ayşe kulin _ köprü

8/7/2019 Aye Kulin _ Kpr

1/101

Aye Kulin _ Kpr

Bu yknn getii topraklarda yasayanlaravekprnn yapmn gerekletiren,Cumhuriyet tarihinin en renkli Valisine

selam olsun.

Ankara'da duran beyler, Erzincan'a vardnz m ? Yol gitmeyen garip kyler,Hallerini grdnz m ?IK REYHANIVali, Bayram ve ksz(1993) gnden beri dur durak tanmadan esen deli rzgr birden kesiliverince, kar,Munzur ve Kei dalarnn koynuna sereserpe uzanm Erzincan'n stne, tlcibinlik gibi inmiti. Karla kapl plak aalarndan, saaklar buz tutmuevlerine kapanm insanlarna, dam altlarna snm bezgin sokak kpeklerinekadar tm canllaryla uzun bir k uykusuna dalm gibiydi imdi ehir.Erzincan'n ne zaman ne yapaca belli olmazd. Ne istediini hi bilmeyen

mark bir kadn gibiydi. Karn bembeyaz rts altnda uyumu yatadururken,birdenbire miskinliinin cn almak ister gibi alkalamaya balard kalalarm.O byle beik gibi salland m, yce dalarn yamalarn tutan kar,ykseklerden aalara iner, ovalarda aldayan akarsularla buluur, yerle gkbirbirine geerdi. Toz, duman, lk ve kar arasnda savrulurdu canlar. stelikdaha ok da yeniydi bylesine kudurup azmas. Evleri yerle bir etmi,kurbanlarn yutmu, tm hrsn kustuktan sonra, durulmutu. Erzincanllar, birsre sessiz kalacan bilirlerdi ehirlerinin. Tekrar ne zaman azaca pekbelli olmazd ama... Daha deil... daha deil. Onca cana kydktan, onca ocasndrdkten, onca binay, aac devirdikten sonra, iyice yorgun dmt ehir.Dinlenme srecindeydi. Belki de o yzden, gevek bir miskinlik iindeydiErzincanllar.Buza kesmi kentin sokaklarn koarak geen kyl, gsne bastrd ykyleimek gibi dald ta binann kapsn-10 dan. Nefes nefese ve soua ramen teriindeydi. Gvdesinden ykselen scaklk ve eki koku, Ho Ali ile smail'inyzne, keskin bir bak gibi arpt."Vali nirde?" diye sordu kap giriini tutanlara. Ho Ali bayla yukar katiaret etti. Adam merdivenlere hamle etti hemen. Geni beyaz basamaklar erdrder atlayarak kmaya balad. "Hop! Hop! Yava ol ula, aburaya gel, ykngster nce," diye bard ismail."Brah getsin. Gzar imdi yugardaki," dedi Ho Ali.Az m zlgt yemilerdi yukardakinden, vatanda sorgu sual ettikleri iin.Neresinden kyor bunca ses bu ufak tefek gvdenin diye dnrd Ho Ali,yukardaki kkredii zamanlar. u binann kapsndan ieri, bina Vilayet binasoldu olal, denetim yaplmadan kimseler braklmazken, bu tutturmutu odamnkaps ak duracak, her gelen ille de engellenmeden merdivenleri -kp yanmagirecek, diye. Acayip adamd vesselam. Keyfi meyfi kalmamt, Vali makamndaodac ya da nbeti olmann. Her nne gelen hr hr girmeye balamtmakama, kap ardna kadar ak durduundan, vuracak kap bile bulamamakszm.lk geldii gnlerde sylediklerini ciddiye almam, yine eski tas eski hamamdavranmlard cmle kapsndaki nbetiler. Ama, abuk renmilerdi. Atiktavrlar, cin bakl gzleri, kzla alan kahverengi salaryla, aceleci birgen tilkiyi andran adam, her sznn arkasnda duruyor, emirlerine kesin itaatistiyordu. Asabiydi, biraz da atlakt, kesin!"tyi de, ghsnn stnde bir poh sahlirdi. Sileh mileh lmesin?" dedi smailendieli bir sesle.Ho Ali, "Ben azardan neyi bhtm gayri, aga. stirsen sen d herifin peine,"der demez, atld ismail. Ama kyl ok-tan uup gitmi, grnmez olmutu yukar kan merdivenlerde.Vali, koltuunda sol yanna doru kayklm, sol omzuyla kulann arasnasktrd telefonda konuurken, bir eliyle nndeki defteri kartryor,dier eliyle de not alyordu kk bir kda. Ho Ali'nin hep arkasndan


2/101

konutuu gibi, "Gna da bi zurna dagsa da alsa barim," dedii pozdayd tam.Tek bir i yapt grlmemiti ki hi... On ii birden yrtrd illa. ierigireni hemen fark edemedi bu yzden. Ancak, masasnn zerine deta frlatlanbohann grlt-syle ban kaldrnca grd gzlerinden ate ve ac fkrankyly. Omzundan den telefonu zor yakalad ve nnde dikilen adama bakt,gzlklerinin stnden.

"Hayrola hemerim?" dedi.ismail tam o anda dald ieri ve Vali'nin nndeki masada duran alacal bezynn kapmak istedi. Kyl gsnden itekledi ismail'i."Bombe filen mi goydin ula sen bu aputa?" diye avaz avaz bard ismail.Vali de ayaklanmt imdi. Ayn anda Ho Ali yannda bir-iki kiiyle odadabitmi, kyly derdest edivermilerdi."Ne bu? Bomba m var burada?" diye sordu Vali, gzleriyle kn iaret ederekve sakin olmaya alarak. kndan ykselen tuhaf koku tm oday tutmutu.Vali'ye yant vermek istermiesine, ince, keskin bir ses ykseldi bezlerinarasndan. Herkes susup kulak kesildi. nce bir hayvan iniltisini andranlk, giderek ok ince bir insan sesine dnt ve doldurdu oday."Nedir bu?" diye sordu Vali."Bebedr," dedi kyl.

Odadakiler ferahladlar ve yavaa, masann zerinde duran bohaya yaklatlar,ismail uzak durmaya alarak, eliniuzatp bohay kurcalad. Aralanan bezlerin iinden, yeni domu bir bebeninkurabiye byklndeki yz gzk-12 t."Nedir bu?" diye tekrarlad Vali, gzlerine inanamayarak."Dedh ya, benim bebedr. Vali sensin mi?""Benim.""Madem okszlii hkmetin yzndendir, sen de hk-metin adamiysin, al senbah!""Ben sadece hkmete deil, halka da hizmet ederim.""Nessen ne! Ben annamam. Senin patron deel mi, korpi-yi yaptr miyen...""Ne diyorsun kardeim? Ne kprs?"

"Sulara gmliviren korpi.""Nereden gelirsin?""Bapnar'dan.""Haa, u kprden sz ediyorsun," dedi Vali. "Haklsn, oradaki kpr su altndakaldndan beri... ulam zorluu var... evet..." Masann zerindeki bebeninlklar dayanlmaz bir hal almt."Baksana, anas nerede bu bebenin? Bu alktan baryor herhalde," dedi Vali."Anasnn cani suyin orda kaldi.""Hangi suyun?""Karasuyin."Vali yaklat, lklarn geldii bezleri aralad. Paavralarn arasndaplakt bebek. Gbeinin tala kesilmi olduu belliydi, kan yeni kurumutugbeinden sallanan bir parmak boyundaki kordon parasnn ucunda. Sska buruukbedeni ak yeil, vck vck bir yala kaplyd. Gzleri bir ift izgigibiydi. Yap yap, simsiyah salar vard. Vali'nin, yznde dolaaniaretparman kck az, minik bedeninden beklenmeyen bir gle smskkavrad ve emmeyebalad. Vali zor kurtard parman. Yine alamaya balad bebe."Amma da gr sesi varm!" dedi Vali. "Ad ne bunun?" 13"ksz."~~"Anlald," dedi Vali, yanndakilere dnd. "Ne dikilip duruyorsunuz karmda!Bohada bomba filan yokmu ite. Hemen haber saln Salk Oca'na, ya ebeyi yada ba hemireyi abuk yollasnlar buraya. Vali aryor, ok acil deyin. Al bubebeyi de bizim Semiha Hanm'a ver. ismail, bir emzik memzik bulsun ebe gelenekadar, oyalasn bebeyi. Adn ne hemerim, senin?""Bayrem.""Bayram Aa'ya da bir demli ay syle. Haydi durmayn, herkes iinin bana!"


3/101

Oda boald. Kyl ve Vali kar karya kaldlar."Otur hele Bayram," dedi Vali, "otur da anlat bakalm bana gelenleri."Bayram, Gll'nn, doumu kydeki birka kadnn yardmyla yapamayacananladnda, ta arabasn kze komu, suyun kenarna getirmiti karsn.Onlar kar yakaya ulatrmas gereken feribot, aada terk edilmi, gekinbir kadn gibi mell mell duruyordu ylece, sahile yaslanm, yapayalnz.

Kaptan meydanda yoktu. Feribotun alamad zamanlarda devreye giren kaynmotorcusu da gzkmyordu ortalarda. Kaslmalar artk dakikada bire inenkadn, frtna sonras l dalgaya tutulmu deniz gibi bir yandan te yanasrekli oynaan kocaman karnyla arabada lk la brakp kaptann eviniaramaya komutu Bayram. Evi bulmutu ama kaptan yoktu evinde. Malatya'yagitmiti bozulan motorun onarm iin, kaykyla birlikte. Gl-l'y atarkaya, kendim geiririm kar yakaya, diye dn-mt. Krek ekmeyi bilmiyordu ama kollarn suya sokar, iteleye iteleye yolalabilirdi. Kar sahile ulaabilirse, kolaylar- di ii. Gelen-geen arabalardanbirini durdurur, Kemaliye'ye veya Elaz tarafna giderlerdi. Orada salkoca, ebe, doktor bulurlard. Kurtarrlard Gll'y yknden, yle demilerdi,Avc'daki kyl kadnlar. Bebe ters geliyor sanki, bizim becereceimiz i deil,hem bebeyi rahim iinde dndremeyiz, hem kanama olursa durduramayz,

demilerdi.Bapnar'daki yazlklar gitmilerdi Eyll sonunda. Kyde bir-iki bekinindnda kimseler kalmamt. Aks kartlm bir otomobilden baka hi arayoktu etrafta. Her kapy almt teker teker. Pancurlar smsk rtl olanevlerin bile kaplarn yumruklamt can havliyle. Bir kamyonet olsunbulamamt. Geri dnmt kaptann evine, ne zaman geleceini sormak iin."Motor bozuh," demiti evdeki kocakar, "Tamir olmaynca gelmez gayr. Bekliyemite. Belkim ahama belkim de yarn geli... gimbili?"Bayram, gerisingeriye Gll'nn yanna komutu. Arabadan inmi, yerde kvranpduran kadna bakmt gzlerini ksarak. kze koulu arabayla hibir yereyetiemezlerdi. Frat'n bu yakas sarp dalara dayamt srtn, kzarabasyla alamaz dalara. Anasn bellediinin kprs... Azna stnnkprs... Bok vard yklp gidecek! Bok vard sulara gmlecek!ndi su kenarna Bayram. Bir zamanlar asma kprnn bulunduu yerde imdi clzbir halat vard, bu kydan tekine uzanan."Ula biz ip cambaz myk?" dedi iinden. "Ne ie yarar bu ip? stnde mi yrk,ne idek?"Varsn ilemesindi feribot. Kaya binecekti. Gll'y de alacakt kaya.Kollarn krek gibi kullanamazsa, ipe tutunatutuna geecekti br yakaya. Yars kayalarn stne ekilmi tekneyi ite kakasuya indirmeye alt. Srsklam oldu st ba. Bir ara dizlerine kadar girdisuya. Aceleden paalarn bile svayamamt. Aya kayd yosunlu kayalarnzerinde. Zor tutundu teknenin kndan sarkan ipe. Karasu ald myd gerivermezdi insan. Hele k aylarnda azgn boa gibi kzgn, masal canavar gibiacmasz olurdu. Yutar giderdi kurbann. Smsk yakalad ipe tutuna tutunaekti kendini yukar. Gllnn aralksz lklarn duyuyordu rzgra ramen.O kadar abalyordu ki, bacaklarnda talara, kayalara srtnmekten alansyrklarn acsn, parmaklarnn donduunu hissetmiyordu bile. Ne kadarzamandr abaladnn da farknda deildi. Sonunda kaydrd tekneyi suya.Elleriyle ipe asla asla biraz ilerledi suyun zerinde. Bir ara iyice havadakald, ayaklar kesildi yerden. Korktu, gerisingeriye dnd, yine elleriyle ipetutuna tutuna. Balad tekneyi tahta iskelenin zerindeki engele. Ne tuhaf, birsredir ses gelmiyordu kardan. Rzgr yn deitirmi olmalyd. Gll'ybrakt yere kotu. Srt st devrilmi yatyordu brakt yerde Gll.Sessizdi. Kadna yaklanca yavalad. Ayaklarnn ucuna basa basa yrdyanna, uyandrmaktan korkar gibi. alvar dizlerine inmiti Gll'nn. Yanlaraalm bacaklarnn arasnda, prltl kaygan bir balk gibi duruyordu bebe.Baaa, kmldamadan, alamadan. Gbeinden hl bal sand anasnn iine.Yar yarya darda duran sonu sonra grd. Yerden kapt ta parasyla kestikopard bebei sona balayan kordonu. Kyl ksm ineini, koyununu, kpeinikendi dourturdu. Bayram, hi hayvan dourtma-mt geri ama, ne tuhaf,biliyordu ne yapmas gerektiini. Ve yine ayn igdyle bildi Gll'nn karas


4/101

yukar kaym gzlerinin artk bir ey grmediini. Kan bacaklarnn arasndanlpr lpr souk topraa akyordu hl, ama yzbembeyazd, hareketsizdi karsnn. Yrei buz gibi oldu Bayram'in. Bir saateyakn suda kalm ayaklarndan, buza kesmi ellerinden daha souk oldu yrei.Hibir ey hissetmiyordu. Ne ac, ne znt, ne kzgnlk. Karsndan syrdalvar, etei, hrkay ve en sonra da bartsn sarmalad bebee. Ta

arabasndaki uval, arabaya tad Gl-l'nn zerine serdi. Arabaya bindi,bebeyi gsne balad anasnn bartsnn ularyla, uzaklat oradan... Hidurmadan gitti, gitti... saatlerce..."Hkmetin adam Erzincan'da oturur," demilerdi birka yl evvel, Cafer'in olusuda boulduunda. "Frat'n suyu da ondan sorulur, kprszln sebebi de. Tamtamna dokuz ilenin badr o. En byh odur buralarda, hkmetin adamdr!"Olu Karasu'da boulduunda, ona gitmiti Cafer. Ona hesap sormutu.Mademki Bayram da suya kurban vermiti karsn, taa telerde kurulan barajdantr azp kpren ve kprleri, yollar, kyleri alaa eden suya kurbanvermiti ve mademki suyun te kenarna geebilecei, doktorlara ebelereulaaca bir baka kpr yaptrmamt hkmet, gider hesap sorard hkmetinadamndan.Frat'n te yannda kalan kyler, geri yirmi be yldr soruyorlard bu hesab

hkmetin adamlarndan. K bastrd myd azgnlndan, mays sonrasnda isebala dntnden geit vermeyen Frat'n eline braklm yazglarnnhesabn sora sora yorulmulard.Bayram karsndayd imdi Vali'nin; kprszln, ge-itsizliin, ilgisizliinkurban karsnn hesabn sormak iin. Kovulmay, dvlmeyi gze almt.Bezlere sard bebeebir are bulunmadan ayrlmayacakt oradan. Ama ne kovulmu ne de dvlmt.Bana ne senin bebenden, dememiti Vali. Kpry sihirli bir denekleoturtamyordu Frat'n s- 17 tne ama en azndan derdini dinliyor, acsnhafifletmek iin rpnyor, saa sola telefonlar edip emirler yadryordu.Biraz aknlkla biraz da endieyle izledi, Vali'nin, aput-lara sarl bebeyiieri giren beyaz nlkl, beyaz balkl karya teslim etmesini."Ne gerekiyorsa yapn Ebe Hanm," dedi Vali, "bu vatanda uzaktan gelmi, yenidomu ocukla. m baksana, hasta filan olmasn bebe? Doktor Hanm da birgrversin. Istn, doyurun, elinizdekilerle giydirin. Yarn bizim hanmarya yollatr, aldrtrm gerekenleri. Bu gece misafiriniz olacak bebek."Sonra Bayram'a dnd:"Ad ne demitin olunun?""ksz.""ksz diye isim mi olurmu? Hele bir temizlensin etsin, karni doysun... buluruzona mnasip bir isim." Zile bast sonra, gelen hademeye, arabasnn hazredilmesini syledi."Birazdan gelirler seni almaya. Aada yemeini ye de, bizim arabayla dnkyne, duasn filan okut karnn. Bebeyi burada brak bu gece... Sonra,ilerini yola koyunca, hafta iinde gelir alrsn... Ne var, ne bakyorsunyle?""Bebey sana vermiem, beg.""Benim yeterince ocuum var, olum.""Memem yoh ki st verem, beg. Avradim ldi. Abuna ben nassh bakirem?""Anan, bacn yok mu? Ailen yok mu?""Yoh!"Sustu Vali. Sessizlik uzad. Vali, farkna varmadan yine sol tarafna dorukayklmt. Elini uzatp telefonu ald, omzuy-la kula arasna sktrdahizeye konutu:K2"Bana Salk Oca'ndan bir yetkiliyi bala Samimanm," dedi. "Sonra daBapmar' arayver. Bakalm oraya bal ky-18 lerde bir doum olmu mu songnlerde?""Bizimkine iyice oldu olanlar..." Elini bana gtrp te-relelli iareti yaptSamime Hanm etrafndakilere, "Bap-nar'a bal kylerde yeni domu bebearyor.""Bizim Vali cin," dedi Ho Ali, "bebeye st vereceh em-zhl gar aryoh."


5/101

Bayram bebeyi brakp ayrlmt Erzincan'dan. Bir hafta sonra geri dndnde,Valilik personelinin mjdesi vard ona verilecek.Vali'nin istedii yant tez gelmiti. Babalar kynde yeni doum yapm,emzikli bir gen kadn vard. Muhtar, Vali'nin ricas zerine, taa evine kadargidip kocasna sormutu, aileye erzak yardm yaplacak olursa, anas doumdalm bir bebeyi Allah rzas iin emzirir miydi?

"Kendine sorun," demiti kocas."Emziririm," demiti gen anne, naslsa st boldu. "Erzak yardm yapmasalarbile sevabna emziririm. Can yolda, st karda olur benim bebeme."Bu haber zerine, Vali'nin kars arya eyiz dzmeye kmt ifte bebelere,sevabna. Bayram'a sk sk tembihle-milerdi iki ay sonra bebeyi ayagetirmesi, buraya kadar ge-tiremese bile kazada alatmas iin."ksze bir ad takm ol, bir daha geldiinde," dedi Vali.Boynunu yana edi, yantlamad Bayram. Paavralar iinde getirdii olunu, maviiekli pazen kundann stne engellenmi altn maallah, battaniyesiylegeri gtryordu, ana kuca yerine, yzn grmedii, huyunu bilmedii bir elkarsnn kucana, memesine vermeye. "Ge-kem aputlara sarl kaliydi de anasz kalmiyeydi," diyordu iinden.Bayram gittikten sonra Vali, oturduu yerin tam karsna den pencereden taa

tede, tepeleri buz tutmu yce dalara bakt uzun uzun. Sonra, Samime'yiarayarak, Bapnar kprsnn dosyalarn istedi."Bana bir de Kaymakam' balayver Samimanm," dedi, "Kemaliye Kaymakam'n."Az sonra, elleri nne yl dosyalarda kpr kpr, telefonu omzuyla kulannarasnda, Kemaliye Kaymakam ile konuuyor,"... kpr yznden, daha dorusu kprszlk yznden, getiimiz hafta birlm daha... Ne olacak bu iin sonu, Frat'n te yanndaki kyller teker tekerboulana kadar bekleyecek miyiz? Ben daha ilk geldiim gnlerde bu ie mimkoymutum da, araya deprem girdi, depremden baka ey dnemez hale geldik. Amaolmaz... vatanda madur oluyor, hastasn doktora zamannda ulatramyor.Devlet yapmyorsa yapmasn. Bu lkede her eyi devletten mi beklemeliyiz? Biz debir eyler yapamaz myz?" diyordu.Kaymakam, ok uzun yllardan beri bu kpry tm abalara ramen bir trlkotaramadklarn anlatt. Lanet yamt sanki kpr lafnn stne.Hkmet maliyetini ok yksek buluyor, yapmaya yanamyordu."Yahu kardeim, bu Kemaliye'nin istanbul'a yerlemi zenginleri var. Onlarbulup bir danalm, ne dersin?" diye sordu Vali. "Bu hafta iinde bir vakitayr da, enine boyuna tartalm bu konuyu... evet, evet dosyalar nmde. imdionlar inceliyordum zaten... Tamam, haftaya bekliyorum... Grmek zere..."Vali telefonu kapatp yeniden at, "Bana telefon balama20Samimanm," dedi, "aaya da haber ver, salmasnlar yukar kimseyi, bir saatiin. Bir alma yapmam gerekiyor. Saol kzm."nne braklm dosyalar da gibiydi. Dilekelerin, yazmalarn yan sra,mahalli basnda kan yazlar da bolca yer tutuyordu. Dosyalar, gazetelerdenkesilmi kpr yazlaryla doluydu. Arkasna yaslanp kprnn serveniniokumaya balad Vali.Kpr (1950-1972)Bapnar kylerinin kalabalk olduu eski zamanlarda, Geo kynn tahtakprsn kullanmt insanlar gurbete varmak iin. Srat kprsnden farkszdasma kpr. Sularn kabard mevsimlerde ancak ans olanlar ulaabiliyordukar yakaya. Daha sonralar bu yrenin insanlar gurbete ulamann umudunu,kamyon lastiklerinin zerine koyduklar ktklerden yaplm bir salla, birsalcya balamlard. Eer derme atma sal kar yakaya ulatracak salcortalkta deilse, tahta bavulunu kapm, yorgann denk edip srtna vurmugurbetilerin yolculuu, Karasu'yun nnde sona ererdi. Salc ortalktaysa, yolboyunca elindeki uzun srkla hrn suya kar savaarak ve yank sesiyle,devrilen sallarda boulanlarn, snen ocaklarn yksn anlatarak tardyolcularn. Bu nedenle suyun te yannda oturanlar, hep kendilerini salimenkar kyya ulatracak bir kprnn hayaliyle yaarlard. Acaba onlara geitvermedii, ocaklarn sndrp bahtlarn kara eyledii iin mi Karasu diye


6/101

arrlard, daha Murat suyuna kavumadndan, Frat adn henz hak etmemiolan deli suyu?1950'li yllarda, iktidar nihayet el deitirince, bir hareketlenme olmutumemlekette. Suyun te yanndakiler, doa artlarnn ve unutulmuluunaresizlii karsnda birlemeye ve zm Ankara'da aramaya karar vermilerdi.Ve

22ylesine ba koymulard ki bu yola, srf bu i iin Meclis'e soktuklar birmilletvekilinin srarl takipilii sonucunda, 1957'de kprlerine kavumular,k aylarnda Frat'a kurban vermekten kurtulmulard.Bapnar kprsnn yaplmasyla yreden ka da iyice hzlanmt. Dalk vedar arazide verimsiz toprakla ba baa kalan insanlar karnlarn doyurabilmekiin artk k aylarnda byk ehirlere gyor, yazlar memleketlerine geridnyorlard.1965 ylnda Keban Baraj'nn temelleri atld. Bapnarl-lar birka yliinde, baraj su tutmaya baladnda, kprlerinin baraj suyu altndakalacan rendiler. Yreklerine bir kez daha kprsz kalmann deheti dt.Kpr keyifleri topu topu on yl srmt.1966 ylnn sonbaharnda bir elinde evrak antas, dier elinde bastonuyla bir

adam kageldi Bapnar'a. Mhendisti. Karayollar adna aratrma yapyordu.emigezek'ten Kemaliye'ye kadar olan yrede, Keban Baraj'nn yapmyla sualtnda kalacak olan kprlerin listesini kartp, yeniden ina edilecekolanlar saptamaya gelmiti. Kemaliye tarafnda kalan kyler, ya yine bir kprile balanacakt Frat'n te yanna ya da emigezek karayolu ile. Karayoluuzun ve zor bir yolculuk gerektiriyordu. Muhtar bu olasla ihtimal vermediiiin pek ciddiye almad mhendisi. Hi iyi etmedi. nk mhendis yenidenyaplacak kprlerin listesine Bapnar kprsn yazmamt.Muhtar uyanp da nlem alana, yre halkndan toplad imzalarla gerekli yerlerebavurana kadar, Bapnar-emi-gezek karayolunun yapmna balanmt bile.Ulam iin kprye aktarlmas gereken paralar yola ynlendirilmiti. Kpryine bir hayal olmutu.Bapnar Kemaliye'ye balyd. Kemaliydiler de inatadamlard. Pes etmediler. lelerinde ne kadar dernek varsa hepsini hareketegeirdiler, makamlara telgraflar ektiler, mektuplar, dilekeler yazdlar ve hiusanmadan Elaz'a gidip gelmeye baladlar, ilerini grecek olan '8. Blge'Elaz'dayd nk. Yllarca gittiler geldiler, gittiler geldiler ve nihayet,belki de 8. Blge yetkililerini usandrm olduklar iin, 'yeni bir kpryerinin ve bedelinin tespit edilmesi gere-i'ni karara balattlar.Karar kar kmaz, ileri hzlandrmak maksadyla, o yrede mteahhitlik yapanbir vatanda, Diyarbakr'da bir mhendislik brosuna, bir asma kprnn izim vemaliyet hesaplarn hazrlatt. Yz altm metrelik bir asma kprnn maliyeti,o zamann parasyla -drt milyon kadar tutuyordu.Kemaliydiler, bu ile uramak iin kurduklar Kpr ve Yol Yaptrmaderneklerine, Babakan'a yaknl ile bilinen birini de ye yaptlar ve iki yldaha abaladktan sonra, Ankara'ya bir heyet yolladlar. Heyettekiler, DevletBakan'na sunduklar kpr dilekesinin, ilgili mercilere krmz kalemle havaleedildiini grnce, etekleri zil ala ala dndler memleketlerine. Nihayet birsonu alacaklard. Heyecanla bekledikleri yaz birka ay iinde geldi... vesevinleri kursaklarnda kald. Onlarn projesini hazrlattklar asma kpr,ahap zeminliydi. Oysa kpr yapmlarnda elik malzeme kullanma zorunluugetirilmiti ve bu da maliyeti yirmi yedi milyona kartmaktayd. O gnlerde,devletin, Kemaliye kazalar ve kyleri iin bu yatrm yapmaya ne gc ne deniyeti vard.Bapnarllar on yl nce baladklar noktaya geri dnmlerdi. Mcadeleyeniden balyordu.1969 ylnn Eyll aynda, Bapnar ve kylerinin muhtarlarndan oluan yirmiyedi kiilik bir baka heyet, bir kez da-ha dt yollara ve bu sefer, zamann Babakan DemirePin karsnda divan durupel balad.24 Babakan ikyetleri dinledikten sonra, "Kprnn Kara-yollar'nca ekonomikbulunmamas he bir ey ifade etmez beyler," dedi. "Hkmetimiz sosyal devlet


7/101

ilkesinden taviz veremez. Gereken yaplacaktr. Gidin evlerinize, gnlnzferah tutun ve sabrl olun. Dosyanz tetkik ettireceim."Ziyaretiler Bapnar'a yine sevin ve umut iinde dndler. Babakan'dan kpryapm iin sz almlard. Beklemeye baladlar. Uzun yllar sabrlabeklediler. O yl doan ocuklar bydler, evlenip gerdee girdiler, kendiocuklar dodu. Bapnarllar hl bekliyorlard.

Vali uzun bir sre dosyalan kartrp yazmalar okuduktan sonra, 1970 tarihlidosyay seti, son paragraftaki iki satrn kenarna krmz kalemle iaretkoydu. aretledii sa-. urlar ezberlemek ister gibi, yksek sesle okudu:"...1970 ylnda Bapnar'a kpr yapmna karar verilmi..."Vali bir an durdu, ayndan bir yudum iti, nndeki ktlar okumay ve kendikendine konumay srdrd. "stelik bir de protokol imzalamlar Su ileriile... denek izni bile almlar... Eee, sonra, neden yaplamam bu kpr?"Sorusunun yantn bir baka dosyada buldu. 1971 ylnn 12 Mart'nda, verilenbir muhtrayla hkmet deimi, yeni kurulan hkmet orada bir kprye ihtiyaolmad kararn alm ve Bapnar'a kpr yapmn tamamen iptal etmiti.ismail, mesai saatlerinde Vilayet'te ay iilmesini yasaklayan ve tiryaki olduuhalde kendi koyduu yasaa uyan Va-li'nin zamansz ay istemesi zerine, HoAli'ye,

"Bi derdi vaa yukarginin," dedi, bayla st kat iaret ede-rek, "abugn ikinci gtlamay gttm demin, ay stne ay iiyi, da gibimdosyeleri garitirir durir, seetlerdir.""Ne oldu ki? Bu sabeh, Okszgili bubasna verirgene he gacuh del idi geyfi,"dedi Ho Ali."Okszgil eyizn ald da getti, gsmetli bebeymi," dedi ismail."iki zbn bir yn rti ilem gsmet mi ola? Anas yohtur garibin," diye itirazetti Ho Ali. Dnceliydi. Akl taklmt hani neredeyse eline doan bebeye,acaba bulduklar lohusa hakkyla bakacak myd ksz'e, sevecek miydi onu?

Onlar ki... Suda Balk, Havada Ku Kadar okturlarBayramBayram, ta evin kapsnda, kapnn tokman vurmadan nce bir sre dikilipbekledi. Dili dama heyecandan kupkuru olmutu. Bama bu da m gelecekti, diyednyordu. Kapy vurduunda, hi tanmad bir kar kacakt karsna vehaftas yeni km bebesini bu hi tanmad karya teslim edecekti. Nediyecekti karya? Stn yetecek midir, bol mudur? diye soramazd. Bebeyi saknhorlamayasn, diyemezdi. Ters bir ey syleyecek olsa, kar belki kzar almaz-lk ederdi bebeyi. Ne yapard o zaman Bayram? Bebe elinde kalrsa, nice olurduhali?Erzincan'da yanma bir erzak torbas vermiti Vali'nin kars. "ocuu emzirecekkadna verirsin torbay, o imdi iki can birden besleyecek. yi gda almaslazm. Sakn kendine saklayaym deme!" demiti. "Sen gen adamsn, bir yolunubulur doyuyursun karnn. Vali bey soruturdu, ok yoksul insanlarm...emzirecek olan aile yani."Veririn, hanum.""Ver. Ver ki, o da can- gnlden beslesin senin olan. Ay banda bir torbadaha yollarm ben."imdi erzak torbas ayaklarnn dibinde, bebe kollarnda, kapy aacak olana nesyleyeceini bilemeden dikilip duruyordu. Vali'nin hanm ok yoksullar demitiama, bu ta ev,kendi kulbesinin yannda saray gibi gzkyordu gzne. Elini uzatp tokmatuttu, usulca vurdu. Bir sre daha bekledi, bir kez daha vurdu. Kouturan ayaksesleri duydu ierde. Kap ald, bir kadn yerine kendi boylarnda, kendiyalarnda bir adamla kar karya gelince rahat bir nefes ald."Mevlut Aa'y ararh...""Benim... Buyur ieri hemerim," dedi adam. "Kapy hemen duyamamm. Arkada,bostanda idim." Gle, iyi niyetli bir yz vard.Avluya girdi Bayram."Eviniz byhm, maelleh.""Ev bizim deil. Biz burada bekilik yaparz kn. Evin bir odasnda kalrz."


8/101

"Bural deelsiz?""Tunceli'den geldik...""Ho gelmisiniz.""Saolasm."Bayram kollarnda kszyle ne diyeceini bilemeden durdu. Onun konumadngrnce, yine Mevlut girdi sze.

"Gir ieri de bir tas bulamamz i."Evin basamakl merdivenini kp kapy aralad. Bayram peinden gittiadamn. Mutfaa girdiler."Aha u emeneti vereh hele," dedi Bayram, "Vali'nin ha-numi yolledi. Ay banabir torbe dehe yolliceh. Efiyetle ye-yin."Mevlut ald torbay konuunun elinden, masann stne koydu."Bebenin anasn kaybetmisin. Ban sa olsun," dedi.Boazna bir ey tkand Bayram'n. Yutkundu."Doirirkene ldi," dedi, "dohtura yetitiremedih. Motor bozuh imi. Geemedhgaruya.""Eceliyle lm, Allah rahmet eyleye," dedi Mevlut. "Allah vermi, Allah almcann. Bizim oralarda eceli gelmeden 28 vuruyorlar adam, ite o heptenisyan ettirir ya.

"Ekiya oh sizin orelerde. Aha o yzden mi bu taraflara dtnz?""Eh, biraz da yle..." dedi Mevlut."Buralerde pek yaramazlh olmiye. Bi ke Alevi kovu vaa civarda emme onlardanhe bi gotlh gelmez. elebi insanlardr," dedi Bayram."Bilirim," dedi Mevlut."Biz de aadanh. Mare'ten. Gan davas... galktih gel-dih yugarlara. Zati hehayri galmadi oralarn. Boald kv-ler. Sen de mi gan davasna gairsin?""Eh, yle gibi. Kz kardm. Dtk yollara. Niyetimiz stanbul'a varmakt amadoum buraya denk geldi. Buralarda biraz elenelim, k geirelim, dedik. Elegelsin hele bebe, buzlar zlsn, gideriz yine Allah ksmet ederse.""Allah benim uaha gsmet edeceymi sizi," dedi Bayram, "Ad neyd yengenin?""Elmas."Elinde ayran tayla, ba beyaz yemenili, kapkara gzl gen bir kadn girdiieri."Ho geldin aam," dedi, "buyuraydn yle, niye ayaktasn? Bebeyi bana ver debulaman i sen." Kollarn uzatp kunda ald elinden, sevecen seslerkartt. "Ad ne bunun?""ksz.""Ad ksz m?""He.""Yaa! Erkek mi?""Erkeh.""Benimki de. Ona kardeimin adn koyduk... Erdal. Yeni uyudu da, gsterirdimyoksa.""Gle gle bytn," dedi Bayram."Birlikte byrler, Allah ksmet ederse. Bizde kardelik ok nemlidir. Bunlarst karde olacak. Kollarlar hayat boyu birbirlerini."Bayram, dudann ucuna gelen soruyu soramad, "Ben gidiyem," dedi usulca, "Arasra uahm grmeye gelirem..." Yalvaran gzlerle bakt."Elbette," dedi Mevlut."Krk ksn, dzene girer bebe, sonra alr gidersin, istersen," dedi kadn.Ama daha ok kk, aladka meme ister. Kalsn burda.""Galsm hele."Tuhaf bir sessizlik kt mutfaa. Birbirlerini hi tanmayan bu insanlar, garipbir bala balanm gibiydi birbirlerine. Yine de konuacak laf bulmaktazorlanyorlard. Sessizlii Bayram bozdu."Aha ben gelirem yine yenge. Bi i tuttum midi, derih borcumu size.""Acelesi yok," dedi Mevlut, "ne masraf olacak el kadar bebenin... daha sonrabelki..." Bayram'la birlikte ktlar mutfaktan. Konuunu geirip geridndnde glmsyor-du. "Vali erzak da yollam," dedi, masann zerindekitorbay iaret ederek, "sen emzirdiin sre, her aybanda bir torba erzakgnderecekmi. Allah yardma karar verdi bize. Haydi hayrls."


9/101

"ektiimiz yetti de ondan," dedi Elmas, "bu bebe rzky-la geldi. Ama adnsevmedim hi. ksz diye ad m olur?""Acs dinsin koyar elbet bir isim," dedi Mevlut. Mev-lut'un sylediklerinionaylar gibi bir lk ykseldi bebeden. Memesini karp azna dayad Elmas,"Sus kszm," dedi, "sus, alama, bak imdi hem bir anan hem de bir kardeinoldu."

29Bayram elleri bo gerisingeriye yrrken, ocuunu teslim ettii insanlardnyordu. Okumu insanlara benzi-3 yorlard. Dilleri dou azna alyorduama onun gibi kyl azyla konumuyorlard. Kimdiler? Kimlerdendiler? Niyekayorlard? Gerekten kz karma yznden mi dmlerdi yollara, yoksa bakabir neden mi vard iin iinde. Ku umaz, kervan gmez, kpr uzanmaztopraklarda ne aryorlard? Bir arlk vard yreinde. Bebesini emin ellere mibrakmt acaba? Kimdi bunlar, Bapnarl bir kocakarnn kulanafsldadna gre, bu kimselerin tanmad, kimseyle dostluk kurmayan, kahveyeinmeyen Mevlut ile, ar pazar gezmeyen, eiklerde kanlarla sohbete oturmayanElmas?ElmasHacer az uramamt kocasn ikna etmek iin. Gnlerce dil dkm, yalvarm

yakarm, san ban yolup alamt."Bir kzmz var. Onsuz kalp da, gelin gelecek el kzlarna muhta olmayalmihtiyar yamzda," demiti, "iyi dn efendi. Geri dn olmayan yollaragirme."Szn geiremeyince gnlerce surat sallamt herifine. Bir inat ki dalaratalara, Hurit'te. Nuh deyip peygamber dememiti Hurit Efendi. Dedii tek birey vard: "Ben, bizden olmayana kz vermem."Kz, sevdas aa ktktan sonra, bir yl boyunca yememi imemiti. Sskaskm, kara allara dnmt. Konu komu araya girmiler, ii tatlyabalamaya almlar, Hur-it'in inadn skememilerdi yreinden. Birka evtede oturan aileyle bunca yldr grr konuurlard da nedenkzn vermezdi? Bir ktln m duymutu, olann babas Salih Efendi'nin.Bir uygunsuzluunu mu grmt Salih'in olu Mevlut'un?"Neden ana?" diye sormutu Elmas tekrar tekrar. "Neden byle yapyor babam?""Kzm, onlar bizden deil," deyip durmutu anas."Bizden deillerse kimlerden onlar? Hepimiz ayn dili konuuruz. Ayn mahalledeotururuz. Gvur deiller ki, onlar da Mslman ite.""Bilmez gibi konuma! Onlarn detleri, treleri bakadr. Konuuruz grrzamma, kz alp vermek yoktur aramzda. Mevlut'un babas da sana merakldeildir, istemez oluna Alevi gelin.""Babam he derse, kimseye kulak asmayacak Mevlut, alacak beni.""Nefesini tketme," demiti anas, "baban he demez. Gnl drecek baka birinibulamadn m? Asmlarn olu, Hseyin Aa'nn yeeni ne gne duruyor? Delikanlm kalmad etrafmzda?""Ana benim gnlm Mevlut'a dt.""Mevlut'u unut.""Unutmam," demiti kz."Kz inatlap durma bouna. Biz gzmz kapadk myd babanla, bir musahibinbile olmayacak. Can yoldasz kalnr m bu dnyada, el kaplarndayapayalnz... dnn de olmayacak ne yazk. Etrafn gen adamla dolu, deer midkn olmaya, a kzm...""Ben sizin gibi dnmyorum ana. insan kimi severse onunla gitmeli.""Sevda dediin eyin har bir ylda sner a kzum. Gensin, cahilsin. Dinleanan. Semahsz kalma, cansz kalma, srnden ayrlma knal kuzum.""Ana, hani bizim deyilerdi, dktn doldur, alattn gldr. Bu szleribouna m ezber ettik? Neden alatr 32 durursunuz beni? Neden incitirsiniz hembeni hem sevdii-mi?""Sevdiiymi! Boyu devrilesice Mevlut, baka kz bulamad batan karacak,"demiti Hacer, "Gz kr olmayasca kz, zaten sen doduunda seni Al Karsyoklamt. Bekler dururdum ne zaman kacak oyunu diye. Al sana ite!Ktln yapmak iin boyuma ermeni beklermi. Ahhh benim ileli bam, ahhh!!Ben imdi kimlere soracam Al Kars'n nasl kovacamz bamzdan? Bu ileri


10/101

bilen anam ld, Cinci yengemiz gt gitti, Zelo Ana bunad. Dedeye de bu ilersorulmaz.""Ne diyorsun ana sen?""Ne diyeceim, bana gelenleri anlatyorum. Sizi sabaha kar dourduumda,anam ikiz bebe beklemedii iin, tek bir krmz kurdele hazr etmiti beiinbana. Ebe, Erdal' beie yatrm, seni koynuma vermiti. Senin kurdeleni

ancak ertesi gne hazr edebildiydi anam. Al Kars zaten kz ocuklarnamusallat olur, erkek bebelere deil. Cahillik ite, hi dnemedik. Krmzkurdeleyi Erdal'a deil, sana takacaktk. Ahhh ahhh! Keke hayvanlara musallatolayd da seni brakayd. Ahrda hayvanlarmz vard o zaman. Sonra kanun mudeimi ne, gvurun etini ucuza sokmaya balamlar memlekete de hayvanclkpara etmez olduydu, bizim oralarda. Hayvanlarmz sattk, kymzden kalkpindik kasabaya, krolas Mevlut'tan bir ev aa oturduk, inmez olaymz. AlKars buraya kadar gelecekmi peimizden meer...""Ana, bu Al Kars'na gerekten inanyor musun sen? Ninem anlattnda ben hepmasal diye dinlerdim. Niye bana musallat olsun ki?""insan bana gelmeden hep yle zannediyor, masal gibi... Doru olmasa azdanaza yrr m yzyllarca. Analarmz ninelerimiz hep bktlerdi kulaklarmz,Al Kars'n kzdrmaya gelmez, ocanz datr dedilerdi. Bu yaratklar

atlara, davarlara ve kz ocuklarna musallat olurmu. Doduunun ilk gecesindekrmz kurdelen yoktu da ondan...""Ana ben koca kz oldum be. Onca zaman bekler mi ktlk etmek iin. Hem sennereden karyorsun, bana musallat olduunu?""Olmadysa neden geldi bunlar bamza a kzm? Dknl gze alan kz var m,senden baka, syle? znden, srnden olmayan birine gnl dren sen deilmisin? Evimizin betini bereketini karan? Nasl da aklma gelmedi daha evvel!Yarndan tezi yok Zelo Ana'ya gideceim. Bunak da olsa, retse retse oretir bana bu beladan kurtulmay. uvaldz saplayacaksn omuz bana diyeduymutum. Ancak yle yok olurmu.""uvaldz kime saplayacaksn ana?""Al Kars'na elbet.""Al Kars grnmez ki.""Senin yaknnda duruyordur o. Bulurum ben bir yolunu. Hele danaym Zelo'yada..."33Hacer, kzn Mevlut'tan kurtarabilmek iin Al Kars'yla urarken, evlerinebir mjde ulamt. Askere gitmek zereydi Mevlut. Kar-koca sevinmilerdi.Askerlikti bu, araya mesafe ve zaman girince kz souyabilirdi. Kz unutmasa,Mevlut gittii yerlerde baka kzlara, karlara taklabilirdi. Gidendnmeyebilirdi. Kim le kim kalayd, iki yln sonunu Allah gstereydi.K3Elmas'n ikizi Erdal ile Mevlut, ayn dnemde uurlan-mlard askere.34 Mevlut Manisa'ya, Doukla'da komando eitimi almaya yollanmt, ErdalZonguldak, Devrek'te bulunan acemi birliine."Allann bildiinden amayacaksn," demiti baba Hur-it, Mevlut'un taaManisa'ya yollandn rendiinde, "Bura niree, ora nire! Bu i bittihayrlsynan."Oysa bitmemiti bu i. Elmas ile Mevlut srekli haberlemilerdi. Hurit kznnmektuplarn yakaladka basmt daya, basmt daya. Kzn ky okulundaokuttuuna, okuma yazma rettiine lanetler etmiti. Mevlut izinlerinde taaTunceli'ne kadar gelememiti ama, ne yapp edip armaan ve haber yollamtsevdiine.Sonra Mays gelmiti. Acemi birliklerinde eitimleri tamamlanan erlerin ustabirliklerine tayinleri kmt. Erdal Bingl'e, Mevlut rnak Beytebap'adoru dmlerdi yollara. Analar, baclar gece gndz dua eder olmulardoullan, kardeleri sa salim dnsnler diye evlerine.Hurit, Mevlut'un rnak'a gideceini rendiinde, bir kez daha "Bitti bu i,"demiti, "rnak'ta kim leee, kim kala... hayrlsynan...""Kimseye ecel dileme," demiti, olacaklar bilmi gibi Ha-cer, "uursuzlukgetirir."


11/101

Hurit'in evine tez ulamt kara haber. PKK'nn dedii mayna arpmtErdal'n bindii minibs. Minibsn iine tktrlm yirmi erden on ikisiparalanarak lmt. Bei sakat kalmt. Kurtulanlardan biri askerden kam,bir bakas ldrmt. Huritgiller nce oullarnn kara haberini, verilmisadakalar varm ki, ardndan da sa olduu mjdesini almlard...Erdal

Erdal PKK basknndan sa salim kurtulabilen birka kiinin arasndayd, nemlibir yaras da yoktu ama, acayip bir dert sahibi olmutu. Durup dururken kurukuru rmeye balyordu, rme nbetine yakalandnda, nefessiz kalyor,gzlerinden yalar geliyordu, nce en yakn devlet hastanesine kaldrmlar,are bulamaynca ilalarn yazp iki aylk izinle evine yollamlard Erdal'.Doktorlar sinirsel demilerdi derdine, ailesinin yannda dinlenir, bozulan asabdzelir, iyileebilirdi.Erdal evine vardnda, kendini kz kardeiyle babasnn kavgasnn tamortasnda bulmutu. Elmas, sevdii adam askerden sa dnd takdirde onunlaevlenmeyi kafasna koymutu. Babas da, "Bu evden kp o herife gidersen, benimkzm olduunu unut," demi, kestirip atmt."Hurit Aga, ayann altn pem, bak olunun lsn beklerken, kendini buldunkarnda, bu sana Allah'n bir iareti olsun. Ver gitsin kza olurunu, bu lml

dnyada insanlar zora koma," diye yalvarp duruyordu gece gndz, Hacer."Hurit benim oluma kzn vermiyor ama ben Kzlba gelini hepten kabuletmiyorum, haberi ola," diye haber salmt Mevlut'un babas.Bsbtn kplere binmiti Hurit. Elmas bir-iki kilo daha vermiti. Beti benziatm, iskelete dnmt. Erdal gnler geceler boyunca derdini dinlemitigzyalar dinmeyen ikizinin. Sonunda her eyi gze alp dikilmiti babasnnkarsna."Baba," demiti, "mayna arptmzda ben nasl kurtuldum biliyor musun?"35"Vaden dolmam. ldrmeyen Allah ldrmez.""Sapancal mer zerime dmeseydi, paralanp saa 36 sola salan benolacaktm. Benim yerime o ld. Ben bir kenara savrulup baylmm. allarnarasnda avu bulmu beni. Hibir tarafm tutmuyormu. Ayaa kalkamyormu-um.Nefes aldm grnce, srtna vurup maynlarn arasnda seke seke tamkarakola kadar...""Allah ondan raz olsun.""Benim yerime len mer de, beni saat srtnda tayan avu da onlardand,baba. Hayatm onlara borlu olduumu dn, gel vazge bu bo inattan.""Sen inanlarmza bo inat m dersin oul?" demiti Hurit. Derin bir ac vardgzlerinde."Elmas'1 sevdiine ver, baba.""Alrm imdi seni ayamn altna. Ykl git karmdan."u Allah'n iine bak, diye dnyordu Hurit, olu hayatn mer adl birineborlu olduunu sylyordu karsna gemi!"Utanmasa, olumun adn mer koyacam diyecek, hergele," demiti karsna, "Negnlere kaldk.""Zaman deiiyor," demekle yetinmiti Hacer.Aleviler, Hazreti Ali'nin hakkn yiyerek halife olduuna inandklar mer'inadn asla koymazlard ocuklarna. Hurit'in iinden, kendine ba kaldranolunu lesiye dvmek geiyordu ama el kaldramyordu ona. Erdal'n dayakatlacak hali yoktu. Sabah ezanndan yatsya kadar rp duruyordu bir kede.Durup dururken azndan bir eyler tkrmeye balyordu."Ne yedin de tkrrsn oul?" diye soruyordu anas. "Drm piirmeden mi attnazna yoksa?""Yok ana.""Ne tkrrsn yleyse, aeren karlar gibi?"Yantlamyordu olu. 'Ana, mayna vurduumuzda mer stmde paraland ya,etleri azma dolumutu. O gn bugndr onun kanl paralarn tkrrdururum,' diyemi- 37 yordu anasna.Hurit gn boyu ren, beti benzi solmu oluna, sabahlara kadar alayanhayalete dnm kzma, durmakszn dr-drlanan karsna bakyor, dar atyordukendini evden dar. Salih'le karlamamak iin kahveye de gidemediinden,


12/101

akama kadar dolanp duruyordu sokaklarda aylak aylak. Sigara stne sigaraiiyordu. Eve dndnde bana toplanan cinlerini, kzn dverek karyorduiinden. Basyordu sopay, basyordu sopay, anas ya da kardei kurtarana kadardvyordu, ocukluu boyunca hi el kaldrmad kzn. Beti bereketikalmamt evlerinin. Hacer bile kar gelmiti sonunda kocasna, "Grgyevardmzda, seni ikyet edeceim Dede'ye," demiti, "bu dayaklan hep

anlatacam, var hesabn onunla gr.""Anlat da yedi dvele irezil olalm hepten," demiti Hurit, "kzmza szgeiremediimizi, kzn trelerimizi hie saydn elaleme duyuralm, gitsin.Alrm imdi seni de ayaklarmn altna, kar.""Nedir bu dmanlk?" diye soruyordu Elmas kardeine. "Biz birlikte oynamadk mbyrken bahelerde, okula el ele gitmedik mi? Nedir bu, anlat bana?""Biz Aleviyiz. Aleviler dar kz vermez. Almaz da.""Neden?""Nedenini biliyorsun. Aptal aptal sorular sorma.""Bu samaln dzelecei gn hi gelmeyecek mi?""Gelecek.""Ne zaman?""Bilmiyorum."

"Sen de dayak yedin mi bu yzden? ""Askerde kimsenin mezhebini filan sormuyorlar. Bu iler-38 le uramaya vakityok, zati. lmle burun buruna yayor, hayatta kalmaya bakyoruz sadece.""Soruturmuyolarsa, Alevisini, Krdn, Trkn nasl biliyorlar da ayryorlar?Alnnda yazmyor ki.""Sylemedike bilmiyorlar.""Daya hep siz yemiyor musunuz, yani?""Syledim ya, dayaklar, tekmeleri, kfrleri, yenilmez yemekleri, kurtlanmkonserveleri hepimiz yiyiyoruz. lm de, bombasyla, maynyla, kurunuylahibirimizi esirgemeden geliyor.""Askerde bile hepiniz aynysanz, babama n'oluyor?" diyordu Elmas."Bu ilerin kanununu babam yazmad. O, herkes hep ne yaptysa onu yapyorsadece.""Bu ilerin kanununu yazanlarn elleri krlsn. Zaman getike her ey dahaiyiye gider sanyordum. yle derdi Ze-lo Ana. Ben ok acsn ektim ama, zamaniinde ayrmz gayrmz kalmayacak, derdi.""O yle sansn. Her ey daha ktye gidiyor..."Elmas, gidip gelip soruyordu kardeine, bu dmanln sebebini, yan yanayaayan insanlarn birbirlerine duyduklar husumetin nedenlerini, sorumlularn.Kardei yantlar bilmiyordu. Yantlar birbirlerini boazlayanlar bilebilmiyordu ou kez. Erdal'n bildii iki ey vard sadece, birincisiocukluunda hi farkna varmad bir kzgnln, bir kinin gn getike yreinsanlarnn yreini daha fazla kemirmeye balam olmas, ikincisi de dvmekistememesiydi. Etrafndakiler gn be gn vahileirken, o ne lmek ne deldrmek istiyordu. Be yandan beri yaad kasabasnda, gurbete kmadanyaamak, evlenmek, bir-iki erkek evlat sa-hibi olmak, sakin bir hayatn iinde, torunlarn severek yalanmak, doduutoprakta lmek ve lnce de ok sevdii dedesinin yanna gmlmek istiyordu.Baka hibir beklentisi yoktu hayattan. Hrslar, hayalleri, kzgnlklar,idealleri yoktu. Tm istei, huzurlu bir yaamd, o kadar. "Anama ekmi bu,"derdi babas, "dnyas baha duvarnda bitiyor herifin! Haydi anam dil bilmezdidoru drst, ya bu niye byle?""kiz olduundandr, bir can ikiye blm yce Allah, buncaza da nah bu kadarcewaliyet nasip etmi," diye savunurdu yeenini amcas. Erdal, ocukluundanberi az konuur, ok dnrd. kizi hi benzemezdi oysa ona. Yerinde duramayancvlt bir bebekti Elmas. Erkek kardeinden daha nce yrm, daha ncekonumutu. Bydke tuttuunu koparan, inat, azimli, tutkulu bir kzolmutu. lkokulu esirgememiti ondan babas. Ama, kafa tutmaya yatkn, yerindeduramayan ve hep sorgulayan kzn ortaya yollama-mt, olu gibi. "Evde ananayardm et," demiti.Tehlikelerden koruyacan sanyordu kzn, evde tutarak. En byk tehlikeniniki- ev tede olduunu bilmiyordu. Oysa ki, bembeyaz dileri, yeile alan


13/101

gzleriyle her gn biraz daha boy atmt yanbalarnda ve Hurit'e hisezdirmeden, evinin iinde saklad kznn yreine, tenine ve ryalarnasinmiti tehlike.Kz ierde, balkonun nnde arkas cama dnk durduunda bile ayak seslerindentanyordu, geliini. Kendi odasnn tam nne geldiinde, Mevlut'un banevirip yukar bakaca noktay, grmeden biliyordu. Koklamadan kokusunu,

tatmadan tadn biliyordu. Mevlut'un elden yollad mektuplarda yazd hersatr ezbere biliyordu. Adn herhangi birinin aznda duyduunda, serekanatlar gibi rpnan yreinin, onsuz asla arpamayacan, baka hi kimse-39ye yar olamayacan da biliyordu Elmas. Onu dleyerek, onu isteyerekbakasnn koynuna girmek... srf anasyla ba-4 basnn gnl olsun diye...asla... asla!"Sen hi adam vurdun mu, askerdeyken?" Elmas'n kocaman gzleri kardeinedikilmiti.Yantlamamt Erdal."Sana bir soru sordum. Vurdun mu?""Vurmuumdur belki."

"Ne yani, vurup vurmadn bilmiyor musun?""Zifiri karanlkta baskn oluyor. Davranyorsun tfeine, kmldayan her eyeate ediyorsun. Bazen terristi ldryorsun bazen katrlar. Bilemezsin ki.""Bir insan vuracan bile bile nasl ate ediyorsun?" diye sormutu Elmas."Dnmeden yapyorsun. Sen ldrmesen, onlar seni vuracak. Vurmakla dakalmayacak, belki gzlerini de oyacaklar. Bir gn yolda, bir retmen kar-kocann cesetlerini bulduk. Otobsle grev yerlerine gidiyorlarm, indirmiler,kimliklerini renince nce ldrm, sonra da gzlerini oymu, kafalarn talaezmilerdi. Bunu yapan herifleri, o an, senin de temizlemek geliyor iinden.Yani... o manzaray grdm akam, unlar bir elime dse de gstersem onlaradiye dnmtm. Ama hep byle hissetmiyorsun elbet.""Btn bunlar nasl... nasl...?""ou ot ekiyor. Baka trl olabilecek ey deil yoksa. Kafalar ezmek,gzleri oymak, insanlarn oralarn buralarn kesmek... Kafay yemeden kimseyapamaz bunlar," demiti Erdal, "biliyor musun ou da neden savatnnfarknda deil. Git diyorlar, gidiyor, vur diyorlar, vuruyor. nk gitmese,vurmasa onu vuracaklar. Aynen bizler gibi bir durumdalar. Biz isteyerek mi adamldryoruz?""Geceleri onun iin mi dolar durursun bayku misali?""Birilerini vurduumu sandm geceler uyku tutmazd beni. oluu ocuu, anas,bacs var myd diye dnrdm. Acep ka yandayd diye dnrdm. Onlar dabizi vurduklarnda, uyku tutturamazlar m diye dnrdm. Allah'tan budnceler sonra geliyor insann aklna. arpma annda hibir eydnemezsin. Kafan bombo.""Ama burada evinde selamettesin. Niye uyumazsn yine?""Onun nedeni baka. Gzlerimi kapadm m hep ayn kbusu gryorum. Minibstehavaya uuumuzu..." Kulaklarn elleriyle kapatm, yere tkrmt."Mevlut da ekiyor mudur senin ektiin aclar Erdal?" diye sormutu kardei."Hi phen olmasn," demiti Erdal. "Kn eksi krk derecede nbete duruyor,donuyordur, yazn gnete beyni eriyor-dur. ldryor ve lmekten korkuyordur,tpk benim gibi.""Sa dnerse, varacam ona.""Babam duymasn.""Duyarsa duysun. Ben kararm verdim," demiti Elmas.Bir akamst, Elmas gelmi kardeinin bana dikilmiti."Mevlut izne kacak haftaya. Onun yanna varacam. Bana nikh kyacak. Kamamayardm et," demiti."Babam ldrr seni.""lm kaderim olmu benim, ya babam beni ldrecek ya ben kyacam canma.""Deli deli konuma.""Mevlut'a kaamazsam, asacam kendimi. Bunu sen buradayken yapacam kicenazemde bulunasn. Topram stme sen atasn. Senden baka kimsem yok


14/101

derdimi paylaan. Sen benim karn bir kardamsn," demiti ikizine. "Ya kamamayardm edersin ya da kara topraa gmlmeme.


15/101

Salih'le Hurit birbirlerine girmilerdi. Azgn boalar gibi dvmler, ancakkonu komu balarna toplandnda, araya girenlerin sayesinde zorayrlmlard, kan revan iinde."Olun kzma elini srerse vururum onu," demiti Hurit topallaya topallayaevine yollanrken."Ben sana bunu deteceim Hurit!" diye barmt Salih arkasndan, krlm

dii avcunda, "Ahdim olsun bunu deteceim sana, oca dalas!""Benim kzm yok artk! Bundan byle kzm yok benim! Bunu hepiniz bilesiniz!"demiti Hurit evine vardnda."Ya benim gnahm ne?" diye sormutu anas, gzlerinden yalar akarak. "Benim dekzm yok artk, gitti gider El-mas'm!"Elmas'm adn kimse almamt azna bir sre. Hurit, kzn kamas evdekilerinsuuymu gibi kimseyle konumuyor, kimsenin yzne bakmyordu."N'olmu? Kz kaan ilk baba o mu? Herkesin kz kap kap gidiyo, balkparas derdine. Nikhn bastrp dn-yo. Ne var bunda?" demiti Hacer. Kznnhayatta olduu-nu, Mevlut'a katn rendiinden beri sakinlemi, Hurit'in stne gitmezolmutu. Yz yerlerdeydi ama, hi olmazsa kznn sa olduunu biliyordu imdi.Ana-oul, ger- 45 ei syleyememilerdi Hurit'e ama, bal gibi biliyordu Hur-

it de, Elmas'm Mevlut'a katn. Bilmezlie geliyor ve kznn adn aznaalmyordu. Sanki Elmas adnda biri, hi yaamamt evlerinde.Yaam akp gidiyordu her eye ramen. Evin iindeki iti kak, dayak ve gzyasona erdiinden beri, Erdal'n kusmalar, rmeleri azalr gibi olmutu. Birsredir geceleri tk-re tkre drt dnmyordu bahede. Yatanda kprdanpduruyor ama, kendini darlara atmyordu. Tam be kutu hap tketmi, bsbtndurgunlamt. Onun aznda laf, Hurit'in dilinde kfr, Hacer'in de kznnardndan dkt gzyalar azalmt zaman iinde. Hurit'in yannda adnazlarna almyorlar ama o evden kar kmaz, hemen El-mas'tan konuuyorlardana-oul."Nikh basar m Mevlut kza?" diye soruyordu Hacer oluna."Basar, ana.""Ya basmazsa?""Basar.""Bir de ocuk drrse karnna?""Fena m, torun sahibi olursun ite.""Bir ocuk olursa, baban belki affeder. Dayanamaz, affeder."Yantlamyordu anasn Erdal. Elmas'm kana yardm ettii iin vicdan azabekmeye balamt iin iin. Zamana braklsa, ikna olur muydu acep inatbabas? Hata m etmiti kardeine yardmc olmakla? Ama Elmas'm babasndanyedii dayaklan dndnde, pimanlk duygular ku olup uuyordu gnlnden.ocukluunda bile sakin olanolan, askere gittikten sonra, dayaa, iddete hi dayanamaz olmutu.46 Bir gn iki sska, sar benizli, sakall gen bitti kapda, Ha-cer'eErdal' sordular."Kimsiniz?" diye sordu Hacer. "Askerden arkadalar msnz? Yoksa mayndankurtulanlardan msnz siz de?""He ya, yleyiz," dedi genlerden biri."Erdaal, bak asker arkadalarn gelmi," diye seslendi ieri Hacer, "rmesiazald Allahma kr, ilalar iyi geldi," diye bilgi verdi kapda dikilengenlere. Yanna gelen olunun konuklarna akn bakn fark etmedi, ocaktaa vard kaynamakta olan. ieri girdi. Az sonra, ikramda bulunmak iinmutfaktan ktnda, genlerin avluda konutuklarn grd. Erdal sinirligzkyor, eliyle koluyla hareketler yapyordu. Ara sra ykselen seslerini,duvarn nnden geen olursa hemen indiriyorlard. Hacer'i kapda grnce heptensustular. Bir sre ne yapacaklarn bilemeden durdular, sonra sar benizlipatlak gzl olannn, "iyi dn," dediini duydu Hacer. "Sonra pimanolmayasn. iyi dn."Olu, kendine uzatlan kt parasn alp pantolonunun cebine soktu. Genleravlu kapsn bile arkalarndan kapamadan hzl hzl uzaklatlar. Erdal evegirdi, dein zerine upuzun yatt srt st."Kimdi bunlar? Askerden deiller miydi?" diye sordu Hacer.


16/101

"Hayr.""Kimdiler?""Hi.""Nasl hi oul? Neyi dnecekmiin? Elmas'tan haber mi getirdiler yoksam?""Yok ana.""Ne verdi o eri boyunlu olan sana."

"Hibir ey.""Verdi, grdm. Cebine soktun. Kzn adresi filan olma- 47sn?""Ana, yle olsa sana sylemem mi?""Salih'in adamlar mydlar yoksa? Konuup duruyormu kahvede, ocankurutacam Hurit'in diye. Onun adamlarysa, babana syleme emi. Ataa krklegitme sakn."Hacer oluna byle dedi ama, akama Hurit eve dndnde, ilk ii, iki sakallgenci kocasna gammazlamak oldu. Bu kez Hurit dikildi olunun bana. Erdalkalkt yatt yerden, babasn alp dar kt. Hacer doland durdu odada.Bir eylerin dndnn farkndayd, usulca gidip kapnn dibine sindi, baba-oulun konutuklarn duymaya alt."Aman oul, sakn ha! Aman oul sakn ha! Yakma bizi, sakn ha! Biz bu ilerde

fayda grmedik, bu defterleri oktan drdk," diyordu kocas."Amaniiin," diye kt Hacer kap dibine, "amaniin, bir bu bela eksiktibamzda. Sen bizi koru Allahm. Sen bizi koru!" Bir sre dizlerini dvd,sonra toparlanp kalkt, konuulanlar hi duymam gibi, ayaklarnn ucuna basabasa, geri geri odaya girdi. Sanki duymazla gelirse, svacakm gibi belabalarndan, sorgu sual etmedi ne oluna ne de kocasna. Sabaha kadar gznkrpmadan yatt deinde, bildii tm dedelere, yatrlara bildii tm dualarokudu, yalvard olunu korumalar iin. Tan aarrken, "Zr zr zrlda-npdurma hele, zbar uyu. Bizimkinin sinek vuracak hali yok, nerde kalm daakmak. Gnln ferah tut," dedi kocas.48hbarErdal'n hastalk izninin bitimine az kalmt. Birka gne kadar, birliinednecekti. Olu yaknda gidecei iin karalar balayan Hacer, sakall pilerinziyaretinden beri, Erdal bir an nce orduya sa salim teslim olsun istiyordu."Olann gitmesine urada ne kald. Artk suratn sallayp durma da hayr duaalmaya, helallemeye sen de katl, olunla beraber git konu komuya," demiti,Salih'le yapt kavgadan sonra insan iine kmaya utanan kocasna. Erdal'nsevdii gzlemeleri, kekeki, drmleri piirmeye koyulmutu.te o gnlerin birinde gelmilerdi, hava karardktan sonra. "hbar aldk,"demilerdi. "Yataklk yapyormusunuz ekyaya.""Haa! Olum orduda asker, ekyaya kar savarken az kald leyazd. Bizonlardan deiliz," demiti Hurit. "Hakknzda ihbar var.""Bizim kimseye dmanlmz yok..." derken, ban eip susmutu, onu ihbaredeni anlam gibi. Gelenler yer sofrasnda duran yemeklerin zerinden yrypgeerken, onlar engellemeye alan Hacer'i gsnden itip yere drmlerdi.Karsnn yardmna koan Hurit'i silahlarn kabzasyla yere ykppostallaryla kafasna basmlard. Babasn ellerinden kurtarmaya, askerkimliini gstermeye alan Erdal' tekme-leye tekmeleye duvarn yanna kadarsrm, azndan burnundan kan fkrana kadar tekmelemi, dipiklemilerdi.Evde almadk sandk, dolap, ekmece brakmamlar, aamadklar kaplartekmeyle krmlar, yorganlar yataklar didiklemiler, erzak yere sapinemiler, ellerine geirdiklerini krp dkmlerdi. Bir manga silahl adam!Sanki ocukluklarndan beri analarndan babalarndan, mahallenin itle-rinden, okuldaki hocalarndan, askerdeki stlerinden yedikleri tm dayaklarnacsn, ellerine dm bu kiiden kartyorlard. Tm gnlkrklklarnn, yoksulluklarnn, ezil- 49 mistiklerinin, horlanmlklarnnhesabn detiyorlard. lerinde birikmi kin, kzgnlk, umutsuzluk, dkrkl ve intikam duygulan, birer yumruk veya tekme olup iniyordu yereylm insann srtna, gsne, suratna. Erdal kafasna yedii darbedensersemlemiti. Yatt yerde, gerekle rya arasnda gidip gidip geliyordu.Dipik beline inerken, "Bu, karakol basknnda ldrlen kardeim iin," diyen


17/101

sesini mi iitiyordu bir adamn?... Sonra kulaklar sar eden bir patlama...gvdesi minibsn tavanna arpyordu iddetle... mer'le alt alta st stesavruluyorlard aalarn arasna... Pusu... alak pusu... Yandm, diyebaryordu Necati, hayal meyal duyuyordu az nce minibste tam nnde oturanarkadan... Necati'nin baca hemen onun yanbandayd imdi... oysaNecati'nin sesi ok uzaklardan geliyordu... bir tekme daha... "Yataklk yaparsn

ha! Ocamz datan hainlere yataklk yaparsn ha!"... bir tekme daha...Hacer'in bazlamalar uuyordu havada... gsnde, burnunun deliklerinde, gzukurlarnda, aznda mer'in etleri... ryordu... Terrist zerime iedi,diyordu hastane kouunda yannda yatan avuun alamakl sesi, keke ldreydibeni... ok gcme gitti... Erdal'n gzlerinin nnde bacaklarn yana am,aznn tam ortasna ieyen biri vard... terrist, Erdal'n azna dolanmer'in etlerine iiyordu... terrist jandarmaya dnyordu, tekrar terriste,tekrar jandarmaya, tekrar terriste dnyordu... yzndeki scak slaklsilmeye alyordu eliyle... kan... bo versene diyordu Erdal, yannda yatanavua, hayattasn ite... ryordu... rmemek iin, yanndaki avu gibiyaralanmaya, ameliyat olmaya razyd... "Yataklk yaparsn ha! Al sana, alsana"... tekme... gcne gi-K4

diyordu ama... ok gcne gidiyordu... tekme... eri boyunlu olan bir ktparas tututuruyordu eline, bekliyoruz, di-50 yordu, naslsa geleceksin,geciktirme, yoksa karmam... tekme... "Bu size ders olsun!" ...tekme..."Terriste yataklk yaptnz haberini bir kere daha alrsam, beter ederim ha!"... arpan kapnn sesi... annesinin kuzu meler gibi kesik kesik inceinildemeleri... uzaklaan postal sesleri... mer'le alt alta st stesavruluyorlard... yz slakt...Bir zaman sonra, nce Hurit dorulmutu yerinden. Duvarlara tutuna tutunakarsnn yanna kadar gitmiti. Hacer ve Erdal kvrlm kalmlard yattklaryerde. Olunun rtsn duyunca, o yana yrmt zorlukla. Gnlerden berirmeyen Erdal, yerde dertop olmu, azndan, aznda olmayan bir eylerikartmaya alyordu, rrr... rrrr... Hurit elleriyle kulaklarnkapatm, yeniden yere kmt, ii ekiliyordu. Kulaklar uul-duyor, elleriayaklar donuyordu.Kendine geldiinde, ensesinde mthi bir ar vard. Gn dolduuna greodaya, sabah olmutu demek. Doruldu, akn akn etrafna baknd. Sokakkapsnn nnde, olunun uzun boyunun ne doru eilmi suretini grd. Gnearkadan vurduu iin yznn hatlar seilmiyordu."Baba, ben gidiyorum.""Birliine mi oul?""Hayr baba.""Nereye gidiyon oul?""Gidiyorum baba... gidiyorum ben.""Aaaahhhhh!" diye uludu Hurit, "Aaahhhhh! Aaahhhh! Salih! Gzn kr olsun,soyun sopun kurusun Salih!"Hurit'le kars, sabah gneinin donuk na kararak, bir hayal gibi akpgiden oullarn bir daha hi grmediler.Akam Yemei"Yahu birader," dedi Vali, "u bizim Bapmar kprsnn ne biim bir kaderivarm? Birka gndr dosyalar inceliyorum da, sanki yukardan biri bu kprnnyaplmamas iin, felei zel grevlendirmi.""Yetmi bir ylndan beri urayorlar bu kpr iin," dedi Bakan. "Banasorarsanz, akntya krek ekiyorlar. Her seferinde ie eytan karyor.""Belki de her eyi devletten bekledikleri iindir," dedi Vali. "Azizim,aratrdm, dnyann hibir yerinde bizdeki gibi her durumda bavurulan birbaka devlet yok. Deprem olur, sel basar, yangn kar, vatanda devletinyakasna yapr, ona bir diyeceim yok, ama oluma, torunuma, yeenime i buldiye de devlete gidilmez ki. Geen gn Hilmi Dede diye, yal bir adam geldibana, ne istedi biliyor musunuz?""Ne?""Syleyin bir ey.""."


18/101

"Hayr.""Ev, barnak.""Yine bilemediniz.""Erzak.""Olmad.""Para? Torpil?..."

"Bin yl dnseniz aklnza gelmez. Kars lnce ok yalnz kalm, evlenmekistiyormu. Ona kar bulalm istedi. Yani devlet olarak bir patanlmzeksik kalmt.""Eh, patanla da soyunduunuza gre, u buzlu rakdan da bir yudum alnbari, efkr datn," dedi Doktor Ra-52 it, elindeki ieyi Vali'yeuzatarak.Vali, kente nazr Esentepe'deki lokantann geni pencerelerinden birinin nnekurulmu sofrasnda, o gn kendini ziyarete gelmi Kemaliye Kaymakam'narlyordu. Erzincan'n Belediye Bakan, baz ileri gelenleri, Hdai adndabir mteahhit ve Ankara'dan birka konuk, mehtaba kar oturmu sohbetediyorlard. Bulutsuz gecede Erzincan, mtevaz klaryla, ayaklarnn dibinelacivert bir hal gibi serilmiti. Masadakilerin kimi rak, kimi de biraiiyordu. Vali Yeilay-cyd, onun bardanda soda vard.

"Valla belki rahatlatrd ama olmaz, prensiplerimden vazgemek bana yakmaz,"dedi Vali. "Bir kere rnek olmaya karar verdik genlere. Iemem." balarndadikilen garsona dnd, "u sodaya bir iki para buz atsana olum," dedi, "barigrnts uyum salasn bizim Doktor'un arslan stne."Vali'nin ad, Tokat valilii srasnda kapal yerlerde sigara imeyi vemeyhanelerde adam bana bir ufak rakdan fazlasn yasaklad iin, birzamanlar basnda, Drdnc Murat'a kmt. Fazla katnda kanl baklkavgalara, yaralanmalara, lmlere neden olduu iin ikiyi, salkl yaamaolan tutkusundan dolay da sigaray yasaklamt Tokat'ta. Erzincan'da pek ikiiilmezdi. Bu kentte de kola gibi boyal merubatlarn yerine st ve meyve suyu,beyaz ekmein yerine de kepekli ekmek ve bol spor kampanyas balatmt,genler iin."Neyse ki, benim arslan stn inek style deitirmiyorsunuz, sayn Valim,"dedi Doktor."Rait Bey," dedi Vali, "bu kampanya sadece genler ve katlmak isteyenleriindir. Zorla gzellik olmayacan bili-rim. Rahmetli zal da Aydn'a tayinim ktnda telalanm, 'Orada turistlerdenize stsz giriyor, aman ha, Tokat'taki uygulamalarn Aydn'da yapma!' diyebeni uyarmt. 'Bu devirde eli sopal ynetim olur mu hi, siz beni basndakan yazlardan dolay sahiden Drdnc Murat zannettiniz galiba,Cumhurbakanm,' demitim... Afiyet olsun Doktor, keyif senin, ister arslan sti, ister inek."Ne arslan ne de inek, en iyi st ar stdr, ar!" dedi Ankaral konuk, "SizinHilmi Dede'ye bile yarar. Eee, ne oldu sonra sahi, Hilmi Dede'ye kar bulundu mubari?""Hilmi Dede sekseni devirmi ama alaca kadn krkn altnda istiyor. Halbyle olunca, bulunamad," dedi Vali."Desenize onun durumu da bizim kpr gibi mitsiz vaka!" dedi Kaymakam."Hilmi Dede'nin ya fark, benim ahit olduum bir olayn yannda hi kalr,"dedi Vali. "Altml yllarda, Sungurlu'da Kaymakam Vekili'yim. Bir gn odamakzgn bir ihtiyar girdi, elindeki bir tomar kd nerdeyse frlatt masama.Baktm, evrakta on sekizlik bir kzn fotoraf var, dedenin ya dersen, seksenbe. 'Bu torununun resmi mi?' diye sordum. 'Yahu,' dedi, 'bununla evleneceim.Muhtar evlenme muamelemi yapmyor, Muhtar' ikyete geldim.' Dedim, 'Naslevleneceksin torunun yandaki kzla?' 'N'apalm, kz bana sattlar,' demez mi?Yerimden frladm gibi adamn yakasna yapmm... Sonra rendim ki orumdolaylarnda 'kz satmak' ska kullanlan bir tabirmi.""Eh, o zaman Hilmi Dede'yi pp bamza koyalm," diye lafa girdi Hdai, "dnBelediye'ye geldi, ben de oradaydm tesadfen. Kafaya takm ya evlenmeyi,gelinin ya haddini krktan elliye kartm. Sebatkr adam, tpk bizim gibi,kafasna koyduunu illa yapacak. Biz de yzmze bir kap kapannca, tekikapya kouyorduk ya, o gnleri sen de iyi ha-


19/101

53trlarsm Bakan. Yetmi bir ylnda, kpr yapm iptal edildiinde,Genelkrmay'a bile bavurmutuk da, almtk az-54 mzm payn.""Ne demilerdi?" diye sordu Vali." 'Lojistik bakmdan ordu iin bir deeri yok, yapm gerekli deildir,'demilerdi," dedi Hdai, "ama ylmamtk. Kpr yapmnn iptali kararn

Dantay'a gtrmtk.""Eeee?""Dantay davay reddetmiti.""Ne kadersiz kprdr bu!" dedi Doktor Rait."Kadersizlii nereden geliyor, biliyor musunuz?" dedi Vali. "Demin sylediimgibi, her eyin devletten beklenmesinden. Yahu u koca memlekette devlettenbaka kesenin azn aacak birka kurum, birka adam bulunmaz m?""Sayn Valim," dedi Hdai, "bulunur. Bulunmutu da. Yalanm varsa urackta taolaym, bu masada en az kii ahidimdir. Davamz reddedildikten bir ylsonra, silbatan tekrar Karayollar'na bavurmutuk. Bize, sizler haklsnzbeyler, demilerdi, yasaya gre, su altnda kalan kprlerin yenilerininyaplmas gerekiyor. Ama i kpry yapmakla bitmiyor ki, kprnn balantyollar maliyeti ok artryor. Ben hemen orackta er sz vermitim, siz

kpry yapn, kar taraftaki yollar biz hemeriler stlenip hazr edeceiz,diye.""Edebildiniz mi bari?" diye sordu Vali."Etmez olur muyuz. Okumadnz m dosyalarda?""Daha oraya kadar gelemedim," dedi Vali. "Her bir dosya nah bu kadar," -ba veiaretparmaklaryla on santimlik bir kalnlk gsterdi- "Kprye dair gemizaman evrak kartrmaktan baka ilerimiz de var bizim.""Ben size arz edeyim de, siz dosya okumaya hi zahmet buyurmayn," dedi Hdai."Yl 1972, aylardan Austos. Kur-banmz keserek, szn verdiimiz yol inaatna balam-z.""Paray nasl buldunuz Allahakna? Kaynak yaratabildi- 55niz mi?""Yaratmaz olur muyuz? almadmz kap kalmamt. Karnca kararnca herkestenyardm istemiiz. Yetmemi, stanbul'a, Ankara'ya da kol salmz. Orada yaayanvarlkl hemerilerin stlerine gitmiiz, vicdanlarna seslenmiiz. Herkes bukampanyaya katlm.""Deme!" dedi Vali. inde bir umut yeermeye balamt."Yalanm varsa, urada leyim!" dedi Hdai. "Bap-nar'dan Kavack'a kadar ondrt kyden para toplamz, para getiremeyenler yol inaatnda bizzat alm.Has adam meer bolmu blgemizde sayn Valim, bu dayanmay kolay kolay bakadiyarda bulamazsnz. Biz, Kemaliydiler olarak iki yl iinde tamamlamzyolumuzu. Verdiimiz sz tutmuuz yani.""Dernek olarak fazlasn bile yaptk," dedi, Kemaliydi Necmi Bey, "biz balantyollarmz bitirdiimizde, Keban enikonu su tutmaya balamt. Bapnar veAkst kprlerinin su altnda kalaca kesinleti. Duyduk ki kprlerin enkazsata kyor, hemen almak iin bavurduk. Ama alamadk...""Niye?""nk, kprleri ancak bir belediye veya bir kamu kuruluu alabilirmi.Kprleri isteyen belediye filan yok o srada... ryp gidecekler. Hdai,Kemaliye Belediyesi'nden mutemetlik belgesi talep etti, vermediler.""Sanki fakirin oluna zengin kz istemiiz! Ula ie bak sen, sklen kprnnenkazn istemiiz alt taraf," dedi Hdai. "Kemaliye Belediyesi vermedi de neoldu? Arapkir Belediye-si'nden aldm belgemi ve yirmi bin lira karlnda kpry skp yol kenarnaistif ettik."56 "Roman olur bu kpr uruna ektilerimiz, roman!" dedi Doktor."Kprnn enkazn ne yaptnz Allahakma? Elinizde kalmad m?" diye sorduKaymakam."Hi kalr m! Kpr dubalarna baka dubalar ekleyip zerlerine bir kaykyaptk. Ama doru drst krek ekmesini bilmediimiz iin aylarca suyunzerinde bir o yana bir bu yana dolanp durduk, o baka... Derken, bir motorhevesi reklendi yreimize. Hani bir motorumuz olsa da, yle yan gelip


20/101

kurulsak, motor gurul gurul alrken, abucak ge-iversek kar yakaya, dedik.Eref saatine gelmi, Karayollar bir motor verdi bize. Hurda demirlerimizinparasyla kaymz byttk, motorumuzu taktk kna, baladk ufak tefekaralar tamaya. Bu kez dikilmez mi karmza, ' Sularda Gemi altrmaTz.'"Raksndan bir kocaman frt ekti adam, bir lokma beyaz peynir att azna,

inerken anlatt: "Tutturdular, hani bunun kaptan, makinisti, personeli, diye.Ula, bizim dubalara aktmz kayk, gemi deil ki kaptan olsun! Allah'tanstmze gelmediler fazla. Kafasna kaptan kasketi geirdiimiz bir hemerininkumandasnda, yllarca iki yaka arasnda gidip geldi bizim motorlu kayk. Hlda iyi kt hizmet veriyor ite...""Hdai," dedi Vali, "gryorum ki sen azimli, tuttuunu koparan bir vatandasn.Dernekilik deneyimin de var. Gel, el ele verelim, her eyi devlettenbekleyeceimize, bu kpry hem zel tdare'nin hem de halkn katksylakotaralm. Devlet-millet ibirliinin mmkn olabileceini ispat edelim, nedersin?""Sayn Valim," dedi Hdai, "iyi dersin de, benim mitle-rim krlm durumda. Hele bir dosyalar incele de bak, nasl her seferindeyokua srlmz. Bu 'devlet-millet ibirlii' rneini, balant yollarn

yaparkene verdik zaten biz. Tam on alt kilometre yolu, sz verdiimiz tarihteen gzel ekilde yapp bitirdik. Karlnda bize kpr vaat edenler yllargemesine ramen szlerini yerine getirmediler. Hemerimiz Akbulut Babakanolduunda, frsat ganimet bilip bir asma kpr projesi bile yaptrdm, cebimdendeyerek. Ne oldu? Hi!"Hdai raksn son damlasna kadar dikti kafasna, sakinlemek ister gibi.Vali de buzlu sodasn dikti, bitirdi, "Bana bir buzlu soda daha al olum," diyeseslendi garsona. "Tamam Hdai, bu hafta sonuna kadar inceleyeceim dosyalar.Bakalm kpr nerelerde, kimlere taklm. Ona gre vaziyet alrz biz de. Yeterki, aranzda tuttuunu koparmaya kararl arkadalar olsun. Bu i byle gitmez,Bapnar'a kesin bir kpr lazm.""Efendim," dedi Doktor Rait, "bu kpr ii yle bir ylan hikyesidir ki,bitemez! Geen yl, ne oldu biliyor musunuz? Deprem dolaysyla DemirelErzincan'a gelmiti ya, bizim e-rafettin kalabaln arasndan syrlpyaklaverdi yanna, 'Sayn bym,' dedi, 'yirmi be yl nce Bapnar kprsiin size bavuran heyette ben de vardm. Siz o zaman da Babakan'dnz. Bize,sabrl olun, bekleyin buyurmutunuz. Biz o gn bugndr beklemekteyiz. Ne varki, o gn benim salarm arslan yelesi gibiydi. Kpry beklerken salarmdkld, kel kaldm.' Bir de kasketini kartp uzatvermez mi kafasnDemirel'in burnuna.""Yapma yahu! Ne yapt Demirel?" diye sordu Bakan."oban Sl o, bozulduysa da hi belli etmedi, erafet-tin'in kulana eilipbir eyler syledi.""Ne demi?"57"Kelliin de eitli faydalar vardr. Sen beklemeye devam et, demi!"58 Masadakiler elenirlerken Vali dalgnlamt, pek dinlemiyordukonuulanlar. Akl baka yerdeydi. Masann ucunda oturan Hdai'yi dnyordu.Hdai'yi bir dostu tavsiye etmiti Vali'ye. "Madem kpr ii iintoplanyorsunuz, m-sade ederseniz o da gelsin. Mteahhittir, bu yrede ok iyapt, kpr projesinde iinize yarayabilir," demiti. Vali yemein bandanberi, belli etmeden tartmaktayd karsndaki adam. riyar, cengver yapl,mert grnl, babacan bir adamd. Yre artlarn ve insann iyi tanyordu.Blgesini seviyor, kalknmasna abalyordu. Frat'n stnde ulamkolaylatrabilmek iin, bir azyla ku tutmad kalmt. Byle sebatkr,alkan ve retken birini mutlaka katmalyd kpr almalarna.Berrak gecede, siyah bir atlasa rasgele salm prlantalar gibi parldayanyldzlar o kadar yakndlar ki camn nnde oturanlara, Vali kolunu uzatsa, birkme yldz avulayabile-ceini dnmekteydi gkyzne bakarken. Tam o anda,seyrettii yldzlardan biri, ok uzun bir akla kaymaya balad. Vali elleriniat dua eder gibi, "Tanrm," dedi iinden, "bana u kpry yapabilmeyi nasip


21/101

eyle. Eyle ki bu ileli beldenin cefakr insanlarna bir para yardmmdokunsun.""Aaa, yldz kayd, grdnz m?" diye sordu Bakan, "Ne kadar da uzun srd,keke bir ey dikseydim.""Ben diledim," dedi Vali."Siz inanr msn byle eylere?" diye sordu Doktor Rait.

Vali, nce garsonun, nne yeni brakt sodadan birka yudum iti, sonrabaklarn Doktor'a evirdi. "Greceiz," dedi, "bu dileim tutarsa, bulutsuzgecelerde gn yana kadar oturup kayan yldz beklemek, iimiz olsun!"Kpr(1972-1992)Vali pencerenin nnde durmu dar bakyordu, Vila-yet'in nndeki parkta,karsna sralanm devlet binalarna nazr nn'nn heykeliyle gz gzegeldiinde. Milli ef yllarnda, devletin gcn kantlamak istercesine,ykseltilmi ayaklar zerine koskocaman yontulmu antlarn tipik bir rneiydiheykel... Souk, donuk ve eriilmezdi. Yine de dudaklarnn kenarndaki mstehziifadeyi yakalayabiliyordu Vali.Odasnda ayn noktada durduu, aresizlikten kvranarak, nn'ye seslenmeyi veondan medet ummay arzulad bir baka gn, 92 Mart'nn o korkun deprem

gnn anmsad. Ona her zaman ceberrut devletin simgesi gibi gzkm biriylekader birlii etmi olmas, ne tuhaf bir tesadft.inn'nn, Cumhurbakan olmasnn hemen ardndan srtlanmak zorunda kald 39depreminin benzerini, Erzincan'a geldiinin altnc aynda, kendi yaamt.Nedense hep k aylarnda vuruyordu Erzincan' deprem, insanlar geceninayaznda ve karanlnda, karlarn stnde plak ve aresiz brakyordu.1992 Mart'nda Erzincan yerle bir olduktan sonra, enkaz kaldrmak, ilin enbyk mlki miri olduu iin, elbette Va-li'den beklenmi, tm aksaklklarngnah da ona yazlmt. Zamannda ulatrlamayan yardmlarn, kifayetsizkalan Ki-zlay adrlarnn, istifi akgzlerin yrtt erzak ve battaniyelerinhesabn, eksi yirmi derecede karlann stnde tit-60 reyen ve asla memnunedilemeyen halka vermek, ona d-mt. ehri teftie gelmi olan Babakan,Belediye'nin balkonunda konuurken, sokaa toplanm Erzincanllarn, 'Valiistifa, Vali istifa' diye barmalar dn gibi kulanday-d. Birka gn sonra,ayn gsteriyi Vilayet'in nnde tekrarladklarnda, inmiti kapnn nne:"stifa etmek kolay, hemen ieri girer yazarm istifa dilekemi. Bunu yapmamileri yoluna koyacak m? Ben istifa edince banza gkten adr m yamayabalayacak?" diye sormutu."Biz ailelerimizle sokakta yatyoruz, adrmz yok," diye barmt halknarasndan bir adam."Benim de adrm yok. Biz de ailece sokakta, arabada yatyoruz," diyeyantlamt Vali."Kzlay'n gnderdii adrlar depoda saklyormusun.""Gir ieri, in, depoya bak. Btn binay gez dola, ierde bir tane adrbulursan, odamn balkonuna kp, 'bu Vali adr hrsz,' diye baracaksn...Ne duruyorsun, girsene ieri. Haydi buyur!"Bu kez halk, "Vali kalsn, Hkmet istifa!" diye barmaya balamt. "Hkmetbtn olanaklarn size seferber etti," demiti Vali. Bartlar, "Hkmetkalsn, milletvekilleri istifa! "ya dnmt.Bir yl nce bu olaya ahit olan inn'nn heykeli, imdi "devlet adamlnkolay m sandn?" der gibiydi. "Makamn ykseldike, sorunlarn da oalr.Byk ban derdi byk olur. Deprem felaketinin kargaasn atlattn ama dahane vartalar, ne snavlar bekliyor seni, bir bilsen!"Vali, sanki heykel bunlar gerekten yzne haykryor-mu gibi bir hissekapld, inn'den kurtulmak iin pence-renin tln ekerken, "Sevmediim kadar varsn, be adam," dedi iinden.Sava afetini yaamam olan onun kua, genelde kymetini bilmezdi inn'nn.Din rtkanlarnn oy avclna soyunduu ellili yllarda, inn'nn dnda,dini vecibelerle gsteri yapmayan devlet adam kalmam gibiydi. Banazln,ilkesizliin adn 'demokrasi' diye tantan yeni siyasi kadrolar, alabildiinekullanmlard bu metodu. nn'nn vahim hatalar n plana karlrken,


22/101

erdemleri gz ard edilmiti. Vali'nin yetitii blgede ve ortamda ise, hisevilmezdi inn. Yine de, kendine bile itiraf etmek istemedii gizli bir saygduyard inn'ye. Tpk kendi gibi ufak tefek, ince yapl olan bu adamn, yinetpk kendi gibi, tkenmek bilmeyen bir enerji ile cesur bir yrek tadnbilirdi, en azndan. Brokrasinin acmasz arknda dnmeye baladndan berive yllarn iinde, makam ile yetkileri ykseldike, rahmetliye duyduu

antipati azalr gibi olmutu. Ama her pencereye yaklatnda, onun tunsuratyla kar karya gelmek de keyif vermiyordu dorusu. Baretmenitarafndan srekli gz hapsinde tutulan yaramaz bir renciymi gibihissediyordu kendini.Geti, yerine oturdu. Masasnn stn kaplayan gazeteleri eliyle bir kenaraitti, birka gnden beri kartrp durduu dosyay yeniden ekti nne. "Neredekalmtk?" diye sordu kendi kendine sayfalan evirirken. "Eveet, KarayollarGenel Mdrl, 1975'te kpr yapm iin ihale am... Ama projeninyurtdnda yaplmas art konduundan, katlm ok az olmu, ihale deyaplamam. Allah Allah! Koca memlekette kpr yapacak mhendis mi kalmam?"Birka sayfa daha evirdi. Resmi kurumlar arasndaki yazmalar, insan deliedecek nitelikteydi. Yre halk bir olumlu gelimeye sevinirken, hemen peindenbir olumsuz du-

61rum meydana geliyordu. O yllarn ulam ve iletiim zorluklarna karn, pesetmiyordu Kemaliydiler. Mahalli basn 62 da her trl destei veriyor, konuyuhep gndemde tutuyordu. Vali, gelimeleri kafasna iyice yerletirmek amacyla,gazetelerden kesilip dosyaya eklenmi yazlar sesli okumaya balad;"1977 ylnda yine Kpr Dernei ve Bapnar kylerinin temsilcileri SleymanBey'i ziyarete gitmiler, sonu alamamlar... Neden alsnlar, sparta'nn birky deil ki Bapnar! Douda Allah'n unuttuu, insann da ancak Munzur'usaatlerce dolandktan sonra ulaabildii bir garip yer!" dedi kendi kendine.Ho Ali elinde tepsi, stnde ay barda, dikilip duruyordu kapnn dibinde."Bizimki gend gendne goniip du-ri," diyordu iinden.u, tam makam odasnn yannda srekli rr akan eme suyu olmasa, Vali ayakseslerini duyar, birileri geliyor, aman beni deli zannetmesinler, der susard,diye dnyordu. Yoksa o su, orada zellikle mi aktlyordu, ierdekonuulanlar duyulmasn diye? Bir keresinde Ho Ali dayanamam sormutu busuyun hikmetini."Su sesi insana huzur verir," demiti Vali."Yaaa!""Evet, ok eski yllarda sinir hastalklarn su sesiyle tedavi ederlermi."Demek ki, gn boyu ieri girip kan onca insann derdini dinlerken gerilensinirlerini yattrmak iin aktyor bu suyu kapsnn dibinde rl rl,diye dnmt.Vali gzlklerinin stnden bir bak frlatt Ho Ali'ye, "Ne dikiliyorsunorada, koysana ay masama," dedi."Gonirdinizde...""Konuuyorum. Bu memlekette siyasilerin olumlu bir ka-rar almak iin neden on yl beklediklerini soruyorum kendime."Ho Ali, Vali'nin ayn koydu masasnn zerine. Yant bilse verecekti ama,bilmiyordu."Bak Ali," dedi Vali, "u bizim kprnn yapm iin Devlet Su leri ileKarayollar'nn izni gerekiyormu. Yetmili yllarda, Devlet Su leri'ninparas da varm ama bir trl bu kprye evet dememiler. Niin?""Ben bilemen," dedi Ho Ali."Bapnarldar bkmadan usanmadan ha babam tanmlar Ankara'ya. Dernek, heyetstne heyet yollam. Tam ii zeceklerken, olmu mu sana 12 Eyll darbesi...""Olmi.""te o zaman btn derneklerin faaliyetleri durdurulmu ve haydii, tm emeklersil bataan!""Vali begim, senin gusurin, gabahatin deel ki bu krpi meselesi, neden bu gadarzilirsin?" diye sordu Ho Ali. O lanet tozlu dosyalar kendi indirmiti gnlernce raflardan, adam o gn bugndr kprden baka laf etmez olmutu.


23/101

"Kprszlk can alyor da ondan. Yarn br gn o taraflarda bir yaramazlkksa, bir yangn olsa mesela, yangm ekiplerini yetitiremeyebiliriz.Ulaamadn yer sana ait deildir Ho Ali. Oysa Bapnar ve kyleri haritazerinde bana ait gzkmekteler."Ho Ali gittikten sonra, Vali yine dald dosyalarnn iine. Bapnarldarkprden umutlarn kesince, Karayollar'na bavurup duba tahsisi istemilerdi.

emigezek tersanesinde kendi imknlaryla bir feribot yaptrmlar,feribotlarn Frat'n zerinde 84 ylndan itibaren altrmaya balamlard.Vali, hatrlar gibi oldu, geen akam Esentepe'deki yemee gelen o yal adamdandinlemiti galiba... Ulam ileleri bylece giderilince, kpry tamamenunutmulard. O yllarda Ba-

bakan olan zal, yl sonra kays festivali iin Malatya'ya gelene kadar,kimse kpr laf etmemiti bir daha. Malatya kom-64 u ehirdi. Allah, devrinBabakan'n hemen yanbalarndaki vilayete, neredeyse ayaklarna getirmiti.Bu frsat karmak delilik olurdu, stelik bir zamanlar kendilerine kpr szvermi olan Yldrm Akbulut da Meclis Bakan seilmiken.Kemaliyelilerin ayran yeniden kabarm, yeniden kl kuanmlar, Malatya'yakadar gidip, dertlerini bizzat zal'a birinci azdan aktarmlard. Kpr

umutlan bir kez daha yeermiti.Vali, nndeki dosyay kapatp yenisini at. Yeni dosyann tarihi, YldrmAkbulut'un Babakanlk yapt dneme aitti. Erzincanllar, bir hemerileriniBabakanlk koltuuna oturttuklarndan beri, kpr hayal olmaktan km, elletutulur bir ihtimal haline gelmiti.Yazmalar, yazmalar, yazmalar... Hepsini gzden geiriyordu Vali.Babakanlar sz veriyor, Karayollar yrede keifler yapyor, Erzincanllaryksek mevkilerde oturan hemerilerini kullanarak almadk kap brakmyorlarama kpr ii bir trl olumlu sonuca ulaamyordu. O iriyar, yal adam...Neydi ad... Hdai... o da byle anlatmam myd geen akam, yemekte! Nedemiti, 'Ben on milyara kar, dedimdi, Karayollar elli milyar civarndangrd' ... Acayip!Vali sekreterinden, Kemaliye Kaymakam'n balamasn istedi."... Birader, ben yine bu kpr dosyalarnn iine dm bulunuyorum, dikkatimieken bir ey var," dedi, "bu Bapnar kprsnn maliyetini Karayollar niyeyksek gsteriyordu acaba? Karayollar elli milyar civarnda maliyet gstermi,Hdai ise ta atlasa on milyar gemez demi. Bunlarn hangisi doru?""Merkezi idare drt drtlk bir kpr dnyor. Oysa yre kalk kar kyyaulamak iin, basit bir asma kprye bile raz. Arada fiyat fark oluyor,haliyle." 65"Orta yol iin, bir-iki kiiden daha gr alalm m?" diye sordu Vali."Yremizin kprs de su altnda kaldna gre, maliyet ne olursa olsun,Keban Yasas bizden yana. Ksacas, pahalya da ksa, yaplacak bu kpr.""Yine de maliyet bence ok nemli," dedi Vali, "bu i H-dai'nin iddia ettiigibi, on milyarla bitecekse, devletten dilenip durmaya gerek yok, bu parayvarlkl hemerilerden kartrz evelallah. El ele verir yaparz kprmz,ile biter.""Hdai'nin fiyatlar 1990 ylna ait. Bu enflasyonla, deimitir rakamlar.""O zaman biz de maliyet hesaplarn yeniden yapacak birini bulalm.""Bulalm efendim.""Bu kii kesinlikle siyasete bulamam biri olsun. Buralardan birinin yakini,ei, dostu, akrabas olmasn. Erzincanl ya da Malatyal olmasn. Hibirmilletvekili ile ilikisi bulunmasn. Helal st emmi, drst, temiz, alkanbir mhendis bulalm.""Tamam sayn Valim," dedi Kaymakam."Ben yarndan tezi yok aratrmaya balyorum. Sen de kendi aratrman yap. Enmnasibine birlikte karar veririz," dedi Vali. Telefonu kapattktan sonra,gitti, pencerenin nnde durup nn'ye bakt."Benim heykelimi dikmeyecekler ama ben bu kpry yapacam Paa!" dedi ykseksesle. "Frat'n iki yakasn birbirine balamazsam bana da Vali demesinler.Bayram'n k-sz', doktorsuzluktan, yolsuzluktan ksz kalan son ocuk olacakBapnar'da, eer mrm vefa ederse!"


24/101

K5ismail, Ho Ali'nin getirdii ay bardan almak iin yukar kmt. DuyduVali'nin dediklerini. Bo barda alp 66 merdivenlerden inerken,"mrn vefe edey emme, veze veze goniiirsin, sen de bu ene vargene, acepvalln vefe edey mi?" diye sylendi kendi kendine.Buzlar zlmeden

Vali'nin Erzincan'da makamna gelii, 92 ylnn Austos ortasna rastlamt.ki ay gibi bir zaman vard, Dou'nun amansz, acmasz knn bastrmasna.Kaymakamlk yapt zamanlardan bilirdi buralarn geit vermeyen kn. Yrenindar ve dik da yollar buz tuttu muydu, buzlar zlene kadar kprdayamazlardartk Erzincan'dan. Oysa Vali bir an nce tm ileleri, kazalar ve kylerigrmek, halkla tanmak, dertlerini, eksiklerini renmek istiyordu.Geliinin ilk haftasnda brokratik ilemleri tamamladktan sonra, tm kylerinigezmeye balamt yresinin. Blge, koyu yeil ile plak vahi doann kucakkucaa getii emsalsiz gzellikte da kyleriyle doluydu. Buram buram kekik,nane ve defne kokuyordu getikleri yerler. Frat, Kemah civarnda uslu usluakarken, Kemaliye'ye yaklatka hrnlayor, kanyonlarn iine dalarak,tatan taa, kayadan kayaya vuruyordu kendini. Vali'nin Kuzey Anadolu'nungzelliklerine aina gzleri, Kemaliye'ye vardnda, grd manzaradan

kamamt. Gne batmak zereydi. Frat'a inen sarp yamalardaki setlerde, dut,ceviz, mee ve kavak aalarnn youn yeili arasnda ykselen evlerin ou,rutubete kar oluklu sacla kaplanm olduklar iin, gnein son nlaraltnda, eski zaman valyelerinin zrhlar gibi gmi yansmalarlaldyordu. Gkten, evlerin cephelerine ok beyaz, ok parlak, gzlerikamatran bir nur yayordu sanki. Baka bir gezegende gibiydiler, evleringmten yapld, aalarn kayalklardan fkrd bir beldede. Vadideuzanan neh-rin grntsyle, ancak geree, dnyamza dnyorlard. Frat, Malatya'ya dorubir dirsek gibi kvrld vadide, artk 68 dalardan kopup al alkprmyor, talara vurup inim inim inlemiyordu ama, tonlarca altn eritilipsuyuna kartrlm gibi, kzl ile sarnn bulutuu bir renk cmb iindehametle, azametle ar ar akyordu. Vali, nehre bakarken, elini suya soktuutaktirde, parmaklarnn altna dnecei duygusuna kaplmt bir an. Bir de,dadan inerek nehre ulamak iin tm Kemaliye'nin iinden dolaan, evlerinaltndan geerek darack sokaklara kk elalelerle dklen, avlulardaki vemeydanlardaki emelerden fkran, yer yer havuzlar, zaman zaman dereleroluturan, deirmenleri dndren ve hi durmakszn akyan Kadgl suyu vardki, Vali'ye bir Anadolu kasabasnda deil de, bir tiyatro dekoru iinde gezdiihissini veriyordu. Zamanla demirleri yeermi ifte tokmakl tahta konaklar,ta yollar, melankolik kavak aalaryla bir masal bys iindeydi seyretmekteolduu ehir. stelik, insanlar da efsunlu gibi, bir efsanenin peine dm,yz otuz yllk bir hayali kovalamaktaydlar. Hayallerini her yeni gelen kuaaayn heyecanla aktara aktara yalanyorlard. Bu rya, kuaktan kuaageiriliyor, ger-ekleemiyor ama srarla yaatlyordu.Kemaliyelilerin hi vazgemedikleri dlerinde, bir kprleri vard kurulacak vebir ta yollar vard alacak. Ta yolla, sarp kayalar ap hapsedildiklerida yamacndan fkracak, sonra da kprden geip Erzincan'a ve Ankara'yaulaacaklard.Ergenekon'dan bir baka k olacakt bu! Trk'n doa ile, zaman ilemcadelesini simgeleyecekti bir kez daha.Vali, Kemaliyelileri dinlerken, onlarn anlattklarnn bysne kaplmann yansra, bir ey fark ediyordu: Arad, zledii grev yerini gkte ararken yerdebulmutu. Sanki bumakama, sadece devlet deil, Tanr tarafndan da atanmt. Sanki bugne kadartm yaadklar, gencecik bir kaymakamken ve daha sonraki valilik makamlarndaedindii dene- 69 yimler, imdi nnde duran zor ileri gerekletirmesi iinedinilmiti... ve nihayet, gcn, becerisini kantlayaca en doru yeregelmiti. Kayalar delmek, dalardan fkrmak, imknsz baarmakt onun ii.Zor ilerin adamyd o. Kendi deil miydi, yllar nce, Adana'da BaheKaymakam'yken, kimselerin tercih etmedii Dou blgesinde, sorunlar ama ayn


25/101

zamanda gelecei de olan bir ileye atanmak iin dileke veren! Bavurusu kabuledilince, kendini Ar'nn Hamur kazasnda bulan!"Hamur'a sorunlu bir gen kaymakam atadk. Hamur, son ansdr" yazsnngnderilmesinden birka gn sonra, zerinde safari tipi deri ceketiyle, Vilayetmakamnda bittiinde, Ar Valisi yle bir szmt onu. evresindeki forslusiyasileri incittii iin hibir yerde uzun sre barnamayan ve son ansn

denemekte olan gen adam o kadar hareketli ve asabiydi ki, "Bunun bir de esrarsorunu olmal," diye dnmt Vali. Alt ay sonra, gen kaymakama, 'Buzlarzlmeden' adn ayn Vali, kendi takmt."Ne demek bu, efendim?" diye sormutu Vali'ye."Buzlar zlmeden adl oyunu grmedin mi?" demiti Vali."Hayr efendim.""Mutlaka grmelisin. Turneye filan karsa, karma. Vasf Rza oynamt... Hiunutamadm.""Beni Vasfi Rza'ya m benzettiniz efendim? Biraz yal deil mi bana gre?""Seni Vasfi Rza'ya deil, canlandrd deliye benzettim, olum.""Yaa!""Anlataym da dinle. Vasf Rza o oyunda bir kaymakam canlandryordu. Bir delitmarhaneden kaar ve Dou'da, 70 yeni atanan kaymakamn beklenmekte olduu bir

ileye gelir, le halk, onu bekledikleri yeni kaymakam zanneder. Deli hibozuntuya vermez, makamna oturur ve almaya balar. O gne kadar savsaklanantm ileri deli cesaretiyle teker teker kotarr, kimseye gz atrmaz. Talana,yalana-dolana, tembellie son verir. Ama hep bir acelesi vardr. Tm hedeflerinebuzlar zlmeden ulamak istemektedir. nk buzlar zlp yollar aldnda,zaptiyeler gelip tmarhane kaknn yakalayacaklardr.""Yakalanr m?""Baharn gelmesiyle buzlar erir, yollar alr, esas kaymakam ve zaptiyelerileye ularlar. Ne var ki, deli de oktan halkn sevgilisi haline gelmitir.""Teekkr ederim efendim," demiti Kaymakam, "bana taktnz isme layk olmayaalacam."Topu topu iki kahve, bir berber, iki de barakadan bozma dkkndan ve helasbulunmayan evlerden ibaretti Hamur. 1958 ylnda, civar gezerken, yolukylerine den devrin Cumhurbakan Celal Bayar'a deve keserek, yaknlkgstermiti Hamurlular. Ksa bir sre sonra, kyllerin candan konukseverliinekar honutluunu ifade etmek isteyen partililerin arzusuyla, kaza oluvermitiHamur ky. ilkel, kk bir kazayd. Okuma yazmas olmayan bir Bakan, bir deCemit adnda bir Belediye yesi vard. Kyn elektrik santraln da ite oCemit altryordu. Yeni atanan Kaymakam ile Savc, aralarnda bir sloganretmilerdi, "Hamur kaza -Cemit z," diye. Savc, cumartesileri, gece onbirde klar ana alterden kesip tek elencesi televizyonda sinema izlemekeyfinin iine eden Cemit'e fena bozuluyordu. zm, Cemit'e her ay,salarna srmesi iin, bir avu knay rvetolarak vermekte bulmutu. Yeni atanan Kaymakam ise, kafay ilenin tuvaletiolmayan evlerine takmt. Toplamt ahaliyi ky meydanna, "Siz ne biimMslmanlarsnz!" diye bas bas barmt. "Helasz ev olur mu yahu! Size ayzaman tanyorum, bu ii dzeltmeniz iin." Elinde birtakm ktlar vard.Yannda da baz malzemeler getirmiti."Buyrun aln, hepinize birer Ky Tipi Hela Projesi hazrlattm. Her birinizevinizin yanna u kadar metrekareyi iaretleyip kazacak, ortasna birer heladelii aacak, stne de imdi datacam ktlarda gsterildii gibi, kabinyapacaksnz."Mesken says kadar, en basit ekilde izilmi hela projelerini datmtkyllere, "imentoyu, demiri ben vereceim. Kaplarnz da standart boylardayine ben veriyorum. Duvarlar kerpiten siz receksiniz. Herkes kendi evinintuvaletinden sorumlu. Salk Kurulu'ndan karar karttm, ay sonra, aranzdahelasn yapmayan varsa, hkmet emrine muhalefetten para cezas deyecek. Haydimar mar! Evlerinize tuvalet yapmaya gidiyorsunuz.!""Bu malzemeleri nirden buldin Gaymekem?" diye sormutu ilerinden biri."Vilayet'ten aldm. Kaplarn kerestelerini de Ky leri verdi. Bu bir toplumkalknma rneidir, aalar. Greyim sizi. ay sonra knz dona dona derekenarna gitmeyeceksiniz, oluk ocuk. Bana da dua edeceksiniz."


26/101

ay sonra evleri denetlemeye gittiinde, urad ilk evde, tuvaletinanahtarn bir trl bulamamt sahibi. Drt dnyor, her yana kouyor, hertarafa bakyor, kadnlara ocuklara soruyordu."Niye kitledin aga, hela kapsn dardan?" diye sormutu Kaymakam.Ta, topraktan yaplma derme atma evlerin en gzel k-eleri, beyaz sval duvarlar, doru drst kaplaryla bu tertemiz

tuvaletlerdi.72 "Beg, buras ok mohim bir yerdir! olik ocik ieri girup de, bunca emeiniine smasnlar diye, gilit altnda tutu-yem helay," demiti ev sahibi.Derken deprem olmutu Hamur'da. Entipften evler iskambil kd gibiyklvermilerdi. Kaymakam yklan evlerden birinin iine drt ayak srnerekgirmiti. Gn altnda bir ahr, kck kiler gibi bir alan, bir de odackvard. Odaya serilmi yer yatanda oban, kars ve on bir ocuu yan yanadizilmi yatyorlard. Evin atsndan den kalas, ounun kafasn koparm,yatan te yannda basz brakmt gvdelerini. Kaymakam gerisingeriyesrnm, kendini nce dar atm, sonra dalara vurmu ve yaral bir kurtgibi ulumutu. Sesi kayalara arpp yanklana yanklana geri dnmtkulaklarna. "Bu nasl itir ey Allahm!" diye baryordu. "Bu nasl itir?nsanlarn bu artlarda yaatmak iin mi yaratmaktasn?" Sonra inmiti dadan,

Vali'nin yanna varmt."Hayrola, Buzlar zlmeden, yine ne var?" demiti Vali."Hamur'a sosyal konut yapmak durumundayz, sayn Valim. Kyller, hayvan misali,inlerde yayor."Sosyal konut yapmak iin ihale amlard ama, kimse ihaleye katlmamt.Sadan soldan rica etmiler, taeronlar aramlard bouna."Bu i bana kald Buzlar zlmeden," demiti Vali. "Yapsan yapsan senyaparsn. Yz tuvaleti sorunsuz kotar-dm. Bu da onun biraz geni kapsamls.Zaten kendine i arayan sen deil miydin? Al ite sana i!"Kurduu 'Hamur Kylerine Hizmet Gtrme Birlii'nin Bakan sfatyla, sosyalkonutlarn ihalesini stne almt, Kaymakam.Temel kazmak iin ii aramaya balamt. Yre insan i iin zmir'e,stanbul'a, Ankara'ya gitmesine gidiyordu da inaatlarda almaya, kendimemleketinde almaya asla yanamyordu. Btn gn kahvede veresiye ayiiyorlard kyller. Borlarn da parayla deil, mevsimi geldiinde aycnntarlasnda trpan sallayarak dyorlard. Kaymakam haber salmt, gelir dekonut yapmnda alrlarsa, Ankara'da, izmir'de aldklar paralarn ikimislini deyeceim, diye. Yaprak kmldamamt.aresiz kalnca, dr'dan ii toplayp getirtmiti. Temeli onlara kazdracak,subasman attktan sonra, ii bir taerona devredecekti."Bu i kenef delii kazmaya benzemez Kaymakam, sen bu ii beceremezsin,"diyenler vard etrafnda. Hi aldrmyordu sylenenlere. Temeli kazdrmayabalamt drllara, iki yl iinde konutlar teslim edeceini dnyordu. gn sonra haber geldi, iilerin hepsi kamt. Ha-murlular fena tehditetmilerdi alanlar. "Sen bu ii yapamazsn," diyenlerin bir bildii vardyani! Ama onlar da, bu Kaymakam'n ne etin ceviz olduunu henz bilmiyorlard.iki gn sonra, yannda Salk Oca Doktoru ile bitmiti kahvede, Kaymakam."Tembel herifler!" demiti. "Paraszlktan krlyorsunuz, gurbettekazandnzdan iki misli fazla para teklif ediyorum, gelip almyorsunuz.Komu ileden gelenleri de tehdit edip kartyorsunuz. Yaadnz yerlerde,hayvan bile barnmaya tenezzl etmez. En ufak sarsntda damlarnz kafanzayklyor, oluk ocuk geberip gidiyorsunuz, iiniz gcnz, burada btn gnserilip veresiye ay imek. imdi buray, bu pislik iindeki kahveyi salkartlarna aykr olduu iin kapatyorum. Buras mikrop yuvasna dnm. Nah,salk ekibi de rapor tutuyor, urada. Yaayacanz evlerin temelle-73ri kazlp subasmanlar atlana kadar, ay oca da yok, veresiye ay da yok!"74 "Krtlere nasl laf geirdin de temel kazmaya balattn?" diyesormutu Vali."Efendim, ben en keskin Lazlara bile laf geirebilmitim, vaktiyle. Kendime greyntemlerim var," demiti. Gzleri dalm, akl Kalkandere gnlerine gitmiti.


27/101

Kaymakamlkta ilk greviydi. Dal gibi ince bir gen adam... "Byk brak,olum," diye nasihat etmiti bir emekli hkmet doktoru, "seni byle tyszgrrlerse, adam yerine koymazlar. Mutlaka grev yerine gitmeden nce bykbrak."Rize'de Kalkandere... En kat, en tutucu, en geimsiz insanlarn beldesi...Kalb, boyu pou pek yerinde olan byk amcasna telefon etmi, "Gzn seveyim

ara sra gel de ana caddede yan yana bir yryelim, arkamda kalpl birilerininolduunu grsnler, amca," demiti. Byk da yetmiyordu nk. Kaymakam da olsa,illa her adamn arkasnda birilerini aryorlard. Ona bir zarar verecekolurlarsa, hesap soracak adam var m? Varsa nasl biri? Gl m, kuvvetli mi,forslu mu? Mesele buydu.Kalkandere'de ana caddenin paraleline ikinci bir yol almas gerekiyordu.Kasaba son yllarda gelimi ama tek caddeye skp kalmt. Yaplmas gerekenikinci yolun gzerghnda, yedi ayr ailenin arsalar vard. Yolun planlan,projeleri yaplm, istimlak emirleri karlmt fakat hi kimsenin gc buyedi aileyle baa kmaya yetmiyordu.iei burnunda Kaymakam, Mft'ye gitmi, Cuma'da bu yolun hayr zerine etkilibir konuma yapmasn, Kal-kenderelilere yolun nemini, yararlarn anlatmasnrica etmiti. Mft, babasnn dostuydu, elimden geleni yaparm,

demiti. Bir garip ricas daha vard Kaymakam'n: Konumay mmkn olduu kadaruzun tutmasn istiyordu Mf-t'nn.Ky Hizmetleri'nden, cuma gn kullanmak zere bir grayder, bir de gzpek,inat, korkusuz bir operatr istemiti."Bir hapishane kakn adamm var, Ali Faik. Onu yollarm," demiti Ky ileriMdr.Kalkandere halk camideyken, Savc'y da yanna alp oturmutu Ali Faik'insana, graydere trmanan Kaymakam. Bir gn nce aktrd kazklarn arasndandalmlard bir msr tarlasnn iine. nlerinde zaman zaman msrlar, zamanzaman aalar uuuyor, bir tarladan tekine geiyorlar, msrdan sonra aylarbiiyorlard. Bir kilometrelik mesafeyi, ekinleri bie bie yarladnda, birhata yapp yolu biraz daha geniletmek iin baa dndrmt grayderi ve ilktarlann sahibi Yamanolu'nu bulmutu karsnda, elinde silahyla. Savc terdkyordu yannda. "Git gster istimlak emrini, adam ikna et," demitiSavc'ya. Yamanolu dayamt srtn graydere. "Benu ezer geersun Kaymakam!"demiti. "Byle zulmi Halk Partisu bile yapmadu bize. Ne ulan bu? Ali kran bakesen misun?"Kaymakam'n kafasnda, derme atmalktan kurtarlm, prl prl Anadolukasabalaryla kentlerinin hayali vard, ite imdi eline bir frsat gemiken,Kalkandere'yi ada bir kasaba haline sokmak istiyordu, inmiti grayderden,gz dnm adamn yanna yaklamt."Bak Yamanolu," demiti. "Senin tarlan talan ettik bir kere. Komu tarlaKocamanoullar'nn, ona da az biraz girdik. Be ailenin tarlas daha varsrada. Sen imdi nmden ekilmezsen, Kaymakam'n gc ancak Yamanolu'na yettiderler. Bu senin houna gider mi? Brak geeyim, herkesin75tarlasn eit biimde istimlak edeyim, denge salansn. Sen de zor durumdakalma."76 "Dier akrabalarn tarlalarndan da kesin geecek mi-sun?" diyesormutu Yamanolu."u grdn alann bir ucundan girip teki ucundan kacam aam."leden sonra saat te, bir kilometrelik yolun tamam almt. Ertesi gn,aileler oray tekrar tarlaya dntrmesinler diye, can havliyle hemen alt yapalmalarn balatm, kanalizasyon ve su borularn detmi, asfalt iinmazotunu hazr edip akllar tayacak kamyonlar beklemeye balamt. Kyleri, kamyonlarn saa sola yollam olduu iin, ancak yirmi gn sonragelmilerdi aralar gittikleri grevlerden. Onlar da gelir gelmez hemen akltedarikine gndermiti ama dere yatandan eli bo dnmt kamyonlar. Adamnbiri akl toplanmasna mani oluyor, diye haber yollat-mt kamyon srcleri.nce Jandarma komutann aram, bulamaynca tabancasn beline takm, atlamarabasna, gitmiti dere yatana. Kamyonlar sra sra dizilmi bekliyorlard.


28/101

"altr kepeni," demiti ilk kamyondaki operatre. Kepe almaya balarbalamaz, gerekten de bir adam belirmi, elinde bir kaya parasyla yaklamayabalamt gray-dere dor

ayşe kulin _ köprü

Documents