aytunç altındal - üç isa

7/27/2019 aytun altndal - isa

1/78

Isa, Katolik Kilisesi'nin Teleolojik sa's ile kesinlikle

ba d a maya n, Kuts al Meti nl er 'd ek i Te ol oj ik sa 'ya ve

"misyonuna" dsal/sekler/dnyevi bir bak. . .

zellikle "yerleik/rgtl" dinin temsilcisi Katolik

Kilisesi tarafndan sa'ya yklenen "hurafelerin"

ayklanmas giriimi...

Ay tu n Al t nd al , sa'd a tarihs el ve /v ey a mi to lo ji k

sa'y deil, bir bakma sa'nn yaantsnn diyalektiini,

Tanr-Bilim eitimi ve perspektifiyle ele alyor.

Trke'ye eksik ve yetersiz olarak laik ya da ada

diye evrilen seklerlik (dnyevilik) anlaynn,

At ei zm 'd en , La ik li k' te n, a d a la m ac l k 't an fa rk l

olan boyutlarn gsteriyor. sa, Musevi olmasna ramen

bu ka pa l -d ev re i leye n ve bir din ol ma kt an o k, bir

"varolu tarz" saylabilecek olan yapya getirdiisekler yeniliklerle tanmlanyor.

ngiltere'de, 1992 ylnda ngilizce olarak yaym-

landnda Mslman bir arat rmacn n, slami ol-

mayan bak as ile Hristiyan Teolojisi'ni iinden

irdeleyen sa, dnyadaki eitli ilahiyat faklteleri-

nin literatrne girdi ve yardmc ders kitab olarak

kabul edildi.

Ara trm ac ve sorgu lay c bir gz le okunm as ge re ke n

bir ilk ki ta p. ..

ALFA

ALFA Basm Yaym Datm Ltd.T i c a r e t h a n e S o k a k N o : 5 33 4 4 1 0 C a a l o l u - s t a n b u lTel : +90 (212) 51 1 53 03

90 (212) 513 87 51Fax : +90 (212) 519 33 00w w w . a l f a k i t a p . c o me-m ai l : [email protected]

I I

i >!

t i

> irH2>r-

1O-nC/JH

S)

1

| l

HH AL A

J

AYTUN ALTINDAL
http://www.alfakitap.com/mailto:[email protected]:[email protected]://www.alfakitap.com/


2/78


3/78

Alfa Yaynlar 1519Aytun Altndal Kitaplar 3

SAThree Faces of Jesus

Aytun Altndalngilizce Aslndan eviren Sibel zbudun

1 - 5. Basm : 2002 (Yeni Avrasya)6. Basm : Eyll 20047. Basm : Aralk 2004ISBN : 975-297-537-2

Yaync ve Genel Yayn Ynetmeni M. Faruk BayrakYayn Koordinatr ve EditrRana GrturaPazarlama ve Sat Mdr Vedat Bayrak

Kapak Tasarm Utku Lomlu

2004, ALFA Basm Yaym Datm Ltd. ti.

Kitabn tm yayn haklar Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti.'ne aittir.

Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen ya da tamamen alntyaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz.

Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti.

Ticarethane Sokak No: 53 Caalolu 34410 stanbul, TurkeyTel: (212) 511 53 03 - 513 87 51 - 512 30 46 Faks: (212) 519 33 00

www.alfakitap.com [email protected]

Bask ve Cilt

Melisa Matbaaclkiftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaa - stanbul

Tel: (212) 674 97 23 Faks: (212) 674 97 29

NDEKLER

nc Baskya nsz ix

Trke Bask in nsz xiii

Giri 1

Birinci Blm

SA: SEKLER MUSEV

1.1. nsancl Olan Biziz, nk Biz Romalyz 111.2. Sekin ve Kutsal Olan Biziz, nk Biz Museviyiz 15

1.3. 'Ve Onun Adn Immanuel Koyacaklar' 261.4. Benzerlik Yasas Gereince 31

kinci BlmSA: "TANRI BZMLE" M?

2.1. sa'nn ne Srd Dsal, Sekler ddialar 432.2. Gnahn Organik Siyasas ' 482.3. Sira'n Olu sa'dan Nasral sa'ya 582.4. Yasa nsanlar indir 62

nc BlmSA: "BEN NE OLACAKSAM O'YUM"

3.1. 'Gnaha Giren Ruh, lecek Olan Ruhtur' 713.2. man Siyaseti 843.3. sa'ya Ne Oldu? 923.4. Bireyin Kimliini Olumlayan, Onun Farklldr 107

SonszNotlar 125Dizin I 3 7

v
http://www.alfakitap.com/mailto:[email protected]:[email protected]://www.alfakitap.com/


4/78

Kitabn ngilizce orijinalindeki/Deuterokanonik* Kitap-lar/Apokrifa dnda Kutsal Kitap'tan yaplan btn aktarma-lar, Holy Bible, Ne w International Version, (On ikinci basm, Ey-ll 1988, Hodder and Stoughton, Londra)'dan alnmtr. Apok-rifa, Sriach (ecclesiasticus), 1. Makabeler, 2. Makabeler'den yap-lan aktarmalar ise, Good Nevs Bible, (The Bible Society/Collins,Katolik bask, B. Britanya, 1979)'dan yaplmtr. Ayrca Nouve-,au Commentaire Biblicjue, publie sous la direction de D. Guthrie,

J.A. Motyer, A.M. Stibbs, D.J. VViseman; Editions Emmas (Sa-int-Legier, 1987)'le karlatrlmtr.

Trke evirideki Kutsal Kitap aktarmalar, Kitab- Mukaddes,Eski ve Yeni Ahid (Tevrat ve ncil), (Kitab- Mukaddes irketi, s-tanbul, 1958)'den yaplmtr.

* Deuterokanonik: Kilisece sonradan veya ikinci dereceden muteber saylanmukaddes kitaplara ait.


5/78

X

Hristiyan ilahiyatm kavrayabilmek ok g bir eitim-dir. Hele baka bir dinin verileriyle yetitirilmi kiiler iinbu zorluk daha da fazladr. rnein Trkiye'de ilahiyat diyetanmlanan eitimin Bat'daki karl gerekle 'Divinity'dir.Bat'da 'Theology' diye tanmlanan disiplin ise, kanmca

Tann- Bili m' olarak Trkeletirilmelidir. Bat'nm klasik ei-timinde Theology ve Divinity arasnda nemli farkllklarvardr, bunlar birbirlerine tam olarak tekabl etmezler. sa ite 'Tann-Bilim' eitimi ve perspektifiyle hazrlanm birtezin anahatlarn iermektedir. Tezimin tamamn ortaya ko-yabilmek iin hazrladm dier iki kitap nmzdeki yl-larda yaynlanacaklardr.

U Isa yaynland zaman benim de tahmin etmediimbir ilgi grd. 1993'te Makedonca'ya da evrildi ve yaynlan-d. Ortodoks lahiyat Fakltesi rencileri iin yardmc ders

kitab oldu. Exeter niversitesi'nden Sandy Martin, DoktoraTezi'nde (Phd) bu kitapta aklanan bak asn deerlen-dirdi. Amerikal nl sosyal bilimci Prof. Bernard Morris be-ni ok yreklendiren bir mektup yazarak kitabn teziyle ilgi-li olumlu grler tadn belirtti. Benzer ekilde Ameri-ka'nn en nl air ve dnr Prof. Robert Pinsky de okcesaretlendirici bir mektup yazd. Bunlar kitabn EK bl-mnde bulacaksnz. Bakalar gibi 'kendini pazarlamaktan'holanmadm iin ksa kesiyorum. Kitabn Tezi (sa'nn Se-kler Yaamnn Diyalektii) Boston niversitesi TheologyBlm'nde Teoloji rencileri iin kodekslenmitir. Kitap

ingiltere'de yaynlanm olmasna ramen halen sadeceAmerika'da Daniel Liebert ve Alibris yaynevlerinin aracl-yla ve st fiyatndan ok daha fazla bir fiyatla temin edile-bilmektedir.

Bylelikle ilk kez bir Mslman aratrmac tarafndanHristiyanlk zerine yazlm fakat slami bak asn deildorudan doruya Hristiyan Teolojisi'ni iinden irdeleyenbir kitap literatre girmi oldu. Bu zor LK baarm olmak

Aytun Altndalxi

benim iin bir mutluluktur ve evlatlarma ve yurduma bra-

kabilecek tek mirastr.* * *

sa 'nn Trke evirisini okurken ok zorlanacaksnz.Pes etmeyin. Konu zaten allmadk tarzda 'YEN'dir. Heryeni gibi kabul zor, reddi kolaydr. Bu kitapta yeni fikirlervar. Yeni bir sa deerlendirmesi var. Katolik Kilisesi'nin de-il, Kutsal Metinler'in (Scriptures) betimledii bir sa'nn'Misyonuna' Dsal/Sekler/Dnyevi bir bak var. Sz ko-nusu Kutsal Metinler'deki Teolojik sa ile Katolik Kilise'ninTeleolojik (Mekn ve Zaman'a uyarlamak) sa's hibir suret-te badamaz - baz temel olgularn dnda. Bugnk Kato-lisizm'de yer alan bata Easter (Yortu) olmak zere, Noel(Christmas), Pazar Tatili, Ali Souls Day, Epiphany, Babtism

of Our Lord Fest, Mother of God, Octave of Christmas, So-lemnity of Mary, Mark Evangelist Fest, Day of ImmaculateConception vd. birok 'Kutsal Gn' bu kutsal metinlerde yeralmamtr ve yoktur. Bunlarn tamam Teolojik deil Tele-olojik bak asyla sonradan uydurulmulardr. sa'nnbunlarn hibirinden haberi ve bilgisi yoktu. Hatta KatolikKilisesi'nin balatt PAZAR TATL'ni duysayd belki de,"Ben byle bir Tanr-Buyruundan sz etmemitim, bu sah-tekrl kim yapt?" diye sorard. nk sa, kendisinin O-lu olduunu ne srd Tanr-Babas'nn Kutsal Metinler-

'de tatil olarak haftann 1. Gnn (Pazar) deil 7. Gnn(Cumartesi) tatil yaptn biliyordu. Pazar SUN-DAY, Pa-ganlarn Gne'e Tapnma gnyd. Bunun Tek-Tannclklahibir ilgisi ve kutsiyet itibariyle de balants yoktu. Benzerekilde sa, Kutsal Metinler'e gre Babas Tanr tarafndankendisine verilmi olan Takvim'in de 360 gnden olutuu-nu biliyordu. Baba-Tanr'nn bu Takvimi'ni deitirerek onukendi isteine gre 365 gne kartan Katolik Kilisesi olmu-tu. Dier bir anlatmla Katolik Kilisesi Baba Tanr'nm buy-


6/78

xii

ruklarn ve Tanr'dan geldiine MAN edilen metinleri, ken-di egemenliini pekitirebilmek ve srdrebilmek urunadiledii gibi deitirmitir.

* * *

U isa'nn bu nc basksn bu bak asyla okursa-nz bu zor okuma parasn daha bir kolaylarsnz sanyo-rum. Kitab bu yeni basksna hazrlayan Yeni Avrasya Ya-ynlarnn yneticisine teekkr ediyorum. "Tele-Yozla-mamn doruk noktasnda olduu u gnlerde Trkiye'de"Kirletilen Kltre" deil, bilimsel almalara destek olduk-lar iin de kendilerini ayrca kutluyorum.

Aytun Altndalspilandit / 10 Haziran 2001

TRKE BASKI N NSZ

nsz'de u hususlar vurgulamak istiyorum: sa'yokurken zel bir aba gsterilmesi gerekiyor; aratrc vesorgulayc olmak gerekiyor.

Bunun gerekelerini aklayaym.Birincisi bu kitabn teziyle ilgilidir. Tezi itibariyle sa,

Sekler deerler sistematiini yanstyor. Bu-Dnyall,yeryzne ait oluu, cismanilii iliyor. Trke'ye eksik veyetersiz olarak Laiklik ya da adalama diye evrilen Se-klerleme olgusunu anlatyor. Sekler anlayn, Ate-

izm'den, Laiklik'ten ve adalamaclk'tan farkl olan bo-yutlarn gsteriyor. sa'da ele alnan sa, Musevi olmas-na ramen bu kapal-devre ileyen ve bir din olmaktan ok,bir "Varolu-Tarz" saylabilecek olan yapya getirdii Sek-ler yeniliklerle tanmlanyor. Bu nedenledir ki, belirli Musevive Hristiyan evrelerinde bu kitabn tezi zgn bir bak a-s olarak deerlendirilmitir. Kitapta, kendi cemaatinin dog-matiklemi deerlerinin dna karak Seklerlemi bir

xiii


7/78

xiv

Musevi olan sa anlatlyor. Musevi eriat'nn ngrdkul deil, Tanr'nn isteine uygun birey olabilmek hakknkendinde toplam ve bu uurda cann vermekten kanma-m bir sa bu kitabn znesidir.

kincisi bu kitapta kullanlan Dil'le ilgilidir.Hristiyanl kendi diliyle anlatmak gerekiyor. Ve ne ya-

zk ki bu Dil'i tam Trke karlklaryla verebilmek olas de-ildir. Hatta baz durumlarda Trke karlklar kullanlsalarbile anlam kaymalar oluyor. Bir rneini kitabn hemen ba-nda bulacaksnz. nsancl Olan Biziz, nk Biz Romalyzdenilen blmde Romal olmak, kltrel balamda, Romakentinde oturuyor olmak deil, dorudan doruya Helen ol-mamak anlamna geliyor. Ksacas biz Helen uygarlndandeil, Roma mparatorluu'nun uygarlndanz denmek is-teniyor. nsancl-olmak deyimi de yle. Sadece nsan-sever

ya da beeri olmal deil, nsan' ve onunla ilgili tm olay-lar duyu, dn ve davran alanlarnn kayna, odaknoktas olarak grmek ve alglamak demektir. Dier bir de-yile hayata nsan'n prizmasndan bakmak demektir. Haya-ta dorudan doruya "Kent"in penceresinden bakan ve n-ce Kent Sonra nsan diyen Helen'den ayr olarak nce nsandiyen Romal olabilmektir.

iki rnek daha yazaym: Hristiyanln temel kavramla-rndan olan Ekmenik kavramnn Arapa karl Dar'l s-lam olmutur. Doaldr ki, Hristiyanlarn yaadklar top-raklarda onlar ilgilendiren hizmetler, iler anlamna gelenEkmenik kavramyla, Mslmanlarn yaadklar topraklaranlamna gelen Dar'l slam birbirlerinin inkr durumundaolan kavramlar olmalarna ramen toplumsal, cemaatselfonksiyonlar itibariyle anlamdatrlar. Eklesiastik ile TrkeDiyanet de byledir. Biri Kilise'yi ilgilendiren iler vb. anla-mna gelirken, dieri Cami'yi ilgilendiren iler vb. anlamnagelir. Kavramlar-aras bir correlation vardr.

ncs bizzat Din olgusuyla ilgilidir.

Aytun AltndalXV

Eletirel ilahiyat asndan deerlendirildiinde Hristi-yanlk -bata da Katoliklik- tanmsal olarak bir DN deil birKLT'tr. sa'da ite bu yapsal farkllk k noktas ola-rak benimsenmitir.

Musevilik, Hristiyanlk ve slamiyet'i karlatrmal la-hiyat asndan incelersek, sadece Hristiyanlk'ta var olanbir olgu bu sistematiin dier ikisinden zde ayrldn ka-ntlar. Bu temel ayrlk noktas udur: Hristiyanlk'ta birey,Tanr karsnda kendi yetkisini kullanarak KARAR VER-MEK zorunda braklmtr. nk bu sistematikte, sa'nnTanr'nn Olu mu, deil mi sorusuna muhatap olan bi-rey'dir. Neye inanacana KARAR VERMES gereken deodur. Dier bir deyile, Birey, sa'nn Tanr olduuna NAN-MAK isterse sa'y Tanr yapar ve bylece ald KARAR ge-reince kabul eder. stemese de durum deimez. Bu kez de

sa'nn nsan olduuna KARAR verir. Karar'm nitelii dei-se de, KARAR' alan deimez. nk sa'y Tanr ya daO'nun Olu ya da nsan yapp yapmamak Birey'in alacaKARARa gerekleir -ve tabiidir ki- sadece neye inanmakihtiyacn duyuyorsa ona inanmaya KARAR vermi olan Bi-rey iin bir Gereklik tar bu KARAR, o kadar. Hristiyan-lk'ta MAN etmeye karar vermek de, MAN'dan KUKU(phe) duymak da NSAN'a ait bir haktr.

Bu ne demektir?En ksa deyile eer Birey, sa'nn nsan olduuna, Tanr

olmadna KARAR vermise, belki de gerekten Tanr olansa'y insanlatrm olmaktadr. Yani Birey, Tanr'y nsan-latrma hakkn ve yetkisini kendisinde toplayabilmi de-mektir. Hayr, eer Birey sa'y Tanr olarak kabul etmeyeKARAR vermise, bu kez de belki de gerekten nsan olansa'y Tanrlatrm olmaktadr. Yani nsan' Tanrsallatr-mak hakkn ve yetkisini kendisinde toplayabilmi demektir.Ksacas, Hristiyanlk'ta sa'nn, Tanr m, nsan m,Tan-r'nn Olu mu ya da tm m deil mi olduu konusunda


8/78

xvi Gl ve Ha Kardelii

KARARI VEREN DE KUKU DUYAN DA BZZAT BREY-DR/NSANDIR. Musevilik'te ve slamiyet'te nsan' Tanryapmak, ya da Tanr'y nsan yapmak diye bir olgudan vekukudan sz edilmez. Bu iki sistematikte insann bylesi bir

KARARI alabilmeye ya da kuku duyabilmeye yetkisi yok-tur. nk bu iki sistematikte insanolu kendisini ve tmevreni Yoktan Var Ettiine inand Yaratcsn, yani Tan-r'sn bizzat kendi kararyla kendisi Yaratamaz. En ksa sy-leyile Hristiyanl benimsemek isteyen Birey, kendisi iinnce bir Tanr (sa) yaratmak zorundadr. Bu tr yaratm fa-aliyeti sadece Kltler iin geerlidir. Ancak bir Klt'te Bireykendisi iin bir nan ve onu temsilen bir Tanr yaratabilir.Musevilik'te ve slamiyet'te birey'e byle bir otorite verilme-mitir. Bu Otorite-tipi, Tek-Tanrlla sa ile girmitir.

sa ve Hristiyanlk alannda yabanc bir dilde ve yabancbir terminolojiyi kullanarak inceleme yazan ilk Trk olmannbtn glklerini yaadm. Bunlarn stesinden gelebilmekiin ok altm. Amacma nereye kadar ulaabildim, henzbilemiyorum, zaman gsterecektir. Bat'y Bat yapan deer-lerin banda gelen Hristiyanlk olgusunu "iinden" tanta-bilmek istedim. zellikle de., slami evreler bu dnyada bir-likte yaamak ve var olmak zorunda olduklar Hristiyanltanmak mecburiyetindedirler. Gnmze kadar gelmi olanbasmakalp eletirilerle yetinmemelidirler kansndaym.nk stn Bat teknolojisini ortaya karan Dinsel-Klt-

rel eler vardr. sa, kendi alannda bir Trk yazar tara-fndan yazlm ilk kitaptr. Umarm bakalar da konuyla il-gilenirler.

Terzi kendi skn dikemezmi derler, doru. Ben dekendi yazdm kitab Trke'ye eviremedim! Bu zor vezahmetli grevi Sibel zbudun yklendi. Kendisine ne ka-dar teekkr etsem azdr.

Sonsz: Bu kitabn ngilizce orijinali "Medeni Cesaret"kavramna ithaf edilmitir. Trke basks iin hazrladm

Aytun Altndalxvii

bu nsz kaleme alrken o meum haber ulat. Dost UurMumcu kallee planlanm bir suikastta, adn ve dnce-lerini deil, ama fiziksel varln yitirmiti... Benim tand-m Uur Mumcu drst ve haksever bir insand. Trki-

ye'de yllarca sadece kalemiyle bir "Medeni Cesaret" timsaliolarak doru bildii grleri savundu. Bu nedenle sa 'nn Trke basksn O onurlu, O yrekli, O gler yzlKuvay- Milliyeci'ye adamaktan onur duyuyorum.

Aytun Altndal

Zrih / 24 Ocak 1993


9/78

GR

Dnyevi, dnyevilik ve dnyeviletirme (secular, secu-larism, secularization) birbirine bal terimler olmasnakarn, her birinin anlamnda kukular vardr. Onyllarboyunca sosyoloji ve ilgili bilim dallarnn deiik ekol veeilimlerine ait eitli yazarlar, dnyeviliin deiik ta-nmlarn yapmlardr. Medhurst ve Moyser'in almala-

rnda iaret ettikleri gibi "dnyeviletirme" youn tart-ma yaratmtr ve terimin anlam hakknda kukular bu-lunmaktadr.1

Dnyeviletirme: ok Boyutlu Kavram'da Karel Dob-belaere, dnyeviletirme ve/veya laikletirme2 ile ilgili e-itli tanm ve teorileri incelemitir. David Martin, GenelDnyeviletirme Teorisi'nde, Avrupa'daki endstri lke-lerinde dnyevilemenin geliimini irdelemitir.3


10/78

102

G. J. Holyoake, ngiltere'de ilk radikal dnyevi eitimprogramn nerdi; E. Renan ve E. Durkheim, Fransa'dakidnyeviletirme srecine nemli katklarda bulundular.VVeber, Parson ve Bellah, Tonnies, Troetsch, Pflautz, Ber-

ger, Yinger, Shiner, Luckman ve dierleri gibi sekin aka-demisyenler ve sosyologlar, teorileri farkl olmasna kar-n, dnyevi amatan yana olmulardr. te yandan kiliseve baz teologlar ise, Dnyevi'yi anlama ve yorumlamala-rn bir oranda dzelterek gelitirmilerdir.

Bylece iki ayr eilim ortaya kt. Bunlardan bir tane-si Nijk/Dobbelaere tarafndan zetlenen, dnyeviyi din-sel olandan ayran bilimsel-.l kademik yaklamdr. 'Dn-yevilik' dncesi yzyllardan beri yalnzca dnyeviyikutsal olandan ayrmak iin deil, fakat zellikle ilkinin

ikincisine gre daha geride, ona baml olduunu gster-mek iin kullanlmtr. "'Dnyevilik' kipinin 'kutsal'a ztolarak kullanld ve trevlerinin inanca az ok ak fakatgenellikle kapal olduu kilise ve dinsel kltrel zgrle-meyi akla getirdii aktr."4 kinci eilim byle bir elikigrmeyen teologlarn grlerini ierir: "...(bu) dnyevi-letirme ncelikle 'Hristiyan' bir fenomendir. Baz teolog-lar Hristiyanlk ve dnyevilik arasndaki belirli uyumzerinde durarak, dnyeviletirmeyi dinin bir gerei ola-rak aklamakta kullanmlardr. Buna ynelik bir eyleryaplm ancak hepsi aklanmamtr." 5 Martin E.Marty'ye gre, " 'dnyevileme' 'inanc kapal' anlamnagelir ve 'inanca ak' olan 'dnyevilik'ten ayrt edilir, an-cak 'kazanmlara bakncaya dek' sonular kendine sakla-yan bir dikkatle zeletirel (btnsel olmayan) tarafszldestekler."6

VVilliam A. Christian'n Vatikan kinci Konseyi'nin(1962-1965) belgelerini inceledikten sonra gsterdii gibi,"... dnyevi gerekler kilisenin retileriyle elimez."7

Aytun Altndal 3)1

Ve ekler: "Gerekte, teorik ve pratik dnyevi aratrmalar-la ilgilenmek yalnz doru deil, zorunludur da. Dnyevibilim dallarndaki rekabet, Hristiyanln gerek ve Tan-r'nn krallnn yaylmasna, imdiki dzenin yenilen-

mesine (773) ve yaratma eyleminin mkemmelletirilme-sine katkda bulunur (961). O halde, bylesi iyi sonularaulamak iin bulunabilir aralar kullanmak gerekiyorsa,dnyevi aratrmalara girmek zorunlu grnmektedir."8

Kilise Hakknda Dogmatik Anayasa'da Vatikan II, insan-larn dnyevi bilim dallarnda yer almalarn tevik etme-yi nne koyuyor. "O halde, dnyevi bilim dallarndakirekabetleri ve almalaryla, iyiliin ilerinden ykselme-siyle, itenlikle alarak insan emeiyle iyilikler yaratma-larna izin verin; teknik ustalk ve bireysel kltr, yaratc-nn planna gre ve onun sznn nda, tm insanla-rn yararna hizmet edebilir (Par. 36, s. 393)."9 Papalk Kral-l adl kitabnda Paolo Prodi, Papalk sisteminin doas-na yeni bir k tutar. Prodi'ye gre, Papalk 'ikili ball'dile getirir. Papalar kutsal pederlerdir ve ayn zamandaPapala ait devletlerin dnyevi krallardr. Prodi'ye gre,Reformasyon srasnda ve sonrasnda, "Papalk daha faz-la dnyevileti, devlet daha dinselleti ve yalnzca g veideolojiyi deil, nceden kiliseye ait olan birok ilevi dekendi bnyesine ald."10 Ve Peter L. Berger'in belirttiinegre; Yahudi-Hristiyan geleneinde, "Burada din ile

dnyeviletirme arasndaki ilikide byk bir tarihsel iro-ninin bulunduun u ne srebiliriz. Bu ironi en ak olarakyle sylenerek ortaya konabilir; tarihsel olarak Hristi-yanlk kendi kendisinin mezar kazcsdr." 11

Harvey Cox, "Dnyevi Kentteki Din" adl aratrma-snda, geleneksel dinin yeniden ortaya kn incelemive postmodern bir teoloji ne srmtr.12 David L. Mil-ler, Tek - Tanrclk yerine, yeni ok - Tanrcl ne sr-


11/78

102

mtr (tanrlarn ve tanralarn yeniden douu).13 Ate-izm ve inan sahibi olmak, Alasdair Macintyre ve Paul Ri-coeur tarafndan Ateizmin Dinsel Anlam14 adl kitaptainandrc bir ekilde tartlmtr. Ksacas, her yl dnye-

vilikle ilgili daha fazla alma yaplmaktadr ve katalog-lara girmektedir.

Dnyeviliin bugn ounlukla kilise ve devlet arasn-daki ayrm gsterdii kabul edilir. Eer dnyevilik kiliseile devletin ayrlmasysa, o halde laiklik de bence, dininpolitikadan farkllatrlmas (ayrlmas zorunlu olmasada) srecidir.

Bununla birlikte, bu kitapta 'dnyevi', szgelii 'budnyaya ait' ve 'ne din tarafndan aklanan kutsallk(Holy), ne de dini ilerden ayr olandr (Profane). 'Dn-yevi' burada, kutsal kartn deil15 fakat daha ziyadetoplumsal ve kltrel olan anlatmaktadr. te yandan'kutsal' ise, bana, kendisini dorulayan her kanttan vegsteren her dnceden daha geni ve byk olan, ide-alize edilmi kurallara bal bir kavram gibi grnmek-tedir.16

Dnyevi, bu dnyaya ait olarak anlaldnda, dnye-vi deiimlerden ve ktalarn hareketinden veya piyasa fi-yatlarndan veya esas olarak teknolojiyi ve endstriyle il-gili dnyevi bilimsel almalardan veya dnyevi iirdenvb. sz edebilmemiz mmkn olur. 'Dnyevi hmanizm'

ve kat btnsel 'devlet destekli dnyevilik' denilen bi-imler de keza modern dnyeviliin ada ekilleridir.Ancak, bu kitabn kapsam nedeniyle yazar, Aziz Paulsonras ortaya kan bu gelimeleri dikkate almamtr.

Dnyeviliin tarihsel ve sosyal-ahlaki kkleri, 13. yz-ylda Gerekilerle Adclar (Nominalist) arasndaki tart-malarda yatar. Kilise tarafndan bugn 'Adc Hristiyan-lk' olarak adlandrlan, aslnda Dnyevi Hristiyanlk'tr.

Aytun Altndal4)1

1920'lerden balayarak dnyevilik, politik-ideolojik he-saplamalarn kurban olmu ve bazen Ateizm'le birleti-rilmitir. Dnyevilik ana kilisenin en byk dmanlarn-dan birisi olarak grlm, sosyalistler ve dier szde 'y-kc' gruplarn ak bir fesat plan olarak gsterilmitir. Ki-lise liderleri sulamalarnda ve g politikalarnda, kilise-deki 'dnyevilik' izlerinden sz etmekten dikkatlice ka-nmlardr.17 Onlar rnein 'Hristiyan sosyalizmi' ola-rak grlen dnyeviliin ngiliz Kilisesi'ne ait biimini18

ve 20. yzyln balarnda Avrupa'daki politik ortam s-rkleyen ve Latin Amerika'daki 'kurtulu teolojisi'nde ha-len etkili olan Katolik Sosyalizmi'ni tamamen grmezdengelmilerdir.

Yves Congar'n 1976'da yaynlanan Kilisede Kriz'inde19

olan, gemite Kilise'ye ait bunalmlar, Mgr. Duches-ne'nin Toplu Yaptlar'nda20 zaman srasyla izlenebilir. Bugibi 'krizleri' srasnda Kilise, dnyeviliin, gerek dn-dan gerein ayrlmasn gzleyen boluk olduunu sy-lemekten geri durmamtr. Kilise'de ne zaman kriz olur-sa, nderler inananlarn dikkatini derhal dnyevilik tara-fndan yaratlm zararlar diye adlandrdklarna ekerler.Eer dnyevi sistem Kilise hiyerarisi tarafndan kararla-trlm standartlara gre alyorsa onu takdir ederler,yoksa dnyevilii lanetlerler.

Dnyeviliin yaygn olan biimlerine kar Kilise,1980'lerde 'Hristiyanlk ynetimi'ni21 yeniden kurdu veBirleik Avrupa'ya tek seenek olarak nerdi. Nostalji vetopya nicedir federatif bir birlik anlayndaki Avrupauluslarnn gndemine yeniden girdi. 1990'larda SrgnKiliseleri22 olarak adlandrlanlar, Roma'daki Papa 2. JeanPaul tarafndan gndeme getirilen Katoliklik amacnkuvvetle desteklediler. Vatikan tarafndan ynetilen n-cil'i yeniden renme program, dnyevi Birleik Avru-


12/78

6

pa'ya kar ilerlemektedir. Birleik Avrupa'y yeniden H-ristiyanlatrmakta (yeniden Katolikletirme olmazsa), ki-lise ynetimi, amalarna ulamak iin, kendisi de dnye-vi bir belge olan nsan Haklar Deklarasyonu' nu ska kul-lanmaktadr.23 Bu kktenci radikalizmin Katoliklikle snr-

l olmadn ve Musevilikle, dikkate deer oranda s-lam'da da bulunduunu belirtelim.

20. yzyln son on ylnda 'ruhani lem'de gerekleenbu kktenci deiimler, gerekte samalk ve skc konu-malarn tesine gemekte ve bireyin dnyevi zel yaamiin tehlike iaretleri vermektedir. 19. yzyl softaclnmmodern 'maskesi' olan bu yeni dini tutuculuk, Kilise-dev-let ayrlnn temel destekleyicisi olan muhafazakr poli-tikann yerini almaya adaydr.

Bu tehlikeli durum, bu kitabn yazlmasnn ardndaki

itici gtr. Temel fikrini, "Tarih, insan denetimindekiglerle, olmayanlarn att ve ibirlii yapt bir sah-nedir,"24 diyen R. H. Tawney'den almtr.

Hristiyan deilim ve hi olmadm. Yetimem ve re-nimimi tamamlamam dnyevi bir sistemde olmasna kar-n, kklerim slami gelenektedir. Birok kez misyoner 'ci-hat'lar tarafndan, Avrupa'da veya baka yerde yaa-makta olan Hristiyan olmayan entelektellere yneltilensoruyla karlatm: "sa size neyi ifade ediyor?" Bu kita-bn l ad, benim sa'y gzmde canlandrmamn ve

retisi karsnda edindiim izlenimlerin tandr. Aln-t yaplan yazarlar ve onlarn kullanlan deerli malzeme-si, belirtmek bile gerekmez ki, kiisel yorumlarmn so-rumlusu deildir.

Bu kitapta sz edilen veya alnt yaplan almalar,hibir ekilde bu kitabn ieriine paralel bir dnceyigstermez, ima etmez veya iermezler. Eer almam ku-rald bulunursa, bu, bilginin snrllndan dolaydr,

Aytun Altndal 13

ama isa'y, Hristiyanlarn Tanr'sm anlayabilmek husu-sundaki abamn yetersizliinden deildir.

Aytun AltndalZrih, 1992


13/78


14/78

12

torluu'nun koyduu ve zenle gzetim ve gvence altn-da tuttuu religio* diye tanmlanm olan bir usule uygunolarak yerine getirirlerdi. Bu nedenledir ki, Roma mpara-torluu'nun yurttalar gerekte 'klt vecibelerine' balyd-lar; gnmzde kullanlan szck anlamyla tam 'dindar'

deillerdi. Dileyen diledii kadar klte bal olabiliyor veonlarn ngrd vecibeleri uyguluyordu. Dolaysyla-dr ki, aralarnda Panteistler, Polyteistler, Henoteistler veKathenoteistler** ounluktayd. Buna ramen usal(marjinal) kabul edilen baz cemaatlerde Tek-Tanrclayakn syncretism'e*** dayal inan-vecibeleri de uygulan-maktayd.

Gndelik hayat yapan yazl ve szl iletiimde inansapkn, Heretik kavramn karlayan bir deyim yoktu;nk, dmdz ve yekpare (teksesli) olmayan manevi de-

erleri arasnda ortodoks (tek gereklilik) varsaymlara an-cak asgari dzeyde yer verilmiti. Ne olduklar bilinme-yen olaylar karsnda duyulan ilkel korku anlamna gelensupertitio kavram, toplumun alt tabakalarnda etkili birrol oynasa da gerekte, mparatorluun religio'su toplum-sal katmanlar ve snflar arasnda daha gl bir dzenle-yici ve birletiriciydi.

Yurttalarn benimsemi olduklar dzinelerle tanr,tanra ve onlara ilikin kltler vard. Tanrlar hizmetgrmek iin onlara hizmet veriyorlard. Yine de gnn bi-

rinde bir tanry yetersiz bularak kaidesinden alaa edi-vermek ya da bereketsiz bir tanray daha etkili olaca

* Religio: Roma mparatorluu'nda religio kavram, bireylerle tanrlar arasndavar olan ve resmen kabul edilmi, yerleik dnce sistematii erevesinderasyonel (akli temelleri) olan 'Balar/likiler' manzumesi (btn) demektir.

Panteist: Canllk-merkezli Tanrclk; Polyteist: ok-Tannclk; Heteroteist:Bir grup Tanr'ya ballk, Katenoteist: Bir donem iin belirli bir Tanr'ya,baka dnemde baka Tanr'ya ballk, (y.n.)

*** Syncretism: E zamanl ballk, e-uyum ball, (y.n.)

Aytun Altndal 13

varsaylan bir bakasyla deitirmek, rastlanlmayacakolaylardan deildi. Sekler ve Manevi/Ruhban taraflararasndaki Roma modus vivendi'si* olas atk ve gerilim-leri nlemek zere kurulmutu ve 'Tek-Tanr-merkeziyeti-lii'nden kaynaklanan hogrszl dlamaktayd. n-

sanlar dzenlenen festivallerde, sirklerde ve elencelerdekehanetler dinlemeye ve yorumlar yapmaya ok dkn-dler ama bugnk anlamyla ballk-yeminleri (Credo)ve yakar dualar Onlar'a uygun deildi. Genel anlamdatanrlarn, tanralarn ve tapnaklarn seviyor, onlarlayaamaktan mutluluk duyuyor, hatta belki de onlara tap-nyorlard, ama hibir Romal kendi yazgsn sonsuza dekTek-Tanr'ya balamay dnmyordu. nsan'n m tan-rlar yoksa Tanr(lar)'n m nsan' yaratt eklindeki so-ru, kk bir aznl oluturan baz dediim-dediki ay-

dnlarn meselesiydi: mparatorluu oluturan tm respublica'nn (kamu ) byle bir soruns al yoktu. Bylesi spe-klatif konular Onlar'm nl dsturunu da deitirmiyor-du: nsancl Olan Biziz; nk Biz Romalyz.

Felsefede Gnostiklerin, Skeptiklerin (kukuculuk), Epi-krclerin (doyumculuk) ve Platocularn izleyicileriydi-ler. Grlerini aklarken doktriner ya da dediim-de-diki olmamaya zen gsterirler, daima akli olan zmeulamay yelerlerdi. Kurtulu/Selamet (Salvation) kav-ramnn muhtemeldi ki, bireysel ve maddi bir anlam var-

d ama kesinlikle dinsel deildi. Bir Kurtarc'ya gereksi-nimleri yoktu; zaten varsaymsal Kurtarc(lar) olarak ka-bul edilenler Onlar'd.

Siyaset alannda snfsal bilince ulam insanlard. U-suz-bucaksz, yaygn ve gl bir imparatorluun nde

Mods Vivendi: Yaam tarz. Diplomaside yaam tarzna mdahale edilme-yeceini gsteren belge, (y.n.)


15/78

30 sa

gelenleri ve soylar-tescilli miraslarydlar. Kendileri veegemenlikleri altndaki halklar iin yasa-yapclk grevi-ni stlenmi olanlar Onlar'd. Hayattan ne istediklerini bi-len, yurttalk bilincine ulaabilmi insanlard. ster Sek-ler olsun ister manevi, tm konularda ynetimi ellerinde

tutanlar ve son sz syleyenler Onlar'd. Sonraki yzyl-larda Onlar'a Pagani (paganlar)1 denildi ve gnmze dekkendilerine taklm olan bu adla tanndlar. ada Av-rupa uygarlnn temellerini atanlar, Onlar'd.

Paganlar birok lkeyi ve ulusu ynetiyorlard. Smr-geletirdikleri lke ve uluslara kendi yaam tarzlarn vestandartlarn dayatyorlard. Bir yandan yeni alkanlk-lar, grenek ve uygulamalar, dier yandan da yeni d-zenlemeleri, yasalar ve yasaklar yerletiriyorlard. Pa-ganlara zg yaama ve ynetme tarznn tm uluslar ve

cemaatleri honut ettii sylenemezdi. Nitekim, honutolmayan topluluklar arasnda Kuds'n ve Filistin'in Mu-sevileri ba ekiyorlard.

Romallarn Kuds' igallerinden sonra Filistin, Romatarafndan atanm krallarca ynetilir olmutu. Filistin'in'Byk Kral' diye tannan Herod, ite bu 'atanm' krallar-dan biriydi. Dou-hakk itibariyle Semit (Ebonit) veVV.H.C. Frend'in tanmyla2 Nominal olarak Musevi olma-sna ramen, Museviler srail'in Tanrs'nm Yasas'na(Musevi eriat) uygun olarak 'Onaylanm' bir kral deilde, ibirliki bir kral olduu iin, Filistin'in gerek yneti-cileri olan Romal Paganlardan ok Herod'dan nefret edi-yorlard. Museviler iin Herod, 'peygamberce yneticilik'(uhrevi) geleneine tmyle yabanc, Musevilik-d Se-kliler (cismani) bir gcn Musevilerin bana yerletirdii

bir krald. Bir dier deyile Herod, Museviler iin 'Tanr-%

tarafndan-gnderilmi' deil, 'insan tarafndan-yaratlm'kral' simgeliyordu. Buna ramen, Romallarla ibirlii

Aytun Altndal 15

yapt iin Herod'a dmanlk gsterseler de onun gn-delik siyasete getirdii yntemlere ve pragmatizminehayranlk duymadan da edemiyorlard!

1.2. Sekin ve Kutsal Olan Biziz, nk BizMuseviyiz

srail Tanrs, Kadir-i Mutlak; her zaman ve her yerdevar olan, tm-glerin-sahibi, eril Tanr'yd. Yaratan veulalamaz olan Tanr'yd. Gkleri ve yeryzn ve me-kn iinde yer tutan her eyi Kutsal Kitap ncil'in EskiAhit blmnde anlamn bulan 'Alt ncil Gn' iindeyaratmt. (Halk inancasnda bir ncil gn 144.000 dn-ya ylma denktir, ama hi kukusuz, lml olan insano-lu, Kutsal Kitap ncil'in bir gnnn gerekte ne kadar ol-

duunu, tam sresini kesin olarak hesaplayamaz.) Tabi-idir ki, Tanr'nm Kendisi kendi yaratt 'Balang'ta yeralmamt. Yaratt her ey gibi Sonlu (lml) deildi.Tanr yaratlmamt, dolaysyla da kendine zg Za-man' ve Mekn' vard.

Kutsal Kitap'm yedinci tekvin (dou) gnnde Tanr,plan uyarnca Kendisini Yaratl'tan ayrtrd ve gr-kemli yaratc faaliyetini noktalad. Yedinci gn (Sebt)kutsayp dinlenmeye ekildi. Tanr'nm suretinden yarat-lan nsan (Adem) ilk mbarek klman ve Sebt de ilk takdis

edilen idi.Ancak kendi tasarmna gre Tanr'nm yeryzndeki

grevi devam ediyordu. nk O'nun yaratt her eyiyiydi, ama mkemmel deildi.3 Yaratl ve insanlnmkemmellie ulama abas O'nun 'eserleri' arasnday-d, ama misyonerlik hizmetleri ve Tanr'nm 'uluslar'a aitolan grevleri ounlukla O'nun Ruh'u ve melekleri tara-


16/78

102

fndan yrtlmekteydi. Tanr'nn tasarmna gre insan-ln kt ileri -ki insanlarn tasavvurlar genliklerindenbalayarak ktle eilimliydi (Tekvin, 8:21)- O'nunRuh'u ve melekleri tarafndan arndrlacakt. Sonradaneytan'a dnen Lsifer bile, balangta Tanr'nn birmeleiydi. Lsifer Tanr'ya bakaldrsndan dolayO'nun nayeti'nden uzaklamt.

srail'in Rab'binin kararl ve buyurgan bir doas vard.Yahudiler iin Tanr, (branice El) Kendini Elohim/Elaah,el Shaddai, Yahve/Sabaoth (Yehova/RAB), Adonoi veKabbalistik anlamnda da ekina gibi kimi adlarla ortayakoyuyordu. Ad'n oluturan drt branice harfin (ya dases) Tetragrammaton'u*, dile getirilmez, telaffuz edile-mezdi. Bu harfler tmyle gizli bir adn iaretleriydiler.Yasa-Yapc Musa Tanr'ya Ad'n sormaya cesaret ettiin-de u yant almt: "BEN BEN OLANIM. srailoulla-r'na byle diyeceksin: Beni size BEN'im gnderdi. Ebedi-yen adm bu ve devirden devire anlmam budur." (k3:12-15) Gerekten de bylesi mtevaz ama o denli deaklanamaz bir ad ve balamsal ilevleri olan Bir ve TekTanr O'ydu! Bir Olan, Tek BEN'im olan ve Bir ve TekBEN OLACAIM olan. Hepsi bu! branilere On Emri'ndeTanr Ad'nn ktlenmesini (Levililer, 19:12 ve 22:31) vebo yere aza alnmasn (k, 20:7) kesinlikle yasakla-mt. srailoullarnn sadece O'nun Ad'n okuyup sonrada isteyerek unutmalarna izin vard. (Tanr'nn Ad'n ce-

maat nnde anan Musevi kendini kfir konumuna d-rp doutan gelme haklarn yitirir ve sonunda da kendi-ni Tanr'nn Tekvin'inden ve Museviler'in k'mdan**

* Tetragrammaton: Drt harften oluan szck; zellikle branice'deki. telaffuzedilemez saylan ve Tanr'nn Ad'nn gizemli simgesi addedilen YHWH yada JHVH harfleri.

" Trke'ye "k" diye evrilen "Exodus" Yahudiler'in Msr'dan karak Ke-nan iline gelileri demektir, (y.n.)

Aytun Altndal 17)1

dtalar. Bu nedenle gizli ad gvenlikte tutulmaldr.)Musa'nn syledii gibi srailoullar kendilerini bildiignden beri Tanr'ya kar asi olmalarna ramen (Tesni-ye, 9:24), srailoullar arasnda bir tek Barahip'in Tan-r'nn onaylanm szcs olarak, telaffuz edilemez ve

'Esrarengiz' Ad'nn 'Batni anlamn' renmeye hakkvard. Dier Yahudilere 'pek ok harikay ve gizi'4 barn-dran bu ad hecelemesi dahi retilemezdi.

srail'in Tanrs tm kullar srailoullarma (Levililer,25:42) ve zel kullar Peygamberleri'ne bildirdii gibi, sonderece kskan (Tekvin, 34:14) ve dehet veren (Levililer,26:16) bir Tanr'dr. Bertrand Russell'm tanmyla, "Tanrkavraynn tm kadim Dou despotluundan tretil-mi bir kavraytr."5 srail'in Tanrs baka ilahlara (k,20:23) ve kendininkilerden baka gelenek ve detlere ta-hamml edemiyordu. Birok kez 'btn uluslar'n Bir veTek Tanrs olduunu aka belirtmiti. Pagan tanrlarnve tanralarn, sunaklarn ve tapnaklarn aalyor vegrmezden geliyordu. Komu lkelerde soykrmlar ya-plmasn isteyip srailoullarm bu kirli ii grmeye zor-lard. Pagan ilahlarn 'Tanr-Olmayan Tanrlar' olarak ni-teliyordu. Bu da srail Tanrs'na gre bu tanrlarn sadeceilahlar olarak var olduuna iaret etmekteydi. 6 Ve onlarnlanetlenmesi gerekiyordu: Putlar ve simgeleri 'sapknyollarn' nianlaryd. lahi olana deil, 'Ktlkler lke-si'ne aittiler.

srailoullar, kendi tanrlar tarafndan seilmilerdi.Tanr'nn Kendisi kutsal olduu iin onlar da kutsaldlar(Levililer, 20:7-8); Tanr, branileri birok kavim arasndansemiti (Levililer, 20:26); kutsal bir kavim olmak iin okkk ve gsz olmalarna karn (k, 19:16)... srail'inTanrs .tmyle ayrtrc -balangta karanlktan,suyu karadan ve gndz geceden ayrmt- ve farklla-


17/78

102

trc bir Tanr'dr. Ve Mircea Eliade'n da belirttii gibi,Yahve, dier tanrlardan farkl olarak kendini kozmik za-man evrimi iinde deil, mutlak bir balangc ve sonuolan tarihsel zaman sreci iinde ifade etmitir.7

Bu nedenle Yahudi'nin gndelik yaam Tanr tarafn-

dan kesin olarak iki alana ayrlmtr: lahi alan ve haramalan. srail'in Tanrs, Musevi yaamnn, tarihinin ve siya-setinin tek yapmcs ve tasarmcsyd. Bunlara ilikin hertrl insan-yaps karar ve hkm, Tanr'nm Yasas'ylaelimese dahi, bazen kanlmaz olarak O'na ters debi-lirdi. Bunlar dsal ve Sekler grler saylrlard. Bu Se-kler grler Kltr,8 Uygarlk, Felsefe ve Sanat gibi top-lumsal-tarihsel kategorileri ieriyorlard. rnein KltrMusevi'ye Bilgi Aac'n anmsatmaktayd. saiah Pey-gamber'in de syledii gibi. "Ve ondan artakalan bir ilah,kendine oyma bir put yapar; ve nnde yere kapanr vetapnr" (saiah, 44:17). Musevi zorunlu olarak Tanrs'naTapmma'ya deil, O'na sadk kalmaya alknd. te yan-dan Kltr, doas itibariyle insan 'gzel'e Tapnma'yaaryordu. srail Evi'nin ats altnda teolojik ve pratikanlamyla Kltr'e ve baka ilikin kavramlara yer yoktu.srailoullar kendi Ahit(ler)ince kutsanmlard, Sekler,insan yaps fikir ve idealletirmelere gereksinimleri yok-tu. nk Musevilerin Yasas'na gre, "Var olan eskiden-dir; ve olacak olan eskiden olmutur; ve Allah gemi ola-n yine aryor" (Vaiz, 3:15) denmekteydi. Gelecei aratr-

maya ve imdiki zamana boyun emeye ya da gemiehayflanmaya gerek yoktu. Her ey gibi, bunlar da anlam-szd! nk Tanr'nm yaptklarna herhangi bir ey ekle-nemez ve ondan bir ey eksiltilemezdi (Vaiz, 3:14). Muse-vilere gre insann yeryzndeki grevi Kudsl KralDavud'un olu Vaiz'in szlerinde zetlenmiti. "in sonuudur; her ey iitildi: Allah'tan kork ve O'nun emirlerini

Aytun Altndal 19)1

tut; nk insann btn vazifesi budur" (Vaiz, 12:13). s-railoullar'ndan sadece "her eyi yapan Allah'n iini bil-meleri" (Vaiz, 12:13) isteniyordu, O'nun ilerini yorumla-malar deil. Tanr'nm ilerini yorumlamak, "Tabir Al-lah'a mahsus olduundan" (Tekvin, 40:8) fesat saylmak-

tayd. Ve bylesi fesatlar Musevilerle Tanr arasna nifaksokard (saiah, 59:2). nk Tanr, Peygamber Mika'ya"Yataklar zerinde fesat dzenlerin (...) vay bana!" (Mi-ka, 2:1) demiti. Yorumcu denenlerden ou Musevilercesahte peygamber ya da khin saylyorlard, nk yo-rumlar mecazi olarak gerekleiyor ve Tanr'nm naye-ti'ni iermiyordu.9 Gelenee gre, her 'yeni' Tanr'nm birsunusu olmalyd, insanln kltrnn ya da putlarndeil. nk 'her eyin bir zaman vard' ve bizzat Tanr,"Sana imdiden yeni eyler, bilmediin, gizli eyler iittir-dim," (saiah, 48:6) diyordu.

Oysa Pagan yaam tarz aikrdr ki, snrlar kesin ola-rak belirlenmi blmlemeler, sonsuza dek balayc ke-hanetler, buyrultular ve szde gksel dzenlemelerin bo-yunduruu altnda srdrlmyordu. rnein Anado-lu'daki Helenistik gelenee gre, ilahilik insanlara deil,zel yerlere ve hakkaniyet sembol bir ilaha10 yaktrlanbir zellikti. Greko-Romenlerin Theios aner, Kutsal nsan11

kavram, fikir, ideal ve dncelerinde 'karizmatik olgun-lua' erimi insana zgyd. Bylesi bir kii Evren-sel/Tmel nsan, Btn(sel), (Kmil)-nsan olarak tanm-

lanyordu. Ama bylesi bir kii bir Kadir-i Mutlak Tanrtarafndan kuts anm deildi; kendi almaz nitelikleri, er-demleri ve zeksyla kendi karizmasn 'insanlar arasndave insanlarla birlikte' yaratyordu. Onlarn gzlerinde ya-ayan bir ilah olarak kltrel statsne kendi erimiti.Theios aner Tanr-yaps ya da Tanr-tarafndan-gnderil-mi-irtibat-insan deil, igr ve varglar, resmen tann-


18/78


19/78

102

inan ve geleneklerine bakmakszn kucak ayorlard (I.Mac. 8:1-32).

Paganlar yabanc lkeleri, uluslar ve tanrlarn bazensavaarak, bazen de diplomatik tavizler yoluyla egemen-likleri altna alp smrgeletirirken, Museviler Tanrla-

r'ndan bir para toprak edinebilmek iin 'Doru Yol'a,yani Teuva'ya dnp O'nunla daha ar hkmler ie-ren yeni akitler yapmak zorundaydlar. Ve Tanr topraelinden karttnda, bu her zaman iin daha ar yapt-rmlar ngrr -rnein Tanr bakire srail'in kocas ola-rak tannmay art komutu- ve bask altnda gerekle-irdi.

israil'in Tanrs'nn Yasas'nda Musevi'nin religio iledeil, Tanr'yla balantl olmas istenirdi. Musevi'ninRuh'a ya da genelde herhangi bir eye inanmas gerekmi-

yordu, nk o, 'kendisi inant'.13

Musevi'nin RAB'labalakl hibir zaman tapnmaya gre dzenlenmi birzdeleme sorunu saylmyordu.14 Musevi'nin kendiniRAB'biyle zdeletirmesine izin yoktu. Bu da ona tmyeteneklerini ve zeksn kendini RAB Tanr'ya kar sa-vunmada harekete geirme olanan veriyordu. Gerektesradan Musevi'yle RAB arasndaki iliki, keskin bir ni-ancyla hareket halindeki hedefi arasndaki ilikiyi andr-maktayd. Musevi bir anadan domu olmakla Musevi,ok kolay fkelenen ve annda ykc olabilen RAB'bin hu-zurunda ve tapmanda tm insanln keskin zekl avu-kat roln oynamakla onurlandrlmt. Dolaysyla sa-dk Musevi, salt insan akl ve standartlarnn tasavvuredemeyecei kadar yce bir gle mcadele ettii iin,-Yakub gibi- Paganlarn Hercules'inden daha gl birkahraman olmak zorundayd. Grevi her insannkindendaha sekin ve derinlikliydi. RAB'be kar nce direnecekve bunda baarl olmad takdirde, derhal uzlap

Aytun Altndal 23)1

O'nunla pazarla oturabilecek konumda olan, yalnzcaoydu. nk bu dnyada bar salamak uruna bu son-suz tartmay srdrebilsin diye olaanst kurnazlk vebilgelik ile donatlm olan tek varlk oydu! Zaten brani-ce srael ad, 'Tanr'yla mcadele eden' anlamna gelmek-

teydi. (Bu lakap, Kadir-i Mutlak Tanr'yla gece boyuncatartan Yakub Peygamber'e bizzat Tanr tarafndan veril-miti.)

Musevi, ruhani nderlerince itaatiyle (teslimiyetiyledeil) ve Hikmet'iyle, yani Logos'la RAB'bini honut edipO'ndan balanma elde etmeye ikna edilmiti. srail'inYasas'na gre ancak Tanr 'hakszlk, ihlal ve gnahlar'balayabilirdi (k, 34:7/Yerema, 31:34/ Daniel 9:9).nsan bunu yapamazd. Bu nedenle RAB'bin kudret yeti-sini ve potansiyel yceliini kavrayabilmesi iin Muse-vi'nin yreinin korkuyla dolu olmas gerekiyordu. OnuTanr'nm huzuruna yaklatracak olan bir tek BU KORKUve BU KAVRAYI't. Musevi kitabn ibadet etmek iindeil, kavrayabilmek ve inceleyebilmek iin okuyordu.Oysa Paganlar iin Zeitgeist', yani zamann ruhunu ve ze-ksn kavrayabilmek, zel bir nem tamaktayd. Ne ki,srailoullar iin RAB, her-yerde-mevcut'tu, her ey O'naaitti ve kendileri yalnzca Hikmet anlamnda Logos'la do-natlmlard. Dolaysyla Musevi'nin kltrel, felsefi, sa-natsal ya da kltik bilgiye gereksinimi yoktu. nk Tan-r'nm kudreti/gc, insanln Sophia'smm (Bilgi) ok

tesinde, onun ulaabilirliinin ok uzamdayd.

Ne ki, srail'in Tanrs ayn zamanda iyicildi ve setiicemaatiyle ilgilenirdi de. Musevi anlayna gre, tmuluslarn atas saylan brahim Peygamber'den bu yana,nsanolu'yla Tanr RAB arasnda bir diyalog srmektey-di. brahim zaman zaman RAB'bi kendi grlerine iknaedebilmiti. Musa bundan da fazlasn yapm ve Tanr'ya


20/78


21/78

102

Oluundan onlarca yl sonra eitli kaynaklardan der-lenerek anlatrlan bu olay, gelecek kuaklara yle akta-rlacakt:

1.3. 'Ve Onun Adn Immanuel Koyacaklar'Yoahim ve Hanna'nn17 kz Meryem, Nasra Kasaba-

s'nda18 bir marangoz olan Yakub'un olu Yusuf'la1'' nian-lyd. Ancak birlemelerinden nce 'gebe olduu anlald'(Matta, 1:18). Yusuf "salih bir adam olup onu leme rsvaetmek istemeyerek, gizlice boanmak niyetinde idi" (Mat-ta, 1:19). RAB mdahale ederek meleklerinden birine d-nde Yusuf'a grnmesini buyurdu. Melek dedi ki: "SenDavud olu Yusuf, Meryem'i kendine kar olarak almak-tan korkma; nk kendisine domu olan Ruhlku-

ds'dendir. Ve bir oul douracaktr; ve onun adn sakoyacaksn; nk kavmini gnahlarndan kurtaracakolan odur" (Matta, 1:20-21). Yusuf itaatkr bir adamd,kendine syleneni yapt: Meryem'i kar olarak evine aldama bir oul dourana dek onunla cinsel ilikiden sakn-d. 'Ve ocuun adn sa koydu' (Matta, 1:25). BylelikleIsaiah Peygamber'in kehaneti yerine gelmi oluyordu(Matta, 1:23). Ve Meryem'in olu gelecek yzyllarda dabu adla tannacakt.

Ancak, kehanetin yalnzca yarsnn gerekletii anla-

lmaktadr, nk Isaiah Peygamber'in Tanrs, bakire-den doacak ocua baka bir ad vaat etmiti. Bu ad, Im-manuel'di. Okuyalm: "Bunun iin Rab kendisi size biralamet verecek; ite kz gebe kalacak ve bir oul doura-cak, ve onun adn Immanuel koyacak" (saiah, 7:14). Tan-r'nn balangtaki tasarmn neden deitirip bebee ye-ni bir ad, sa'y20 vaat ettii Yeni Ahit'te yazl deildir.Garip grlebilir ya da grlmeyebilir, ancak sonuta

Aytun Altndal 27)1

Meryem'den doan ocuun ad 'Tanr-Bizimle' (yani,Immanuel) deil, 'YHVH Selamettir' (yani, sa) oldu.

Sekizinci gn, Anne Meryem'le vey baba Yusuf, eri-at'a gre bebei snnet ettirmek iin Tapmaa gtrdler.sa Tapmak'ta snnet edildi. Bylelikle Tanr'nm Babil

Talmudu'na gre ilk muhtedi olan brahim'le yapt 'ah-din iaretini' (Tekvin, 17:11) edinmi oldu.21 Sekiz gnlkbebek sa, bylelikle adanm da oluyordu: "Ve Rab Mu-sa'ya syleyip dedi: Btn ilk doanlar, srailoullar ara-snda, insanda ve hayvanda btn rahmi aanlar benimiin takdis et, o benimdir" (k, 13:1). Bylelikle Mer-yem'in olu, srailoullar'nn RAB'bine ait olmutu.

Meryem'in kz kardei ya da kz kardelerinin ve dola-ysyla da alt ya da yedi yeeninin olup olmad YeniAhit'te yazl deildir. (Klopas'm kars Meryem'in -Yu-

hanna 19:25- Meryem'in gerek kardei olup olmad be-lirlenememitir.) Yusuf'un daha nceki evliliinden en azalt ya da yedi evlat sahibi olmu yal bir adam olup ol-mad da kaytl deildir. Bu iki olaslk Yeni Ahit'te be-lirtilmez, ama sa'nn drt erkek kardeinin ad verilir.sa'nn ayrca en az iki ya da de kz kardei bulunmak-tayd. ncil-derleyicisi Markos'dan okuyalm: "Meryem'inolu ve Yakub'un, Yosef'in, Yahuda'nm ve Simun'un kar-dei, dlger, bu deil mi? Kz kardeleri burada bizimledeil mi?" (Markos, 6:3) Drt ncil yazarndan ikincisi,

Markos'a gre bunlar, sa'nn gerek erkek ve kz karde-leriydi, drdncs Yuhanna'ya greyse sa'nn kuzenle-riydiler (Yuhanna, 19:25). Eer Yuhanna'nm ne srdgibi sa'nn kuzenleriyseler, o zaman Meryem yaamnnsonuna dek bakire ve Tanr'nn bakire gelini olarak kalmdemektir.

Muhtemeldir ki, Meryem'in kz ya da erkek kardeiyoktu, ama Elisabeth adnda bir kuzeni olduu kosiuli


22/78

102

Meryem'in zellikle gebelik dneminde onunla ok yaknolduu bize bildirilmektedir. Elisabeth'in bakire Mer-yem'in gebeliini kendi ailesinden ilk renen kii olduuda yazldr.

Elisabeth krk yalarnda olmalyd ve Zekeriya adl birkhinle evliydi (Luka, 1:5). Elisabeth 'ksr idi' (Luka, 1:7).Sara, Rael, Rebeka ve Hanna'dan sonra Kutsal Kitap'taad geen beinci, Yeni Ahit'teki ilk ksr kadn Elisa-beth'dir. Daha nceki btn ksr kadnlar ve kocalar gibiElisabeth ve kocas da 'Allah indinde salih' idiler (Luka,1:6). Bu nedenle, Zekeriya bir gn Rab'bin tapmamday-ken Melek Cebrail ona grnd ve dedi ki: "Korkma Ze-keriya; nk duan iitildi, karn Elisabeth sana bir ouldouracak, onun adn Yahya koyacaksn. (...) nkRabbin gznde byk olacak, arap ve iki imeyecek vedaha anasnn karnndan Ruhlkuds'le dolu olacak. sra-

iloullarndan birounu onlarn Allah' Rabbe dndre-cek. Babalarn yreklerini oullara, asileri salihlerin hik-metine evirmek ve Rabbe amade bir kavim hazrlamakzere lya'nn ruhu ve kudretiyle onun nnde yrye-cektir (Luka, 1:13-17)."

srail'in Tanrs daima Melei Cebrail araclyla ko-nuurdu. Tanr her zaman nce kocalara 'korkmamalar-n' syler, ardndan onlara her birinin ayrcalkl anlamolan bir 'ad' ve bir 'oul' mjdelerdi. Buradaki tek ilginhusus, Melek Cebrail'in Zekeriya'ya, dnde deil, tap-

nan lo klar arasnda tts yakt srada konumuolmasdr. Yeni Ahit'te anlatlanlara gre alt ay sonraMeryem'i de ziyaret eden ite yine bu Melek Cebrail'di.Bu Cebrail'in bir bakireye yapt varsaylan kaytlara ge-mi ilk ve son ziyaretidir. nsanlara Tanr'nm szn ilet-mek Melek Cebrail iin olaan bir olayd. Ama Cebrail, ta-bii RAB'bin talimatlar zerine, nce skntl kocalara g-

Aytun Altndal

28)1

rnmeye alknd. Ne ki, bakireye grnp 'mjdeyi ver-mek', Melek Cebrail iin allmadk bir durumdu. BelkiMelek Cebrail bu nedenle 'mjdeyi' vermeden nce 'Baki-re Meryem'e korkmamasn sylemitir!

Elisabeth'e dnelim! Zekeriya'ya bildirilen tarihte, o-

lu dodu. Ona Zekeriya'nn akrabalar arasnda bu ad ta-yan kimse olmamasna karn (Luka, 1:61) Yahya adnverdiler, nk Zekeriya Abiya ruhban soyunun mensu-buydu ve Elisabeth de, Meryem'in tersine, Harun'un so-yundand (Luka, 1:5). Yahya byd, ruha kuvvetlendi;ve srail'e grnecei gne kadar llerde kald (Luka,1:80). Doru, Markos'a gre Yahya kehanet uyarnca himayal iki imedi. Yalnzca bitki ve yaban bal yedi. Hitra olmad ve devetynden bir harmani giyip beline birderi kuak takt (Markos, 1:6). Yahya atalarnn gelenei

nedeniyle Peygamber ya da Mesih (Christ) olmaya laykdeildi, ama ayn gelenek uyarnca bir Rahip-Ynetici ola-bilirdi... Yahya bunlar denemedi; onlarn yerine yaam-n bir baka seenee adad.

Gerekte kendisinden alt ay kk kuzeni olan ve da-ha sonra Tanr'nm Olu diye anlan sa'nn geliini bildi-ren ilk Vaftizci oldu. Yeni bir stifar ahdinin yeni iaretiolarak suyla Vaftiz'i balatt. Kendinden sonra Kehanet'egre, insanlar selametleri iin suyla deil, Ruhlkuds veatele vaftiz edecek olan sa'nn gerek vaftizci olacan

bildirdi. Kilise, sonralar 24 Haziran gnn Vaftizci Yah-ya Gn ilan etti. Vaftizci Yahya Gn'nn arifesindetm dnya Hristiyanlarnn kentlerden kp evlerindekikt ruhlar kovalayacak ifal sar kantaron otunu (St.

Jo hn 's wor t) top lama lar istendi. (Anlaml bir Paga n uy-gulamasdr bu.)

Bylelikle, Yeni Ahit'in balarnda, bizlere iki oul su-nulmutur. Biri Yahya (branice biimiyle Johanna 'JAH-


23/78

30 sa

VEH esirgeyicidir' anlamna gelir), dieri de sa, 'JAH-VEH selamet'dir. Jahveh Esirgeyicidir, Jahveh Selamet-tir'in yolunu amtr. Her iki oul da ilk doan Yahudibebeklerdir ve dolaysyla, Yasa'ya gre her ikisi de ebe-veynlerinin Tanrs'na adanmlardr.

isa'nn annesi Meryem, imana gre ya bakiredir, ya dabir parthenos, yani yine bakire, ancak 'tertip edilmi birevlilie rza gstermeyip kendi eini seen kadn'dr. (Ba-kire) kt ya da hafifmerep bir kadn olduundan deil,'kendi hakknn bilincinde bir kii' olduu iin 'evlenme-den anne olmutur'.22 sa'nn Platoncu Celsus'un .S.170'te ileri srd gibi,23 bysn Msr'da renmikstah bir arlatan olup olmad ok nemli deildir. Di-er bir anlatmla Meryem'in Bakire olup olmad, ya dasa'nn gz boyayc olup olmad konumuz itibariyle bu

incelemede zerinde durulmayacak hususlardr. nk;en kestirme deyile 'Bakire Annelik' yaktrmas Hristi-yanlk'tan ok nce, tm Hindistan, Mezopotamya ve Or-tadou'da bilinen bir olguydu. rnein; Buda, Sokrates,Eflatun ve Byk skender de halk sylencesine gre 'Ba-kire Anne'den domulard!

Benzer ekilde, tarihsel sa denilen de fazla nemli de-ildir. Tarihsel sa ilahiyat ve tarihiler iin bir eit 'in-celenecek vak'a' iken mitolojik sa, kendine inananlariin nihai gereklik olarak kalmtr. Nesnel bir inceleme

iin, tanmlarmza perspektif kazandrabilecek tek saportresi, Yeni Ahit'teki Mesih'tir. Bu portrenin tarihi ger-ekliinin olup olmamas bizi ilgilendirmemektedir.nk, Hristiyan dnyas sadece ve sadece Yeni Ahit'teokuduu Mesih'e ballk duymaktadr. Tarihsel Me-sih'e deil.

Gelecein Mesih ve Tanrs'nm yeryzndeki yaamite byle balad. Ve dier iki ncil yazarnn, ndilerinde

Aytun Altndal 31

bu byleyici 'bakire doumu'24 olayna neden deinmegereksinimi duymadklar da daima bir sr olarak kald.

1.4. Benzerlik Yasas Gereince

Matta, kendi ncil'inde, sa'nn soy ktn brahimPeygamber'le balatp 'Mesih denilen' sa'yla bitirir (Mat-ta, 1:16). Matta brahim'den sa'ya krk iki kuak saymak-tadr. Onun soyaacmda vey baba Yusuf 'Meryem'in ko-cas' olarak verilip sa babasnn soy hattyla deil, anas-nn adyla kaydedilmitir. Bu, geleneksel brani soyaackurgusunu bozduu iin allmadk bir ilemdir. Her ikiebeveynin, Meryem ve Yusuf'un Matta yorumunda birerkuak igal etmeleri de allagelmi bir uygulama deil-

dir. Matta bu krk iki kua, her biri on drder kuak ie-ren balk halinde toplamtr. Matta, Meryem ve Yu-suf'u dahil etmekle on drdnc kua sa'ya yaktr-mt. te yandan, Luka sa'nn soyaacn Adem'e veO'ndan da tabii Tanr'ya iletmiti. Luka ncili'ndeTanr'dan sa'ya yetmi yedi kuak saylmt (gerekte bubirka bin yldan fazla tutmamaktadr).

Matta brahim Peygamber'den Davut Peygamber'e ondrt kuak saymt. Ve Luka, Tanr'dan sa'ya yetmi ye-di kuak saymaktayd. Cemaatin bandaki yneticilereiletilen mesaj, Davut Peygamber'in adnn saysal deeri-nin sa'nn kuak deeriyle zdeletirilmesiydi. Matta veLuka, sa'y on drdnc kuaa yerletirmekle, bilgelereve sz sahibi dier cemaat yneticilerine sradan bilginintesinde malzeme salamaktaydlar. Yetmi yedi, yedi ar-t yediye blndnde, on drde eitlenir ve krk iki ku-ak kez on drt balk altnda (3x14) toplandnda Da-vut Peygamber'in adnn saysal deerine gnderme yap-


24/78

32

maktadr, bylelikle Mesih denen sa'y gizlice onun soyu-na balar. Bu soyaac aktarm, gelecein tanrsn aynzamanda Yahudi Peygamberi saiah'nm kehanetine debalamaktayd. Her iki ncil yazarnn att ilk admlar,bu kehanetin gerekletirilmesi balamnda zorunluydu.

Uvey baba Yusuf'un Luka yorumunda bamsz bir kuaksaylmayp dtalanmas da kayda deer. Matta yorumun-da bu kuak boluunu, inanca gre sa zerinde hibir'emei' olmayan Yusuf'u ayr bir kuak olarak saptarken,elinde yeterli sayda kuak bulunan Luka'nm ona hi ge-reksinimi olmamt.

Saysal deerlere ilikin konular, sonraki yzyllardaGnostik tarikatlar, gizli ya da Rafzi denen dernekler,Okltistler ve Ezoteristlerce Operasyonel ve Speklatifolarak kullanlagelecektir. Bu deerler karmak cin kov-

ma dualarnn eitli biimlerini ifadelendirmenin yan s-ra, simgeciliin tlsm gizemlerine ve karmaklna ikinbir saysal nitelik kazandrmada da temel kabul edilecek-ti. u nl 'kutsal' on drt says iin bu kadar yeter san-rm!

Isa Mesih'in ocukluuna dair ayrntl bilgi yoktur.Ancak ilgin bir olay aktarlmtr (Luka, 2:41-51):

sa on iki yandayken, ailesiyle birlikte her yl Yerua-lim'de (Kuds) kutlanan Fsh bayramndan eve dnte gn kaybolmutu. Yusuf'la Meryem onu her yerde ara-

mlar, ama bulamamlard. gn sonra, Tapman av-lusunda, yallarla konuurken grdler onu. Luka buyal Yahudi muallimlerin (Hahamlar) on iki yandakiocuk isa'nn sorduu sorular ve verdii yantlardan oketkilendiklerini belirtmektedir. Bu muallimlerin gerektenetkilendikleri mi, yoksa tedirgin mi olduklar, sa ile anne-si Meryem arasndaki u konumadan izlenebilir. Lukayle yazyor: "Onu grdkleri zaman, atlar ve anas

Aytun Altmdal

ona dedi: Ey oul, neden bize byle ettin? te babanla benyreimiz ok sklarak seni aradk. Onlara dedi: Nedenbeni aradnz? Bilmiyor mu idiniz ki, benim iin Babamnevinde bulunmak gerekti? Onlar ise kendilerine sylediisz anlamadlar." (Luka, 2:48-50)

Eer, sa bu retmenlerle annesiyle konutuu tarzdakonutuysa, bu anlatm tarz hazr bulunanlar etkilemek-ten ok tedirgin etmitir. nk Tanr'nn tekil olarak 'Ba-bam' biiminde nitelendirilmesi Museviler arasnda all-madk bir uygulama idi; Baba figr olarak tanr gelenek-sel olarak 'Babam' biiminde deil, 'Babamz' olarak ta-nmlanrd. Yine geleneksel olarak Tapnak RAB'bin ika-met ettii yerdi. RAB, 'Babamn evinde' oturmuyordu.Eer bu olay Luka'nm uydurduu bir ekleme deilse, ozaman tad anlam, nemlidir. Bylesi bir niteleme da-

ha on iki yandayken "Hepimizin babas bir deil mi? Bi-zi bir Allah yaratmad m?" (Mal. 2:10) diyen gelenektenaka kopmu bir sa'ya iaret etmektedir. Daha sonrala-r, bilindii gibi, sa otuz yalarna geldiinde de, Yahudi-lerin 'Tanrmz' nitelemesi geleneini yadsyarak Tanr'y'Tanrm' olarak adlandracaktr. Kimi durumlarda bazpeygamberlerin Habakkuk'ta yapld zere (3:18-19)Tanr'y 'Kurtarcm' ya da 'Yehova, Rab, benim kuvve-timdir' eklinde nitelemelerine cevaz olsa da, 'Tanrmz'm'Tanrm' biiminde tekilletirilmesi, Tanr'nn nsan-Ben-

lii'nde zelletirilmesi saylmaktayd ve kesin olarak ya-saklanmt. nk Musevi peygamberi Mika'nm da be-lirttii gibi, " nk bt n kavim ler, her biri ken di i lal -mn ismiyle yryor; biz de daima ve ebediyen AllahmzRABBN ismiyle yrrz" (Mika, 4:5) denmiti. Tanrlarve Ruhlar arasnda yaayan ve bazen onlar tarafndan yar-dma 'arlan Pagann tersine, Yarg Tanr RAB, Musevi-lerin arasnda yaayan lahi Gt. ("nk ben Allahm


25/78


26/78

30 sa

nu aydnlatmaktadr. Bavurduu yntem, yetke've re-tisi entelektel konumunu saptamann ilk parametresi-ni verirken kuann tutumundan da drdncy sapta-mak, olasdr.

Kukusuz ki Musevi yallar meclisi Sanhedrin, yne-timini ve yetkesini reddetmi ve snama sonucunda re-

tisini zararl bulmutur. Ve kendi kuann yapt arkarsndaki tutumu da olumsuzdur. Dolaysyla, drt te-mel deimez zerinde kendi halk tarafndan hemen t-myle reddedilen bir sa/Mesih, kendisini reddedenlerinYasas'n icaplarn yerine getirmek iddiasyla ortaya k-maktayd. Ve ncil yazarlarnn szn ettii szmonabinlerce izleyici, son anlarnda yannda deillerdi. Vemahkmiyetinin arifesinde yalnzca Yahuda deil, kendi-sinin Mesih olduunu ilk syleyen imun Petrus da onuinkr etmitir. sa'nn bana gelen, "Peygamberler ne ka-

dar onlar ardlarsa onlardan o kadar uzaa gittiler"(Hoea, 11:2) diyen Tanr'nn da bana gelendir.

isa'nn iddialarnn ne olduu da iyi bilinmektedir:

a) sa onaylanm Mesih'tir.

b) Isa Tanr'nn bir ve tek Oludur ve bununla balan-tl olarak da, Tanr'dr.

c) Tanr Ruh'tur.

Bu allmadk iddialar bir araya getirildiklerinde, aynanda Mesih sa, Tanr ve Ruh'u vermektedir. Bu durum-

dan kaynaklanan sorun yalnzca onun gerekten Tanrolup olmad deildir; sorun sa'nn insann suretindeyaratlm olmasdr (Pavlus'un Filipinlere Mektubu, 2:2-11.) Bu, Tanr'nn Kendi'ni insann suretinde yaratt an-lamna gelir. Oysa Yasa'ya gre 'nsan Tanr'nn suretindeyaratlmtr'. sa'nn srekli-klnm konumu bu ikilem-de yatar. nsan olarak sa 'Tanr'nn suretinde yaratlm-

Aytun Altndal 37

tr' (soyaac hatrlanmaldr); ama Tanr ve Ruh olaraksa Mesih 'nsann suretinde yaratlmtr'. Her iki durum-da da sa'nn yaratl Benzerlik Yasas'na tabi klnmtr.

Bu, bir gizden ok, mantksal yanlgdr.lml ve Musevilere gre sradan bir insann Yarat-

c'yla bylesine balantlandrlmas, Pagan-Helenistik'nsan-benzerliinde yaratlm Ruh' idealizasyonunu

tam bir biimde yanstmaktadr. Bu paradigma Pagan re-ligio'suna ve tanrlarn Modus Operandi'sine (ileyi tar-z) gayet iyi uymakla birlikte, Musevi eriat'na yabanc,

sekler bir iddiadr. Konumu, sa'y doal olarak Pagan-lar ve Gentileler iin (Koloselilere Mektup, 2:9'da betim-

lendii zere) ok kabul edilebilir bir 'insan bedeninde ya-ayan lah', yapmtr. Ancak, konumsal iddialar onu

Musevilerin gznde bir Sebt-bozguncusu* ve bir kfir

haline getirmitir.'Tanr suretinde yaratlm' nsan olarak sa, (kendi da-

hil) birey olarak Musevi'yi srail Hanesi'nden farkllatr-makla, konumunu Seklerletirmitir. Ve 'nsan suretindeyaratlm' Tanr olarak sa, yetkeyi (otoriteyi) Yasa'danayrarak Btnsel Grev'ini (Misyon) kutsal klmtr.

sa'nn tefsiri konumu Btnsel Grevi'ni belirlemek-tedir. ncil'de anlatlan konumu (Position) Benzerlik Yasa-s uyarnca onu Seklerlemi bir Musevi haline getirmi-tir. Bir Musevi olarak sa, ncil'e gre ilahi ve kutsanm-tr. lahilii sonradarfgaman deitirilerek grevine (mis-yon) eklemlenmi ve 'nsan suretinde yaratlm'Ruhlkuds olarak onu idealize ettirmitir.

sa'nn grevi karsndaki konumu, Tanr'nn kendigrevi yaratclk karsndaki konumuna fazlasyla ben-zer. Zaten insanlar Yaratclk (grevi) sayesinde Tanr'nn

* Sebt: Yahudiler iin kutsal gn. Yahudi eriat'nn en nemli yasaklar gn.(y.n.)


27/78

38

farkna varmlardr. Ve Tanr dahi, insan tarafndan red-dedilmitir. Adem'in Tanr'nm ilk buyruuna boyun e-meyi reddettii ve kendisini kutsamasna karn ona k-ran sunmad anmsanmaldr. srail'in Tanrs da, setiihalk tarafndan birka kez reddedilmitir.

sa 'Bab/Kap' olduunu sylemiti. Evet, bir 'birim'olarak tekillemi-Tanr birimindeki ada (Sekler) Pa-gan ideoloji kavram dine bu Kap'dan girmitir. Ve Mu-sevi 'Tek Tanr altnda Tek snfl toplum' topyas da ay-n kapdan dar km ve br ok-snfl devlet toplum-larnn tarihine kararak, felsefi Hristiyanlk Tanrs kav-ramnn yaplannda ite bu 'yeni gelen'le (ideoloji) ba-lantlanmtr.26 Musevilie bylece giren bu ideolojik un-sur, sonradan Hahamlarn yneticiliini yapt Musevi-lik olarak adlandrlacaktr.27 deolojinin snflandrma te-melinde ve Devlete temsil edilerek iselletirilmesi, ya-banc bir unsur olmakla birlikte peygamberlerin egemen-liini kktenci bir biimde sona erdirmi ve politik ahsi-yetlere ve Hahamlara yolu amtr. Adlaryla belgelenenilk hahamlarn Yahudilerin gndelik hayatna girilerininsa'nn armha geriliini izleyen onyllara denk dmesi,bir rastlant deildir.28

sa ne yazk ki Yahveh tarafndan lmszletirilmideildir; ama sonraki kuaklarn belleinde 'nsan benze-rinde yaratlm Ruh' olarak kendi kendini lmszletir-mitir. zsaygs ve zelletiricilii olan drst ve titiz birgen adam olan sa, kukusuz takdire deer bir bireycilikncs ve bir medeni cesaret simgesidir. Bir Musevi Soc-ratesi'nden ok daha fazladr. Btnsel Grevi'ni (mis-yon) yerine getirmek iin armha gerilii ve unutulmazstraplar insanlar fazlasyla etkilemitir ve onu her za-man var olan kurumsallam Zeitgeisfm rnek bir simge-si mertebesine ykseltmitir. Daha sonra, Tanr'dan kor-

Aytun Altndal

kan Pagan ve Gentileler kendilerini bu paradigmatik 'n-san benzerinde yaratlm Ruh'ta yeniden yaratabilmiler-dir. Zamanla sa'nn ad Ac-eken nsan'la anlamda ha-le gelmi ve giderek snfsal ve ulusal ayrm ve engelleriaarak nihai balanma ve bireysel selametle zdeleme

zeminini oluturmutur.Musevilik gibi, son derece kendine-yeterli ve kendine-

ileyen, ie-kapank bir ulusa ada ve evrensel unsurla-

r, standartlar ve deerleri kabul ettirme yolundaki art ni-

yetsiz, adanm abalar gnbirlik yaayan nsan'a kar

deal nsan tipi olarak ortaya karm ve bu simgeyi Za-

mann Ruhu olarak tescil ettirerek ansn o gnden bug-

ne tamtr.sa yaratc dnebilen bir insand, gncel siyasay ve

ona ilikin fikirleri biliyordu. 'Entelektel yanyla Sekler-

lemi' Musevi olarak Tek-Tanrclkta liberal bakn n-cs olmutu. Ve grevi srasnda ve salnda akirtleritarafndan kutsal kabul edilen ilk Musevi'ydi. Seklerkutsallk ann onunla balamasna amamak gerek.Haham Ignaz Maybaum'un iaret ettii gibi: "Antikite se-kler bir yaam tanma'zd. Onu yaratan Hristiyan inan-c oldu."29 Evet, Sekler yaam Hristiyanlk'la deil, biz-zat sa'yla birlikte balamtr. sa ilk Seklerlemi Muse-vi'dir. Spinoza'dan nce, sa vardr. Bat uygarln sek-lere aan kapnn anahtar budur. Hollandal ilahiyat

Arend T. Van Leeuvven, sekler hayat 'tebdil-kyafet H-ristiyanlk' 30 olarak nitelendirmiti. Simgesel sylemde,eer sa'nn sa elinde 'Kutsal' var idiyse, 'Sekler' de solelindeydi, denilebilir.

Roland ve Pury, Kierkegaard, Kari Barth, Emil Brunnervd.31 nl ilahiyatlarca eletirilen Seklerletirme sreci-

. nin kkleri, on sekizinc i yzyl n Devlet-destek li ve Kilise-onayl seklerizminde yatmaktadr. Yine de, tuhaftr ki,


28/78


29/78

SA: "TANRI BZMLE" M?

"Sana syleyen ben, oyum".

s a-Yuhanna, 4:26

2.1. sa'nn ne Srd Dsal, Sekler ddialar

yi ama, dsal, Sekler iddia ne demektir? VVilliam A.Christian, Doctrines ofReligious Communities'de (A Philosop-hical Study) 'Sekler iddiann, baarnn herhangi bir din-sel cemaatin ayrt edici standartlarna gre lmlenmedi-i bir soruturma srasnda gndeme gelen bir iddia 1 ol-

duunu gzlemlemitir. Dsal iddia konusundaysa, 'her-hangi bir dinsel cemaatin ayrt edici retilerine dayan-mayan, yabanc bir iddia, bu durumda Sekler, dsal biriddia saylr'2 demekteydi.

Bunun sonucu olarak, burada ve bu kitap boyunca 'se-kler iddia' deyimini yle yorumluyorum: Sekler bir id-dia, doas itibariyle dsal olup, herhangi bir verili dine grekendini rgtlemi bir Cemaatin 'Ruhani Ynetiminin' dogma-

tiklemi vehelerini ortadan kaldrmak amacyla konulmu bi-reysel erh(-ler)dir.

Bu tanma uygun olarak, sa'nn sra d tarzda seilipyeniden dzenlenmi (4x6) balk halinde gruplandrlanyabanc Sekler iddialar aada sralanmtr. Bu rnek-ler bir nceki kesimde (1.4) betimlendii ekliyle sa'ykavramsallatran gstergeler olarak sunulmaktadrlar.Saylar ok daha fazla olmakla birlikte, bu seme iddialar

43


30/78

A t Alt d l31


31/78

30 sa

c) Isa ona dedi: Kymet ve hayat benim; bana imaneden lm olsa da, yaar; ve kim yaar ve banaiman ederse, ebediyen lmez (Yuhanna, 11:25-26).

d) sa dedi: Bunun iin Baba beni sever; nk ben ca-nm veririm, ta ki, onu tekrar alaym. Onu bendenkimse almaz; fakat onu kendiliimden veririm. Onuvermeye kudretim var; ve onu yine almaya kudre-tim vardr (Yuhanna, 10:17-18).

e) Fakat sa onlara cevap verdi: Babam imdiye kadarilemektedir; ben de iliyorum, imdi bundan dolayYahudiler onu ldrmeye daha ziyade alyorlar-d, nk yalnz Sebt gnn bozmakla kalmad, fa-kat Allah kendi Babas idiini syleyerek kendisiniAllah'a msavi kld (Yuhanna, 5:17-18).

f) Onlarn imann grerek sa: Ey adam, gnahlarnsana baland, dedi. Yazclar ve Ferisiler: Kfr

syleyen bu adam kimdir? Allah'tan baka kim g-nahlar balayabilir, diye dnmeye baladlar(sa Ferisilere:) Fakat nsanolu'nun yeryzndegnahlar balamaya yetkili olduunu bilesiniz(Luka, 5:20-24).

. retilerine dair

a) Isa dedi: Ve size diyorum: Kim beni insanlarnnnde ikrar ederse, nsanolu da onu Allah'n me-

lekleri nnde ikrar edecektir (Luka, 12:8).b) sa dedi: Dnyaya selamet getirmeye mi geldim sa-

nyorsunuz? Size derim ki: Hayr! Fakat daha do-rusu ayrlk getirmeye geldim; nk bundan son-ra bir evde be kii olacak, ikiye, ikisi e kar- ayrlacaklar. Baba oula kar, oul babaya kar;ana kza kar, kz anasna kar; kaynana geline

Aytun Altndal

kar, gelin kaynanasna kar olacaklar (Luka,12:51-53).

c) Kyamet yoktur diyen Sadukiler o gn sa'ya gelipbir soru sordular. Fakat sa cevap verip onlara de-di: Siz kitaplar ve Allah'n kudretini bilmediiniz-den saptryorsunuz; zira kyamette onlar ne evle-

nirler ne de kocaya verilirler, ancak gkte olan me-lekler gibidirler. Fakat llerden kyam hakkndaAllah tarafndan size: 'Ben brahim'in Allah', s-hak'm Allah' ve Yakub'un Allah'ym' diye syle-nen sz okumadnz m? Allah llerin Allah' de-il, ancak yaayanlarn Allah'dr. Ve halk bunu ii-tince, onun retiine ok atlar (Matta, 22:23-33).

d) sa onlara dedi: Dorusu size derim; Vergi mlte-zimleri ve fahieler Allah'n melektuna sizden n-ce giriyorlar (Matta, 21:31).

e) sa dedi: Bundan dolay size derim, Allah'n mele-ktu sizden alnacak ve onun meyvelerini yetitire-cek bir millete verilecektir (Matta, 21:43).

f) O zaman sa halka ve akirtle rine syleyip dedi: Ya-zclar ve Ferisiler Musa'nn krssnde otururlar;bundan dolay size syledikleri btn eyleri yapnve tutun; fakat onlarn ilerine gre yapmayn; n-k sylerler ve yapmazlar... Bunun iin ite, sizepeygamberler, hikmetli adamlar ve yazclar gnde-riyorum (Matta 23:1-3, 34).

IV. Kuaa (Nesil) dair:

a) sa dedi ki: Ki salih olan Habil'in kanndan, mabetlemezbah arasnda ldrdnz Barahiya olu Ze-keriya'nm kanma kadar, yeryznde dklen hersalih kan, zerinize gelsin. Dorusu size derim: B-

48 U Aytun Altndal


32/78

48 U sa

tn bu eyler bu neslin zerine gelecektir (Matta,23:35-36).

b) O vakit sa onlara: yle ise Kayser'in eylerini Kay-ser'e ve Allah'n eylerini Allah'a deyin, dedi. Vebunu iittikleri zaman, atlar ve sa'y brakp gitti-ler (Matta, 22:21).

c) sa onlara dedi: Yreklerinizin katlndan trkarlarnz boamanza Musa msaade etti; fakatbalangta byle olmamtr. Ve ben size derim: Ki-mi zinadan tr olmayp karsn boar ve bakasile evlenirse zina eder (Matta, 19:8-9).

d) Isa dedi: Dorusu size derim; btn bu eyler yeri-ne gelinceye kadar, bu nesil gemeyecektir. Gk veyer geecek; fakat benim szlerim gemeyecektir(Luka, 21:32-33).

e) Ve onlara dedi: nsan Sebt gn iin deil, Sebt g-

n insan iin oldu. Bylece nsanolu Sebt gnnnde rabbidir (Markos, 2:27-28).

f) Ve onlara dedi: Btn dnya ya gidin ncil' i* btnhilkate vazedin. man edip vaftiz olunan kurtula-caktr; fakat iman etmeyen mahkm olacaktr... Zi-ra bize kar olmayan bizim tarafmzdandr (Mar-kos, 16:15, 9:40).

2.2. Gnahn Organik Siyasas

Tabii Sekler iddialarda bulunmak kiiyi bir anda Se-kler ya da Seklerist yapmaz3. Tpk baz insan grupla-rnca mutlak ve tek reti ya da kutsal saylan yazlardankarsanan man' savunmann kiiyi bir anda 'ilahi' ya dakutlu klamayaca gibi. Bunun yetkin bir rnei, Aziz

* 'incil', iyi haber, mjde anlamna gelmektedir (.n.).

Aytun Altndal

Ambrose'dur. Latin Hristiyanlnn en nemli drt DinDoktorundan biriydi, Ambrose. Hristiyanl saran veHeretik saylan Arianizm'in zorlu gnlerinde AmbroseHristiyan deil, Pagan bir vali olmasna karn alelacelepiskopos yaplmt. Kendi iradesine karn greve arl-mt ve vaftiz olmas iin de kendisine yalvarmlard.

Ambrose, Kilise'de piskoposlua atanan Seklerlerin neilki ne de sonuncusudur. Bir baka temsilci, ada kano-nistleri tarafndan geleneksel olarak brahim Peygamber'eedeerde bulunan ve Militan Kilise'nin Tanrs saylanAvignonlu Papa VI. Clement'dr. Bu papa da ilahiyat vetarihilerce 'savurgan bir Sekler prens gibi yaayan'4 tmpapalarn en hmanisti addedilirdi. VI. Clement, Kilise-'deki yaptrmlarn dorudan Tanr'yla dengelemi ve 'inmedia' (araya) sa'y yerletirmitir. Kiliseye ilikin konu-larda Tanr kadar gl saylmasna karn ad Azizler Ki-

tab'na alnmamtr. Musevilerin kovuturulmas srasn-da ilenen sulara ilikin olarak kayrmacl ve ifte stan-dartllyla tannmtr. Museviler 1348/49'da Strasburgve baka yerlerde tm Hristiyan dnyasn yok etmekamacyla Kara Veba salgn balatmak ve Mslman Sul-tanlara casusluk yapmakla sulanmlard.5

Sekler iddialarda bulunmak kiinin fikir ve dnce-lerini bir anda Seklerletirebilir ya da Seklerletirmeye-bilir, ne ki, gerekleme srecinde bylesi iddialar ilerisrenlere Sekler konum kazandrmada yardmc olduu,

aktr.sa konumu itibariyle Sekler (dnyevi) idi; yani hibir

mezhep, tarikat ya da kltn yesi deildi. Eitim g rmbir insand, ama 'yar-gizli' bir Musevi Tarikat'na men-sup deildi. Musevilik'in isel, gizli retisi kendisine -retilmi deildi. Bu nedenle de Dsal'd. Karanlk bir Es-sene Cemaati'ne ye olduu yolundaki iddialarn ise ka-

104 105


33/78

104

nt yoktur. (Bu cemaatin mensubu olsa dahi, Essenelertoplumd sayldndan, bu onun konumunda bir dei-iklik yaratmayacakt.) sa bu dnyada (saeculum) yaa-mt (ya da nanca gre yaamak iin gnderilmiti). Tan-r -ya da Tanr'nm olu- olarak sa'nn yeryzndeki im-ge ve konumu tmyle Sekler (dnyevi) idi.

Sekler konumunda sa drtl bir deiim balatmt.lkin 'Tek Ulusun Tek Tanrs'nn yetkesini (otoritesini)adem-i merkeziletirmi ve ulusu, rk, stats ya da k-keni ne olursa olsun, her bireye lmden sonra dirilmevaat ederek, bu Yce G'e katlma olana salamt.kinci olarak, vaadin doasn deiiklie uratmt. bra-him Peygamber'e zgr kadn Sara'dan bir oul vaatedilmiti. Kutsal olan, akit(-ler) deil, bu vaadin kendisiy-di. Gerekte, Yahudiler bu vaatten dolay Tanrlar tarafn-dan seilip kutsanmlard. Havari Pavlus'un hakl olarak

belirttii gibi, Yahudiler kle kadn Hacer'in olu sma-il'in deil, zgr kadnn olu olan shak'm soyundan gel-mekteydiler. (Haceriler muhtemelen slam'n ncleri ola-rak 7. yzylda bir kez daha su yzne kmlardr.) 6 Do-laysyla, Benzerlik Yasas'na gre srail'in Tanrs gibi sada misyonu srasnda kutsal bir vaatte bulunmutu. Birulusa bir Yurt yerine, sa 'arlan'(-lar)a 'bireysel diri-li/kyam' vaat etmekteydi.

sa'nn gndeme getirdii nc deiiklik, srailTanrs'nn Ruh olarak tmelletirilmesiydi. Bylelikle

Tanr'nm Ruhu bizzat Tanr'yla zdeletirilmi oluyor-du. Ve bu zdelii (identification) mantksal sonucunakadar gtrecek drdnc deiiklii oluturmu ve buRuh'daki (Tanr) selameti bireyde tekilletirmiti.

Seklerlerle din grevlileri/papazlar (regulars: Niza-miler) arasndaki din-ii ilikiler Kilise tarihi boyunca s-rekli bir eliki ve gerilim kayna olagelmitir. Hristi-

Aytun Altndal 105

yanlk'ta greli yeni unsurlar saylan nizamiler tarihselolarak l Babalar'ndan ve zellikle de Karanisli AzizAntony'den (Msr) esinlenmilerdi. Seklerler ise Tarikatmensubiyetine daha az ilgi gstermekle, Kilise'deki Ko-numcular (Positionist) saylabilirler. Onlar iin geneldeKilise ve onun srekliliinin ncelii vardr. NizamilerMisyon kavramn (Btnsel Grev) savunmaya daha yat-kndlar. Nizamiler arasnda en balayc olan Cizvitlerdive halen de yledir; en nlenmi seklerlerse Apellant-lar'd (17. yzyl ngiltere'si).7

1990'larda Opus Dei, Roma Katolik Kilisesi'nde seklerkonumu temsil etmektedir. Seklerler geleneksel olarakpiskoposlar (papalar) eletirmede daha gnll davra-nrken, Nizamiler sk Papac ve her zaman mutlaka ahsolarak Papa'nm olmasa bile, Papaln ateli savunucula-rdr.

Fleuryli Aziz Abbo'ya gre, 'Seklerin konumu iyi, pa-pazmki daha iyi, ama keiinki en iyisidir'. 8 Ama Domini-ken keii Hugo von Flavingny'ye (. 1153) gre, liste bi-raz daha uzundur: 'Petrus, Pavlus, Havariler, Mnzeviler,Keiler, Piskoposlar, Seklerler ve Kadnlar'9. Aziz Abbo(d. 945) Dominiken Tarikat'mn reformcusu ve Cluny pra-tii diye tannan yeni bir uygulamay gndeme getiren ki-iydi. Keilerin savunucusu olmasna karn Kilise'debirlikte reform yapmaya alt keiler tarafndan vah-ice ldrlmt (1004). Aziz Abbo dneminin en byk

alimlerinden biriydi ve Sekler konularda Fransa Kr.l'yla Papa arasnda araclk yapard. Genel anlamda Se-klerler, Kilise iinde kurumsallamalarndan bu ya.,inat doktrinerler olan Nizamilerden ok daha liberal vehogrlydler. Sekler iin esas olan Katolik Kilisesi'nin manevi bamszlyd; Papaln dnyevi r^cmenlii ikincil, kimi zaman da ncl nem tayordu

104 Aytun Altndal 105


34/78

Paganlar iin ise merkezdeki fikir, kahramanlamayagre biimlendirilmi nsanlk idi. Paganlar kahraman-merkezcilik anlamnda hmanist idiler. srail Tanrs'nnda belirttii gibi Pagan tanrlar kadim kahramanlar, yaniinsanlard. Gentileler (Helenist kkenliler) iin merkezde-ki fikir, Ruhlarnn koruduu Kent'ti. Kent/Polis yaam

Ruhlarca ynlendirilmekteydi. Museviler iinse merkez-deki tema, toprak vaadinde bulunan Tanr'yd; nsan vePolis'i daha az nemliydi. sa'nn kehanetine gre her k-esi ruhlarla dolu olan kentin Nominal insan Tek Tan-r'nm Krall'na ulaabilmek iin lmden kurtarlacakyeni domu birey haline gelmiti. Vaat fikri Musevi-lerden karsanmt, otoritenin adem-i merkeziletirilme-si fikri pagan kkenliydi ve Ruh'un Tanr'yla zdeleti-rilmesi fikri de dsal biimiyle Helenistik, isel/Batniolarak da Zerdt'eydi.

Siyaset hi kukusuz Sekler bir olgudur ve sivil kltralanna dahildir. Siyaset hibir zaman per se (tpatp) dindeildir, olamaz da. Ancak Durham Piskoposu David Jen-kins'in hakl olarak belirttii gibi 'Siyaset dinden, Hristi-yanlk'tan ayrlamaz'.10 Gerekten de bu sekler unsurudinden soyutlamak mmkn deildir. Siyaset rgtl di-nin kurucularndan biri ve sine qua non'udur.* Musa birUlus-ve-Yasa-Yapc saylan siyasal bir kiilikti, yalnzcaTanr'yla birlikte yryen bir brani deildi. Hristiyanlkdndaki her retiyi ve dini Tanr'nn nayeti'n den dta-

layan reti sa'nn 'Tanr-bizimle' olduunu vazeder. Bunermenin kendisi siyasetin bir grnmdr; doktriner'Tanr-bizimle' nermesi Hristiyan geleneine deil, Ya-hudi kehanetler veresesine, zellikle de saiah Peygam-ber'e aittir. Kendisi de bu anlaya kar mcadele eden

* (Lat.) Olmazsa olmaz ( n.).

Aytun Altndal 105

bir Yahudi olmasna ramen sa hibir zaman 'Tanr-bi-zimle' dememitir. Kukusuz sa, kendi erevesinde bi-reyciydi. Bireyci seenei savunuyordu. sa'nn retisi-nin erim ve kapsam 'Tanrnn Selametine Bana man Arac-lyla Ulaacaksnz'd. 'Bize ve biz' adllar sa'n n skakulland nitelikler deildiler. 'Tanr-bizimle' demek ve

'biz'i 'ben 'de tekilletirmek birbirine taban tabana zt iddi-alardr. Toparlayacak olursak, Musevice kullanmyla'Tanr-bizimle' (branice Immanuel, bakireden doacak o-cua verilecek ad) 'imdeki/Bendeki Tanr' zdeletir-mesini dtalar. Museviler iin 'Tanr-bizimle' nermesikukusuz 'Aramzdaki Tanr' anlamna gelmektedir. 'Teknsandaki Tanr' deil. 'imdeki/Bendeki (nsan) Ruh' s-rail'in kskan Tanrs tarafndan kabul edilebilir bir duy-guydu ve kentlerde, 'ruhlarn arasnda' yaayan Gentile-lerin de bildikleri bir deyiti. Bir ideoloji olarak Katoliklik

'Tanr-bizimle' kavramn Eski Ahit'ten devrald ve onusevi ndilerle kartrarak kendi amalarna uygun birdogma haline getirdi. Bylesi bir eylem, gerekte bir a-rtma ve siyasal-kltrel anmadr ve ulvi amalara y-nelik kutsiyetle hibir ilikisi yoktur.

David Jenkins bir de unlar yazmtr: 'lkin Hristi-yanlk bu-dnyayla ilgili bir din deildir. te-dnyayla il-gili dinler arasnda en bu-dnyaya-degin olandr,"sa'nn retileri daha yakndan incelendiinde, en bu-dnyayla ilgililiin karakteristik gereklii gerekten de

ortaya kar. Alan W. VVatts'n bir yazsnda belirttii gibi,Resmi Hristiyan retisi iddetle knad Seklerlik ol-gusunun ve ii bo rlativizmin bizatihi nedenidir.12

Gerekten de birer 'izm' olarak siyasal partilerin siya-sal kaldrac saylan Seklerizm, Roma Kilisesi'nin rgt-ledii resmi Hristiyanlk'tan kaynaklanr. Ancak hem Se-kler, yani dnyevi olma hali, hem de Seklerlik, yani di-

sa55


35/78

sa

ne ak olma hali, resmi Devlet-destekli Seklerizmi nce-ler. Resmi biimlenii iindeki Seklerizm sivil deil, kon-vansiyonel siyasal rgtlenmenin radikallemesinin birunsurudur, o kadar.

Isa, Cemaatine yabanclam bir Yahudi, bir aydn vebir nderdi. Siyaset alannda bilinli ve kararl bir zerklik-

iydi (otonomist). Bu tabii onu hibir biimde devrimciyapmaz fakat bir radikal reformcu olarak ortaya koyar. sao yllardaki mevcut siyasal rgtlerden hibirine mensupdeildi. Pragmatik ya da demokratik bir siyasete ballolmayan kendi gelitirdii bir eit organik siyaseti savun-maktayd. Ve kesin olarak ideolojik siyasann uzandayd.

'Gnah ve Sonsuz Hayat' gibi asli kavramlar sa'nn or-ganik siyasasnda nemli bir rol oynamaktaydlar. sa'nnretisinde bu dnyadaki gnahn kkeni, ikna edici birbiimde sadece kt davranlara balanmt. sa'nn

esas olarak eletirdii yaygn ve gnaha neden olan cema-at-ii sorunlard. Hibir ekilde, rejimin Sekler kimliinideitirmek niyetinde deildi. Tersine, sistemi birokalanda destekliyordu. Haram olanla Sekler olan birbi-rinden ayryordu (rnein bkz. Matta 5-6-7). sa'nn yoru-munda Seklerlik, kendisine imann balca rol oynadve Yasa-kurban Musevi'nin kurtulua ulaabilecei ilahibir smak olarak bir nc olan haline gelmiti. sa in-sanln bu 'dnyall'n deil, 'ten'in gnahlarn sula-maktayd (Matta, 6:32). Yoksa, kendisi gereksizleecek, bir

on sequitor* haline gelecekti. sa'nn dnce sisteminde,insanln bu-dnyall kendisi araclyla Tanr'nmSevgi ve nayeti'ne eriebilmenin zorunlu bir evresiydi.yle ki, eer bu-dnyall suretiyle insan mevcut olma-sa, gnah da olmayacakt; dolaysyla Tanr'nm onlar se-

* non secfuitor. Dta kalmas gereken, gereklilii kabul edilmeyen.

Aytun Altndal 55

lamete eritirmek iin bir ve tek Olu'nu onlarn arasnagndermesine gerek de kalmayacakt.

sa sekler dzenin bu-dnyahln anlatmak husu-sunda hibir frsat harcamamt. Tek rnek yeterli olursanrm. sa'nn ne srd tipik bir bu-dnya iddias

sa'nn akirtlerini retisini yaymak zere kentlere gn-dermeden nce verdii, Luka 22:36'da aktarlan u tteifadesini bulmaktadr: "Fakat imdi kesesi olan onu alsnve torbas olan da alsn; ve olmayan esvabn satsn, ve k-l satn alsn."

Bence organik siyaset para ile btn arasndaki cema-at-ii ilikilerle biimlenen siyasetin tarzdr. Organik si-yaset parti siyaseti deil, genelde kutsal otorite (btn) ileonun altndaki bireysel Ruh'u n (para) ilevsel ve rgtselzerkliini ngren zerk ve entelektel hareketlerin ta-

mamdr. Bu entelektel akmn iinde organik siyaset y-le grnse bile 'ykc' deil, 'hogrl'dr.

Konvansiyonel (mevcut, yerleik) siyasal rgtlenme-nin aksine, organik siyaset rasyonel aklamalara gereksi-nim duymaz. Dinamikleri pragmatik olmaktan ok, duy-gusald. ada sorunlarn keskin elikilerini gzler n-ne serecek fikirler sunmayabilir. Organik siyaset mevcuttoplumsal ve bireysel sorunlar lkselletirebilir ya dabunlara duygusal zmler nerebilir. Aada aktarlannermeleriyle sa organik siyasetinin insanln dnyeviileriyle altn aka ortaya koymutur.

sa demiti ki: "Eer elin srmene sebep oluyorsa onukes; senin iin hayata olak olarak girmek iki elin olarakcehenneme, snmez atee atlmaktan iyidir... Eer gznsrmene sebep oluyorsa onu kar." (Markos 9:43-47)

sa kendisine 'yi Muallim' diyen gen zenginle ylekonumutu: "Niin bana iyi diyorsun? Birden baka kim-se iyi deildir, o da Allah'tr... Bir eyin eksik; git nen var-

104 A t Alt d l 105


36/78

104

sa satp fakirlere ver, gkte hazinen olacaktr; ve gel be-nim ardmca yr." (Markos, 10:17-23) (Tabii bu zengingen adam kendisine syleneni yapamad. Markos onunsahip olduu her eyi satamayacak kadar zengin olduu-nu syler.)

"Adama karsn boamak caiz mi?" sorusuyla kendinisnamaya gelen Ferisilere u yant vermiti:

"Musa size ne emretti? Onlar da dediler: Musa bo birkd yazmaya ve kadn boamaya msaade etmitir.Fakat sa onlara dedi: Yreklerinizin katlndan dolaysize bu emri yazd. Fakat hilkatin balangcndan Allahonlar erkek ve dii yaratt... yle ki onlar artk iki deil,fakat bir bedendirler. mdi, Allah'n birletirdiini insanayrmasn." (Markos, 10:2-9)

sa'nn havarilerini atamas da organik siyasann bir r-

neidir, nk Yahudiler arasnda daha nce bylesi bir'grev' yoktu ve gerekli de deildi. Kendi cemaatini r-gtleyip kendi retisini yaygnlatrabilmek iin bylesibir kurumu ngrm deillerdi. Dolaysyla Musevilerasndan Havarilik insan-yaps bir kurumdu ve bu ne-denle de geiciydi. Havarilik Tanr-yaps deildi, nkTanr Museviler arasndan Harun soyunu rahipler, Levili-leri de hizmetkrlar olarak tescil etmiti. Bunu uzun za-man nce gerekletirmiti. Havariliin kendisi, sa'nnretilerinin Sekler siyasal ynn temsil eder. sa zo-runlu olarak doas itibariyle dsal olan bir erh ve bir yo-rum yaratm ve bunu Musevi cemaatindeki allagelmipeygamberce yneticiliin dogmatize olmu kalplarnkrmak zere ne srmt.

sa'nn havari yapt on iki akirdi unlard: '(Petrusadn verdii) Simun ve kardei Andreas, Yakub ve Yu-hanna, Filipus ve Bartolomeus, Matta ve Tomas, Alfe-us'un olu Yakub ve Gayur denilen Simun, Yakub'un o-

Aytun Altndal 105

lu Yahuda ve hain olan Yahuda skaryot' (Luka, 6:14-16).Bunlarn ou eitimsiz ve yoksul, bu dnyadan insanlaridi. sa Havarilerini kutsadktan sonra onlara dedi ki: "Nemutlu size, fakirler; nk Allah'n melektu sizindir...Fakat vay size, ey zenginler! nk siz tesellinizi alms-nz." (Luka, 7:20-24) sa'nn dnceleri, kutsamalar vevaatleri ou zaman insanl bu dnyadaki koullar dik-kate alnarak balayp te-dnyadaki (Tanr'nn Melek-tu/ Krall) dle doru uzanmaktayd.

sa'nn Pagan yzbayla konumas da organik siyase-tinin bir baka ynn vermektedir. sa'ya gre yzba,Sekler otorite altnda Yahudi-olmayan bir ynetici olma-sna karn, srailoullarmdan daha imanlyd. nk sakendisini izleyen kalabala yzbay gstererek yledemiti: "Size diyorum; srail'den bile bu kadar bykiman bulmadm." (Luka, 7:9)

sa'nn Ferisi Nikodimus'la karlamas da 'bildii ko-nuda konuan' bir entelektelin konumuna iaret etmek-tedir. sa, Nikodimus'a demiti ki: "Dorusu ve dorususana derim: Bildiimizi sylyoruz, grdmze aha-det ediyoruz; ve bizim ahadetimizi kabul etmiyorsunuz.Eer size dnya ileri sylediim zaman iman etmezseniz,gk ileri sylersem nasl iman edeceksiniz?" (Yuhanna,3:10-12) Kukusuz sa'nn yola kt ve konaklad du-rak insanln en 'bu dnyadan' ileriydi. Samarityal ka-dnla da yle olmutu. sa demiti ki: "Siz bilmediinize

tapmyorsunuz, biz bildiimize tapmyoruz; zira kurtuluYahudilerdendir..." (Yuhanna, 4:21-22)

Ten'e ilikin 'gnahkrlk' sorunu sa'nn kua iinyeni bir olgu deildi. Bunlar Musa'nn On Emri'nden buyana vardlar. Toplumsal yozlama da yle. Eski Ahit ki-taplar ve Apokrifa'nn (ncil-D Kutsal saylmayan ki-taplar) merkezi temasn 'yozlam srailoullar', onlarn

104A t Alt d l 105


37/78

balarna gelen ktlkler ve onlarn dnyada neden ol-duklar ktlkler oluturur. sa tm bunlar biliyordu.Ancak muallimler (hahamlar) gibi bunlar tekrar etmekleyetinmedi, daha ileri giderek bu kt alkanlklar dei-tirmeye alt. Yasa ve Peygamberler'in (buyruklarn) ye-

rine getirecek yerde deitirmeye kalkt iin, ister iste-mez (eriat'ta) Yasa'da bir boluk yaratt. sa ne inansz(cansz) ne de ilahi (seilmi) olan yeni bir boyutu, ancakorganik siyasetin terim ve kavramlar erevesinde tanm-lanabilecek bir yaam alann vazediyordu. Bu nedenledirki sa'yla birlikte ilk kez nsan Haklan Din alanna dahiloldu. Onunla birlikte Bireysellemi insann haklar, Ya-sa'nn (eriat) ngrd haklarla deil ama Tanr'nmhaklaryla dengelendi.

sa kendi yaratt boluu, eklektik biimde kendielinde toplad z-otoriteyle yine kendi doldurdu. sa bugiriimiyle nsan olarak Musevi'nin 'haklar'n gvenceyeve selamete aryordu. sa'yla birlikte Musevi yaamnailk kez Sekler, bu-dnyayla ilgili siyaset dahil oldu. Se-kler iktisat, Sekler siyaset ve Sekler kltr sa'nn or-ganik siyaseti araclyla kanallar bularak ve onun arac-lyla tek tanrcla s zdlar. Nasra l sa'yla birlikte Mu-sevi Tek-Tanrcl, Sekler cismaniyet zerine temelle-nen ve manevi olanla talandrlan yeni bir dine dnme-ye balad. Siyaset bylelikle dinin ayrlmaz bir sabiti (de-er-.) haline geldi. Bir baka deyile, sa'yla birlikte bu

dnyadaki organik gnahn siyasas, 'te-dnya'daki se-lamet 'yolu'nu belirleyen, onu oluturan e haline geldi.

2.3. Sira'n Olu sa'dan Nasral sa'ya

Isa (Jahveh Selamettir) Museviler iin bir bakma Sama-rityallara benziyordu, ama Gentile ya da Pagan gibi de-

Aytun Altndal 105

ildi. retisinin kimi ilkeleri analitik felsefe ya da Romareligio'sunun standartlarna gre Paganca ya da Helenis-tik-Stoac olsalar dahi, onlarla bir tutulmamt. rneinSebt gnne uymamak bir Gentile uygulamasyd ve 137ylnda ( 175) Pagan (vali) Antiochus tarafndan konul-

mutu. Ve Tanr'nmkilerin yan sra Sezar'm 'haklarn'kabul etmek de kesinlikle Sekler ve zde Pagan bir iddi-ayd ve Roma'daki Yasal ve Nizami kavraya uygundu.

srael'in eski kitaplarndan I. ve II. Makabe'de Yahudi-lerin kimi zaman kendi istekleri, kimi zaman da zorla akit-lerinden ayrlp Pagan ve Gentilelerin 'yollarna' dndk-leri anlatlr, I. Makabe'de yle yazar: "O zamanlar (175) srail lkesinde Yasa'ya hi kulak asmayan ve kavmi-mizin bir blmn kt biimde etkileyen bir grup hainYahudi ortaya kt. 'Gentilelerle uzlaalm' dediler, 'im-

diye kadarki uzlamazlklarmz bize dertten baka eygetirmedi.' Bu teklif pek ok kiiye ekici geldi, ve hattabazlar o kadar heyecanlandlar ki ii kraln huzuruna -kp ondan Gentile detlerini benimseme izni almaya ka-dar vardrdlar. Yerualim'de Grek sitelerindeki gibi birstadyum ina ettiler. Snnetlerini gizlemek iin ameliyatoldular, kutsal ahitten ayrldlar, Gentilelerle i yapmayabaladlar ve daha birok kt i yaptlar." (Mak. 1:11-15)Bunlar 'lkeye yabanc detlerdi' (I. Mak. 1:44), ama bazYahudiler bunlar uygulamaya balamlard bile. Dahas,II. Makabe'de Yahudilerin nasl 'Grek yaam tarzn be-nimsemeye' zorlandklar anlatlr (II. Mak. 6). Yahudileriin bunlar, Tanr'nm kendilerini cezalandrmasyd. "Bu-nun RAB'bin halkn imha etmek deil, cezalandrmakiin yaptn dn." (II. Mak. 6:12) Gerekte bu tip d-neklikler Tanr'nm Yahudilere bir uyars ve ltfuydu. (II.Mak. 6:13) Musevi bunlara bakp asl yolundan sapmaya-cakt.

60 sa Ayln Altndal ( 1


38/78

60 sa

sa'nn Gentile ya da Pagan damgasn yemeyiinin ne-deni muhtemeldir ki etik ve ahlaki erhleriyle kendisin-den nceki sa'nn bilgelii arasnda oluturduu kout-luktur. Sira'm olu ve Ecclesiasticus kitabnn yazar nce-ki sa, selamet ve Tanr'nm dlenemez kudreti (Sir.39:18); ikiyzlln kt sonular (Sir. 28:22); tvbe(Sir. 40 ve 40:18) ve Yahudi yaamnda anlam ve yeri olanhemen her ey hakknda fazlasyla yazmt. Sonrakisa'nn ncekinin bilgeliini kendi retoriine balarylauydurduu anlalmaktadr. ki sa'nn bilgelikleri arasn-daki benzerlikler ilk bakta son derece senkronik gzk-mektedir. Ne ki, sa Mesih'in benzerliklerden kendine z-g yeni bir sentaks (bileke) kurduu anlalmaktadr. r-nein Yahudiliin kutsal direi (Vaat, Peygamber, Ke-hanet), sa'nn 'Yol'unda Musevi Yasas'nn kurumsalla-m yorumundan radikal olarak farkl ada bir yorum

edinmitir. Jahveh'nin tersine sa yeryznde toprak vaatetmeyip Tanr'nm gkyzndeki Krall'nda sonsuz ya-am ya da lmden sonra yaam vaat etmitir. sa, iinedoduu kehaneti tekrarlamam ama, kendini kehanetlezdeletirmitir. (Bir bakmdan insan bilimleri ve ilikintoplumbilimleri alannda belgelenmi ilk kurban, ilk insandemektir sa.) sa, peygamberleri izlememi, ama onlar,kendini izleyecekleri dzeylere indirmitir.

Ecclesiasticus Kitab'nn yazar sa'nn, ibadet anlay(mantic) esas olarak Helenistik diyalektiin Eristik* biim-

leriyle temellenmekteydi. Ve ".. .Her insan, tpk dem gi-bi topraktan yaplmtr. Ancak Rab bilgelii iinde onlarbirbirinden farkl klp her birine farkl grevler ykledi...yi ktnn zdd, hayat lmn zdd ve gnah Rab'beadanmlm zdddr. unu dn: Ey Yce her eyi ift

* Eristik: Yzeysel, grnty gerekten ayrmadan yaplan tartma tarz(y.n.).

Ayln Altndal (.1

olarak yaratt, her ey tekinin tersidir" (Sir. 33:10-11 ve14-15) gibi nermeler sa Mesih tarafndan da kullanlm-lardr. Yeminler ve karar verme konusunda iyi bilinen sa-vnda sa; "Ancak szmz: Evet, Evet; Hayr, Hayr ol-sun; bundan ziyadesi erirdendir", (Matta 5:37) diyordu.

Aristocu kyas-'kategoriletirme' erken Musevi-Hristiyanyaam tarzna bylelikle dahil olmutur. 'Evet' ve 'Hayr'sa iin ztlard, ancak Baba'nm Ltuf ve nayeti'yle birle-milerdi. Sira'da yazld ve mesel ve vaazlarnda sa ta-rafndan da ortaya konulduu gibi, "Kimse eylerin ne-den yle olduklarn merak etmemeli, yaratlan her eyinbir amac vardr." (Sir. 39:21) sa da Sira'm olu sa gibibu dsturla hareket etmiti.

eriat'ta (Yasa) bu anlayla yaplan metodolojik yakla-m Museviler iin yeni deildi. Msr Musevilii Helenis-

tik ibadet anlayn YahudiTevrat'

yla (yol, reti, yn;Yasa olarak da evrilir) kaynatrmak iin bu ynde kimiadmlar atmt. sa iin Tekvin'deki temel ama, imand.Ve bunu kazanmann tek lt de vazettii imana kesinbir evet ya da hayr'la yant verebilmekti. nk Evet yada Hayr diyen

aytunç altındal - üç isa

Documents