1

Azrbaycan Respublikas

Dvlt hrsalma v Arxitektura

Komitsinin Kollegiyasnn

15 aprel 2015-ci il tarixli 02-li

qrar il tsdiq edilmidir.

BETON V DMR-BETON KONSTRUKSYALAR.

LAYHLNDRM NORMALARI

1. Ttbiq sahsi

Bu normalar yklrin statik tsirlrindn Azrbaycann iqlim v aqressiv traf mhit olmayan

raitlrind istismar olunan mxtlif tyinatl bina v qurularn beton v dmir-beton

konstruksiyalarnn layihlndirilmsin aid edilir.

Bu normalar ar, xrdadnli, yngl, msamli-oyuqlu v grginldiriln betonlardan

hazrlanm beton v dmir-beton konstruksiyalarn layihlndirilmsin olan tlblri tyin edir.

Bu normalarn tlblri hidrotexniki qurular, krplr, avtomobil yollarnn rtklri,

aerodrom v digr xsusi qurularn beton v dmir-beton konstruksiyalarn layihlndirilmsin,

hminin orta sxl 500-dn az v 2500 kq/m3-dan ox, polimer betonlardan, beton polimerlrdn,

lak, hngda v qarq yapdrclar (msamli-oyuqlu betonda istifadsindn baqa), byk

msam strukturlu, gips v xsusi yapdrc sasl, xsusi v zvi dolduruculu betonlardan

hazrlanan beton v dmir-beton konstruksiyalarna aid edilmir.

2. Normativ istinadlar

Bu normalarda aada gstriln normativ sndlr istinad edilib:

AzDTN 1.6-1* Tikinti ilrinin tkili, aparlmas v tikintisi baa atm

obyektlrin istismara qbulu qaydalar;

AzDTN 2.3-1* Seysmik rayonlarda tikinti;

MSN 2.02-01-97 Bina v qurularn yanndan mhafizsi

MSN 3.04-012005 Hidrotexniki qurular. sas mddalar

MSN 3.03-07-97 Dmiryol v avtomobil yollar tunellri

TNvQ 2.01.01-82 Inaat klimatologiyas v geofizika

TNvQ 2.01.07-85* Yklr v tsirlr

TNvQ 2.02.01-83* Bina v qurularn qrunt saslar

TNvQ 2.03.11-85 naat konstruksiyalarn korroziyadan mhafizsi

TNvQ 2.05.03-84* Krplr v borular

TNvQ 2.06.04-82* Hidrotexniki qurulara dn yklr v tsirlr (dalavar, buzlu

v gmilrdn)

TNvQ 2.06.06-85 Beton v dmirbeton bndlr

TNvQ II-3-79* naat istilik texnikas

TNvQ II-23-81* naat konstruksiyalar

TNvQ 2.03.01-84 Beton v dmir-beton konstruksiyalar

TNvQ 3.03.01-87 Ykdayan v qoruyucu konstruksiyalar

TNvQ 3.09.01-85 Yma dmirbeton konstruksiyalarn v mmulatlarn istehsal

DST 5781-82 Dmirbeton konstruksiyalarnn armaturlanmas n istiyaylma

polad. Texniki rtlr

DST 7473-2010 Beton qarqlar. Texniki rtlr

2

DST 8736-93 Tikinti ilri uun qum.Texniki rtlr

DST 8829-94 Zavodda istehsal olan dmirbeton v beton tikinti mmulatlar.

Yklnmkl snama sullar. atadavamln,mhkmliyin v

srtliyin qiymtlndirilmsi qaydalar

DST 10060-2012 Betonlar. axtayadavamlln tyini sullar.

DST 10180-2012 Betonlar. Nzart nmunlri zr mhkmliyin tyini sullar

DST 10181-2000 Beton qarqlar.Snaq sullar

DST 10884-94 Dmirbeton konstruksiyalar n termomexaniki davaml armatur

polad.Texniki rtlr

DST 12730.1-78 Betonlar. Sxln tyini sullar

DST 12730.5-84 Betonlar. Sukeirmzliyin tyini sullar

DST 13015-2012 Tikinti n beton v dmir-beton mmulatlar. mumi texniki

tlblr. Saxlanma, nql edilm, markalanma (etiketlm) v

qbulu qaydalar.

DST 17624-2012 Betonlar. Ultrass sulu il mhkmliyin tyini.

DST 18105-86 Betonlar. Mhkmliyin yoxlanmas qaydalar

DST 20910-90 stiydavaml betonlar. Texniki rtlr

DST 22904-93 Dmir beton konstruksiyalar.Armaturarn yerlmsi v beton

qatnn qoruyucu qalnlnn maqnit sulu il tyini

DST 23732-2011 naat mhlullar v betonlar n su.Texniki rtlr

DST 24211-2008 naat mhlullar v betonlar n lavlr. mumi texniki rtlr

DST 25192-2012 Betonlar. Tsnifat. mumi texniki tlblr.

DST 25214-82 Sx silikat beton. Texniki rtlr.

DST 25246-82 Kimyevi dayanql betonlar. Texniki rtlr.

DST 31359-2007 Avtoklav brkim sullu oxmsamli betonlar. Texniki rtlr

DST 25781E-83 Dmirbeton mmulatlarn hazrlanmas n polad qliblr.

Texniki rtlr

DST 25820-2000 Yngl betonlar.Texniki rtlr

DST 26633-2012 Xrda dnli v ar betonlar. Texniki rtlr.

DST 27005-86 Yngl v msamli betonlar.Orta sxln yoxlanmas qaydalar

DST 27006- 86 Betonlar. Trkibin seilmsi qaydalar

DST 27751-88 naat konstruksiyalar v qrunt saslarn etibarll. sas

mddalar v tlblr

DST 30515-97 Sementlr.mumi texniki rtlr

DST 4.212-80 Tikinti. Betonlar. Gstricilrin nomenklaturas.

DST 4.250-79 Tikinti.Beton v dmirbeton mmulatlar v konstruksiyalar.

Gstricilrin nomenklaturas

3

3. sas anlaylar

Bu normalarda aadak sas anlaylardan istifad olunur:

beton konstruksiyalar-armatursuz v ya konstruktiv mlahizlr sasnda v

hesablamalarda nzr alnmayan armaturla hazrlanan beton konstruksiyalar; Btn tsirlrdn

yaranan hesablama qvvlrini beton konstruksiyalarda beton qbul edir;

dmir-beton konstruksiyalar-ii v konstruktiv armaturlar daxil edilmkl betondan

hazrlanm konstruksiyalar (armaturlanm beton konstruksiyalar); btn tsirlrdn yaranan

hesablama qvvlrini dmir-beton konstruksiyalarda beton v ii armatur qbul edir;

dispers-armaturlanm (fibrobeton, armosement) konstruksiyalar-dispers yerldirilmi

lifli v ya nazik polad mftillrdn olan kiik msamli torlar daxil edilmi dmir-beton

konstruksiyalar;

ii armatur -hesablama il tyin edilmi armatur;

konstruktiv armaturlar-konstruktiv mlahizlrl, hesablama aparlmadan yerldirilmi

armaturlar;

qabaqcadan grginldirilmi armaturlar-ilkin (qabaqcadan) grginliyi konstruksiyann

hazrlanma prosesind alan (istismar mrhlsind xarici yklrin tsirindn qabaq) armaturlar;

armaturun ankerlnmsi-armatur trfindn ona tsir edn qvvnin onu hesablanma

ksiyindn betona myyn uzunlua daxil etmk v ya uclarnda xsusi ankerlr qurmaq yolu il

qbul etmyi tmin etmk;

armaturlarn st-st birlmsi-armaturlarn uzunluq boyu, bir armaturun ucunun

digrinin ucuna nisbtn daxil yerldirilmkl, qaynaq olunmadan birlmsi;

ksiyin hesablama hndrly-elementin sxlan zonasndak zndn dartlan armaturun

arlq mrkzin qdr msaf;

betonun mhafiz qat-elementin zndn armatur milinin n yaxn sthin qdr beton

qatnn qalnl ;

hddi qvv-materiallarn qbul olunmu xarakteristikalarnda elementin (onun ksiyinin)

qbul ed bilcyi n byk qvv;

dmir-betonun armaturlanma msal -armatur ksiyi sahsinin beton ksiyinin ii

sahsin olan nisbti, faizlrl;

normal ksik -elementin boyuna oxuna perpendikulyar olan mstvid ksik sahsi.

4. Beton v dmir-beton konstruksiyalara dair mumi tlblr

4.1. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn btn nvlri thlksizlik, istismara yararllq,

uzunmrllk v hminin layihlndirm taprnda gstriln lav tlblri tmin etmlidir.

4.2. Thlksizlik tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiyalar el ilkin xarakteristikalara

malik olmaldrlar ki, bina v qurularn tikintisi v istismar prosesind mxtlif hesablama

tsirlrindn, insanlarn salamlna, mlak v hyatlarna, habel traf mhit, heyvan v bitki

almin ziyan ver bilck hr hans xarakterli dalmalar v ya istismara yararlln pozulmas

hallar ba vermsin.

4.3. stismara yararllq tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiyalar el ilkin

xarakteristikalara malik olmaldr ki, mxtlif hesablama tsirlrindn konstruksiyalarda atlarn

ml glmsi v ya atlarn hddindn artq almas, hminin ox byk yerdyimlr, rqslr

v normal istismar tinldirn baqa zdlnmlrin (konstruksiyann xarici grnn olan

tlblr, avadanlq, mexanizmlrin normal ilmsin texnoloji tlblr, elementlrin birlikd

ilmsin konstruktiv tlblr v layihlndirmd nzrd tutulan digr tlblrin pozulmas)

yaranmas ba vermsin.

Konstruksiyalar lazm olan hallarda istilik mhafiz, ss-izolyasiya, bioloji mdafi v baqa

tlblri tmin edn xasslr malik olmaldr.

atlarn ml glmmsin gr tlblr dmir-beton konstuksiyalarnn ksiyi tam

dartldqda sukeirmzlik (maye v ya qazlarn tzyiqi altnda olduqda, radiasiya tsirin mruz

4

qaldqda v s.), uzunmrllk zr yksk sviyyli tlblr cavab vern unikal konstruksiyalara,

hminin gcl aqressiv mhitd istismar olunan konstruksiyalara aid edilir (TNvQ 2.03.11).

Digr dmir-beton konstruksiyalarda atlarn ml glmsin yol verilir v onlara atlarn

eninin mhdudladrlmas rtlri amil olunur.

4.4. Uzunmrlly gr tlblrinin tmin edilmsi n konstruksiya el ilkin

xarakteristikalara malik olmaldr ki, tyin olunmu uzun mddt rzind konstruksiyann hndsi

xarakteristikalarna v materiallarn mexaniki xarakteristikalarna mxtlif hesablama tsirlri

(ykn uzunmddtli tsirlri, lverisiz iqlim, texnoloji temperatur v nmlik tsirlri, nvb il

donma v donunu ama, aqressiv tsirlr v s.) nzr alnmaqla istismara yararllq v thlksizlik

tlblrini tmin etsin.

4.5. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn thlksizliyi, istismara yararll,

uzunmrlly v layih tapr il tyin olunan digr tlblr:

- beton v onun trkib hisslrin dair tlblrin;

- armatura olan tlblrin;

- konstruksiyann hesablanmasna dair tlblrin;

- konstruktiv tlblrin;

- texnoloji tlblrin;

- istismar zr tlblrin yerin yetirilmsi il tmin olunmaldr.

Yk v tsirlr, odadavamlln hddin, keirmzliy, axtayadavamlla, hddi

deformasiyann gstricilrin (yilmlr, yerdyimlr, rqslrin amplitudlarna), havann

xarici temperatur v traf mhitin nisbi nmlik gstricilrin, inaat konstruksiyalarnn aqressiv

mhitin tsirindn mhafizsin aid v digr tlblr mvafiq normativ sndlr il tyin olunur

(AzDTN 2.3-1*, MSN 3.03-07, TNvQ 2.01.07, TNvQ 2.03.11, TNvQ 2.02.01, TNvQ 2.01.01)

4.6. Beton v dmir-beton konstruksiyalar layihlndirilrkn konstruksiyann etibarll

bina v qurularn msuliyyt sviyysi nzr alnmaqla yklrin v tsirlrin hesablama

qiymtlrindn, beton v armaturlarn (v yaxud konstruksiya poladnn) hesablama

xarakteristikalarndan istifad edilmsi il DST 27751 standartna mvafiq olaraq yarm ehtimal

metodu il myyn edilir.

Yk v tsirlrin normativ qiymtlri, yk gr etibarllq msallarnn qiymtlri,

konstruksiyann tyinatna gr etibarllq msallar, hminin yklrin daimi v mvqqti (uzun-

mddtli v qsamddtli) yklr blnmsi tikinti konstruksiyalar n mvafiq normativ

sndlr (TNvQ 2.01.07) myyn edilir.

Yk v tsirlrin hesablama qiymtlri hesablama hddi hallarn v hesablama vziyytin

nvndn asl olaraq qbul olunur.

Materiallarn xarakteristikalarnn hesablama qiymtlrinin etibarllq sviyysi hesablama

vziyytindn v thlkli hddi hallara atma ehtimalndan asl olaraq myyn edilir v beton v

armatura (v ya konstruksiya poladna) gr etibarllq msal il tnzimlnir.

Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmas hesablama asllna daxil olan sas

amillrin dyiknliyi haqqnda kifayt qdr mlumatlar olduqda, hesablamann tam mmknly

sasnda verilmi etibarllq qiymtin gr aparla bilr.

5. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmasna dair tlblr

5.1. mumi mddalar

5.1.1. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablamalar DST 27751 standartnn

tlblrin mvafiq olaraq aadak hddi hallara gr aparlmaldr:

- Birinci qrup hddi hal - konstruksiyalarn istismarn tam yararsz vziyyt gtirn hal;

- kinci qrup hddi hal - konstruksiyann normal istismar olunmasn tinldirn v ya bina

v qurularn istismar mddti il nisbtd uzunmrlyn azaldan hal;

Hesablamalar bina v qurularn btn istismar mddtind etibarlln tmin etmlidir,

hminin ilrin grlmsi mddtind onlara gstriln tlblr mvafiq olaraq aparlmaldr.

5

Birinci qrup hddi hallara daxildir:

- mhkmliy gr hesablama;

- formann dayanqllna gr hesablama (nazikdivarl konstruksiyalar);

- vziyytin dayanqllna gr hesablama (ama, srm v sair).

Beton v dmir-beton konstruksiyalarn mhkmliy gr hesablamalar ilkin grginlikli hal

nzr alnmaqla (vvlcdn grginldirm, temperatur v baqa tsirlr) mxtlif tsirlrdn

konstruksiyada yaranan qvv, grginlik v deformasiyalarn normativ sndlrl myyn edilmi

mvafiq qiymtlrdn ox olmamas rti il aparlmaldr.

Konstruksiyann formasnn dayanqllna gr, hminin vziyytinin dayanqllna gr

hesablamalar (konstruksiyann sas il birlikd iini, onlarn deformasiya xsusiyytlri,

konstruksiyann sasla kontakt zr srmy mqavimti v digr xsusiyytlr nzr

alnmaqla) konstruksiyann ayrca nvlrin dair normativ sndlrin gstrilrin mvafiq olaraq

aparlmaldr.

Zruri hallarda, konstruksiyann nv v tyinatndan asl olaraq, bina v qurularn

istismarnn dayandrlmas zrurtini yaradan amillr (byk deformasiyalar, birlmlrd

srmlr v baqa hadislr) il laqdar hddi hallara hesablamalar aparlmaldr.

kinci qrup hddi hallara gr hesablamalara daxildir:

- atlarn ml glmsin gr hesablama;

- atlarn almasna gr hesablama;

- deformasiyaya gr hesablama.

Beton v dmir-beton konstruksiyalarnda atlarn ml glmsin gr hesablama, mxtlif

tsirlrdn konstruksiyalarda yaranan qvv, grginlik v deformasiyalarn atlar ml gln anda

onlarn konstruksiyalarn qbul etdiyi mvafiq hddi qiymtlrindn ox olmamas rti il

aparlmaldr.

Beton v dmir-beton konstruksiyalarn atlarn almasna gr hesablanmas mxtlif

tsirlrdn konstruksiyada yaranan atlarn eninin, konstruksiyann istismar raitindn, traf

mhitin tsirindn v armaturun korroziyaya urama xsusiyytlrini nzr almaq rti il

materiallarn xarakteristikalarndan (xasslrindn) asl olaraq onun tyin ediln hddi qiymtindn

ox olmamas rti il yoxlanlmaldr.

Beton v dmir-beton konstruksiyalarn deformasiyalara gr hesablanmas mxtlif

tsirlrdn konstruksiyalarn yilmsi, dnm buca, yerdyimlri v rqslrinin amplitudlar

mvafiq olaraq onlarn hddi buraxla biln qiymtlrindn ox olmamas rti il aparlmaldr.

atn yaranmasna yol verilmyn konstruksiyalar n atlarn olmamasna gr tlblr

tmin olunmaldr. Bu halda atlarn almasna gr hesablamalar aparlmr.

at yaranmasna yol veriln baqa konstruksiyalar n atlarn ml glmsin gr

hesablama atlarn almasna gr hesablamalarn aparlmas v deformasiyalara gr hesablamada

atlarn almasnn nzr alnmas zruriliyinin myyn edilmsi n aparlmaldr.

5.1.2. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn (xtti, mstvi, fza, massiv) birinci v ikinci

qrup hddi hallara hesablanmas xarici tsirlrdn konstruksiyalarda v onlarn ml gtirdiyi bina

v quru sistemlrind fiziki qeyri-xtliliyi v lazm olan hallarda anizotropluu, hndsi qeyri-

xtliliyi (deformasiyann konstruksiyalarda qvvlrin dyimsin tsiri), zdlnmlrin

toplanmasn nzr almaqla yaranan grginliklr, qvvlr, deformasiyalara v yerdyimlr

gr aparlmaldr.

Fiziki qeyri-xttilik v anizotropluq grginlikl deformasiyalar (v ya qvv il

yerdyimlr) arasnda myyn edilmi nisbtlrd, hminin materiallarn mhkmlik v

atadavamllq rtlrind nzr alnmaldr.

Statik hll olunmayan konstruksiyalarda atlarn yaranmas v elementd beton v armaturun

hddi halnn yaranmasna qdr qeyri-elastik deformasiyalarnn inkiaf nticsind sistemin

elementlrind qvvlrin yenidn paylanlmas nzr alnmaldr. Dmir-betonun qeyri-elastik

xasslrini nzr alan hesablama metodlar olmadqda, hm d dmir-betonun qeyri-elastik

xasslrini nzr alaraq statik hll olunmayan sistem v konstruksiyalarn ilkin hesablamalarnda

qvv v grginliklrin dmir-beton elementlrinin elastik ii frz edilrk tyin olunmasna yol

6

verilir. Bu halda fiziki qeyri-xtliliyin tsirini eksperimental tdqiqatlar, qeyri-xtti modelldirm,

analoji obyektlrin hesablanma nticlri v ekspert qiymtlndirilmlri sasnda dzlilr

etmk yolu il nzr alnmas tvsiy olunur.

Konstruksiyalarn mhkmliy, deformasiyalara, atlarn ml glmsi v almasna gr

hesablanmas sonlu elementlr sulu sasnda aparldqda konstruksiyann hisslrinin btn sonlu

elementlrind mhkmlik v atadavamllq rtlri, hminin byk yerdyimlrin yaranmas

yoxlanlmaldr. Hddi halda mhkmliy gr hesablama rtin qiymt verildikd bu elementlr

bina v qurularn tdricn dalmasna rait yaratmrsa v baxlan ykn tsiri qurtardqdan

sonra bina v qurular istismara yararlln saxlayarsa, yaxud brpa olunarsa bzi sonlu

elementlrin dalmas qbul oluna bilr.

Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hddi qvvlrinin v deformasiyalarnn tyini el

hesablama sxemlri (modellri) sasnda aparlmaldr ki, onlar baxlan hddi halda konstruksiya

v materiallarn iinin real fiziki xsusiyytlrin cavab versin.

Byk plastik deformasiyalara mruz qald hallarda (xsusi halda, fiziki axma hddin

malik armaturlar istifad olunduqda) dmir-beton konstruksiyalarn ykdama qabiliyytinin hddi

mvazint sulu il tyin olunmasna yol verilir.

5.1.3. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hddi-hallara hesablayarkn, DST 27751

standartna mvafiq mxtlif hesablama vziyytlrin, o cmldn hazrlanma, nql olunma,

tikilm, istismar v qza hallarna baxlmaldr.

5.1.4. Beton v dmir-beton konstruksiyalarnn hesablamalar bina v qurularn funksional

tyinatna cavab vern btn yk nvlri, traf mhitin tsirlrini (iqlim tsirlri v konstruksiyan

su hat etdikd suyun tsiri), zruri hallarda yannn tsirini, texnoloji temperaturu, nmlik

tsirlrini v aqressiv kimyvi mhiti nzr almaqla aparlmaldr.

5.1.5. Beton v dmir-beton konstruksiyalar yici momentlr, normal v ksici qvvlr v

burucu momentlrin tsirin, o cmldn ykn yerli tsirin hesablanmaldr.

5.1.6. Yma konstruksiyalarn elementlri, onlarn qaldrlmas, quradrlmas, nqli zaman

yaranan qvvlrin tsirin hesablanarkn, elementin kisindn yaranan yklr nql zaman 1,6-

ya, qaldrlma v quradrma zaman 1,4- brabr olan dinamik msalla qbul edilmlidir.

Myyn olunmu qaydada dinamik msallarn daha kiik qiymtlrinin qbul edilmsin (1,25-

dn az olmamaq rtil) yol verilir.

5.1.7. Beton v dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmasnda mxtlif nv beton v

armaturun xasslrinin xsusiyytlri, onlara yklrin tsir xarakterini v traf mhiti,

armaturlanma sullarn, beton il armaturun birg iini (armatur il betonun ilignliyi olduqda v

ilignlik olmadqda), bina v qurularn dmir-beton elementlrinin konstruktiv nvlrinin

hazrlanmas texnologiyas nzr alnmaldr.

5.1.8. Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalarn hesablanmas armatur v

betonda ilkin (qabaqcadan) grginlik v deformasiyalar, armaturda grginlik itkilrini v

qabaqcadan yaradlan grginliyin betona trlm xsusiyytlrini nzr almaqla aparlmaldr.

5.1.9. Monolit konstruksiyalarda konstruksiyalarn mhkmliyi betonlanmann ii tikilri

nzr alnmaqla tmin olunmaldr.

5.1.10. Yma konstruksiyalar hesablanarkn yma elementlrin dyn v qovuuq

birlmlrinin mhkmliyi polad qoyma detallarnn, armatur xntlarnn birldirilmsi v

betonla monolitldirilmsi yolu il tmin olunmaldr.

5.1.11. ki qarlql perpendikulyar istiqamtd qvvlr tsirin mruz qalan mstvi v fza

konstruksiyalarnn hesablanmasnda mstvi v fza konstruksiyalarndan ayrlm kiik

elementar mstvi v fza hissciklrin yan trflrin tsir edn qvvlr ayrldqda baxlr.

atlar olduqda bu qvvlr atlarn yaranma vziyytindn asl olaraq, armaturun srtliyi (oxboyu

v tangensal) v baqa xsusiyytlr nzr alnmaqla myyn edilir. atlar olmadqda qvvlr

btv cisimd olduu kimi myyn edilir.

7

atlar olduqda bu qvvlrin dmir-beton elementin elastik ii frz olunaraq myyn

edilmsin yol verilir.

Elementlrin hesablanmas element tsir edn qvvlrin istiqamtin nzrn bucaq

altnda yerln daha thlkli ksiklr zr atdak dartlan armaturun v mstvi grginlikli

halda olan atlar aras betonun iini nzr alan hesablama modeli sasnda aparlmaldr.

5.1.12. Mstvi v fza konstruksiyalarn hesablanmasna btvlkd konstruksiyann hddi

mvazint sulu il, o cmldn dalma annda deformasiya haln nzr almaqla yol verilir.

5.1.13. qarlql perpendikulyar istiqamtd qvvlr tsirin mruz qalan massiv

konstruksiyalarn hesablanmasnda konstruksiyadan ayrlm kiik hcmli elementin yanlarna tsir

edn qvvlr baxlr. Bu halda qvvlr mstvi elementlri n qbul edilmi analoji

frziyylr sasnda myyn edilir (bnd 5.1.11).

Elementlrin hesablanmas element tsir edn qvvlrin istiqamtin nzrn bucaq altnda

olan n thlkli ksik zr fza grginlikli halda betonun v armaturun iini nzr alan hesablama

modeli sasnda aparlmaldr.

5.1.14. Mrkkb konfiqurasiyal konstruksiyalar n (ms. fza konstruksiyalar n)

ykdama qabiliyytini, atadavamll v deformasiyalar qiymtlndirn hesablama

metodlarndan baqa, hminin fiziki modellrin snaqlarnn nticlrindn istifad edil bilr.

5.2. Beton v dmir-beton elementlrin mhkmliy hesablanmasna tlblr

5.2.1. Beton v dmir-beton elementlrin mhkmliy hesablanmas:

- normal ksiklr gr (yici moment v normal qvvlr tsir etdikd) qeyri-xtti

deformasiya modeli il, lakin konfiqurasiyann sad elementlri n-hddi qvvy gr;

- maili ksiklr zr (ksici qvvnin tsirin), fza ksiklr n (burucu moment tsir

etdikd), ykn yerli tsirin (yerli sxlma, baslmaya)-hddi qvvlr gr aparlr.

Qsa beton v dmir-beton elementlrin hesablanmas (qsa konsol v baqa elementlr)

karkas-mil modeli sasnda aparlr.

5.2.2. Beton v dmir-beton elementlrin hddi qvvlr gr baxlan ksikd hesablanmas

xarici yklrdn v tsirlrdn burada yaranan n byk qvv F , ksiyin qbul ed bilcyi hddi

qvvdn ultF ox olmamas rti il aparlr:

ultFF (5.1)

5.2.3. Beton elementlr onlarn i raitindn v onlara gstriln tlblrdn asl olaraq,

normal ksiklr zr hddi qvvy gr betonun dartlan zonasnn mqavimti nzr alnmadan

(bnd 5.2.4.) v ya nzr alnmaqla (bnd 5.2.5.) hesablanmaldr.

5.2.4. Dartlan zonadak betonun mqavimtini nzr almadan, mrkzdnxaric sxlan beton

elementlrinin hesablanmas, normal qvvnin ekssentrisitetinin ksiyin arlq mrkzindn n

ox sxlan lif qdr msafnin 0,9-dan ox olmayan qiymtind aparlr. Bu halda element

trfindn qbul ediln hddi qvv betonun sxlmada hesablama mqavimti bR il, ksiyin rti

sxlan zonasnn arlq mrkzinin normal qvvnin ttbiq olunan nqtsinin eyni olmas rti il

tyin olunur.

Massiv beton konstruksiyalar n betonun sxlmada bR hesablanma mqavimtini

amadan sxlan zonada bucaq grginlik epr qbul olunur. Bu halda normal qvvnin arlq

mrkzin gr ekssentrisiteti arlq mrkzindn n ox sxlan liflr qdr olan msafnin 0,65

qiymtindn ox olmamaldr.

5.2.5. Betonun dartlan zonasnn mqavimti nzr alnmaqla mrkzdnxaric sxlan beton

elementlrin bu blmnin bnd 5.2.4.-d gstriln normal qvvnin ekssentristetindn byk,

yiln beton elementlrin (ttbiqin yol verildikd), hminin mrkzdnxaric sxlan elementlrin

bnd 5.2.4.-d gstriln normal qvvnin ekssentristeti il, lakin istismar rtlrin gr atlarn

ml glmsin yol verilmmkl hesablanmas aparlmaldr. Bu halda elementin ksiyinin qbul

8

edcyi hddi qvv, n byk dartc grginlik, betonun dartlmada mqavimtin btR - brabr

olmaqla elastik cisim kimi myyn olunur.

5.2.6. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlri hesablayarkn tsadfi ekssentrisiteti v

boyuna yilmni nzr almaq lazmdr.

5.2.7. Dmir-beton elementlrin hddi qvvlr hesablanmas normal ksiklrd beton v

armaturun qbul ed bilcyi hddi qvv aadaklar sasnda myyn edilrk aparlmaldr:

- betonun dartlmaya mqavimti sfra brabr qbul olunur;

- betonun sxlmaya mqavimti betonun sxlmada hesablama mqavimtin brabr v

betonun rti sxlan zonada brabr paylanm grginliklr qbul edulir;

- armaturda dartlan v sxlan grginliklr mvafiq olaraq armaturun sxlmada v dartlmada

hesablanma mqavimtindn ox olmayaraq qbul edilir.

5.2.8. Dmir-beton elementlrin qeyri-xtti deformasiya modeli sasnda hesablanmas beton

v armaturun hal diaqramlar v mstvi ksiklr frziyysi sasnda aparlr. Normal ksiklrin

mhkmlik meyarlarnda beton v armaturda deformasiyalarn hddi nisbi deformasiyalara atmas

rti qbul olunur.

5.2.9. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda tsadfi ekssentrisitet v boyuna

yilmnin tsiri nzr alnmaldr.

5.2.10. Dmir-beton elementlrin maili ksiklr zr mhkmliy hesablanmas maili ksik

zr ksici qvvnin, maili ksik zr yici momentin v maili ksiklr arasndak zolaq zr ksici

qvvnin tsirin aparlr.

5.2.11. Dmir-beton elementlrin maili ksiklr zr ksici qvvnin hddi qiymtinin

tsirin gr mhkmliy hesablayarkn, maili ksiyin qbul ed bilcyi hddi ksici qvv maili

ksikd beton v maili ksiyi ksn enin armaturlarn qbul edcyi ksici qvvlrin cmi kimi

myyn olunur.

5.2.12. Dmir-beton elementlri maili ksiklr zr yici moment gr mhkmliy

hesabladqda maili ksiyin qbul ed bilcyi hddi moment, maili ksiyi ksn enin v boyuna

armaturlarn sxlan zonann arlq mrkzindn ken qvvlrin vzlyicisinin ttbiq nqtsin

nzrn momentlrin cmi kimi tyin olunur.

5.2.13. Dmir-beton elementi maili ksiklr aras zolaq zr ksici qvv tsirin

hesabladqda, elementin qbul ed bilcyi hddi ksici qvvni zolaq boyu sxc qvvlrin v

maili zola ksn enin armaturlardan dartc qvvlrin tsiri altnda olan maili beton zolan

mhkmlik rtindn tyin etmk lazmdr.

5.2.14. Dmir-beton konstruksiyalarn fza ksiklrini mhkmliy gr hesabladqda

elementin qbul ed bilcyi hddi burucu moment elementin hr znd yerln enin v boyuna

armaturlarn qbul etdiyi hddi momentlrin cmi kimi tyin olunur. Bundan lav, dmir-beton

elementin fza ksiklri arasnda yerln beton zola mhkmliy gr zolaq istiqamtind sxc

qvvlr v zola ksn enin armaturlarda dartc qvvy hesablamaq lazmdr.

5.2.15. Dmir-beton konstruksiyalar yklrin yerli sxlmasna hesablandqda element

trfindn qbul edil biln hddi sxc qvv, traf hesabna yaradlan hcmi grginlik halnda

betonun v lav armaturlarn (gr nzrd tutulmudursa) mqavimtlrindn istifad edrk

tyin olunmaldr.

5.2.16. Mstvi dmir-beton elementlrin (tava) baslmaya hesablanmas mumi topa ykn

v momentin tsirin aparlmaldr. Dmir-beton konstruksiyalarn baslb sxlmada qbul ed

bilcyi hddi qvv betonun v sxlan zonada yerln enin armaturlarn qbul edcyi hddi

qvvlrinin cmi kimi tyin olunur.

9

5.3. Dmir-beton elementlrin at ml glmy gr hesablanmasna olan

tlblr

5.3.1. Dmir-beton elementlrin normal ksiklr zr atlarn ml glmsin hesablanmas

hddi qvvy gr v ya qeyri-xtti deformasiya modeli il aparlmaldr. Maili ksiklr zr

atlarn ml glmsin gr hesablanma hddi qvvlr gr aparlmaldr.

5.3.2. Dmir-beton elementlrin atlarn ml glmsin gr hddi qvvy hesablanmas

xarici yklrdn v tsirlrdn F qvvsinin dmir-beton elementin at yaranma annda qbul ed

bilcyi qvvdn ox olmamas rti il aparlr:

ultcrcFF , (5.2)

5.3.3. Normal ksiklr zr atlarn ml glmsin gr hesablanmasnda dmir-beton

elementlrin qbul ed bilcyi hddi qvv dmir-beton element btv cisim kimi baxmaqla

armaturda elastik deformasiyan v betonun dartlmada elastik olmayan deformasiyan btR -y

uyun qbul etmkl tyin olunmaldr.

5.3.4. Qeyri-xtti deformasiya modeli il dmir-beton elementlrin normal atlarn ml

glmsin gr hesablanmas, armaturun, dartlan v sxlan betonun hal diaqramlar v mstvi

ksiklr frziyysi sasnda aparlr. Betonda atn ml glmsi kriteriyas, dartlan betonda hddi

nisbi deformasiyalarn yaranmas kimi qbul olunur.

5.3.5. Dmir-beton elementlrin maili atlarn ml glmsi annda qbul edcyi hddi

qvv dmir-beton element btv elastik cisim kimi baxlaraq betonun mstvi grginlikli halnda

sxlma-dartlmada mhkmlik kriteridn istifad edilrk tyin olunur.

5.4. Dmir-beton elementlrin atlarn almasna hesablanmasna dair tlblr

5.4.1. Dmir-beton elementlrin mxtlif nv atlarn almasna hesablanmas o vaxt aparlr

ki, atlarn ml glmsin gr yoxlama hesablamalar atlarn yaranmasn gstrir.

5.4.2. Dmir-beton elementlrin atlarn almasna gr hesablanmas, xarici yklrdn

alm atlarn eni crca atlarn eninin yol veriln qiymtindn ultcrca , ox olmamas rti il

aparlr:

ultcrccrc aa , (5.3.)

5.4.3. Normal ksiklr zr alm atlarn eni armaturun orta nisbi deformasiyalarn

atlararas hissnin uzunluuna olan hasilin brabr gtrmkl myyn olunur. atlar arasnda

armaturun orta nisbi deformasiyalar atlararas dartlan betonun iini nzr almaqla tyin olunur.

atda olan armaturun nisbi deformasiyalar dmir-beton elementin rti elastik hesablamalarnda

sxlan betonun qeyri-elastik deformasiyalarn tsirini nzr alan sxlan betonun evrilmi

deformasiya modulundan istifad olunaraq v ya qeyri-xtti deformasiya modeli il tyin olunur.

atlar arasndak msaf at olan ksikd boyuna armaturlardak qvv v atlararas mntq boyu

beton il armaturun ilim quvvsi arasndak frqdn taplr. Normal ksiklr zr atlarn eni tsir

edn yklrin xarakterindn (tkrar olunmas, uzunmddtliliyi v s.) v armaturun profilinin

nvndn asl olaraq tyin olunmaldr.

5.4.4. Alm atlarn yolveriln hddi qiymti ultcrca , estetik mlahiz v konstruksiyann

sukeirmzlik tlblrindn, hminin ykn uzunmddtli tsirindn, armatur poladnn nvndn

v onun atda korroziyaya urama meylliliyindn asl olaraq qbul edilir (TNvQ 2.03.11).

5.5. Dmir-beton elementlrin deformasiyaya gr hesablanmasna dair tlblr

5.5.1. Dmir-beton elementlrin deformasiyalara gr hesablanmas konstruksiyann xarici

yklrdn yilmsi v ya yerdyimlri f , yilm v ya yerdyimlrin yol veriln hddi

qiymtlrindn ultf ox olmamas rti il aparlmaldr:

10

ultff (5.4.)

5.5.2. Dmir-beton konstruksiyalarn yilm v yerdyimlri inaat mexanikasnn mumi

qaydalar il dmir-beton elementlrinin yici, srdrc v xtti boyuna deformasiya

xarakteristikalar sasnda, ksiklrd dmir-beton elementlrin uzunluu boyu (yrilik, srm

buca v s.) tyin olunur.

5.5.3. Dmir-beton elementlrin yilm qiymtlri sas etibar il yilmdn alnan

deformasiyalardan asl olan hallarda elementin yriliklri v ya srtlik xarakteristikalarna gr

tyin olunur.

Dmir-beton elementlrin yriliyi, yici momenti dmir-beton ksiyin yilmd srtliyin

blmkl tyin olunur.

Dmir-beton elementin baxlan ksiyinin srtliyi materiallar mqavimtinin mumi

qaydalarna gr ksikd at olmadqda rti elastik btv element kimi, at olan ksiklr n is

at olan rti elastik element kimi (grginlik v deformasiyalar arasnda xtti asllq qbul etmkl)

hesablanr. Betonun qeyri-elastik deformasiyalar betonun evrilmi deformasiya modulunun

kmyi il, dartlan betonun atlar aras mntqlrd ii is armaturun evrilmi deformasiya

modulu il nzr alnr.

Dmir-beton konstruksiyalarn deformasiyalara gr hesablanmasnda atlarn ml glmsi

o hallarda nzr alnr ki, yoxlama hesablamalar atlarn ml glmsini gstrir. ks hallarda

deformasiyalarn tyin edilmsi dmir-beton elementlrin at olmad hal n aparlr.

Dmir-beton elementlrin yriliyi v boyuna deformasiyalar qeyri-xtti deformasiya modeli

sasnda daxili v xarici qvvlrin brabr olmas tnliyindn, normal ksiklr n mstvi

ksiklr frziyysindn, atlar arasnda beton v armaturun hal diaqramlarndan v atlar arasnda

armaturun orta deformasiyalarndan istifad edilrk tyin olunur.

5.5.4. Dmir-beton elementlrin deformasiyalarnn hesablanmas normativ sndlr mvafiq

yklrin tsiretm mddtlri nzr alnmaqla aparlmaldr.

Elementin hisslrinin srtliyi, yilmlr hesablandqda, boyuna oxa normal ksiklrin

dartlan zonasnda atlarn olub v ya olmamas nzr alnmaqla tyin olunmaldr.

5.5.5. Hddi buraxlabiln deformasiyalarn qiymtlri bnd 8.2.20.-nin gstrilrin

mvafiq qbul olunmaldr. Daimi v mvqqti, uzun v qsamddtli yklrdn dmir-beton

elementlrin yilmsi btn hallarda armn 1/150-dn v konsolun xntsnn 1/75-dn ox

olmamaldr.

6. Beton v dmir-beton konstruksiyalar n materiallar

6.1. Beton

6.1.1. Bu normalarn tlblri sasnda layihlndiriln beton v dmir-beton konstruksiyalar

n betonlar aadak kimi nzrd tutulmaldr:

- ar orta sxlql 32200 mkq -dn yuxar 32500 mkq - qdr daxil olmaqla;

- xrdadnli orta sxl 31800 mkq -dn 32200 mkq - qdr;

- yngl;

- msamli-oyuqlu;

- grginldirilmi.

6.1.2. Beton v dmir-beton qurularn layihlndirilmsi zaman konkret konstruksiyalara

gstriln tlblr gr betonun nv, onun normaladrlm v nzart ediln keyfiyyt

gstricilri tyin olunmaldr (DST 25192, DST 4.212) .

6.1.3. Betonun sas normaladrlm v nzart ediln keyfiyyt gstricilrin:

- sxlmada mhkmliy gr B siniflri;

- mrkzi dartlmada mhkmliy gr tB siniflri;

- axtayadavamlla gr F markalar;

11

- sukeirmzliy gr W markalar; - orta sxla gr D markalar;

- z-zn grginldirmy gr pS markalar aiddir.

Sxlmada mhkmliy gr betonun sinfi B etibarllq msal 0,95 tmin olunmaqla betonun

kub mhkmliyinin MPa il ifadsinin qiymtin uyun glir (normativ kub mhkmliyi).

Mrkzi dartlmada mhkmliy gr betonun tB sinfi etibarllq msal 95,0 tmin

olunmaqla betonun mrkzi dartlmada mhkmliyinin MPa qiymtin uyun glir (betonun normativ mhkmliyi).

Qurularn ayr-ayr xsusi nvlri n normativ sndlrin tlblrin mvafiq olaraq,

sxlmada v mrkzi dartlmada betonun mhkmliyinin etibarllq msalnn baqa qiymtinin

qbul olunmasna yol verilir (msln, massiv hidrotexniki qurular n).

axtayadavamlla gr betonun F markalar standart snaqda nmunnin davam gtirdiyi,

tdricn dondurulma v donun almas dvrlrinin minimal sayna uyun glir.

Sukeirmzliy gr betonun W markalar snaqda beton nmunlrinin davam gtirdiyi

suyun tzyiqinin maksimal qiymtlrin )10( 1MPa uyun glir.

Betonun orta sxla gr D markas betonun hcm ktlsinin orta qiymtin (kq/m3) uyun glir.

z-zn grginldirmy gr grginln betonun markas boyuna armaturlanma msal

01,0 olmaqla betonda, onun genilnmsindn yaradlan qabaqcadan grginldirilmnin

qiymti il )(MPa ifad olunur.

Lazm olan hallarda betonun lav keyfiyyt gstricilri konstruksiyaya gstriln

istilikkeirm, temperatur v odadavamll, korroziyayadavamll (betonun, hminin onda

yerln armaturun), bioloji mdafi v baqa tlblri nzr alnmaqla tyin olunur.

Betonun normaladrlan keyfiyyt gstricilri beton v dmirbeton mmulat v

konstruksiyalar hazrlananda beton mhlulunun trkibinin mvafiq layihlndirmsi (beton n

materiallarn xarakteristikalar v betona olan tlblr sasnda), betonun hazrlanma v ilrin

istehsal texnologiyas il tmin olunur. Betonun keyfiyytinin normaladrlan gstricilrin hm

hazrlanma proseslrind v hm d bilavasit hazr konstruksiyalarda nzart olunmaldr.

Betonun zruri olan gstricilrini beton v dmir-beton konstruksiyalar layihlndirilrkn

hesablamalara mvafiq v istismar raitind traf mhitin mxtlif tsirlrini v betonun

mhafiz xasslrinin armaturun nvn nisbtind nzr almaqla myynldirilir.

Sxlmada mhkmliy gr betonun B sinfi btn nv beton v konstruksiyalara tyin

olunur.

Betonun mrkzi dartlmada tB sinfi o hallarda tyin olunur ki, bu xarakteristika

konstruksiyann iind hlledici rol oynayr v ona istehsalatda nzart olunur.

axtayadavamlla gr betonun F markas ardcl olaraq dondurulma v donun alma

tsirin mruz qalan konstruksiyalar n tyin olunur.

Sukeirmzliy gr betonun W markas sukeirmzliyin mhdudladrma tlbi qoyulan konstruksiyalar n tyin olunur.

z-zn grginldirmy gr betonun markas zn grginldirn konstruksiyalar n

tyin olunur, bu xsusiyyt hesablamalarda nzr alnr v istehsalatda onlara nzart olunur.

6.1.4. Beton v dmir-beton konstruksiyalar n betonun:

a) sxlmada mhkmliy gr siniflri;

b) mrkzi dartlmada mhkmliy gr siniflri;

c) axtayadavamlla gr markalar;

e) sukeirmzliy gr markalar;

f) orta sxla gr markalar nzrd tutulur (cdvl 6.1-6.6).

6.1.5. Betonun sxlmada v boyuna dartlmada mhkmliyin gr siniflrin cavab vern

ya (layih ya) layihlndirmd konstruksiyann real mddtd mmkn layih yklri il

12

yklnmsin istinad edrk, konstruksiyann tikilm sullar v betonun brkim rtlrini nzr

almaqla tyin olunur. Betonun sinfinin bu verilnlri olmadqda layih ya 28 gn qbul edilir.

Yma konstruksiyann elementlrind betonun buraxlma mhkmliyinin qiymti

DST 13015 standartlarna mvafiq konstruksiyann konkret nv n tyin olunur.

Cdvl 6.1

Beton Sxlmada mhkmliy gr siniflr

Ar beton

100;90;80;70;60;55

05;45;40;35;30;25;20

15;5,12;10;5,7;5;5,3

BBBBBB

BBBBBBB

BBBBBB

Grginln beton 70;60;55;05;45;40;35;30;25;20 BBBBBBBBBB

Xrdadnli beton qruplar

A-tbii brkim v ya

istilik emalna atmosfer

tzyiqi altnda qumla

byklk modulu 2,0-dn

byk

40;35;30;25;20;15;5,12;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBBBBB

B-hmin, byklk

modeli 2,0 v aa

30;25;20;15;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBB

C-avtoklav emalna

mruz qalan

60;55;05;45;40;35;30;25;20;15 BBBBBBBBBB

Orta sxlna gr yngl betonlarn markalar

;900;800 DD 5,7;5;5,3;5,2 BBBB

;1100;1000 DD 5,12;10;5,7;5;5,3;5,2 BBBBBB

;1300;1200 DD 20;15;5,12;10;5,7;5;5,3;5,2 BBBBBBBB

;1500;1400 DD 30;25;20;15;5,12;10;5,7;5;5,3 BBBBBBBBB

;1700;1600 DD 40;35;30;25;20;15;5,12;10;5,7 BBBBBBBBB

;1900;1800 DD 40;35;30;25;20;15 BBBBBB

2000D 40;35;30;25 BBBB

Orta sxlna gr

msamli-oyuqlu beton

Avtoklav olunmu Avtoklav

olunmam

500D 5,2;2;5,1 BBB

600D 5,3;5,2;2;5,1 BBBB 2;5,1 BB

700D 5;5,3;5,2;2 BBBB 5,2;2;5,1 BBB

800D 5,7;5;5,3;5,2 BBBB 5,3;5,2;2 BBB 900D 10;5,7;5;5,3 BBBB 5;5,3;5,2 BBB

1000D 5,12;10;5,7 BBB 5,7;5 BB 1100D 5,17;15;5,12;10 BBBB 10;5,7 BB 1200D

B12,5; B15; B17,5; B20 5,12;10 BB Orta sxlna gr msamli betonlarn markalar

800D ; 900D ; 1000D ;5;5,3;5,2 BBB

1100D ; 1200D ; 1300D ;5,7B

1400D 5,7;5;5,3 BBB

Qeyd. Bu normalarda istifad olunan msamli-oyuqlu beton v msamli beton terminlri

msamli-oyuqlu betonun sx v msamli strukturuna uyun nzrd tutulur. (msamliyin 6%-dn ox

olmas drcsi il)

13

cdvl 6.2

beton mrkzi dartlmada mhkmliy gr siniflr

Ar, grginln,

kiikdnvr betonlar ;8,0tB ;2,1tB ;6,1tB ;0,2tB ;4,2tB ;8,2tB 0,4;6,3;2,3 ttt BBB

Yngl betonlar ;8,0tB ;2,1tB ;6,1tB ;0,2tB ;4,2tB ;8,2tB ;2,3tB

Cdvl 6.3

beton axtayadavamlla gr markalar Ar, grginln,

kiikdnvr v yngl

betonlar

500,400,300,200,150,100,75,50 FFFFFFFF

Yngl beton 400,300,200,150,100,75,50,35,25 FFFFFFFFF

Msamli-oyuqlu v

msamli betonlar 100,75,50,35,25,15 FFFFFF

Cdvl 6.4

beton sukeirmzliy gr markalar Ar, grginln, kiik dnli ;2W ;4W ;8;6 WW ;10W 20;18;16;14;12 WWWWW Yngl betonlar ;2W ;4W ;8;6 WW ;10W 12W

Qeyd. Sukeirmzliy gr grginln betonun markalar W12-dn az olduqda markas tmin

olunur v layihd gstrmmk olar.

Cdvl 6.5

beton orta sxla gr markalar

Yngl beton

800D ; 900D ; 1000D ; 1100D ; 1200D ;

1300D ; 1400D ; 1500D ; 1600D ; 1700D ;

1800D ; 1900D ; 2000D

Msamli-oyuqlu beton 500D ; 600D ; 700D ; 800D ; 900D ; 1000D ; 1100D ; 1200D

Msamli betonlar 800D ; 900D ; 1000D ; 1100D ; 1200D ; 1300D ; 1400D

Cdvl 6.6

beton z-zn grginldirmy gr markalar

Grginln beton pS 0,6; pS 0,8; pS 1; pS 1,2; pS 1,5; pS 2; pS 3; pS 4.

6.1.6. Dmir-beton konstruksiyalar n betonun sxlmada mhkmliyin gr sinfini 15B -dn az olmayaraq qbul etmk tvsiy olunur.

Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalar n betonun sxlmada

mhkmliy gr sinfini, grginlmi armaturun nv v sinfindn asl olaraq, 20B -dn az

olmayaraq qbul etmk tvsiy olunur.

Betonun bpB trm mhkmliyi (betonu sxan anda mhkmliyi, betonun sxlmada

mhkmliyin nzart olunmaa analoji olaraq) 15B -dn az v qbul olunan betonun sxlmada

mhkmliyinin 50%-dn az olmayaraq qbul olunur.

6.1.7. Xrdadnl betonun xsusi eksperimental saslandrma olmadan oxsayl tkrar yklr

mruz qalan dmir-beton konstruksiyalarda, hminin pBB, v K sinifli mftil armaturla

14

armaturlandqda arm m12 -dn ox olan qabaqcadan grginldirilmi konstruksiyalarda

istifad olunmasna yol verilmir.

Korroziyadan mhafiz etmk v konstruksiyann sthind v yuvalarda yerldirilmi

grginlmi armaturla betonun ilimsini tmin etmk mqsdil istifad olunan xrdadnli

betonun sxlmada mhkmliy gr sinfi 20B -dn v kanallar doldurmaq n is 25B -dn aa olmamaldr.

6.1.8. axtayadavamll gr beton markalar konstruksiyalara olan tlblrdn, istismar

rejimindn v traf mhitin raitindn asl olaraq qbul olunmaldr (TNvQ 2.03.11).

Yerst konstruksiya, traf mhitin atmosfer tsirlrin mruz qaldqda,soyuq vaxtlarda

xarici havann hesablama tempraturu mnfi 50C-dn mnfi 400C-y qdr olduqda betonun

axtayadavamlla gr markas F 75-dn az olmayaraq qbul edilir. Xarici havann hesablama

temperaturu mnfi 50 C-dn ox olduqda yerst konstruksiyalar n betonun axtayadavamlla

gr markalar normaladrlmr.

Digr hallarda betonun axtayadavamlla gr markalar konstruksiyann tyinatndan v

traf mhitin xsusi raitlrindn asl olaraq tyin olunur.

6.1.9. Sukeirmzliy gr betonun markalar konstruksiyaya dair tlblrdn, onlarn

istismar rejimindn v traf mhitin raitindn asl olaraq qbul olunmaldr (TNvQ 2.03.11).

Xarici havann hesablama temperaturu mnfi C040 -dn ox olan raitd atmosfer tsirlrin

mruz qalan yerst konstruksiyalar n, hminin isidiln binalarn xarici divarlarda betonunun

sukeirmzliy gr markalar normalladrlmr.

Baqa hallarda sukeirmzliy gr betonun markalar xsusi gstrilr gr qbul olunur.

6.1.10. Betonun sas mhkmlik xarakteristikas onun normativ qiymtlridir:

- betonun ox boyu sxlmaya mqavimti - nbR , ;

- betonun ox boyu dartlmaya mqavimti - nbtR , .

Betonun oxboyu sxlmaya mqavimtinin normativ qiymti (prizma mhkmliyi) v oxboyu

dartlmaya mqavimti (betonun sinfinin sxlmaya mhkmliyi tyin olunduqda) betonun

mhkmliy gr B sinfindn asl olaraq cdvl 6.7 -y sasn qbul olunur.

Betonun mrkzi dartlmada mhkmliyin gr tB sinfi tyin olunduqda, betonun mrkzi

dartlmada mqavimtinin qiymti nbtR , mrkzi dartlmada beton sinfinin rqm xarakteristikasna

brabr gtrlr.

6.1.11. Betonun mrkzi sxlmada mqavimtinin hesablama qiymti bR v mrkzi

dartlmada btR aadak kimi tyin olunur:

b

nb

b

RR

. (6.1.)

bt

nbt

bt

RR

. (6.2.)

Sxlan betona gr etibarllq msalnn b qiymtlri aadak kimi qbul olunur:

- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda ar, xrdadnli, grginln v yngl

betonlar n -1,3;

- msamli-oyuqlu betonlar n -1,5;

- ikinci qrup hddi-hallara gr hesablanmalarda -1,0 qbul olunur.

Dartlan betona gr etibarllq msalnn bt qiymtlri aadak kimi qbul olunur:

- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda betonun sxlmada mhkmliy gr

siniflri tyin olunduqda:

1,5-ar, xrdadnli, grginln v yngl betonlar n;

2,3- msamli-oyuqlu betonlar n qbul olunur.

15

- birinci qrup hddi hallara gr hesablanmalarda betonun mrkzi dartlmada mhkmliy

siniflri tyin olunduqda:

- ar betonlar, xrdadnli, grgin-ln v yngl betonlar n - 1,3 qbul olunur.

- ikinci qrup hddi hallara hesablanmalarda 1,0 qbul olunur.

Betonun mqavimtinin hesablanma qiymtlri bR , btR , serbR , , Rb,ser (yuvarlaqladrmaqla)

betonun sxlmada v dartlmada mhkmliyin gr siniflrindn asl olaraq: birinci qrup hddi

hallara gr mvafiq olaraq - cdvl 6.8; 6.9 -da v ikinci qrup hddi hallar n- cdvl 6.7-d

verilmidir.

6.1.12. Zruri hallarda hallarda betonun mhkmlik xarakteristikas aadak bi - i raiti

msallarna vurulur ki, bunlar da beton konstruksiyann iinin xsusiyytlrini nzr alr (ykn

xarakteri, traf mhitin raiti v s.):

a) 1b - beton v dmir-beton konstruksiyalar n bR v btR hesablama qiymtlrin daxil

edilir v statik ykn uzunmddtli tsirini nzr alr:

0,11 b - statik ykn qsamddtli tsiri nzr alndqda;

9,01 b - ykn uzunmddtli tsiri nzr alndqda. Msamli-oyuqlu v msamli betonlar

n 85,01 b ;

b) 2b -beton konstruksiyalar n, hesablama mqavimti bR -y daxil edilrk, bu

konstruksiyalarn dalma xarakterini nzr alr 9,02 b ;

c) 3b - beton konstruksiyalar n, vertikal vziyytd betonlanan qatn hndrly 1,5 m

olduqda, betonun mqavimtinin hesablama qiymtin bR daxil edilir 85,02 b ;

e) 4b - msamli-oyuqlu betonlar n betonun mqavimti bR -y daxil edilir;

16

Cdvl 6.7

Nv Beton Betonun normativ mqavimtlri ,bnR btnR , MPa v ikinci qrup hddi halda betonun hesablama mqavimtlri ,bR btR MPa

B1,5

B2

B2,5

B3,5

B5

B7,5

B10

B12,5

B15

B20

B25

B30

B35

B40

B45

B50

B55

B60

B70

B80

B90

B100

Mrkzi

sxlma

(prizma

mhkmliyi)

,bnR serbR ,

ar,

xrdadnli v

grginln

-

-

-

2,7

3,5

5,5

7,5

9,5

11

15

18,5

22

25,5

29

32

36

39,5

43

50

57

64

71

yngl - - 1,9 2,7 3,5 5,5 7,5 9,5 11 15 18,5 22 25,5 29 - - - - - - - -

msamli-

oyuqlu

1,4 1,9 2,4 3,3 4,6 6,9 9,0 10,5 11,5 - - - - - - - - - - - - -

Mrkzi

dartlma

btnR serbtR ,

ar,

xrdadnli v

grginldirn

- - - 0,39 0,55 0,70 0,85 1,00 1,10 1,35 1,55 1,75 1,95 2,10 2,25 2,45 2,60 2,75 3,00 3,30 3,60 3,80

yngl - - 0,29 0,39 0,55 0,70 0,85 1,00 1,10 1,35 1,55 1,75 1,95 2,10 - - - - - - - -

msamli-

oyuqlu

0,22 0,26 0,31 0,41 0,55 0,63 0,89 1,00 1,05 - - - - - - - - - - - - -

Qeyd:

1. Msamli-oyuqlu betonlar n mqavimtlrin qiymtlri 10% orta nmlik n verilmidir.

2. Xirdadnli betonlar n qumla irilik modulu 2,0 v aa, hminin yngl betonlar n xrda msamli doldurucular sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR ,

0,8 msalna vurulmudur.

3. Msamlndirilmi betonlar n, hminin keramzitoperlitobeton psgrdlm perlit qum sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR , yngl betonlarda olduu

kimi, 0,7 msalna vurulur.

4. Grginldirn betonlar n btnR serbtR , qiymtlri 1,2 msalna vurulmaqla qbul olunur.

17

Cdvl 6.8

Cdvl 6.9

Mqavimtin nv Beton

Birinci hddi hallara gr betonun mqavimtinin hesablama qiymtlri, btR (MPa) il mrkzi

dartlmada mhkmliy gr siniflri n

8,0tB 2,1tB 6,1tB 0,2tB 4,2tB 8,2tB 2,3tB

Mrkzi dartlma btR ar, xrdadnli, grginln v

yngl

0,62

0,93

1,25

1,55

1,85

2,15

2,45

Nv Beton Betonun hesablama mqavimtlri ,bR bnR MPa ikinci qrup hddi hallarda betonun sxlmada mhkmliy gr siniflri

B1,5

B2

B2,5

B3,5

B5

B7,5

B10

B12,5

B15

B20

B25

B30

B35

B40

B45

B50

B55

B60

B70

B80

B90

B100

Mrkzi

sxlma

(prizma

mhkm

liyi) bR

ar, xrdadnli

v grginln

-

-

-

2,1

2,8

4,5

6,0

7,5

8,5

11,5

14,5

17,0

19,5

22

25

27,5

30,0

33,0

37,0

41

44,0

47,5

yngl 1,5 2,1 2,8 4,5 6,0 7,5 8,5 11,5 14,5 17,0 19,5 22 - - - - - - - -

msamli-oyuqlu 0,95 1,3 1,6 2,2 3,1 4,6 6,0 7,0 7,7 - - - - - - - - - - - - -

Mrkzi

dartlma

btR

ar, xrdadnli

v

grginldiriln

-

-

-

0,26

0,37

0,48

0,56

0,66

0,75

0,90

1,05

1,15

1,30

1,40

1,50

1,60

1,70

1,80

1,90

2,10

2,15

2,20

yngl 0,2 0,26 0,37 0,48 0,56 0,66 0,75 0,90 1,05 1,15 1,30 1,40

msamli-oyuqlu 0,09 0,12 0,14

0,18 0,24 0,28 0,39 0,44 0,46 - - - - - - - - - - - - -

Qeyd:

1. Msamli-oyuqlu betonlar n mqavimtlrin qiymtlri 10% orta nmlik n verilmidir.

2. Xirdadnli betonlar qumla irilik modulu 2,0 v aa, hminin yngl betonlar n xrda msamli doldurucular sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR , 0,8

msalna vurulmudur.

3. Msamlndirilmi betonlar n, hminin keramzitoperlitobeton pskrdlm perlit qum sasnda hesablama mqavimtlri btnR serbtR , yngl betonlarda olduu

kimi 0,7 msalna vurulur.

4. Grginldiriln betonlar n btnR serbtR , qiymtlri 1,2 msalna vurulmaqla qbul olunur.

18

0,14 b oyuqlu betonun nmliyi 10% v az olduqda;

85,04 b oyuqlu betonlar n nmliyi 25% ox olduqda;

nterpolyasiyaya gr- msamli-oyuqlu betonun nmliyi 10%-dn ox v 25% -dn az

olduqda.

Ardcl olaraq dondurulma v donun almas, hminin mnfi temperaturlarn tsiri betonun

i raiti msal 0,15 b il nzr alnr. Soyuq vaxtlarda xarici havann hesablama temperaturu

mnfi C040 v ox olduqda, traf mhitin atmosfer tsirlrin mruz qalan yerst konstruksiyalar

n msal 0,15 b qbul olunur. Baqa hallarda bu msaln qiymti konstruksiyann tyinatndan

v traf mhitin rtlrindn asl olaraq xsusi gstrilr sasn qbul olunur.

6.1.13. Betonun sas deformasiya xarakteristikalar aadaklardr:

- mrkzi sxlmada v dartlmada betonun hddi nisbi deformasiyalar (betonun bircins

grginlikli halnda) 0b v 0bt ;

- balanc elastiklik modulu bE ;

- srm modulu G ;

- srklnm msal (xarakteristikas) - crb, ;

- betonun enin deformasiya msal (Puasson msal) pb, ;

- betonun xtti temperatur deformasiya msal - bt .

Cdvl 6.10

6.1.14. Ar, xrdadnli v grginln betonlarn hddi nisbi deformasiyalarnn qiymti

qbul olunur:

Ykn uzunolmayan tsirindn:

b0 = 0,002- mrkzi sxlmada;

bt0 = 0,0001- mrkzi dartlmada;

traf mhitin nisbi nmliyindn asl olaraq, ykn uzunmddtli tsirindn betonun nisbi

deformasiyalar cdvl 6.10-da verilmidir.

Yngl, oyuqlu v msamli betonlar n hddi nisbi deformasiyann qiymtlri xsusi

gstrilr sasnda qbul olunmaldr.

Yngl betonlar n ykn uzunmddtli tsirindn hddi nisbi deformasiyann qiymtlri

azaltma msal [(0,4+0,6/2200) 0,7] olmaqla, cdvl 6.4 vasitsi il qbul olunmasna yol verilir

( betonun sxldr).

traf mhitd havann

nisbi nmliyi

Ar, xrdadnli v grginldirn betonlarn hddi nisbi deformasiyalar

sxlmada dartlmada

3

0 10b 3

2 10b 3

1 10b 3

0 10bt 3

2 10bt 3

1 10bt

75-dn ox 3,0 4,2 2,4 0,21 0,27 0,19

40-75 3,4 4,8 2,8 0,24 0,31 0,22

7-dn az 4,0 5,6 3,4 0,28 0,36

0,26

Qeyd:

1. traf mhitd havann nisbi nmliyi TNvQ 2-01-01-dn tikinti rayonunun n isti aynda orta aylq

nisbi nmliyi kimi qbul olunur.

2. Yksk mhkmlikli betonlar n B70-B100 nisbi deformasiyann 2b qiymtinin 210

270 B

nisbtin vurmaqla qbul olunur.

19

6.1.15. Betonun sxlmada v dartlmada balanc elastiklik modulu onun sxlmada B

mhkmliy gr qbul edilir v cdvl 6.11-d verilmidir. Betonun srmd elastiklik

modulunun qiymti bE4,0 qbul olunur.

Ykn uzunmddtli tsiri zaman betonun deformasiya modulu aadak dsturla tyin

olunur:

crb

b

rb

EE

,

,1

(6.3)

burada crb, - srklnm msal, bnd 6.1.16-ya mvafiq qbul olunur.

6.1.16. Betonun srklnm msalnn qiymti crb, traf mhitin (havann orta nmliyi)

rtlri nzr alnmaqla, betonun sinfindn asl olaraq qbul olunur. Ar, xrdadnli v

grginln betonlar n betonun srklnm msal cdvl 6.12. -d verilmidir.

Yngl, oyuqlu v msamli betonlarn srklnm msal xsusi gstrilr sasn qbul

olunur.

Yngl betonlarn srklnm msal (/ 2200)2 olan azaltma msal il cdvl 6.12-dn

tyin olunur.

6.1.17. Betonun enin deformasiya msalnn qiymtinin 2,0, pb qbul olunmasna yol

verilir.

6.1.18. Betonun xtti temperatur msalnn qiymti temperatur dyimsi mnfi C040 -dn

msbt C050 olduqda aadak kimi qbul olunur:

105101 Cbt ar, xrdadnli, grginldirn betonlar v yngl beton xrda, sx

dolduruculu olduqda;

105107,0 Cbt kiik msamli dolduruculu betonlar n;

105101 Cbt msamli-oyuqlu v msamldirilmi betonlar n.

6.1.19. Betonun hesablama hal diaqram grginlikl nisbi deformasiyalar arasnda laqlri

tyin edir v xtli v ikixtli diaqramlar qbul olunur (kil 6.1, a,b).

Betonun hal diaqramlar dmir-beton elementlrin qeyri-xtti deformasiyalar modeli sasnda

hesablanmalarda istifad olunur.

6.1.20. xtli diaqrama (kil 6.1, a) gr betonda sxc grginlik b betonun nisbi qsalma

deformasiyasndan b asl olaraq aadak kimi tyin olunur:

10 bb olduqda,

bbb E (6.4.)

01 bbb olduqda,

b

b

b

bb

bb

b

b

b RRR

1

10

111

(6.5)

20 bbb

olduqda,

bb R (6.6)

1b grginliyin qiymtlri qbul olunur:

bb R6,01 .

20

Cdvl 6.11

Beton Sxlma v dartlmada balanc elastik modulu

310MPaEb sxlmada mhkmliy v betonlarn sinfin gr

B1,5 B2 B2,5 B3,5 B5 B7,5 B10 B12,5 B15 B20 B25 B30 B35 B40 B45 B50 B55 B60 B70 B80 B90 B100

ar - - - 9,5 13 16 19 21,5 24 27,5 30 32,5 34,5 36 37 38 39 39,5 41 42 42,5 43

xrdadnli qruplar

A-tbii brkim

- - - 7,0 10 13,5 15,5 17,5 19,5 22 24 26 27,5 28,5 - - - - - - - -

Atmosfer tzyiqi altnda

istilik emalna mruz

qalan

- - - 6,5 9,0 12,5 14 15,5 17 20 21,5 23 24 24,5 - - - - - - - -

B-tbii brkim - - - 6,5 9,0 12,5 14 15,5 17 20 21,5 23 - - - - - - - - - -

Atmosfer tzyiqi altnda

istilik emalna mruz

qalan

- - - 5,5 8,0 11,5 13 14,5 15,5 17,5 19 20,5 - - - - - - - - - -

C-avtoklav brkim - - - - - - - - 16,5 18 19,5 21 22 23 23,5 24 24,5 25

Orta sxlna gr D

markalar yngl v

msamldirilmi 800

- - 4,0 4,5 5,0 5,5 - - - - - - - - - - - - - - - -

1000 - - 5,0 5,5 6,3 7,2 8,0 8,4 - - - - - - - - - - - - - -

1200 - - 6,0 6,7 7,6 8,7 9,5 10 10,5 - - - - - - - - - - - - -

1400 - - 7,0 7,8 8,8 10 11 11,7 12,5 13,5 14,5 15,5 - - - - - - - - - -

1600 - - 9,0 10 11,5 12,5 13,2 14 15,5 16,5 17,5 18 - - - - - - - - -

1800 - - - 11,2 13 14 14,7 15,5 17 18,5 19,5 20,5 21 - - - - - - - -

2000 - - - - 14,5 16 17 18 19,5 21 22 23 23,5 - - - - - - - -

msamli-oyuqlu beton avtoklav brkim, orta

sxla gr markalar D:

500

1,4

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

600 1,7 1,8 2,1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

700 1,9 2,2 2,5 2,9 - - - - - - - - - - - - - - - - - -

800 - - 2,9 3,4 4,0 - - - - - - - - - - - - - - - - -

900 - - - 3,8 4,5 5,5 - - - - - - - - - - - - - - - -

1000 - - - - 5,0 6,0 7,0 - - - - - - - - - - - - - - -

1100 - - - - - 6,8 7,9 8,3 8,6 - - - - - - - - - - - - -

1200 - - - - - - 8,4 8,8 9,3 - - - - - - - - - - - - -

Qeyd:

1. Xrdadnli betonlar qrupu bu normalarn yarmbnd 6.1.4. b -d verilmidir. 2. Yngl, msamli-oyuqlu v msamldirilmi betonun sxlna gr aralq balanc elastik modulu xtti interpolyasiya il tyin olunur.

3. Msamli-oyuqlu avtoklav brkim olmayanda bE -nin qiymtlri avtoklav brkimi betonlarn qiymtlrinin 0,8 msalna vurulur.

4. Grginldirn betonlatda bE ar betonlarn qiymtlri aadak msala vurulur: B006,056,0

21

Cdvl 6.12

traf mhitin havasnn nisbi nmliyi, % Srklnm msal crb, qiymtlri, ar betonun sxlmada siniflri n

B10 B15 B20 B25 B30 B35 B40 B45 B50 B55 B60 B70-B120

75-dn yuxar 2,8 2,4 2,0 1,8 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 1,0

75 3,9 3,4 2,8 2,5 2,3 2,1 1,9 1,8 1,6 1,5 1,4 1,4

75-dn az 5,6 4,8 4,0 3,6 3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 2,0

Qeyd. traf mhitd havann nisbi nmliyi TNvQ 2.01.01- sasn orta aylq nisbi nmlik daha isti olan inaat rayonu n qbul olunur.

22

Nisbi deformasiyalarn qiymtlri is b

b

bE

1

1

qbul olunur.

Ar, xrdadnli v grginln betonlarn nisbi deformasiyalarnn 2b qiymtlri ykn

uzun olmayan tsiri n qbul olunur:

-betonun sxlmada mhkmliy gr siniflri B60 v aa n 0035,02 b

-betonun sxlmada mhkmliy gr yksk mhkmlikli betonlar B70-B100 n 2b

xtti dyidiyi qbul olunur: 0,0033-dn (B70 olduqda) - 0, 0028- qdrm (B100 olduqda);

bb ER , v 0b -nin qiymtlri bu normalarn bnd 6.1.11; 6.1.12; 6.1.14; v 6.1.15- sasn

qbul edilir.

b

arctgEb b

b1

b1=b2=Rb

b1 b0 b2

a)

b

arctgEbredb

b1=b0=

b1 b0 b2

b)

b2=Rb

kil 6.1. Betonun sxlmada hal diaqram

a) betonun xtli hal diaqram;

b) betonun ikixtli hal diaqram.

23

6.1.21. kixtli diaqrama (kil 6.1 b) gr betonda sxc grginlik b nisbi deformasiya b -

dan asl olaraq aadak dsturlarla tyin olunur:

10 bb , burada redb

b

bE

R

,

1 olduqda

redbbb E , (6.7)

21 bbb olduqda

bb R (6.8)

Betonun evrilmi deformasiya modulunun redbE , qiymti aadak kimi qbul olunur:

redb

b

redb

RE

,1

,

(6.9)

Nisbi deformasiyalarn redb ,1 qiymtlri:

- ar betonlar n ykn uzunolmayan tsirindn redb ,1 =0,0015 ;

- yngl betonlar n ykn uzunolmayan tsirindn 0022,0,1 redb ;

- ar betonlar n ykn uzunmddtli tsirindn cdvl 6.10-a gr

- 2, bbR -nin qiymtlri bu normalarn bnd 6.1.20-d olduu kimi qbul olunur.

6.1.22. Betonda dartc grginlik bt nisbi deformasiyadan bt asl olaraq diaqramlarla bnd

6.1.20 v 6.1.21.-d gstrilmi qaydada tyin olunur. Bu halda betonun sxlmada hesablama

mqavimtlri bR bu normalarn bnd 6.1.11 v 6.1.12- uyun betonun dartlmada hesablama

mqavimtlri btR il vz olunur, balanc elastiklik modulu btE bnd 6.1.15- uyun tyin

olunur, nisbi deformasiyann 2,bt qiymti ar, xrdadnli v grginln betonlar n yklrin

uzunolmayan tsirindn 00015,02, bt , ykn uzunmddtli tsirindn cdvl 6.10 zr qbul

olunur.

kixtli diaqram n yklrin uzunolmayan tsirlrind 00008,0,1 redbt ; uzunmddtli

tsirlrindn cdvl 6.10 il qbul edilir; redbtE , - dstur (6.9) il btR v redbt ,1 qoyulmaqla

hesablanr.

6.1.23. Qeyri-xtti deformasiya modeli il dmir-beton elementlrin mhkmliy

hesablanmasnda betonun sxlan zonasnda grginlikli-deformasiya hallarnn tyini betonun hal

diaqramlarndan, bu normalarn bnd 6.1.20 v 6.1.21-d gstriln yklrin qsamddtli tsirin

cavab vern deformasiya xarakteristikalarndan v betonun n sad ikixtli hal diaqramndan

istifad olunur.

6.1.24. atlarn ml glmsin hesablanmalarda dmir-beton konstruksiyalarn qeyri-xtti

deformasiya modeli sxlan v dartlan zonalarda grginlikli-deformasiya hallarnn tyini xtli

diaqramdan bnd 6.1.20 v 6.1.22-d gstriln ykn qsamddtli tsirindn deformasiya

xarakteristikalar tyin olunur. kixtli diaqram (bnd 6.1.21.) n sad halda betonun dartlan

zonasnda grginlikli-deformasiya hallar sxlan zonann elastik hddi daxilind olmas rtindn

istifad olunuraq taplr.

6.1.25. Dmir-beton elementlrin qeyri-xtti deformasiya modeli sasnda hesablanmasnda

atlar olmadqda sxlan v dartlan betonda grginlikli-deformasiya hallar qiymtlndirildikd

yklrin qsamddtli v uzunmddtli tsirlri nzr alnmaqla, betonun xtli diaqramndan

istifad olunur. atlar olduqda is sxlan betonun grginlikli-deformasiya haln qiymtlndirmk

n diaqramlar yuxarda gstrilnlrdn lav, n sad hal kimi, yklrin qsamddtli v

uzunmddtli tsiri nzr alnmaqla betonun ikixtli diaqramndan istifad olunur.

24

6.1.26. Qeyri-xtti deformasiya modeli zr normal atlarn almasna gr hesablamalarda

sxlm betonda grginlikli-deformasiya hallarnn qiymtlndirilmsi n yklrin qsamddtli

tsirlri nzr alnmaqla bnd 6.1.20 v 6.1.21-d gstriln hal diaqramlarndan istifad olunur.

Bu zaman n sadsi kimi betonun halnn ikixtli diaqramndan istifad olunur.

6.1.27. Ardcl olaraq dondurulma v donun almasnn, hminin, mnfi temperaturun

betonun deformasiya xarakteristikalarna tsiri i raiti msal 0,11 b il nzr alnr.

Xarici havann hesablama temperaturu soyuq dvrd mnfi 400C v yuxar olduqda traf

mhitin atmosfer tsirlrin mruz qalan yerst konstruksiyalar n msal 0,1bt qbul

olunur. Baqa hallarda bt msalnn qiymti konstruksiyann mqsdi v traf mhitin raitindn

asl olaraq qbul olunur.

6.1.28. Betonun mstvi (ikioxlu) v hcmi (oxlu) grginlikli hallarnda mhkmlik

xarakteristikas iki v qarlql perpendikulyar istiqamtd tsir edn grginliklrin hddi

qiymtlri arasndak laqni ifad edn kriteriyaya gr, betonun nv v siniflri nzr

alnmaqla tyin olunur.

Betonun deformasiyas onun mstvi v hcmi grginlikli hallar nzr alnmaqla tyin

olunmaldr.

6.1.29. Dispers armaturlanm konstruksiyalarda betonun matrisa xarakteristikalar, beton

v dmir-beton konstruksiyalarda olduu kimi qbul olunmaldr.

Fibrobeton konstruksiyalarda fibrobetonun xarakteristikalar, betonun xarakteristikalar,

nisbi trkibi, formas, llri v fibrin betonda yerlmsi, onun betonla ilimsi v fiziki-

mexaniki xasslri, hminin elementin v ya konstruksiyann llrindn asl olaraq myyn

edilir.

6.2. Armatur

6.2.1. Dmir-beton bina v qurularn layihlndirilrkn beton v dmir-beton

konstruksiyalara dair tlblr uyun olaraq, armaturun nv, onun nzart ediln v

normaladrlan keyfiyyt gstricilri tyin olunmaldr.

6.2.2. Dmir-beton konstruksiyalarn armaturlanmas n mvafiq dvlt standartnn v

ya texniki rtlrin tlblrin cavab vern aadak armatur nvlri ttbiq olunmaldr:

- sabit v dyin hndrlk xntlar (uyun olaraq halqavari v oraqkilli profillr) olan,

isti halda yuvarlanm hamar v periodik profilli, diametri 6-50 mm;

- termomexaniki sulla mhkmlndirilmi, periodik profilli, diametri 6-50mm;

- soyuq halda deformasiya olunmu, periodik profilli, diametri 3-16m;

- armatur kanatlar, diametri 6-18 mm.

6.2.3. Armaturun layihlndirm il myyn ediln sas keyfiyyt gstricisi, armaturun

dartlmada mhkmlik zr sinfidir v aadak kimi iar olunur:

A - isti halda yuvarlanm v termomexaniki mhkmlndirilmi armaturlar n;

B, BP - periodik profilli soyuq halda deformasiyaya uram armaturlar n;

K - armatur kanatlar n;

Armatur kanatlar aadaklara blnr:

K7 - yumru hamar sthli mftillrdn hazrlanm kanatlar;

K7T- periodik profilli mftillrdn hazrlanm kanatlar;

K7O- hamar sthli mftillrdn hazrlanm plastik sxlm kanatlar.

Dartlmada mhkmliy gr armatur siniflri axma hddinin (fiziki v ya rti) tminat

verilmi qiymtin (0,1% v ya 0,2% qalq nisbi uzanmaya uyun olan grginliyin qiymtin

brabr) cavab verir, mvafiq standartlarla tyin olunmu 0,95-dn az olmayaraq tminatla.

Bundan lav, zruri hallarda armaturlara lav keyfiyyt gstricilri zr tlblr irli

srlr: qaynaqolunma, plastiklik, soyuadavamllq, korroziyaya qar davamllq v s.

25

6.2.4. Qabaqcadan grginlmmi dmir-beton konstruksiyalar n hesablama il

myynlmi periodik profilli armaturun sinfi ksr hallarda A400, A500 v A600, hminin

armaturun sinfi B500 v Bp500 qaynaq torlarnda v karkaslarda ttbiq olunur. qtisadi

mqsduyunluu saslandrldqda, daha yksk sinifli armaturun ttbiqin yol verilir.

Qabaqcadan grginldirilmi dmir-beton konstruksiyalar n aadaklar nzrd tutulur:

qabaqcadan grginldirilmi armatur kimi:

- isti halda yuvarlanm v termomexanik mhkmlnmi periodik profilli A600, A800 v

A1000 ;

- soyuq halda deformasiyalara uram periodik profilli 1200pB -dn 1600pB ;

- 7 v 19 mftilli kanatlardan : K1400, K1500 , K1600, K1700;

grginlmmi armaturlar kimi:

- isti halda yuvarlanm hamar sthli A240 ;

- isti halda yuvarlanm, termomexanik mhkmlnmi v soyuq halda deformasiyalara

uram periodik profilli: A400, A500, A600, B500 v Bp500

6.2.5. Hesabatla myynln armatur n poladn nv v markas, hminin birlm

hisslri n prokat polad seilnd konstruksiyann istismar raitinin temperaturu v onlarn

yklnm xarakteri nzr alnmaldr.

Statik yk tsirind istismar olunan isidiln bina konstruksiyalarnda, hminin aq havada

v isidilmyn binalarda hesablama temperaturu mnfi C040 v ox olanda yuxarda qeyd olunan

btn siniflrdn olan armaturlar (hesablama temperaturu mnfi C030 v ox olduqda ttbiq

olunan, 35 markal poladdan olan 400A armaturu (diametr 1810 mm) v 3 markal

poladdan olan 240A armaturu istisna olmaqla) istifad oluna bilr.

Hesablama temperaturu mnfi C055 -dn az olan hallarda markas 202 poladdan

olan Ac500 v A600 sinifli armaturlardan istifad olunmas tvsiy olunur.

Baqa istismar raitlrind armaturun sinfi v poladn markas xsusi gstrilr sasnda

ttbiq olunur.

Qabaqcadan grginlmnin trm zonasnn, betonda armaturun ankerlnmsinin v

armaturlarn st-st (qaynaqsz) birlmlrinin layilndirilmsind armatur sthinin xarakteri

nzr alnmaldr.

Armaturun qaynaq birlmlrinin layihlndirilmsind armaturun hazrlanma sullar

(DST-14098) nzr alnmaldr.

6.2.6. Yma dmir-beton elementlrin v beton konstruksiyalarn quradrma (qaldrc)

ilmlri n isti halda yuvarlanm, 3 v 3 markal, 240A sinifli armatur poladlardan

istifad olunmaldr .

gr konstruksiyann quradrlmas qda hesablama temperaturu mnfi C040 -dn az

hallarda mmkndrs, quradrma ilmlri n 3 polad markasnn ttbiqin yol verilmir.

6.2.7. Armaturun sas mhkmlik xarakteristikas dartlmada mqavimtin nsR , normativ

qiymtidir v armaturun sinfindn asl olaraq cdvl 6.13- uyun qbul edilir.

Cdvl 6.13

Armaturun sinfi Armaturun nominal diametrlri,

mm

Dartlmada mqavimtin normativ qiymtlri nsR , v

dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri sersR ,

ikinci qrup hddi hallar n, MPa

240A 6 - 40 240

400A 6 - 40 400

500A 10 - 40 500

600A 10 - 40 600

800A 10 - 32 800

26

Cdvl 6.13-n davam

Armaturun sinfi Armaturun nominal diametrlri,

mm

Dartlmada mqavimtin normativ qiymtlri nsR , v

dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri sersR ,

ikinci qrup hddi hallar n, MPa

1000A 10 - 32 1000

500B 3 - 16 500

500PB 3 - 5 500

1200PB 8 1200

1300PB 7 1300

1400PB 4; 5; 6 1400

1500PB 3 1500

1600PB 3 - 5 1600

1400K 15 1400

1500K 6 - 18 1500

1600K 6; 9; 11; 12; 15 1600

1700K 6 - 9 1700

6.2.8. Armaturun dartlmada mqavimtinin hesablama qiymti aadak dsturla tyin

olunur:

s

ns

s

RR

, (6.10)

burada s - armatura gr etibarllq msaldr v qiymti birinci qrup hddi hallar n 1,15

qbul olunur, ikinci qrup hddi hallar n 1,0 qbul olunur.

Armaturun dartlmada mqavimtin hesablama qiymtlri birinci qrup hddi hallar n 6.14

cdvlind, ikinci qrup hddi hallar n is cdvl 6.13-d verilmidir. Mvafiq standartlara

(DST 5781, DST 6727 ) uyun olaraq nsR , -in qiymtlri birinci qrup hddi hallar n n

kiik nzart ediln qiymtlr brabr qbul olunmudur.

Armaturun sxlmada mqavimtin hesablama qiymti scR armaturun dartlmada

mqavimtin hesablama qiymtin sR brabr qbul olunur, lakin sxlm armaturu hat edn

betonun qsalma deformasiyasna cavab vern qiymtindn ox olmamaldr: ykn qsamddtli

tsirind MPa400 -dan ox, uzunmddtli yklrin tsirind MPa500 -dan ox olmamaldr.

Armaturun 500B v 600A siniflri n sxlmada mqavimtinin srhd qiymtlri azaldc i

raiti msal il qbul olunur. scR -in hesablama qiymtlri cdvl 6.14-d verilmidir.

Cdvl 6.14

Armaturun sinfi

Birinci qrup hddi hallar n armaturun mqavimtinin hesablama

qiymtlri MPa

dartlmada sR sxlmada scR

240A 210 210

400A 350 350

500A 435 435 (400)

600A 520 470 (400)

800A 695 500 (400)

1000A 870 500 (400)

27

Cdvl 6.14-n davam

Armaturun siniflri

Birinci qrup hddi hallar n armaturun mqavimtinin hesablama

qiymtlri MPa

dartlmada sR sxlmada scR

500B 435 415 (380)

500PB 415 390 (360)

1200PB 1050 500 (400)

1300PB 1130 500 (400)

1400PB 1215 500 (400)

1500PB 1300 500 (400)

1600PB 1390 500 (400)

1400K 1215 500 (400)

1500K 1300 500 (400)

1600K 1390 500 (400)

1700K 1475 500 (400)

Qeyd. scR -nin qiymtlri (mtrizd gstrilnlr) yalnz ykn qsamddtli tsirlrind istifad olunur.

6.2.9. Zruri hallarda armaturun mhkmlik xarakteristikalarnn hesablama qiymtlri

konstruksiya v armaturun ilnm xsusiyytlrini nzr alan i raiti msalna si vurulur .

Enin armaturun dartlmada hesablanma mqavimtinin qiymtlri swR , 240A - 500A v

500B sinif armaturlar n cdvl 6.15 -d verilmidir.

Armaturun btn siniflri n swR mqavimtinin hesablama qiymtlri MPa300 -dan ox

olmayaraq qbul edilmlidir.

Cdvl 6.15

Armaturun sinfi Dartlmada enin armaturlarn mqavimtinin hesablama qiymtlri

(xamt v yilmi millr) birinci qrup hddi hallara gr, MPa 240A 170

400A 280

500A 300

500B 300

6.2.10. Armaturun sas deformasiya xarakteristikalar aadak qiymtlrdir:

- grginlik hesablama mqavimtin sR - atdqda 0s armaturun nisbi uzanma

deformasiyasnn qiymti ;

- armaturun elastiklik modulunun sE qiymti.

6.2.11. Armaturun nisbi deformasiyalarnn 0s qiymti aadaklara brabr qbul olunur:

- fiziki axclq hdli armatur n:

s

ss

E

R0 (6.11.)

- rti axclq hdd armaturun n:

002,00 s

ss

E

R (6.12.)

28

6.2.12. Armaturun elastiklik modulu sE qiymti dartlma v sxlmada eyni qbul edilir v

aadaklara brabrdir:

MPaEs51095,1 armatur kanatlar n (K);

MPaEs5100,2 qalan armatur siniflri n (A v B).

6.2.13. Dmir-beton elementlri qeyri-xtti deformasiya modeli sasnda hesabladqda,

grginlik s il nisbi deformasiya s arasndak laqni myyn edn, armaturun halnn

(deformasiyaya uram) hesablama diaqramlar qismind fiziki axclq hddi olan armatur siniflri

240A - 500A , 500B n ikixtli diaqram (kil 6,2,a) v rti axclq hddi olan armatur siniflri

600A - 1000A , 1200PB - 1500PB , 1400K , 1500K v K1600 n is xtli diaqram (kil 6,2,b)

qbul edilir.

6.2.14. Armaturun ikixtli hal diaqramna sasn armaturda grginlik s nisbi deformasiya

s -dn asl olaraq aadak dsturlarla tyin olunur:

00 ss olduqda

sss E (6.13)

20 sss olduqda

ss R (6.14)

0s , sE v sR -in qiymtlri bnd 6.2.11, 6.2.12 v 6.2.8- mvafiq qbul olunur. Nisbi

deformasiyann 2s qiymti 0,025- brabr gtrlr.

Mvafiq saslandrmalar olduqda, poladn markas, armaturlanma nv, konstruksiyann

etibarllq kriteri v baqa amillrdn asl olaraq s2 nisbi deformasiyann qiymti 0,025-dn az v

ox qbul edimsin yol verilir.

s

arctgEss

s=s2=Rs

s0 s2

a)

29

arctgEs

s2=1.1Rs

s1 s0 s2

b)

s0=Rs

s

s

s1=0.9Rs

kil 6.2. Dartlan armaturun hal diaqramlar

6.2.15. xtli diaqrama sasn armaturda s grginliyi nisbi deformasiya s -dn asl

olaraq, aadak dsturla tyin olunur:

10 ss olduqda

sss E (6.15)

21 sss olduqda

ss

s

s

ss

ss

s

ss RR

RR1,11 1

10

11

(6.16)

0s , sE v sR -in qiymtlri bu normalarn bnd 6.2.11, 6.2.12 v 6.2.8- sasn:

1s grginliyin qiymtlri sR9,0 , 2s is 1,1 Rs qbul olunur.

Nisbi deformasiyalarn qiymti 1s = s

sR

9,0 , deformasiya 2s = 0,015 qbul olunur.

7. Beton konstruksiyalar

gr konstruksiyann mhkmliyi yalnz betonla tmin olunursa, ona beton konstruksiya

kimi baxlr.

Beton elementlr aadak kimi ttbiq olunur:

a) boyuna sxc qvv elementin ksiyinin hdudlarna ttbiq olunaraq sasn sxlmaya

ildikd;

b) bzi hallarda konstruksiyada sxlmaya ilyn elementlrd boyuna sxc qvv enin

ksiyin hdudlarndan knarda ttbiq olunduu halda, hminin yiln konstruksiyalarda, onlarn

dalmas insanlarn hyatna bilavasit thlk yaratmadqda v avadanlqlarn qorunmas tmin

olunduqda.

Armaturlu konstruksiyalarda armatur ksiyin sahsi bu normalarn bnd 10.3- gr

konstruktiv tlblr zr minimal yol veriln hddn az olduqda, bel konstruksiyalara beton

konstruksiyalar kimi baxlr.

7.1. Beton elementlrin mhkmliy gr hesablanmas

7.1.1. Beton elementlr mhkmliy gr boyuna normal qvvlrin, yici momentlrin v

enin qvvlrin tsirin, hminin yerli sxlmaya hesablanr.

7.1.2. Boyuna sxc qvvnin (mrkzdnxaric sxlma) v yici momentin tsirindn beton

elementlrin mhkmliy gr hesablanmas boyuna oxa perpendikulyar ksiklr n aparlr.

En ksiyi dzbucaql v tavr olan beton elementlrin simmetriya mstvisin normal

ksiklrd tsir edn qvvlr hesablanmas bu normalarn bnd 7.1.7 - 7.1.12- sasn hddi

30

qvvy gr aparlmasna yol verilir. Baqa hallarda hesablanma qeyri-xtti deformasiyalar modeli

sasnda bu normalarn bnd 8.1.20 - 8.1.30-a sasn aparlr v hesablanmalarda armatur sahsi

sfra brabr gtrlr.

7.1.3. Beton elementlrin hesablanmas i raitindn v onlara olan tlblrdn asl olaraq,

hddi yk gr, dartlan zonada betonun mqavimti nzr alaraq v ya nzr almayaraq aparlr.

Betonun dartlan zonasnn mqavimtini nzr almayaraq (kil 7.1), mrkzdn xaric

sxlan elementlr ksik sahsinin hdudlar daxilind yerln boyuna sxc qvvy sxlan

betonun dalmas il elementin hddi hala atmas xarakteriz olunaraq hesablanma aparlr.

Betonun sxlmaya mqavimti hddi qvvy gr hesablamalarda rti olaraq arlq

mrkzi boyuna qvvnin ttbiq nqtsi il eyni olan sxlan zonada (rti sxlan zona) brabr

paylanm bR -y brabr grginliklrl ifad olunur (bnd 7.1.9).

h

RbRbAb

b

Ab

N

xy

c

kil 7.1.

Ksikd grginlik epr v qvvlr sxemi, ox boyu normal mrkzdn xaric sxlan beton elementd,

mhkmliy gr dartlan zonada betonun mqavimtini nzr alnmadan hesablanmaldr.

h

b

Ab

N

Rbt

Abt

xM

kil 7.2.

Ksikd qvvlr sxemi v grginliklr epr, ox boyu normal yiln (mrkzdn xaric) beton elementd,

mhkmliy gr dartlan beton zonasnda onun iinin nzr alnmas il hesablanmaldr.

Betonun dartlan zonasnn mqavimti nzr alnmaqla hesablama boyuna sxc qvv

elementin en ksiyinin hdudlarndan knarda yerldikd sxlmaya ilyn elementlr (kil 7.2.),

yiln elementlr v hminin konstruksiyann istismar raitin gr atlarn ml glmsin yol

verilmyn elementlr n aparlr. Bu halda hddi qvvlr gr hesablamalarda betonun

dartlan zonadak ii elastik frz olunaraq hddi qvvy atmas hddi hal kimi xarakteriz

edilmkl qbul olunur (bu normalarn bnd 7.1.9, 7.1.10, 7.1.12).

31

7.1.4. Beton elementlrinin mhkmliy gr ksici qvvnin tsirin hesablanmas ba

dartc grginliyin betonun mrkzi dartlmada hesablama mqavimtin

bt

mt

R

v ba sxc

grginliyin betonun sxlmada hesablama mqavimtin b

mc

R

nisbtlri cminin 1,0 dn ox

olmamas rti il aparlr.

7.1.5. Beton elementlrin mhkmliy gr yerli yklrin tsirin (yerli sxlma)

hesablanmas bu normalarn bnd 8.1.43-8.1.45- sasn aparlmaldr.

7.1.6. Bu normalarn bnd 10.3.7-d gstriln hallarda beton elementlrd konstruktiv

armatur nzrd tutulmaldr.

7.1.7. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlr n mhkmliy gr boyuna sxlan

qvvnin tsirin hesablanmasnda tsadfi ekssentrisitet e nzr alnmal v ekssentrisitetin

qiymti aadaklardan:

-elementin uzunluunun 600

1-dn;

-ksiyin hndrlynn 30

1-dn;

-10 mm-dn az qbul olunmamaldr.

Statik hll olunmayan konstruksiyann elementlrind boyuna qvvnin evrilmi ksiyin

arlq mrkzin nzrn qiymti ekssentrisitetinin 0e statik hesablanmadan tyin olunan qiymt

brabr gtrlr, lakin, e -dan az olmamaldr.

Statik hll olunan konstruksiyann elementlrind 0e statik hesablanmadan alnan

ekssentrisitetl tsadfi ekssentrisitetin cmi kimi qbul olunur.

7.1.8. Elementin evikliyi 140 i

l olduqda, onun ykdama qabiliyytin yilmlrin tsirini

0e qiymtlrini msalna vurmaq yolu il nzr almaq lazmdr, bu normalarn bnd 7.1.11-

uyun tyin olunmaldr.

7.1.9. Mrkzdnxaric sxlan beton elementlrin hesablanmas boyuna sxc qvv en

ksiyinin hdudlar daxilind ttbiq olunduqda aadak dsturla hesablanr:

bb ARN (7.1)

N - tsir edn normal qvv; Ab- betonun sxlan zonasnn sahsidir, onun mrkzi il qvvnin ttbiq nqtsinin eyni

olmas rtindn hesablanr (yilmlr nzr alnmaqla).

Dzbucaql ksiklr n

h

ehbAb

021 (7.2)

Mrkzdnxaric sxlan dzbucaq en ksikli beton elementlrin qvvnin ekssentrisiteti

300

he v hl 200 olduqda, hesablanmann aadak dsturla aparlmasna yol verilir:

ARN b (7.3.)

burada A -elementin en ksiyinin sahsidir;

32

-msaldr v ykn uzunmddtli tsirind, eviklik h

l0 -dan asl olaraq cdvl 7.1 zr,

ykn qsamddtli tsirind xtti qanunla, 100 h

lolduqda, 9,0 v 200

h

l olduqda,

85,0 tyin olunur. 0l elementin hesablanma uzunluudur, dmir-beton elementlr n olduu

kimi tyin olunur.

Cdvl 7.1

hl0 6 10 15 20

0,92 0,9 0,8 0,6

stismar raitin gr atn ml glmsin yol verilmyn mrkzdnxaric sxlan beton

elementlr, dstur (7.1) hesablama rtindn asl olmayaraq, betonun dartlan zonasnn iini nzr

alaraq aadak dsturla hesablanr:

(7.4)

Dzbucaql ksiklr n dstur (7.4) aadak kimi ifad olunur:

16 0

h

e

hbRN bt

(7.5)

dstur (7.4) v (7.5) -d: A - beton elementin en ksik sahsi;

I - beton elementin en ksiyinin onun arlq mrkzin nzrn inersiya momenti; yt - elementin en ksiyinin arlq mrkzindn n ox dartlan liflr qdr olan msaf;

- msaldr v bu normalarn bnd 7.1.11-in gstrilri il tyin olunur.

7.1.10. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin boyuna sxc qvvnin en ksiyin hdudlarndan

knarda tsir etdiyi hallarda hesablanmas dstur (7.4) v (7.5) il aparlr.

7.1.11. msalnn qiymtlri, yilmnin 0e ekssentrisitetin olan tsirini nzr alr v

aadak dsturla tyin olunur:

crN

N

1

1 (7.6)

burada crN rti kritik qvvdir v aadak dsturla tyin olunur:

2

0

2

l

DNcr

(7.7.)

D - mhkmliy gr hddi halda elementin srtliyidir, dmir-beton konstruksiyalarda olduu

kimi, armatur nzr alnmamaqla tyin olunur v bu normalarn bnd 8.1.15- mvafiq qbul

olunur.

7.1.12. yiln beton elementlr aadak rtl hesablanr:

ultMM (7.8)

burada,

M- xarici yklrdn yici moment;

10

t

bt

yeI

A

ARN

33

ultM - beton ksiyin qbul ed bilcyi hddi yici momentdir;

ultM - in qiymtlri aadak dsturla hesablanr:

WRM btult (7.9)

burada,

W - ksiyin knar dartlan liflri n mqavimt momentdir; Dzbucaql ksiklr n:

6

2bhW (7.10)

8. Armaturu qabaqcadan grginldirilmmi dmir-beton konstruksiyalar

8.1. Dmir-beton konstruksiya elementlrinin birinci qrup hddi hallara

hesablanmas.

Dmir-beton konstruksiyalarn mhkmliy gr hesablanmas

Dmir-beton konstruksiyalar mhkmliy gr yici moment, normal v ksici qvvlr,

burucu moment v yerli yklrin tsirin hesablanrlar (yerli sxlma, baslma).

mumi mlumat

8.1.1. Dmir-beton elementlrin yici moment v normal qvvnin tsirin mhkmliy gr

hesablanmas (mrkzdnxaric dartlma v ya sxlma) oxboyu normal ksiklr n aparlmaldr.

Dmir-beton elementlrin normal ksiklrinin mhkmliy hesablanmas qeyri-xtti

deformasiya modeli sasnda bu normalarn bnd 8.1.20-8.1.30 sasnda aparlmaldr.

Elementin yilm mstvisin perpendikulyar zlrd yerln armaturlar olan dzbucaq, tavr

v ikitavr ksikli dmir-beton elementlri normal ksiyin simmetriya mstvisind tsir edn

qvvlr bu normalarn bnd 8.1.4-8.1.16-a uyun aparlmasna yol verilir.

8.1.2. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda yilmnin onlarn ykdama

qabiliyytin tsiri, bir qayda olaraq, konstruksiyann deformasiyaya uram sxemi zr aparlmas

yolu il nzr alnr.

eviklik 140 i

l olduqda elementin yilmsinin onun mhkmliyin tsirini balanc

ekssentrisitetin 0e qiymtini bu normalarn bnd 8.1.15- sasn tyin ediln msalna vurma

yolu il nzr almaqla, konstruksiyann hesablanmasnn deformasiyaya uramayan sxem zr

aparlmasna yol verilir.

8.1.3. Mhkmliy gr hddi qvv, atlarn ml glmsin gr hddi qvvdn az olan

dmir-beton elementlri n (bnd 8.2.8.-8.2.14) boyuna dartlan armaturun en ksik sahsi

mhkmliy gr hesablanmalarla tlb olunana nisbtn 15%-dn az olmamaqla artrlmaldr.

8.1.4. Elementin oxboyu normal ksiklrind hddi qvv aadak ilkin rtlrdn istifad

edilrk tyin olunmaldr:

- betonun dartlmaya mqavimti sfra brabr gtrlr;

- betonun sxlmada mqavimti betonun sxlan zona zr brabr paylanm v bR -y

brabr grginliklr il tmsil olunur;

- armaturda deformasiya (grginlik) betonun sxlan zonasnn hndrlyndn asl olaraq

tyin olunur:

- armaturda dartc grginlik onun hesablama mqavimti sR -dn ox olmamaldr:

- armaturda sxc grginlik sxlmada hesablama mqavimti scR -dn ox qbul olunmur.

34

8.1.5. Normal ksiklrin mhkmliy gr hesablanmas betonun sxlan zonasnn nisbi

hndrlynn qiymti il 0h

x (mvafiq mvazint raitlrindn tyin olunan) v sxlan

zonann nisbi hddi hndrlynn qiymti R arasndak nisbtdn (hansndak elementin hddi

hal dartlan armaturda hesablama mqavimti sR - brabr grginliyin yaranmas il eyni vaxta

tsadf edir ) asl olaraq aparlr.

8.1.6. R -in qiymti aadak dsturla hesablanr:

ultb

els

RR

h

x

,

,0 1

8,0

(8.1.)

burada, els, - grginliklr sR - brabr olduqda dartlan armaturun nisbi deformasiyalardr

v hesablanr;

s

sels

E

R, (8.2.)

burada, ultb, - betonun sxlan zonasnda nisbi deformasiyadr v grginlik bR - brabr

olduqda alnan qiymtdir ki, 0,0035 qbul olunur.

Ar betonlar n B70 - B100 siniflri v xrdadnli betonlar n dstur 8.1-in srtind

0,7 qbul olunmaldr.

8.1.7. Mrkzdnxaric sxlan elementlrin hesablanmasnda boyuna qvvnin 0e

ekssentrisitetind tsadfi ekssentrisitet e nzr alnmal v onun qiymti aadaklardan az

olmamaldr:

- elementin uzunluunun 600

1-dn;

- ksiyin hndrlyn 30

1-dn;

- 10 mm-dn.

Statik hll olunmayan konstruksiyalarn elementlri n boyuna qvvnin evrilmi ksiyin

arlq mrkzin nzrn ekssentrisiteti 0e , onun statik hesablanmasndan alnan qiymt, lakin,

e -dan az olmayaraq qbul olunmaldr.

Statik hll olunan konstruksiyalarn elementlri n ekssentrisitet 0e konstruksiyann statik

hesablanmasndan alnan v tsadfi ekssentrisitetlrin cmin brabr gtrlr.

8.1.8. yiln elementlrin normal ksiklrinin mhkmliy gr hesablanmas aadak

rtl aparlr:

ultMM (8.3)

M - xarici yklrdn yici momentdir;

ultM - ksiyin qbul ed bilcyi hddi yici momentdir

8.1.9. ultM - in qiymtlri dzbucaq ksikli yiln elementlr n (k.8.1) Rh

x

0

olduqda aadak dsturla hesablanr:

'5,0 0'

0 ahARxhxbRM sscbult (8.4)

Sxlan zonann hndrly x aadak kimi tyin olunur:

35

bR

ARARx

b

sscss

' (8.5)

8.1.10. yiln elementlr n ultM sxlan zonada rfi olan (tavr v ikitavr ksiklr)

Rh

x

0

dsturu daxilind sxlan zonann srhdi aadak kimi tyin olunur;

a) gr srhd rfdn keirs (k. 8.2,a), yni aadak dstur il rt tmin olunur;

'''

sscffbss ARhbRAR (8.6.)

ultM -in qiymti bu normalarn bnd 8.1.9-da olduu kimi eni '

fb olan dzbucaql ksik kimi

tyin olunur;

b) gr srhd qabradan keirs (k. 8.2, b), yni dstur 8.6-dak rt dnilmir, onda ultM

aadak kimi tyin olunur:

'5,0

5,0

''

0

'

'

0

ahARhhh

bbRxhxbRM

sscff

fbbult

(8.7.)

Bu halda sxlan zonann hndrly x aadak kimi hesablanr:

bR

hbbRARARx

b

ffbsscss

''' (8.8.)

a

h h0

RbRscAs'RbAb

RsAs

As'

Asb

xAb

a'

M

kil 8.1. Ksikd qvvlr sxemi v grginliklr epr, yiln elementlrin oxboyu normal ksiklr, normal

ksiklrin mhkmliy hesablama sxemlri

hf

'

bf '

x

As'

As

b

ah

0

hf

'

bf '

x

As

b

ah

0

a'

a'

As'

a) b)

kil 8.2. yiln dmir-beton elementlrinin en ksiyind sxlan

zonann srhddinin vziyyti

36

8.1.11. Hesablanmalara daxil ediln 'fb -in qiymti rfin qanadlarnn qabradan hr iki trf

eni elementin armndan 6

1-dn v aadak qiymtlrdn ox olmamaq rtindn qbul edilir:

a) enin qabralar v ya hh f 1,0' olduqda enin qabralarn knarlar arasnda olan

msafnin 2

1;

b) enin qabralar olmadqda (v ya onlar arasndak msaf boyuna qabralar arasndak

msafdn ox olanda) v hh f 1,0' olduqda '6 fh

c) rfin konsol qanadlar olduqda hh f 1,0'

olduqda fh

'6

hhh f 1,005,0'

olduqda fh

'3

hh f 05,0' olduqda -qanadlar nzr alnmr.

8.1.12. yiln elementlr mhkmliy gr hesanlandqda, 0hx R rtinin dnilmsi

tvsiy olunur.

Dartlan armaturun sahsi konstruktiv mlahizlr gr v ya 0hx R rtinin tmin

olunmas tlb edn ikinci qrup hddi hallara hesablamalardan ox qbul olunarsa, hddi yici

momentin ultM dstur 8.4-d v ya dstur 8.7-d sxlan zonann hndrlyn 0hx R qoymaqla

tyin olunmasna yol verilir.

8.1.13. Simmetrik armaturlamada 'sscss ARAR , ultM -in qiymti aadak dsturla tyin

olunur:

'0 ahARM ssult (8.9)

gr hesablamalarda sxlan armatur nzr alnmrsa 0' sA , zonann hndrly '2ax

dstur 8.9- da 'a vzin 2

x qoyulmaldr.