avrupa bİrlİĞİ ve tÜrkİye aÇisindan nabucco projesİ’nİn ekonomİ polİtİĞİ

AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE

AÇISINDAN AÇISINDAN

NABUCCO PROJESİ’NİN NABUCCO PROJESİ’NİN

EKONOMİ POLİTİĞİEKONOMİ POLİTİĞİ

Yrd.Doç.Dr. İsmail Hakkı Yrd.Doç.Dr. İsmail Hakkı İŞCAN İŞCAN Bilecik ÜniversitesiBilecik Üniversitesi

3. Uluslararası Doğalgaz Sempozyumu3. Uluslararası Doğalgaz Sempozyumu9-10 Haziran 20099-10 Haziran 2009

İstanbulİstanbul

22

Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı ProjesiProjesi

Rusya’dan Bağımsız Bir Boru Rusya’dan Bağımsız Bir Boru Hattı Projesi HikayesiHattı Projesi Hikayesi

33

Uluslararası (ekonomik) güvenlik için Uluslararası (ekonomik) güvenlik için enerjininenerjinin

ZamanındaZamanında

KesintisizKesintisiz

Yeterli ve Yeterli ve

Düşük maliyetliDüşük maliyetli

temini hususu oldukça önemlidir.temini hususu oldukça önemlidir.

44

Dünya enerji tüketimi-2007Dünya enerji tüketimi-2007

ABD2361,4(%21)

Çin1863,4(%17)

Japonya517,5(%5)

AB-271744,5(%16)

Orta Doğu574,1(%5)

Afrika 344,4(%3)

OECD5566,4(%50)

0,0

1000,0

2000,0

3000,0

4000,0

5000,0

6000,0

AB, üçüncü büyük enerji tüketicisiAB, üçüncü büyük enerji tüketicisiKaynak : BP-2008Kaynak : BP-2008

55

0

100

200

300

400

500

600

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Doğal GazTüketim Doğal Gaz Üretim

Nükleer Enerji; 12%

Hidro elektrik; 4%

Petrol; 40%

Doğal Gaz; 25%

Kömür; 18%

AB-27 Doğal gaz üretim ve tüketim trendiAB-27 Doğal gaz üretim ve tüketim trendi

AB-27 enerji tüketiminde yakıt payları-2007AB-27 enerji tüketiminde yakıt payları-2007

Kaynak : BP-2008Kaynak : BP-2008


AB’nin doğalgaz AB’nin doğalgaz tüketimi, tüketimi,

toplam enerji toplam enerji tüketiminde tüketiminde ikinci sıradaikinci sırada

AB’nin son on AB’nin son on yılda yılda

doğalgazda doğalgazda üretim-tüketim üretim-tüketim açığı giderek açığı giderek büyümekte, büyümekte,

ithalat ithalat bağımlılığı bağımlılığı

giderek giderek artmaktadır.artmaktadır.

66

AB-27 Enerji ithalatı bağımlılık oranları (%)AB-27 Enerji ithalatı bağımlılık oranları (%)

Kaynak : Kaynak : Europe’s Energy Position –Present FutureEurope’s Energy Position –Present Future

AB-27 Toplam AB-27 Toplam enerji enerji tüketiminde tüketiminde ithalata ithalata bağımlılık oranı: bağımlılık oranı: %54%54 (2006) (2006)

Petrolde Petrolde ithalata ithalata bağımlılık oranı: bağımlılık oranı: %82,3%82,3 (2006). (2006).

Doğal gazda Doğal gazda ithalata ithalata bağımlılık oranı: bağımlılık oranı: %57,6%57,6 (2006). (2006).

77

AB-27 Toplam AB-27 Toplam enerji tüketiminde enerji tüketiminde ithalata bağımlılık ithalata bağımlılık oranı: oranı: %67%67 (2030) (2030)

Petrolde ithalata Petrolde ithalata bağımlılık oranı: bağımlılık oranı: %95%95 (2030). (2030).

Doğal gazda Doğal gazda ithalata bağımlılık ithalata bağımlılık oranı: oranı: %84%84 (2030). (2030).

AB-27 Enerji ithalatı bağımlılık oranları (%)AB-27 Enerji ithalatı bağımlılık oranları (%)

Bulunması gerekli arzBulunması gerekli arz

Kontrata bağlanmış ithalatKontrata bağlanmış ithalat

Kuzey Denizi-Norveç arz kaynağı Kuzey Denizi-Norveç arz kaynağı

Birlik içi üretim Birlik içi üretim (AB-27)(AB-27)

Kaynak : Kaynak : European Energy and Transport Trends To 2030 Update 2007 European Energy and Transport Trends To 2030 Update 2007

88

Dünya Doğal Gaz Rezervleri (Trilyon mDünya Doğal Gaz Rezervleri (Trilyon m33))

Dünya Toplam Rezervler: 183 tcm

En önemli kaynak coğrafya : Avrasya ve Ortadoğu

Rusya, İran ve Katar : Toplam rezervlerin %56’sı

Source: Cedigaz

8.0

7.0

5.8

14.5

57.9

73.9

13.6

2.7

99

Dünya Doğal Gaz Rezerv ve üretim payları-2007Dünya Doğal Gaz Rezerv ve üretim payları-2007

Kaynak : World Energy Outlook-2008Kaynak : World Energy Outlook-2008

Doğal gazda Doğal gazda ispatlanmış ispatlanmış

rezerv/üretim rezerv/üretim payı itibarıyla payı itibarıyla Orta DoğuOrta Doğu en en

cazip bölgedir.cazip bölgedir.

Gelecek Gelecek senaryolarında senaryolarında

da üretimin da üretimin Orta Orta Doğu’daDoğu’da şimdiki şimdiki seviyesinin çok seviyesinin çok

üzerinde üzerinde artacağı tahmin artacağı tahmin edilmektedir.edilmektedir.

Dünya Doğal Gaz üretimi-Gelecek Senaryoları Dünya Doğal Gaz üretimi-Gelecek Senaryoları

1010

Ülkesel bazda doğal gaz üretiminde değişim, Ülkesel bazda doğal gaz üretiminde değişim, 2007-20302007-2030

Kaynak : World Energy Outlook-2008Kaynak : World Energy Outlook-2008

Doğal gazda Doğal gazda ispatlanmış ispatlanmış

rezerv/üretim rezerv/üretim payı itibarıyla payı itibarıyla İran İran en cazip en cazip

ülkedir.ülkedir.

1111

AB-27 Doğal gaz arzı (üretimi-ithalatı – bcm)AB-27 Doğal gaz arzı (üretimi-ithalatı – bcm)AB-27 Net İthalatı (2005 yılına göre % değişim)AB-27 Net İthalatı (2005 yılına göre % değişim)

Avrupa Komisyonunu Avrupa Komisyonunu çalışmalarında, AB’nin çalışmalarında, AB’nin

ithalatında özellikle ithalatında özellikle doğalgazda yüzdelik doğalgazda yüzdelik

değişim dikkat çekicidir.değişim dikkat çekicidir.

Kaynak : Kaynak : European Energy and Transport Trends To 2030 Update 2007 European Energy and Transport Trends To 2030 Update 2007

AB içi, doğalgaz üretimi AB içi, doğalgaz üretimi özellikle 2010 yılında özellikle 2010 yılında sonra tüketimi dikkat sonra tüketimi dikkat

çekici bir şekilde çekici bir şekilde karşılayamaz duruma karşılayamaz duruma

gelmekte, bu açık 2030 gelmekte, bu açık 2030 yılında çok daha fazla artış yılında çok daha fazla artış

göstermektedir.göstermektedir.

AB-25 yerli doğalgaz üretimi ve ithalatı-MtepAB-25 yerli doğalgaz üretimi ve ithalatı-Mtep

1212

Bu tespitlerle ;Bu tespitlerle ;

AB enerji bağımlılığındaki artış trendi AB enerji bağımlılığındaki artış trendi Birliğin, bu kaynak ve rezervlerin Birliğin, bu kaynak ve rezervlerin bulunduğu bulunduğu coğrafyalaracoğrafyalara ve ve rekabete açık rekabete açık olmayan pazarlaraolmayan pazarlara sahip olan ülkelere sahip olan ülkelere ((Rusya, İran ve CezayirRusya, İran ve Cezayir gibi) gibi) bağımlıbağımlı kalması sonucunu meydana getirmiştir. kalması sonucunu meydana getirmiştir.

Böyle bir durum ise Birliğin enerji Böyle bir durum ise Birliğin enerji arz arz güvenliği riskinigüvenliği riskini gündeme getirmektedir. gündeme getirmektedir.

AB-27 Enerji güvenliğiAB-27 Enerji güvenliği

1313

Enerji arz güvenliği konusunda Birliğin Enerji arz güvenliği konusunda Birliğin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan iki iki sorunun sorunun çözümlenmesi şarttır. çözümlenmesi şarttır.

Bunlardan biri henüz kayda değer Bunlardan biri henüz kayda değer bir gelişmenin sağlanamadığı bir gelişmenin sağlanamadığı Birliğin ortak enerji politikasıBirliğin ortak enerji politikası konusudur. konusudur.

Bir diğeri ise Birliğin hem petrol ve Bir diğeri ise Birliğin hem petrol ve hem de doğalgaz konusunda bugün hem de doğalgaz konusunda bugün ve gelecekte var olması beklenen ve gelecekte var olması beklenen Rusya’ya olan bağımlılığıdırRusya’ya olan bağımlılığıdır. .


1414

Enerji kaynakları temininde Enerji kaynakları temininde OrtadoğuOrtadoğu, , dünyanın geri kalan üretim alanlarına göre dünyanın geri kalan üretim alanlarına göre çok daha büyük bir çok daha büyük bir kapasitekapasite ve ve maliyetmaliyet avantajına sahip öncelikli bölgedir. avantajına sahip öncelikli bölgedir.

Orta AsyaOrta Asya ve ve HazarHazar bölgesinde var olduğu bölgesinde var olduğu tahmin edilen hidrokarbon rezervler tahmin edilen hidrokarbon rezervler kesinleştiğinde enerji arz güvenliği için kesinleştiğinde enerji arz güvenliği için kaynak bölge çeşitlendirilmesi ve çoklu kaynak bölge çeşitlendirilmesi ve çoklu boru hatları stratejileri açısından bu bölge boru hatları stratejileri açısından bu bölge de önemli olacaktır. de önemli olacaktır.


1515

AB-27 doğal gaz arz kaynakları-2007AB-27 doğal gaz arz kaynakları-2007

Ana Kaynak-2Norveç 87 bcm(%19)

Ana Kaynak -1Rusya

148 bcm(%33)

Ana Kaynak-3

Cezayir-Nijerya57 bcm(%12)

Hollanda-Belçika56 bcm(%14)

Birleşik Krallık11 bcm

(%3)


Almanya16,4 bcm

(%4)

1616

Avrupa’ya doğal gaz arz güzergahlarıAvrupa’ya doğal gaz arz güzergahları

Kaynak : BOTAŞKaynak : BOTAŞ

Kuzey Kuzey

Akım HattıAkım Hattı

GüneyGüney

Akım HattıAkım Hattı

AB’nin Rusya’ya olan AB’nin Rusya’ya olan bağımlılığını bağımlılığını arttıracakarttıracak iki proje iki projeKuzey Akım Hattı (55 bcm, 2011) Kuzey Akım Hattı (55 bcm, 2011)

Güney Akım Hattı (30 bcm, 2012)Güney Akım Hattı (30 bcm, 2012)

AB’nin Rusya dışındaki kaynaklara AB’nin Rusya dışındaki kaynaklara ulaşmada tek güzergah ulaşmada tek güzergah TürkiyeTürkiye geçişli güzergahlardır.geçişli güzergahlardır.

1717

AB’nin Rusya’ya bağımlılığını azaltacak AB’nin Rusya’ya bağımlılığını azaltacak projeproje

Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı ProjesiProjesi

1818

Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Projesi-NDGBHNabucco Doğal Gaz Boru Hattı Projesi-NDGBH

Pipeline Diameter: 56“

Distance: 3,300 km Investment: ~ 5 bill.

€ Transport capacity:

max. 31 bcmy

VIENNA

BUCHAREST

SOFIA

ANKARA

ISTANBUL

BUDAPEST

Boru hattı çapı : 56“ / 142 cm Yatırım tutarı : 7,9 milyar € / 10,4 milyar $Uzunluğu : 3,300 km Türkiye’de yapılacak yatırım tutarı : 4,76

milyar € Taşıma kapasitesi : max. 31 bcm/yıl BOTAŞ’ın yurtdışı yatırımı : 1,3 milyar €İnşaatın başlangıcı : 2011Hattın devreye giriş tarihi : 2014 (8 bcm) / 2015 (31 bcm)

GÜRCİSTAN

İRAN2000 KM.

1919

Proje Ortakları:Proje Ortakları:

Avusturya- Avusturya- OMV OMV (2002) (2002) (Proje lideri)(Proje lideri),,

Türkiye- Türkiye- BOTAŞ BOTAŞ (2002),(2002),

Macaristan- Macaristan- MOL MOL (2002),(2002),

Romanya- Romanya- TRANSGAZ TRANSGAZ (2002),(2002),

Bulgaristan- Bulgaristan- BULGARGAZBULGARGAZ (2002), (2002),

Almanya- Almanya- RWERWE (2008) (2008)


%16,67%16,67

2020

Projenin muhtemel arz kaynakları:Projenin muhtemel arz kaynakları: Azerbaycan(Şahdeniz-II 5-10 bcm) Azerbaycan(Şahdeniz-II 5-10 bcm) Türkmenistan – Trans – Hazar Boru Türkmenistan – Trans – Hazar Boru

Hattı Hattı Mısır – Arap Gaz Boru Hattı (3-5 bcm) Mısır – Arap Gaz Boru Hattı (3-5 bcm) Irak – Arap Gaz Boru Hattı Irak – Arap Gaz Boru Hattı Kazakistan – Trans – Hazar Boru Hattı Kazakistan – Trans – Hazar Boru Hattı İran (ABD faktörü ?)İran (ABD faktörü ?)Rusya – (?) Mavi Akım aracılığıyla Rusya – (?) Mavi Akım aracılığıyla

(Reddetti)(Reddetti)


2121

Yapılan Anlaşmalar ve çalışmalar:Yapılan Anlaşmalar ve çalışmalar: Cooperation Agreement (2002)Cooperation Agreement (2002)

Grand Agreement (2003)Grand Agreement (2003)

Nabucco Gas Pipeline International Nabucco Gas Pipeline International Şirketi (NIC) (2005)Şirketi (NIC) (2005)

Development Phase (2005-2010)Development Phase (2005-2010)

The Joint Venture Agreement (2005)The Joint Venture Agreement (2005)

(IGA-Intergovernmental Agreement) (IGA-Intergovernmental Agreement) (2009)(2009)


2222

Türkiye ve NDGBHTürkiye ve NDGBH

Rezerv (Trilyon m3

Dünya Toplamındaki

Payı

Rusya 44,65 25,2%

İran 27,80 15,7%

Irak 3,17 1,8%

Türkmenistan 2,67 1,5%

Mısır 2,06 1,2%

Kazakistan 1,90 1,1%

Özbekistan 1,74 1,0%

Azerbaycan 1,28 0,7%

Toplam 85,27 48,1%

Türkiye’ye Komşu ve Çevre Ülke Doğal Gaz Rezervler (2007) Türkiye’ye Komşu ve Çevre Ülke Doğal Gaz Rezervler (2007)

Kaynak: BP-2008

1,281,28

44,6544,65 1,901,90

2,672,67

1,741,74

27,8027,80

2,062,06

2323


2009 2010 2015 2020 2025 2030

Türkiye Doğal Gaz Talep Miktarları 40.903 43.806 56.183 65.867 70.546 76.378

Doğal Gaz İhracat Miktarları(Yunanistan) 737 737 737 737 0 0

Toplam Doğal Gaz Talep Miktarları 41.640 44.543 56.920 66.604 70.54676.37

8

2009 2010 2015 2020

Rusya Federasyonu 6000 6000 0 0

1. Lng (M.Ereğlisi) Cezayir 4444 4444 0 0

1.Lng (M.Ereğlisi) Nijerya 1338 1338 1338 1338

İran 9556 9556 9556 9556

Rusya Fed. (İlave)(Batı) 8000 8000 8000 8000

Rusya Fed. (Karadeniz Hattı) 14000 16000 16000 16000

Türkmenistan (*) 0 0 0 0

Azerbaycan 6600 6600 6600 6600

Toplam Arz 49092 51059 40791 40791

Kontrata Bağlanmış Arz Miktarları(Milyon cm3)

Türkiye Doğal Gaz Talep Tahmin ve Doğal Gaz İhracat Miktarları(Milyon cm3)

KaynakBOTAŞ

Kaynak: BOTAŞ

2010 yılından sonraki arz açığının giderilmesi sorunu Türkiye’nin Nabucco Projesi kapsamında sadece geçiş ülkesi olarak değil ticari

bir partner olarak değerlendirilmesi gereğini gündeme getirmektedir.

2424


Güçlü(Strengths)Güçlü(Strengths) Zayıf(Weaknesses)Zayıf(Weaknesses)

Yüksek talep artış potansiyeli Tekelci pazar yapısı

Arz bakımından olumlu Coğrafya Finansal risklerin BOTAŞ ve dolayısıyla kamuda olması

Gelişmiş iletim altyapısı Gaz depolarının olmaması

Alternatif enerji kaynaklarının kıtlığı

Yerli üretim azlığı

Pazara girişte yüksek engeller

Fırsatlar(Opportunities)Fırsatlar(Opportunities) Riskler(Threats)Riskler(Threats)

Çeşitli arz kaynaklarına erişim Arz fazlalığı

Transit ülkesi olabilme potansiyeli - Güvenirlilik Yerleşik satıcıların gücü

Yerli ve yabancı yatırım potansiyeli Belli başlı tedarikçi Gazprom'un aynı zamanda toptan piyasada rekabet etmesi

Sosyal ve ekonomik ilerleme potansiyeliDoğal gaz boru hattı ve LNG sevkiyatının güvenliği

Türkiye Doğal Gaz Sektörünün SWOT Analizi

Kaynak: World Bank, 2007

2525

Türkiye’nin NDGBH ile ulaşmayı Türkiye’nin NDGBH ile ulaşmayı istediği iki hedef;istediği iki hedef;CoğrafyasıCoğrafyasının kazandırdığı üstünlükleri nın kazandırdığı üstünlükleri ekonomik olarak değerlendirmek ekonomik olarak değerlendirmek

Arz güvenliğiArz güvenliği Daha ucuz doğal gaz Daha ucuz doğal gaz (net-(net-

back fiyat)back fiyat)Yalnızca transit ülke olarak değil, aynı Yalnızca transit ülke olarak değil, aynı zamanda bu farklı kaynaklardan elde zamanda bu farklı kaynaklardan elde edilecek edilecek gazın ticaretindegazın ticaretinde de rol almak. de rol almak.


2626

Türkiye;Türkiye;

Kendi sınırından elde edilecek gazın Kendi sınırından elde edilecek gazın Avrupa’ya kadar gittiğinde oluşacak Avrupa’ya kadar gittiğinde oluşacak fiyattan satılmaması gerektiği fiyattan satılmaması gerektiği yaklaşımından hareketle BOTAŞ, yaklaşımından hareketle BOTAŞ, Projedeki Projedeki temel hedefintemel hedefin gaz taşıyarak gaz taşıyarak para kazanmanın yanında, gazın aynı para kazanmanın yanında, gazın aynı zamanda zamanda ticariticari olarak Türkiye’de olarak Türkiye’de değerlendirilmesi fikrini ön plana değerlendirilmesi fikrini ön plana çıkarmak olduğunu ifade etmektedir. çıkarmak olduğunu ifade etmektedir.


2727

Türkiye;Türkiye;

AncakAncak , gaz fiyatının , gaz fiyatının serbest rekabetserbest rekabet ortamında belirlenmesi, Türkiye’nin ortamında belirlenmesi, Türkiye’nin ancak rakiplerinden ancak rakiplerinden daha fazla fiyatdaha fazla fiyat önermesi ile gazı alabileceği gerçeğini önermesi ile gazı alabileceği gerçeğini ortaya çıkartır.ortaya çıkartır.

Son bilgiler Türkiye’nin %15 net-back Son bilgiler Türkiye’nin %15 net-back fiyattan geri adım attığı yönünde.fiyattan geri adım attığı yönünde.


2828

Dolayısıyla;Dolayısıyla;

Nabucco Projesinin Nabucco Projesinin yatırım maliyetiyatırım maliyeti de de aslında bu husus ile yakından ilgilidir. Zira aslında bu husus ile yakından ilgilidir. Zira maliyet ; maliyet ;

kaynak ülkenin satış fiyatına ilave olarak kaynak ülkenin satış fiyatına ilave olarak Türkiye’nin talep edeceği transit ücreti mi Türkiye’nin talep edeceği transit ücreti mi olacak,olacak, yoksa; yoksa;

Türkiye’nin kendisini daha farklı Türkiye’nin kendisini daha farklı konumlandırıp bizzat doğal gazın ticaretini konumlandırıp bizzat doğal gazın ticaretini mi yapacak?mi yapacak?


2929

Arz SorunuArz Sorunu

Başlangıç gazının bulunması ve projeye Güney Başlangıç gazının bulunması ve projeye Güney Akım’dan önce işlerlik kazandırmak.Akım’dan önce işlerlik kazandırmak.

Arz sorunu nedeni-1 Arz sorunu nedeni-1 : Projenin üretici ülke veya : Projenin üretici ülke veya şirketler düzeyinde planlanmayıp doğrudan şirketler düzeyinde planlanmayıp doğrudan tüketici Batılı ülkeler arasında geliştirilmesi.tüketici Batılı ülkeler arasında geliştirilmesi.

Arz sorunu nedeni-2Arz sorunu nedeni-2 :Boru hattı kapasitesinin :Boru hattı kapasitesinin yarısının pay sahibi şirketlerce üçüncü yarısının pay sahibi şirketlerce üçüncü taraflara erişim hakkı verilmeksizin taraflara erişim hakkı verilmeksizin kullanılabilmesi. kullanılabilmesi.

SorunlarSorunlar

3030


Azerbaycan, Azerbaycan,

Şu an için çıkarılan gaz anlaşmalarla bağlıdır. Şu an için çıkarılan gaz anlaşmalarla bağlıdır. Proje ancak Şahdeniz-II faz bölgesinden Proje ancak Şahdeniz-II faz bölgesinden çıkarılacak gaz ile desteklenebilir.çıkarılacak gaz ile desteklenebilir.

Ancak ;Ancak ;

Sorun-1 :Sorun-1 : Türkiye-Ermenistan yakınlaşması. Türkiye-Ermenistan yakınlaşması.

Sorun-2 :Sorun-2 : Azerbaycan-Rusya arasında Azerbaycan-Rusya arasında imzalanan (27 Mart 2009) Mutabakat imzalanan (27 Mart 2009) Mutabakat Muhtırası ile gazın uluslar arası fiyattan alım Muhtırası ile gazın uluslar arası fiyattan alım garantisi veren Rusya, Hazar’ın batısındaki arz garantisi veren Rusya, Hazar’ın batısındaki arz kaynaklarını da kendi kontrolüne alacaktır. kaynaklarını da kendi kontrolüne alacaktır.

SorunlarSorunlar

3131

Arz SorunuArz Sorunu İran, İran, Şu an için projeye katılımı yönünde Şu an için projeye katılımı yönünde ABD engeliABD engeli aşılabilmiş değildir. aşılabilmiş değildir.

İran, Batının tavrına karşılık Irak ve Suriye İran, Batının tavrına karşılık Irak ve Suriye ortaklı olarak gerçekleştirmeyi planladığı yeni ortaklı olarak gerçekleştirmeyi planladığı yeni projesini (projesini (Pars Boru HattıPars Boru Hattı) gündeme ) gündeme getirmektedir.getirmektedir.

İran’la Batı arasındaki soğuk savaş dindirilmeli İran’la Batı arasındaki soğuk savaş dindirilmeli ((Orta Doğu’da istikrarOrta Doğu’da istikrar) ve Türkiye İran’ı Batı’nın ) ve Türkiye İran’ı Batı’nın da ses çıkaramayacağı Nabucco gibi daha makul da ses çıkaramayacağı Nabucco gibi daha makul projelere çekebilmelidir. projelere çekebilmelidir.

SorunlarSorunlar

3232


Türkmenistan, Türkmenistan, Gerçekleştirilen anlaşmalarla önümüzdeki Gerçekleştirilen anlaşmalarla önümüzdeki birkaç yıl içerisinde Türkmenistan, Rusya’ya birkaç yıl içerisinde Türkmenistan, Rusya’ya 80, Çin’e 40, İran’a 8-18 milyar bcm doğal gaz 80, Çin’e 40, İran’a 8-18 milyar bcm doğal gaz ihracatı gerçekleştirecektir. ihracatı gerçekleştirecektir. (Energy Economist, 2009) (Energy Economist, 2009)

Mavi Akım ile rafa kaldırılan Trans-Hazar hattı Mavi Akım ile rafa kaldırılan Trans-Hazar hattı ve Türkmenistan gazının projeye dahil olması ve Türkmenistan gazının projeye dahil olması aynı zamanda aynı zamanda Hazar’ın statü sorunununHazar’ın statü sorununun çözümüne de bağlıdır. çözümüne de bağlıdır.

SorunlarSorunlar

3333

Arz SorunuArz Sorunu Irak, Irak, İlk gazİlk gaz için yeterli miktarın (yılda 15 bcm) için yeterli miktarın (yılda 15 bcm) KuzeydeKuzeyde yer alan kaynaklarla sağlanabileceği yer alan kaynaklarla sağlanabileceği belirtilmektedir. Bunun için Avrupa-Arap Enerji belirtilmektedir. Bunun için Avrupa-Arap Enerji firmaları (OMV, MOL, Crescent, Dana Gas) firmaları (OMV, MOL, Crescent, Dana Gas) oluşturdukları konsorsiyum ile bölgede oluşturdukları konsorsiyum ile bölgede 8 milyar 8 milyar dolarlık yatırımdolarlık yatırım planlamaktadır. planlamaktadır.

Gazın projeye aktarımı ve gerekli yatırımlar için Gazın projeye aktarımı ve gerekli yatırımlar için Irak’ta istikrarınIrak’ta istikrarın sağlanması ve sağlanması ve Türkiye-Irak Türkiye-Irak ilişkilerindeilişkilerinde olumlu adımların atılması gerekir. olumlu adımların atılması gerekir.

SorunlarSorunlar

3434

Avrupa Birliği (AB)Avrupa Birliği (AB)

Tek seslilik ?Tek seslilik ?

AB’de ortak AB’de ortak enerji politikasının var olmayışıenerji politikasının var olmayışı, , Birlik içerisinde enerji alanında ortak fikir ve Birlik içerisinde enerji alanında ortak fikir ve eylem birliğini imkansız kılmaktadır. Bu, eylem birliğini imkansız kılmaktadır. Bu, Rusya’yaRusya’ya önemli ölçüde hareket alanı önemli ölçüde hareket alanı bırakmaktadır. bırakmaktadır.

Nitekim AB, Almanya’nın önderliğinde Projeyi Nitekim AB, Almanya’nın önderliğinde Projeyi destekleme kararından bile vazgeçmeyi destekleme kararından bile vazgeçmeyi düşünmüştür. düşünmüştür.

SorunlarSorunlar

3535

Türkiye-AB-NDGBHPTürkiye-AB-NDGBHP

AB içerisinde Projeye karşı isteksiz davranan ülkelerin AB içerisinde Projeye karşı isteksiz davranan ülkelerin aslında Türkiye’nin AB’ye dahil olmasını istemeyen aslında Türkiye’nin AB’ye dahil olmasını istemeyen ülkeler olması, AB-Türkiye-NBDGBH Projesi arasındaki ülkeler olması, AB-Türkiye-NBDGBH Projesi arasındaki ilişkinin niteliğini ortaya koymaktadır.ilişkinin niteliğini ortaya koymaktadır.

Gerek arz kaynakları ve gerekse Proje ile ilgili AB-Gerek arz kaynakları ve gerekse Proje ile ilgili AB-Türkiye arasındaki sorunların Türkiye arasındaki sorunların ekonomik olmaktan öte ekonomik olmaktan öte daha çok siyasidaha çok siyasi olduğu ortaya çıkmaktadır. olduğu ortaya çıkmaktadır.

AB içerisinde Proje ile Türkiye’nin eline, AB’ye karşı AB içerisinde Proje ile Türkiye’nin eline, AB’ye karşı kullanacağı kozların geçeceği kullanacağı kozların geçeceği endişesiniendişesini taşıyan ülkeler taşıyan ülkeler vardır. Dolayısıyla Türkiye, vardır. Dolayısıyla Türkiye, proje ile Birlik üyeliği proje ile Birlik üyeliği ilişkisini birebir kuranilişkisini birebir kuran söylemlerde söylemlerde bulunmamalıdırbulunmamalıdır..

SorunlarSorunlar

3636

Nabucco Projesi’nin AB enerji Nabucco Projesi’nin AB enerji arz arz güvenliğinigüvenliğini Rusya dışı kaynaklarla sağlamaya Rusya dışı kaynaklarla sağlamaya dönük bir proje olması,dönük bir proje olması,

Nabucco Projesi için farklı coğrafyalardan-Nabucco Projesi için farklı coğrafyalardan-ülkelerden arz kaynağı planlaması ve tüm bu ülkelerden arz kaynağı planlaması ve tüm bu coğrafya-ülkelerle coğrafya-ülkelerle Türkiye’ninTürkiye’nin coğrafi-siyasi- coğrafi-siyasi-ekonomik ekonomik yakınlığıyakınlığı ve ve olumluolumlu ilişkilerinin ilişkilerinin bulunması, bulunması,

Türkiyesiz Türkiyesiz bu coğrafyalardan enerji bu coğrafyalardan enerji kaynaklarının Avrupa’ya taşınmasının zorluğu,kaynaklarının Avrupa’ya taşınmasının zorluğu,

Rusya’yı dışarıdaRusya’yı dışarıda bırakan bir proje olması, bırakan bir proje olması,

Nabucco Projesini farklı kılan özellikleriNabucco Projesini farklı kılan özellikleri

3737

Uzun zamandan beri Uzun zamandan beri ortak bir enerji ortak bir enerji politikası oluşturamayanpolitikası oluşturamayan ve bu sebeple de ve bu sebeple de Nabucco Projesinin fiiliyata geçirilmesinde yavaş Nabucco Projesinin fiiliyata geçirilmesinde yavaş davranan AB için proje, davranan AB için proje, kaynak ülke kaynak ülke çeşitlendirilmesindeçeşitlendirilmesinde ve daha da önemlisi ve daha da önemlisi Rusya’ya olan bağımlılığı azaltmadaRusya’ya olan bağımlılığı azaltmada öncelikli öncelikli olarak ele alınacak bir projedir. olarak ele alınacak bir projedir.

AB’ye üyelik sürecinde önemli aşamalar AB’ye üyelik sürecinde önemli aşamalar kaydeden Türkiye, projede üstleneceği öncelikli kaydeden Türkiye, projede üstleneceği öncelikli roller ile roller ile Birliğe katılım yolunda önemli fırsatlarBirliğe katılım yolunda önemli fırsatlar kazanabilecektir. kazanabilecektir.

SonuçSonuç

3838

AB için Rusya’ya olan bağımlılığın AB için Rusya’ya olan bağımlılığın getirdiği getirdiği risk Türkiye içinrisk Türkiye için de geçerlidir. de geçerlidir. Dolayısıyla Türkiye de bölgede Rusya dışı Dolayısıyla Türkiye de bölgede Rusya dışı kaynak arzı sağlayan projeleri önemsemelidir.kaynak arzı sağlayan projeleri önemsemelidir.

Ancak kaynaklara yakınlığı ve olumlu Ancak kaynaklara yakınlığı ve olumlu ilişkileri düşünüldüğünde, Türkiye’nin ilişkileri düşünüldüğünde, Türkiye’nin geçişgeçiş değil, değil, işletmeciişletmeci ülke statüsünde ülke statüsünde değerlendirilmesi gereklidir. değerlendirilmesi gereklidir.

SonuçSonuç

3939

Dolayısıyla henüz ortak bir enerji politikası Dolayısıyla henüz ortak bir enerji politikası oluşturamamış ve Birlik mevzuatını bu tür oluşturamamış ve Birlik mevzuatını bu tür çoklu ülke anlaşmaları için güncelleyememiş çoklu ülke anlaşmaları için güncelleyememiş AB için Türkiye’nin, projenin yatırım AB için Türkiye’nin, projenin yatırım aşamasında üstleneceği aşamasında üstleneceği sorumluluksorumluluk ile proje ile proje sonunda elde edeceği sonunda elde edeceği ekonomik ve siyasi ekonomik ve siyasi karlılıkkarlılık arasında çok da tatminkar gözükmeyen arasında çok da tatminkar gözükmeyen bağlantıların varlığı, proje hakkında bağlantıların varlığı, proje hakkında Türkiye Türkiye tarafının temkinli davranmasıtarafının temkinli davranması gerektiği gerektiği yönünde fikirleri de gündeme yönünde fikirleri de gündeme getirebilmektedir. getirebilmektedir.

SonuçSonuç

4040

Proje ile taşınacak gaz eğer Proje ile taşınacak gaz eğer Türkmenistan Türkmenistan sınırında veya Irak kuzeyindeki gazla sınırında veya Irak kuzeyindeki gazla başlayacak olursabaşlayacak olursa Türkiye bölgesel Türkiye bölgesel üstünlüğünü çok daha fazla kullanabilecek bir üstünlüğünü çok daha fazla kullanabilecek bir duruma gelecektir. duruma gelecektir.

Projeye Projeye Rusya’nın dahil edilmesiRusya’nın dahil edilmesi (doğrudan veya dolaylı) aslında Projenin (doğrudan veya dolaylı) aslında Projenin kendisi ile çelişir bir durum meydana getirir. kendisi ile çelişir bir durum meydana getirir.

SonuçSonuç

4141

Proje ortağı Avusturya şirketi OMV’nin Rusya Proje ortağı Avusturya şirketi OMV’nin Rusya dışı bölgesel desteğin sağlanması konusundaki dışı bölgesel desteğin sağlanması konusundaki (Rusya lehine) (Rusya lehine) pasif kalmaktadır. pasif kalmaktadır. Nedenleri, Nedenleri,

1-1- OMV’nin OMV’nin Orta Avrupa Gaz BorsasınıOrta Avrupa Gaz Borsasını kurmak üzere Gazprom ile anlaşma imzalanması,kurmak üzere Gazprom ile anlaşma imzalanması,

2-2- OMV’nin Orta Avrupa Gaz Merkezi OMV’nin Orta Avrupa Gaz Merkezi (CEGH)’nin %50 hissesini(CEGH)’nin %50 hissesini Gazprom’a satması, Gazprom’a satması,

3-3- OMV’nin, MOL’de sahip olduğu OMV’nin, MOL’de sahip olduğu %21’lik%21’lik hissesini Rus petrol şirketi hissesini Rus petrol şirketi Surgutneftgas’aSurgutneftgas’a satması.satması.

SonuçSonuç

4242

Nabucco Projesi, Rusya dışı kaynaklar Nabucco Projesi, Rusya dışı kaynaklar ile arz sıkıntısı giderildiği takdirde ile arz sıkıntısı giderildiği takdirde başarılı başarılı sayılabilirsayılabilir. .

Bu çerçevede Nabucco Projesi aslında Bu çerçevede Nabucco Projesi aslında Türkiye’den daha fazla Türkiye’den daha fazla AB için önemlidirAB için önemlidir. . Ancak Proje ortakları arasında Ancak Proje ortakları arasında en fazla en fazla maliyetemaliyete katlanacak ülke de katlanacak ülke de Türkiye’dirTürkiye’dir. . Dolayısıyla Proje, Türkiye için maliyet ve Dolayısıyla Proje, Türkiye için maliyet ve karlılık açısından olduğu kadar bölge karlılık açısından olduğu kadar bölge gerçekleri açısından da gerçekleri açısından da tekrar tekrar sorgulanabilirdirsorgulanabilirdir..

SonuçSonuç

4343

TEŞEKKÜRLERTEŞEKKÜRLER

Yrd.Doç.Dr. İsmail Hakkı İŞCAN Yrd.Doç.Dr. İsmail Hakkı İŞCAN Bilecik ÜniversitesiBilecik Üniversitesi

avrupa bİrlİĞİ ve tÜrkİye aÇisindan nabucco projesİ’nİn ekonomİ polİtİĞİ

Documents