÿð âÿ éåíè ãèéìÿòëÿíäèðìÿ ñèñòåìè.

Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.5-7. 24. Ìÿðäàíîâ Ì., Øàùáàçëû Ô. Àçÿðáàéúàíûí òÿùñèë ñèéàñÿòè (1998-2005). 2-úè êèòàá. Áàêû. «Òÿù-

ñèë». 2005. 25. Ïàøàéåâ ß., Ðöñòÿìîâ Ô. Ïåäàãîýèêà. Éåíè êóðñ. Áàêû. «Íóðëàí». 2007. 26. Ðöñòÿìîâ Ô. Öìóìè òÿùñèëèí ìèëëè êóðèêóëóìó âÿ îíóí ùàçûðëàíìàñû ïðèíñèïëÿðè. Êóðèêó-

ëóì-2008. ¹1. ñÿù.38-44. 27. Û ñèíèôäÿ òÿäðèñ îëóíàí ôÿíëÿð öçðÿ òåìàòèê ïëàíëàøäûðìà. Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.117-140. 28. Ñöëåéìàíîâà À. Ôÿíí êóðèêóëóìëàðûíû òÿòáèã åäÿðêÿí. Êóðèêóëóì-2008. ¹3. ñÿù.18-30. 29. Ñöëåéìàíîâà À. Ôÿíí êóðèêóëóìëàðûíäà ìÿçìóí ñòàíäàðòëàðû. Êóðèêóëóì-2008. ¹1. ñÿù.48-

58. 30. Ñöëåéìàíîâà À. Éåíè êóðèêóëóìëàðûí òÿòáèãè: íÿçàðÿò âÿ äÿñòÿê. Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.

13-23. 31. Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí Û-ÛÂ-úö ñèíèôëÿðè ö÷öí ôÿíí êóðèêóëóìëàðû. Áàêû. 2008. 32. Âåéñîâà Ç. Ôÿàë (èíòåðàêòèâ) òÿëèì: ìöÿëëèìëÿð ö÷öí âÿñàèò. Áàêû, 2007. 33. Âåéñîâà Ç. Ôÿàë (èíòåðàêòèâ) òÿëèì òåõíîëîýèéàñû: ïñèõîëîæè ìåõàíèçìëÿðè âÿ ãóðóëóøó. Êóðè-

êóëóì-2008. ¹1. ñÿù.95-103.34. Âåéñîâà Ç. Ôÿàë äÿðñè ñÿìÿðÿëè êå÷èðìÿê ö÷öí ìöÿëëèì íÿéè áàúàðìàëûäûð? Û ùèññÿ: Ïëàíëàø-

äûðìà áàúàðûüû. Êóðèêóëóì-2008. ¹3. ñÿù.60-67. 35. Âåéñîâà Ç. Ôÿàë äÿðñè ñÿìÿðÿëè êå÷èðìÿê ö÷öí ìöÿëëèì íÿéè áàúàðìàëûäûð? Û ùèññÿ: Ïëàíëàø-

äûðìà áàúàðûüû (äàâàìû). Êóðèêóëóì-2008. ¹4. ñÿù.62-70.

Buraxûlûø mÿlumatû

AZßRBAYCAN DÈLÈ 2Ömumtÿhsil mÿktÿblÿrinin 2-ci sinfi ö÷ön

Azÿrbaycan dili (dþvlÿt dili) fÿnni özrÿ dÿrsliyin metodik vÿsaiti

Тÿrtib÷i heyÿt:

Мцяллифlÿr:

NaøirRedaktorTexniki redaktorRÿssam KorrektorDizayner

Hÿvva Abdullayeva

Xÿlil HÿsÿnoüluHafiz RöstÿmTurqay CÿlallûÖlviyyÿ HÿyatovaBillurÿ ßlÿkbÿrovaTural Sÿfiyev

Azÿrbaycan Respublikasû Тящсил Назирлийинин qrif нюмряsи: 2018-006.

© Azÿrbaycan Respublikasû Tÿhsil Nazirliyi – 2018.

Möÿlliflik höquqlarû qorunur. Xösusi icazÿ olmadan bu nÿøri vÿyaxud onun hÿr hansû hissÿsini yenidÿn ÷ap etdirmÿk, surÿtini

÷ûxarmaq, elektron informasiya vasitÿlÿri ilÿ yaymaq qanuna ziddir.

Физики чап вяряги 12,0. Fорматы 57x82 1/8.Sÿhifÿ sayû 96. Ofset kaüûzû. Jurnal qarnituru. Ofset ÷apû.

Тиражы 865. Pulsuz. Bakû-2018.

“KÞVSßR” NßØRÈYYATIBakû, AZ 1010, Dilarÿ ßliyeva kö÷., 251A/8A