autorsko

AUTORSKO PRAVO

PRAVO INTELEKTUALNE SVOJINE (I) Pravo industrijske svojine Doc.Dr.Slobodan Stanii

Pravo intelektualne svojine terminologija, znaenje i izvoriTermin intelektualna svojina se prvi put spominje u presudi okrunog suda amerike savezne drave Massachussets iz 1845.godine koja se ujedno smatra i prvim pisanim izvorom koji sadri naziv intelektualna svojina. Isti termin nalazimo u francuskoj pravnoj literaturi, u djelu Alfreda Niona koje datira iz 1846 godine. Sintagma pravo intelektualne svojine (vlasnitva) se koristi da se oznai odreena grana prava, subjektivno pravo ili posebna disciplina u pravnoj nauci.

Kao grana prava pravo intelektualne svojineureuje drutvene odnose koji nastaju povodom stvaranja (materijalizacije) intelektualnih tvorevima kojima drutvo priznaje odreenu vrijednost. Pravo industrijske svojine ine opte pravne norme sadrane u domaim i meunarodnim pravnim aktima koje nazivamo formalnim izvorima prava industrijske svojine, te pojedinani pravni akti i pojedinani pravni poslovi koji su na osnovu njih nastali, koje nazivamo materijalnim izvorima prava industrijske svojine.

Izvori Formalni izvori prava industrijske svojinesu Ustav Bosne i Hercegovine, Ustav Republike Srpske, Ustav Federacihje BiH, Zakon o autorskom i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini, Zakon o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava, Zakon o industrijskom vlasnitvu u Bosni i Hercegovini, Zakon o osnivanju instituta za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine, Zakon o igu, Zakon o patentu, Zakon o industrijskom dizajnu, Zakon o zatiti oznaka geografskog porijekla, Zakon o zatiti topografije integriranog kola, Zakon o zatiti novih sorti biljaka Bosne i Hercegovine, entitetski Zakoni o obligacionim odnosima i Zakoni o radu, meunarodne konvencije i ugovori koje je prihvatila Bosna i Hercegovina, te podzakonski akti i drugi propisi.

Materijalni izvori pravaintelektualne svojine su pojedinani pravni akti i pravni poslovi kojima se reguliu pojedini pravni odnosi u vezi sa nastankom, zatitom i iskoritavanjem intelektualnih tvorevina koje imaju priznatu imovinsku i moralnu vrijednost. Takvi pojedinani pravni akti su, na primjer odluka nadlenog organa o priznanju patenta, sudska odluka kojom se titi autorsko ili srodno pravo. Pravni poslovi u vezi sa zasnivanjem, zatitom i iskoritavanjem intelektualnih tvorevina su najee ugovori (ugovor o licenci, o cesiji) i jednostrane izjave volje potput testamenta, legata.

Kao subjektivno pravo, pravo intelektualne svojinepredstavlja ovlatenje koje postojei pravni poredak (objektivno pravo) priznaje subjektima prava (fizikim i pravnim licima). Na osnovu takvog ovlatenja titutlar prava intelektualne svojine ima pravo i mogunost da angaovanjem dravnog aparata prinude sankcionie svako nepotovanje njegovog subjektivnog prava. Angaman dravne prinude se najee inicira pokretanjem postupka pred sudom ili nekim drugim nadlenim organom. Pravo intelektualne svojine je predmet pravnog prometa meu pravnim subjektima putem pravnih poslova ili po samom zakonu.

Kao nauna disciplina Pravo intelektualne svojineprouava pravo intelektualne svojine kao vaeu granu prava (de lege lata), te koristei se naunim metodama ...sistematizira njegove ope pravne norme i propise, sagledava i vrednuje njihov uinak na razvoj drutvenih odnosa, ispituje i analizira subjektivna prava i nain kako se ona ostvaruju i prenose, te daje upute za budue izmjene zakonodavstva (de lege ferenda) i poduzima neformalne inicijative za unifikaciju prava na meunarodnom planu.

Istorijski razvoj prava intelektulane svojineDoba starih civilizacijaIako sam pojam intelektualne svojine nije stariji od dva vijeka, neke od najstarijih civilizacija posjedovale su fragmente pravila o zatiti intelektualnih tvorevina koja e kasnije biti sastavni dio sistema prava intelektualne svojine kojega poznajemo danas. Vjerovatno najstariji oblici intelektualne svojine u vidu zatite patenata (izuma, pronalazaka), datiraju jo iz vremena grkih gradova-drava. Tako, na primjer, stari jevrejski (idovski) Talmud koji datira iz otprilike istog vremena, regulie sluajeve krae ideja .

Sredni vijekIpak, tek od sredine prolog milenijuma postoje dokumentovani podatci o prvim patentima ili pravilije reeno, monopolima za ekonomsko iskoritavanje izuma koji su dodjeljivali vladari. Jedan od najstarijih je monopol dodijeljen izvjesnom Johnu iz Utynama. Naime, njemu je 1449. godine engleski kralj Henry VI dodijelio iskljuivo pravo iskoritavanja nove tehnologije proizvodnje obojenog stakla na rok od dvadeset godina. Prvim zakonom, koji je regulisao pravne odnose iz oblasti oistvarivanja i zatite prava intelektualne svojine smatra se Venecijanski statut iz 1474. godine koji je pronalazaima davao mogunost da svoj pronalazak registruju i zatite tako to e ga prijaviti organima Venecijanske Republike.

Razvoj intelektualnog vlasnitva do kraja 19 vijekaStatute of Monopolies (Statut o monopolima) donesen u Englesnoj 1623. godine bio je prvi propis koji je regulisao zatitu pronalazaa. Do donoenja ovog propisa, engleske vlasti su donosile odluke o zatititi intelektualnih tvorevina od sluaja do sluaja upotrebljavajui posebna "patentna pisma". Patentna pisma su sadravala kraljev nalog da se nosiocu omogui dranje monopola na trinu eksploataciju odreenog pronalska, odnosno u irem smislu, svake vrste robe. Prvo takvo patentno pismo, dao je kralj Henri VI. 1449. godine jednom flamanskom zanatliji staklaru iz Utynama. Ovakva vrsta zatite intelektualne svojine je esto zloupotrebljavana, jer su patentna pisma dobivala samo lica od kraljevog povjerenja kao i ona koja su to bila spremna platiti. Ovakav sistem zatite intelektualne svojine je doveo do apsurdnih monopola na poznatu i vrlo upotrebljavanu robu poput: soli, brana, eera i slino. Zbog pritiska od strane plemstva s jedne strane i buroazije u nastanku s druge strane, kralj James I je bio prisiljen da otkae sva patentna pisma ograniavajui njihovu buduu upotrebu iskljuivo na nove izume, to je i ukljueno u tekst ve spomenutog Statuta o monopolima. Uz kasnije izmjene i dopune, Statut o monopolima je bio u upotrebi sve do kraja dvadesetog vijeka kao dio britanskog common law sistema, a izvrio je i velik uticaj na druga srodna zakonodavstva, pogotovo ona u okviru Commonweltha.

Prvi patent dodijeljen u SAD-u datira jo iz 1790 godine. Amerika federacija oformila je Patentnu komisiju, ija su prva tri lana bili Thomas Jefferson, Henry Knox i Edmund Randolph. Kasnije je tu komisiju zamijenila dananja Patentna kancelarija (United States Patent Office ili USPTO). Prvi patentni zakon u SAD je zahtjevao da podnosilac patenta priloi i minijaturni prototip, a prihvaen je i jednostavan sistem registracije patenata na podruju SAD.

Intelektualno vlasnitvo danasMultilateralni meunarodni ugovori iz 19. stoljea poput Madridske, Parike i Bernske konvencije, ubrazan razvoj nacionalnih zakonodavstva, te meunarodna saradnja u sklopu institucija poput Svjetske organizacije za intelektualno vlasnitvo (WIPO-a) ili Svjetske trgovinske organizacije (WTOa), utrli su put homogenizaciji pravne regulative na podruju intelektualne svojine na svjetskom nivou, ime je ovo podruje postalo zajednika tekovina mnogih pravnih sistema. Tehnoloki razvijene zemlje vode i na podruju intelektualne svojine. Podaci Svjetske organizacije za intelektualno vlasnitvo (WIPO-a) pokazuju kako je veina patenata i drugih oblika ekonomski interesantnog intelektualnog vlasnitva koncentrisana u nekoliko najrazvijenijih zemalja.

Pojam i vrste intelektualne svojinePod pravom industrijske svojine (vlasnitva) podrazumjevamo dvije vrste subjektivnih prava i to : pravo industrijske svojine i autorsko pravo.

Pravo industrijske svojinePravo ind.svojine je opti pojam za vie subjektivnih prava: Pronalazako pravo (pronalazak i know how) Pravo industrijskog dizajna (uzoraka i modela) Pravo znakova razlikovanja (robni i usluni igovi) Pravo topografija integrisanih kola Pravo zatite biljnih sorti Pravo zatite geografskih oznaka Pravo zatite od nelojalne konkurencije

Autorsko pravoAutorsko pravo je opti pojam za vie subjektivnih prava i to: 1. pravo autora na njihovim djelima iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti (tzv.isto autorsko pravo) 2. prava izvoaa, proizvoaa fonograma, filmskih producenata, organizacija za radiodifuziju, izdavaa i proizvoaa baza podataka na njihovim izvoenjima, fonogramima, videogramima, emisijama i bazama podataka (tzv.srodna prava),

Pravo industrijske svojine i autorsko pravo slinostiPredmet zatite subjektivnih prava industrijske svojine i autorskog prava su odreene intelektualne i duhovne tvorevine koje su nastale kao rezultat kreativnog intelektualnog i duhovnog rada ovjeka od kojih zavisi tehniki, tehnoloki, duhovni i kulturni razvoj drutva u cjelini. Intelektualne i duhovne tvorevine mogu biti predmet pravne zatite tek od trenutka njihove materijalizacije, to znai od momenta kada ideje, zamisli i koncepti njihovih stvaraoca, na bilo koji nain, budu izali iz psihike sfere njihovih stvaralaca u materijalni svijet. Ova materijalizacija ideja, zamisli i koncepata nastaje

izraavanjem istih u pisanoj, govornoj, pantomimskoj, elektronskoj ili nekoj drugoj formi materijalizacije, odnosno koritenjem navedenih ideja, zamisli ili koncepata. Monopol koji drutvo kroz objektivno pravo priznaje titularima prava industrijskog vlasnitva, autorskih i sriodnih prava je zajednika osobina navedenih subjektivnih prava. Na osnovu ovog monopola priznatog objektivnim pravom, titulari ovih subjektivnih prava mogu sprijeiti svakoga da iskoritava njihove intelektualne i duhovne tvorevine. Monopol titulara prava industrijskog vlasnitva, autorskih i srodnih prava je ogranien na izvjestan vremenski period, tako da nakon proteka zakonom propisanog perioda, predmet zatite (na primjer pronalazak, muziko djelo) postaje dostupan svakome u pogledu koritenja, pod odreenim uslovima. Predmet zatite dolazi u tzv.javni domen. Meutim, dok traje, monopol predstavlja apsolutno subjektivno pravo njegovog titualara sa pravnim dejstvom erga omnes. Konano, samo moralno pravo stvaraoca ( na pprimjer , pronalazaa, autora i dr.) da bude oznaen tvorcem ili autorom intelektualne ili duhovne tvorevine, nikada ne zastarjeva, pa ni poslije njegove smrti. Iscrpljenje prava intelektualne svojine ili doktrina prve prodaje znai pravni kocept kojim se ograniava iskljuivo pravo (monopol) titulara intelektualne tvorevine. Primjenjuje se u situaciji kada patentirani proizvod ili autorsko djelo budu puteni u promet u skladu sa zakonom i izriitom ili preutnom saglasnou autora. Od trenutka putanja u promet, sticatelj moe proizvod ili djelo i dalje nuditi, putati u promet ili upotrebljavati bez saglasnosti titulara, ak i u sluaju kada se ugovorom obavezao da e takvu dozvolu traiti od titulara. Sva prva intelektualne svojine su prenosiva i prenose se pravnim poslovima inter vivos (na pr. ugovorom, javnim obeanjem nagrade i sl), ili mortis causa (na pr. testamentom, legatom), odlukom nadlenog organa (na pr.prinudnom licencom, rjeenjem o izvrenju na imovinskim pravima) pa i po samom zakonu (na pr.nasljeivanjem). Moralna prava titulara intelektualne svojine su neprenosiva. Pravo intelektualne svojine je i prostorno ogranieno jer subjektivna prava intelektualne svojine vae, po pravilu, na teritoriji drave iji je titular prava dravljanin ili rezident, odnosno drave na ijoj je teritoriji intelektualna tvorevina nastala.

Pravo industrijske svojine i autorsko pravo razlikePredmet zatite prava industrijske svojine je tehniko rjeenje, dizajn (oblik) ili znak razlikovanja koji je primjenljiv u industriji ili poljoprivredi, dok je predmet zatite autorskog prava autorsko djelo iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti koje ne mora biti podesno za proizvodnju ve u sebi nosi odreene duhovne ili naune vrijednosti. Uslov za zatitu predmeta prava industrijske svojine je novost, a predmeta autorskog prava je originalnost. Novost predmeta zatite prava industrijske svojine se ocjenjuje prema objektivnom, a originalnost autorskog djela prema subjektivnom kriteriju. Dok se autorska prava stiu i nastaju po samom zakonu im je autorsko djelo materijalizuje, prava industrijske svojine stiu se tek od trenutka podnoenja uredne prijave. Zatita autorskih prava traje bez uslovljavanja bilo kakvih formalnosti ili koritenja, dok odravanje prava industrijske svojine zavisi od plaanja taksa i koritenja. Objavljeno ili ustupljeno autorsko djelo se moe povui iz prometa i uskratiti njegovo dalje koritenje, a licencirano pravo industrijske svojine ne moe povui iz prometa, ako bi to znailo povredu ugovora i steenih prava.

Pronalazako pravo Istorijski razvojPrvi zakoni kojim se ureuje pronalazako pravo doneseni su u Francuskoj 1791 godine i SAD 1792 godine.Prvi propisi iz oblasti pronalazakog prava u jugoslovenskim zemljama datiraju jo iz dvadesetih godina prolog stoljea. FNRJ je donijela Zakon o pronalascima i tehnikim usavravanjima. Osnovni instrument zatite pronalska je bilo tzv.pronalazako svjedoanstvo. Pravo na patent je bilo namjenjeno jedino stranim pronalazaima u cilju zatite njihovih prava. Pravo domaih pronalazaa je bilo krajnje sueno, jer se titularom prava na pronalazak smatrala drava. Pronalaza je imao samo moralno pronalazako pravo i pravo na naknadu. Domai pronalazai dobijaju pravo na izdavanje patenata i patentnu zatitu tek na osnovu odluke Glavne dravne arbitrae 1954 godine, kao i donoenjem Zakona o patentima i tehnikim unapreenjima 1960 godine. 1980 godine u SFRJ se donosi novi Zakon o zatiti patenata, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja. U BiH su na snazi su Zakon o industrijskom vlasnitvu u kojem su inkorporisani standardi zatite industrijske svojine iz potpisane i ratifikovane Konvencije Parike unije za zatitu ind.vlasnitva iz 1883 godine. Tako je uspostavljen je jednak pravni tretman stranih pravnih subjekata sa domaim subjektima u pogledu zatite prava industrijske svojine

Pojam pronalaska (izuma)Pronalazak je odreeno rjeenje definisanog tehnikog problema koje je novo, ima inventivni nivo i moe se industrijski primjeniti.

Karakteristike pronalaska su: Novost pronalaska se ocjenjuje objektivno, prema stanju tehnike u svijetu. Pod stanjem tehnike se podrazumjevaju svi pronalsaci koji su na bilo koji nain poznati svjetskoj javnosti. Poznatim se smatra tehniko rjeenje koje je ranije bilo opisano, izloeno ili upotrijebljeno na takav nain da ga bilo koji strunjak na osnovu toga moe izvesti ili upotrijebiti. Trenutak prema kojem se to ocjenjuje je trenutak podnoenja zahjteva za njegovou pravnu zatitu. Izuzetak postoji u sluaju izlaganja pronalska na slubeno priznatoj izlobi (sajmu) po Konvenciji o meunarodnim izlobama i sluaju kada je pronalazak uinjen dostupnim javnosti bez pristanka pronalazaa, uz uslov da je do objavljivanja dolo 6 mjeseci prije podnoenja prijave patenta. Pronalazak ima inventivni nivo ako se njime postie rjeenje odreenog tehnikog problema, koje za prosjenog strunjaka ne proizlazi na oigledan nain iz postojeeg stanja tehnike. Pronalazak je industrijski primjenljiv ako je tehniki izvodljiv i ako se moe proizvesti ili upotrijebiti u bilo kojoj oblasti industrije i u poljoprivredi.

Ne smatraju se pronalaskom u smislu podobnosti za pravnu zatitu: otkria, naune teorije i matematike metode; estetske tvorevine, planovi, pravila i metode za izvoenje umnih aktivnosti, igara i privrednih aktivnosti, raunarski programi, prikazivanje informacija definisano samim sadrajem informacija.

Znanje i iskustvo (engl. KNOW HOW)je pravo industrijskog vlasnitva sui generis koje svom titularu prua faktiki monopol u odnosu na konkurente koji ne raspolau odgovarajuim tehnikim znanjem i iskustvom, prouzvodnom tajnom, tehnolokim postupcima. Subjektivno pravo Know How se u sudskoj praksi sankcionie kroz institut poslovne tajne koja se regulie propisima o zabrani nelojalne konkurencije. Bitni element ovog subjektivnog prava je tajnost, obzirom da know how ima svoju vrijednost i smisao samo dok je (znanje i iskustvo) poznato uskom krugu lica.

Pravna zatita pronalskaPravna zatita pronalska se obezbjeuje priznavanjem patenta i dodjelom konsensulanog patenta.

Pojam i vrste patenataU irem smislu patent (osnovni patent) je subjektivno pravo odreenog lica kojim se priznaje i titi pronalazak koji ispunjava sve materijlano-pravne uslove zatite. Patent u materijalno-pravnom smislu je vremenski i teritorijalno ogranieno subjektivno pravo nosioca patenta koje djeluje prema svima (erga omnes). Materijalno pravo nosioca patenta obuhvata iskljuiva prava privrednog iskoritavanja pronalaska i prava raspolaganja njime u skladu sa zakonom. Patent u formalnom smislu je isprava izdata po provedenom postupku potpunog ispitivanja i priznanja patenta od nadlenog organa uprave koja predstavlja dokaz da je lice koje je navedeno u ispravi nosilac prava iz patenta. Patent (osnovni) traje 20 godina raunajui od podnoenja prijave. Konsensualni patent (patent sa skraenim trajanjem) je patent koji se dodjeluje licu koje je na zakonom propisan nain podnijelo Institutu za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine (Institut), kao nadlenom organu, prijavu za priznanje patenta i koje je po proteku roka od 6 mjeseci od objavljivanja prijave u slubenom glasniku Instituta podnijelo istom organu zahtjev za odgodu sprovoenja postupka potpunog ispitivanja prijave patenta i dodjelu konsenzualnog patenta. Prijava za konsensualni patent tj. patent sa skraenim trajanjem najee se podnosi kada titular patetnta nema interesa za dugotrajnom zatitom putem klasinog patenta u situacijama kada pojedine tehnologija brzo zastarjevaju (raunarska tehnika, elektronika), a naroito ako se ima u vidu da se za odranje patentne zatite moraju stalno plaati visoke takse. Konsensualni patnet traje 10 godina od dana podnoenja prijave. Dopunski patent se izdaje u sluaju da je dopunjen ili usavren pronalazak za koji je ve izdat osnovni patent. Moe postojati i vie dopunskih patenata. Dopunski patent dijeli sudbinu osnovnog patenta samo u pogledu roka trajanja. Ako je osnovni patent prestao, dopunski patent se moe na zhtjev nosioca patenta proglasiti osnovnim patentom. Dopunski patent nije mogue traiti za dodijeljeni konsensualni patent sa skraenim trajanjem. Zavisni patent je patent kojim se titi pronalazak koji se ne moe koristiti bez koritenja i upotreb nekog drugog ve zatienog patenta. Zavisni patent nije regulisan naim pozitivnim pravom, ali ga poznaje pravna teorija. Povjerljivi patent ili patent za povjerljivi pronalazak je patent koji se izdaje za zatitu pronalazaka koji se odnose na odbranu drave. Ovaj patent utvruje nadleno ministarstvo odbrane ili ministarstvo unutranjih poslova. Patent je tajan, a moe ga koristiti samo nadleni dravni organ, dok pronalazau pripada samo pravo na jednokratnu naknadu bez obzira na to da li se pronalazak koristi u odbrambene svrhe ili ne. Patent za pronalazak ostvaren u radnom odnosu je pronalazak ostvaren u radu ili u vezi sa radom. Pronalaza je duan o pronalasku obavjestiti poslodavca i ponuditi ga na otkup (licencu). Poslodavac ima pravo preeg otkupa, ukoliko se o ponudi zaposlenog izjasni u roku od 30 dana od dana obavjeenja.

Postupak patentiranja odnosno sticanja prava industrijske svojinepokree se podnoenjem prijave nadlenom Institutu za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine. Prijavu podnosi zainteresovano lice koje moe biti kako sam pronalaza, tako i neko drugo lice koje steklo pravo na zatitu pronalaska na osnovu zakona, pravnog posla ili pak nasljeivanjem. Za podnosioca prijave vai oboriva pretpostavke da je on pronalaza ili njegov pravni sljednik , izuzev ukoliko iz prijave ili nekog drugog akta ne proistie to drugo. Prijava se podnosi za svaki pronalazak posebno. Jednom prijavom se moe zahtjevati zatita za vie pronalazaka samo u sluaju tzv.jedinstva pronalaska tj. ako su pronalasci meusobno tako povezani da ostvaruju jedinstvenu pronalazaku zamisao. Prijava mora da sadri: 1. Zahtjev za priznanje patenta 2. Opis pronalska 3. Jedan ili vie patentnih zahtjeva 4. Crtee na koje se pozivaju opis pronalska i patentni zahtjevi, 5. Abstrakt 6. Podatke o podnosiocu prijave i pravu za koje se trai zatita

Pravo prvenstvaje pravo podnosioca prijave patenta u odnosu na svakog drugog podnosioca koji za isti pronalaak, znak, oblik proizvoda ili njegov dio podnese prijavu kasnije sadglasno maksimi prior tempore potior iure. Pravo prvenstva se rauna od datuma podnesene uredne prijave patenta, iga ili industrijskog dizajna. Potvrda o pravu prvenstva koja se u tu svrhu izdaje na zahtjev podnosioca zove se rubrum. Sajamski prioritet je pravo prvenstva lica koje na slubenoj ili slubeno priznatoj izlobi shodno Konvenciji o meunarodnim izlobama u BiH, ili drugim drama lanicama Meunarodne unije za zatitiu industrijskog vlasnitva (Parike unije) ili Svjetske trgovinske organizacije (WTO) izloi pronalazak odnosno oblik proizvoda ili njegovog dijela ili upotrijebi znak za oznaavanje roba i usluga, pod uslovom da je prijavu sa zahtjevom prava prvenstva i potvrdom o ueu i prvom danu izlaganja podnijelo u roku od 3 mjseca od zatvaranja izlobe (sajma) . Unijsko pravo prvenstva (unionistiki prioritet) pripada pripadniku drave lanice Perike unije ili WTO koji je nekoj dravi lanici Parike unije ili WTO podnio prvu prijavu za isti pronalazak, oblik proizvoda ili znak. Takovom podnosiocu zahtjeva e se priznati unijski prioritet u BiH ako to zatrai i to: za patent u roku od 12 mjeseci, a za industrijski dizajn ili ig u roku od 6 mjeseci, raunajui rokove od dana podnoenja prve prijave.

Ispitivanje patentne prijavese vodi po pravilima upravnog postupka, a postupak za sticanje, odravanje, promet i prestanak prava industrijske svojine vodi Institut za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine. Po prijemu prijave Institut ispituje da li je ita uredna, te ako nije , pozvat e podnosioca da otkloni nedostatke u roku od 90 dana. Rok se moe produiti na traenje podnosioca prijave za jo 90 dana. Ako se nedostaci ne otklone, prijava se odbacuje odlukom u obliku zakljuka. Ako je potpuna i uredna , prijava se objavljuje i ostaje dostupna javnosti 18 mjeseci od dana podnoenja. Ako se utvrdi da prijava ne ispunjava uslove za patentiranje, donosi se rjeenje kojim se zahjtev odbija. Svako lice moe podnijeti zahtjev da se izvri potpuno ispitivanje uslova za priznanje patenta (novosti pronalaska), pa i sam podnosilac prijave. Rok iznosi 4 godine i za podnosioca prijave se rauna od dana podnoenja prijave, a za ostala lica od dana objavljivanja prijave. Iz izloenog slijedi da je nae pravo prihvatilo tzv.sistem odloenog ispitivanja prijave.

Prijave za priznanje patenta za povjeriljive pronalaske se podnose nadlenim organima drave, odnosno ministarstvu odbrane, ako se radi o pronalasku od znaaja za odbranu drave ili pak ministarstvu unutranjih poslova, ako se radi o pronalascima od znaaja za bezbjednost drave. Protiv odluka Instituta donesenih u I stepenu dozvoljena je alba Komisiji za albe Instituta u roku od 15 dana. Protiv rjeenja Komisije institute donesenog u I stepenu moe pokrenuti upravni spor pred Sudom Bosne i Hercegovine. Patenti se upisuju u registar priznatih patenata. Instiutut vodi skijedee javne registre za pravo industrijske svojine: registar prijava za priznanje prava industrijske svojine, registar priznatih prava industrijske svojine i registar zastupnika za zatitu industrijske svojine

Osporavanje patentase vri tubom, a aktivno legitimisana lica su pronalaza ili njegov pravni sljednik. Tuba se moe podnijeti za sve vriejme trajanja patentne zatite. U tubi se istie i zahtjev da tuilac bude oglaen za nosioca patenta. Teret dokazivanja je na tuiocu. Presuda donesena po tubi ima deklarativan karakter.

Nosioci pronalazakog pravasu pronalaza, odnosno njegov pravni sljednik, jer je pronalazako pravo nasljedivo i prenosivo. Stoga se kao nosioci pronalazakog prava mogu pojaviti nasljednici pronalazaa koji su to pravo nasljedili, a li isto tako i lica na koje je pronalaza pravnim poslom prenio svoje pravo. Kao nosilac pronalazakog prava se moe, u izvjesnom smislu, pojaviti i preduzee u kojem je pronalaza bio u radnom odnosu, ako je pronalazak nastao zajednikim radom, praksom i iskustvom lica koji su u tom preduzeu radili, tako da se ne moe sa sigurnou utvrditi tano odreeno lice u preduzeu koje je stvorilo pronalazak. Radnici preduzea u kojem je stvoren pronalazak, ne smatraju se pronalazaima, ali im se priznaju odgovarajue naknade za rad na istraivakim projektima u okviru kojih je pronalazak nastao.

Promet pronalazakih pravase vri nasljeivanjem s jedne strane i pravnim poslovima (ugovorm o cesiji i ugovorom o licenci) , s druge strane. Sticanje pronalazakog imovinskog prava nasljeivanjem vri se po optim pravilima nasljednog prava kada su u pitanju fizika lica ili sukcesijom, prema propisima statusnog prava kojima se regulie sukcesija pravnih lica, kada su u pitanju pravna lica. Pronalazaka moralna prava su nenasljediva jer su strogo vezana za linost pronalazaa. Sticanje i promet pronalazakog prava vri se cesijom tj. ugovorom o ustupanju pronalazakog imovinskog prava . Potpunom cesijom se pravo ustupa u cjelini, a parcijalnom cesijom se pronalazako pravo ustupa samo za odreeno vrijeme. Ugovor o cesiji mora biti zakljuen u pismenoj formi i mora biti upisan u odgovarajui registar jer u protivnom nee proizvoditi dejstvo prema treim licima.

Ugovor o licenciPromet pronalazakog prava se najee vri ugovorom o licenci kojim se prenosi pravo upotrebe (iskoritavanaj) patenta, pronalska, kow how-a. Radi se o dvostarno obaveznom i teretnom ugovoru koji se zakljuuje intuitu personae. Bitni elementi ugovora o licenci su predmet ugovora i naknada. Davalac

licence ima obavezu da preda predmet licence, garantovati saobraznost i nepostojanje mana na predmetu licence, garantovati da postoji monopolsko prava davaoca licence na predmetu licence, te da predmet licence nema pravnih neodostataka, odnosno da na njemu ne postoje prava treih lica (zatita od evikcije). Sticalac licence ima pravo da iskoritava predmet licence i obavezu da plati naknadu za koritenje licence. Naknada se obino ugovara u procentu od 1-10% ostvarenog prometa ili dobiti. Obzirom na trajanje, ugovor o licenci moe biti vremenki ogranien ili neogranien, u kom sluaju traje dok traje predmet ugovora. Obzirom na irinu teritorije na kojoj se predmet ugovora moe iskoritavati, ugovor o licenci moe biti prostorno neogranien ili pak prostorno ogranien. Prema broju ovlatenja koja se prenose na sticaoca licence, ugovor moe biti iskljuivi i neiskljuivi ugovor o licenci. Ugovorom o iskljuivoj licenci se pravo iskoritavanja predmeta ugovora iskljuivo prenosi na sticaoca. U suprotnom radi se o neiskljuivoj licenci. Prema koliini roba koje sticalac licence na osnovu ugovora moe proizvesti, razlikujemo kvantitaivno ogranieni ili neogranieni ugovor o licenci. Ustupanje licence moe se vriti po optim pravilima ugovornog prava i ima karakter cesije ukoliko se vri potpuno ustupanje. Podlicenca je djelimino ustupanje prava steenog ugovorom o licenci. Ustupanje vri sticalac licence treim licima. Ukoliko nije to posebno ugovoreno sticalac licence nema pravo davati podlicence. Samo sticalac iskljuive licence moe davati podlicence. Trajanje ugovora o licenci utvruje se ugovorom.

Ogranienje pronalazakog pravavri se institutom prava zasnovanog na osnovu ranije upotrebe. Ovim institutom se rjeava sukob interesa nosica patenta i drugog lica koje je na savjestan nain ranije dolo do istog pronalaska i u tajnosti ga iskoritava. Prema naem pravu pravo na patent ili patent sa skraenim trajanjem ne djeluje prema licu koje je prije datuma priznatog prava prvenstva na teritoriji BiH, u dobroj vjeri, ve otpoelo koritenje u proizvodnji zatienog patenta odnosno izvrilo sve neophodne pripreme za otpoinjanje takvog koritenja. To lice ima pravo pronalazak koristiti iskljuivo u proizvodne svrhe. Pravo na koritenje ne moe prenijeti, osim ako ga prenosi zajedno sa preduzeem u kojem je otpoelo koritenje tog pronalska.

Prinudna licencaje najvanija mjera ogranienja pronalazakog prava ija je svrha da se omogui pristup pronalascima, tehnologijama i proizvoaima, kada se ovi ne koriste, pa domaa ekonomija nema od istih nikakve koristi. Za izdavanje prinudne licence iskljuivo je nadlean Sud BiH koji je izdaje na zahtjev zainteresovanog lica pod uslovima da nosilac patenta ne iskoritava zatieni pronalazak i kada odbija da zakljui ugovor o licenci ili za to postavlja neopravdane uslove.

Zatita pronalazakih pravase ostvaruje mjerama krivine, graanske i upravno-pravne zatite. Krivino pravna zatita obuhvata sankcije predviene krivinim i prekrajnim zakonodavstvom. Graanskopravna zatita se ostvaruje u parninom postupku podnoenjem tube kojom se moe zahtjevati zabrana povrede patentnog prava u sadanjosti i budunosti, da se ukolni stanje nastalo povredom prava, naknada tete, da se sredstva i predmeti povrede prava unite i da se presuda objavi o troku tuenog. U upravnom postupku zatita se ostvaruje putem carinskih organa koji mogu narediti da se roba ijim bi uvozom bila povreena iskljuiva pronalazaka prava nosioca pronalska, oduzme ili uniti, te da nosilac prava moe pregledati robu koja se uvozi.

Meunarodna zatita pronalazakih prava je obezbjeena Konvencijom Parike unije za zatitu industrijskog vlasnitva iz 1883 godine i drugim konvencijama regionalnih unija. Takve regionalne unije postoje kako u SAD tako i u Evropi. Osnovni(redovni) patent traje 20 godina, a konsensulani 10 godina. Trajanje se moe produiti najvie za 5 godina, to vai samo za osnovni patent. Pravo na patent prestaje: odricanjem,neplaanjem propisanih taksa i oglaavanjem nitavim rjeenja o priznavanju patenta

Pojam i predmet zatiteIndustrijski dizajn je izgled cijelog ili dijela proizvoda koji je nov, primjenljiv i originalan. Predmet zatite prava na industrijski dizajn jeste izgled cijelog ili dijela proizvoda koji je nov i iji je individualni katrakter rezultat posebnih obiljeja linije, boja, oblika, odnosno materijala proizvoda samog po sebi ili njegovih ornamenata. Pod proizvodom treba razumjeti kako bilo koji kompletan industrijski ili zanatski proizvod (na primjer, automobil), tako i tako i dijelove namijenjene za ugraivanje (sastavljanje) u kompleksan proizvod (na primjer, auto dijelovi). Pod proizvodom podrazumjevamo i grupe ili kompozicije proizvoda, ambalau, modne krojeve, grafike simbole i topografske oznake, izuzev kompjuterskih progarma i poluprovodih proizvoda.

Uslovi zatite prava za industrijski dizajn: novost, primjenljivost i originalnost. NovostIndustrijski dizjan tj. oblik cijelog ili dijela proizvoda se smatra novim ako identian oblik cijelog ili dijela proizvoda nije bio dostupan javnosti prije podnoenja prijave industrijskog dizjana odnosno ako je zahtjevano pravo prvenstva prije priznatog datuma prvenstva. Oblik cijelog ili dijela proizvoda smatra se identinim ako se njegov sprecifian oblik razlikuje samo u neznatnim detaljima, odnosno ako predstavlja samo kombinaciju poznatih oblika. Prema tome za zatitu industrijskog dizajna je bitna distinktivnost vanjskih obiljeja, a ne naina primjene dizajna. Distinktivnost vanjskih obiljeja znai da se izgled jednog proizvoda bitno razlikuje od drugog upravo po specifinim vanjskim obiljejima koji su rezultat posebne kombinacije linija, boja, oblika i materijala.

Primjenljivostznai mogunost primjene industrijskog dizjana (izgleda) u industrijskoj ili zanatskoj proizvodnji.

OriginalnostIndustrijski dizajn je originalan ako je individualni karakter izgleda cijelog ili dijela proizvoda rezultat posebnih karakteristika linija, kontura, boja oblika ili materijala samog proizvoda. U protivnom e se smatrati identinim sa drugim dizjanom tj.plagijatom.

Pravo na industrijski dizjanUslovi zatite: novost, primjenljivost i originalnost. Industrijski dizjan tj. oblik cijelog ili dijela proizvoda se smatra novim ako identian oblik cijelog ili dijela proizvoda nije bio dostupan javnosti prije podnoenja prijave industrijskog dizjana odnosno ako je zahtjevano pravo prvenstva prije priznatog datuma prvenstva. Oblik cijelog ili dijela proizvoda smatra se identinim ako se njegov sprecifian oblik razlikuje samo u neznatnim detaljima, odnosno ako predstavlja

samo kombinaciju poznatih oblika. Prema tome za zatitu industrijskog dizajna je bitna distinktivnost vanjskih obiljeja, a ne naina primjene dizajna. Distinktivnost znai da se izgled jednog proizvoda bitno razlikuje od drugog upravo po specifinim vanjskim obiljejima koji su rezultat posebne kombinacije linija, boja, oblika i materijala. Primjenljivost znai mogunost primjene industrijskog dizjana (izgleda) u industrijskoj ili zanatskoj proizvodnji. Originalnost - Industrijski dizajn je originalan ako je individualni karakter izgleda cijelog ili dijela proizvoda rezultat posebnih karakteristika linija, kontura, boja oblika ili materijala samog proizvoda. U protivnom e se smatrati identinim sa drugim dizjanom tj.plagijatom.

Iskljuenje zatiteIndustrijskim dizajnom se ne moe zatiti cijeli ili dio proizvoda u slijedeim sluajevima: - kada je njegov izgled ili upotreba protivna zakonu ili moralu; - kada izgled proizvoda ili njegovog dijela sadri dravni ili drugi javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili skraenicu neke zemlje ili meunarodne organizacije ili njihovo podraavanje, izuzev u sluaju ako za takav sadraj ima odobrenje. Zatiti se ne moe ni izgled cijelog ili dijela proizvoda koji u sebi sadre lik ili ime nekog lica ili poznate linosti, izuzev ako se za to ne pribavi saglasnost toga lica ili njegovoh nasljednika, odnosno nadlenog organa. Autor industrijskog dizajna je lice koje je u prvoj urednoj prijavi industrijskog dizajna navedeno u tom svojstvu, ako iz same prijave ne proistie to drugo ili ako odlukom suda za autora nije odreeno drugo lice. Titularem prava na industrijski dizajn se pored autora smatra i lice koje je to pravo steklo na osnovu zakona, pravnog posla ili nasljeivanja. Prenos prava na industrijski dizajn se vri pismenoim ugovorom o cesiji i ugovorm o licenci.

Postupak priznavanja prava na industrijski dizajnse pokree prijavom Institutu za intelektualnu svojinu koja sadri: - zahtjev za priznanje industrijskog dizajna, - ime, naziv i adresu podnosioca prijave, - podatke o autoru dizajna ili napomenu da autor ne li da bude naveden u prijavi, - oznaenje da li se radi o pojedinanoj ili viestrukoj prijavi, - stvaran i kratak naziv industrijskog dizajna i - dvodimenzionlni prikaz predmeta zatite (fotografija ili grafiki prikaz izgleda proizvoda za koji se zahtjeva zatita iz kojeg se mora vidjeti u emu se sastoji novina i originalnost Podnosiocu se na njegov zahtjev izdaje potvrda o datumu i vremenu podnoenja prijave.

Pravo prioritetase stie trenutkom podnoenja prijave Institutu, odnosno sajmskim i unionistikim nainom sticanja prioriteta. Ispitivanje prijave vri Institut za intelektualnu svojinu u upravnom postupku. Ispitivanje obuhvata urednost i osnovanost prijave, nakon ega se donose odgovarajue odluke (zakljuak o dopuni prijave ili odbacivanju ili pak rjeenje o priznavanju ind dizajna ili odbijanju zahtjeva. Sticanje prava. Pravo industrijskog dizajna se stie upisom u Registar prava industrijskog vlasnitva koji ima dokaznu snagu javne knjige.

Osporavanje prava industrijskog dizajna se vri tubom za koju je aktivno legitimisan autor ind.dizajna odnosno njegov pravni sljednik. Teret dokazivanja je na tuiocu. Pravosnana presuda koja bude donesena je deklarativnog karaktera prema tuenom od trenutka dostavljanja, a konstitutivnog karaktera prema treim licima, od trenutka upisa u registar. Zahtjev za upis u registar se podnosi u roku od 3 mjeseca od dana pravosnanosti sudske odluke. Sadraj prava, ogranienje, trajanje Sadraj prava na industrijski dizajn ini imovinsko pravo iskoritavanaj predmeta dizajna i pravo da se iskoritavanje predmeta dizajna ustupi drugim licima. Pod iskoritavanjem se podrazumjeva upotreba predmeta dizajna (obilika tijela, slike ili crtea) u privredne, a ne i line svrhe. Pravo industrijskog dizajna (prava na uzorak ili model) je jednako kao i patentno pravo, apsolutno pravo koje je vremenski, prostorno i funkcionalno ogranieno. Pravo na industrijski dizajn traje 10 godina raunajui od dana podnoenja prijave. Ono prestaje odricanjem, neplaanjem takse oglaavanjem nitavim rjeenja o priznavanju prava.

Meunarodna zatita industrijskog dizajnaMeunarodna zatita se ostvaruje odredbama meunarodnih konvencija ili na osnovu pravila o faktikom reciprocitetu. Prema Konvenciji Prike unije priznaju se minimalna prava i to: unionistiki prioritet, sajamski prioritet, nedoputenost predvianja nacionalnim zakodavstvima bilo kakvih sankcija zbog neiskoritavanja ili uvoza predmeta saobraznih zatienim predmetima, nedozvoljenost uslovljaavanja priznanja zatite stavljanjem oznake ili napomene o deponovanju industrijskog uzorka ili modela i rok tolerancije

Pravo znakova (pravo robnih i uslunih igova) Istorijat

razlikovanja

Pravo znakova razlikovanja ili distinktivnih znakova dobija svoje jasne obrise tek u 19 vijeku, poetkom industrijalizacije i uvoenjem kapitalistikog naina proizvodnje. Stvaranje velikog broja istih proizvoda od strane razliitih proizvoaa uslovljavalo je da se isti proizvodi pojedinih proizvoaa meusobno razlikuju po karakteristinim oznakama. Materija distinktivnih znakova se prvi put, dodue samo djelimino, regulie u farncuskom Zakonu o manufakturama, fabrikama i radnicima koji je donesen 1802 godine. Meutim, prvi zakonski propis koji je iskljuivo regulisao pravo znakova razlikovanja odnosno igovno pravo, bio je francuski Zakon o fabrikim i trgovakim igovima iz 1857 godine. Biva SFRJ donosi svoj prvi Zakon o robnim i uslunim igovima 1961 godine koji je vaio sve do 1981 godine, kada se ova materija ureuje Zakonom o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja. Danas je ova materija u Bosni i Hercegovini regulisana Zakonom o igu koji je u primjeni od 01.01.2011 godine.

Pojam znaka razlikovanja (iga), predmet i uslovi zatite prava na igZnak razlikovanja (distinktivni znak ili ig) je znak koji se moe grafiki prikazati i koji je podoban za obiljeavanje i razlikovanje roba odnosno usluga jednog uesnika od istih ili slinih roba odnosno usluga drugog uesnika u privrednom prometu. Osnovna osobina navedenih znakova (igova) je njihova podobnost da u privrednom pravnom prometu roba i usluga slue za obiljeavanje i razlikovanje roba i usluga - tzv.distinktivnost. Rije je o pravnom standardu koji je namijenjen da zatiti interese titulara iga i potroaa, jer se danas se ig smatra i dokazom kvaliteta proizvoda ili usluge. Takvi znakovi

razlikovanja su rijei, slova, brojevi, slogani, skraenice, grafiki prikazi, kombinacije boja i njihovih nijansi, trodimenzionalni oblici, ambalaa za proizvode, te kombinacije svih navedenih znakova. Rijei od kojih je sastavljen ig mogu imati odreeno znaenje ili biti proizvod mate. Odreene kombinacije rijei i slova najee predstavljaju zatiene igove. Najei su trodimenzionalni igovi koje susreemo u automobilskoj industriji (Mazda, Mercedes, Fiat i sl.) , industriji pia (Coca Cola, Pepsi Cola) , kozmetikoj industriji (Dior, Paco Raban, Rexona) i tako dalje.

Razlike u odnosu na industrijski dizajnOd industrijskog dizajna, igovi se razlikuju po tome to industrijski modeli predstavljaju same proizvode tj.njihov oblik (dizajn), dok ig ne predstavlja sma proizvod ili uslugu, ve je to samo znak (simbol, tzv.trade mark, brand name) koji omoguava da se ti proizvodi na tritu razlikuju od istih takvih drugih proizvoda. Pokuaemo ovu razliku objasniti na primjeru flae Coca Cole. Flaa Coca Cole moe biti zatiena kao model i u tom sluaju moe se koristiti od strane svakog lica koji kupi tu flau, aki je proizvoditi moe samo titular prava na industrijski dizajn koji takav oblik flae zatitio kao model. Ako je oblik flae zatien kao ig, tako da se kao grafiki crte moe staviti na proizvod, onda samu flau moe proizvoditi bilo ko, ali staviti ig moe samo nisilac prava na takav ig ili neko drugi uz njegovu saglasnost. Prema naim propisima, igom se ne smatraju peat, tambilj ili punca (slubeni znak za obiljeavanje dragocjenih metala, mjera i sl.) igom se ne smatraju peat, tambilj ili punca (slubeni znak za obiljeavanje dragocjenih metala, mjera i sl.) Ne mogu se zatiti igom: znaci koji se ne mogu grafiki prikazati, znaci koji svojim ukupnim izgledom nisu podobni za razlikovanje roba odnosno usluga u privrednom prometu (dakle oni koji ne udovoljavaju standardu distinktivnosti), znaci koji u prometu slue za oznaavanje vrste, kvaliteta, koliine, namjene, vrijednosti, imena mjesta odnosno geografsko porijeklo proizvoda. znaci koji se sastoje iskljuivo od oznaka ili podataka koji su uobiajeni u svakodnevnom govoru ili strunom govoru ili koji su ustaljeni u trgovakoj praksi koji su dogogodinjom upotrebom postali generiki pojmovi (ilet, grisini, bombone, vakae gume i sl.), znaci odreeni vrstom ili oblikom proizvoda koji je potreban za postizanje odreenog tehnikog rezultata ili oblik proizvoda koji daje bitnu vrijednost, prevarni znaci koji svojim izgledom ili sadrajem mogu obmanuti javnost posebno u odnosu na geo. porijeklo, vrstu, kvalitet ili neko drugo obiljeje robe ili usluge, Takoe se ne mogu zatiti igom: znaci koji sadre drani ili javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili skraenicu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, osim ako postoji odobrenje za koritenje te drave ili organizacije, znaci koji sadre zvanine znakove ili punceve za kontrolu ili garanciju kvaliteta ili ih podraavaju, znaci koji predstavljaju ili podraavaju nacionalni ili religiozni simbol, znaci koji su isti sa ranijim igog za istu vrstu roba ili usluga, znaci koji su za istu vrstu roba ili usluga isti sa ranijim igom ili su mu slini zbog ega postoji opasnost izazivanja zabune u privrednom prometu, ukljuujui mogunost da javnost dovede u vezu prijavljeni znak sa ranijim igom, znaci koji svojimizgledom ili sadrajem povreuju autorska prava ili druga prava industrijske svojine, znaci koji su u vrijeme podnoenja prijave, optepoznati u BiH Lik ili ime nekog lica se moe zatititi samo uz pristanak toga lica ili njegovih nasljednika, a ime ili lik poznate istorijske linosti samo uz odobrenje nadlenog organa.

Materijalno-pravni uslovi zatite su:mogunost grafikog prikazivanja znaka, distinktivnost znaka tj. vezanost za odreenu vrstu robe ili usluge, vezanost za obavljanje odreene privredne djelatnosti, upotreba znaka u privrednom prometu (ako se znak ne upotrebljava due od 5 godina, dolazi do prestanka prava na ig)

Sticanje iga, sadraj i pravna priroda prava na igU naem pravu pravo na ig se stie na osnovu rjeenja o priznavanju prava na ig i upsom praava u registar igova. U aglosaksonskom pravu, pravo na ig se stie samom upotrebom iga u privrednom prometu. Postupak priznavanja prava na ig se pokree podnoenjem prijave Institutu za intelektualnu svojinu BiH. Za svaki znak se podnosi posebna prijava. Prijava mora da sadri: - ime, prezime i adresu, odnosno naziv i sjedite podnosioca prijave, - izgled znaka koji se eli zatiti, ako se prijavljuje trodimenzionalni znak ili prikaz dvodimenzionalnog znaka sa najmanje dvije meusobno okomite projekcije, - transliteraciju na latinino pismo, - popis roba odnosno usluga za koje je zatraena zatita znaka u skladu sa nianskim Aranmanom o meunarodnoj klasifikaciji roba i usluga radi registracije igova, - naznaenje boje odnosno kombinacije boja, ako se trai zatita znaka u boji

Ispitivanje, odluivanje i upis u registar igovaPo prijemu uredne prijave Institut pristupa ispitivanju prijave u pogledu nejne urednosti i dokaza o uplaenoj taksi. Ako prijava nije uredna , Institut je moe odbaciti posebnim zakljukom ako ne bude dopunjena u ostavljenom roku ili ako se podnosilac izjasni da od zahtjeva odustaje. Ako meritorno rjeava po prijavi, Institut e donijeti rjeenje o priznanju iga ili odbijanju zahtjeva kao neosnovanog.

Upis prava na ig i pravo na firmuPriznato pravo na ig se upisuje u poseban registar igova koji ima svojstva javne knjige. Po izvrenom upisu podnosiocu prijave se izdaje isprava koja sadri sve relevantne podatke o igu i njegovom nosiocu. Pravo na firmu je jae od prava na ig, jer ig koji sadri natpise, rijei ili kombinacije slova, ne iskljuuje pravo drugog lica da pod istim natpisom, rijeima ili kombinacijama slova stavlja u promet svoju robu odnosno usluge, ako ti natpisi, rijei ili kombinacije slova predstavljaju njegovo ime, firmu ili naziv koji nisu steeni na nesavjestan nain. Upis prava na ig - Priznato pravo na ig se upisuje u poseban registar igova koji ima svojstva javne knjige. Po izvrenom upisu podnosiocu prijave se izdaje isprava koja sadri sve relevantne podatke o igu i njegovom nosiocu. Pravo na firmu i pravo na ig - Pravo na firmu je jae od prava na ig, jer ig koji sadri natpise, rijei ili kombinacije slova, ne iskljuuje pravo drugog lica da pod istim natpisom, rijeima ili kombinacijama slova stavlja u promet svoju robu odnosno usluge, ako ti natpisi, rijei ili kombinacije slova predstavljaju njegovo ime, firmu ili naziv koji nisu steeni na nesavjestan nain. Sadraj i pravna priroda prava na ig - Sadraj prava na ig je iskljuivo monopolsko ovlatenja nosioca iga da svoju robu ili usluge obiljeava tim igom i tako obiljeene stavlja u pravni promet.

Vrste igova i promet prava na igIndividualnim igom se titi pravo pojedinca, pravnog ili fizikog lica oje stavlja u promet robu ili usluge na koju se ig odnosi. Kolektivnim igom titi znak odreenog udruenja proizvoaa odnosno preduzea koja pruaju usluge u privrednom prometu. Promet prava na ig je slobodan, stim to je za valjanost prenosa potrebna pismena forma ugovora kojim se vri prenos.

Licenca igase ostvaruje pod istim uslovima kao i licenca ostalih prava industrijske svojine (patenta, ind. dizajna). Specifinost licence iga je u injenici to se pravo na ig i njegovo koritenje obino prenosi u okviru nekog ugovora robnog prometa (ugovor o poslovno-tehnikoj saradnji, ugovor o franizingu i sl).

Trajanje prava na igPravo na ig traje 10 godina raunajui od dana podnoenja prijave iga i moe se obnavljati neogranieno. Pravo naig prestaje odricanjem od prava na ig, neplaanjem takse i ponitenjem iga. Ono moe prestati i smru, ako nije prelo na nasljednike.

Zatita prava na ig (domaa i meunarodna)U naem pravnom sistemu obezbjeena je krivino-pravna, graansko-pravna i upravno pravna zatita prava na ig. Meunarodna zatita prava na ig se ostvaruje Konvencijom Parike unije za zatitu industrijskog vlasnitva, builateralnim sporazumima i pravilima o faktikom reciprocitetu. Uz Konvenciju parike unije, koriste i tri posebne Unije zasnovane na Konvenciji Parike unije. To su unije osnovane: - madridskim Aranmanom, bekim Ugovorom i nianskim Aranmanom koji je potpisan u Nici 1957 godine. Aranman se odnosi na klasifikaciju roba i usluga na koje se primjenjuju fabriki i trgovaki igovi . Njime je osnovana Nianska unija koja okuplja oko 30 zemalja.

Naela Konvencije su:Naelo asimilacije - na osnovu koga, kada je u pitanju zatita industrijske svojine, u svakoj lanici Unije, dravljani ostalih lanica uivaju isti tretman kao i dravljani te lanice. Naelo minimalne zatite ili unionistiki tretman podrazumjeva minimum prava koja su po ovom naelu garantirana pripadnicima Unije koji obuhvata: pravo unionistikog prioriteta, pravo sajamskog prioriteta, telle quelle zatitu igova (potpuno izjednaavanje stranih registrovanih igova sa domaima, ak i kada uslovi zatite nisu isti), nezavisnost igova (ig koji je pravilno registrovan u nekoj zemlji smatra se nezavisnim od njegovog registrovanja u drugim zemljama rok tolerancije - naknadni rok u trajanju od najmanje 6 mjeseci koji zemlje lanice moraju ostaviti za plaanje takse za obnovu iga, zabranu paralelnog uvoza i princip da priroda proizvoda ne smije uticati na registraciju igova,

zatitu notornih igova koja znai obavezu da se ex officio poniti ili odbije registarcija ili zabrani upotreba iga iji bitan dio predstavlja reprodukciju nesumnjivo poznatog iga, te zatitu uslunih i kolektivnih igova.

Pravo topografije integrisanih kolaTopografija je na bilo koji nain prikazan trodimenzionalan raspored elemenata od kojih je najmanje jedan aktivan i meuveza i integrisanom kolu ili trodimenzionalan raspored pripremljen za proizvodnju odreenog integrisanog kola. Pod integrisanim kolom se podrazumjeva gotov proizvod ili meuproizvod u kome se ostvaruje odreena elektronska funkcija i u kome se elementi od kojih je najmanje jedan aktivan kao i meuveze, integralno formirani u, ili na komadu materijala. Pravo topografije integrisanih kola je regulisano u BiH Zakonom o zatiti topografije integriranog kola.

Uslovi zatite su : novost kao objektivan kriterijum, originalnost kao subjektivan kriterijum, primjenljivost kao objektivan kriterijum i razliitost kao subjektivno-objektivni kriterijum. Nosilac prava na topografiju integrisanog kola ima ovlatenje reprodukovati zatienu topografiju, proizvoditi integrisana kola iz kojih se topografija sastoji i komercijalno upotrebljavati zatienu topografiju. Pravo prestaje nakon 10 godina.

Pravo zatite biljnih vrstaPravo zatite biljnih vrsta je pravo intelektualne svojine koje je izjednaeno sa patentom. Regulisano je domaim zakonodavstvom i to Zakonom o zatiti novih sorti biljaka Bosne i Hercegovine. Regulisano je i meunarodnim sporazumima i to: - Meunarodnom konvencija o zatiti novih biljnih sorti, - Sporazumom o trgovinskim aapektima intelektualne svoije (TRIPS) - odredbama Pravilnika EU. Biljna vrsta mora ispunjavati sve uslove pronalska da bi dobila zatitu putem patenta, a to znai: - uslov novosti, - uslov distinktivnosti, - uslov stabilnosti i homogenosti i - uslov poljoprivrednu vrijednost.

Geografske oznake porijeklaGeografskom oznakom se registruju oznake koje oznaavaju porijeklo robe sa odreene teritorije, regije ili mjesta na toj teritoriji, na kojoj se odreeni kvalitet, reputacija ili neka druga karakteristika robe moe dovesti u vezu sa njenim geografskim porijeklom. Geografska oznaka se moe registrovati i za naziv robe koji je dugom upotrebom u prometu postao poznat kao znak da roba potie sa odreenog lokaliteta ili regije. Ovo pravo industrijske svojine moe se upotrebljavati za oznaavanje prirodnih proizvoda, ukljuujui poljoprivredne, industrijske i zanatske proizvode.

Predmet zatite je oznaka porijekla proizvoda se geografski nazivi proizvoda. Radi se o znacima koji se u robnom prometu koriste da oznae proizvode koji potiu sa odreenog geografskog podruja i koji su zahvaljujui odreenim prirodnim uslovima (geografski faktor) i znanju i iskustvu ljudi iz te sredine (ljudski faktor) stvorili posebnu reputaciju oznake na tritu za proizvode svojstvenog i izuzetnog kvaliteta. Na primjer, kada su u pitanju estoka pia tu spada naziv Konjak koji se nosi naziv jednog malog gradia u Francuskoj smjetenog u regiji koja takoe nosi isto ime. Uslovi zatite su: distinktivnost, odreeno geografsko porijeklo i odreene osobine koje su uzronoj vgezi sa podrujem na koje upuuje oznaka

Sadraj prava i pravna atitaSubjektivno pravo na geografsku oznaku predstavljaju imovinsko-pravna ovlatenja korisnika, lanova udruenja, optine ili dravnog organa da u privrednom prometu koriste zatienu geografsku oznaku za obiljeavanje proizvoda, ambalae, poslovnih isprava i reklamnih sredstava za proizvode na koje se ona odnosi, kao i da zabrane neovlatenim licima da koriste te oznake. Tuba za zatitu prava se podnosi u subjektivnom roku od 3 godine od saznanja za povredu i uinioca i u objektivnom roku od 5 godina od uinjene povrede tj. podraavanja oznake. Meunarodna zatita geografskih oznaka porijekla proizvoda je obezbjeena putem Konvencije Parike unije, madridskog Aranmana o suzbijanju lanih i prevarnih oznaka porijekla proizvoda i lisabonski Aranman kojim je stvorena unija za potpunu zatitu geog.oznaka porijekla proizvoda. Priznavanje i registraciju vri Institut za intelektualnu svojinu BiH.

Nelojalna konkurencijaCilj pravnih normi o zatiti od nelojalne konkurencije je suzbijanje nelojalne konkurencije koja naruava konkurentske odnose na tritu i zatita potroaa od stihije na tritu i pekulativnih radnji. U naem pravu, zatita konkurencije je ureena Zakonom o konkurenciji BiH. Nelojalna konkurencija je radnja trgovca koja je protivna dobrim poslovnim obiajima i zakonima kojom se nanosi ili moe nanijeti teta drugom trgovcu, drugom pravnom licu ili potroau.

Vrste nelojalne konkurencije su:- nelojalna (neistinita, prevarna) reklama, - davanje podataka drugom trgovcu koji mogu biti tetni po njegovo poslovanje, - prodaja robe sa oznakama koje modu stvoriti zabunu u pogledu porijekla, naina proizvodnje, koliine i kvaliteta robe, - prikrivanje mana robe ili dovoenje kupca u zabludu na rugi nain, - oglaavanje prividne rasprodaje ili prividnog snienja cijena robe itd. Za utvrene sluajeve nelojalne utakmice predviena je krivino-pravna i graansko-pravna zatita, te inspekcijski nadzor, kao i meunarodna zatita po odredbama Konvencije Parike unije.

Pojam autorskog pravaAutorsko pravo je, graansko, subjektivno i iskljuivo (monopolsko) pravo odreenog lica (titulara autorskog prava) da bude oznaen tvorcem autorskog djela, da autorsko djelo iskoritava, kao i da njegovo iskoritavanje zabrani svim drugim licima. U naem pravu autorsko pravo predstavlja jedinstvo moralnih i imovinskih prava autora. (monistika teorija autorskog prava). U normativnom smislu, autorsko pravo predstavlja sistem pravnih pravila (propisa) kojima se reguliu drutveni odnosi u pogledu intelektualnog stvaralatva u knjievnosti, nauci i umjetnosti.

Istorijski razvoj autorskog pravaCopyright Act koji je donesen u Engleskoj 1709 godine je bio prvi propis koji je regulisao autorsko pravo. Prema navedenom propisu, autor je imao iskljuivo pravo da svoje djelo iskoritava umnoavanjem 14 godina, stim da se trajanje ovog prava moglo produiti za jo 14 godina pod uslovom da je prvi rok istekao za ivota autora. U Francuskoj, autorsko pravo se razvija poslije buroaske revolucije. U ovoj zemlji, autorsko pravo se prvi put regulie donoenjem zakona 1793 godine. Austrijski carski Patent o autorskom pravu iz 1846 godine je bio prvi propis koji je regulisao autorsko pravo u BiH, a potom Zakon o autorskom pravu iz 1895 godne. Prvi jugoslovenski zakon koji je ureivao oblast autorskog prava je donesen u Kraljevini Jugoslaviji. 26.12.1929 godine. Godine 1946, FNRJ je donijela Zakon o zatiti autorskog prava po kojem su imovinska prava autora bila u potpunosti suena. Do disolucije bive SFRJ, primjenjivao se Zakon o autorskom pravu iz 1978 godine.

Predmet autorskog prava i prava srodnih autorskom pravuU Bosni i Hercegovini, od 01.01.2011 godine se primjenjuje Zakon o autorskom i srodnim pravima koji je donijela Parlamentarna Skutina BiH 13.07.2010 godine koji, ratione materiae, ureuje: 1. Autorsko pravo - pod kojim se podrazumjevaju prava autora na djelima iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti; 2. Prava srodna autorskom pravu (srodna prava) - pod kojima se podrazumjevaju prava izvoaa, proizvoa fonograma, filmskih producenata, organizacija za radiodifuziju, izdavaa i proizvoaa baza podataka na njihovim izvoenjima, fonogramima, videogramima, emisijama i bazama podataka.

Pojam autorskog djelaAutorskim djelom smatra se individualna duhovna tvorevina iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti bez obzira na vrstu, nain i oblik izraavanja, a naroito: a) pisana djela (na pr.knjievni tekstovi, studije, prirunici, lanci i ostali napisi, kao i kompjuterski programi), b) govorna djela (na pr. govori, predavanja, propovijedi i druga djela iste prirode), c) dramska, dramsko-muzika i lutkarska djela - su specifina po tome to se mogu izvoditi na sceni, tako da pod zatitu spada svako zasebno izvoenje koje je originalno, stim to se mogu zatiti i kao pisana djela

d) koreografska i pantomimska djela, e) muzika djela s rijeima ili bez rijei- Uivaju zatitu bez obzira na to da li su zabiljeena putem nota ili na neki drugi nain. Mogu biti izvorna ili izvedena muzika djela. Pod izvedenim muzikim djelima se smatraju aranmani, varijacije ili imitacije. f) audiovizuelna djela (filmska djela i djela stvorena na nain slian filmskom stvaranju), g) djela likovnih umjetnosti (crtei, slike, grafike, kipovi i druga djela iste prirode) mogu biti kako izvorna, tako i izvedena (aranmani i varijacije, skraenja,imitacije) uz uslov da su originalna, u kom sluaju uivaju zaitu kao da su izvorna. Ako je preneseno vlasnitvo na djelu likovne umjetnosti ( na pr. prodajom), autor ima pravo biti obavjeten o tome, kao i pravo da uestvuje u dobiti u procentu od 5% od prodajne cijene (tzv.pravo sljeenja). h) djela arhitekture (skice, planovi, nacrti i izgraeni objekti), i) djela svih grana primijenjenih umjetnosti, grafikog i industrijskog oblikovanja, j) fotografska djela i djela proizvedena postupkom slinim fotografskom, k) kartografska djela, l) prezentacije naune, obrazovne ili tehnike prirode (tehnike skice, planovi, grafikoni, formulari, ekspertize, nalazi vjetaka, prezentacije u plastinom obliku i druga djela iste prirode). m) zbirke autorskih djela ili druge grae (enciklopedije, zbornici, ntologije, zbirke narodnih knjievnih i umjetnikih tvorevina,zbirke dokumenata, zbirke sudskih odluka, baze podataka i sl koje, s obzirom na izbor, raspored ili nain izlaganja svog sadraja, predstavljaju samostalne individualne duhovne tvorevine. Dakle, autorsko djelo je svaka originalna duhovna tvorevina materijalizovana iz psihikog svijeta autora u spoljni svijet, izraena u bilo kojoj formi, pa ak i kada je djelo nedovreno.

Autorskim pravom nisu zatiene slijedee tvorevine:a) ideje, koncepti, postupci, radne metode, matematike operacije, naela ili otkria, b) slubeni tekstovi iz oblasti zakonodavstva, uprave i sudstva (zakoni, uredbe, odluke, izvjetaji, zapisnici, sudske odluke i slino), c) politiki govori i govori odrani tokom sudskih rasprava, d) dnevne vijesti ili razne informacije, koje imaju karakter kratke vijesti sadrane u obavjetenju za tampu, e) narodne knjievne i umjetnike tvorevine.

Uslovi zatite autorskog djelaDa bi autorsko djelo imalo pravnu zatitu mora ispuniti slijedee uslove: a). materijalizacija djela (izraajna forma) Uslov materijalizacije, odnosno izraajne forme je ostvaren, prije svega, kada autorsko djelo postoji u trajnom fizikom obliku (tekst, elektronski zapis). Meutim, uslov postoji i kada je autorsko djelo izraeno u govornom obliku kao to je sluaj sa predavanjima ili u formi muzikog djela bez nota (tzv.muziko djelo unplugged). Djelo ne mora biti dovreno. b). Originalnost je pravni standard koji se primjenjuje u autorskom pravu za autorska djela kao duhovne tvorevine, za razliku od pravnog stadarda novosti koji se primjenjuje u pravu industrijskog vlasnitva za pronalaske, uzorke i modele, igove i druge predmete zatite industrijske svojine. Originalno je ono autorsko djelo koje je njegov tvorac (autor) ostvario sam, ne podraavajui djela drugih autora. Originalnost autorskog djela se procjenjuje prema individualuziranim, umjetnikim, dakle subjektivnim kriterijumima, za razliku od novosti predmeta industrijske svojine (pronalska, dizajna, iga i dr.), koja se procjenjuje prema objektivnim, tehnikim kriterijumima. Ako inicijalni

autor nekog autorskog djela da saglasnost za reinterpretaciju njegovog djela, onda e se i takvo djelo smatrati autorskim djelom koje udovolajva pravnom standardu originalnosti. Moemo rei, da kod autorskih djela, umjetnika originalnost dozvoljava imitaciju tuih djela, stim to nova kreacija tueg autorskog djela mora sadravati znatne izmjene koje odraavaju linost njenog autora. Prema tome autorsko-pravnu zatitu uiva svaka materijalizovana ideja, bez obzira na svoju literarnu ili umjetniku vrijednost.

Titulari autorskih pravaTitulari autorskih prava mogu biti autori, koautori, nepoznati autori ( za nepoznata i djela pod pseudonimom), autori filmskih i djela slinih filmskim djelima, autori djela stvorenih u radnom odnosu i po ugovoru o djelu. Autor je fiziko lice koje je stvorilo autorsko djelo. Autor ne moe biti pravno lice. Koautori su lica koja su zajedniki stvorila autorsko djelo kojima pripada nedjeljivo autorsko pravo na djelu koje su stvorili. Udio pojedinog koautora se utvruje prema njihovom doprinosu u stvaranju djela. Koautorsko djelo sadri tri kljune osobine zajedniku inspiraciju, isti cilj i jedinstvenu cjelinu.Autori anonimnog djela i djela pod pseudonimom su lica koja nisu poznata. U tom sluaju autorsko pravo na navedenim djelima vri lice koje je djelo izdalo. Autori filmskog djela su: pisac scenarija, reiser, glavni snimatelj. Autorom crtanog filmskog djela se, pored pisca senarija, simatelja, smatra i glavni crta. Titulari autorskog prava na djela stvorena u radnom odnosu i po ugovoru o djelu su takoe lice ili lica koja su stvorila djelo, stim to je pravo iskoritavanje djela u ogranienom trajanju preneseno na poslodavca. Nakon proteka zakonskog roka za iskoritavanje djela od strane poslodavca, pravo iskoritavanja pripada samo autoru ili autorima. Izuzetak od od ovog pravila postoji u sluaju autorstva na raunarskom programu stvorenog u okviru radnog odnosa, u kojem sluaju pravo iskoritavanja pripada poslodavcu. U sluaju ugovora o radu, sva autorska prava, pa i pravo iskoritavanja djela, ukoliko to drugo nije ugovoreno, pripada samo autoru koji je djelo stvorio. Kolektivno autorsko djelo je djelo koje je stvoreno na podsticaj i u organizaciji nekog fizikog ili pravnog lica ali tako da je u njegovom stvaranju uestvovao vei broj lica i da se koristi pod imenom naruioca. To je sluaj sa enciklopedijama, zbornicima, raunarskim programima, bazama podataka. Uesnici u stvaranju kolektivnog autorskog djela imaju poloaj koautora i nosilaca zajednikog autorskog prava na tom djelu, osim ako zakonom nije drugaije odreeno. Za ostvarivanje i prenoenje koautorskih prava potrebna je saglasnost svih koautora. Njihovi meusobni odnosi u pogledu podjele ekonomske dobiti se raspravljaju u skladu sa srazmjerom doprinosa svakog koautora u nastanku kolektivnog autorskog djela.

Sadraj autorskih pravaU sadrajnom smislu, autorsko pravo je jedinstveno pravo na autorskom djelu koje sadri: 1. iskljuiva lino-pravna ovlatenja (autorska moralna prava), 2. iskljuiva imovinskopravna ovlatenja (autorska imovinska prava) i 3. druga ovlatenja autora (druga prava autora).

Iskljuiva lino-pravna ovlatenja ili autorska moralna pravatite autora u pogledu njegovih duhovnih i linih veza s njegovim djelom. Autorsko moralno pravo podrazumjeva pravo autora da bude priznat i oznaen kao stvaralac konkretnog autorskog djela.

Karakteristike autorskog moralnog prava su:- nezastarivost (autorsko moralno pravo ne moe zastariti) - ne prestaje nevrenjem prava - neprenosivost (moe se prenijeti samo vrenje moralnog prava, ali ne i samo pravo)

- nemogunost sprovoenja izvrenja nad moralniom pr. autora - autor se ne moe odrei svojih moralnih autorskih prava.

Sadraj autorskog moralnog pravaAutorsko moralno pravo se sastoji od : prava objavljivanja, prava na potovanje nepovredivosti djela i autora, prava pokajanja i prava na priznanje autorstva. Pravo objavljivanja je iskljuivo pravo autora da donese odluku o prvom objavljivanju autorskog djela. Objavljivanje u irem smislu postoji kada se djelo uini pristupanim javnosti. Pravo na prvo objavljivanje pripada autoru i u sluaju naruenih autorskih djela, u skladu sa naelom savjesnosti i potenja. Pravo na potovanje nepovredivosti djela i autora - podrazumjeva ovlatenje autora da od treih lica zahtjeva potovanje integriteta njegovog djela i da se usprotivi bilo kakvoj izmjeni djela, kao i svakoj upotrebi djela koja vrijea njegovu ast i ugled. Pravo pokajanja znai iskljuivo pravo autora da autorsko djelo koje je povukao iz prometa ponovo stavi u promet. Raniji vlasnik primjerka autorskog djela odnosno raniji korisnik prava iskoritavanja djela, u tom sluaju ima pravo prvenstva iskoritavanja u roku 30 dana od saznanja, a najkasnije u roku od godinu dana od dana ponovnog stavljanja djela u promet. Pravo pokajanja se ne odnosi na kompjuterske programe, filmska djela i baze podataka. Pravo na priznanje autorstva je pravo autora da bude priznat i oznaen kao stvaralac autorskog djela i to pod vlastitim imenom, pseudonimom ili anonimno. Ovo pravo se zove jo i pravo paterniteta ili duhovnog oinstva na djelu i sastoji se iz slijedeih ovlatenja: - pravo autora da bude priznat i oznaen kao stvaralac djela prilikom svakog saoptavanja autorskog djela javnosti; - pravo autora na sudsku zatitu u sluaju uzurpiranja autorstva, izmjene djela ili upotrebe djela na nain da se vrijea njegova ast i ugled

Imovinsko pravna ovlatenja (imovinska prava autora)Imovinska autorska prava podrazumjevaju iskljuivo pravo autora na iskoritavanje djela, tako da autorsko djelo moe iskoritavati drugo lice samo uz odobrenje autora i uz ugovorenu naknadu koja pripada autoru. Imovisnko pravna ovlatenja autora su : - Pravo na objavljivanje djela - Pravo na reprodukciju djela podrazumjeva pravo autora da odobri umnoavanje i pohranjivanje djela u elektronskoj formi. - Pravo na stavljanje u promet originala ili umnoavanje ukljuujui uvoz i izvoz podrazumjeva pravo autora da odobri preputanje originala ili kopjia djela javnosti putem prodaje ili drugih oblika prenosa svojine - Pravo na iznajmljivanje djela pravo autora kompjuterskih programa, autora filmskih djela i djela ugraenih na nosae zvuka da daju odobrenje za iznajmljivanje originala ili umnoenih primjeraka djela, - Pravo na predstavljanje djela i javno izvoenje pravo autora da odobre javno predstavljanje i izvoenje, te da odobre prenos predstavljanja ili izvoenja njihovih djela bilo kojim sredstvima za prenos - Pravo na emitovanje djela - pravo autora da odobri emitovanje kao oblik javnog saoptavanja djela beinim ili ianim prijenosom elektromagnetskih, elektrinih ili drugih signala na daljinu (radiodifuzija , kablovska difuzija) - Pravo na saoptavnje javnosti - pravo autora da dozvoli stavljanje na raspolaganje javnosti autorskog djela

-

Pravo na prevoenje Pravo na recitovanje pravo autora knjievnog djela da odobri javno recitovanje i javno prenoenje recitacije njegovog djela. Pravo na iskoritavanje djela u bilo kojem drugom obliku

Ogranienja imovinskih autorsko-pravnih ovlatenjaBez odobrenja autora, uz plaanje odreene naknade i obavezu navoenja imena autora, naziva originalnog djela i porijekla pozajmice, dozvoljeno je na teritoriji BiH: - reprodukovanje i javno saoptavanje pojedinih dijelova knjievnog, naunog ili umjetnikog djela u itankama, udbenicima u svrhu nastave i naunog rada, - reprodukovanje i javno saoptavanje pojedinih djela fotografije, likovne umjetnosti, arhitekture, primjenjene umjetnosti, industrijskog dizjana i kartografije, ako se radi o ve objavljenim djelima veeg broja autora, - pretampavanje u periodinoj tampi aktuelnih lanaka u kojima autor raspravlja o optim pitanjima od javnog interesa, ako to autor nije izriito zabranio. Bez odobrenja autora i bez plaanja naknade dozvoljeno je na teritoriji BiH: - javno predstavljanje i javno izvoenje knjievnih ili umjetnikih djela u svrhu i u obliku nastave, uz uslov da umjetnici izvoai ne dobijaju nikakvu naknadu; - sekundarno emitovanje kolskih emisija putem radiodifuzije; - javno predstavljanje i javno izvoenje objavljenih djela na besplatnim kolskim sveanostima, uz uslov da umjetnici izvoai ne dobijaju nikakvu naknadu; - objavljivanje izvjetaja o objavljenim knjievnim, umjetnikim i naunim djelima u kojima se sadraj tih djela reprodukuje na originalan i skraen nain; - reprodukcija umjetnikih djela izloenih u parkovima, na ulicama i trgovima, pod uslovom da se ne koriste u trodimenzionalnom obliku ili za iste svrhe kao i prvobitno djelo, ili pak za postizanje ekonomske koristi; - reprodukcija ve objavljenog djela izvreno u svrhu linog usavravanja ukoliko reprodukcija nije namjenjena i pristupana javnosti i ako posredno ne slui drugom licu za postizanje dobiti. (Ovo ogranienje se ne donosi na djela arhitekture, djela kompjuterskih programa, baze podataka koja rade pomou sredstava raunarske tenike, ka ni na fiksiranje javnog saoptavanja na nosa slike ili zvuka, te na cijelu knjigu.) - djela koja se nalaze na javnim izlobama, sajmovima, aukcijama ili zbikama koja prireiva moe slobodno umnoiti u katalozima izdatim u te svrhe; - reprodukcija djela slikarstva putem vajarstva i obratno, te reprodukcija djela arhitekture putem slikarstva ili vajarstva; - doslovno navoenje odlomaka (citata) uz uslov naznaenja izvora i autora i da navoenje citata bude u skladu sa dobrim obiajima i u mjeri opravdanoj svrhom koja se eli postii; - koritenje djela pred arbitraom, sudskim, upravnim ili dravnim organima u obimu koji zahtjeva svrha izvoenja dokaza; - objavljivanje govora namjenjenih javnosti koji su odrani u parlamentima, sudovima i drugim dravnim organima, naunim, umjetnikim, vjerskim i drugim organizacijama, na javnim sastancima i slubenim sveanostima putem tampe i RTV radi obavjetavanja o tekuim dogaajima; - krai izvjetaji o drugim govorima, predavanjima i ostalim djelima iste prirode koji su dati u dnevnoj i povremenoj tampi i putem radiodifuzije. - Ako je djelo raunarski program dozvoljeno je licu koje je na zakonit nain pribavilo program da isti bez dozvole autora i plaanja naknade: - instalira u memoriju raunara i pusti ga u rad,

-

-

otklanja greke na programu i vri druge nune izmjene u njemu, saini rezevni prmjerak programa na trajnom tjelesnom nosau, izvri dekompilaciju programa iskljuivo radi pribavljanja neophodnih podataka radi postizanja interoperabilnosti tog programa sa drugim programom ili drugom raunarskom opremom, pdo uslovom da taj podatak nije bio dostupan na drugi nain. Podataci koji su ovako dobijeni ne smisju se saoptavati drugima ili koristiti u druge svrhe, a posebno za stvaranje ili plasman drugog raunasrkog programa kojim bi se povrijedilo autorsko pravo na prvom. Za iskoriavanje narodnih knjievnih i umjetnikih tvroevina putem javnog izvoenja se plaa naknada kao za javno izvoenje autorskih djela. U svakom drugom obliku, osim javnog izvoenja, iskoritavanje pomenutih djela je slobodno.

Prenoenje i zalaganje autorskih prava i izvrenje na autorskom pravuPrenoenje autorskih prava nije mogue zbog toga to su moralna autorska prava neprenosiva. Prenijeti (ustupiti) se moe samo iskoritavanje autorskih djela, odnosno vrenje tzv.imovinsko-pravnih ovlatenja. Prenos autorskih imovinskih prava (imovinsko-pravnih ovlatenja) moe se vriti pravnim poslovima inter vivos i mortis causa. Imovinsko-pravna ovlatenja se mogu prenositi u cjelini ili djelimino bilo dobroinim ili pak teretnim pravnim poslovima. Ustupljeno pravo moe biti iskljuivog ili neiskljuivog karaktera.Ako je ustupljeno pravo iskljuivog karaktera, autor je duan da se uzdri naknadnog daljeg ustupanja ve ustupljenog ovlatenja treem licu. Sticalac prava iskoritavanja autorskog djela nije ovlaten da vri dalja ustupanja naveenog prava, bez ovlatenja ustupioca, osim ako je drugaije ugovoreno.

18. Autorski ugovori - osobineAutorski ugovori su ugovori kojim autor prenosi svoje iskljuivo pravo na iskoritavanje autorskog djela na druga lica. Navedeni ugovori su posebno reguliosani Zakonom o autorskom i srodnim pravima, koji propis je lex specialis u odnosu na ZOO. Autorski ugovori su, po pravilu, formalni ugovori i moraju biti zakljueni u pismenoj formi. Izuzetak postoji u sluaju ugovora o objavljivanju lanaka, crtea, biljeki u novinama, asopisima i drugoj periodinoj tampi, koji ne moraju biti zakljueni u pismenoj formi. Autorski ugovori su imenovani, kauzalni, dvostrano obavezni i po pravilu, teretni i formalni. Ugovori sadri imena ugovornih strana, naziv autorskog djela koji je predmet ugovora, nain koritenja autorskog djela, visina, rokovi i nain plaanja naknade za koritenje djela, osim u sluaju ako je rije o dobroinom autorskom ugovoru (autorski ugovor u ustupanju prava iskoritavnja bez naknade). Predmet autorskog ugovora moe biti i budue autorsko djelo, ali je nitav autorski ugovor kojim autor prenosi pravo iskoritavanja svih svojih buduih djela. Zakonodavac, primjera radi, predvia slijedee vrste autorskih ugovora: - Izdavaki ugovor, - Ugovor o prikazivanju, - Ugovor o izvoenju, - Ugovor o filmskom djelu, - Ugovor o emitovanju djela preko radija i televizije, - Ugovor o snimanju djela ureajima za registraciju zvukova i slika, - Ugvoor o preraivanju (adaptaciji) djela, - Ugovor o ustupanju prava na prevoenje djela

Autorski ugovori Izdavaki ugovorIzdavaki ugovor je ugovor kojim titular prenosi na izdavaa pravo objavljivanja autorskog djela tampanjem odnosno umnoavanjem i to uz naknadu ili bez naknade. Rukopis i drugi originali ostaju vlasnitvo autora, ako drugaije nije ugovoreno. Ako autorsko djelo propadne zbog vie sil nakon njegove predaje izdavau, autor ima pravo na naknadu koja bi mu pripala da je djelo bilo objavljeno. Izdavaki ugovor mora biti zakljuen u pismenoj formi i sadravati slijedee klauzule: - obim i vrijeme koritenja prava koja autor prenosi na izdavaa, - rok u kojem je izdava duan objaviti djelo - visinu naknade za objavljivanje, ako je naknada ugovorena Ako se naknada za koritenje djela utvruje u procentu od maloprodajne cijene prodatih primjeraka autorskog djela, izdavakim ugovorm se mora odrediti i najnii iznos naknade koji je izdava duan platiti,bez obzira na broj prodatih primjeraka i rok isplate. Ugovor o objavljivanju lanaka, crtea i biljeki u periodinoj tampi i novinama ne mora biti zakljen u pismenoj formi.

Prava i obaveze ugovornih stranaAko nije drugaije ugovoreno smatra se da izdavakim ugovorom preneseno na izdavaa samo pravo izdavanja jednog bibliografskog izdanja djdla, odnosno pravo na samo jedno umnoavanje. Isto tako, u nedostaku drugaije ugovorne odredbe, izdava je duan u sluaju novih izdanja omoguiti autoru unoenje izmjena ili poboljanja djela pod uslovom da to ne stvraa poveane trokove i ne mijenja karakter djela. Izdava nije ovlaten svoje pravo prenijeti na drugog izdavaa bez saglasnoti autora, jer se radi o ugovoru intuitu personae. Ukoliko nije to drugo ugovoreno, pretpostavlja se da je zakljuen izdavai ugovor iskljuivog karaktera, to znai da za vrijeme vaenja ugovora autor ne moe ustupiti pravo objavljivanja djela na istom jeziku ustupiti treem licu.

Obaveze izdavaa su : da djelo objavi (u primjerenom roku, a najkasnije od 1 godine dana od dana predaje rukopisa), da na svakom primjerku na vidnom mjestu stavi ime i prezime autora, osim ako autor ne eli da djelo bude anonimno ili oznaeno pseudonimom; platiti autoru naknadu (ako se radi o ugovoru sa naknadom); starati se o uspjenom rasturanju primjeraka autorskog djela

Obaveze autora su: da preda predmet ugovora u ugovorenom roku, obimu i obliku; da garantuje izdavau za pravo koje mu je ustupio tj. da mu obezbjeti mirno i nesmetano koritenje prava steenih ugovorom, da se uzdri se od uznemiravanja izdavaa, da zatiti izdavaa od uznemiravanja treih lica

Autorski ugovori Izdavaki ugovor Izdavaki ugovor prestaje: smru autora prije zavretka autorskog djela, jer je rije o ugovoru intuitu personae, iscpljenjem tiraa svih ugovorenih izdanja, istekom vaenja ugovora, raskidom ugovora

Autorski ugovori Ugovori o prikazivanju i izvoenjuOvim ugovorima, autor djela prenosi na korisnika pravo jednog prikazivanja ili izvoenja autorskog djela, a korisnik se obavezuje platiti cijenu, djelo prikazati odnosno izvesti u odreenom roku, na nain i pod uslovima koji utveni ugovorom. Ugovor je neiskljuive prirode, pa stoga autor moe ovlatenje za prikazivanje odnosno izvoenje prenijeti na vei broj korisnika, izuzev ako se ugovorom nije toga prava odrekao. Ugovor obavezno sadri klauzule o nainu prikazivanja odnosno izvoenja i podruje na kojem se djelo moe koristiti.

Prava i obaveze ugovornih stranaKorisnik ugovora o prikazivanju odnosno izvoenju duan je autoru: -omoguiti uvid prikazivanje odnosno izvoenje, -osigurati tehnike uslove prikazivanja odnosno izvoenja djela koji omoguuju potovanje moralnih autorskih prava, -autoru dostavljati program i povremeno obavjetavati o prihodima od prikazivanja odnosno izvoenja djela, -isplatiti mu ugovorenu naknadu Autor ili njegov zastupnik duan je djelo predati korisniku i obezbjediti zatitu od uznemiravanja. Rukopis, partitura ili drugi original djela ostaje vlasnitvo autora, osim ako nij ugovoreno drugaije. Ugovor se moe raskinuti ako ugovorn strane ne ispunjavaju ugovorene obaveze. Ako se ugovor raskine krivicom korisnika, autor ima pravo zadrati primljenui naknadu ili pak traiti isplatu naknade, ako mu je korisnik ranije nije isplatio.

Autorski ugovori Ugovor o filmskom djeluPod ugovorima o filmskom djelu smatramo ugovore o scenariju, ugovore o filmskoj reiji, ugovore o filmskoj muzici, ugovore o filmskom djelu koji se zakljuuju saglavnim crtaem, kao i ugovore o pojednim autorskim doprinosima filmskom djelu. Ugovorom o filmskom djelu autor prenosi na proizvoaa prava snimanja, reprodukcije, stavljanja u promet, javnog prikazivanja i emitovanja filmskog djela.

Prava i obavezeProizvoa ima obavezu filmsko djelo staviti u promet i autore djela obavjetavati o ostvarenom prometu djela, kao i plaati im ugovorenu naknadu. Za vrijem trajanja ugovora autori ne mogu prava snimanja, reprodukcije,stavljanja u promet, javnog prikazivanja, emitovanja i obavjetavanja javnosti, titlovanja i dubligaranja filmskog djela prenijeti na tere lice niti se usprotiviti koritenju tih prava od proizvoaa, ako ugovorom nije drugaije odreeno.

Zalaganje i zatita autorskog pravaAutorsko pravo se moe zaloiti, kao i originalni primjerci autorskih djela (slike, skulpture, rukopisi i sl.). Autorsko pravo ne moe biti predmet izvrenja , ve samo imovinska korist koja se ostvaruje koritenjem autorskog djela. Sam original autorskog djela moe biti izloeno prodaji u izvrnom postupku pod uslovom da je djelo bilo objavljeno i da autor nije iskoristio pravo pokajanja prije pokretanja izvrnog postupka.

Autorsko pravo traje za ivota autora i 70 godina poslije njegove smrti. U sluaju koautorstva, navedeni rok se rauna od smarti koautora koji je posljednji umro. Ako je nosilac imovinskog autorskog prava pravno lice, autorsko pravo prestaj po isteku 70 godina od objavljivanja djela.

Ostvarivanje i zatita autorskih prava:Autorsko-pravnu zatitu autori ostvarju lino ili preko zastupnika. Najee, oni to vre preko organizacije autora ili specilizovanog pravnog lica koj se bavi zatitom autorskih prava u vidu osnovne djelatnosti. U naem pravnom sistemu obezbjeena je krivino-pravna i graansko-pravna zatita autorskih prava. Za povredu autorskih prava zakonom su predviena krivina djela i prekraji, kao i odgovarajue krivine i prekrajne sankcije. Zakon o autorskom i srodnim pravima predvia graansko-pravnu zatitu autorskih prava koja se ostvaruje u parninom postupku. Specifinost je zakonsko ureenje po kojima su za povreu autorskog prava predvieni tzv.kazneni (punitivni) iznosi naknade tete u novcu. Ovo zakonsko rjreenje je preuzeto iz Common Law. Usvajajui tubeni zahtjev sud moe u presudi naloiti ne samo isplatu naknade tete proopisane zakonom, nego i uspostavu ranijeg stanja, unitenje ili preinaenje protivpravno proizvedenih primjeraka autorskog djela, unitenje matrica, negativa, ploa i kalupa, sprava za proizvodnju, da se presuda objavi o troku tuenog. U postupku se mogu izricati i privremen mjere. Meunarodna zatita autorskih prava je obezbjeena Bernskoj konvenciji za zatitu knjievnih i umjetnikih djela iz 1886 godine po naelu asimilacije ili nacionalnog tretmana, naelu zatite bez formalnosti to znai da zatita nije uslovljena ispunjenjem formalnosti, naelu minimalne zatite koje predvia minimalno trajanje zatite autorskih prava od 50 godin nakon smrti autora (25 godina ako je rije o filmskim i fotografskim djelima) Zatita autorskim prava je obezbjeena i po Univerzalnoj (svjetskoj) konvenciji potpisanoj u enevi 1955 godine. Okuplja 70 zemalja. Zasniva se na istim principima kao i Bernska konvencija.

Prava srodna autorskom pravuSrodna prava autorskim pravima su subjektivna prava koja su bliskoj vezi sa originalnim autorskim djelom, ali koja ne spadaju u autorska prava. To su : izvoako pravo, pravo proizvoaa fonograma i radio difuzno pravo.

Izvoako pravo ili pravo umjetnika izvoaaIzvoako pravo je subjektivno pravo umjetnika izvoaa na izvoenje knjievnog ili umjetnikog djela. Umjetnik izvoa ima imovinska prava i to pravo na iskoritavanje izvoenja, tj. pravo na naknadu za izvoenje djela. On ima i moralna prava po standardima utvrenim nacionalnim zakonodavstvom i meunarodnim konvencijama. Umjetnicima izvoaima se smatraju: glumci, pjevai, plesai, recitatori, pantomimiari, pozorini reiseri, dirigenti orkestra i hora, ton majstori i cirkuski i varijete umjetnici. Umjetnik - izvoa ima monopolsko imovinsko pravo na izvoenje kao intelektualnu tvorevinu tako da je ovlaten da daje odobrenje za: emitovanje izvoenja preko radija ili TV, saoptavnje javnosti izvoenja, zvuno, vizuelno ili zvuno i vizuelno snimanje izvoenja , direktno ili indirektvo umnoavanje sniljenog izvoenja u cjelini i dijelimino, stavljanje u promet originala ili umnoenih primjeraka snimljenig izvoenja ukljuujui tu i njihov uvoz i iznajmljivanje

Moralnim pravima umjetnika-izvoaa smatrajue se: pravo da njegovo ime odnosno pseudonim beude saopten javnosti njegovog izvoenja, na svakom snimku ili omotu snimka izvoenja; pravo da se suprostavi deformaciji, skraivanju ili drugoj izmjeni njegovog izvoenja i sr. pravo na naknadu, ako se izvoenje koje je puteno u prodaju koristi preko radija i TV ili drugog saoptavanja javnosti (sekundarno koritenje) , kao to je sluaj sa putanjem muzike u ugostiteljskim objektima pravo na naknadu, ako se izvoenje koje je puteno u prodaju koristi preko radija i TV ili drugog saoptavanja javnosti (sekundarno koritenje) , kao to je sluaj sa putanjem muzike u ugostiteljskim objektima. U sluaju kada je umjetnik izvoa u radnom odnosu, poslodavac moe koristiti njegovo izvoenje bez dozvole izvoaa, ako je izvoenje nastalo u okviru radne obaveze koja proistie iz radnog odnosa kod poslodavca. Izuzetno, koritenje izvoenja bez dozvole izvoaa je dozvoljeno i slobodno bez naknade u sluaju upotrebe izvoenja radi nastave ili koritenja kratkih odlomaka prilikom izvjetavnja o tekuim dogaajima, kao i us luaju snimanja izvoenja od organizacije za radiodifuziju vlastitim sredstvima snimanja i samo za vlastitiu emisiju, pod uslovom da ima dozvolu za emitovanje. Umjetnik-izvoa moe svoje pravo iskoritavanja izvoenja u potpunosti i djelimino, uz naknadu ili bez naknade, prenijeti izdavakim ugovorom na drugo lice. Ugovor mora biti zakljuen u pismenoj formi, a ako ova forma nije ispunejna, onda ugovor ne prozvodi pravno dejstvo. Pismena forma je bitan sastojak ugovora. Ugovor sadri i nazive ugovornih strana, vrstu i nain koritenja izvoenja, ima autora, naziv autorskog djela koje se izvodi visinu naknade, nain i rokove plaanja. Pravo umjetnika izvoaa traje 50 godina raunajui: - za snimljena izvoenja- 5o godina od proteka godine u kojoj su snimljena, - za izvoenja koja nisu sniljena 50 godina od proteka godine u kojoj su izvedena. U pogledu zatite prava umjetnika izvoaa vai sve ono to je reeno za zatitu autorskoh djela tj. da je obezbjeena krivino-pravna i graansko-.pravna zatita u domaem zakonodatvstvu, te meunarodna zatita po odredbama Rimske konvencije na naelima nacionalnog tretmana (similacije) i naelu zatite minimalnih prava. atita moralnih prava umjetnika izvoaa nije obuhvaena ovom konvencijom. Minimalni rok zatite izvoakih imovinskih prava iznosi 2o godina od snimanja odnosno izvoenja.

Pravo proizvoaa fonogramaje subjektivno pravo svakog fizikog ili pravnog lica koje prvo snimi zvukove izvoenja ili druge zvukove. Pravo proizvoaa fonograma je subjektivno pravo na osnovu kojeg isti imaju iskljuivo pravo davanja odobrenja za: - umnoavanje fonograma u potpunosti ili djelimino, - stavljanje u promet originala ili umnoenih primjeraka svojih fonograma ukljuujui tu i njihov uvoz i iznajmljivanje, u kom sluaju proizvoai fonograma imaju pravno na naknadu, kao i sluaju kada je fonogram iskoriten za emitovanje preko radija i TV ili drugog oblika saoptavanja. Polovina navedene naknade pripada izvoau ija su izvonja snimljena za koriteni fonogram. Prava proizvoaa fonograma traju 50 godina raunajui od kraja godine u kojoj je fonogram izdat, a ako nije izdat , onda raunajui od kraja godine u kojoj je snimanje izvreno.I zatita proizvoaa fonograma obezbjeena Rimskog konvencijom uz primjenu naela nacionalnog tretmana i naela minimalne zatite. Prema naelu minimalnog tretmana svaka drava ugovornica je duna pruiti zatitu proizvoaima fonograma pod uslovom: - da je prozvoa fonograma dravljanin neke od drava ugovornica, - da je prvo snimanje izvreno u nekoj od drava ugovornica, - da je fonogram prvi put objavljen u nekoj od drava ugovornica.

Prema naelu minimalne zatite proizvoai fonograma imaju ptravo zabraniti umnoavanje njihovih fonograma. Trajanje zatite je 20 godina od istela godine u kojoj je izvreno snimanje. Pored Rimske konvencije, poznata je i enevska Konvencija za zatitu proizvoaa fonograma od neovlatenog reprodukovanja fonograma. Sadri iste odredbe koje sadri i Rimska konvencija, ali zatitu po Konvenciji uivaju samo dravljani proizvoai fonograma sa teritorije lanica konvencije.

Radio-difuzno pravoRadio difuzija je medijum za objavljivanje i saoptavanje autorskih djela javnosti. Preduzea koja se bave radio-difuzijom emiesija i drugih autorskih djela imaju pravni zatitu od nedozvoljenog reemitovanja, snimanja programa, te od nedozvoljenog javnog saoptavanja (prijema) emisij u salama, ugostitetljskim objektima, bioskopima i slino. Preduzea za radi-difuziju imaju iskljuivo pravo da daju odobrenje za: - reemitovanje svojih emisija ianim ili beinim putem, - snimanje svojih emisija, - unmoavanje i stavljanje u promet tako umnoenih primjeraka snimaka svojih emisija, - saoptavanje javnosti svojih televizijskih emitovanja, ako takvo saoptavanje pristupano javnosti uz plaanje ulaznice Radio-difuzno pravo traje 5o godina raunajui od kraja godine emitovanja. Meunarodno-pravna zatita se ostvaruje putem Rimske konvencije koja predvia standard nacionalnog tretmana i standard minimalnih prava za strane radio-difuzne ustanove . Uslov za zatitu je da je sjedite ustanove na teritoriji neke druge zemlje ugovornice, i ako se emisija prenosi putem stanice koja se nalazi na teritoriji neke druge drave ugovornice. Zatita se iscrpljuje kroz pravo ustanova da dozvole ili zabrane reemitovanje, snimanje, umnoavanje i stavljanje u promet snimaka, te saoptavanje javnosti TV emisija za koje se naplauju ulaznice. Meunarodna zatita radio-difuznih prava ustanova za radiodifuziju se ostvaruje i kroz Aranman o razmjeni programa putem TV filmova iz 1958 godine i Aranmanom za zatitu TV emisija iz 1960 godine. Tu spada i Evropski sporazum za sprjeavanje radio-difuznih emisija izvrenih od strane radio-difuznih stanica van nacionalne teritorije iz 1965 godine. Radio-difuzno pravo traje 5o godina raunajui od kraja godine emitovanja. Meunarodno-pravna zatita se ostvaruje putem Rimske konvencije koja predvia standard nacionalnog tretmana i standard minimalnih prava za strane radio-difuzne ustanove . Uslov za zatitu je da je sjedite ustanove na teritoriji neke druge zemlje ugovornice, i ako se emisija prenosi putem stanice koja se nalazi na teritoriji neke druge drave ugovornice. Zatita se iscrpljuje kroz pravo ustanova da dozvole ili zabrane reemitovanje, snimanje, umnoavanje i stavljanje u promet snimaka, te saoptavanje javnosti TV emisija za koje se naplauju ulaznice. Meunarodna zatita radiodifuznih prava ustanova za radiodifuziju se ostvaruje i kroz Aranman o razmjeni programa putem TV filmova iz 1958 godine i Aranmanom za zatitu TV emisija iz 1960 godine. Tu spada i Evropski sporazum za sprjeavanje radio-difuznih emisija izvrenih od strane radio-difuznih stanica van nacionalne teritorije iz 1965 godine.

SADRZAJ Pravo intelektualne svojine terminologija, znaenje i izvori ......................................................................2 Kao grana prava pravo intelektualne svojine .............................................................................................2 Izvori ..............................................................................................................................................................2 Formalni izvori prava industrijske svojine ....................................................................................................2 Materijalni izvori prava..................................................................................................................................2 Kao subjektivno pravo, pravo intelektualne svojine...................................................................................2 Kao nauna disciplina Pravo intelektualne svojine ....................................................................................3 Istorijski razvoj prava intelektulane svojine...................................................................................................3 Doba starih civilizacija ..................................................................................................................................3 Sredni vijek....................................................................................................................................................3 Razvoj intelektualnog vlasnitva do kraja 19 vijeka.......................................................................

autorsko

Documents