avrupa birliği türkiye İlerleme raporu 2006

8/6/2019 Avrupa Birlii Trkiye lerleme Raporu 2006

1/75

GAYR RESM TERCME

AVRUPA KOMSYONUBrksel, 8 Kasm 2006SEC (2006) 1390

TRKYE2006 LERLEME RAPORU

(COM(2006) 649 nihai)


2/75

1. Giri.......................................................................................................................31.1 nsz................................................................................................................31.2 AB ve Trkiye Arasndaki likiler...................................................................3

2. Geniletilmi Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler....................................................42.1. Demokrasi ve hukukun stnl...................................................................42.2. nsan Haklar ve aznlklarn korunmas..........................................................92.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler .......................................22

3. Ekonomik Kriterler..................................................................................................243.1. Giri243.2. Kopenhag Kriterleri Asndan Deerlendirme..............................................243.2.1. leyen Piyasa Ekonomisinin Mevcudiyeti.243.2.2 AB indeki Rekabet Basks ve Pazar Gleriyle Baa kma Yetenei...27

4. yelik Ykmllklerini Yerine Getirme Kabiliyeti.............................................294.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam................................................................30

4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam.................................................................324.3. Fasl 3: Yerleme Hakk ve Hizmet Sunma zgrl.................................324.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam...........................................................334.5.Fasl 5: Kamu haleleri....................................................................................344.6. Fasl 6: irketler Hukuku...............................................................................354.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Yasas........................................................................364.8. Fasl 8: Rekabet Politikas..............................................................................374.9. Fasl 9: Mali Hizmetler..................................................................................384.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya...............................................................404.11. Fasl 11: Tarm..............................................................424.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas...............434.13. Fasl 13: Balklk........................................................................................454.14. Fasl 14: Ulatrma Politikas........................................................................454.15. Fasl 15: Enerji..............................................................................................474.16. Fasl 16: Vergilendirme.................................................................................484.17. Fasl 17: Ekonomik ve parasal politika..........................................................494.18. Fasl 18: statistik...........................................................................................504.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam.............................................................514.20. Fasl 20: letmeler ve Sanayi Politikas........................................................534.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar.................................................................... ..544.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu.................54

4.23. Fas

l 23: Yarg

ve Temel Haklar...................................................................564.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik .......................................................614.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma.........................................................................644.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr.............................................................................654.27. Fasl 27: evre..............................................................................................664.28. Fasl 28: Tketici ve Saln Korunmas.....................................................684.29. Fasl 29: Gmrk Birlii................................................................................694.30. Fasl 30: Dlikiler.....................................................................................704.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas.............................................714.32. Fasl 32: Mali Kontrol...................................................................................734.33. Fasl 33: Mali ve Bte Hkmleri...............................................................75

2


3/75

1. GR

1.1. nsz

Aralk 1997 tarihli Lksemburg AB Konseyi kararlarn takiben, Komisyon, Konsey veParlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr.

Trkiyenin yelie hazrlanma ynnde yapt ilerleme hakkndaki bu rapor, byk ldedaha nceki raporlardaki ayn yapy takip etmektedir. Bu rapor;

-Birlik ile Trkiye arasndaki ilikileri ksaca tanmlamakta;-yelik iin siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte;-yelik iin ekonomik kriterler asndan Trkiyenin durumunu incelemekte;-Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir deyile, Antlamalar, ikincil mevzuat veBirlik politikalar olarak tanmlanan mktesebat stlenme kapasitesini gzden geirmektedir.

Bu rapor, 1 Ekim 2005 ve 30 Eyll 2006 tarihleri arasndaki sreyi kapsamaktadr. lerleme,alnan kararlar, fiilen kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temel alnarakdeerlendirilmitir. Kural olarak, hazrlk veya Meclis onay gibi deiik aamalarda bulunanmevzuat veya tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam, tm raporlara eit muamelede

bulunulmasna ve nesnel bir deerlendirme yaplmasna olanak tanmaktadr.

Rapor, Komisyon tarafndan toplanm ve incelenmi bilgiye dayanmaktadr. Buna ek olarak,Trk Hkmetinin ve ye lkelerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar ve eitliuluslararas sivil toplum rgtlerinden gelen bilgiler dahil olmak zere pek ok kaynakkullanlmtr.

Komisyon, bu raporun ierdii teknik incelemeye dayanarak, genileme strateji kadndaTrkiyeye ilikin sonulara varmaktadr.

1.2. AB ve Trkiye arasndaki ilikiler

Trkiye ile katlm mzakereleri Ekim 2005te almtr. Katlm srecinin ilk aamas olanmktesebatn analitik incelemesi (tarama) Ekim 2006da tamamlanmtr. Bir faslda -Bilimve Aratrma- mzakereler alm ve Haziranda geici olarak kapatlmtr.

Geniletilmi siyasi diyalog ngiltere, Avusturya ve Finlandiya Dnem Bakanl

klar

sresince devam etmitir.

Ortaklk Anlamas tatminkar biimde ilemeye devam etmitir.

AT-Trkiye ticareti 2005de 75 milyar Euroya ulam ve Gmrk Birlii kapsamndaartmaya devam etmitir. AB, bir ok vesileyle, Trkiye'yi, Kbrsa ilikin olarak ulamaralar zerindeki kstlamalar dahil olmak zere mallarn serbest dolamna ilikin tmkstlamalar kaldrmaya armtr. Ticarete teknik engeller, ithalat lisanslar, devletyardmlar, fikri mlkiyet haklarnn glendirilmesi ve dier ayrmc hkmlere ilikin Trktarafnca yerine getirilmemi ykmllkler devam etmektedir. Buna ramen, zorunlu

standartlarn azaltlmas ksmen nemli bir gelimedir. AB, Gmrk Birliinin kamu almlarve hizmetleri alanna geniletilmesine dair grmelerin yaknda yeniden balamasn mit

3


4/75

etmektedir. lenmi tarm rnlerine ilikin ticaret grmeleri Eyllde tamamlanmtr. Bugrmeler, piyasaya eriimi gelitirmek ve Gmrk Birlii hkmlerini ABnin 2004genilemesine gre iyiletirmeyi amalamaktadr. Trkiyenin canl bykba hayvan, sreti ve dier hayvansal rnlere ynelik ithalat yasana ilikin hibir ilerlemekaydedilmemitir.

Katlm iin hazrlklarnda Trkiyenin yerine getirmesi gereken ksa ve orta vadenceliklerini belirleyen Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi Ocak 2006da kabuledilmitir.

2006 katlm ncesi AT mali yardm hibeleri 500 milyon Euro tutarndadr. Trkiyeyeynelik AYB kredisi 4,2 milyon Euro civarndadr.

2. GENLETLM SYAS DYALOG VE SYAS KRTERLER

Bu blm, demokrasi ve hukukun stnln, insan haklarn, aznlklarn korunmas ile

aznlklara sayg gsterilmesini teminat altna alan kurumlarn istikrarn gerekli klanKopenhag siyasi kriterlerini karlamas asndan Trkiye tarafndan yaplan ilerlemeyiincelemektedir. Uluslararas ykmllklere sayg, blgesel ibirlii ve iyi komulukilikilerini de izlemektedir.

2.1. Demokrasi ve hukukun stnl

Parlamento

Alt partinin temsil edildii Trkiye Byk Millet Meclisi Ekim 2005den nce sunulan 429kanun taslandan 148ini kabul etmitir. Bir sonraki seimler Kasm 2007 olarak

programlanmtr.

Yl sresince, AB Uyum Komisyonu ve nsan Haklarn nceleme Komisyonu Kopenhagsiyasi kriterlerine uyum balamndaki konularn ele alnmasnda nemli rol oynamlardr.(Baknznsan Haklar Komitesi, nsan Haklar Ksm)

Siyasi partilerin Mecliste temsilleri iin ulusal dzeyde % 10luk baraja ulamalarn gerekliklan seim sisteminin deimesi ihtiyac kamuoyunda tartlmaya balanmtr.

Hkmet, Kopenhag siyasi kriterlerine ilikin olarak baz alanlar kapsayan yeni reform

paketini Haziran ay

nda sunmutur. Siyasi kriterler alan

nda Parlamento baz

kanunlar

kabuletmitir.

Ancak, reform paketinde yer alan baz yasa tasarlar rapor dneminin bitiminden nce kabuledilmemitir.

Terrizmdeki trmana yant olarak Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiikliklerHaziran 2006da kabul edilmitir. Bu Kanunla, terr sular listesi geniletilmi ve terrizmingeni tanm korunmutur. Kanun, ifade, basn ve medya zgrlne1 yasal kstlamalar

1

Yeni Kanun terrizmin propagandasna ve vlmesine arlatrlm cezalar getirmektedir. Ancak, bu sularntanmlar Avrupa Konseyi Terrizmin nlenmesi Szlemesine (CET 196) uymamaktadr. Sreli yaynlarndurdurulmas, sorumlu yaz ileri mdrlerine ve basn ve medya sahiplerine terrizmin propagandasnn

4


5/75

getirmektedir. Austos aynda, Cumhurbakan Sezer bu tr kstlamalar ieren 5. ve 6.maddelerin iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Yeni Terrle Mcadele Kanunuterr suu phelileri iin muhakeme gvencelerini azaltmaktadr. Avukatla grmeye 24saatlik bir sre iin izin verilmeyebilir ve baz koullar altnda pheliler ile avukatarasndaki grmelere gvenlik grevlileri katlabilir. Savunma haklarna ilikin olarak,

resmi yetkililer asndan grevde olanlar ve olmayanlar arasnda ayrm yaplmaktadr.Ayrca, ateli silah kullanma yetkileri geniletilmektedir.

Hkmet

Kasm 2002den bu yana iktidarda bulunan hkmet, ABye katlm srecinde reformsrecine olan balln birok kez teyit etmitir. Bunun sonucu olarak, Haziran aynda yeni

bir reform paketi sunmutur(Parlamento blmne baknz).

Ekim 2005de AB Bamzakerecisi mzakere heyetinin yapsn sunmutur. Bu heyetinbakan Dileri Bakandr. AB Bamzakerecisi katlm srecinin ynlendirilmesi ve

uygulanmasndan sorumludur. Bir zleme ve Ynlendirme Komitesi kurulmutur. Komite;AB Genel Sekreteri, Dileri Bakanl Mstear Yardmcs, Devlet Planlama TekilatMstear Yardmcs, Babakanlk Mstear Yardmcs ve Trkiyenin AB NezdindekiDaimi Temsilcisinden olumaktadr.

Avrupa Birlii Genel Sekreterlii (ABGS) zellikle siyasi kriterlere uyum, mali ibirlii ve 3Ekim 2005den bu yana da fasllarn tarama ve mzakere srecinde egdm grevinistlenmitir.

Ancak, ABGSnin sorumluluklarnn nemli oranda artt gz nne alndnda, personelinin ve mali kaynaklarnn glendirilmesine ihtiya vardr. Bu konuda snrlilerleme kaydedilmitir.

Kamu Ynetimi

TBMM, Kamu Denetilii Kurumu (Ombudsman) kurulmasna ilikin Kanunu kabul etmitir.Ombudsman gerek ve tzel kiilerin idari uygulamalara ilikin bavurularyla ilgilenecektir.Bu Katlm Ortakl Belgesinde yer alan bir nceliktir ve nemli bir ilerlemedir, zira Trkvatandalar tarafndan kamu ynetiminin izlenmesi iin kurumsal ereveyi oluturmaktadr.

Kasm 2005de Anayasa, devlet btesini daha geni tanmlayan Kamu Mali Ynetimi ve

Kontrol Kanununa uygun olarak yenilenmitir. Bu, genel bte kurumlar

n

, zel btekurumlarn, dzenleyici kurumlarn btelerini ve sosyal gvenlik kurumlarnn btelerinide kapsamaktadr.

Trkiye, daha iyi dzenleme konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Hkmet ubat2006da dzenleyici etki analizini Trk hukuk sistemine ithal eden bir Ynetmelii kabuletmitir. Dzenleyici etki analizinin kullanm, dier hususlarn yan sra, ABye katlmmzakerelerinin srdrlmesi asndan Trkiyeyi destekleyebilmelidir.

yaplmasnn ve vlmesinde sorumluluk getiren hkmler iermesi nedeniyle basn ve medya zgrlnkstlayabilir.

5


6/75

Ancak, baz konulara dikkat edilmesi gerekmektedir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol tamolarak uygulanmal ve dzenleyici etki analizinin uygulanabilmesi iin kurumsal kapasiteglendirilmelidir.

2004de Cumhurbakannca veto edilen Kamu Ynetimi Reformu ereve Yasasnn kabul

konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bunun sonucunda, merkezi idareden yerel ynetimlereyetki devri gereklememitir. Buna ilaveten, vergilendirme asndan yerinden ynetimsalanamamtr. Kent Meclisleri kurulmas konusunda gelime kaydedilmemitir.

Mahalli dare Birlikleri Kanunu, Ocak 2006da deitirilmitir. Bu Kanun, kylerin, belediyelerin ve il zel idarelerinin ortak projeler yrtmelerine imkan tanmaktadr. Ortakprojelerin harcamalar ve bteleri Saytayn denetiminden muaf tutulmutur. Bu durum ddenetim kurallarna uymamaktadr.

Taslak Devlet Memurlar Kanunu konusunda gelime kaydedilmemitir. Taslak, var olanyasal engelleri ksmen kaldrmay ve ynetimsel adan daha uygun yasal bir ara

oluturmay amalamaktadr.

Genel olarak, kamu ynetimi reformunda baz yasal ilerlemeler salanmtr. Gemi yllardakabul edilen reformlarn uygulanmasna devam edilmitir. Yerinden ynetim konusunda dahafazla aba gsterilmesine ihtiya vardr.

Sivil-Askerlikileri

Askeri mahkemelerin sivilleri yarglama yetkisi balamnda ilerleme salanmtr. Haziran2006da kabul edilen Askeri Ceza Kanununun ilgili hkmlerini deitiren Kanunla, askeri

personel ile sivillerin birlikte su ilemeleri hari, bar zamannda siviller askerimahkemelerde yarglanamayacaklardr. Yeni Kanun askeri mahkemelerde yeniden yarglamahakkn da getirmektedir. Buna gre, askeri mahkemelerde yarglanm askeri veya sivilkiiler lehine bir AHM karar varsa, bu kiiler yeniden yarglama talebinde bulunabilirler.

Milli Gvenlik Kurulu (MGK), gzden geirilmi rolne uygun olarak, iki ayda birtoplanmaya devam etmitir. MGK, terrle mcadele, i gvenlik, enerji gvenlii, g, su

politikas ve d yardmlar politikas gibi i ve d politika konularn grmtr. MGKtavsiyeler de ieren raporlarn hkmete sunmutur.

Bu nitelikte bir belge olan ve Kasm 2005de Hkmet tarafndan kabul edilen gzden

geirilmi Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB), gizli bir belge olup, Parlamentodagrlmemitir.

Silahl Kuvvetler nemli siyasi etki yapmaya devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin st dzeymensuplar Kbrs, laiklik, Krt sorunu dahil i ve d politika konularndaki ve emdinli

bombal saldrs hakkndaki iddianameye ilikin (yarg ve Gneydou blmlerine baknz)grlerini aklamlardr.

Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu deimemitir. Bu Kanun Trk SilahlKuvvetlerinin rol ve grevlerini tanmlamakta ve Orduya geni bir hareket sahas salayanhkmler iermektedir. Yine, geen yl da belirtildii zere, Milli Gvenlik Kurulu

Kanununun 2(a) maddesi ulusal gvenliin geni bir tanmn yapmaktadr. Jandarmazerinde sivil denetimin artrlmas ynnde nlem alnmamtr. Jandarma Ordunun bir

6


7/75

paras olup Genelkurmay Bakanlnn ve kolluk grevleri bakmndan ileriBakanlnn altnda faaliyet gstermektedir.

Mart aynda, emdinli olaylarn inceleyen Meclis Aratrma Komisyonunun bir taslakraporu, gvenlik, kamu dzeni ve yardm birimleri hakknda gizli bir protokoln (EMASYA

olarak adlandrlmaktadr) mevcudiyetini ortaya karmtr. 1997de Genelkurmay Bakanlile ileri Bakanl tarafndan imzalanan bu protokol, baz hallerde sivil makamlarn talebiolmakszn i gvenlik konularnda askeri operasyonlar yaplmasna imkan vermektedir. Bu

protokolle, ordu i tehditler hakknda istihbarat toplayabilmektedir.

Geen yllarda kabul edilen savunma harcamalarna ilikin reformlar uygulanmayabalanmtr. Milli stihbarat Tekilat ve Milli Gvenlik Kurulunun bteleri ile SavunmaSanayii Mstearlnn idari btesi 2006 devlet btesine dahil edilmitir. Ancak, savunmatedarik projelerinin byk blm bte d fonlardan finanse edilmektedir.

Askeri bte ve harcamalar zerinde parlamento denetiminin glendirilmesi bakmndan

ilerleme salanmamtr. TBMM Plan ve Bte Komisyonu askeri bteyi sadece genelanlamda gzden geirmekte, ancak program ve projeleri incelememektedir. Ayrca, bte dfonlar parlamento denetimi dndadr.

Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa ilikin ikincil mevzuatn kmam olmasnedeniyle askeri tanmazlarn i denetimi henz yaplamamtr. Anayasann 160. maddesinegre, Saytay savunma harcamalarnn harcama sonras denetimini yapabilecektir. Ancak,uygulama mevzuatnn kabul edilmemesi nedeniyle Saytay bu grevini yerinegetirememektedir.

Genel olarak, sivil-asker ilikilerini AB uygulamalaryla uyumlatrmada snrl ilerlemesalanmtr. Askeri yetkililer tarafndan yaplan aklamalar sadece askeri, savunma vegvenlik konularn ilgilendirmeli ve sadece hkmetin yetkisi altnda yaplmaldr. teyandan, komularla ilikiler dahil ulusal gvenlik stratejisinin oluturulmas veuygulanmasnda, sivil makamlarn denetim ilevlerini tam olarak yerine getirmelerigerekmektedir.

Yarg Sistemi

Trk makamlar, yeni Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun2005de yrrle girmesini takiben bu kanunlarn uygulanmasna odaklanmlardr.

Bu balamda, Adalet Bakanl 2006 Ocak aynda mevcut tm genelgeleri gncelletiren,zellikle Cumhuriyet Savclarna ynelik 100 civarnda yeni genelge yaymlamtr. Buekilde yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun uygulanmas iin daha akve zl bir ereve izilmesi amalanmtr. Bu genelgeler arasnda zel bir nemi haiz olan,tutuklama, gzaltna alma ve ifade alma konusundaki mevzuatn uygulanmas ve buuygulamalar esnasnda insan haklar ihlallerinin nlenmesi konusundadr. Bu genelge,savclarn gzaltna alnanlarn durumunu nezarethanelere yaplacak olan dzenli ziyaretlerlegzlemleme grevinin nemini vurgulamaktadr. Ayrca, bu genelge, savclarn belirliaralklarla Adalet Bakanlna kolluk kuvvetlerinin uygulamalarna ilikin bilgi vermelerinizorunlu klmaktadr.

7


8/75

ileri Bakanl ve Adalet Bakanl tarafndan srasyla Kasm 2005 ve Ocak 2006tarihlerinde yaymlanan iki genelge, savclar ve adli kolluk arasndaki ilikiye aklkkazandrmay hedeflemektedir.

Mahkemeler Avrupa nsan Haklar Szlemesini uygulamaya devam etmilerdir.

Yl ierisinde 620 hakim istihdam edilmitir. Son ylda gerekletirilen reformlarnuygulanmasnn gvence altna alnmasna ynelik eitim faaliyetleri devam etmitir. AdaletBakanlnn btesi artrlm ve lk Derece Mahkemelerinin inas programna devamedilmitir. Blge stinaf Mahkemelerinin kurulmasna ynelik almalar srmektedir.

Ancak, baz hususlarn ele alnmas gereklilii devam etmektedir. Bata 301. madde olmakzere Ceza Kanununun baz maddeleri iddet iermeyen grlerin ifadesini snrlamakamacyla kullanlmtr(Baknz ifade zgrlne ilikin blm).

Baz davalar, yargnn kanunlar yorumlama konusunda yeknesaklk iinde olmadn

gstermitir.

Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasna ynelik olarak, adli kolluun kurulmassavclar ve kolluk kuvvetleri arasnda gerginlie neden olmutur. ileri ve AdaletBakanlklarnn iki ayr genelge yaymlam olmalarna ramen, savclar adli kolluun etkindenetiminde zorluklarla karlatklarn bildirmektedirler.

Trkiye Anayasasnn ve kanunlarnn eitli hkmleri yargnn bamszl ilkesinigvence altna almaktadr. Ancak, baz unsurlarn bu durumu zayflatt mtalaaedilmektedir. Hakim ve savclar idari grevleri bakmndan Adalet Bakanlna baldrlar.Yargnn en st dzeyli ynetim organ olan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun kendineait bir sekretaryas, btesi ve binas bulunmamaktadr. Hakim ve savclarn performansndeerlendirmekle ykml olan Adli Mfettiler, st Kurul yerine Bakanla baldrlar.Adalet Bakan ve Adalet Bakanl Mstear da Kurulun oy hakkna sahip yedi yeliindenikisini oluturmaktadr. Geri kalan be ye de Dantay ve Yargtay hakimleri arasndanatanmaktadr. Bu yap, yargnn tmyle temsil edilmemesine yol amakta olup, yukarda

belirtilen dier hususlarla birlikte yrtmenin Trkiyedeki hakimlerin mesleki ilerlemelerineynelik alnacak kararlar etkileme potansiyelini yaratabilir.[1]

Mart 2006 tarihinde emdinli bombalamasna ilikin (Bakn z Gneydou blm) KaraKuvvetleri Komutanna ve dier st rtbeli komutanlara ilikin sulamalar da ieren

iddianamenin yay

mlanmas

n

n sonras

nda Hakimler ve Savc

lar Yksek Kurulununbamszlna ilikin olarak baz soru iaretleri ortaya kmtr. Genelkurmay Bakanl birbasn aklamasyla iddianameyi eletirmi ve anayasal grevleri bulunanlar hareketegemeye armtr. Nisan aynda, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu savcya yneliksulamalar gzden geirmi ve en yksek disiplin yaptrm olan grevden azli uygulamtr.Yksek Kurulun bu konudaki son deerlendirmesi Kasm aynda yaplacaktr.

Genel olarak, yarg reformu alannda ilerleme devam etmektedir. Ancak, yeni mevzuatnyarg tarafndan uygulanmasimdiye kadar yeknesak bir grnt arz etmemekte ve yargnn

bamszlnn glendirilmesine ihtiya duyulmaktadr.

[1]

Adalet Bakan, HSYK Bakan olmasna ramen Yksek Kurul toplantlarna nadiren katlmaktadr. AdaletBakannn son alt ylda katld toplantlarn saysyledir: 9 (2001), 11 (2002), 8 (2004), 4 (2005) ve 2 (2006)(26 Eyll 2006 itibariyle).

8


9/75

Yarg sistemine ilikin daha ayrntl bilgiler Yarg ve Temel Haklar 23. Fasl altnda

bulunabilir.

Yolsuzlukla mcadele nlemleri

Kamu idaresinin effafl balamnda, 2006 ylnda Bilgi Edinme Hakk Kanunundadeiiklie gidilerek, vatandalarn bilgi taleplerine alnan red yantlarna itiraz edebilmelerimmkn hale getirilmitir.

Akaryakt kaakl ve usulsz kamu ihaleleri hakknda kurulan iki Meclis aratrmakomisyonu raporlarn tamamlamtr. Her iki rapor kapsaml yolsuzluk faaliyetlerine iaretetmektedir. lk olaya eski bir Maliye Bakan ile eski bir Devlet Bakan karm olup, buolayn ciddi ekonomik ve mali sonular vardr. Raporlar kamu kurulularnca alnacaknlemlere ilikin tavsiyeler iermektedir.

Bununla birlikte, baz konular ele alnmay beklemektedir. Son yllarda gsterilen abalararamen, yolsuzluk Trk kamu sektrnde ve yargsnda yaygn olmaya devam etmektedir.Trkiyenin siyasi partilerin finansman ve denetlenmesine ilikin mevzuatn gelitirmesigerekmektedir.

Parlamenter dokunulmazln geni kapsam Trkiyedeki yolsuzluk balamnda nemli birsorun olmaya devam etmektedir.

Tefti Kurullarnca yrtlen yolsuzluk soruturmalarna ilikin olarak, baz kategorilerdekikamu grevlileri hakknda soruturma yrtlrken st makamdan n izin alma ihtiyacsoruturmann etkin biimde yaplmasn engellemektedir.

Yolsuzlukla mcadeleye ilikin yrrlkteki sistemde daha etkin egdm salanmasnaihtiya bulunmaktadr. Bu amala, yolsuzlukla mcadele nlemlerinin oluturulmasndan veuygulamann izlenmesinden sorumlu olacak ve yeterli lde bamszla sahip bir kurumunterfiki yararl olabilecektir.

Genel olarak, zellikle kamu idaresinin saydamlnn artrlmas bata olmak zere,yolsuzlukla mcadelede baz snrl ilerlemeler salanmtr. Ancak, yolsuzluk yaygn veyolsuzlukla mcadele eden makamlar ve politikalar zayf olmaya devam etmektedir.

2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas

Uluslararas insan haklar hukukuna riayet

nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas balamnda, Uluslararas Medeni ve SiyasiHaklar Szlemesinin (ICCPR) kinci htiyari Protokol Mart 2006da onaylanmtr.Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) her koulda lm cezasnn kaldrlmasnailikin 13. Ek Protokol ubat 2006da onaylanmtr. AHSnin, Szlemenin denetimsistemini deitiren 14. Ek Protokol Mays 2006da yrrle girmitir. BM YolsuzluklaMcadele Szlemesi Haziran 2006da yrrle girmitir.

Trkiye, Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artn 27 Eyll 2006 tarihinde onaylamtr.Avrupa Sosyal art, 5. maddesi (rgtlenme hakk) ve 6. maddesi (toplu szleme hakk) ile

9


10/75

2. maddesinin 3. paragraf (yllk asgari izin) ve 4. maddesinin 1. paragraf (cret ve yeterliyaam dzeyi) zerinde ekincelerle kabul edilmitir. Trkiye, Avrupa Sosyal artnnocuklarn ve genlerin korunma hakk ve zrllerin haklaryla ilgili hkmlerine daha ncekoyduu ekinceleri kaldrmtr.

2001 ylnda imzalanan kamu makamlarnca ayrmcln genel olarak yasaklanmasna ilikin12. Ek Protokol de dahil olmak zere AHSye Ek drt Protokol onay beklemektedir. 2004teimzalanan Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) Birinci htiyariProtokol ile Eyll 2005te imzalanan BM kencenin nlenmesi Szlemesinin htiyariProtokol (OPCAT) de onay beklemektedir. Bu protokollerin onaylanmas Katlm OrtaklBelgesinin ncelikleri arasndadr.

2006 ylnn ilk 8 aynda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Trkiyenin AHSninen azndan bir maddesini ihlal ettii sonucuna vard 196 nihai karar vermitir. 5 davadaTrkiyenin AHSyi ihlal etmedii belirlenmitir. Bu kararlarn ou 1999dan nce almdavalara ilikindir.

1 Eyll 2005ten 31 Austos 2006 tarihine kadar, AHMye Trkiye ile ilgili 2100 yenibavuru yaplmtr. Bavurularn te ikisinden fazlas adil yarglama (Madde 6) ve mlkiyethaklarnn korunmas (Protokol 1, Madde 6) haklarna ilikindir. 78 dava yaam hakk(Madde 2), 142 dava ikence yasayla (Madde 3) ilgilidir.

Gneydoudaki duruma ilikin olarak AHM, Trkiyeye kar yer5 davasnda Terr veTerrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun, tartmasz ekilde

bavuru sahibinin zgrce kyne dnebilmesini salayacak ekilde tazminat saladnbelirlemitir (Gneydou ile ilgili blme baknz.) Bu kararn ardndan, kye dnle ilgiliyaklak 1500 dava Mahkeme tarafndan kabul edilemez ilan edilmitir.

2004 ve 2005 yllarnda Trkiye tarafndan gerekletirilen reformlarn, AHM kararlarnnuygulanmas konusunda olumlu etkileri olmutur. Bununla birlikte, Bakanlar Komitesindeuygulamann denetimi iin bekleyen davalarn %14,4 halen Trkiye ile ilgilidir.

Trk mevzuatndaki mevcut kstlamalar, belirli artlar6 altnda AHM tarafndan ihlal kararverilen davalarn tekrar grlmesini nlemektedir. Bu, Hulki Gne7 davas ile ilgili AHMkararnn ve eski devlet gvenlik mahkemelerinde yarglamann adilliine ilikin 113 davahakkndaki AHM hkmlerinin uygulanmasn engellemektedir.

calan davas

na ilikin olarak, AHM yeniden yarg

lama konusunu byk lde BakanlarKomitesinin gzetiminde ulusal makamlarn kararna brakmtr. Temmuz aynda birstanbul mahkemesi calann yeniden yarglanma talebini reddetmitir. Bakanlar Komitesinmzdeki toplantlarndan birinde stanbul mahkemesinin yeniden yarglamann reddineilikin gerekelerini deerlendirecektir.

Bakanlar Komitesinde gerekli uygulama nlemlerinin alnmasn bekleyen dier davalar,gvenlik glerinin eylemleri hakknda ve grevi kt kullanmaya kar etkili zmlereilikindir (bekleyen 93 dava). Bu davalar byk lde 1990larn ilk yarsnda

5 Trkiyeye karyer (18888/02 sayl bavuru)6

Ceza Muhakemesi Kanunu, yalnzca 4 ubat 2003 tarihinden nce kesinlemi veya Mahkemeye 4 ubat 2003tarihinden sonra yaplm bavurular hakkndaki kararlara ilikin yeniden yarglama imkan tanmaktadr.7 Trkiyeye kar Hulki Gne (28490/95 sayl bavuru)

10


11/75

gerekletirilen terrle mcadele srasnda meydana gelen olaylar ilgilendirmekle beraber,bazlar normal polis faaliyetlerine ilikindir. Davalar sonulandrldndan bu yana bir diziolumlu yasal reform gerekletirilmitir. Komite szkonusu reformlarn uygulanmasnyakndan izlemektedir.

Bunlarn yan sra, ifade zgrlne ilikin 115 dava uygulamann denetimi iin BakanlarKomitesinde beklemektedir. Bu davalar byk lde 2004 ylnda deitirilen eski TrkCeza Kanununun, bazlar ise Terrle Mcadele Kanununun maddeleriyle ilgilidir. Buhkmlerin uygulanmas, Bakanlar Komitesi tarafndan Trk mahkemelerinin itihathukukunun yan sra kovuturma uygulamalar nda deerlendirilecektir. (fadezgrlyle ilgili blme baknz.)

Kbrs davasnda, Bakanlar Komitesi eitim ve din zgrlne ilikin nlemleri, bu konularAralk 2006daki toplantsnda kapatmaya ynelik olarak incelemeye karar vermitir. Kaypahslar Komitesi 2004 ylnda tekrar faaliyete geirilmitir. Bununla beraber, BakanlarKomitesi kayp ahslarn ak betinin belirlenebilmesi iin ek nlemlerin alnmas gerektii

dncesindedir8.

Son olarak, mlkiyet haklar konusunda9 AHM, Trkiyeye kar Xenides-Arestis davasnda,bavuru sahipleri ve Mahkemede bekleyen ilgili tm dier bavurular balamnda, ihlallerintazminine ynelik etkili bir yol salanmas gerektiine hkmetmitir. Geen sre zarfndaetkili bir tazmin yolu salanp salanmad konusunda AHM henz bir karara varmamtr.

nsan haklarnn gelitirilmesi ve gzetilmesi konusunda, nsan Haklar Bakanl ve 931 lensan Haklar Kurulu insan haklar alannda eitim vermeye ve insan haklar ihlal iddialarnincelemeye devam etmitir. Ocak ve Haziran 2006 arasnda 778 bavuru alnmtr. Bu

bavurularn byk ounluu, salk ve hasta haklar, ayrmcln nlenmesi, mlkiyethakk ve sosyal gvenlik haklarna ilikindir.

Bununla beraber, nsan Haklar Bakanlnn Hkmetten bamsz olmas salanamamolup, personeli yetersiz ve btesi snrldr. Eyll 2005te istifa eden Bakann yerine henz

bir atama yaplmamtr. Babakanla bal alan nsan Haklar Danma Kurulu, Ekim2004te Trkiyede aznlk haklar konusunda bir rapor yaymlamasndan sonra bir faaliyette

bulunmamtr. Bu Kurul, STKlar, uzmanlar ve Bakanlklarn temsilcilerinden oluan biryapdr.

TBMM nsan Haklar Komisyonu, insan haklar ihlallerine ilikin ikayetleri kabul ederek ve

blgelerde arat

rma-inceleme ziyaretlerinde bulunarak aktif bir rol oynamaya devam etmitir.Komisyon, Ekim 2005 ile Haziran 2006 arasnda 864 bavuru almtr. Ocak 2006dan beri birok aratrma yapm ve raporu nihailetirmitir. Komisyona, yasama rololmamasndan dolay, insan haklarn etkileyen yasa tasarlar hakknda danlmamaktadr.

Genel olarak, Trkiye uluslararas insan haklar szlemelerinin onaylanmas ve AHMkararlarnn uygulanmas konularnda ilerleme kaydetmitir. Bununla beraber, insan haklarnailikin kurumsal erevenin gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr.

8 Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiyeye kar Kbrs davasnda 10 Mays 2001 tarihinde verdii

karara ilikin ResDH(2005)44 sayl Ara Karar9 Trkiyeye kar Kbrs (25781/94 sayl bavuru), Trkiyeye kar Loizidou (15318/89 sayl bavuru),Trkiyeye kar Xenides-Arestis (46347/99 sayl bavuru)

11


12/75

Medeni ve siyasi haklar

kence ve kt muameleye ilikin olarak kapsaml bir yasal ereve bulunmaktadr. kenceve kt muamele vakalarndaki azalma eilimi devam etmektedir.

Gzalt uygulamalar ve srelerine ilikin reformlar uygulamada olumlu sonulardourmutur. Polis ve Jandarma gzetiminde bulunan kiilerin t bbi muayenelerine ilikindzenleme, Avrupa kencenin nlenmesi Komitesinin nceki tavsiyelerine uygunlukgstermektedir.

Ancak, gemi yllarda gerekletirilen yasal reformlarn uygulamaya geirilmesi halen birsorundur. Bilhassa gzalt merkezleri dnda ikence ve kt muamele vakalar raporedilmektedir.

Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun baz maddeleri balamnda,gzaltndaki kiinin yaknlarnn haberdar edilmesi ve avukat yardm alma hakk

uygulamalar yeknesaklk gstermemektedir. Ayrca, Ceza Muhakemesi Kanunu ikencealtnda alnm ifadelerin kullanmna ilikin kurallar koymu olmasna karn, szkonusuKanunun yrrle girmesinden nce alnm ifadeler hakkndaki pheler devam etmektedir.

T bbi muayenelerin gizlilii ve niteliine ynelik kayglar devam etmektedir. Adli TpKurumunun bamszlnn glendirilmesi ve stanbul Protokolnn lke apndauygulanmasn teminen daha ok aba gsterilmesi gerekmektedir. nsan HaklarKurullarnn kanun uygulayc kurum ve kurulularn yerinde denetlenmesi hususunda daha

belirgin bir rol stlenmesi gerekmektedir. Ekim 2005ten bu yana nsan Haklar Kurullarkarakol ve gzalt merkezlerine 992 ziyaret gerekletirmilerdir.

Mart ve Nisan aylarnda blgede meydana gelen olaylar nda, Gneydou Anadoludakiinsan haklar durumu zel kayg uyandrmaktadr (bkz. Gneydou Blm). Szkonusuolaylar sonucunda 200 ocuk olmak zere 550 kii gzaltna alnmtr. Diyarbakr Barosu,yetkililere 70in zerinde kt muamele ikyeti iletmitir. Bu ikyetlerin 39 tanesi hakkndasoruturma balatlmtr.

Diyarbakrdaki olaylar srasnda, gzaltndaki kimselerin adli t p muayeneleri gzaltndabulunduklar yerlerde gerekletirilmitir. Bu durum, gerek Adalet ve Salk Bakanlklarncayaymlanan genelgelerin, gerek tp mesleinin bamszlnn ihlali nitelii tamaktadr.

Terrle Mcadele Kanununun Haziran 2006 ay

nda uygulamaya konulan yeni hkmleriikence ve kt muameleyle mcadeleyi zaafa uratma riskini iermektedir(bkz. ParlamentoBlm).

Verilen mahkmiyet kararlarnda 2003 ylndan bu yana art olmasna karn, su ileyenkamu grevlilerinin cezaszl endie kayna olmaya devam etmektedir.

Genel olarak, Trk mevzuat ikence ve kt muameleye kar kapsaml tedbirleriermektedir. Son rapordan bu yana ikence ve kt muamele vakalarnda azalma meydanagelmitir. Ancak, gzalt merkezleri dndaki vakalar, Gneydoudaki insan haklar ihlallerive su ileyen kamu grevlilerinin cezaszl hususlar kayg uyandrmaktadr.

12


13/75

Adalete eriim ve savunma hakk balamnda, gzaltndaki kiilerin avukatlk hizmetindenfaydalanma haklar bulunmaktadr ve yeni Ceza Muhakemesi Kanunu uyarnca avukat

bulunmakszn alnan ifadeler kant olarak kabul grmemektedir. Ancak, anlan Kanununyrrle girmesinden nceki dnemde alnan ifadelerin gzden geirilmemi olmas endiekayna olmaya devam etmektedir(Bkz. ikence ve kt muamele blm).

Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun yrrle girmesinden bu yana, savunma avukatlarnnatanmas hususunda nemli bir art kaydedilmitir. Cezaevi sistemi balamnda, Trkiye,2004 ylnda gerekletirilen yasal reformlar uygulamaya koymak zere ynetmelikler kabuletmitir. Fiziki altyap koullar iyiletirilmeye devam edilmekte, eitim glendirilmektedir.

Cezaevlerine ilikin ne kan sorunlar; ortak faaliyet eksiklii, cezaevi grevlileri vemahkumlar arasnda etkileimin snrl olmas; salk hizmetleri ve psikiyatrik hizmetlerinyetersizlii ve koularn ar kalabalk olmasdr.

Cezaevi alanlarnca kt muamele vakalar rapor edilmitir. BM kencenin nlenmesi

Szlemesine Ek htiyari Protokoln henz onaylanmam olmas nedeniyle, sivil ve askericezaevleri bamsz denetime ak deildir.

Arlatrlm mebbet hapis hkmne arptrlm mahkumlara verilen hcre hapsiuygulamas ardr. Bu uygulamann, mmkn mertebe ksa sreler iin ve bahsekonukimsenin kiisel risk deerlendirmeleri temelinde yaplmas gerekmektedir.

(Basn dahil) ifade zgrlbalamnda,Adalet Bakanl yazl ve grsel medya ile ilgiliifade zgrl alannda alan davalara ilikin Ocak 2006da bir genelge yaynlamtr.Genelge ile savclara gerek Trk mevzuatn gerek AHSyi dikkate almalar hususundatalimat verilmitir. Genelge ile ayrca, yazl ve grsel medya hakkndaki cezaisoruturmalarn ve davalarn aylk izlenmesi mekanizmas tesis edilmitir.

Yerel ve blgesel dzeyde Trke dndaki dillerde yayn hususunda baz ilerlemelerinkaydedildii sylenebilir(bkz. Kltrel Haklar blm ve 10. fasl).

Ancak, iddet iermeyen grlerin ifadesi hususunda yeni Ceza Kanununun bazhkmlerine dayanlarak balatlan kovuturmalar ve mahkeme kararlar ciddi endie kaynaolup, lkede bir oto-sansr ortamnn domasna yol aabilir. Bu, bilhassa Trkle,Cumhuriyete ve Cumhuriyetin kurum ve kurulularna hakareti cezalandran 301 saylmadde iin geerlidir. Szkonusu madde, her ne kadar eletiri amal dnce ifade etmenin

su tekil etmediine ilikin bir hkm ierse de, gazeteciler, yazarlar, akademisyenler veinsan haklar savunucular hakknda kovuturma amacyla sklkla kullanlmtr.

Temmuz aynda, Yargtay Ceza Daireleri Genel Kurulu, 301. madde hususunda kstlayc biritihat gelitirmitir. Mahkeme, gazeteci Hrant Dink iin hkmedilen ertelenmi 6 ay hapiscezasn onamtr. Bu karar, Dinkin Ermeni kimliine ilikin yazd bir dizi makaledeTCKnin 301. maddesi uyarnca Trkle hakaret etmi olmasna dayandrlmtr.

301. madde ilgili Avrupa standartlaryla uyumlu hale getirilmelidir. Ayn durumkovuturmaya neden olan Ceza Kanununun iddet iermeyen dncelerin ifade edilmesi veifade zgrln kstlayan dier hkmleri iin de geerlidir. Terrle Mcadele Kanununun

ifade zgrl zerindeki potansiyel etkisi endie uyandrmaktadr. (bkz. parlamentoblm).

13


14/75

Yakn dnemde Hkmet tarafndan Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) yelerininatanma sreciyle ilgili olarak alnan kararlar, medya dzenleyicisi kuruluun bamszlnzayflatmas bakmndan endie kayna oluturmaktadr.

Genel olarak, Trk toplumunda birok konuda ak tartma ortam pekimitir. Bu eilimeramen, mevcut yasal ereve tarafndan Avrupa standartlaryla uyumlu hale getirilmi ifadezgrl henz gvence altna alnmamtr.

Toplanma zgrlyle ilgili olarak toplant ve gsteriler gemie oranla daha azsnrlamaya tabidir. Buna ramen zellikle gsterilerin izinsiz yapld baz durumlardagvenlik kuvvetleri ar g kullanmtr.

Mart 2005teki kadn haklar konulu gsteri srasnda gerekleen olaylara dair balatlan idarisoruturma neticelendirilmitir. stanbul Emniyet Mdrlnn grevlisinemaiyetlerindeki memurlar eitme ve denetleme grevini ihmal den uyar cezas verilmitir.

Alt polis memuru ise gstericileri datrken orantsz g kullanmak ve aalayc birekilde davranmak ve konumak sular nedeniyle maa kesintisi cezasna arptrlmtr.stanbul Cumhuriyet Savclnca yedi polis memuru hakknda balatlan soruturma halendevam etmektedir.

Dernek kurma zgrlyle ilgili olarak, yasal ereve uluslararas standartlarla genelolarak uyumludur. Kasm 2004te kabul edilen Dernekler Kanunu bata olmak zere,derneklerle ilgili mevzuatta gerekletirilen reformlarn uygulama alannda olumlu etkileriolmutur.

Bununla birlikte, yurtdndan maddi yardm alnmasyla ilgili olarak resmi makamlara bildirimde bulunma gereklilii STKlar iin eitli glk ve ar prosedrlere sebebiyetvermektedir. Ayrca, derneklerin aksine, vakflar hala Trkiye dnda gerekletirilen veuluslararas rgtlerce finanse edilen projelere bavurmadan nce izin almakmecburiyetindedirler.

Derneklerin tesciline ilikin baz glkler devam etmektedir. Diyarbakr Protestan Kilisesi veYehova ahitlerinin dernek kurma talepleri aleyhinde dava almtr. ki vakada damahkemeler derneklerin lehine karar vermitir. Nisan 2006da Diyarbakrdaki bir mahkemetarafndan bir Krt dernei hakknda tznde Krt arivi, mzesi ve ktphanesioluturmak ve faaliyetlerini Krte olarak gerekletirmek hedefleri bulunmas nedeniyle

kapatma karar

verilmitir. Ecinsel dernekleri gemite olduundan daha az glklekarlamaktadr. Bununla birlikte, bu dernekler de zaman zaman adli kovuturmaya tabitutulmaktadr.

Siyasi partilere ilikin olarak, aralarnda DEHAP ve HAKPARn da bulunduu eitli siyasi partiler hakkndaki davalar devam etmektedir. Trk Siyasi Partiler Kanununu ABuygulamalaryla uyumlatrma konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Siyasi partilerin Trkednda bir dil kullanmalarna izin verilmemektedir. Siyasi Partiler Kanununun, siyasi

partilerin Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadylaoluturulan standartlar dorultusunda faaliyet gstermelerine izin verilmesini salayacakekilde tadil edilmesi gerekmektedir.

14


15/75

Sivil toplum rgtlerine ilikin olarak son dnemdeki reform ortam olumlu gelimelere yolamtr. zellikle yeni Dernekler Kanununun kabulnden bu yana sivil toplum rgtleriseslerini nispeten daha iyi duyurmakta ve daha iyi rgtlenebilmektedir. Trkiyedearalarnda 80.000 tescilli dernein ve iinde mesleki derneklerin de bulunduu yzlerce odave sendikann var olduu rgtlenmelerde giderek artan bir eitlilik sz konusudur.

Dini zgrlklere ilikin olarak ibadet zgrlne sayg genel olarak devam etmektedir.

Nisan aynda ileri, Milli Eitim ve Dileri Bakanlklar, ABGS ve stanbul Valiliitemsilcilerinden oluan bir heyet, gayrmslim cemaatlerin sorunlar ve bu sorunlarn olaszm yollar konusunda gr alveriinde bulunmak zere stanbuldaki gayrimslimtopluluklarn liderlerini ziyaret etmitir.

Nfus czdan gibi baz kiisel evraktaki dini inan belirtme zorunluluunun Nisan 2006dakaldrlm olmasna ramen bu evrakn hala din hanesini tamas ayrmc uygulamalarndevam etmesi olaslna zemin yaratmaktadr. Bu endie verici bir durumdur.

Ayrca, baz sorunlar hala devam etmektedir. Gayrmslim dini cemaatlerin tzel kiiliesahip olma imkan bulunmamakta ve mlkiyet haklarna dair kstlamalar devam etmektedir.Bu cemaatler vakflarn ynetme ve mlklerini hukuk yoluyla geri alma konularndasorunlarla karlamaktadrlar. Dantayn Vakflar Genel Mdrlnn (VGM) vakflarnynetimini devralma yetkisini daraltan Haziran 2005 karar rapor dnemi boyuncauygulanmamtr. Bu erevede ynetimi halen VGM kontrol altnda bulunan BykadaRum Kz ve Erkek yetimhanesi konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir.

Yeni Vakflar Kanununun yukardaki hususlar zerindeki etkisi bu Kanun yrrlegirdiinde deerlendirilecektir.

Ayrca, din adamlarnn eitimi ve yabanc din adamlarnn Trkiyede almalarkonusundaki kstlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat szkonusu cemaatler iin zelerevede yksek dini retim imkan salamamaktadr. Heybeliada Rum Ortodoks RuhbanOkulu hala kapaldr. Ekmenik Patriin dini unvannn kamusal alanda kullanm halayasaktr.

Diyanet leri Bakanlnn ve yerel dini makamlarn vaaz ve yaynlar zaman zamanmisyonerlik faaliyetlerine kar hasmane tutum sergileyebilmektedir. Gayrimslimcemaatlerin din adamlarna ve ibadet yerlerine saldrlar yapld rapor edilmitir. Karadeniz

blgesindeki Trabzon ilinde ubat 2006da gerekleen Katolik rahip Andrea Santorocinayeti ile ilgili duruma failin ar cezaya mahkm edilmesiyle sonulanmtr. Sryanilerekar da baz olaylar vuku bulmutur.

Alevi topluluun durumuna dair hibir gelime olmamtr. Aleviler ibadethanelerini(Cemevleri) amakta glklerle karlamaktadrlar. Cemevleri ibadethane olaraktannmamakta ve resmi makamlardan mali yardm alamamaktadrlar.

Alevi ailelerin ocuklar okullarda kendi zgnlklerini tanmayan zorunlu din eitimine tabitutulmaktadr. Zorunlu din eitimine dair bir dava halen Avrupa nsan Haklar Mahkemesindegrlmektedir. nmzdeki seneden itibaren orta retim mfredatnda Alevilere deinilmesi

ngrlmektedir.

15


16/75

Genel olarak, ibadet zgrlne sayg duyulmaya devam edilmektedir. Ancak gayrimslimcemaatlerin karlatklar zorluklara dair hibir gelime kaydedilmemitir. Ayrca Alevilerayrmc uygulamalarla kar karya kalmaya devam etmektedirler.

Ekonomik ve Sosyal Haklar

Kadn haklarna ilikin olarak, namus cinayetleri, kadn ve ocuklara ynelikiddet ileilgili olarak kurulan Parlamento Komisyonu raporunu tamamlanmtr. Basnda geni yank

bulan rapor, uygulamaya ynelik baz tavsiyeler iermektedir. Raporda yer alan tavsiyelerkonusunda Temmuz aynda yaymlanan Babakanlk Genelgesiyle, iddetin nlenmesinencelik verilmek suretiyle atlacak admlar sralanm ve bunlardan sorumlu olacak devletkurumlar belirlenmitir. Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl, bu faaliyetlerinegdmn salamakla grevlendirilmitir.

2004 yl Ekim aynda Hrriyet Gazetesi tarafndan ada Eitim Vakf ve stanbul Valiliiibirliinde balatlan Aile ii iddete son kampanyas ikinci aamasna gemitir. Ulusal

gazete ve televizyon kurulularnn ou, kz ocuklarnn eitimine ynelik bir kampanyayadestek vermilerdir.

Yasal ereve genel olarak tatmin edici olmakla birlikte uygulamada zorluklar srmektedir.Ailenin Korunmas Yasas sadece ksmen uygulanmaktadr. Yeni Ceza Kanununda yer alantre cinayetlerini su iin arlatrc sebep olarak kabul eden hkmlere ramenmahkemelerce alnan kararlar yeknesak bir tablo izmemektedir. Baz vakalarda mahkemeleren yksek snrdan (mr boyu hapis) cezalara hkmederken, dierlerinde, zellikle de suuileyen reit deilse daha hafif cezalar verebilmektedir.

Tre cinayetleri ve aile basks sonucunda meydana gelen kadn intiharlar zellikle Dou veGneydou Anadolu Blgelerinde devam etmektedir. Bununla beraber, bu tr olaylar vegenel olarak aile ii iddet konularnda gvenilir veri mevcut deildir. Birlemi MilletlerKadna Kar iddet zel Raportrnn ilk bulgularna gre, intiharlarn sebepleri zorlaevlilik, aile ii iddet ve reme hakkndan mahrum braklmaktr. Yoksulluk, kentleme,yerinden edilme ile i g ve bylelikle kadnn deien sosyoekonomik konumu intiharvakalarnn gerekletii ereveyi ortaya koymaktadr. Kadn intiharlar, zellikleGneydouda yeterince soruturulmamaktadr.

Gneydounun baz blgelerinde kz ocuklar hala doumla birlikte nfusakaydettirilmemektedir. Bu durum, bu kzlar ve kadnlar uygun ekilde izlenmedii iin zorla

evlilik ve tre cinayetleriyle mcadeleyi gletirmektedir.Aile ii iddete maruz kalm kadnlara ynelik snma evlerinin arttrlmas gerekmektedir.Meclis tarafndan 2004 yl Temmuz aynda kabul edilen Yerel Ynetimler Kanununda yeralan hkmler henz tam olarak uygulanmamaktadr. Nfusu 50.000in zerinde olan tmBelediyeler, snma evi salamakla ykmldr.

Kadnlar, eitimsizlik ve yksek okuma-yazma bilmeme oran yznden ayrmcuygulamalara kar korumasz kalmaktadr. Milli Eitim Bakanl ve UNICEF tarafndanyrtlen kzlarn eitimi kampanyas, aksi takdirde okula gidemeyecek olan 62,000 kzocuunun 2005 ylnda okula balamasn salamtr. 2006 ylnda kampanya 81 ilin

tmne yaylmtr. Okula kaytlar arttrmak ve okullarn fiziksel koullarn iyiletirmekamacyla dzenlenen zel sektr kampanyalar da devam etmitir.

16


17/75

Kadnlarn parlamento ve yerel ynetimlerdeki temsil oranndaki dklk ve igc

piyasasna hakim olan ayrmclk devam etmitir. Kadnn igc piyasasna katlm, OECDlkeleri arasnda en dktr. (bkz. 19. Blm alma ve Soysal Gvenlik)

Kurumsal kapasite asndan Kadnn Stats Genel Mdrl, personel skntsekmektedir. Kadnn Stats Danma Kurulu rapor dneminde toplanmamtr.

Genel olarak, Trkiyede kadn haklar konusunda artan bir kamuoyu duyarll olumutur.Ancak, zellikle lkenin yoksul blgelerinde kadn haklarna tam sayg kritik bir sorunolmaya devam etmektedir. Yasal ereve genel olarak tatmin edici olsa da uygulama yetersizkalmaktadr.

ocuk haklar bakmndan, ocuklar iin eitim hakk, zellikle kz ocuklar asndan baz blgelerde sorunlu durumdadr. Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu tarafndan yenibalatlan artl mali transfer program, hedef ailelere okul andaki ocuklarn okula

gndermeleri artyla tevik ve tazminat salamaktadr. Dk dzeydeki okula kaytsorununu zmek amacyla kayt kampanyalar srdrlmeli ve zellikle Gneydoununkrsal kesimlerinde okula katlm artracakekilde glendirilmelidir.

Sokak ocuklar, ocuk yoksulluu ve ocuk iilii nemini korumaktadr. Trk Kanunu,15 yan altndaki ocuklarn altrlmasn yasaklamaktadr. Ancak szkonusu kanununuygulanmasnda eksiklikler mevcuttur.

2005 yl Temmuz aynda kabul edilen ocuun Korunmas Kanunu, sorunlu, adli tahkikataltnda bulunan veya hkm giymi ocuklarn haklarn ve esenliini korumayamalamaktadr. Szkonusu kanunun ilgili Uluslararas alma rgt (ILO) szlemelerineuyumlu olarak daha etkin ekilde uygulanmas gerekmektedir.

2005 yl sonlarnda Malatyada Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumuna (SHEK)bal bir yetimhanedeki ocuklara kt muamelenin ortaya kmas, Trkiyedeki ocukkoruma sisteminin eksikliklerini ortaya koymutur.

zrllere ilikin olarak 2005 ylnda yrrle giren zrller Kanununu takibenuygulamaya dnk eitli mevzuat yaymlanmtr. Bunlar, zrller iin iyeri ve eitimhizmetleri alanlarn kapsamaktadr. zrller iin merkezi olmayan yaplarn ve hizmetlerinsalanmas ve zrl ocuklarn eitim imkanlarna kavuabilmesi iin ilave aba

gsterilmesi gereklidir.Ruh sal hususunda, hizmetin kalitesi bakmndan, zellikle nemli farkllklarngrld krsal kesimde byk eksiklikler mevcuttur. Trkiyedeki en byk ruh ve sinirhastalklar hastanesi, uyarlanmam elektrokonvulsif terapi (ECT) uygulamasn brakmtr.Ancak bu uygulamann hala lke apnda yasaklanmas ve bireysel tedavi plannn bir parasolarak uyarlanmam elektrokonvulsif terapi (ECT) uygulamas konusunda yazl talimatlarnoluturulmas gerekmektedir. Bu alanda Dnya Bankas ile ibirlii iinde devam edenalmalarn, zellikle ruh salyla ilgili bir yasa oluturulmasna ynelik olarakyounlatrlmas gerekmektedir. Rehabilitasyon merkezlerinin genelde yeterli altyaps,kaynaklar ve nitelikli personeli bulunmamaktadr. Aileleriyle yaayan ruhsal zrller

devletten ok az yardm almaktadr.

17


18/75

Sendikal haklar balamnda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir.

Hkmet bu alanda halen yrrlkte olan iki yasay deitirmeye ynelik iki mevzuat teklifinisosyal ortaklara sunmutur. Ancak, bu konuda baka ilerleme kaydedilmemi ve hkmettarafndan resmi bir yasama giriiminde bulunulmamtr.

Genel olarak, rgtlenme hakk ve grev hakk da dahil olmak zere toplu szleme hakkylailgili nemli kstlamalar hala devam etmektedir. Toplu szleme imzalanabilmesi iin irketve sektrler dzeyinde uygulanan eikler ile sendikalara ye olmaya ilikin karmak ilemlerhala yrrlktedir. Gazetecilerin sendikalama ve toplu szleme konularnda karlatklarzorluklar srmektedir.

Trkiye, zellikle 87 (kurulularn zgrl ve rgtlenme hakknn korunmas) ve 98(rgtlenme ve toplu pazarlk hakk) Nolu szlemeler balamnda ILO standartlarnn halagerisindedir. Trkiye, Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artn Eyll 2006da onaylam,ancak 5. (rgtlenme hakk) ve 6. (grev hakk da dahil olmak zere toplu szleme hakk)

maddeler zerindeki ekincelerini korumutur (Bakn z Fasl 19: Sosyal Politika vestihdam).

Nisan 2006da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, baz seilmi temsilcilerininSendikalar Kanununun gerektirdii 10 yllk tecrbeye sahip olmadklar gerekesiyle Gda-Sendikasna dava amtr. Mahkemesi sendikay kapatma karar vermi, ancak TemyizMahkemesi usule ait nedenlerden dolay bu karar bozmutur.

Aznlk haklar, kltrel haklar ve aznlklarn korunmas

Trkiyenin aznlk haklarna yaklam deimemitir. Trk makamlarna gre,Trkiyedeki aznlklar, 1923 Lozan Anlamas uyarnca, sadece gayrmslim topluluklardanolumaktadr. Resmi makamlar tarafndan uygulamada Lozan Anlamasyla

balantlandrlan aznlklar Yahudiler, Ermeniler ve Rumlardr. Bununla birlikte, Trkiyedeilgili uluslararas ve Avrupa standartlar erevesinde aznlk olarak tanmlanmas mmknolabilecek baka topluluklar da vardr.

AGT Milli Aznlklar Yksek Komiserinin (MAYK) ubat 2005te Ankaraya yaptziyaretin devam getirilmemi ve Trkiyedeki ulusal aznlklarn durumuna ilikin diyalog

balatlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye ve MAYK arasnda byle birdiyalogun derinletirilmesi gereklidir. Diyalogun aznlklarn eitimi, aznlk dilleri,

az

nl

klar

n kamu hayat

na kat

l

m

ve az

nl

k dillerinde bas

n-yay

n gibi ilgili alanlar

dakapsamasna ihtiya vardr. Bu, Trkiyenin kltrel eitliliin salanmas, aznlklara sayggsterilmesi ve korunmas asndan uluslararas standartlara ve AB ye lkelerindeki en iyiuygulamalara daha fazla uyum salamasn kolaylatracaktr.

Trkiyenin BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine (ICCPR) aznlklarn haklarkonusunda koyduu ekince ki baz AB ye lkeleri buna Szlemenin ama vehedefleriyle badamad gerekesiyle itiraz etmilerdir ve BM Ekonomik, Sosyal veKltrel Haklar Szlemesine (ICESCR) eitim hakk konusunda koyduu ekince2endielere neden olmaktadr.

2

ICCPRye konulan ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27.Maddesindeki Hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlamasndakihkmler ve kurallara uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar. ICESCRye konulan

18


19/75

Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesini ve AvrupaBlgesel ve Aznlk Dilleri artn imzalamamtr.

Eitim balamnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Avrupa Irklk ve Hogrszlkle

Mcadele Komisyonunun (ECRI) okul mfredatlar ve ders kitaplar ile aznlk okullarnnileyii hakknda 2005 ylnda yapt tavsiyeler geerliliini korumaktadr. Okulkitaplarndaki ayrmc ifadelerin kaldrlmas konusunda ilave abaya ihtiya vardr. iftmdrlk uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi konusu halen soruntekil etmektedir.

Mlkiyet konusunda skntlar yaayan Sryanilerin durumuyla ilgili bir ilerlemekaydedilmemitir. Trk vatandaln kaybetmi Sryaniler mlklerini tapu sicilinekaydettirememektedirler. Bu balamda, mlklere el konulmas ile ilgili ikayetler artmtr.

Rum aznlk sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Bu sorunlar zellikle eitim ve

mlkiyet haklaryla ilgilidir. Gkeada ve Bozcaadadaki Rum aznln mallar Trkmakamlar tarafndan msadere edilme ve ak artrmayla satlma tehdidi altndadr.

Kltrel haklar balamnda, Diyarbakrdaki iki yerel televizyon kanalna ve anlurfadaki bir radyo kanalna Krte yayn yapma izni verilmitir. Ancak, film ve mzik programyaynlar dnda sre kstlamalar uygulanmaktadr. arklar dnda btn yaynlara Trkealtyaz konulmas veya yaynlarn Trkeye evrilmesi zorunluluu yaynlar teknik olarakzorlatrmaktadr. Krte reten eitim programlarnn yayn yasaktr. (Baknz: fasl 10)

Trkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Krte dahil be dilde yayn yapmaya devametmitir. Ancak, be dilde yaplan TRT yaynlarnn sresi ve kapsam ok kstldr. 2004ylnda kabul edilen yasann uygulamaya gemesinden sonra ulusal dzeyde yayn yapanhibir zel kurulu Trke dndaki bir dilde yayn yapmak iin bavuruda bulunmamtr.

Anadilleri Trke olmayan ocuklar Trk kamu eitim sisteminde anadillerinirenememektedirler. Bu ekilde bir eitim sadece zel eitim kurumlarndayaplabilmektedir. Krte reten bu tr kurslarn tm 2004 ylnda kapatlmtr. Bunedenle, halen kamu veya zel eitim sisteminde Krte renme imkan bulunmamaktadr.Trke bilmeyen kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin alnm bir nlemyoktur.

Yukar

da belirtildii gibi, Siyasi Partiler Kanunu uyar

nca siyasi hayatta Trke d

ndakidillerin kullanm yasaktr. Krte yaplan bir konuma ile ilgili olarak Haklar ve zgrlklerPartisine (HAK-PAR) kar alan dava devam etmektedir.

Dou ve Gneydoudaki duruma ilikin olarak, terr eylemlerinden doan zararlarntazmini konusunda ilerleme kaydedilmitir. AHM tazminat yasasnn, ikamet ettikleriyerlerdeki varlklarna erimelerine izin verilmeyen kiilere yeterli tazminatn salanmasnaimkan tandna hkmetmitir.

ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin 13.Maddesinin (3) ve (4) paragraflarndaki hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 3, 14 ve 42.Maddelerindeki hkmlere uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar.

19


20/75

Tazmin sreci devam etmektedir. Tazminat taleplerini ele almak zere kurulan ZararDeerlendirme Komisyonlar bugne kadar 215.981 civarnda bavuru kabul etmitir. 2006Eyll ay itibaryla bu taleplerin takriben 33.299u ileme konulmutur.

Gneydoudaki durum AB terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn iddete yeniden

balamasndan bu yana ktlemitir. Kasm 2005-Haziran 2006 dnemi boyunca 44 askeripersonelin, 5 polisin ve 13 sivilin lmne yol aan 774 terr saldrsnn gerekletirildiibildirilmitir.

PKK mensubu baz terristlerin Mart ay sonundaki cenaze trenlerinin ardndan,Diyarbakrda gsteriler dzenlenmi ve gsteriler blgedeki dier ehirlere de yaylmtr.Gstericiler polislere, sivil halka ve iyerlerine saldrmtr. Gstericiler ile polis ve gvenlikgleri arasndaki atmalarda ocuk olmak zere on sivil hayatn kaybetmitir. Pek oksivil de yaralanmtr. Ambulanslar dahil olmak zere gvenlik glerince ar ve keyfikuvvet kullanldna dair yaygn haberler mevcuttur. Szkonusu lmlerin nedenlerini

belirlemek iin soruturmalar srmektedir.

Mart ayndaki gsterilerin tetikledii iddetin, insan haklar durumu zerinde olumsuz etkisiolmutur. 700den fazla kii tutuklanm ve kt muamele vakalarnn gerekletii

bildirilmitir.

Terrist faaliyetlerdeki trman sonucunda Gneydoudaki baz kentlerde yollara barikat vekontrol noktalar kurulmas gibi eitli gvenlik tedbirleri yeniden uygulanmaya balanmtr.Mevzuat konusunda ise Haziran 2006da Terrle Mcadele Kanununda baz deiiklikleryaplmtr. (Parlamentoya ilikin blme baknz.)

Kasm 2005te bir kiinin lmne ve yaralanmalara sebep olan emdinlideki bombalamaolaynn da blgedeki duruma olumsuz etkisi olmutur. Vandaki mahkeme bombalamaolayndan sorumlu tutulan iki jandarma grevlisi ve jandarmaya muhbirlik yapt bildirileneski bir PKK yesine arlatrlm hapis cezas verilmesi ynnde karar almtr. emdinliolaylarn soruturmak zere, Kasm 2005te Parlamentoda bir komisyon kurulmutur.Szkonusu Komisyon raporunu henz yaymlamamtr.

Gneydoudaki ekonomik durumun genel grnmndeki olumsuzluklar sregelmekte olup,sorunun zmne ynelik kapsaml bir plan da mevcut deildir. Babakan Erdoann 2005ylnda, Krt sorunu olarak tanmlad meselenin demokratik yntemlerle zlmesigereini vurgulad olumlu beyannn arkas gelmemitir. Resmi makamlar ve yerel

siyasetiler aras

nda hemen hemen hi diyalog bulunmamaktad

r. Bunun yan

nda yerelyneticiler hakknda davalar almaktadr. Ayrca, seim yasasnda yer alan yzde on barajlke apndaki en byk siyasi partiler haricindeki partilerin Parlamentoda temsilinizorlatrmaktadr.

AHMnin Ocak 2006daki Trkiyeye karyer davasna ilikin kararna ramen, Terr veTerrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun uygulanmas bazendielere yol amaktadr. Genel olarak, tazmin komisyonlarnca uygulanan yntemlerdefarkllklar bulunduu grlmektedir. Komisyonlar geni bir takdir hakkna sahiptir ve

prosedrler ar ekilde ilemektedir. Bu da demelerin yavalamasna neden olmaktadr.Tazminatlarn seviyesine ilikin olarak da endieler bulunmaktadr.

20


21/75

Bunun yannda, tazminata hak kazanlmas iin gerekli artlar, bu kanundan potansiyel olarakyararlanabilecek kiileri kanun kapsam dnda brakabilecek niteliktedir. Ayrca, bavurusahiplerinin esasen hibir zaman var olmayan tapu senetleri de dahil olmak zere bir ok

belge sunmak gibi ar bir ispat klfeti bulunmaktadr.

Mlklerin yaklmas ve tahrip edilmesi, ldrme, kaybolma ve ikence gibi yerlerindenedilmi kiilere kar gerekletirilen insan haklar ihlalleri konusunda, tazminat denmesinedair yaklamda uzlama boyutu dikkate alnmamtr.

Yerlerinden edilmi kiilerin durumu endie kayna olmaya devam etmektedir. KyeDn ve Rehabilitasyon Programnn uygulanmasndan ve yerlerinden edilmi kiilerin geridnne ilikin politikalarn gelitirilmesinden sorumlu yeni bir resmi kurumun tesisedilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Hacettepe niversitesinin yerlerinden edilmikiiler konusunda yrtt ve siyasi ynlendirme salamas ngrlen almasnn yaymertelenmitir.

Yerlerinden edilmi kiilerin geri dnn olumsuz etkileyen eitli faktrler bulunmaktadr.Bunlar temel altyap ve sermaye eksiklii, snrl istihdam olanaklar ve gvenlik durumudur.zellikle ok saydaki kara mayn geri dnler asndan ciddi caydrc etki dourmaktadr.Yneticilerin takdir yetkilerinin kye dnleri dzenleyen yasal ve idari hkmlerinuygulanmasnda byk rolleri bulunmaktadr.

Ky korucular sorununun zmne ynelik bir ilerleme kaydedilmemitir. Bunlarn aamalolarak ortadan kaldrlmas iin herhangi bir adm atlmamtr.

Gneydouda normale dn ancak yerel makamlarla diyalog balatlmas suretiylesalanabilir. Blgenin sosyo-ekonomik kalknmas ve Krt nfusun hak ve zgrlklerdentam olarak yararlanabilecei artlarn tesis edilmesi iin kapsaml bir strateji izlenmelidir.zme kavuturulmas gereken sorunlar arasnda ky koruculuu meselesinin yansrayerlerinden edilmi kiilerin geri dn, terr madurlarnn maruz kald zararlarn tazminive kara maynlar bulunmaktadr.

ingeneler konusunda, skan Kanununda 2006 Eyll aynda yaplan deiiklikle ingenelereynelik ayrmc hkmler kaldrlmtr.

Ancak, Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda ingeneleraleyhinde ayrmc hkmler yer almaya devam etmektedir.

Bilgi niversitesi tarafndan son dnemde yaplan bir aratrmada, Trkiyedeki ingenenfusun yaklak olarak 2 milyon olduu belirtilmektedir. ingene topluluklar barnma,eitim, salk ve istihdam olanaklarndan yararlanmada ayrmc muamele grmektedir.Sklkla zorla tahliyeler yaplmaktadr. Tarihi blgelerdeki kentsel dnm projeleri, bu

blgelerde ikamet eden ingene topluluklarn yaadklar yerlerden ayrlmalarna yolamtr.(Ankara-inin, Zonguldak-Ere, stanbul-Sulukule)

Rapor dneminde, ingene topluluklarn haklarn savunan yeni rgtler ve iki ingeneBirlii kurulmutur. Bu rgtlerin kapasitelerinin artrlmas ve karlatklar sorunlarn netolarak ortaya konulmas amacyla eitli sivil toplum rgt projeleri yrtlmtr.

21


22/75

Genel olarak, rapor dneminde Trkiye, kltrel eitliliin salanmas ve aznlklarauluslararas standartlar erevesinde sayg gsterilmesi ve korunmas konusunda kstlilerleme kaydetmitir.

2.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler

Kbrs

Mzakere ereve Belgesi ve Katlm Ortakl Belgesi erevesinde, Trkiyeden, kapsaml bir zm iin uygun bir ortam hazrlanmasna katkda bulunurken BM erevesinde veBirliin zerine ina edildii ilkeler dorultusunda Kbrs sorununa kapsaml bir zm

bulmaya ynelik abalarn devam ettirmesi; Ankara Anlamasn ABye katlan Kbrs dahilon yeni lkeye temil eden Ek Protokol tam olarak uygulamas ve en ksa zamanda KbrsCumhuriyeti dahil tm ye lkelerle ikili ilikilerini normalletirmesine ynelik somutadmlar atmas beklenmektedir.

Ayrca, 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyonu erevesinde, AB, Ek Protokoln ayrmclkyaplmakszn tam olarak uygulanmasn ve ulam aralarna ynelik kstlamalar dahil,mallarn serbest dolam balamndaki tm engellerin kaldrlmasn beklemektedir. AB, bukonuyu yakndan izleyecek ve tam uygulama durumunu 2006 yl iinde deerlendirecektir.Deklarasyon, ayrca, tm ye lkelerin tannmasnn katlm srecinin gerekli bir unsuruolduunu vurgulam ve Trkiye ile tm AB yesi lkeler arasndaki ikili ilikilerin en ksazamanda normalletirilmesine atfettii nemin altn izmitir.

Trkiye eitli vesilelerle BMnin Kbrs sorununa kapsaml bir zm bulunmasna ynelikabalarn destekledii ynndeki taahhdne bal olduunu ifade etmitir. Trkiye, ubataynda Pariste BM Genel Sekreteri Sayn Annan ve Cumhurbakan Papadapoulos arasndakitoplantda gndeme getirilen Kbrsta iki toplum arasnda teknik komiteler kurulmasna,Temmuz aynda BM nclnde gerekletirilen grmelerde de mutabk kalnd zeredesteini belirtmitir.

Trkiye, Trkiye-AT Ortaklk Anlamasn 1 Mays 2004te ye olan on yeni lkeye temileden, Temmuz 2005te imzalanan ve katlm mzakerelerinin balatlmasn salayan EkProtokol tam olarak uygulamamtr. Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti bandral gemiler ile sonziyaret ettii liman Kbrs olan gemilere limanlarn kullanma izni vermemeye devametmektedir. Gemicilie ynelik bu tr kstlamalar ou zaman en ekonomik ulam yolunuengellemekte ve bylelikle mallarn serbest dolamna ve serbest ticarete engel tekil

etmektedir. Bunlar Gmrk Birlii Anlamas

n

ihlal etmektedir. Benzer k

s

tlamalar

n havaulam alannda da uygulanmasna devam edilmektedir.

Trkiye Babakan ve Dileri Bakan eitli vesilelerle Kbrs Trk Toplumuna ynelikizolasyon devam ettii srece Ek Protokoln uygulanmayacan ifade etmilerdir. TrkiyeDileri Bakan tarafndan Ocak aynda sunulan Kbrs Konusunda Eylem Plan da aynyaklam devam ettirmitir. AB temsilcileri Trk Hkmetine sk sk Protokolnuygulanmasnn yasal bir ykmllk olduunu ve Kbrs Trk Toplumunun durumuylailikilendirilmemesi gerektiini hatrlatmlardr.Kbrs Cumhuriyetiyle ikili ilikilerin normalletirilmesinin hibir vehesinde hibir ilerlemesalanmamtr. Trkiye Kbrsn OECD gibi baz uluslararas kurululara yeliini ve

Wasenaar Anlamas erevesinde Silah hrac ve ift Kullanml Mallara ilikin Davranlkeleri Rehberi konusundaki dzenlemeye katlmn veto etmeye devam etmitir.

22


23/75

Aralkta Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Trkiyenin Myra Xenides-Arestis davasndamlkiyetin korunmas ( Madde 8) ve Konuta Sayg Gsterilmesi Hakknn ( madde 1,Prokol 1) ihlal edildiine hkmetmitir. Mahkeme, bu davayla ve Mahkemeye yaplan benzer

bavurularla ilgili olarak Trkiyeden bu ihlallerin Szleme erevesinde ve verilen srelerde

etkin bir ekilde tazminini salayacak bir zm bulmasn talep etmitir. AHM bu srezarfnda sorunun yeterli dzeyde tazmin edilip edilmedii konusunda henz kararvermemitir.

Snr Sorunlarnn Barl Yollardan zm

Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerini olumlu birekilde gelitirmeye devam etmilerdir. kilke Babakanlarnn getiimiz yl gerekletirdikleri iki gayrresmi grme ile yksekdzeyli temaslar srdrlmtr.

2002 ylnda balatlan Dileri Bakanlklar arasndaki istikafi grmelerin 34. turu Mays

aynda Atinada yaplmtr.Yunanistan Dileri Bakannn Haziranda stanbula yaptziyaret srasnda yeni bir gven artrc nlemler paketi kabul edilmitir. Paket, iki lkearasnda snr oluturan Meri/Evros nehri zerinde yeni bir kpr inas ile doal afetlerinnlenmesi iin sivil bir ortak grev gc kurulmasn ihtiva etmektedir. Trkiyenin Eskiehirkentinde Ortak Hava Harekat Merkezi ile Yunanistann Larissa kentinde buna tekabl edenmakamlar arasndaki dorudan telefon hatt ksa sre iinde operasyonel hale gelecektir. Bunailave olarak, ayrca iki lke Genelkurmay Bakanlar arasnda ikinci bir dorudan telefon hattkurulmas kararlatrlmtr. Ege denizindeki askeri faaliyetleri yaz aylarnda askya alanmoratoryumun sresi bir ay uzatlmtr. Temmuz aynda Yunanistan Genelkurmay BakanTrk meslektan ziyaret etmitir.

Mays aynda bir Yunanl pilotun lmyle sonulanan Trk ve Yunan uaklarnn Egedearpmasnn ardndan iki lke Dileri Bakanlar hadisenin soruturulmasnkararlatrmlardr.

Mzakere ereve Belgesi, kaydedilen ilerlemenin llebilmesi iin Trkiyenin iyikomuluk ilikileri konusundaki koulsuz taahhd ile sregelen snr anlamazlklarnn,gerektiinde Uluslararas Adalet Divannn yarg yetkisi de dahil olmak zere, BirlemiMilletler Szlemesinde yer alan anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ilkesineuygun olarak zmlenmesi ynndeki ykmlln iermektedir. Bunun yanndaTrkiyenin Katlm Ortakl Belgesinin ksa vadeli ncelikleri arasnda tereddtsz bir

ekilde iyi komuluk ilikilerine bal

kalmak; komular

yla aras

nda gerginlik kayna

olanhususlara zm bulmak ve snr sorunlarnn barl yollardan zm srecini olumsuzynde etkileyecek her trl hareketten kanmak da bulunmaktadr. Trkiye Byk MilletMeclisi tarafndan 1995te kabul edilen karardaki Yunanistann karasularn muhtemelgeniletmesine ilikin casus belli referansnda bir deiiklik olmad da belirtilmelidir.

Dier Komu lkelerle likiler iin 31. Fasl: D , Gvenlik ve Savunma Politikalarnabaknz.

23


24/75

3. EKONOMK KRTERLER

3.1 Giri

Trkiyedeki ekonomik gelimeler incelenirken, Komisyonun yaklam, Haziran 1993degerekletirilen AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Kopenhag Zirvesi sonular erevesindeekillendirilmitir. Zirve sonularna gre ABye yelik, ileyen bir piyasa ekonomisininvarln ve Birlik ierisindeki rekabet basks ve piyasa gleriyle baedebilme kapasitesinigerektirmektedir.

3.2 Kopenhag kriterleri erevesinde deerlendirme

3.2.1 leyen piyasa ekonomisinin mevcudiyeti

Ekonomik politikann temel unsurlar

Ekonomik politikalar, uluslararas finans kurumlaryla gerekletirilen anlamalar ve bilhassa,IMFyle yaplan stand-by dzenlemesi ve Dnya Bankasnn Program Amal KamuSektr Gelitirme Politikas Kredisi marifetiyle desteklenmitir. Aralk 2005de Komisyonasunulan Katlm-ncesi Ekonomik Program, kurumsal kapasitenin oluturulmas vereformlarn ileri gtrlmesi ynnde nemli taahhtler iermesi bakmndan iyi bir ilerlemetekil etmitir. Hkmet, siyasi kayglar nedeniyle zaman zaman yavalamalar olsa da, reformynnde devamll olan bir izgi izlemitir. Btenin ve orta vadeli ekonomik politikannoluturulmasna ynelik metodoloji ve egdm, sorumluluklarn kamu kurumlar arasndadalm durumda olmasndan olumsuz etkilenmektedir. Kararlar bazen, duruma gre (adhoc) alnabilmektedir. Etki analizleri ya hi yoktur; ya ksmi bilgiye dayaldr. zetle,Hkmet makro ekonomik istikrar ve yapsal reformlar zerindeki uzlamay byk ldemuhafaza etmitir.

Makroekonomik istikrar

Yllk reel GSYH byme hz, 2005deki % 7.4lk orandan sonra, 2006nn ilk yarsnda %7ye inerek bir miktar yavalamtr. Harcamalar ynnden, zel tketim ve yatrmlarGSYHy desteklemitir. 2006nn ilk yarsnda, gayrisafi sabit sermayedeki byme,2005teki % 24den % 19a dmtr. hracattaki byme hznn 2005teki % 7.4ten, %3.9a gerilemesi nedeniyle d sektr GSYHya olumsuz yansmtr. Hzla byyen Trk

ekonomisi, h

zla artan d

a

klarla kar

kar

ya kalm

t

r. Bu durum a

rl

kl

olarak, yap

salreformlarn son derece yava ilerlemesinden ve yatrm harcamalarndaki yksek hacimliarttan kaynaklanmaktadr. lgili makamlar buna, mali ve parasal disiplin tedbirleriyleivedilikle yant vermilerdir. Yakn tarihli yksek frekans gstergeleri, mali ve parasal

politikalardaki deiikliklerin etkili olduunu dndrmektedir. Bunun yansra, bymezerindeki snrlayc etki, d talebi glendirmek suretiyle hafifletilebilir. Kii bana denortalama gelir, 2005deki AB-25 ortalamasnn % 25inden biraz fazla olmutur. Sonuolarak, ekonomik byme, gcn muhafaza etmi ve daha dengeli hale gelmitir.

2005 ylnda cari ilemler a keskin bir art gstererek GSYHnn % 6.3ne kmtr.2006nn ilk yarsnda, i talepteki gl art, yksek petrol fiyatlar ve dk turizm

gelirlerinin etkisiyle, bu ak daha da byyerek, GSYHnn % 7sine ulamtr. Trkiyehl cari an kolayca karlayabilecek durumdadr. Yakn dnemde, yabanc yatrmclarn

24


25/75

da dahil olduu zelletirmeden elde edilen yksek gelirler sayesinde, dviz rezervlerinikaydadeer biimde artrmtr. Cari ak ayn zamanda, orta vadede ihracat potansiyeliniartrarak, d kaynakl zafiyetleri azaltmaya yardmc olmas gereken byk yatrmlardan dakaynaklanmaktadr.

Yksek bymeye ramen, az sayda yeni istihdam yaratlmtr. sizlik oran % 8 ila 10arasnda deimektedir. gc arz ve talebi arasnda yetenekler asndan varolanuyumsuzluk ve igc piyasasnn baz bakmlardan esnek olmay, istihdam yaratlmasngletirmeye devam etmektedir. sizlik genler arasnda daha yaygn (yaklak % 18) olup,i arayanlarn yarsndan ou asndan uzun sreli bir nitelik arzetmektedir. cret almayanaile iilerinin hesaba katlmad tarm sektrnde isizlik orannn dkl, ekonomideyksek oranda gizli isizliin mevcudiyetine iaret etmektedir. Ayrca, istihdam oran 2006ortalarnda bir nebze azalarak % 43e dmtr. zellikle, kadnlarn istihdam % 23lkoranla, dk bir dzeydedir. Genel olarak, isizlik hayli yksek ve sreklidir; buna mukabilistihdam piyasasna katlm ise dk ve azalmaktadr.

Ttn ve alkol zerindeki vergilerin artrlmasna ve yksek petrol fiyatlarna ramen,enflasyonu azaltmaya ynelik politikalar sayesinde, Aralk 2005de enflasyonun % 7.7yedrlmesi salanmtr. Bu sre, kat mali politikalar, verimlilikteki byk gelimeler veLirann gc sayesinde yrtlebilmitir. Ancak, Lirann zayflamas ve yksek enerjifiyatlar yakn zamanda bu sreci tersine evirmitir. Austos 2006da tketici fiyatlarna greenflasyon yaklak % 10a kmtr. Bilhassa dviz kurlarndan gelen ilave basklar, tketicifiyatlarna gre enflasyon iin ngrlen % 5lik sene sonu hedefini zora sokmaktadr. Fiyatartlarnn gl biimde yavalad dnemi takiben enflasyon son dnemde artmtr.

Gemi yllarda, Merkez Bankas enflasyonist basklarn azaltlmas alannda ok baarlolmutu. Merkez Bankas, 1 Ocak 2006dan itibaren enflasyon hedeflemesine ynelik yeni bir

politika erevesini uygulamaya koymutur. Bu, Bankann politikalarn daha effaf halegetirmeyi amalamaktadr. Ksa vadeli faiz oranlarn temel ara olarak kullanmaktadr.Piyasa Gzetimi Komitesi ve Merkez Bankas Kurulunun ou yesi, Merkez BankasBakan dahil, yeni atanmtr. Bu yeni politika erevesi, yeni Kurulla birlikte, parasalrisklerin piyasa alglamalarn deitirmitir. Bu deiiklik, ykselen piyasalara ilikin olarakkresel dzeyde ba gsteren olumsuz alglamalarla birleince, Lirann keskin biimde deerkaybna yol amtr. Mays-Haziran 2006 dneminde Euro karsnda % 25 civarnda deerkayb yaanm; ancak, izleyen aylarda nemli lde toparlanmtr. Merkez Bankas,gecelik borlanma ve bor verme oranlarn, srasyla 425 ve 625 puan artrmtr. Finans

piyasalar yakn dnemde hayli deiken olmutur.

Kamu finansmannn konsolidasyonu yolunda gitmektedir. % 6.5 oranndaki (IMFmetodolojisi) 2005 faiz d fazla hedefi aa yukar tutturulmu; genel bte a 2004deGSYHnn % 5.7si iken, 2005de % 1.2sine drlmtr (AB standartlarna uygun). 2005ylnda mali konsolidasyondaki art, esas olarak, i reel faiz oranlarnda gzlenen daha hzldten kaynaklanmtr. 2006 btesi, benzer bir faiz d fazla hedefine gre tasarlanmtr.2006nn ilk yarsna ilikin hedefler, faiz oranlarndaki nemli arta ramen, neredeysetutturulmutur. Sosyal gvenlik sistemine ilikin kanunlar 2006 ilkbaharnda kabul edilmitir.Bunlar, btnyle uygulandklar takdirde, konsolidasyon srecinde nemli bir adm tekiledecektir. Genel olarak, mali konsolidasyon gldr.

Kamunun gayrisafi bor miktar 2004 sonunda % 76.9dan; 2005 sonunda % 69.6yadmtr (ESA 95 metodolojisi). Bunda temel etkenler, nemli miktardaki faiz d fazla,

25


26/75

GSYHda gl byme ve faiz oranlarndaki dtr. eitli derecelendirme kurulularTrkiyenin notunu ykseltmitir. Akabinde Trkiye, uluslararas piyasalara bono ihraetmitir. Bu nedenlerle, i borlanma dahil, borlarn ortalama vadesi hzla uzam; 2006ortalarnda 30 ay amtr. 2006 ortas itibariyle, kamu borcunun yaklak % 40 yabancdviz cinsindendir; 2003de bu oran % 45 idi. Bu da, ulusal paraya doru bir kayma

olduunun ve krlganlklarn azaldnn gstergesidir. Makroekonomik ve mali istikrarkarsndaki riskler, kamu borlarnn yaps ve vadelerinde salanan gelimeler sayesindedaha da azalmtr.

Mali effafln artrlmasna ynelik tedbirler devam ettirilmitir. Kamu Mali Ynetimi veKontrol Kanunu bata olmak zere, kabul edilen mevzuatn uygulanmasna nem verilmitir.Etkinlii ve effafl artrmak zere, Maliye Bakanl bnyesinde pek ok egdm vekontrol birimi kurulmutur. Bu sayede, btenin hazrlanmasnda gelime kaydedilmitir.Genel olarak, mali effaflk artmtr.

Piyasa glerinin serbest etkileimi

Hkmet, dzenleyici ve izleyici ajanslarn bamszln teyit etmitir. Kamu bankalarnatannan zel ayrcalklar ortadan kaldrlmaktadr. Kamu ktisadi Teebbsleri imdiGSYHnn % 5ine ve imalat sektrnde yaratlan katma deerin % 15ine tekabletmektedir. Kamu bankalar, banka sektrndeki katma deerin yaklak te birinioluturmaktadr. Kamu ktisadi Teebbslerindeki ve kamu bankalarndaki personel toplamistihdamn % 2.5uunu oluturmaktadr. zet olarak, piyasa kuvvetlerinin serbest ileyiialannda ilerleme salanmtr.

Tketici Fiyat Endeksindeki dzenlenmi cretler sepetindeki oran halihazrda tm TketiciFiyat Endeksi sepetinin toplam arlnn % 10.2sine tekabl etmektedir. cret reformutamamlanmamtr. rnein, elektrik cretleri retim cretlerinin ok altnda ve sektrleraras sbvansiyonlar iermektedir. cret serbestletirmesi olduka gelimi olmakla birlikte,

bu alanda ok fazla ilerleme kaydedilmemitir.

Serbest Pazara Giri ve k

zelletirme gelirleri 2005 ylnda GSYHnn % 2.8ine tekabl etmitir. TPRA veERDEMR en byk zelletirilmeleri oluturmutur. TRK TELEKOMun zelletirilmesitamamlanmtr. Elektrik datmndaki zelletirmede gecikmeler meydana gelmitir. sektrnde kamunun oran, tarm dnda, % 5e indirilmitir. zetle, kaydadeer zelletirme

devam etmektedir. 2005 y

l

nda, yakla

k 100.000 iletme kurulmu, . 26.000den fazla firmabatmtr. Bu rakamlar, 2004 ylna gre % 5 daha yksektir. Sivil havaclk, deniz ulam,karayolu ulam, yer hizmetleri, yatlk, yaynclk, elektrik, finansal irketler, zel ibulmaofisleri, turizm, eitim ve savunma sektrlerinde yabanclara ynelik kstlamalar hala devametmektedir. Pazar kna ynelik engeller kaydadeerekilde azaltlmamtr.

Yeterli Yasal Sistem

Mlkiyet haklarnn dzenlenmesi de dahil olmak zere yasal sistem mevcuttur.. Bunakarlk, ereve mevzuatn kabul edilmesi ile uygulanmas arasndaki zaman aral bazenuzun olabilmektedir. Mahkemeler, zellikle ticari mahkemeler, greceli olarak yava

ilemektedir. Yetkili makamlarn ve mahkemelerin ald kararlarnn icrasnda zorluklardevam etmektedir. Bu husus yabanc yatrmclar asndan da geerlidir. Bilirkii sistemi,

26


27/75

yar-yasal paralel bir yapya dnmtr. Adli personelin eitimi her zaman yeterliolmamaktadr. Bu, ticari davalarn hzlca hallini gletirmektedir. Fikri mlkiyet haklardahil, mlkiyet haklar konusundaki mevzuatn uygulanmas yerinde deildir. zetle, yasa veszlemelerin uygulanmas daha ileriye gtrlmelidir.

Yeterli dzeyde gelimi mali sektr

Geen yln ilk eyreinde GSYHnn % 82si orannda olan banka kredileri, 2006nn aynzaman diliminde GSYHnn % 110una ykselmitir. Ortalama bor verme ve depozitooranlarnn tedricen 2004de % 6dan 2005 yl sonunda % 4.6ya dmesinin de gsterdiigibi, mali arabuluculuun etkinlii artmaktadr. Banka sektrne yabanc katlmn artmasrekabeti artrmtr. 2006 ylnn ortalar itibaryla, ounluu yabanclara ait bankalar, Trk

banka varlnn % 15ine tekabl etmitir, bu miktar 2004 ylnda % 5 orannda idi. Ancak,mallarn ve z sermayenin geri dn dmtr. Bu durum, bankalar iin den karmarjlarna iaret etmektedir. Banka sektr kaydadeer ekilde glenmi ve mali araclkiyice gelimitir.

Borsa son yllarda bymtr, ancak Eyll 2006 tarihi itibaryla, ana listede hala 289 irketinbulunmas nedeniyle kk kalmaktadr. Listede yer alan irketler, nde gelen bykirketlerve bankalar ile birka tane devlet denetimindeki irkettir. GSYHnin % 50si civarnda

bulunan irketlerin piyasa deeri greceli olarak dktr. Bu, 2003-2005 temel cretendeksindeki byk arta ramen olmutur. Kk sigorta sektrn bankalar ve okulusluirketler ynlendirmektedir. Sigorta sektr, halihazrda Hazine tarafndan dzenlenmektedir.Banka-d mali sektr daha da bymtr.

Mali sektrn denetimi yeni Bankaclk Yasasndan faydalanmtr. Bu yasa, Meclistarafndan Ekim 2005te kabul edilmitir. Sonu olarak, yasann tam olarak uygulanmasylaihtiyalar ve gzetim kaydadeerekilde artacaktr. kincil dzenlemelerin ou 2006 ylndayerine getirilmitir. Mali haklar, leasing, faktoring ve tketici finansman irketlerininzerindeki dzenleyici ve gzetim yetkisini Bankaclk Dzenleme ve DenetlemeKurumuna (BDDK) devreden dzenlemeler yerindedir. zetle, mali sektrn denetimi dahada glendirilmitir.

3.2.2 Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi

leyen bir pazar ekonomisinin varl

Yap

sal reformlar ve makroekonomik istikrar srecinin sonucu olarak, i (bence irketleme)(corporate) ve yatrm ortam tedricen gelimektedir. Buna karlk, devlet yardmlarndaeffafln dkl gibi nedenler piyasalarn ileyiini bozmaya devam etmektedir. Bunlar,ekonominin rekabetini snrlamaktadr. Yakn gemiteki mali piyasa dalgalanmalar, zel vekamu sektrnn iledii evreye bir lde belirsizlik eklemekte, ama ayn zamandaekonominin oka dayankllnn gelimekte olduunu da gstermektedir. zetle, piyasakuvvetlerinin ileyii ilerlemeye devam etmitir.

Yeterli insani ve fiziksel sermaye

Eitim harcamalar artm ve baz reformlar yaplmtr. Hkmet, eitim harcamalarn 2004

ylndaki toplam harcamalarn % 8.8inden, 2006 ylnda % 12.4e ykselmesiniplanlamaktadr. Bu art, sadece bymekte olan gen nfusun artan harcamalarn deil, ayn

27


28/75

zamanda eitimin ierii ve kalitesini de yanstmaktadr. Reformlar orta retimin yldandrt yla ykseltilmesini de kapsamaktadr. Buna karlk, eitim seviyesinde ve kalitesindegelir cinsiyet - ve blgesel farkllklar kaydadeer ekilde devam etmektedir. Ortaretimdeki rencilerin ortalama bilgi seviyesi hala dktr. Yksek retimde kalite,effaflk ve eriim konusundaki zaafiyetler nemli lde devam etmektedir. zetle, eitimde

reformlar ve artan harcamalar, eitim seviyesinde baz olumlu etkiler dourmaktaysa danemli sorunlar devam etmektedir.

zellikle kadn ve yal insanlar asndan igcne katlm oranlar dktr ve bu oran 2005ve 2006da daha da dmtr. lave olarak, hzla byyen alan nfus ve tarmsektrndeki boalmalar, yeni meslekler yaratlmasn gerekli klmaktadr. Gayrresmiekonomi iindeki kaydadeer istihdam azaltmak iin ok az sistematik aba sarfedilmektedir.stihdam erevesinde kaydadeer deiiklik yaplmamtr. Yasal olarak mesleklerinmuhafazasna odaklanlmakta ve isizlerin % 4nden az isizlik haklarndanfaydalanabilmektedir. gcnn kullanlmasnda cret d harcamalarn pay bykldevam etmektedir. Aktif istihdam piyasas politikalar kk lekli olup, isizliin

giderilmesinde kstl bir baarya sahiptir. Sonu olarak, i piyasasndaki zorluklar devametmekte olup, bu amala retilen politikalarn etkileri snrldr.

2005 ylnda yatrmlar gl olmaya devam etmitir. Gayrisafi sabit sermaye oluumunominal GSYHnn % 20si civarnda kaydedilmitir. Bu, nominal GSYHnin % 15.3iorannda gl zel sermaye oluumunu yanstmaktadr. Dorudan Yabanc Yatrm (DYY)ak 2005 ylnda kaydadeer ekilde artm, 2004 ylnda GSYHnn % 0.8inden, 2005ylnda GSYHnn % 2.8ine kmtr. zelletirme sreci 2006 ylnn ilk yarsnda devametmi ve nemli ve srekli sermaye giriine destek olmutur. DYY toplam stoku 2005 ylndakii bana 1300 Euro civarndayd. Yabanc mlkiyet, yabanc mlkiyetli irketlerin%36snn faaliyet gsterdii toptan ve tketici sektrlerinde daha basknd. Genelde -hemyerli hem yabanc- yatrm nemli lde artmtr.

Altyap yatrmlar faiz d fazla hedefini tutturmak iin azaltlmaktadr. Hava ve demiryollar alarna ilikin olarak nemli deiiklikler gereklememitir. Enerji altyapsnanemli bir katk salayan Bak-Tiflis-Ceyhan boru hatt tamamlanmtr. Cep telefonukullanm yaygnlamaya devam ederek Mart 2006da % 64e ykselmitir. nternetkullanclar dzeyi nfusun %1inden %2sine ykselmitir. AR-GE harcamalar dkdzeyde kalmaya devam etmitir. Bu alandaki abalarn ve sonularn nasl arttrlacanailikin bir strateji belirlenmitir. AR-GEye ynelik kamu harcamalarnn 2006 ylnda %20artmas bte hedefi olarak belirlenmitir. u ana kadar altyapdaki gelimeler snrl ve

yetersiz bir grnt arzetmektedir.Yeterli Sektrel veletme Yaps

Ekonominin yapsal dnmnde ilerleme salanmtr. Tarmn toplam istihdamdaki pay2005 yl boyunca belirgin birekilde %33ten %26ya inmitir. Bu eilim 2006da da devametmitir. naat ileri dhil sanayi sektrnde i imkanlar yaratlm ve sanayi sektrnntoplam istihdamdaki pay 2005 ylnda %18den %26ya ykselmitir. Ancak, sanayi vehizmet sektrlerinde yaratlan i imkanlar, tarm istihdamndaki azalmay tamamen telafiedecek kadar byk olmamtr. Tarmn GSYH iindeki pay %11.7den % 107yedmtr. GSYH iindeki pay %29,7den %31,2ye ykselen sanayi nem kazanmtr.

Hizmetler, GSYHnn %58 civarnda bir payla sabit kalmtr. zetle, ekonominin yapsaldnm hzlanmtr.

28


29/75

Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB), istihdamn %75ini olutururken, katmadeerin sadece %27sini yaratmlardr. Birok KOB, verimliliklerinin arttrlmasnkstlayan kayt d ekonomi iinde faaliyet gstermektedir. Bankaclk sektr bor vermeolanaklarn genilettii iin, KOBlere ynelik finansman olanaklar iyilemitir. Buna

karn, banka kredileri hala KOBlerin finansman ihtiyalarnn sadece %10unukarlayabilmektedir. z sermaye temel finansman arac olarak kalmaya devam etmektedir.Maddi teminat koullar ve yksek faiz oranlar borlanmay engelleyen en nemlifaktrlerdir. Sonu olarak, KOBler ekonominin nemli bir temel ta olmaya devam etmi,ancak verimlilikleri genellikle dk kalm ve kayt dlklar yaygn olmutur.

letmelerin yeniden yaplandrlmas ilerlemi, iletiim sektrnde olduu gibi bazsektrlerde zelletirmeyle desteklenmitir. Kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas vezelletirilmesine ynelik hazrlklarda baz ilerlemeler kaydedilmi ancak srete planlananagre gecikme yaanmtr. Enerji sektrnn yeniden yaplandrlmas ve serbestletirilmesiabalar da programn gerisinde kalmtr. Enerji sektrnde devam eden nemli sorunlardan

bazlar apraz sbvansiyonlar ve byk datm kayplaryla ilgilidir. zel sektrdeki bykverimlilik kazanlar irketlerin yeniden yaplandrlmasnn ilerlediine iaret etmektedir.Sonu olarak, yenilen yaplandrma sreci devam etmektedir.

Rekabete Kamunun Etkisi

Rekabet Kurumunun almalar tatminkar olarak devam etmi ve Kurumun piyasadaki rolzelletirme sreciyle daha da desteklenmitir. irketlerde effaflkta iyileme grlm, tamolarak uygulanmamasna ramen muhasebe standartlar ykseltilmitir. Devlet yardmlarnndenetlenmesiyle ilgili iyileme salanmamtr. effaf denetim eksiklii ve piyasa bozucuetkilerin azaltlmasna ynelik politikalar rekabet koullarn olumsuz etkilemektedir.Dzenleyici ereveye getirilen ilave istisnalar nedeniyle kamu almlar politikalar,zayflamaya devam etmitir. Sonu olarak, rekabet politikasnda baz iyilemeler salanmancak baz alanlardaki eksiklikler devam etmi veya daha da olumsuz hale gelmitir.

AByle Ticari Btnleme

Mal ihracat ve ithalat 2005 ylnda % 3 civarnda artarak GSYHnin % 54ne denk birdzeye gelmitir. Baka pazarlara ihracatta daha hzl bir art kaydedildii iin, AByeynelik ihracat pay 2004te %54,5ten 2005te %52,4e gerilemitir. ABden yaplan ithalatntoplam ithalat iindeki pay da % 46dan % 42,2ye dmtr. AB Trkiyenin en byk

ticaret orta

olmaya devam etmitir. Ancak, dier pazarlar nem kazanmaktad

r. Genelolarak, ticari serbestlik (trade openness) artmaya devam etmi ve ticaret ortaklareitlendirilmitir.

gc verimliliinde iyileme grlm olup yl boyunca imalat sanayinde % 8 artmtr.stihdam edilenlerin saysnn %7 azald kamu sektrnde de iyileme grlm veverimlilik %10 artmtr. Birim igc maliyetine dayanan gerek efektif kur (GEK) 2006ubatna kadar ciddi ekilde ykselmitir. Mays aynda balayan keskin kur deer kaybnedeniyle bu eilim gl birekilde tersine dnmtr. Temmuz ve Austos aylarnda birazg kazanm olmakla birlikte, GEK halen 2004 sonundaki dzeylerde kalmtr. zet olarak,igc verimlilii artmaya devam etmi ve gerek efektif kuru ykseltme eilimi ciddi olarak

tersine evrilmitir.

29


30/75

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE

Bu blm Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yeteneini incelemektedir. Buykmllkler, antlamalar, ikincil yasalar ve AB politikalarnda ifadesini bulan ABmktesebatndan olumaktadr. Blm, Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari

kapasitesini de analiz etmektedir. Analiz, mktesebatn 33 faslnn listesi dorultusundayaplmtr.

4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam

Mallarn serbest dolamna uygulanan genel ilkeler alannda snrl bir ilerleme szkonusuolmutur.

Yeni teknik dzenlemeler ve standardizasyon rejimi, nc lkelerden ithal edilen rnleriin uygulanan AB gvenlik kurallarna (Tzk: 339-93) ve genel ilkelere uyumuamalamaktadr. Bunun sonucu olarak, tm sektrler dhil olmak zere ithalatta zorunlu

standartlar ve teknik standardizasyonlara tabi tutulan rn says yardan daha fazlaazaltlmtr.

lke olarak, AB iinde serbest dolamda bulunan e, E veya CE etiketi tayan rnleruygunluk deerlendirme usullerinden muaf tutulmaktadr. Ancak, hkmlerin uygulanmas veidari koullar bu rnlerin serbest dolamna snrlamalar getirmektedir.

Yatay nlemler konusunda iyi bir ilerleme salanmtr. Standardizasyon alannda zorunlustandart says, zellikle 2005te 300ken 2006da 29a inerek, Yeni Yaklam alanndanemli lde azalmtr. Kalan zorunlu standartlar ounlukla inaat rnleri alanndadr.Trk Standartlar Enstits (TSE), Avrupa Standartlar Komitesi (CEN), Avrupa ElektroteknikStandardizasyon Komitesi, (CENELEC) ve Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstits(ETSI) EN standartlarn da kabul etmitir. CEN standartlarnn %90, CENELECstandartlarnn da % 88i kabul edilmi durumdadr.

Uygunluk deerlendirmesi balamnda, snrl sayda faaliyet ve sektr iin de olsa, nemliilerleme kaydedilmitir. Trkiye imdi uygunluk deerlendirme kurulularn ABKomisyonuna bildirebilir.

Akreditasyon konusunda bir lde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal akreditasyon ajans olanTURKAK, kalibrasyon laboratuarlar, test laboratuarlar, kalite sistemleri sertifikasyonu

kurumlar

ve tefti kurumlar

konusunda Avrupa Akreditasyon birliinin ok tarafl

anlamalarn imzalamtr.

Metroloji ve ilgili idari kapasite konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Piyasa gzetimikonusunda bir lde ilerleme olduu belirtilebilir. Sanayi ve Ticaret Bakanl illerdeki

brolarndan oluan a vastasyla piyasa gzetimi faaliyetlerini srdrmtr. SalkBakanl oyuncak ve t bbi cihazlar alannda piyasa gzetimi stratejisini uygulamaya

balamtr ve Telekomnikasyon Kurumu kapsaml piyasa gzetimi faaliyetlerine devametmitir. naat ve ahsi koruma ekipman konusunda piyasa gzetimine ilikin ok snrlilerleme kaydedilmitir. Birok rgt piyasa gzetimi konusuyla ilgilidir. lgili Bakanlklarnidari kapasitesi yeterlidir. Bununla birlikte, Bakanlklarn rgtlenme durumu ve aralarndaki

egdm , piyasa gzetimi grevlerini etkin birekilde yerine getirmek iin yeterli deildir.

30


31/75

rn mevzuatna ilikin yeni yaklam konusunda bir lde ilerleme kaydedilmitir.Denizcilik ekipman, oyuncak ve yumuak PVCden yaplm ocuk bakm rnleri hakknda

baz hkmler yrrle girmitir. Oyuncaklar, basnl kaplar, basn ekipman ve gazmetreleri ile, mevzuatn daha ak hale gelmesini salayan arlklar sanayi sektrne bilgivermek zere Resmi Gazetede yaynlanmtr. Bununla birlikte, ticarete teknik engel tekil

eden uygulamalar devam etmitir. Bunlara l aletlerinde dorulama cretleri de dahildir.nceden paketlenmi rnlere ilikin ynetmelikler uygulanmaktadr.

Eczaclk rnleri konusunda snrl ilerlemeden bahsedilebilir. Beeri t bbi rnlere ilikinmevzuat son derece ileridir. Bununla birlikte, 1 Ocak 2005ten nce piyasa yetkisinin talepedildii baz jenerik rnlere uygulanan yetkilendirme rejimine ilikin belirsizlik endie veanlamazlk kayna olmaya devam etmektedir. Veterinerlik alannda ku

avrupa birliği türkiye İlerleme raporu 2006

Documents