AyşeKulin_Sevdalinka

GÜNÜMÜZTÜRKYAZARLARI

AYŞEKULİN

ArnavutköyAmerikanKızKolejiEdebiyatbölümünübitirdi.Çeşitligazetevedergilerdeeditörvemuhabirolarakçalıştı.Uzunyıllartelevizyon,reklamvesinemafilmlerindesahneyapımcısı,sanatyönetmenivesenaristolarakgörevyaptı.

ÖykülerdenoluşanilkkitabıGüneşeDönYüzünü1984yılındayayınlandı.Bukitaptaki"Gülizar"adlıöyküyü,KırıkBebekadıilesenar-yolaştırdıvebusinemafilmi1986yılınınKültürBakanlığıÖdülü'nükazandı.

1986'dasahneyapımcılığımvesanatyönetmenliğiniüstlendiğiAyaşhveKiracılarıadlıdizidekiçalışmasıylaTiyatroYazarlarıDerne-ği'ninEniyiSanatYönetmeniÖdülü'nükazandı.

1996yılındaMünirNureddinSelçuk'unyaşamöyküsününanlatıldığıBirTatlıHuzuradlıkitabıyayınlandı.Aynıyıl,FotoSabahResimleriadlıöyküsüHaldunTanerÖyküÖdülü'nü,biryılsonraaynıadıtaşıyankitabıSaitFaikHikâyeArmağanı'nıkazandı.

1997'deyayınlananAdı:Aylinadlıbiyografikromanıile,istanbulÜniversitesiiletişimFakültesitarafındanyılınyazarıseçildi.

1998yılındaGenişZamanlaradlıöykükitabıyayınlandı.

AYŞEKULÎN

SEVDALİNKA

15.Basım

RemziKitabevi

GünümüzTürkYazarları:45

SEVDALİNKA/AyşeKulÜl

Kapak:ÖmerErduran

ISBN975-14-0678-1

BİRİNCİBASIM:1999ONBEŞİNCİBASIM:1999

RernziKitabeviA.Ş.,SelviliMescitSok3,Cağaloğlu34440,istanbul.

Tel(212)5139424-25,5139474-75,Faks(212)5229055

WEB:http://www.remzi.com.trE-POSTA:post@remzi.com.trRemziKitabeviA.Ş.tesislerinde

basılmıştır.

Varoluşmücadelelerisekizyüzyıldırsürenonurlu,cefakâr,kahramanBoşnaklarve

sevgilibabam,rahmetliMuhittinKuliniçin

Bukitap,OsmanlıöncesindedininedenlerleHaçlıOrdularıtarafından,BirinciveikinciDünyaSavaşlarısonrasındave1992Savaşı'ndaiseSırplarveHırvatlartarafındansüreklisoykırımınatabitutulanamaaslayokedilemeyenBoşnakhalkınınacılarını,Türkhalkınabirazolsuntanıtabilmekamacıylayazıldı.,Roman,savaşöncesindeTito'nunkurduğualtıfederedevlettenoluşanYugoslavyaFederatifCumhu-riyeti'nde,aşırımilliyetçiliğiazdıraraksavaşıtırmandıranvesonuçtaYugoslavya'yıalevleriçindebırakangünlerianlatıyor,savaşınilküçyılındayaşananlarıokuraaktarıyor.

Kitaptayazılanolaylarbelgeselnitelikli,tarihivesiyasikişilerindışındakikarakterlerkurgudur.

i

Sevdalinkan

Saraybosna,Eylül1986

Nimeta,mutfaktabulaşıklarıyıkarkenradyodanyükselenşarkınınneşeliritmineuygunhareketlerlesallanıpdurmasınarağmen,içsıkıntısındanboğulacakgibiydi.Kahvaltıdaoğlununbilegözündenkaçmamıştıdalgınlığı.

"Anne,tamüçkeresordumaynısoruyu,sağırmısın?"demiştioğlu.

"Birazdalgınımcanım.Düngecehiçuyuyamadım."

"Neden?"

"Kışagirerkenböyleolurum."

"KışaEylül'degirilmezkianne."

"Nedeolsasonbahar.Aramevsimişte.Sonrakışbirdenbastı-rıverir."

Oğlu,yinedünakşamiçkiyifazlamıkaçırdın,gibilerdenbakmıştıyüzüne.

Üçyıldır,birkadınayakışmayacakkadarçokiçtiğinin,kocası,arkadaşlarıveannesikadar,oğludafarkındaydıelbette.OnbiryaşındaydıFiko.Aklıdaboyugibi,yaşınagörehızlıgelişmişti.Uyanık,cingibibirçocuktu.Nimeta,zamanzaman,onunbakışlarınıüzerindehissettiğinde,içiniokuyabilmesindenkorkardı,yüreğiniokuyabilmesinden...Yüreğinde,olmamasıgerekenbirsevgiyeyervermiştiçünkü.Busevgiyi,filizlenmeyebaşladığıandanitibaren,yeşertmemek,büyütmemekiçinelindengeleniyapmıştıaslında.Amaboşunaydıçabaları...

Stefanileaynışehirdeyaşıyorolsalardıbelkidahakolayolurdukopmaları.

Birbirlerini

(*)Sevdalinka:Sevdaşarkıları.

hergünveherangörür,doyasıyasevişir,heveslerinialıpbıkabi-lirlerdi.Yadaayrışehirlerdeyaşadıklarındandolayı,hiçgörüşe-10meşelerdi,unuturgiderlerdibelki...

Amayasakaşklarınenşiddetlisinetutulmalarıiçin,hertürlüşart'ıöylesineinceliklerlehazırlamıştıkikader,Nimeta,sonundaçaresizliğiniveutancınıiçkiyleyenmeyeçalışırolmuştu.

"Bençıkıyorumanne,Hanahazırdeğil,bugünonunkeyfinibekleyemem,imtihanımvar."Fikokucağındakisarmankediyisüttabağınınönünebıraktı.

"SengitFiko.Hana'yıokulabenbırakırım."Fiko,dalgınveyorgunannesininyanağınabiröpücükkondurupçıkarken,kapıdabirandurupsordu."Babambugünmüdönüyor?""Evet."

Fikogitti.Nimetaiskemleyeçöküpmutfakmasasınauzattığıkollarınabaşınıdayadı.Yıllardırgeciktirmeyeçalıştığıan,hızlayaklaşıyordu.Stefan'a,aralarındakiilişkiyikocasınaanlatacağınadairsözvermişti.Busözüüçyıldırerteliyordu.Önceleriçocuklarınküçükolduğubahanesiniönesürmüştü.Sonra,babasıhastalanmıştı,onuüzemeyeceğibahanesinesığınmıştı.DerkenHa-na'nınokulabaşlamasınıbeklemişti.Bahanelertükenmiştisonunda.

"BirseçimyapmakzorundasınNimeta,"demiştiStefan."Benbuşekildedevamedemeyeceğim.Yabeniseç,yakocanı.Sevdiğimkadınınbaşkabiriyleevliolmasınadahafazladayanamayacağım."

"Onaboşanmakistediğimisöyleyeceğim.Buhayattanbıktığımı,çokyalnızkaldığımı..."

"Olmaz.İşinaslınıanlatacaksınNimeta.Kocanbaşkabirerkeğinvarlığınıbilmezse,boşanmayarazıolmaz.Adamakendindekusurlararatma.Başkabirineâşıkolduğunusöyledürüstçe.""Buonuöldürür."

"Sizininancınızagöre,hanisadeceecelöldürürdüinsanları?"GülmüştüNimeta,

"Benieceldeğil,buaşköldürecek,kocamıdabenimgünahım,Stejo,"demişti...

Burhan,herzamankigibi,buakşamdayorgunargınvetoztoprakiçindedönecektievine.Çocuklarınavekarısınasarılma-

danönce,doğrubanyoyakoşup,Nimeta'nınhazırettiğisıcaksudoluküvetebırakacaktıkendini.Dağbaşındageçengünlerininyorgunluğunuatmakistergibi,dakikalarcayatacaktısıcaksuyuniçinde.Sonra,yemekte,erikrakılarınıkarşılıklıyudumlarlarken,Nimeta'yıhiçilgilendirmeyenmühendislikprojelerinianlatıpduracaktı,enufakayrıntısınakadar.Hepokonuşacak,oanlatacaktı.

Nimeta'nınyaptığıişdeğilmişgibisanki,aklınabilegelmeyecektikarısınaneleryaptığınısormak.Yemektensonra,çocuklarlaşöylebirilgilenecek,Fiko'nunderslerininnasılgittiğiniöğrenecek,Ha-na'nınısrarlasöylediğiyeniokulşarkısınıdinlergibiyapacak,televizyonabakarkenBozo'yukucağınaalıpusulusulokşayacak,sonradakarısınıyatakodasınasürükleyip,çocuklarınodayadalmasınakarşıkapıyıkilitleyerek,Nimeta'ylasevişmekisteyecekti.

Gününenzoranıdaozamanbaşlayacaktıişte.

Nimeta,yirmiyaşındanberikoynunagirdiği,birzamanlardeliceâşıkolduğukocasınakendinivermemek

için,binderedensugetirecekti.OnbeşgündürevdenuzakolanBurhan'ıatlatmanınmümkünolamayacağıbildiğiiçin,yemekteerikrakısınıpatlayın-cayakadariçip,dutgibisarhoşolacaktı.

Nimetaiçin,başkabiradamaâşıkolduğunusöyleyip,Bur-han'danboşanmaktanbaşkaçıkışyoluyoktu.DefalarcatekrarlamıştıbunuStefan.Ama,boyuncabiroğlu,birdeküçükkızıolan,otuzunugeçmişbirkadın,buncayıllıkevliliğininasılyıkardı?Bunu,onakarşıhiçbirkusuruolmayankocasınanasılizahederdi?

Çocuklarına,ailesine,arkadaşlarınaihanetininasılanlatırdı?"Mavibluzumugiysem,pembeyimianne?"Küçükkızıelindeikibluzladikilipduruyordukarşısında."Hangisiniistersenonugiy.""Sensöyle."

"İstediğinigiy,kızım.İşimvarbenim,baksana.""Masanınbaşındaöyleduruyorsunamaanne.Nasılişbu?""Yazacağımyazıyıdüşünüyorum.Senkafamıkarıştırıyorsun.""Bugünmüsamereyekatılacakçocuklarıseçecekler.Çokgüzelolmalıyım."

"Pembeyigiy.""Neden?"

11

"Hana!Herçocuğunneden-niçindevridörtyaşındabiter.Senniyeböylesin?"

12"Yasenniyeböylesinanne?""Nasılım?"

»

"Hepişin,acelenvardıryadahepdüşünürdurursun."KızınınyakınmasıkarşısındakalakaldıNimeta."Âşığımveçokmutsuzumkızım,neyapacağımabirtürlükararveremiyorum,"diyemedi.Karşısındaelindeikibluzladikilipduranvekocamavigözleriylekendinemahzunmahzunbakanküçükkızınasımsıkısarıldı.

"Pembeyigiy,çünküpembesanaçokyakışır.Mutlakaseniseçeceklerbugün,Hana.

Mutlakaseçecekler,"dedi.Tanrınınbirailedehiçolmazsabirkişiyimutlukılmasıgerektiğinidüşünüyordu.

Telefon,kızıylabirliktetamkapıdançıkarkençaldı.Küçükkızokulagecikmişti.Telefonacevapvermeklevermemekarasındabirantereddütetti.Zilsesikesilmeyince,içerikoştu,kaldırdıtelefonu.

"Nerdekaldın,çabukgel.Müthişşeyleroluyor.Yirmidakikayakadartoplantıyagiriyoruz,"diyorduSonya.

Hana'yıokulunönündebırakıp,Alipaşina'danaşağıgazladı,Selimoviçabulvarındatelevizyonbinasınadoğrusürdüarabayı.

Müthişşeyleroluyormuş!Müthişneolabilirdiki?Yaşamdurgunbirgölgibiydiyıllardır.Herkesinneolduğu,neolabileceği,nekadaryaşayabileceğibilebelirlenmişgibiydi.Ohergünişinegidipgelecek,televizyonhaberlerininhazırlanmasındakendinedüşengöreviyapıpparasınıalacak,BurhaniseKnin'dekiinşaatbitince,birbaşkayerde,birbaşkainşaattaçalışmayabaşlayacaktı.

Çocuklarokullarınadevamedecekti.Kazandıklarıparalaniyigünlerdeharcamayısevdikleriiçin,yaztatilleriniSplit'tegeçirecekler,kışlarıdaBjelasnica'yakayağagideceklerdi.Oğlubüyüyecek,babasıgibimühendisçıkacak,kızıdatıpkıanasınınyaptığıgibi,üniversitebiterbitmez,âşıkolduğugençleevleniphemençocuklardoğuracakvebüyüksandığıaşkıbirkaçyıliçindetükeneceğinden,birömürboyusıkılıpduracaktı.

Nimeta'nındünyasındanevardıkimüthişolabilecek?

BuakşamBurhan'abaşkabirerkeğeâşıkolduğunuveayrılmakistediğinisöyleyebilirdi.Buakşameşyalarınıbirvalizedoldurupeviniterkedebilirdi.

BuakşamıStefan'ınkoynundasabaha13kadarsevişerekgeçirebilirdi.Ertesisabahsevdiğiadamınyanındauyandığında,sevdayorgunluğunuüzerindenataratmaz,kocasınınveçocuklarınınonuinsafsızcasuçlayansözlerinivebakışlarınıhatırlar,sonbaharrenklerinincoştuğubahçeyeaçılanbalkonundemirlerinetırmanırvekendiniboşluğabırakabilirdi.

işte,müthişbirşeyancakozamanolurdu!

"Heyy,salakmısınnesin?Önünebaksana!Kimveriyorsizingibilereehliyetleri?"

Arabayımüthişbirfrengıcırtısıyladurdururken,pencereyiaçıp,ezilmektensonandakurtulanadamaseslendi.

"Kusurabakmayın.Kabahatbenim.Dalmışım."

"Dertlerinibaşkayerdedüşün,direksiyonbaşındadeğil,"dediadam.Haklıydı.

Nimetabirmüddettirherkesehakverirolmuştu.Acabaiçindeboğulduğusuçlulukduygusununverdiğiezikliktenmiydiburuhhali?Onundışındaherkes,herkonudahaklıydı.Oiseeşine,ailesine,çocuklarınaihanetedenbirhaindi.OnunbirhainolduğunusadeceMirsadabiliyor,birdeannesisezinliyorduama,oüzerinedikilentümbakışlardabirsuçlamagörüyordusanki.Busuçlayanbakışlarabaş

kaldıramıyor,sadeceboyuneğiyorveherkesehakveriyordu.

GeçenlerdebölümbaşkanıIvanbile,"SanabirşeylerolduNimeta,eskidenbukadaryumuşakbaşlıdeğildin,"demişti.

"Fenamı,hepdikkafalılığımdanşikâyetederdiniz?"demiştiNimeta.

"Arasıraohuysuzkızıdaözlemiyordeğilim,"demiştiİvan.

OhuysuzkızıaslındaençokBurhanözlüyordu.Sessiz,isteksiz,yaşamsevinciniyitirmişgibidurankadın,onunalışıkolduğu,sivrifikirlerinisonunakadarsavunan,esintili,renkli,gürültücüNimeta'sıdeğildinezamandır.Ama'zaman'

denengaddarolgu,herşeyideğiştirmede,unufaketmedemahirdi.Kimideğiştirmemiştikizaman?

Burhan,eskiNimeta'yıözlemeklebirlikte,uzunayrılıklarınsonundaevinedöndüğünde,sessizsuskunbirkadınbulmanınkıymetinidebiliyorduiçiniçin.Yorgunoluyorduekseri.Yalnızh-14gına,sessizliğine

alışmışoluyordu.Eskiden,kendininkindençokbaşkabirdünyayıonaaktarmayaçalışankarısını,ilgiyledinlergibideyapsa,sıkılırdı.Medyaçalışanlarınınohareketli,renkli,birsaatidiğersaateuymayançalkantılıyaşamlarıonunplanlı,programlı,rakamlıdünyasınaçokyabancıdüşerdi.Birtekşeyisterdievinedöndüğüzamanlar.Nimeta'nın,onbeşyıliçindebirazkalınlaşmış,durubeyazbedeninesımsıkısarılarak,başınıdolgunmemelerininarasınagömerek,onudoyasıyasevmekveonunkokusunuduyaraksabahakadaruyumak.BuarzusuhiçamahiçdeğişmemiştiBurhan'ın.

Nimetaarabasınıparkyerinebırakıp,hızlıadımlarlaofiseyürüdü.Asansördeheyecanlıseslerlekonuşupduraninsanlarıdinlemedi.Kafasımeşguldü.Buakşam...Buakşamdananınkuyruğukopacaktı.

Kendikatınageldiğini,asansördençıkıp,solakıvrıldığını,genişçalışmaalanında,kendimasasınadoğruyürüyüp,sandalyesiniçektiğini,ceketiniçıkarıpsandalyeninarkasınaastığınıhiçfarketmedi.Bunlarıbilinçledeğil,otomatiğetakılmışbirmakinegibiyapmıştı.

"Nimeta,şunabaksana."

Önünefakslanmışbirgazeteuzatıyordukızlardanbiri.FakskâğıdındabelirengazetesayfasınabirgözattıvesabahuyandığındanberiiçindesavrulduğuNimeta'nınkendineözgüdünyasıbirdenbirezınkdiyedurdu.Gerçekdünyayageridöndü.

Belgrad'dabasılan24Eylül1986tarihliVecernjeNovostigazetesindeSırpakademisyenlerininhazırlamışolduğubildiridenbiralıntıvardı.Yazıda,HırvatistansınırlarıiçindekiSırplar'ınbüyükbirtehlikeiçindeolduklarıveönlemalınmadığıtakdirdetümYugoslavya'daçokbüyüksorunlarınyaşanacağınaişaretediliyordu.Bubildiriileilgilibilgiler,çoktankulaklarınagelmiştihabercilerin.HattaAkademi'deböylebirçalışmanınbaşladığını,CumhurbaşkanıStamboliç'e,gizlipolishaberbilevermişti.BirSırpmilliyetçisiolduğuiçin,Hırvatlar'laSlovenlertarafındanSırptaraftanolmakla,SırplartarafındaniseSırpmenfaatleriniyeterincekoru-mamaklasuçlananStamboliç,hazırlanmaktaolanbildirininyalnızcabazısosyo-ekonomikeleştirileriçerebileceğinidüşünmüş,pekoralıolmamıştıamaanlaşılanhataetmişti.Çünkübildiribeklediğigibiçıkmamıştı.BildirisadeceSırpmilliyetçiliğinikışkırtmaklakalmıyor,herbirSırp'ıyüreğininenincetelindenyakalıyordu.Sırplar'ınasırlardırezildiğini,sömürüldüğünüdilegetiriyor,ateşinicediriçiniçinyanmaktaolanbirmeşaleyiateşliyordu.

Nimeta,sandalyesineoturup,derinbirnefesaldı.Yazıyıbaştansonabirkezdahaokudu.Hiçyanılmıyordu,buyazınınayaksesleriniüçyılönceduymuştuo.

Nevarki,üçyılönceuzaktanduyulanayakseslerigiderekyaklaşıyor,yükseliyor,postalgürültüleriniçağrıştıranraprap'laradönüşüyordu.Sırplar,etnikkökenedayalı,çoktehlikelibiroyunasoyunuyorlardı.BüyükSırbistanhayallerinigerçekleştirmekiçin,ateşleoynamayabaşlıyorlardı.Ateşleri,Sırpmedyasındasürekliyayınladıklarıyalanlarıydı.Düzmecehaberlerle,Sırplar'ıntehditvetehlikealtındayaşadıklarınıyayınlıyorlardı.Huzursuzluğun,kuşkununsesigiderekyayılıyorduülkeye.

Busesiilkkez,AleksandarRankoviç'incenazesindeduymuştu.Venegariptir,hemNimeta'nınözelyaşamını,hemdeYugoslavya'yıaltüstedecekolaylarıntohumuaynıtarihteatılmıştı:20Ağustos1983'te.

Nimeta,BosnaTelevizyonu'nungörevlisiolarak,AleksandarRankoviç'incenazesiniizlemeyeBelgrad'ayollanmıştı.

AleksandarRankoviç,1966yılında,Tito'nuntelefonlarınıdinlemesuçuylaithamedilerek,Yugoslav

KomünistLigi'ndenihraçedilmişbirgizlipolisajanıydı.

Yıllariçinde,Arnavutlar'ınkorkulurüyası,Sırpmilliyetçiliğinindebayrağıhalinegelmişti.Ülkesineaşırımilliyetçiliğin,ırkçılığınkötütohumlarınıserpipyeşerttiktensonrada,herfanigibi,ölüpgitmişti.CenazesinekatılanonbinlerceSırp,Yugoslavya'nındiğercumhuriyetlerindeyaşamaktaolanSırpasıllılarındaadına,bucenazeyibirgövdegösterisinedönüştürmüşlerdi.

Irkçılarıngövdegösterisinedönüşenbucenazetöreninde,değişikyerlerdentöreniizlemeyegelmişpekçokgazetecivardı.Zagreb'dengelengazeteciStefanStefanoviçiletanışmasıda,bu

nedenleaynıgüne,1983'ün20Ağustosu'narastlıyorduNimeta'nın.

16Sırbistandışında,tümYugoslavcumhuriyetleringazetecileri,cenazesonrasındaaralarındaanlaşarak,otarihteBelgradBelediyeBaşkanıolanIvanStamboliç'e,olaylarıkontrolaltınaalamadığıiçin,protestomesajlarıyollamışlardı.1986'daartıkSırbistan'ınCumhurbaşkanlığıkoltuğundaoturmaktaolanStamboliç,1983yılındaogün,olaylaramüdahaleetmemiş,sadeceseyircikalmıştı.

StefanveNimeta,diğergazetecilerlebirlikte,cenazesonrasında,birbüyükotelinbarınaiçkiiçmeyegitmişlerdi.Stefan'ınkapkaragözleri,Nimeta'nmmavibakışlarınakilitlenmişgibiydibütüngece.Gençkadın,tuhafbirbüyününetkisinegirmişgibi,sadeceStefan'ıgörüyorduonlarcakişininarasında.Sadeceonunsesiniduyuyordu,onunsıcaklığınıhissediyordu.Yıllardanberiilkkezyenidencanlanıyordu,varlığınıbileunuttuğuduygulan.Kocasınaihanetetmekaklınınucundanbilegeçmemiştiogünekadar.Hanahenüzküçücükbirkızdı,bebeğiydionun.Fiko'sunadeligibidüşkündü...Amaogece,birzombigibi,dahaöncehiçtanımadığıbuesmeradamın,geceboyuncasadeceonunlakonuşmasına,onukolundançekipdansakaldırmasına,bedeninesımsıkısarılmasına,boynundahissettiğisıcaknefesine,onuesiralıpbaşkakıyılarataşımasına,onukul-köleeylemesinehiçsesçıkara-mıyordu.Uzungeceninsonunda,kendiotellerinedöndüklerinde,elindentutupodasınasürüklemesine,bluzunundüğmelerinitekertekeraçmasına,onusoymasına,çırılçıplaketmesine,dudaklarınıgöğüsuçlarınadeğdirmesinekarşıçaresiz,savunmasızkalıyordu,içindekiyangınısöndüremiyor,hiçitirazetmeden,hiçsorgulamadan,oneisterseyapıyordu.

Ogece,birodadadeğildebirsahildedalıyorduuykuyasanki.Büyükbüyükdalgalarsahilevuruyor,sallayıpduruyorlardıüstüneuzandığıkumları.Başınadurmaksızınyıldızyağıyordugökten.Birbaşkagezegendeyaşıyordu.Yüreği,vücudununherbirmilimindeayrıatıyordu.

Ertesisabah,Stefan'ınyatağındauyandığında,utançtan,pişmanlıktanvemutluluktanağlarken,

l

"Düncenazesinetanıklıkettiğimiblis,ruhumuesiralmışolmalıStefan,nasılyapabildimbunuben?"demişti.

"RuhumuzesiralındıNimeta,amaRankoviçtarafındande-l/

w-1»

--------

g»1-

Nimeta,yaşlıgözleriniyerdenayıramıyordu.Eliyleçenesinitutup,başınıkaldırmıştıStefan,"Ruhumuzusevdaesiraldı,sevgilim."

Sonra,Stefan'danayrılıpSaraybosna'yadönmüştüNimeta.Gazeteyeyazılarınıyazmış,haberprogramınahaberlerinihazırlamıştı.Evindeçocuklarınavekocasınayemeklerpişirmiş,büyükbirtitizlikleevibaştanaşağısilipsüpürmüştü.HaftadaikikeztemizliğegelenMilicabileşaşırmıştıhanımındakibuhamaratlığa.EkgörevlerüstlenmiştitelevizyondaveBurhanyeniişleriçin,yeniyerleregiderkenhiçşikâyetetmemişti.Busevdanınüstesindengeleceğinizannediyordu.

Oysa,çocukluğundanberihersırrınıpaylaşanMirsada,"Yandınsen,kardeşim,"

demişti,"yasakmeyvenintadınıbirkeretattınmıydı,dönüşünolmaz.YandınkineyandınNimeta."Mirsadanedenseondandahaiyibiliyordubaşınagelecekleri.

"Toplantıbaşlıyor,haydikalk.Neyinvarkuzumseninbusabah?"Sonyadikilipduruyordubaşında.Kâğıdını,kaleminitoplayıpkalktı,îvan'ınodasınayürüdüler.Toplantımasasınınetrafı,alışılmıştankalabalıktıbusabah.

"İlginçbirgelişmevar,çocuklar,"dediIvan.Önündeyığılıdurançeşitligazeteleridağıttıçalışmaarkadaşlarına.Hepsi,değişikcumhuriyetlereaitolangazeteleritekertekergözdengeçirirlerken,boğazınıtemizlemekistergibi,hafifçeöksürüp,devametti.

"ŞuAllah'ıncezasıbildiriyeBelgradgazeteleribiletepkigösterirken,liderleriMiloşeviç'tentısçıkmıyor.Busizebirazgaripgelmiyormu?"

"Birazbekleyelimbakalım,"dediIbo."Miloşeviç'inyardakçısıDuşanMiteviç,partigrubundabirkonuşmayapacakmış.Milosevic,kendisöylemekistediğilafıDuşan'asöyletecektir."

"Buherifinkendiağzıyokmu?"diyesorduSonya.

"Milosevicdenenadam,kartlarınıçokiyioynar.Samanaltın-S2

dansuyürütür.Onedenle,Stamboliç'indümensuyundayüzeyüze,bulunduğumevkiyekadaryükselmedimi?"18Toplantıda,Sırpmilliyetçiliğininaşırıırkçılığadönüşmesihalinde,negibiönlemleralınabileceğinikonuştular.

"Benceçokiyiniyetliyiz,"dediMate."Olanlaroldubile,zilebasıldı.Bundansonra,Sırplar'ıkimdurdurabilecekacaba?"

"SeninZagreb'dedostlarınvarNimeta,onlarlabirtemaskur,bakalımnedüşünüyorlar?"dediIvan.

Nimeta,toplantısonrasında,Stefan'ıgazetesindenaradı.Stefan,Nimetaileilkkez,sevgilisiyledeğil,birmeslektaşıylakonuşurgibikonuştu.Sesiciddiveendişeliydi.Oda,bubildirininmusibetişlerebaşlangıçteşkiledeceğinidüşünüyordu,ilkkez,kendilerinedairkonularagirmedi,neBurhan'ındönüşünüsordunedeboşanmaişindensözetti.Herzamanyaptığıgibionuözlediğini,dudaklarından,ensesinden,boynundanöptüğünübilesöylemedi.Elindekibilgileribirsaatekadarfakslayacağını,yarıntekrargörüşmelerigerektiğinibildirdisadece.Telefonukapadığında,Nimetaüçyıllıkderinbiruykudanyeniuyanıyorgibişaşkın,endişeli,birazdamahzundu.

Gazetecilerbeklediler.Miloşeviç'inyardakçısıDuşanMiteviçkonuşmasınıyaptıvebildirininYugoslavyaveSırbistaniçinbirtehliketeşkilettiğindensözetti.Üstelikbukonuşması,hükümetinsözcülüğünüyapanbirgazetededetümüyleyeraldı.Miloşe-viç'tenhâlâtısyoktuama,Duşan'ınsözleri,büyükbiryanılgıyla,onundüşünceleriolarakyorumlanmıştı.Aklıbaşındainsanlarrahatbirnefesaldılar.

Nimeta,oakşamBurhan'ıherzamankigibisessizvecoşkusuzkarşıladı.Diğerakşamlardanfarklıolarak,bukezuzunuzunNi-meta'nınişyerindekigelişmelerdenbahsettiler.Burhandabildiridenhaberdardıveendişeduyuyordu.

BildiriyeKnin'dekiHırvatlar,Bosna'dakiBoşnaklar'dançokdahaşiddetlibirtepkigöstermişlerdiveBurhandabutepkidenetkilenmişti.

"SeninZagreb'dekigazeteciarkadaşınnediyorbuişlere?"diyesorduBurhan.

"Stefan'ımıkastediyorsun?""Evet."

"OnunlaIvankonuştubugün.ZagrebBosna'dandaharahat-sızmışbukonuda."

"Başımızınüstündebiruğursuzkuşdolaşıyorgibibirduyguya19kapılıyorum,Nimeta,"dediBurhan.

"Uğursuzkuşüçyılöncehavalandı,Rankoviç'incenazetöreninde.Bakalımnezamannereyekonacak?"dediNimeta.KocasıgözlüklerininüzerindenşöylebirbaktıNimeta'ya.Yadaonaöylegeldi.

Akşamodalarınaçekildiklerinde,Burhankarısınasarıldıamasevişmedi.ÇıtçıkarmayakorkarakyattıNimetaerkeğinkollanarasında.Kıpırdarsa,kocasınınuyanmasındanveonunlasevişmekistemesindenkorkuyordu.

SabahBurhanveçocuklarevdençıktıktansonra,Stefan'atelefonetti.

"YinesöyleyemedimStefan.Ayrılmakistediğimi,başkabiradamısevdiğimi,artıkonusevmediğimisöyleyemeyeceğimBur-han'a.Hiçbirzamansöyleyemeyeceğim,beniaffet,"dedi.

"ÇünküBurhan'ıseviyorsunNimeta,"dediStefan.

"Ah,hayırStejo.Benseniseviyorumdelilergibi.Heransenidüşünüyor,seniözlüyorvesadeceseninlesevişmekistiyorum."

"Senbanaâşıksınamakocanıseviyorsun."

"Nerdençıkartıyorsunbunu?"

"Bunu,onuincitmekistememendenanlıyorum,insan,kendisaadetipahasınaancaksevdiklerineböyleduyarlıdavranır.Neredenmibiliyorum?ÇünkübensanahemâşığımhemdeseniseviyorumNimeta.Sevdiğimiçinde,üzülmeniistemiyor,bağışlıyorumseni."

"BenianlamayaçalışStejo,"dediNimeta."Buluştuğumuzzamandahaiyianlatacağımherşeyi.Nezamangeliyorsunburaya?"

"Bosna'yagelmeyeceğimuzunbirsüre.Londrakadrosundabiryerboşaldı,tayinimiisteyeceğimbugün."

"Doğrumubu?"Sesititriyordu.

"Elbette."

"inanmıyorumStejo.Birdahagörüşmeyecekmiyiz?"

"Görüşürüz.Amaikisevgiliolacaksak,bubenimşartlarımdaolur.Senşartımıbiliyorsun."

"Senerkeksin.Kimseyebirbağınyok.Zordurumdaolanbenim.Ailemiparçalamamıistiyorsunbenden."2O"AşkıpaylaşamıyorumNimeta."

"Aşkıpaylaşmıyorsunki.Ben...ben...""Birseçimyapmanıistedimsenden.Senseçiminiyaptın.""Buseçimiisteyerekyapmadım.Mecburdumbuna.Sorumluluklarımvarbenim."

"Sorumluluklarınsıralanmasıdabirseçimdir."

"Vesen,benicezalandırmakiçin,Londra'yagidiyorsun?"

"Bunusenicezalandırmakiçinyapmıyorum."

"Nedengidiyorsunöyleyse?"

"Seniunutmakiçin."

"Unutabilecekmisin?Bumümkünmü?"

"Deneyeceğim."

"Oysaben,seniaslaunutmayacağımıdenemedenbiliyorum."

"Bendenemekzorundayım."

"Neden?"

"Çünküsevdiğimkadın,hayatınıbenimlepaylaşamıyor."

"Elimdengeleniyapıyorum,biliyorsunbunu.Seninlebirlikteolmakiçinherfırsatıkullanıyorum,bahaneleryaratıyorum,arkadaşlarıma,ailemesürekliyalansöylüyorum."

"BanayetmiyorNimeta.Buyaşamtarzıbenitatminetmiyor.Benimlebirlikteyürümeyeceksen,ilişkimizibitirmekzorundayız."

"Nasılistiyorsanöyleolsun,Stejo,"dediNimetakurubirsesle.

Telefonukapadıktansonra,kalkmadıyerinden.Bacaklarına,kollarınafelçinmiş

gibi,kıpırdamadanoturdu.

O,Stefan'ıyaşadığısüreceunutamayacağınıbiliyordu.Amasevgilisi,arayamesafesokarakonuunutabilecekti,demek!Üçyıldanberidelilergibisevdiğiadam,birkaçbinkilometreilehalledecektibu

işi.

Öylesineyoğunyaşamışlardıkisevgiyi,şimdionsuzvesevgisizneyapacaktıacaba?ilktanıştıklarıgündengeriyedoğrufilmşeridigibiakıyordugözlerininönünden,yaşadıkları.Gözyaşlarıdayanaklarındanakıyordu.

Üçyılboyunca,ofistemasasınınüstündekitelefona,herçalı-

şındaatılırken,incebirumuduyeşertirdiiçinde.Yaoysa?Eğeroysa,dünyayıunuturdu.Kuşlarötüşürdüsesinde.

StefansıksıkgelirdiSaraybosna'ya.EvropaOteli'ninbarındabuluşurlardı.

Yanlarındabaşkaişarkadaşlarıdaolurduamaoikisisadecebirbirleriniduyar,birbirlerinigörürlerdi,aynıilkkarşılaştıklarıgünkügibi.

Stefan,AliPaşinoPolye'de,Nimeta'nınişyerineyakınbirdairetutmuştu.

Burhankentdışınaçoksıkçıktığıiçin,buluşmalarıkolaydı.NimetaiştençıktıktansonraStefan'ınevinegidiyor,birkaçsaatkalıyordu.Oradageçirdiğizamaniçinde,ikiçocukluortayaşayelkenaçmış,bezginveyorgunbirkadından,içindenyaşamasevinciveşehvetfışkıranbirdişiyedönüşüyordu.Stefanonadokunduğunda,sankigöğüsleridikleniyor,kalçalarıyuvarlanıyor,gençleşiyor,enerjidoluyor,birazdanyaşayacağıodayanılmazhazzıvücudununherbirzerresiyleemebilmekiçinbiryaygibigeriliyor,farkınabilevarmadanhazırlanıyordusevişmeye.

Nimeta,sadecesevişirkendeğil,sevgilisininyanındaolduğuheran,uçsuzbucaksızbirmutlulukdenizindeyüzüyorgibiydi.Sevincisesine,gözlerine,tenineyansıyordu,işnedeniylebirarayageldiklerinde,gruphalindebirkahveyeveyabaragittiklerinde,vücutdillerininonlarıeleverdiğindenemindi.

Süreklibirbirlerininyakınındaoluyorvegözlerinibirbirlerindenayıramıyorlardı.BunedenleNimetaStefan'ladışardaberaberolmaktankaçınıyor,evdebuluşmayıtercihediyordu.Sürekliişuzadıbahanesiyleevegeçdönmeleriçocuklarıtedirginetmeyebaşlamıştıbirzamansonra.

Nimeta,ikidefaişdolayısıyla,birkerede,kısabirresmitatildeiş

bahanesiyle,Zagreb'egitmişti.Zagreb'deonutanıyanolmadığıiçinçokdaharahatolabilmişlerdi;Nimetasevdiğiadamlabirlokantadamumışığındabaşbaşayemekyiyebilmenin,sokaklarda,parklardagençsevgililergibieleledolaşabilmeninkeyfinisürmüştü.

Sonra,yavaşyavaşyorgunluğubaşlamıştısevdanın.Birliktegeçirdiklerizaman,Stefan'ayetmiyordu.BuikiliyaşamNime-ta'nındahoşunagitmiyorduama,esasmızıkçılıkStefan'dankaynaklanmıştı.SonundabirseçimekilitlemiştiNimeta'yı.

Çocukla-

21

rınıbırakamayacağısavınıdaçürütmüştü."Onlarıbırakmangerekmiyor,benSaraybosna'ya

yerleşebilirim.Yaptığımişbuna22müsait,"demişti.

Nimetahiçbaşkaldırmamıştıkimseyeogünekadar.Esintiliydi,özelliklekocasınakarşışımarıklıklarıvardı,inatçıydıamadüzeninidarmadumanedebilecekhamleleriyapmaktanhepçekinmişti.Kafasındakavakyelleriesengençbirkızkenbile.

Yetmişliyıllarınbaşında,aileceistanbul'agitmişlerdi.Oradahembabasınınhemdeannesininyıllardanberigörmedikleriakrabalarıvardı.Onbeş-onaltıyaşlarındaydıNimeta.Uzunboylu,açıkkumral,buğdaybaşağıgibibirkızdı,istanbulbüyülemiştionu.Birkaçyazüstüstegelmişler,Erenköy'deoturanakrabalarınınyazlığındakalmışlardı.

BağdatCaddesiüzerindekikahvelerde,kuzinleriylekikirkikir,fıkırfıkır,dondurmayiyerek,açıkhavasinemalarındamahallenindelikanlılarıylabuluşarak,denizegirmekiçinkiraladıklarısandallardadeliceeğlenerek,hâlâunutamadığıgüzelliktetatilleryapmışlardı.

Oyazlarınbirinde,Erenköy'dekiköşkünyankomşusununoğluileflörtetmişti.

Yaztatilleriningelmesiniipleçekerekbeklerolmuştu.Sevgilisindengelenmektuplarısökmekiçin,Türkçeöğrenmeyebaşlamıştı.

Biryazsonu,Bosna'yadönmedenönce,Nimeta'yıistemeyegelmişlerdiErenköy'dekikomşuları.BabasıbuişesıcakbakarkenRaziyanımrazıolmamıştı.

"Senkızınaüniversiteokutacaktınhani?"diyesormuştu,birTürkgenciileevliliğionaylayankocasına.

"İstanbul'dadaüniversitevar."

"DoğrudürüstTürkçebilebilmiyoro,"demiştiRaziyanım.

"Öğrenir."

"Benimbaşkakızımyok."

"Dahaiyiya,başkakızınolmadığınagöre,Nimetaiçineniyisiniistemekzorundasın."

"Nesieniyibugencin,kuzum?"

"Tahsilivar,halivaktiyerinde,üstelikterbiyeliveyakışıklı."

"Saraybosnakaynıyortahsilli,terbiyeliveyakışıklıgençlerle."

"EvetamaorasıSaraybosna.Tito'nunöldüğügün,oradanelerolacağınıkimsebugündenbilemez.Türkiye,Türkiye'dir,beşasırlıkOsmanlımülküdür.Kız,burayaköksalar,sonunugörerekya-23şar.Bencilliketmehanım."

"KızıTürk'evereceksek,bizdetasıtarağıtoplayıpistanbul'agöçelim,"

demiştiRaziyamm.

Nimeta,ilkaşkınıonsekizyaşınıntümheyecanıylayaşıyordu.Yinedeannesinebaşkaldırıp,"Benburadakalacağım,"diyememişti.Bosna'yavaktindenöncedönüş

yapanannesininhiçyüzünebakmadan,yolboyuncaağlamıştı,evlerinevaranakadar.Onuistemeyegelirkengetirilengülleri,kurutupsaklamıştı.Aylarcaailesinesuratasmıştı.Neertesiyıl,nededahasonradönmemişlerdiistanbul'a.

Raziyanım'ınistanbul'usevmemesininnedenlerivardı.

Osmanlı'nındörtyüzyılıaşkınsaltanatısonaerdiğinde,Balkan'ınouzundönemiçindekiefendileri,kendilerinigöçyollarındabulmuşlardı.VeogünbugündürhepgöçüyorduBoşnaklar.Savaşrüzgârlarınınherestiğinde,kiBalkanlar'daçoksıkeserdiburüzgâr,Bosnalı,denginitoplayıpdüşerolmuştuyollara.

istanbul,ayrıdüşenanaoğullar,karıkocalar,kardeşler,sevgililerdemekti.

Sönenocaklar,solanbahçelerdemekti.Dönüşüolmayangidişler,hasretidinmeyengurbetlerdemekti.NezamanbirilerigitmeyekalksaBosnatopraklarındanistanbul'adoğru,acıveözlemeşlikederdigidene,sonsuzakadar.

Bosnaveistanbul,aynıkaynaktanfışkıranamadeğişikyataklardaçağıldayanikinehirgibi,asırlardırbirbirlerinekavuşama-danakıpduruyorlardımecralarınadoğru.İstanbul'aBursa'ya,İzmir'e,Adapazarı'nagöçverenBosna,huzuru,güveni,mutluluğuyakalamakiçin,beşparmağınıaçarak,eliniTrakyaüzerindenAnadolu'yauzatangüçsüzdüşmüşbirdevgibiydi.

Vebirkaçıştıistanbul.Umudunyitirildiğinoktaydı.Gözyaşlarıselgibiakmayabaşladığında,önünekataristanbul'asürüklerdiumutsuzları.

GurbetNeYanaDüşer,Usta?(1878)

EnumarsızenyakıcıayrılıklarıOsmanlı'nınBosna'yıgözdençıkardığı1878

yılındayaşamıştıBoşnaklar.Bosna-Hersek'inidaresi,Osmanlı'danalınıp,Avusturya-Macaristanîmparatorlu-ğu'naverilmişti.ÇaresizliğinikabullenmiştiOsmanlı.Parçaparçaçözülmekteydikoskocaimparatorluk.Herkıpırdamşında,sankibirtoprakparçasıdahakopuyordubağrından.KoskocaBosnavilayeti,Osmanlı'nınşanlıRumelisancağıtekkurşunatılmadan,savaşılmadan,uğrunakandökülüpşehitolunmadan,masabaşındaalınankararlarla,atılanimzalarlagâvurabırakılıyordu.EriyorduOsmanlı.

Raziyamm'ınbüyükdedesininyüreğikanağlıyordu.Ateştenbirelsıkıştırıyordubağrını...Çaresizlik...Kararsızlık...Yabundanböyle'haçıngölgesinde'

onursuzveboynubüküksürdürecektikalanömrünüyadakökünden,toprağındansökülecek,evinibarkını,işinigücünübırakıpdüşecektiyollara...kendigibiyüzlercegaribinyanısıra,denkler,yükler,torbalarvemekkarearabalarıarasındaStambol'adoğru...işsizgüçsüz,yersizyurtsuzkalmaya.Birkararki,ikiyüzükeskinbıçak!

HüsrevAğa,göçekararverirvermez,biranevvelhazıretmiştifiruzekolyeileküpeleri.Hatırıbüyüktüısmarlayanın.SalihZekiBey,kızkardeşininboynundagörüpbeğenmiştiHüsrev'inelemeğigöznurunuda,birbenzeriniyenigeliniiçinısmarlamıştı.İkielikandaolsa,emanetiniteslimetmedenbiryerleregitmezdiHüsrevAğa.Oaileninhakkıvardıüstlerinde.Anası,SalihZekiBey'inbabasınınTravnik'teki

çiftliğindebüyütülmüştü.Anasınahanımlaralayıkçeyizdüzüpgelinetmişler,doğançocuklarınınelindentutmuşlardı.Başçarşı'dakidükkânıbileoaileyeborçluyduHüsrev.FehimBey,dükkânıaçmasıiçinyardımdabulunmaklakalmamış,hemTravnik'tekikonaklarınınhemSaraybosna'dakievininbütüngümüşlerinideonayaptırtmıştı,tepsilerden,sahanlardangüğümlere,kızıReşide'ninbelindekikemerlerden,oğluSalihZeki'nincebindekitütünkutularınakadar.

Göçkararınıaldığında,sıkıştırmıştıçırağım,biranönceçakmasıiçintaşlarıyerlerine.Veişteşimdiönündegökgökparıldayantaşlarıylafiruzekolye,narinbiryılangibikıvrılmışduruyordutezgâhınüzerinde.

Sarkaçlıküpeleridekolyeninyanısıraitinailepaketleyiphazıretmişti,ikiadetathazırlatmıştıTravnik'eçabukvarmakiçin.Amaşansıvarmışki,SalihZekiBey'inSaraybosna'da,Vrat-nik'tekikonağındaolduğuhaberinialmıştı.Birkoşugiderteslimederdiemaneti,sonraelindekalandiğersiparişlerinkiminibitirir,kimininparasınıgeriverirdivebaşlardıgöçhazırlığına.

Konağavardığında,azbeklediiçavluda.Ayaklarına,kapıönüneçifterçiferdizelenmişincecik,yumuşacıkoğlakderisindenyapılmışterliklerdenbirinigeçirdi.Güneşışığınınapaydınlıkettiğiselamlığaaldılaronu.Soğukvişneşerbetiveİstanbul'dangönderilmişgüllü,sakızlılokumikramettiler.Dikkatetti,vişneşerbetinisunduklarıibrikonyediyılönceeliyleişlediğiibrikti.

Tepsideöyle.Göğsükabardı.Gençliğinde,çıraklardanmedetummaz,kendielleriyleişlerdigümüşü.Şimdilerdeellerititriyor,gözlerieskisikadariyigörmüyorduinceişi.Azbekledi,birazsonrakapıdanuzunboyu,çakmakçakmakmavigözlerivetiriltirilsadakormintamylaSalihZekiBeygirdiiçeri.HüsrevAğa'yıileriyaşınayaraşırşekildehürmetleselamladı,halhatırsordu.

HüsrevAğa,paketiaçıpkolyeileküpeleriserdisedirinüstüne.Gözlerindenbirtonaçıkmavitaşlarahayranlıklabaktıgençadam.

"Hemşiremeyaptığınızmücevherleripekbeğendihanımım.Bendeona,buralardanayrılmadanbirBosnahatırasıhediyeetmekistemiştim.BeğenmektehaklıymışGülhanım.Ellerinesağlıkolsun,HüsrevAğa,"dedi.

"İyigünlerdekullansınlar,beyim,"dediHüsrevAğa,elemeğinitaşıyanmücevherlerebeğeniylebakarak.

SalihZeki,elleriniçırptığındaiçerigirenhizmetkârabellibelirsizbirkaş

gözişaretiyaptı,okadar.Birazsonragülkurusukadifedenbirkeseylegerigeldihizmetkâr.KeseyialıpHüsrevAğa'yauzattıSalihZeki.

"Allahbinbereketversinbeyim,"dediHüsrevAğavebirazsıkılaraksordu:26"Deminburalardanayrılacağınızısöylediniz.Stambol'amıgitmeyidüşünürsünüz?"

"DüşünürümHüsrevAğa.Gâvurunidaresialtınageçtiktensonra,birhayrıkalmazartıkburaların.Aileninyarısızatengöçmüş.Bende,doğacakçocuğumMüslümantopraklardadoğsunisterim.Eskileranlatırlarhep,gâvurunzulmünüçokçekmiştirbuaile."

"Bendenizdeaynenöyledüşünürüm.Çoluğuçocuğutoplayıpgitsemderim.Amaneylegeçiniriz,neyaparızyabanellerde?"

"Seninzanaatın,sanatınvarHüsrevAğa.işinaltınbileziktirkolunda.

BuralardançokdahabüyükşehirdirderlerStamboliçin.Görmedimamaçokduydum.

Senhergittiğinyerdeekmeğiniçıkarırsın,hiçkorkunolmasın,"dediSalihZeki."Göçtenkorkmasıgerekenlerbizleriz.Butoprakların,bumülkleriniradıgeçmeyive-rirseelimize,n'eylerizyabanellerde.Seningibizanaatımızdayokbizim."

"Amanefendim,"dediHüsrevAğasaygılıbirsesle,"Beylerinzanaatımıolurmuş?

"

"Beyliğimizoralardadasürermibilinmezama,kararımızıvermişiz.Bizdenöncegidenakrabalarpişmanolmadılar.YeğenimFehimBey,birinciMeclis-iMebusan'daBosnamebusudur.Haberyollatmış,beklerlerbizide.SendegöçecekolursanbirgünStambol'a,Rami'deyaFehimBey'iyadaMeclis-iAyanüyesiHa-lilbasiçRıdvanBey'ibulur,bizionlarasorarsın.Bilirlerneredeolduğumuzu,"dediSalihZekiBey.

HüsrevAğakonaktançıktığındakeyifliydi.Keseyikuşağınasokmuştu,göçiçinkesinkararınıvermişti.KoskocaKulinoviçSalihZekibile,köylerinivebuncamülkünübırakıpdagidiyorsaStambol'a,buhayraalametti.Buakşammutlakaaçacaktıkonuyukarısına.Biranevvelhazırlanmalıydılar.Gecikmedenyoladüş-meliydiler.Farkınabilevarmadanbirtürkügelipoturdududaklarına.Güneşinsıcağınıduyumsadısırtında.İçindenkedigibigerinmekgeldi.Günlerdenberiilkkezrahatladığınıhissetti.

içhuzuruileyürüdü.Huzurununçokkısasüreceğini,damadınıngöçekarşıçıkacağınıvesevgilitorunuMemo'yugeridebırakacaklarınıbilmiyorduhenüz.Bugöçkararıyla,kızınınyavrusundanbirdahahiçkavuşmamaküzereayrıdüşeceğinibilmiyor-27du.

—

Raziyanım,iştebu,oğlunuterkederekistanbul'agöçenbabaanneninöyküsünüdinleyerekbüyüdü.Küçücükbirkızken,yüreğineistanbul'dayitipgiden,oğlunuanakucağından,anasıcağındanmahrumbırakanbirkadınınnefretioturdu.

istanbul,çocuklarınanalardanayrıdüşmesidemekti.

Ailesiyleistanbul'agöçenFaika'nıngeridekalanoğluMemo,sevgisizbirortamda,hayalmeyalhatırladığıannesinevetümkadınlaradüşmanyetişti.Çokgeçyaşlarınakadarevlenemedibuyüzden.Yıllarsonra,soyunusürecekbiroğulsahibiolmakiçin,ancakelliliyaşlarındaevlendiğinde,gençkarısıâdetaalayedergibi,birerkekçocukyerineikizkızlarverdikucağına.Yaşıtlarıtorunlarıylaoynaşırken,onundizlerineikizkızlarınıkoydukaratalih.Hiçsevemedikızlarınıda.Onlaraısınamadan,sevgiyleşartlamadangöçüpgittiküsolduğudünyadan.

istanbul,kızlarınısevmeyenbabademekti.

Allahtanikizlerekolkanatgerecek,babalıkedecek,genç,neşeliveyeğenlerinedüşkünbirdayıvardıailede.Çoksevilen,ancakailesiyineistanbulyüzündenparçalanmış,yalnızkalmışbirdayı...

Yıllarsonra,büyüdüklerindeRaziye'ninikizigelingittiistanbul'a.Heryılenazbirkerebuluşmaları

vaadiylegitti.Kardeşveyurthasretiçektigurbette.

Çaresizhastalığayakalandı.

Raziye,istanbul'avarabildiğinde,çokgeçkalmıştı.ElindemenekşelerveSaraybosna'dangötürülmüşbiravuçtoprakladizçökmüştümermertaşınkarşısında.Kardeşinintaşayazılıadınıparmaklarıylaokşamıştı.Toprağınısulamıştı.Yaşlaryağmurgibiinmiştiyanaklarından.

Dağılanailelerdemekti,kardeşacısıdemektiİstanbul.

Acılarzatenhiçdinmezdidünyanınbubölgesinde,ikinciCihanSavaşıdünyayıkavurduğuzamanda,Balkanlar'daenbüyükacılaryineBoşnaklar'danyanadüşmüştü.

28

Savaşıonlarçıkartmamışlardı.Taraftutmamışlardı.Silahıellerineancakyurtlarınıvecanlarınıdüşmanakarşıkorumakiçinalmışlardı.Veonlardüşmanlarınısadeceişgalordularısanarken,kadanakatlanaçoğalmıştıdüşmanları.Kapıkomşularıdüşmanadönüşmüştü.HiçbitmeyenbirçileydiBoşnaklar'ındramı.

Sırplar'ınBüyükSırbistanhayalindendolayı,Çetnikler,1942yılındaacımasızcakatletmişlerdiBoşnaklar'ı.1943yılındayineÇetnikler,sekizbininiçocuklarınveyaşlılarınoluşturduğudokuzbinMüslüman'ıöldürmüşlerdi.

SonraUstaşedenenfaşistHırvatlar'lasavaşmayabaşlamışlardıBoşnaklar...Dahafazlaölü,dahafazlayaralı,dahafazlasöndürülmüşocak...açlık...acıvesefalet!Canlarınıkurtarabilmekiçin,Hitler'in13.SSBirliği'ne,Hançer'ebilekatılmışlardısonunda.Boşnaklarhayattakalabilmekiçin,Almanlar'ınyanındaParti-zanlar'akarşı,Hırvatlar'myanındaSırplar'akarşı,Sırplar'ınyanındaHırvatlar'a,Çetnikler'inyanındaUstaşeler'e,Ustaşeler'inyanındaÇetnikler'ekarşıvePartizanlarınyanındahepsinekarşısavaşıpdurmuşlardı.

Hiçkimseyeyaranamamışlardı.Ençokölüyüonlarvermişlerdi.1945'inNisanayında,Saraybosnakurtarıldığında,Balkanlar'dayetmişbeşbinMüslümanölmüştü.Busayı,HırvatyadaSırpölülerindendahafazlaydı.

Dayınınbabası,13.SSBirliğiHançer'desavaşanbiryakınısayesinde,Almanlar'danedindiğibirözelizinle,ailesininİstanbul'akaçışınıhazırlamıştı.Oğullarınısavaşmayanbirülkedebüyütmek,okutmakistiyordu.

Korkusuzyaşamak,çalışıpkazanmakvekazancınıkeyifleyemekistiyordu.

Trenleİstanbul'adoğruyolaçıkacaklarıgününsabahında,kahvaltıyıerkendenhazıretmiştikarısı.Çocuklarınıuyandırmakiçin,birgünönceonsekizyaşınabasanbüyükoğlunun,sonradaküçükoğlununkapılarınıtıkırdatmıştı.Mutfağageçipçayıdem-lemişti.Birtürlükalkmakbilmeyenbüyükoğlunaseslenmiştimutfaktan.Çocukgörünmeyince,odasınakadargidip,tekrarvurmuştukapıyı,bukezdahahızlı.Hiçsesgelmiyorduiçerden.Kapıyıaçıpiçerigirmişti.Yaktığılambanınışığı,bozulmamışyatağabırakılmışbirmektubadüşüyordu.Mektubuellerititreyerekokumuştu:

"Sevgilianneciğimvebabacığım,

"Sizinlegelmiyorum.Ben,idealleriminpeşindengidiyor,dağlaraçıkıyorum.

Sakınbenimiçinüzülmeyin,benibeklemeyinvearamayın.Sizbumektubuokurken,bendağdaolacağım.Budavadabaşarılıolursak,neredeolursanızolun,bensizimutlakabulurum.Benibağışlayın.

Siziçoksevenoğlunuz,Fikret."

Sesi,yüreklerparçalayanbirçığlıktıannenin.

Fikretdağlaraçıkmıştı.Tito'nunbirliklerinekatılmıştı.Devrimbaşarılıolunca,ordudakalmış,yükselmiş,YugoslavOrdu-su'nunsayılan,sevilenbirsubayıolmuştu.YıllarsonrabirresmiziyaretsırasındaTürkiye'yegitmişti.

Yugoslavya'danayrıldığındaonikiyaşındaküçükbiroğlancıkolankardeşide,Harbiyeçıkışlı,yakışıklıbirkurmaysubaydıTürkordusunda.Ağabeyiilebuluşmaküzereizinalmış,İstanbul'agelmişti.

Yıllarsonrabuluşanikikardeş,üstlerindeYugoslavveTürkCumhuriyetlerininsubayüniformaları,kolkola,birbaştanbirbaşayürümüşlerdiBeyoğlu'nda.

Sonra,annelerininevinegitmiş,üstlerinideğiştiripgeridönmüşlerdiBeyoğlu'na.BalıkPazarı'ndabirmeyhaneyegirmişlerdi.AralarındayarıBoşnakçayarıTürkçe,sıkıştıklarındaAlmancaveİngilizcekonuşarakhasretgidermişlerdi.RakılarıdeviripdeviripRumelitürküleri,sevdalinkalarsöylemişlerdi.Zilzurnasarhoşolmuşlardı.Hikmetsarhoşluğunetkisiylehükümetieleştirmeyebaşlamış,giderekcoşmuş,ağızdolusuküfüredönüştürmüştüeleştirilerini.Fikretsusturmayaçalışmıştıkardeşini.Ödüpatlamıştı.HesabıaceleödeyipçıkartmıştımeyhanedenHikmet'i.BirtaksiyeatlayıpKumkapı'yagelmişlerdi.Kumkapımeyhanelerindeoryantalseyredip,sazdinlemişlerdi.SabahakarşıtanağarırkenArnavutköy'debirişkembecideçorba,güneşinilkışıklarındaEmirgân'dakiÇınaraltı'ndaçayiçmişlerdi.SonraHikmetsoyunmuş,kendinisabahınayazındaBoğaz'ınserinsularınabırakmış,akıntıylasürüklenmişvebirtakanınipineasılıpgeridönmüştüdeancakayılabilmişti.Evedönerkengazetealmışlardı.Sabahgazetelerinde,kardeşininbirgeceevvelkisiyasieleştirilerininaynınıgörünce,inanamamıştıFikret.Kardeşiona29

gazetelerdeyazanlarıokurken,dalıpdalıpgitmişti.Ertesigün,babasınınmezarınıziyaretedip,annesinineliniöpüpBelgrad'a30dönmüştü.

SevgiliyeğeniRaziye,taaSaraybosna'danBelgrad'aziyaretinegelmişti,hemdayısınıgörmekhemİstanbul'dangetirilmişarmağanlarıalmakiçin.Dayısmdakidurgunluğuhemenfarketmişti.

"Neoldudayı?Eskineşendeneseryok,"demiştiRaziye.

Uzunsüresusmuş,nediyeceğinibilememiş,sonrakırıkbirseslekonuşmuştudayısı:"Hayatıkaçırmışolduğumuanladım,kızım.Birgençlikhatasıbirömrüalıpgötürmüş.Geridönmekiçinseartıkçokgeç."

"Dayı,senbuülkedeeniyimevkilerdesin.Hiçbirsorununolmamalı..."

"Benbirşehrinakarsularınasabahınilkışıklarındakendimihiçbırakmadım.

Hükümeteağızdolusuhiçsövemedim,neayıknedesarhoşken,Raziyem.Hayatıkaçırmışım...kaçırmışım."

Dayı,kahkahalarıüçevötedenduyulanoeskidayıolamamıştıbirdaha.İçindengeçenleribilememişlerdiamaonunİstanbuldönüşündensonradeğiştiğinihepbilmişlerdi.

Dayı,gönülvehayalkırıklıklarınıanlatmamıştıailesine.Müslümanmezarlarınınailelerehaberbileverilmedenparklara,yüksekbinalarıninşaedileceğiarsalaradönüştürülmesinisessizceizlemişti.Tito'nuncamilerimüzeye,depoya,ahıraçevirmesineyadayerlebiretmesinenekadariçerlediğinikimseyesöylememişti.Müslümanlar'ınderneklerini,okullarını,ençokda1530'danbuyanasürüpgidendörtyüzyıllıkGaziHüsrevBeyvakfınıkapatmasını,yoketmesiniiçinehiçsindiremediğinide.

Tito'nun,Müslümanlar'ıkayırmayaÜçüncüDünyaÜlkele-ri'ninliderliğinesoyunduktansonrabaşlamışolmasının,ArapülkelerineadıAhmet,Mehmet,Mustafaolanlarıatamayaözengöstermesininiçtenliğineinanmadığınıdasözedökmemişti.

Biryanardağ,sadecekendiyüreğindepatlayıpsönmüştüvesöndüğündeküllerisadeceonungönlünümezaraçevirmişti.

İstanbulbozgununundışında,yalnızcatekbirkeresezinlergibiolmuştudayısınıngönülkırıklığınıRaziyanım.DamadıBur-han'ınbabasınındabulunduğubirakşamyemeğisohbetinde,laf

lafıaçmış,Tito'nunözelmülkleridevletleştirmesindensözedilirken,dünürü:

"İstanbul'agöçmüşakrabalarınhaklarınıyollayamazolduğumda,çoküzüntüduymuştum.Yıllarcaherayiradlarını,erzaklarını,tenekelerleTravnikpeynirlerinisektirmedengöndermiştik.Neyaptılar,neylegeçindilerbunlarkesilince?Burejimibilmeyeninsanlaranasılanlatırsın,yüzlerceyıllıkarazilerinin,Tito'nunkeyfiyleartıkonlaraaitolmadığını?"demişti.

DayısınınTitosevgisinibilenRaziyanımtedirginliklekıpır-danmıştıyerinde.

Şimdiyineobitmeztükenmezpolitikmünakaşalardanbirinebaşlayacaklardiyedüşünmüştü.Tito'yuölümünetutanlarla,Tito'nunülkeyeyaptığıiyiliklerintümünügörmezliğegelerekonukaralamakisteyenler,hepyaparlardıbunu.Sonugelmezağızdalaşlarını...

"Senîstanbul'dakileriçinhiçüzülme,azizim.Üzüleceksenbizlereüzül,"diyeyanıtlamıştıdayısı.Sesindederinbirhayalkırıklığıvardı.ŞaşırıpkalmıştıRaziyanım.

Raziyanım'ıngözünde,sevdikleriniüzen,kıranşehirdiİstanbul.Nifaksokanşehirdi.

Kızının,komşununoğlunakaymaktaolduğunugörünce,darkaçırmıştıİstanbul'danSaraybosna'ya.O,evinidağıtmayacaktı,ailesinibirlikveberaberlikiçindetutacaktı.Yugoslavya'nındasembolüolan,'birlik-beraberlik'içinde...

Biryılsonra,üniversiteyebaşlamıştıNimeta.OradaBurhan'latanışmıştı.İlkaşkınıçabukunutmuştu.Burhanyakışıklıydı.ÇokeskibirBoşnakailesindengeliyordu.İkiyılsonramühendisçıkacaktı.Raziyanımbukezitirazedecekbahanebulamamıştı.

BurhandiplomasınıalıralmazevlenmişlerdiveNimetailkyıllarçoksevmiştikocasını,mutluolmuştu.Amahayat,zamaniçindetekdüzerayınaoturduğunda,Nimetaölenekadarhepçalışmak,eveparayetiştirmekveçocuklarıbüyütmenindışındahiçbirufkuolamayacağınıgörmüştü.

Gri,yoğunbirsisiniçinegirmekgibiydi,önünügörememek.İştetamonoktada,oboğulmanoktasındarastlamıştıStefan'a.Sisiniçinde,sarı,sıcakincebirışıkgibiydigizliaşkı.Birmaytapgibi

parlamış,Nimeta'nınetrafınıaydınlığaboğmuş,sonrasönmüştü...Sonsuzakadarsisvardıyine.

32Öğledensonra,çocuklarokuldandöndüklerinde,Nimetahâlâtelefonunyanındakiiskemlededimdikoturmuş,duvarabakıyordu,bacaklarınasürtünüpduranBozo'yubilefarketmeden.

Akşam,Burhankarısınıkliniğegötürürken,arabadayanındaoturandoktora,vicdanazabıiçindeanlatmıştı.Karısınıişindendolayıçokyalnızbıraktığıiçinsuçluydu.Tekbaşına,hemçocuklarayetişmekhemdeçokstresli,sorumlulukisteyenbirgörevdebulunmakNimeta'yıbirbunalımasürüklemişti,işlerinibiranönceyenidendüzenleyecekveartıkhepSaraybosna'daailesininyanındakalacaktı.Onlaradahaiyibiryaşamverebilmekiçinkoşuşturupdurmuştusağdasolda.Amademekkimutluluğunyolu,dahaçokparakazanmaktan,dahaiyişartlardayaşamaktangeçmiyordu.Evinerefahgetirmiştiama,bukezdehuzurukaçırmıştıelinden.Şimdi,karısıbunalımda,çocuklarıbaşıboş,kendişaşkındı.

Ailesinintümfertlerimutsuzdu.Bumutsuzlukta,kendinedüşenpayınbilincindeydiBurhan.

Bilmediği;karısıkendicehenneminiyaşarken,ülkesinindebircehennemeadımadımyaklaşmaktaolduğuidi.

Nimetaklinikteyatarken,Yugoslavya'yıkangölüneçevirecekoyununusahnelemeyebaşlamıştıkader.

Nisan1987

SırbistankomünistlerininlideriSlobodanMilosevic,azizdostuCumhurbaşkanıStamboliçtarafından,Kosova'dayineazmışbulunanSırpazınlığıteskinetmeküzereKosova'yayolcuedilirken,iplerikendilehineçekiştirmeyiplanlıyorduama,kaderinağlarıbudenlihızlıöreceğindenhaberiyoktu.

SlobodanMilosevicileIvanStamboliç,BelgradHukukFakül-tesi'ndekiöğrencilikyıllarındanberiçokyakınarkadaştılar.IvanStamboliç,üniversiteyıllarıboyuncadapartiiçindeçalışmaktaolduğuiçin,Milosevic'tençokdahaönceyükselmişti.Ama,arkada-

şınıherzamankollamıştı.Milosevic,Parti'dekiilkişinibileStam-boliç'eborçluydu.Yirmibeşyıllıkbirkaderbirliğininsonunda,buikiarkadaş,ayrılmazbirikilioluşturmuşlardı.Milosevic,hemKomünistParti'ninlideri,hemdeStamboliç'insağkoluydu.

Stamboliç,Kosova'yailkziyaretini6Nisan1986'dayapmıştı.NüfusununyüzdedoksanıArnavutolanKosova'da,ayrılıkçı-eylemciBulatoviç'intutuklanmasınatepkiolarakKosovaSırplarıonbinimzatoplamışlardı.Gerginlikhadsafhayaulaşınca,havayıyumuşatmakiçin,Stamboliç,Kosova'yagitmekzorundakalmıştı.

Biryılsonra,Sırplaryineazmışlardıveonlarıteskinetmekiçin,yineBelgrad'danyetkilibirkişininKosova'yagitmesigerekiyordu.Stamboliç,buiş

için,hayattaengüvendiğidostuMiloşe-viç'iseçti.Engüvendiğidostununonusırtındanhançerleyerek,Sırplar'ınliderliğinesoyunacağınıaklınabilegetirmiyordu.

Ama,Miloşeviç'inplanları,ihtiraslarıveyardakçılarıvardı.Başçömezi,BelgradTelevizyonu'nun

başındakiDuşanMiteviç,televizyonungücünüöylesinekötüyekullanacak,Sırplar'ıöylesinetahrikedecek,halkıkurmacasenaryolarlaöylesinedolduruşagetirecektiki,Yugoslavya'nınMiloşeviç'inrehberliğindeecelinekoşusunuhiçkimsedurduramayacaktı.

24Nisan1987'de,Milosevic,KosovaPolye'dekiKültürEvi'ninkapısındabinlerceSırptarafındankarşılandı.Polisbirayaklanmayakarşıhertürlütedbirialmıştı.Televizyonkameraları,diğercumhuriyetlerdengelmişmedyamensuplarıvegazeteciler,civardakievlerinbalkonlarından,pencerelerindensarkıyorlardı.

Nimeta,üç-dörtayönceişinegeridönmüştü.Kliniktegeçirdiğiikiaydansonra,birsüredeevindekalmış,işegitmemişti.Ivan,Nimeta'yaevdehalledebileceğiyazışmalarıvebazıtercümeleriyollayarak,evindebirişortamıyaratmıştı.

Yeniyıldadönmüştüişininbaşına.Onuuzunsüreşehirdışınayollarnamışlardı.

Artık,geçirdiğibunalımdanhiçbiriztaşımadığınagöre,mesleğiningereğiniyapmayabaşlamalıydıyavaşyavaş.

Stefan,onunhastalandığınıduyduğunda,Londra'daydı.Çiçekvekartyollamaklayetinmişti.Hayatınıkarmakarışıkettiğikadınıdahafazlahırpalamakistemiyordubesbelli.

S3

33

34

Burhankarısıkliniğekaldırıldığıandanitibaren,çocuklarıylailgilenebilmekiçin,Knin'ebirbaşkamühendisarkadaşınıyollamıştı.Raziyanım,kendievindençıkıp,onlarınyanınayerleşmişti.Nimetakliniktençıktıktansonradadönmemiştievine.İçkisinevezararlıarkadaşlıklarınagözkulakolmakiçinyanlarındakalmakistemiştibirsüredaha.

Annesinin,sürekliişlerineburnunusokacağınıbildiğihalde,aldırmamıştıNimeta.Gönülmacerasınıyenidenbaşlatmayahiçniyetiyoktu.ZatenStefanLondra'daydıvebirikigeçmişolsuntelefonunundışındahiçkonuşmamışlardı.

Gönlüöylesinekırıktıki,builişkinintamamenbittiğineinandırmıştıkendini.

ÖlünceyekadargörmeyecektiStefan'ı.Düşünmeyecektide.

Ama,Nimeta,kameramanarkadaşıylaKosova'yayolaçıkarken,içindenbirsesona,Stefan'lakarşılaşacağınıtekrarlayıpdurmayabaşlamıştı.

GazetecilerintoplandığıoteldeZagreb'dengelenlerinarasındagöremediStefan'ı.Kimseyesormayadacesaretedemedi.

Miloşeviç'idinlemekiçin,neredençıktıklarıbelliolmayanonbinlerceSırp,konuşmanınyapılacağıKültürEvi'ninönünebirikmişti.YüzdedoksançoğunluğuArnavutkökenliolankentesankigöktenzembillerleinmişlerdi.SırplarKültürEvi'ninkapısınızorlarken,coplupolisler,halkınkapıyayığılmasını

önlemeyeçalışıyor,aşırıyakaçangöstericilerdenMiloşeviç'ikoruyabilmekiçin,insanlarıitipkakıyorlardı.Onbinlercekişininiçerialınabilmesiimkânsızdı.

Polisler,megafonlarlainsanlarısakinolmayadavetediyordu.Birdenbire,sokağınköşesinitutmuşolanbirkamyondan,polislerinüzerinetaşparçalarıyağmayabaşladı.AynıandaSırplarda,taşatanlaramüdahaleyedavrananpolislere,"Katiller!Katiller!"diyetempotutarakbağırmayabaşladılar...

Binanınkapılarısımsıkıkapatılmışolduğuiçin,holdesıkışıpkalanmedyamensuplarıdışardakikıyametiduyuyoramanelerolupbittiğinianlayamıyorlardı.

Milosevicbalkondanbirsüreolupbiteniseyrettiktensonra,hayatınınakışınıdeğiştirecekolankonuşmasınıyapmaküzereaşağıindi.Onugördükleriandapolislerevehükümete,"Katiller!

Katiller!"diyehaykıranSırplar,bukez"Slobo!Slobo!"diyetempotutmayabaşladılar.

MilosevicKosova'ya,Cumhurbaşkanıtarafından,Sırplar'ıazdırmakdeğil,teskinetmekiçinyollanmıştı.ÜstelikkimseninSırplar'ıdövdüğüfilanyoktu.AmaMilosevicoradabulunduğuzamaniçinde,KosovaSırpları'nmrüzgârınıarkasınaaldığıtakdirde,varacağınoktayıgörmüştübile.Artıkağzındançıkansözlerinnedenlikışkırtıcı,nedenligerçeklereaykırıolduğununhiçbirönemikalmamıştı.

Nimeta,holdekikalabalığınarasındasıkışmışkalmıştı.Içerde-kilerhavasızlıktanboğulmaküzereydiler.Amaoanda,Miloşeviç'iduyabilenmedyamensuplarınınyüreklerindekisıkışmanın,havasızlıklailgisiyoktu.Onlarbukonuşmanın,böylesineazmış,gözüdönmüşSırplar'ınereleregötürebileceğinitahminedebiliyorlardı.

İşinkomikyanı,MileşoviçSırplar'a,"Butopraklardasizlerikimsedövemez,kimsesizeyanbakamaz,"diyebasbasbağırırken,KültürEvicivarındagörevyapmayaçalışanKosovapolisininarasında,Sırplartarafındanyumruklanmayan,tartaklanmayan,taşatutulmayantekbirpolisinkalmamışolmasıydı.

Miloşeviç'insöylediklerindenyüzbulandiğerkonuşmacılar,mitingeKosova'nınotonomisininacilenkaldırılmasınıtalepedenveArnavutliderlerisuçlayankonuşmalarladevamettiler.Dramatiksestonlarıylabağıraçağıra,Belgrad'ıyardımaçağırıyorlarveSırplar'ınArnavutasıllıkomşularındandolayıölümtehlikesiiçindeyaşadıklarınıhaykırıyorlardı.

KültürEvi'ninaltkatındasıkışıpkalangazeteciler,dışardaneolupbittiğini,pencerekenarlarınadoluşarakanlamayaçalışıyor,ancakduyabildikleriyleyetiniyorlardı.

"BuişçığrındançıkıyorNimeta.Birkatdahaçıkıp,balkondanbazıgörüntüleralmayaçalışalım,"dediMate.

"Nediyorsun,duyamadım!"diyebağırdıNimeta.

"Yukarıçıkalımdiyorum,yukarı.Balkondançekimyapmakistiyorum."

"Sengit,bendegeliyorum."

Nimetakalabalığıyararakmerdivenleredoğruilerlemeyeçalıştı.Mate'yigöremiyordu.Belkiasansöregitmiştirdiyedüşündü.

35

Merdivenlerinönünegelebildiğinde,saçıbaşıdidikdidikolmuştu.Merdivenlernispetenboştu.Nihayetrahatbirnefesaldı.Yu-36kardankoşarakbiriiniyordu.Mate'ninonualmayageldiğinisanarakyukarıbaktıvenefesitekrarkesildi.

"Nimeta!"

"Stejo!Neişinvarburadasenin?"

"Bendehabercideğilmiyim?"

"BenseniLondra'dasanıyordum."

"îkiayöncedöndüm."

"İkiayönceha?"SesindekihüzünbellioluyorduNimeta'nın.

"Seniaramadımçünkü..."

"Banaizahatvermeyemecburdeğilsin."

"izahatvermekiçinsöylemiyorum,seniaramadımçünkü.

"Stefan,nedeninimeraketmiyorum."

"BizdostdeğilmiyizNimeta?"

"Herzamandostuz."

"Bunasevindim,"dediStefan,"iyimisinartık?Rahatsızlığıntamamengeçtimi?"

"içkiproblemimimisoruyorsun,uykusuzluğumumu,yoksageçirdiğimbunalımımı?"

"BensananeçokzararvermişimNimeta?"

"AldırmaStefan,heriyişeyinbedeliyüksekolur.Artıkiçkisorunumkalmadı.

Bunalımdandaçıktım.Uykuuyuyamazsam,birilacımvar,onuyutuyorum."

"SağlığınakavuştuğunasevindimNimo.Kocaniyimi?"

"iyi."

"YaHana?"

"iyi."

"Fikonasıl?"

"Fikodaiyi...Annemdeiyi.Mirsada,Ivan,Sonya,hepsiiyiler.Bozobileçokiyi.Bozobizimkediydi,hatırladınmı?"

Stefankısabirsürenediyeceğinibilemedendurdu.Sonunda:

"Buçirkinmitingbitince,biryerdebirşeyleriçelimmi?"diyesordu.

"Bunusenmisoruyorsun?Benigörmekistemeyensendin."

"Eskigünlerinhatırınadostçabirkadehiçki..."

"içmeyelimStefan.Bizimevhalkının,kedidahil,mutluolabilmesiiçinbenimsendenuzakdurmamgerekiyor."

Stefanikibasamakaşağıdadurmuş,yukarıdoğrubakıyordu.37BirdenkollarınıuzatıpNimeta'yıkendinedoğruçekti.BaşınıNi-meta'nmkarnınadayadı.Birsüreöylekaldılar.

Sonra,"Anlıyorum.HoşçakalNimeta,"dediyavaşça.Kalanbasamaklarıkoşarakindi,gitti.

Tırmanacakgücükalmamışgibi,merdivenlerinbasamaklarınaoturduNimeta,"BuAllah'ıncezasıSırplarnezamanazsalar,benimdeiçimdefırtınalarkopar,"

diyedüşündü.Usulusul,biryaratekrarkanamayabaşlamıştıyüreğinde.

Birhaftasonra,ofiste,ertesigününprogramınıhazırlarken,Miloşkendimasasındanseslendi:

"Nimo,telefonunuyanlışlıklabanabağlamışlar.SeniZagreb'denarıyorlar."

DizlerininbağıçözülürgibiolduNimeta'nın.Sesinikontroletmeyeçalışaraksordu:"Kimmiş?"

"Bilmem,hattısanaaktardım."

Nimetatoparlanabilmekiçin,birkaçkereçaldırttıönündekitelefonu,sonraeliniuzatıpaçtı.

"Alo."

"Nimeta,benStefan."

Sesinintitremesineengelolamadankonuştu:"Evet,nasılsınStefan?"

"Sanabirbilgiaktarmakistedim."

"Nebilgisi?"

"Miloşeviç'inKosova'dakikonuşmasıylailgili."

Nimetaiskemlesindedikildi."DinliyorumStejo."

"Bak,niyetimsenirahatsızetmekdeğil,amabubilgiyiduymakistersindiyedüşündüm."

"Dinliyorum."

"Bizimdoğaçlamaolduğunusandığımızokonuşma...Orayatoplananbinlerceinsan,taşdolukamyon,polisinüzerineyürümeler,herşeydört-beşgünöncedenplanlanmışNimeta.Hepsiplanlıymış.Hepsitezgâhmış."

"Kim...Kimplanlamış?"

"ElbetteMilosevic.Ogününolaylarıkiminişineyaradıder-38sin?Herneyse,sanabunuaktarmakistedim.Senbubilgiyiistediğingibikullan.Kaynaksorarlarsa,Belgrad'danöğrendimNimo.Eminyerdenyani."

"SağolStejo,"dediNimeta,"Ivan'lakonuşacağım."

"Hoşçakal.Böyleyağlıbirlokmayakalarsam,sanayinehaberveririm,"dediStefan.

Telefonukapattıktansonra,Nimetabirsüredüşkırıklığıiçindeoturdu.Onunlasadecebirmeslektaşlakonuşurgibikonuşmuştu.Birsigarayaktıvebitirenekadarbekledi.SonraIvan'ınyanınageçti.

"Birgazeteciarkadaşım,Belgrad'dansızanbirfısıltıhaberverdibana,"dediIvan'a.

"Nedir?Nedenverdi?"diyesorduIvan.

"Neolduğunuanlatacağım.Nedendersen,banabirvicdanborcuolduğunusanıyor,ondan,"dediNimeta.

Eylül1987

1974yılındaTito,halkınınyüzdedoksanıArnavutolanKo-sova'daArnavutlar'abazıhaklartanımıştı.Buhaklarsayesinde,hükümettebirçokönemlipozisyondaArnavutlarbulunuyordu.Kosova,federebircumhuriyetdeğildiama,bağımsızbireyaletti.

Tito'nunölümündensonra,Yugoslavya'nınSırphalkıkabına.sığmamayabaşlamıştı.OnlarıngözündeKosova,nüfusunyüzdeonunuteşkiledenSırplar'aaitti.

BuinancıtaşıyanSırplar,Kosova'dakiArnavutçoğunluğu,azınlıktandabeterhalegetirmekiçin,sinsibirplanla,Sırptelevizyonlarındasürekliyayınyaptırıyorlar,Kosova'dayaşayanSırp-lar'ınArnavutlartarafındantehditedildiklerini,hayatitehlikealtındabulunduklarını,karılarınınkızlarınınırzınageçildiğinianlatıpduruyorlardı.Budüzmecehaberlerinyayınlanmasındabaşaktör,Miloşeviç'inadamıDuşanMiteviç'ti.

1987yılınınlEylülgünü,Yugoslavcumhuriyetlerininhaberajanslarına,Belgrad'danbirfaksmesajıgeldi.

OrtaSırbistan'dakiParaçinKışlası'nda,Arnavutasıllıbirer,geceyarısı,uyumaktaolandörtSırpasıllıeri,tüfeğiyleateşedereköldürmüş,kendicesedidekışlanınyarımmiluzağındabulunmuştu.ArnavutasıllıAziz'inintiharetmiş

olmasımuhtemeldi.

AynıgünMirsada,gazetedekiarkadaşlarınıBelgrad'danaradı.

"Yahu,Sırplar'akarşıArnavutlar'ınyaptığısoykırımıdiyegösterilenolayınaslınıbiliyormusunuz?"diyesordu.Sesiheyecanlıydı.

"Seniorayaniyeyolladık?AnlatbakalımMirsada,"dediîvan.

"Silahıçekipdörtkişiyiöldürener,Arnavutasıllı.Burasıtamamda,öldürülendiğerdörterinikisiMüslüman,biriHırvat,diğerideSırp."

Birsessizlikoldu,sonra,boğukbirsesle,"Eminmisin?"diyesorduîvan.

"Olmazolurmuyum.SenişuandaKışla'danarıyorumzaten,"dediMirsada."Birşeydahavar,katilgencincesedi,barakalarınyarımmilötesindebulunmuş.Güyaintiharetmiş."

"Kimsöylüyorbunu?"

"Askeriyetkililer.Orducesedigörmemizeizinvermiyor."

"Yaniintiharmıetmiş,yoksaherifitemizlemişlermi,hiçbilemeyeceğiz."

"Hayır,bilemeyeceğiz.AmaArnavut'unbirbunalımgeçirip,erlerirasgeleöldürdüğükesin."

"Başkabirşeyvarmı,Mirsada?"

"VarIvan.Diğercesetleriailelerialmış,sessizsedasızgömmüşler.Sırp'ıncenazesiyarınkaldırılacak.Bakalımnasılbirmaskaralığaşahitolacağız,"dediMirsada.

Mirsada,onaydanberi,BelgradmuhabiriolarakBelgrad'dayaşıyordu.Kocasındanayrıldıktansonra,Nimeta'nıntavsiyesineuymuş,çevredeğiştirmeniniyigeleceğinidüşünerek,Bosnadışınatayininiistemişti.Zaten,Bosnadışındagörevyapanmuhabirleriçinrotasyonsistemiuygulanıyordu.SorunolmamıştıBelg-rad'ayollanması.Gazeteyeyakınbireveyerleşmiş,kendinebirdesevgiliedinmişti.Sevgilisidekendigibigazeteciydi.Zatenbu39

meslekteaynıişebulaşmayınca,ilişkilerisürdürmekzoroluyordu.Medyacılarınnesabahlarıbelliydineakşamları.Muntazam40saatlerleçalışandiğermesleksahibierkeklerin,medyadaçalışankadınlaratahammülüçokazolurdu.Erkekdediğin,akşamevinegelincekurulusofrasını,yemeğini,düzeniniisterdi.

Omzundafotoğrafmakinesiylebiryerdenötekiyerekoşuşturupdurankadınlarancakkendimesleklerindenerkeklerleanlaşabiliyorlardı.Mir-sada'nınevliliğidebuyüzdenbitmişti.Kocasıdüzenlibirhayatveçocukistiyordu.Mirsadaüçdüşüktensonra,mesleğindeönemlibiraşamayaparken,belkidesonuyinegelmeyecekolanbirbaşkagebeliğigözealamıyordu.Sonundaayrıldıyolları,kocasıevlerindekalırken,okişiseleşyalarınıbirkaçvalizesığdırıp,yeniyaşamınıBelgrad'dasürdürmeyegittivePetariletanıştı.

PetarSırp'tı.Politikayabulaşmışbirailedengeliyorduveçokyakışıklıydı.

Onunsayesinde,MirsadaSırplararasındabirçokarkadaşveonasiyasiipuçlarıverebilecekkaynaklaredinmişti.Memnunduhayatından.

Ogünöldürülenerincenazesiniizlemeyegiderkendememnundu.Birhaberyorumcusuiçin,iyibirfırsatyakalamıştı.Ama,cenazetörenindeçıkanolaylardansonrakeyfiiyicekaçacaktı.

Diğerüçerincenazesininsessizsedasızmemleketlerinegönderilmesinekarşın,bucenaze,birbaşbakancenazesikadarkalabalıktı.Onbinlercekişiitişekakışa,birağızdandualarvebeddualarokuyarak,törenibirgövdegösterisineçevirmişlerdi.Ölengencinacılıbabasıveannesiağlayarak,çıldırmış

kalabalığasözgeçirmeyeçalışıyordu.Evlatlarınınölüsünehürmetendağılmalarıiçinyalva-rıyorlardı.

Butören,rasgelevurulmuşbirgencincenazetöreniolmaktançıkmıştı.Butören,Kosova'daArnavutvarlığınıveliderliğiniistemeyen,galeyanagelmiş,gözüdönmüşSırplar'ınArnavutlar'akarşıbirprotestomitinginedönüşmüştü.

Miloşeviç'inyardakçısıMiteviç'inbaşındabulunduğutelevizyonkurumu,bugösterininbazıbölümlerinigünlercetekrartekrargöstererek,yangınakörüklegitmeyi,Sırplar'ıiyicezıvanadançıkarmayıihmaletmeyecekti.

Petar,Mirsadailebirlikteyaşamayabaşladıklarındankısabirsüresonra,onaevlenmeteklifetmişti.DahayeniboşanmıştıMirsada.Kuşgibiözgürolmanınkeyfiniiyiceçıkarmakistiyordu.Birlikteçokkeyiflibiryaşamlarıvardı.Haftaiçindegeçsaatlere41kadarçalışıyorlar,haftasonlarıisesabahakadareğleniyorlar,akşamakadardauyuyorlardı.Dünyagörüşlerindeolduğukadar,yemeiçmezevklerindedeanlaşıyorlardı.Herikisideiçkiiçmeyi,gezmeyi,eğlenmeyiseviyor,ırkçılıktan,aşırımilliyetçiliktennefretediyorlardı.Petar'ınyaşlıbabası,gerçekbirTitohayranıydı.Yugoslavya'nınTito'yaçokşeyborçluolduğunudinleyerekbüyümüştüPetar.Onungözünde,Yugoslavyaçokrenklibirmozaiktivehepbuhaliylekalmalıydı.BunedenlePetarveMirsada,ülkelerindekitehlikeligelişmeleriendişeyleizliyorlardı.

HeraklıbaşındaSırp,gelişmelerdenendişeduymaktaydızaten.

Cenazetörenindenonbeşgünsonra,Mirsadaözelhattanyineİvan'ıaradı.Ona,çoközelilişkilersayesindeedindiğibazıbilgileriaktarmakistiyordu.

BelgradPartisiGenelBaşkanıDragişaPavloviç,bucenazetörenindenonbeşgünsonra,Belgradgazetelerininsahiplerinibirtoplantıyaçağırmışvegazetelerindeçıkanyazılarızapt-uraptaalmalarınısöylemişti.Bugidiş

hayırlıbirgidişdeğildi.Basın,Koso-vaolaylarınayardımcıolmuyor,tamtersine,ateşleoynuyordu.Milliyetçilikleri,ırkçılığıkörüklemek,Yugoslavyaiçinsonderecetehlikelibiroyunduvebuişinmimarları,başlattıklarıyangınıbiranöncesöndürmeliydiler.

İsimvermiyorduama,GenelBaşkan'ın,buişinmimarlarıderken,Milosevic'!

kastettiğiaçıktı.

"DragişaPavloviç'insertuyarısıvardıya,İvan,"dediMirsada.

"Evet,neolmuş?"

"ikigünsonradagazetelerinbirindePavloviç'iyerdenyerevuranbiryazıçıkmıştı...Onu,Sırplar'ınvehattaYugoslavBirliği'nindüşmanıolarakgösterenbiryazı,hatırladınmı?HattabuyazıyaCumhurbaşkanı

Stamboliçbilesinirlenmişti."

"Evet,hatırlıyorum."

"Oyazıyıkimyazmış,biliyormusun?"

"Gazeteninyazarlarındanbiri.imzasıvardı."

"Senöylezannet,"dediMirsada."OyazıyıMiloşeviç'inkarısıMirayazmış."42

"Nediyorsun?Nasılöğrendinbunu?"

"Kaynağımısöyleyemem.Amadoğrusubu.""Milosevic,Stamboliç'esavaşaçıyoröylemi?""Açtıbile,"dediMirsada."Veeğerduyduklarımdoğruysa,herzamankigibisamanaltındansuyürütecekvesavaşıngalibioolacak.Yakındagörürsün."

Milosevic,planını,çevresinetopladığıekibiylezamanzamanyalanavedolanabaşvurarak,zamanzamanMiteviç'inkontrolüaltındatuttuğutelevizyonaracılığıylataraftarkazanarak,adımadımyürüttüveEylülayındaikigünsürenMeclisoturumundanmüthişbirsiyasizaferleçıktı.SayesindeyükseldiğikaderarkadaşıStamboliç'isırtındanbıçaklamıştı.

Birsüresonra,Mirsadadasırtındanbıçaklanacakmışgibibirduyguyakapıldı.

Petar,Belgrad'dagücüneldeğiştirmesindençoktedirgindi.Miloşeviç'inhızlayükselişindenveamacındankorkmayabaşlamıştı.Aynıgünlerdenedense,kentdışındakimahallelerinbirinde,bahçelibirevtutarak,orayayerleşmekistemişti.Mirsada,çoksaçmabulmuştubuisteğini,îşyerlerineyakınbirevdegüzelgüzelotururlarken,taauzaklarataşınmanınmantığınıanlayamıyordu.

Petar'ınbuevdeğiştirmearzusunu,songünlerdesiyasiolaylardandolayıçoksıkılıp,biryenilikistemesinebağlamıştı.Birsüresonravazgeçerdiyedüşünmüştü.AmaPetarısrarlıydıvebulduğuevokadarferahtı,öylegüzelbirbahçesivardıki,sonundaodarızagöstermişti.

Başkaacayipdavranışlarıdavardı.'Miza'demeyebaşlamıştıMirsada'ya.

"NedenadımıdeğiştiriyorsunPetar?"diyesormuştubirkeresinde.

"Miza,Mirsada'nınkısaltılmışı,"demiştiPetar.

"Yoo,hiçdedeğil."

"NeolurMizadersem?"

"BeniMizadiyeçağırmanınbirnedeniolmalı.Müslümanolmamrahatsızmıetmeyebaşladıseni?"

"Mirsada,"demiştiPetar,"böyleolmadığınıbilecekkadariyitanıyorsunbeni.

Bensadecesenikorumakistiyorum."

"Kimekarşı?"

"Benizordurumdabırakma,Mirsada."

"KimekarşıPetar?"diyeısraretmiştiMirsada."Birtehlikeiçindeysem,bunubilmeliyim."

"Bensadeceönlemalıyorum.BuAllah'ıncezasıırkçılardanemantıknedeinsafvar.Yakınarkadaşlarımızı,meslektaşlarımızıkastetmiyorumelbette.Amayenimahallemizde,seniMizadiyetanıştırabiliriz."

"Soyadımıneyapacaksın?"

"Benimkinikullanırsın.Sanakimsekimliksormayacakherhalde."

"MahalledeMiza,işteMirsadamıolayım?"

"Birilerisenirahatsızetmesindiye,Mirsada."

"Kimmişonlar."

"Yugoslavyahızladeğişiyorsevgilim,insanlarınyarınöbürgünnegibidavranışlarsergilemeyebaşlayacaklarındanemindeğilim.Adınıdeğiştirmekistemem,sadeceseniniyiliğiniçin."

"Buncayıldırözkimliklerimizleyaşayıpdurdukşuülkede.Hiçsorunolmadıbu.

Başlarınabirdeligeçtidiye,buinsanlarbirgündedeğişecekmisanıyorsun?"

"Almanya'dadahiçkimseakıllıusluAlmanlar'ın,kırkyıllıkYahudikomşularını,Yahudidostlarınıimhayakadargidebileceklerinidüşünmemişti.Amabirdelibaşageçinceolanlarolduvekimseninkılıkıpırdamadı.Herkeskendipaçasınıkurtarmayabaktı."

"incedüşünceneteşekkürederimama,benbenim.Başımageleceklerigöğüslemeyedehazırım.Ayrıca,önümüzdebirAlmanyaörneğidururken,insanlığınyenibirsoykırımınaizinvereceğinimisanıyorsun?iyiceparanoyakoldunsen."

Mirsadaböyledemiştiama,içinedebirkurtdüşmüştü.AcabaPetar'ınondansakladığıbirşeylermivardı?BilmediğigelişmelermioluyorduBelgrad'da.Yenievlerinetaşınmaheyecanıiçindefazlakurcalamadıbukonuyu.Herikisideyenievegötürülecekbazımobilyalarıvebahçeeşyalarınıseçerkençokmutluydular.

Mirsada

43

birara,keşkePetar'ınevlenmeteklifinigeriçevirmeseydim,diyedüşündü.Amaartıkçokgeçti.PetarMirsada'dankesinbir'hayır'44aldıktansonrabirdahahiçaçmamıştıbukonuyu.Mirsadaisefikrinideğiştirdiğinisöyleyemeyecekkadargururluydu.

MirsadaileNimeta,haftadabirkaçkeztelefonlakonuşuyorlardı.Çocukluktanberihayatlarınınheranını,hersırrınıpaylaşmışolduklarıiçin,telefondakonuşamadıklarınımektubadöküpyollu-yorlardıbirbirlerine.Birnevigünahçıkartma,birihtiyaçtıbuonlariçin.Nimetaklinikteyatarken,Mirsadaonu

hergünaramış,birkaçkezdeSaraybosna'yakadargitmiştiarkadaşınıgörmeye.Onaelindengelendesteği,Raziyanımarağmen,vermeyeçalışmıştı.

Raziyanım,kızınınkendinekapalıolaniçdünyasınaMirsa-da'nıngirebilmesinehayatıboyuncaiçerlemişti.Nimeta'nınbaşınagelenkötülüklerde,başınabuyrukMirsada'nınparmağıolduğunudüşünürdühep.Mirsadabilirdibunu.OnungözündedeRaziyanım,kızınınyeteneklerinisınırlamış,ufkunudaraltmış,baskıcı,sıkıcıbiranneydi.Raziyanımdaonunböyledüşündüğünübilirdi.Amahiçkimsevehiçbirşey,çocukluklarınıvegençlikleriniberaberyaşamışbuikikadınındostluğunubozmayayetmemişti.

Sonmektubunda,"Miloşeviç'inzaferakşamınıkimnasılkutladıbilememama,Petarveben,müthişbirgecegeçirdik,Nimeta,"diyeyazıyorduMirsada."BuSırpdelisininadımadımyükselmesininüzüntüsünüveendişesiniunutmakiçin,ogeceiyicedağıttık.Onunzafergecesinde,bazılarıkeyifteniçmişolabilir,amabizsinirdeniçtik.Belgrad'danekadargecekulübüvarsadolaştıkveiçtikiçtikiçtik...içerkenvehemensonrasındasevişirkençokiyioluyorda,ertesisabahıbirfelaket.Aradankaçgüngeçti,hâlâsersemgibiyim.Aklımasengeldin.Onarinbedeninlenasıldakaldırabilirdinoncaşlivovika'yı(>)kız?

Miloşbanayolladığınkazağıveatkıyıgetirdi.Sağolcanım.Nekadargüzelbirrenkseçmişsin.Senindeçokçokiyiolduğunusöyledi.Kiloalmışsın,saçınıkesmişsin,güzelleşmişsin.Sakınbirdahaâşıkfilanolma,bizimyaşlardaderinaşkyaramıyor."

Nimeta,mektubukatladı,çekmesinekoydu.Mirsada'nınye-

(*)Erikrakısı

rindeolmakisterdidoğrusu.Sıkıcıevliliğininüstünebirsüngerçekmiş,başınıalıpgitmişti.Aynışeyiyapmasıiçin,Tanrıonadabirfırsatyaratmıştıamaoyenibirhayatyerine,bunalımagirmeyi45seçmişti.

Kiloalmışmış,saçlarınıkesmişmiş,güzelleşmişmiş!Kimiçin?Neiçin?

Aynadayüzünüinceledi.Dudaklarınınüstündebirinceçizgi,yüzünühergeceyastığadayadığıyerde,çenesininhemenordabirçizgidaha,gözlerininaltıbolpudrasürmedikçemosmor.

"Buiçkivesigarasenikırkyaşınavardığındakocakarıyaçevirecek,"derdururduannesi,sankikendihiçbiriniiçmediğihalde,kocakarıyadönmemişgibi.

"Anne,piyanohocamsanabirmektupyolladı."

Küçükkızıkapıdadurmuş,birzarfsallıyorduelinde.

"Neistiyormuş?Yineödeviniyapmadanmıgittinderse?"

"Aşkolsunanne.Yılsonundakonserverecekbeşkişininarasınaseçildim."

Nimetautandıkızından.ÖnceişlerininyoğunluğunedeniyleihmaletmiştiHana'yı,sonradabunalımıyüzünden.

"Gelburayaküçüksincap,"dedi.Yanmasokulankızınısımsıkıgöğsünebastırdı.

Sarışınbaşılimonkokuyordu.

"Negüzelkokuyorsaçlarınböyle."

"Anneannemlimonluşampuanlayıkadı."

Birkeredahautandı.Oçoktaniyileşmiştiama,hâlâRaziyanımilgileniyorduçocuklarıyla.Annesinievinegönderip,kızınınsaçlarınıkendisininyıkamavaktigelmemişmiydi?

"ÇokgüzelsaçlarınvarHana,anneannemeçekmiş.Onundaböylegür,sarısaçlarıvardı."

"Başörtüsüörtermiydio?"

"Yoo,örtmezdi."

"Eminmisinanne?"

"Eminimtabii.Nerdençıktıbubaşörtüsü?"

"Saliha'nınannesibaşörtüsüörtüyor.Eskidenherkesörter-miş."

"Herkesdeğil.Eskidendeisteyenörterdi."

"Neden?"

Nimetabirandurdu,yutkundu.

"Allahörtündememişmianne,bööyleuzunbireşarpla?"46"Allah'ınmodadesinatörlüğüyaptığıneredegörülmüşkı-zım?"

"Şukitabımızdaöyledemiş,bizimkilerinTanrısı."

Çocukeliyleyatağınbaşucundaasılı,üstüişlemelimaviatlaskeseyiişaretediyordu.

"Hana,bizimkilerinTanrısıdanedemek?Tanrıbirtanedir."

"Mirka'larınkibaşkadeğilmianne?"

"Evladım,değişikolanPeygamberlerdir.Allahtektir."

"Eminsindeğilmi?"

"Elbette."

"SöylerimSaliha'nınninesine.Biliyormusun,piyanoyada'şeytanoyuncağı'

diyoro."

"Kim?"

"Saliha'nınninesi."

"Saliha?"

"Sınıfarkadaşım."

Nimetakızınelindekizarfıaldı.Çocukçıkarkenarkasındanbaktıbirsüre.Nekadarihmaletmiştievini,çocuklarını.Kızınınkimlerlearkadaşlıkettiğininbilefarkındadeğildi.Obirseçimyapmıştı.Kocasınıveçocuklarınıaşkınatercihetmişti.Ohaldeseçiminingerekleriniyerinegetirmeliydi.Buyılsonuyayarımgünlükbirgörevegeçirilmesinitalepedecektiyadaayrılacaktıişinden.Hanabüyüyordu.OnuSaliha'nınninesininetkialanınabırakmayahiçniyetiyoktu.Yarın,işegidergitmezkonuşacaktıİvan'la.

1988Bahan

Televizyonbinasındaniçerigirergirmez,Nimeta'nınilkişidanışmaya,îvan'ıngelipgelmediğinisormakoldu.

"Geldi.Hepiniziodasındaistiyor.Hemenyukarıçık,"dedi,danışmadakikız.

AsansördeMiloş'arastladıNimeta."İvan'ınbiziniyetoplantıyaçağırdığınıbiliyormusun?"diyesordu.

"Hayır,amabusaattehepimizitopladığınagöreönemlibirşeyolmalı."

Genellikleherkeskendiişini,yazısınıbitirdiktensonra,öğleyedoğrubirdeğerlendirmetoplantısıyaparlardı.47

"Benimnezamankonuşacakbirözelmeselemolsa,mutlakadahaönemlibirşeyçıkar,"diyesöylendiNimeta.

Aylaröncealdığıkararıbirtürlüaktaramamıştıpatronuna.Yarımgünçalışmakistediğinibildirmeyekararverdiğihersefer,hepçokönemliolaylarçıkmış,biryerlerehabertakibineyollanmışyadaosıradaelemaneksikliğibaşgöstermiş,birtürlükonu-şamamıştıİvan'la.Artıkbugün,kararını,sulandırmadan,geciktirmedenveonlarNimeta'yageriçeviremeyeceğibirgezi,birröportajteklifindebulunmadanönce,Ivan'ailetmekistiyordu.

Masasınınbulunduğubölümdekimseyoktu.Ceketiniasıpİvan'ınodasınakoştu.

Ovalmasanınetrafınadizilmişlerdihepsi.

"BilbakalımSlovenya'daneleroluyor?"dediSonya.

"Slovenya'daneolabilirki?AlpdağlarınınKatolikköylüleribesiliineklerindenyoğurtyapıyorlardır,kırmızıyanaklı,kocamemelikızlarıdapeynir,"dediMiloş.Gülüştüler.

"Miadına1")olayıvardıya,"dediİvan,"OrdudergisiileMiadınaağızdalaşınagirmiştihani?"

"YahubuolaytaaOcakayındaolmadımı?"

"Evetama,orduvebasınarasındakianlaşmazlıkogünbugündürsürüyor,biliyorsun."

"Eeee,şimdineolmuş?"diyesorduNimeta.

"ŞimdideMladina'nmeditörüFranciZavrl'ıvederginindanışmanıJanezJanşa'yıtutuklamışlar."

"Hangisuçlamayla?"

"Askeridokümançalmakveyayınlamaksuçundan."

"Kimler?"dediNimeta.Aklıhâlâİvan'layapmakistediğikonuşmadaydı.

"Aptalsorularsorma,orduelbette.JNAr)denenşanlıordumuz.

(*)Slovenya'dayayınlananbirpolitikadergisi.

(**)içindeYugoslavya'nıntümcumhuriyetlerindensubaylarınveerlerinbulunduğuYugoslavordusu.Federalordu.

"Haydibakalımçocuklar,Slovenya'yadoğruyolaçıkmayahazırlanın.Duruşmalarıvegelişmeleriizleyeceksiniz."48Kimsekıpırdamadı.

"Slovenyamuhabirimiziaradınızmı?Herşeyindoğrusunuobilir,"dediMiloş.

"Gitmasanınbaşınaara,"dediİvan."SendehazırlığınıyapNi-meta.Yanınabirkameramanalacaksın.Birmuhabirdahaalabilirsin,kimiistersenal.Miloş'ubanabırak.BensanaKuçan(ll)>danbirrandevualmayaçalışırım.Şansınvarsa,onudagörüröylegelirsin.Yolluğunmuhasebedehazır."

Kendibölümlerinedöndüklerinde,Burhan'ıntelefonununbağlanmasınıbeklerken,

"Sonya,annemeartıkevinedönmesini,çocuklarımlakendimmeşgulolacağımısöylemeyehazırlanıyordum.Neolacakbenimhayatımböyle?"dediNimeta."Kocamayinebugeceevdeolamayacağımısöyleyeceğim.OysaBurhanbendenyarımgünçalışacağımınmüjdesinibekliyordu."

"Buçokilginçbirgelişme,bunudakotar,sonradüşünürsün,"dediSonya.

Nimeta,Lubliyana'yavardığında,şehirbiraskeridarbeninbeklentisidedikodularıylaçalkalanmaktaydı.Sokaklardadolaşan,çarşılardaalışverişedeninsanlar,okullardaöğrenciler,bürolardaişadamlarısadecebukonuyukonuşuyorlardı.

BuaradaSavunmaBakanıAmiralMamula,alelaceleemekliyesevkedilmiş,Slovenya'yıdizegetirmeküzere,1981yılında,Koso-va'dakiArnavutayaklanmasınıbaşarıylabastırmışolanAlbayVa-sileviç,Lubliyana'yagönderilmişti.

Nimeta,hapishanedekicambölmelerinardındadurup,JanezJanşa'nıntıraşsız,yorgunyüzünebaktığında,özelhayatınınbugünekadaronasıkıntıvermiş

ayrıntılarınınnekadarönemsizolduğunufarketti.Acılarbile,özgürortamlardaçekilmeliydi.Kendineokadaryakınduran,amaeliniuzatıpdadokunamadığıadamınyüzündetarifsizbirümitsizlikvardı.Değilbirhafta,bir(*)SlovenyaKomünistPartisi'ninliderivebağımsızSlovenya'nınilkcumhurbaşkanı.

ay,biryılsonrasını,birsaatsonrasınıbilebilemeyenbirinsanınçaresizliğiniyansıtıyordugözleri.

SankiYugoslavya'dagüvenortamıtamamenyokolmuştu.49Heranherkesinbaşınabeklemediğibirişgelebilirdi.

"Sanaişkenceyaptılarmı?"Nimetasesinikendibilezorduyuyordu.

BaşınıhayıranlamındasalladıJanşa.

"Senikimsorguladı?"

"Vasileviç'inkendisi.Teköğrenmekistedikleri,dokümanıordudanbizekiminvermişolduğu.Neyazıkkibunubendebilmiyorum."

Nimeta,dinlendiklerinibiliyordu,amaJanşa'nınonabazışeylerihiçolmazsaimaetmesinibekliyordu.Birtaraftandacamıngerisindeduranvebirhayaletiandıranadamaumutvermekistiyordu.

"Janşa,dışardainanılmazbirbütünleşmevar.HerkesFranciveseniniçinimzatopluyor,yürüyüşleryapıyor."

"Vasileviçbana,'tümSlovenyayollaradökülsebilefarketmez,devletinyüksekmenfaatiöylegerektiriyorsa,senionbeşyıliçerdetutabilirveyahemengebertiriz.Aileniperişaneder,çocuklarınıbileöldürebiliriz,'dedivebiliyormusun..."Lafınıbitiremeden,birgörevliNimetailecambölmeningerisindekimahkûmunarasınagirdi.TamJanşa'nınönündedurdu."Görüşmebitmiştir,"dedisertbirsesle.

"Dahabeşdakikamdolmadıki,"diyeitirazettiNimeta.

"Görüşmebitmiştir."

Nimeta,görevlininarkasındakiJanşa'yıgörebilmekiçin,eğildi,"HoşçakalJanşa,iyiolduğunu,sanaiyidavranıldığını,işkencegörmediğiniarkadaşlarabildireceğim,"diyebağırdı,uzaklaşanmahkûmunarkasından.

Birgünöncegörüşmesineonayverdiklerihalde,FranciZavrl'ıgörmesimümkünolmadı.OrdumensuplarınınSırbistançıkışlıveyaSırpasıllıolmayanmedyamensuplarınıntümündennefretettiği,herhareketlerindenbellioluyordu.

ÖğledensonraKuçan'ınkarşısındaydı.Genişveaydınlıkodada,marokenkoltuklardakarşılıklıoturuyorlardı.

S4

"Benikabuletmenizbüyükbirincelik,efendim.Birpartibaşkanınınnekadardoluolduğunuçokiyibilirim.Amaburadaki5Ogelişmeleri,Bosnakamuoyudayakındantakipediyor,"dediNi-meta.

Kahveleriniiçip,ikiüçdakikahalhatırsordular."AlbayVasileviç'intutuklamalarından,sizinöncedenhaberdarolduğunuzsöyleniyor..."

Kuçan,lafınıkestiNimeta'mn,suratındatatsızbirifadebelirmişti.

"BututuklamalarOrdu'nunveOrdugizliistihbaratbölümlerininsorumluluğundadır.Slovenhükümetinin

buişlerdenhiçhaberiolmadı."

"Amabanaverilenbilgilerde..."Nimeta'mnsözüyinekesildi.

"Bizimtutuklamalarlaneilgimizolabilirki?Başkasorunuzvarmı?"

"GeneralKadijeviç,Slovenhükümetininbütüngelişmelerdenhaberdarolduğunubizzatsöyledi."

"Bendebizzat'hayır'diyorum.Küçükhanım,beşdakikaiçindebirtoplantıyagireceğim,izinverirseniz."Sesisert,suratıasıktıadamın.

Ayağakalktı,NimetailekapıyakadaryürüdüKuçan,elinisıktıNimeta'yınazikçekapınındışınaiteledivekapıyıarkasındanka-patıverdi.

Nimeta,Partibinasındansokağaçıktığında,yürüyüşyapanbüyükbirkalabalıklakarşılaştı.Yanınayaklaşanbirkadınelindekikâğıdıuzattı:"Mahkûmlarınserbestbırakılmasıiçinimzatopluyoruz."

imzaladıkâğıdı.Dünyanınenmuhafazakâr,tutucuinsanlarınınyaşadığıSlovenya'da,Lubliyanasokaklarıilkdefabirprotestogösterisinetanıkoluyordu.Nimeta,kalabalığınarasınakarıştıvehalkınnabzınıtutmayaçalışarakotelekadaronlarlabirlikteyürüdü.Kalabalığınarasındagazeteciler,profesörler,aydınlarvardı.Slovenya,sankibututuklamaları,kendiistiklalleriiçinbirözgürlükbayrağınadönüştürmüştü.Otelegelince,Sonya'yıaradı.

"Ivan,Kuçanorduileişbirliğiyaptığınışiddetlereddettiamaondasuçlularıntelaşınıgördüm,"dedi.

Sonramasanınbaşınaçöküp,Bosna'yaçekeceğifaksıhazırladı:51

"Duruşmalarınyapıldığıbinanınönümahşergibi.HerAllah'ıngünübinlerceinsanbıkıpusanmadanburayatoplanıyorvegösteriyapıyorlar.Ellerinde,halkakapalı,sanıklaraavukattutmavekendidillerindesavunmayapmahakkıtanımayanbumahkemeyişiddetleprotestoedenpankartlartaşıyorlar.Içerdekilerpankartlarıvekalabalığıgöremiyorlarama,bağırışmaları,atılansloganlarıduymamalarınaimkânyok.Bumuazzamgürültüaskerlerinasabınıbozarken,onlarınmoraliniyükseltiyordunZatenaskerlerbirhatayabirbaşkasınıekleyerek,upuzunbirhatalarzinciriörmekteler.YanlışuygulamalarıbirkartopugibibüyüyebüyüyeYugoslavya'nıniçineyuvarlanıyor.Miloşeviç'inkumandasında,Yugoslavya'yıbüyükbirSırbistan'adönüştürmeyeçabaladıklarıiçinbuCumhuriyetindeitimadınıvesevgisinikaybetmişler.Ülkemizkorkarımçözülmeyebaşladı,Ivan.

Arkadaşlaraselamlar,sevgiler.Yakındagörüşmeküzere.

Nimeta."

Nimetafaksıçektiktensonra,eviniaradı.Annesiaçtıtelefonu.Fiko'yu,Hana'yısordu.Fikohenüzdönmemişti.Hana,Salihadiyebirarkadaşınınevinegitmekistiyordu,Raziyanımizinvermiyordu.KızınıtelefonaçağırdıNimeta.

"Nasılsınbenimküçükkuşum?"diyesordu.

"Anne,anneciğimevenezamandöneceksin,anneannembanaçokkarışıyor,"dediHana.

"Sendesözdinlebiraz.Nedendalaşıyorsunhepanneannenle?"

"Saliha'yagitmekistiyorum,izinvermiyor."

"Piyanoyaşeytanoyuncağıdiyeninsanlarınevindeneişinvar,kızım?"dediNimeta.

"Çünküçokgüzelkabakböreğiyapıyorlar."

"BenyarındönüyorumHana,birgündahadayan,anneanneniüzme,"dediNimeta.

Bukez,bitmiştibuiş.Dönünceîvan'lakonuşacaktı.Cumhuriyetleristerbatsınistersesavaşagirsinler,gitmeyecektiartıkevin-52denuzağa.Kararlıydı.

Gazimestan-28Haziran1989

"Dünyadahermilletinvatanıdiğerbirmilletinmirasıdır."

YAHYAKEMAL

"Priştina'yakimgidecek,Nimeta?"diyesorduMate.

"îbogitmekistiyor,"dediNimeta.

"Seningelmeyeniyetinyokmu?Kaçırılacakbirolaydeğilbu,"dediMate.

"HerşeyebenimkoşuşturmamdoğrudeğilMate,"dediNimeta."içinizdeenkıdemlibenolabilirimama,hertaşınaltındançıkınca,antipatikolmayabaşlıyorum."

"Kimekarşı?"

"Çalışmaarkadaşlarıma,dahadakötüsü,kocama."

"Buncayıldır,Burhanalışmadımıdahamedyanıntemposuna?"

"Burhanalıştıalışmasınaama,çocuklaraynıanlayışıgösteremiyor.HeleHanaokadarhassasbirdönemdeki,onufazlaihmaletmekistemiyorum,Mate,Annelikdamarımtuttuğunda,bazenişitamamenbırakmayıbiledüşündüğümoluyor."

"DünyadayapamazsınbunuNimeta,"dediMate."Bendensöylemesi,bunalımagirersininanbana.Haberciliktozunabulaşaniflaholmazbirdaha."

"Biliyorumcanım,"dediNimeta,"bunubendebiliyorum.Hattasanabiritiraftabulunayım,îvanilledebengideyimistesindiye,içiniçinduaediyorum.Amaburadakalmamdahadoğruolur."

"Sendoğrusunuyapamasonrapişmanolma,aklınkalmasın,"dediMate."Bukutlamayaaylardanberihazırlanıyorlar.Yeryerindenoynayacak,haberinolsun."

ÜlkeninBelgrad'danyönetilmesine,Sırplar'inhemPartiiçindehemdeOrdu'daçoğunluktaolmasınakarşın,birtürlürahatduramayan,süreklişikâyetedenvemevcutdurumusankiyeterikadaravantajlı

değilmişgibidahadakendilehinedeğiştirmekisteyenbircumhuriyettiSırbistan.

ikinciDünyaSavaşısonrasında,YugoslavyaFederasyonukurulurken,askerikatkısınınvezaferininkarşılığıolarakkendisineverilmesinibeklediğiMakedonya,Sırbistan'akatılacağına,Titotarafındanayrıbircumhuriyetedönüştürülmüştü.Oysa1912-1913yıllarındaSırplarbutopraklarıişgaletmişlerveMakedonya'ya'GüneySırbistan'diyebirdeyapayisimicatetmişlerdi.Amaneçareki,otopraklardaSırplardeğilMakedonlaryaşıyordu.

Hayalkırıklıklarıbununladabitmemişti.Voyvodina'danüfusunancakyüzdeellisiSırp'tıvebubölgehiçbirzamanSırbistantarafındanzaptedilememişti.

Dolayısıyla,TitoVoyvodina'yıdaözerkbireyaletkonumunagetirmişveSırplar'ıbirkezdahailletetmişti.AmaSırplarTito'yaençok,Kosovayüzündenkızmışlardı.BalkanSavaşı'ndaişgalettikleriKosova,ikinciDünyaSavaşı'nınsonunda,halkınınyüzdedoksanıArnavutolduğuiçin,Titotarafından,Sırbistan'ın'özerkbölgesi'diyetanımlanmış,yıllariçindegiderekyerelidareaçısındangüçlenmişvenihayet1974yılındaYugoslavya'nındiğercumhuriyetlerigibi,Federasyon'atemsilciyollamahakkınıdakazanmıştı.

ArnavutlarkendilerinidemirpençegibisıkanRankoviç'inbaşlarındanalınmasındansonra,ülkeninkilitmevkilerindehızla'Arnavutlaşma'başlatmışlarveSırplar'ıbüsbütünçiledençıkarmışlardı.Tambircumhuriyetolmamaklabirlikte,Kosova,Federasyoniçindeözerkbireyalettiartık...Miloşeviç'inbaşageçmesinekadar...

Milosevic1988Temmuzu'nunişçiyürüyüşlerinibahaneederekPolitburoüyeleriniistifayazorlamış,boşalanyerlerikendiadamlarıyladoldurmuş,inanılmazbirmanevrayla,1989Martı'ndaKoso-va'nıneyaletözelliklerinesonvererekonubelediyestatüsüneindirgemişti.BusiyasizaferdensonraSırplar,enönemlimilligünleriolanKosovaSavaşı'nın600.yılınıkutlamaya,inanılmazbircoşkuylahazırlanmışlardı.

53

Kosovaovasınaotuzmetreyüksekliğindedevasabiranıtdikilmişti.Üzerinebirkılıçresmive'1389-1989'tarihlerikazınmıştı.Siyahbir54taşınüzerindeise,kanrengiyle,KralLazar'ınKosovaSavaşıöncesiverdiğibuyrukyazılıydı.

Dahaaylaröncesinden,Sultan1.Murat'akarşı1389KosovaMeydanMuharebesi'nikaybedenvesavaşmeydanındaölenSırpKralıLazar'ıntemsilitabutunutüm