atvar ı seb a sulukun 7 devresi 25 sh

7/31/2019 atvar seb a sulukun 7 devresi 25 sh

1/25


2/25

90 Dr. brahim Itan

revelations unveil as a result of the purification process of the soulwhich takes on a new form as it goes through the stages of personaltransmutation. So, at the end of his spiritual journey, the slikreaches the stage where he has become a perfect man, as being thespiritual representative of the Prophet (sav), and he begins tospiritualy guide the other travellers who wish to embark on theirascent towards the divine world.

Keywords: Eternal human example, seven stages of thesoul, poverty, spiritual extinction, mystery, Khalwatiyya brotherhood, perplexity, heart, soul, spirit, chest, spiritual traveller,initiation path, secret, srr billh, Divine theophany.

GiriBl Efendinin1 slk2 modeli, Halvetiyye tarikatnn da ngrd-

zere, ancak kalbin ve nefsin yedi evreden geerek Hakkatin eldeedilebilecei anlay zerine kuruludur. Bu anlay, Halvet gelenekteAtvr- seba3 yni yedi evre tbiriyle anlmaktadr.4 Kalbin yedi evrede

1 Sofyal Bl Efendi Sofyada domu, stanbula gelip tahsilini ve tasavvuf terbiyesini aldktansonra tekrar Sofyaya dnp hayatn orada tamamlam, Halvetiyye tarikatnn Cemliyye kolu-na bal ve bn Arab ekolne mensub 16. yzyln mehur sflerinden biridir. 960/1553 tarihin-de vefat etmitir. Osmanlnn ykselme dnemini idrak etmi olan Bl Efendi, sunn tasavvufanlaynn yaylmasnda etkili olmu, bu erevede heterodoks saylan anlaylara engel olmakiin dneminin siys otoritesini uyarm ve bu gruplara kar mcdele edilmesi gerektiini sa-vunmutur. Kaleme ald eserler dikkate alndnda, dn ilimlere vkf olduu ve mensubu bu-lunduu tasavvuf yolunun nazar ve amel konularna hkim olduu anlalmaktadr.Fssul-Hikeme erh yazmas ve incelemekte olduumuz seyr slk konusunda Atvr- sebaadnda birrisle kaleme almas bunu ifde etmektedir. bn Arabnin sunn bir sf olduunu srarla vurgu-lamas, para vakflaryla ve kaderle ilgili risle kaleme alm olmas, dneminin tasavvuf, hukk ve kelm meseleleriyle ilgilendiini ve sosyal rol olan bir tarkat eyhi olduunu gstermekte-dir. Ayrca bulunduu blgede Halvetiyye tarikatnn geni kitlelere yaylmasn salamas vekendisi gibi lim sfler yetitirmesi diryetli bir eyh olduu fikrini desteklemektedir. (Hakkn-da geni bilgi iin bk. Natalie Clayer, Mystiques, Etat et Socit , Leiden, 1994, E. J. Brille, ss. 69-81;brahim Itan,La Pense Soufie de Sofyal Bl Efend Sofyal Bli Efendinin Tasavvuf Dncesi , Pa-ris, 2006, Ecole Pratique des Hautes Etudes, Section des Sciences Religieuses (yaymlanmamdoktora tezi), ss. 111-113; Mustafa Kara, Bl Efendi, Sofyal , D..A , stanbul, 1992, Diyanet Vakf,c. 5, ss. 20-21; Reat ngren, Fsus rihi Sofyal Bl Efendinin Tasavvuf izgisi,Tasavvuf ,Ankara, 2008, yl 9, say 21, ss. 57-66.)

2 Slk kavram hakknda bk. Ahmed Abdurrahim es-Syih,el-Slk ndel-Hakm et-Tirmiz , Kahi-re, 1988, Drs-Selm, ss. 23-40; Yaar Nuri ztrk,Kuran ve Snnete Gre Tasavvuf , stanbul,1990, Yeni Boyut, ss. 105-118; Ethem Cebeciolu,Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl , Ankara,1997, Rehber, s. 654; Osman Trer, Ana Hatlaryla Tasavvuf Tarihi , stanbul, 1998, Seha Neriyat, ss.133-135; H. Kmil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarkatlar , stanbul, 2000, Ensar Neriyat, s.183; brahim Itan,age , ss. 315-319.

3 Atvr- seba tbiri hakknda bk. Sleyman Uluda,Tasavvuf Terimleri Szl , Marifet Yaynlar,stanbul, 1996, ss. 65-66. Yedi evreyi ifde etmek iin Atvr- diltbiri de kullanlmaktadr: Sley-
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


3/25

Halvetiyye Geleneine Ve Bir Halvetiyye eyhi Olan SofyalBl Efendiye Gre Slkn Yedi Evresi (Atvr- Seba) 91

gelimesini ifde eden dier bir kavram daMakmtl-kulb5

yani kalbin makamlar tbiridir. Bu ikinci tbir tasavvufun hem ilk dnemindeve hem daha sonraki dnemlerinde kullanlmaktadr.6

Tekilitavrolan atvrkelimesi szlkte hal, evre, safha, harekettarz ve davranma biimi gibi manalara gelmektedir.7 Ayn kkten gelentatavvurkelimesi de geliim, deiim ve dnm anlamlarn ierir.Sz konusu ettiimizatvrkelimesinin tasavvuf ilminde, baz fiil vedavranlarla snrlar belirlenmi ard arda birbirini tkip eden evreleri

ifde ettiini syleyebiliriz. Zaman iersinde bu kavram, mnev haytngeliimini gsteren basamaklar ifde eden teknik bir terim olmu ve bu basamaklar, tasavvuftaki genel anlaya gre, yedi mertebe olarak kabuledildii iin de yedi rakam eklenerekAtvr- sebaolarakifdelendirilmitir.8

Halvet sflerOysa sizi trl merhalelerden (tavr) geirerek O yarat-mtr9 yetini delil gstererek, nasl insann bedensel geliiminin evrelerivarsa mnev geliiminin de evreleri olduunu sylerler. Yedi rakamn

ierenyedi z zerine secde etmem bana emredildi10 hads-i erfini de dellgstererek insann yedi aamada geliimini salayacan ifde ederler.11

man Uluda,age , ss. 64-65; Ethem Cebeciolu,age , ss. 122-123. Seyr slk evreleri iin baka birtbir de Nakibediyye tarikatnda kullanlan Letif-i hamsedir: Sleyman Uluda,age , ss. 335-336; Ethem Cebeciolu,age , ss. 473; Osman Trer, Letif-i hamse,D..A. , stanbul, 2003, DiyanetVakf, c. 27, s. 143.

4 Halvet eyhlerin kaleme ald Atvr- Sebaveya Atvrl-Kulbisimli risleler bunu akagstermektedir: Cemal Halvet (. 899/1494 veya 912/1507), Atvrl-Kulb; Cemleddin Karamn (. 933/1526-27), Atvr- Seba; Snbl Sinan (. 936/1529), Atvr- Seba.

5 Makam ve kalbin makamlar konusunda bk. Sleyman Uluda, Makam,D..A. , stanbul, 2003,Diyanet Vakf, c. 27, ss. 409-410.

6 Ebl-Hseyin Nr (. 295/907)nin Makmtl-Kulbve Hakm Tirmiz (. 320/932)ninBeynl-Fark Beynes-Sadr vel-Kalb vel-Fud vel-Lubadl eserleri klasik dnem iin rnek verilebi-lir.

7 Bk. emseddin Sami,Kms- Trk , stanbul, 1996, ar, s. 894; James W. Redhouse, A Turkish And English Lexicon , stanbul, 1992, ar, s. 1252.

8 Bk. brahim Itan,age , s. 377-378.9 Nh , 71/14.10 Bk. Buhri,Sahih ,Ezan , no. 767; Mslim,Sahih , Salt , no. 756; Tirmiz,Snen , Salt , no. 253; Nesei,

Snen ,Tatbk , no. 1081; Eb Dvud,Snen ,Salt , no. 755, lem, CD.11 brahim Itan,age , s. 377.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


4/25

92 Dr. brahim Itan

Tasavvuf trihi asndan baktmzda,Atvr- sebatbirininklasik dnemde ve tarikatlarn kurulmaya balad ilk devrede kullanl-madn, ancak tarikatlarn uygulama tarzlarnn kesin kurallarla belir-lendii XII. asrdan itibaren tasavvuf literatrne girdiini syleyebili-riz.12 Anladmz kadaryla, kalbin dnmnn yedi aamada gerek-letiini belirten bu tbirin kullanlmas, tarikatlarn dp ve erknnn belirli izgilerle tasvir ve slk mertebelerinin detayl bir ekilde zahedilmesi gereinden domutur.Atvr- sebatbiri, daha ziyade, tarikat-larn birok kollara ayrlmaya balad XV ve XVI. asrdan itibaren ta-savvuf literatrndeki yerini almtr.13 AadaAtvr- sebaanlaynincelemeye alacamz Sofyal Bl Efendi XV ve XVI. asrlar yaam bir ahsiyet olmas bakmndan, bu tbirin tasavvuf literatrnde yerinialmas konusunda katkda bulunmu sfilerdendir.

Bu ksa giriten sonra, Halvetiyye tarikat erevesinde Bl Efen-dinin kalbin yedi mertebesiyle ilgili grlerini incelemeye gemedennce, slk kavramyla alkal altn izdii temel konular belirtmenin,

Bl Efendinin mnev pedagojisinin anlalmas noktasnda faydal ola-ca kanaatndayz.

1. Bli Efendiye gre, yedi olarak ifde edilse de slkn evrele-ri sayszdr14. nk mnev gelimenin sonu yoktur veslkn herhangi bir mertebesinde kesin bir tekmlden bah-sedilemez. Olgunlama sreci haytn sonuna kadar eitli a-lardan devm eder ve her ilerleme kaydedildiinde, kii hev15 ve heveslerin oluturduu zulmn ve nrn perdelerin ba-

larndan kurtularak Rabbine yaknl salar16

.

12 Bk. Ali Haydar Bostanc,Tasavvufta Etvr- Seba ve Sofyal Bl Efendinin Etvr- Seba s ,stanbul, 1996, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (yaymlanmam yksek lisans te-zi), ss. 26-27.

13 brahim Itan,age , s. 378.14 Bl Efendi, Atvr- Seba , Sleymaniye, Hsn Paa, no. 1178, vr. 103b.15 Hev hakknda bk. Ali b. Osman el-Cullb el-Hucvr ,Kefl-Mahjb , haz.: Isd Abdlhd

Kindl, Beyrut, 1980, Drl-Nahda el-Arabiyye, ss. 427-431; Mustafa arc, Hev,D..A. , s-tanbul, 1998, Diyanet Vakf, c. 17, ss. 274-276.

16 Bk. Bl Efendi,age , vr. 111a-b.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


5/25


2. Slkn hedefi fakr17

yni mnev zenginlii yakalamak-tr18; bu da ancak bedensel ve zihinsel meguliyetlerden uzakkalarak Muk ile birlikte olma hliyle elde edilir.

3. Slik seyr slkn kendine ait zel karakteriyle (ayn-sbite)19 , gerekletirir. Sfler bunu her nefes saysncaAllha giden yol vardr diye ifde ederler. Bundan dolay,ayn mnev yolda olmalarna ramen slikler farkl ekil vetarzda yol alrlar.20

4. Slik bilmelidir ki, ship olduu her madd veya mnev kuv-vet nefs-i emmreden gelen bir tutkuyla kirlidir. Bu sebeple o,slkn her annda bu konuya dikkat etmeli ve nefsin her hi-lesine21 kar uygun bir mchede biimini uygulama sahasnakoymaldr22.

5. O halde, slik nefsinden gelen kt alkanlklarn kaynankurutmak iin mridinin yol gstericiliinde mnev bir cihatgerekletirmelidir. nk kt alkanlklarn izleri her angeriye gelerek mnev yolculuu engelleyebilir23.

6. Slik bakalarn asl tenkit etmemeli ve kendisinde olmayanolumlu tutum ve davranlar varm gibi gstermemelidir24.

17 Fakr hakknda bk. Eb Nasr Abdullh b. Ali es-Serrc,el-Lma f Trhit-Tasavvuf el-slm , tah.:Kmil Mustafa el-Hendev, Beyrut, 2001, Drl-Ktb el-lmiyye, ss. 45-47; Eb Bekir Muham-med el-Kelabz,et-Tearruf li Mezhebi ehli-t-Tasavvuf , tah., Mahmud Emin Nevev, Kahire,1400/1980, Mektebetl-Klliyyt el-Ezheriyye, ss. 113-115; Hucvr,age , s. 215-226; SleymanUluda, Fakr,D..A. , c. 12, stanbul, 1995, Diyanet Vakf, ss. 132-134.

18 Bk. Bl Efendi,age , vr. 103b.19 Ayn- sbite (ayn- sbite) hakknda bk. Ebl-Al Aff, el-Ayn es-Sbite f Mezhebi Ibn Arab

vel-Madmt f Mezhebil-Mutezile,el-Kitb et-Tizkr, Muhyddn Ibn Arab iinde, Kahire, 1969,Drl-Ktib el-Arab, ss. 209-220; Mustafa Tahral, Vahdet-i Vcd Ve Glge VarlkFussul-Hikem Tercme ve erhi iinde , Ahmed Avni Konuk, stanbul, 1990, .FA.V., c. 3, ss. 9-63; SleymanUluda, Ayn- Sbite,D..A. , stanbul, 1991, Diyanet Vakf, c. 4, ss. 198-199.

20 Bk. Bl Efend,age , vr. 126b-127a.21 Nefsin hile ve ayplar konusunda bk. Eb Abdurrahmn es-Slem,Uybn-Nefs ve Devh ,

tahk.: Muhammed es-Seyyid el-Cleynd, Kahire, 2001, Dr Kab.22 Bk. Bl Efend,age , vr. 109b.23 Bk. a. mlf.,age , vr. 104a-b.24 Bk. a. mlf.,erh Fussil-Hikem , stanbul, 1309, Dersedet, s. 24, 26.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


6/25

94 Dr. brahim Itan

nk bakalarn ayplama ve kendini vme mnev ahsiye-tin olumasna ve isel yolculuun serinkanllkla gerekle-mesine engel olur. Tam tersine slik, gzel ahlk elde etmekamacyla, bakalarnn ileriyle megul olmamal ve kendi ha-talarndan kurtulmak iin mcdele etmelidir.

7. Slik tutum ve davranlarn srekli murkabe25 altnda tut-maldr. nk gerekleen her trl gzel tutum ve davran,her evrede yeni bir kvvete dnmektedir. unu da bilmeli-

dir ki, Rabbi kendisine iinde bulunduu slk mertebesinegre henz haketmedii gzel bir davran sergilemesine izinverebilir26. Bu ilah hediye, kendisinde kuvve hlinde bulunangc bildirmek amacyladr. Bu nedenle o, davran ve fiilleri-nin derecesini gzetlemeli ve muhtemel eytan ynlendirme-lere kar tedbirli olmaldr.

8. Slik mnev derecesini ve seviyesini tesbit etmek maksadylaryalarn da takip etmelidir. Genel olarak rya, gerek

haytta mnev perdeler sebebiyle anlayamadmz baz ger-ekleri bize iret eder. Slikin grd her rya kendisi iinzel bir anlam tar; ite bu sebeple o, iinde bulunduu slkmertebesine gre ryalarn yorumlamal ve mridine yorum-latmaldr ki mnev geliiminde doru tesbitlerde bulunul-sun27.

9. Latf durum ve haller ancak slkn nc mertebesi olanruh ve nefs-i mlhime mertebesinden sonra ortaya kar28.

Bu da unu ifade etmektedir; ilk iki mertebe, yani sadr ile kalp

25 Murkabe hakknda bk. Ebl-Ksim Abdlkerm Hevzin el-Kueyr,er-Risle el-Kueyriyye ,tah.: Mrf Narrk et Al Abdlhamid Baltaj, Beyrut, 1991, Drl-Hayr, s. 189-192; Eb Abdullhel-Ensr el-Herev,Kitb Menzilis-Sirn , tah.: Serge De Laugier De Beaurecueil, Kahire, 1962,Institut Franais dArchologie Orientale, s. 29; Sleyman Uluda,age , ss. 377-378; EthemCebeciolu,age , s. 517.

26 Bk. Bl Efendi, Atvr- Seba , vr. 106a.27 Bk. a. mlf.,age , vr. 105b.28 Bk. a. mlf.,age , vr. 120a.


7/25


evreleri, slike kendisinde kt ahlka dair ne varsa onlarnkkn kurutma ve ilah tecellleri29 alglayp mhede etme-ye balama imkn verir.

10. Bl Efendinin slk evrelerini anlatma slbunda bn Arab etkisi akca grlmektedir. zellikle ayn- sbite ve tecellanlaynn etkisi ok belirgindir30.

11. Son olarak u hususu belirtebiliriz: Bli Efendinin kalbin evre-lerini gemesi aamasnda olgunlaan nefsin mertebelerininadlandrlmas konusunda dier Halvetlerle herhangi bir ihti-lf yoktur. Fakat kalp evrelerinin ve seyirlerinin adlandrlma-s noktasnda bz farkllklar vardr. Bunlar Harrzdeninyapt tabloyla karlatrarak gstermekle yetineceiz31.

Harrzde32:Nefs Emmre Levvme Mulhime Mutmainne Rzye Marzye Kmile

Seyr lallh Alallh Billh Anillh Fillh Maallh Allh

Mahal Sadr Kalb Rh Sr Srrs-sir

Haf Ahf

Bli Efendi:Nefs Emmre Levvme Mulhime Mutmainne Rzye Marzye Kmile

Seyr lallh Lillh Alellh Maallh Fillh Anillh Allh

29 Tecell hakknda bk. Kelabz,age , ss. 145-147; Kueyr,age , ss. 74-75; bn Arab,el-Futht el- Mekkiyye , Beyrut, ts., Dr Sdr, c. 1, ss. 166-167.

30 Bk. brahim Itan,age , s. 381.31 Bu maklemizde Bli Efendinin yedi evreyle ilgili detayl btn grlerine yer vermeyip,

nemli noktalarna iret etmekle yetindiimiz iin, burada Harrizdenin tablosunun birkanoktasyla karlatrma yapmakla yetindik. Ayrca Bli Efendinin Atvr- Sebarislesi incelen-diinde Harrizdenin yapt tabloya edeer derecede bir tablo ortaya kmamaktadr. ki tab-loyla alkal daha detayl bilgi Bli Efendiyle ilgili yaptmz tezimizde mevcuttur: Bk. brahimItan,age , ss. 382-383.

32 Kemleddn Harrzde,Tibyn Vesilil-Hakik f Beyn- Selsilit-Tarik, 3 cilt, Sleymaniye,Ftih, no. 430-432, c. 1, s. 345.


8/25

96 Dr. brahim Itan

Mahal Sadr Kalb Rh Sr Haf Srrs-sir

Kurs veHayret

Srrbillh

Bu iki tablo incelendiinde, alt ve yedinci evrelerin isimlendiril-mesinde farkllk olduu anlalmaktadr. Bu evreler Harrzdenin tab-losundaHaf ve Ahf diye isimlendirilirken Bl EfendideKurs-HayretveSrr billheklinde ifde edilmektedir. Seyirler noktasnda Allh lafzna bitiik kullanlan adlandrlmalar, biri hri, ayn olmakla birlikte ayn

evreler iin kullanlmad gze arpmaktadr; Bl Efendidelillhifdesi bulunduu halde Harrzdede bulunmamakta ve buna karlkbillh ifdesi yer almaktadr.

Bl Efendiye Gre Slkun Yedi Evresi

1. Sadr Evresi

Halvet anlaya uygun olarak33 Bl Efendiye gre,sadrslkn birinci evresini tekil eder ve nefsin deiim ve dnmnn balangnoktasdr. Ona gre slik, nce nefs-i emmrenin etkilerinden kurtulma-l ve ona kar koymak iin gerekli egzersizleri yaparak bu evreyi tamam-lamaldr. nk irkin fiilleri(efl-i habse)insana ileten kt ahlkn(ahlk- zulmn)kayna sadrdr34. Bu nedenle her inanan insann sadrnilhi feyzin bereketiyle geniletmesi(inirah)ve nurlandrmas gerekmek-tedir, nk mann yerletii yer aydnlanmak zorundadr35.

Bu evrede kemlat/olgunluu aramak ve beklemek yerine, slik bu duruma ulamay salayacak mnev egzersizleri uygulama sahsna

33 Bk. Cemal Halvet, Atvrl-Kulb , HarrzdeninTibyn Vesilil-Hakik f Beyn- Selsilit-Tariki iinde, c. 1, vr. 248a-255b, vr. 249a; Cemleddin Karamn, Atvr- Seba , Sleymaniye, no.2713, vr. 1a-10b, vr. 2b; Snbl Sinan, Atvr- Seba , Sleymaniye, Hac Mahmud Efendi, no. 2835,vr. 7a-15b, vr. 7b.

34 Kalbin evrelerinin ilki kabul edilen sadr bu aamada, nefs-i emmreden kaynaklanan kt ahl-kn kayna ve eytn vesvelerin kalbe giri yapt yeri tekil etmesi sebebiyle olumsuz anlamdakullanlmaktadr. Kalbin ie dnk geliimini salamasyla orantl olarak sadr bu olumsuz vasf-n olumluya evirerek inirah bulur ve rhnileir.

35 Bk. Bl Efendi,age , vr. 103b-104a.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-


9/25


koymakla megul olmaldr. Eer bu evrede gerekli olan egzersizler uy-gulama sahsna konmazsa ikinci evreye geme ve dier evreleri gerek-letirme imkn ve ihtimali kalmaz. Bilinmelidir ki, bu evrede, slikin kttabiat her zaman bkidir ve yeri geldiinde sz, fiil ve davran ekille-riyle ortaya kar. Fakat bu kt tabat slah edildiinde, o zaman mridiikinci evreye gemek iin gerekli yollar ona gsterir. Kendini bilen Rab- bini bilir36 sznn gerek mnsn anlayp artk hakki slkn balan-gc olan ikinci evreye yni kalp mertebesine gemeye hak kazanr37.

Halvet anlaya baktmzda, yaps itibariyle sadr mertebesi il-h isimlerin tecellsinden gelen nurlara engel olur ve eytni balar sebebiyle sliki knanlabilecek davranlara sevkeder. Bu balar nedeniyle, ihayatmz dzenleyen akl da eytni bir yapya brnr ve sliki lm-den sonraki hayta hazrlanmak gibi bir dnceden uzaklatrr. nkakl bu durum sebebiyle, haytn mnev anlamn insana reten hikme-tin en nemli iki dayana mrifet38 ve muhabbetten39 mahrumdur. Budurumda, nefsin karanlk boyutu kalbi kuatt iin slikin yapaca zi-

kir dil aamasnda kalr ve kalbin derinliklerine inerek gerek zikir hlinednme imkn bulamaz40.

Bl Efendiye gre slik, sadr mertebesinde varolan kt ahlkadir tutum ve davranlara kar kalbi korumak zorundadr. Bylece kalp,nefs-i emmrenin karanlklarndan kurtularak ilh nurdan bu mertebe-deki payn alr ve ilh bilgilere kapsn aar. Eer kalp, sadrn karanlkdnyasnda kaybolur ve nefs-i emmrenin istek ve arzularnn etkisindekalrsa, isel yolculuuna kma imkn bile bulamaz41.

36 Kendini bilme/tanma,mrifet-i nefs , hakknda bilgi iin bk. Sleyman Uluda, Marifet-i Nefs,D..A. , stanbul, 2003, Diyanet Vakf, c: 28, ss. 56-57.

37 Bk. Bl Efendi,age , vr. 107a-b.38 Mrifet hakknda iin bk. Serrc,age , ss. 34-39; Kelabz,age , ss. 78-83, 158-160; Kueyr,age , ss.

41-49, 311-317; Hucvr,age , 509-518; Herev,age , 102-103; Sleyman Uluda, Mrifet,D..A. , s-tanbul, 2003, Diyanet Vakf, c. 28, ss. 54-56.

39 Muhabbet hakknda bilgi almak iin bk. Serrc,age , ss. 53-55; Kelabz,age , 130-132; 317-329;Hucvr,age , ss. 550-556; Herev,age , ss. 71-72; Sleyman Uluda, Muhabbet,D..A. , stanbul,2005, Diyanet Vakf, c. 30, ss. 386-388.

40 Bk. Bl Efendi,age , vr. 106b.41 Bk. a. mlf.,age , vr. 106b.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


10/25

98 Dr. brahim Itan

Bl Efendi, mensup olduu tarikatn anlayna uygun bir ekildesadrn fena huylarn kayna olduunun altn izer42ve, bu kt huylarnkklerinin kurutulmas iin, tecrbe shibi bir mride bavurulmas ge-rektiini ifde eder43. Kii dni pratikleri ferd olarak yerine getirerekmnev yolda tam bir baar elde edemez. nk yol gstericisi olmayan bir kimse sadrn kt aacnn dallarn yok edebilir, fakat bu aacn ken-disini ortadan asl kaldramaz44.

Mride ballk konusunda, Bl Efendi dneminin dier Halvet

eyhlerinin de ayn dndn grmekteyiz. Buna gereke olarak,mridin kendi haytnda var olduunu dnen slikin zikir syesindenrni anlamda akln gelitireceini ve mrifeti elde ederek sadrn ktaacnn kkn kazyabileceini ileri srerler45.

Bl Efendiye gre slik, sadr evresinde gerekletirdii fiil vedavranlarn hem dny hem de hiret yurdunda elde edecei faydalardnerek yapar. Bu durum, henz tutum ve davranlarn sadecemnev nedenlerle yapma kbiliyetinde olmadn gsterir. Buna ra-

men, slik nefsin hev ve hevesinden kurtulmak ve herhangi dnyev birkar gtmeksizin tevhdin hakkatlerini mhede etme amacna ynelikvgye deer birtakm mnev davranlar sergilemeye alr46.

Bl Efendi, slikin bu evrede kalbinde meydana gelen bz halle-rin ilham cinsinden olduunu vehmetme yanllna dmemesi gerek-tiini hatrlatarak, henz eynn hakkatlerini ilham edecek ilh nrunkalbinde oluma zamannn gelmediini belirtir. Tam tersine slikin, kal-

42 Bk. a. mlf.,age , vr. 104a.43 Mrid ve mride ballk konusunda bk. Eb Abdullah el-Hris b. Esed el-Muhsib,Risletl-

Msteridn , tah.: Abdl Fetth Eb Gudde, Beyrut, 1971, Drs-Selm, ss. 39-40, n. 2; Kelabz,age , ss. 156-157; mam ehbeddin Eb Hafs mer b. Muhammed es-Shreverd, Avrifl-Marif ,tah.: Muhammed Abdlaziz el-Hlid, Beyrut, 1999, Drl-Kutb el-Arabiyye, ss. 53-54; brahimItan,age , ss. 332-337.

44 Bk. Bl Efendi,age , vr. 104b-105a.45 Bk. Cemleddin Karamn,age , vr. 2b; Snbl Sinan,age , vr. 7a-b.46 Bk. Bl Efendi,age , vr. 105a-106b.


11/25


bine doan dnceleri havtr yni gelip geen fikirler47

olarak deer-lendirmesi ve bunlar mridinin de yardmyla kalb ve zihninden kova-rak mnev yolculuuna dzgn bir tarzda devm etmesi gerektiininemle ifade eder. Bu noktada slik, akl melekesini iletmek sretiylerhundan yardm isteyerek nefsinden kaynaklanan tutum ve davranla-rn terk etme cihetine giderse de, bu evrede henz aydnlanmam akl,rhunun kalbini kuatmasna izin vermez48.

Halvet sfler, slikin grd rylarn mnev geliimi asn-

dan birtakm iaretler tadn nemle vurgularlar49. Bl Efendi de bukonuda ayn tarzda dnmekte ve ryda grlen her hayvann iinde bulunulan mertebeye ait zel bir anlam tadn sylemektedir. Ksacaslik, ry yoluyla kendisinde var olan olumsuz tutum ve davranlartespit eder50.

2. Kalp Evresi

Halvet anlayta,kalpslkn ikinci mertebesi olarak addedil-

mektedir51

. Bl Efendi de ayn anlay srdrerek kalbi ikinci evre olarakkabul etmektedir. Ona gre kalp, rabbn bir nur tar ve iki vecheyeshiptir. Biri, kiinin sol tarafnda bulunur ve sadr ismini alr ki bu, yuka-rda bahsettiimiz gibi, kalbin birinci mertebesini oluturmaktadr. Ge-nelde eytn havtr kalbe bu taraftan gelir ve rhun kalbe tesirini engel-ler. Dieri, ilh huzura alan yndr ve kalp diye isimlendirilerek ilh feyzin akt kanat olarak deerlendirilir. Slkn ikinci evresine geile- bilmesi iin kalbin birinci ynnden yni sadrdan gelebilecek zulmn perdelerin ilk evrede bsbtn ortadan kalkm olmas gerekmektedir.

47 Havtr hakknda bk. Kelabz,age , s. 109, 181; Kueyr,age , ss. 83-85; Sleyman Uluda,Havtr,D..A. , stanbul, 1997, Diyanet Vakf, c. 16, s. 526.

48 Bk. Bl Efendi,age , vr. 105a-106b.49 Bk. Cemal Halvet,age , vr. 249b ; Cemleddin Karamn,age , vr. 2b.50 Bu konuda bk. brahim Itan,age , s. 391.51 rnek olarak bk. Cemal Halvet,age , vr. 249b; Cemleddin Karamni,age , vr. 3a; Snbl Sinan,

age , vr. 8b.


12/25

100 Dr. brahim Itan

nk kalp evresinde nurn perdelerin ortadan kaldrlmas iin all-maktadr52.

Slik bu evrede, ilhi mhedeyi53 gerekletirmek amacyla,slih amel, makbul tutum ve davranlar sergiler ve zhd ynn geliti-rerek hakk anlamda bir mchede54 rnei ortaya koyar. Fakat bu evre-de gerekletirdii fiil ve davranlarna deer vermesinden dolay, onlara balanr ve bu balar hakk mhedenin tahakkuk etmesine engel tekileder. Kalp evresinin temel zellii, slikin amel-i slih yapmaya devam

ederek rabbn tutum ve davranlarda fn olmaya almasdr. Byleceslik kendini knama noktasnda ilerleme kaydederek mnev geliiminiilerletmeye alr55.

Bl Efendinin ifde ettii gibi, bu evrede slikin ortaya koyduumchede mrifeti almaya engel olan havtr dediimiz gelip geici d-nce ve eilimleri atmaya gayret etmekten ibarettir. nk nefs kaynakldncelerin rettii fsit/bozuk fikirler slikin uur dnyasn kartr-maya ve kalbinin aynasn kirletmeye bu evrede de devam eder. Bu ne-

denle, slik ilh tecelllerin yansd yer olan kalp aynasn (mirtl-kalb)56 temizlemek iin gerekli mchedeyi yapmaldr ki mnev yolcu-luunda ilerleme kaydetsin57.

Halvet telakkye gre, kalp evresinde, gzel fiil ve davranlar sa-yesinde rh gler nefsin gcyle birleerek mnev kaliteler oluur.nk bu mertebede, Allhn cell sfat rhun iyi huylarnn kalptemeydana gelmesi iin harekete geer. Bylece bu evre, slikin Rabbinekar gerekletirdii sddkiyet, muhabbet ve boyun eme gibi isel

haytla ilgili kaliteler sayesinde ilh tecellnin ortaya kmaya balad

52 Bk. Bl Efendi,age , vr. 111a.53 Mhede hakknda bk. Serrc,age , ss. 62-64; Kelabz,age , ss. 140-142; Kueyr,age , 75-76;

Herev,age , 93-94.54 Mchede hakknda bk. Kueyr,age , ss. 97-101; Hucvr,age , ss. 431-438.55 Bk. Cemal Halvet,age , vr. 249b; Snbl Sinan,age , vr. 8b.56 Ayna/mirt kavram hakknda bk. Sleyman Uluda, Ayna,D..A. , stanbul, 1991, Diyanet

Vakf, c. 4, ss. 260-262.57 Bk. Bl Efendi,age , vr. 112a-113a.
http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-http://-/?-


13/25


dnem olma zelliine hizdir. Rabbn yardm ilh bir ismin yardmylaslikin diren ve dayanma gcne gre ekillenir ve onu destekler. zetlesylersek kalp evresi, benliin/nefsin eksikliinden dolay kendini kna-ma ve srf Rabbini memnun etme amacna ynelik alma imkn veren basretli anlay sayesinde, henz etkisini srdren kt fiil ve davran-lardan nefsin temizlenme dnemidir. Bu duruma ramen, nefs henzilh ilham alma kvamna kavumamtr. Bu bir sonraki evre olan ruhmertebesinde gerekleecek bir durumdur58.

3. Ruh EvresiHalvet anlaya gre slkn nc mertebesi olanruhevresi

ilk iki evrede yaplan mchedeyle ortadan kalkmaya yz tutan nefsinhev ve heveslerinin etkisinin azalmasyla ilh isim ve sfatlardakikbiliyetlerin tecell etmesi neticesinde, insn zelliklerin kaybolmaya vemarif-i ilhiyyenin sliki ynlendirmeye balad bir mertebedir. Budurumda, Bl Efendinin ifde ettii gibi, slik yava yava ilh isimler-den gelen tecelllere dayanan sfatlar elde ederek ilh zt erevesindeslkn devam ettirir. Bu evrede, nefs-i mlhimenin salad mrifetleslik eynn hakkatlerini anlar ve kalbinde muhabbet ve mrifetingcnden gelen nr- ilh sayesinde fiil ve davranlarnda asl bunc mertebeden sonra ihlsla kulluk yapma kapasitesine ular.

Bu sebeple, Bl Efendiye gre, bu evrede slik hucbt-nrniyye/nrni perdelere kar mchedesini srdrmelidir. nk buperdeler, bir sonraki evrede gereklemeye balayacak olan zt- ilhnintecellsine engel olan nefsin emmre ve levvme boyutuyla trplendiihalde kalntlarnn slikin fiil ve davranlarnda kendini gsterdii hatve ayplardr.

Bl Efendinin bu gr, nc evrenin kalitesinin tam birmnev olgunluktan kaynaklanmadn ifade etmektedir. Bu nedenleslik, srf ilh isimlerin tecelllerinden gelen sfatlarla mnev olgunluun

58 Bk. a. mlf.,age , vr. 110a-114a; Cemal Halvet,age , vr. 250a; Cemleddin Karamn,age , vr. 3a.
http://-/?-


14/25

102 Dr. brahim Itan

elde edilemeyeceini bilerek, bu evrede meydana gelen hibir tekml biimine taklmamaldr. nk nihi olgunluun salanmas, ancak zt-ilh aamasndaki tecelllerin slikin fiil ve davranlarn ynlendirme-siyle gerekleecektir.

Bl Efendinin aklamalar aka unu ifade etmektedir ki, buevrede nefs henz istenilen tekml elde edememitir ve bu nedenle, buevrenin sliki birbirine ters davran biimleri ve durumlar yaayabilir.Bazen nefsinin hatlar sebebiyle itminna ermedii iin bozukluk ve hu-

zursuzluklar gsterebilir ve bzen de ilh isimlerin tecelllerinin meyda-na getirdii sfatlardan dolay sknet hlini yaayabilir. Slik tevhdinhakkatlerini henz ortaya karamad iin vahdet/birlik ve kes-ret/okluk lemleri arasnda bulunur. Rabbni lemde fen59 hlini bul-duu zamanlarda ilh lemin gereklerini kendisinde barndrd iinhakki insan olduu imajn verir. Fakat nefsinin hl kendisinde tadmnev balar sebebiyle ilh lemin sfatlarna tammen ship deildir60.

4. Sr evresi

Sz konusu ettiimiz tarikatn telakksine gre, sr evresi vahdethlinin kesret leminde ve kesretin ise vahdet leminde tecell ettii mer-tebe olarak kabul edilir. nk bu evre, zt- vhidin mahlkat yoluylamhede edilmeye baland mertebedir. Halvetlerce bu evre, insn zelliklerin son etkileriyle ilh lemin sfatlarnn balad dnm nok-tas olarak grlr. nk slik bu evreye ait zel mnev egzersizlerle,ilh sfatlarn birlenmesinden elde edilen mrifet sayesinde Hlk vemahlkatn yaplarnda mevcut olan mnev iaretlerin hakkatlerinimhede yoluyla idrk eder. Gerekte bu evrede slik, eynnhakkatlerini Allhn Hak ismi yardmyla arar ki bu da ancak beer

59 Fen ve Baq kavramlaryla ilgili bk. Kelabz,age , ss. 147-157; Kueyr,age , ss. 67-69; Hujvr,age , 480-487; Mustafa Kara, Fen,D..A. , stanbul, 1995, Diyanet Vakf, c. 12, ss. 333-335.

60 Bk. Bl Efendi,age , vr. 114a-116b; Cemal Halvet,age , vr. 250a-b; Cemleddin Karamn,age , vr.3a.
http://-/?-http://-/?-


15/25


varlndan gelen btn kayt ve artlanmlklardan kurtulmak sretiyleelde edilen bir mertebedir.

Slik bu evrede mevcut olan mnev hal sebebiyle ilhi birvecheye shiptir ve bu sebeple hak olduu ve hakkati elde ettii vehminekaplabilir. Fakat bu iddia doru deildir, nk slik henz ilh sfatlartam olarak fiil ve davranlarna hkim klamamtr. Bu nedenle Halvet sfler, ilh zt aamasndaki mrifeti elde ettii vehim ve kuruntusunakar sliki bu evrenin ilh isim ve sfatlardan gelen tecelllerin yeri ol-

duu, fakat henz zt tecellnin gerekleip fiil ve davranlarnatammen yansmad konusunda uyarrlar. Bl Efendi de, bu evredeslik insn ynne ait zelliklerinden kurtulma aamasna gelmitir amazt- ilh boyutunda feny gerekletirme konusunda henz alnacakyolu vardr diyerek bu konuya dikkat eker. Bu sebebe binen Halvet eyhler, sr evresinde, insn sfatlarn her an slikin tutum ve davranla-rna yansyabileceini ve ona gelip geici birtakm parazit dncelerilham edebileceini ileri srerek muhtemel bir mnev dten bahse-

derler.Bl Efendi sr evresini hucbt- zlmniye/karanlk perdelerden

neet eden madd etkilerden kurtulmann gerekletii bir mertebe olarakdeerlendirmektedir. nk bu evrede gerekleen mrifet, sliki eytn havtrn etkisinden kurtarabilecek ilh ilhamdam61 gelen zhir ve btn bilgiyi salar. Bu evre bylece, insann madd ve mnev dediimiz ikivechesinin yzletii makm olur ve nefs de mutmainne derecesine ka-vuarak ilh hkmlerin belirleyicisi olan ilh irde karsnda itiraz

etmekten artk vazgeme noktasna gelir. nk nefs bu evrede, kendisi-ne ilh srlar anlama ve idrk etme imkn veren velyet62 makmnaermi ve kendisi srekli olarak beeri vasflarndan uzaklap asl ve ebe-d lemin hal ve durumlarna balanmay ifde eden isel sesi duyar hale

61 lham hakknda bk. Sleyman Uluda,age , s. 263; Yusuf evki Yavuz, lham,D..A. , stanbul,2000, Diyanet Vakf, c. 22, ss. 98-100.

62 Velyet hakknda bk. Kueyr,age , ss. 259-263; brahim Itan,age , ss. 245-261.
http://-/?-http://-/?-


16/25

104 Dr. brahim Itan

gelmitir. Bu durum slike, nrni perdelerin varlna ramen ilh hu-zurda olma imkn vermektedir.

Bl Efendiye gre bu evrenin en briz zellii, ilh tecellnin et-kisini gstermeye balam olmas dolaysyla slikin yaratklar mertebe-sinde Yaratcnn Rablnn yansmalarn ve enfs dnysnn fk dnyann bir hlsas olduunu idrk etmesidir. Bu aklama slk anla-y asndan bakldnda nemlidir, nk slik her yaratkta var olanrabbn zelliin varln tanmaya balad andan itibaren gerek

mnev haytn yaamaya balar ve btn varln kayna olan zt-ilhnin bilgisine ulama imkn bulur63.

5. Haf Evresi

Halvet anlaya gre slkn bu evresinde slik, zt- ilh mer-tebesinde gerekletirdii fen hli sayesinde kendisine vki olan her du-rumdan memnun olarak ilh sese kulak verir konuma gelmitir. Slik buevreye kadar henz tevhd-i ztta fn olma durumunu yaamamt. Fa-

kat haf evresinde bu durumu gerekletirerek zt- ilh dnda hritengelen etkilerle hareket etmekten uzaklar ve bak billh yni Allhla beraber yaama gcne kavuur. Artk slik, bu evreye kadar mnev yolun kurallarn bir ekilde kendisine ineten nefsin btn etki ve tesir-lerinden kurtulur.

Zt seviyesinde gerekleen fen hli, slike knanabilecek tutumve davranlara kendisini sevkeden kesret leminin etkilerini ortadankaldran vahdeti mhede etme imkn verir. Bylece slik, madd yap-

ya ship okluk leminin tutum ve davranlaryla artlanm benliinsaplantlarndan kurtularak eynn hakkatlerini kefetme imkn veren bir anlay ve sezgiye ship olur. Bu hal, zt- ilhnin slikin yaamndaetkisini gsterdii anlamna gelmektedir.

63 Bk. Bl Efendi,age , vr. 118a-120b; Cemal Halvet,age , vr. 250a-b; Cemleddin Karamn,age , vr.3a; Snbl Sinan,age , vr. 9b.
http://-/?-


17/25


Mensup olduu tarikatin anlayn takip eden Bl Efendi, zt-ilhnin tecellsinin sfat ve filleriyle tam olarak bu evrede gerekletiini belirterek, slikin elde ettii mrifet yni benliini tanma sayesindeinsn karakter noktasnda gerek bir olgunluk sergilediini vurgular.Gerekletirdii bu olgunluk, kendi ztnda mevcut olan ayn- sbite yniztnn ezel rneine uygun olarak geliir ve akabinde Rabbininmrifetini kendisine kazandrr. Ona gre, slikin insn sfatlar noktasn-da elde ettii tekml ilh sfatlar noktasndaki tekml elde etmek iin bir bahnedir. Bu da slikin lmeden nce lnz anlaynn gereiird lm gerekletirmesi, Rabbiyle bak hlini yaayarak ilh lem-de bulunmas ve bu dny haytnn kendisi iin Mukuna dorumrcn gerekletirme yeri olduunu anlad manasna gelmektedir64.

6. Kurs ve Hayret Evresi

Halvet anlaya gre bu evrede slik, artk elde ettiiolgunluk syesinde Peygamber (s.a.v.)in mnev anlamdahalfesi olmaya hak kazanmtr. nk madd yapsyla be-lirlenmi ilgi ve alkalarndan tammen kurtulmann verdiigle elde ettii bilgi ve nur sayesinde, mnev yolun yolcu-larn ilhi hakkatler nda eitme kvmna kavumu-tur. Vahdet ve kesret dnyasnn bilgisini elde etmi biri ola-rak, terbiyesiyle megul olduu sliklerin geici dnyann i-lerinde kaybolmasna engel olmak amacyla, bu madd le-min ilerini mnev dnyann gereklerine gre idre etmekbiliyetine shiptir. Ayrca unu da vurgulamak gerekir ki,

bu evrede grlen rylar slikin kalbinin arnma ve temiz-lenme noktasnda olgunlua erdiini ve ruh, akl ve nefslealkal aydnlanmann yeterince ortaya ktn iaret eder.Bu da rhun nrunun dier gleri kuattn ve slikintam olarak madd dnynn etkilerinden kurtulduu anla-

64 Bk. Bl Efendi,age , vr. 120b-122a-b; Cemal Halvet,age , vr. 251a-252a; Cemleddin Karamn,age , vr. 4a; Snbl Sinan,age , vr. 10a-b.
http://-/?-


18/25

106 Dr. brahim Itan

mn tamaktadr. Srf Allah iin sevebilme yetisinin tahak-kuk ettii bu evrede slik, madd ve rh lemle alkal te-kml neticesinde kalbinde oluan nur sayesinde, kendiniizleyen sliklerin kalbini aydnlatarak mnev yolculukla-rnda yardmc olur.

Halvet anlay tkip eden Bl Efendi bu evrede, zt fennntecellsiyle slikin ilh sfatlarn zellikleriyle bezendiini vurgulayarak,nefsin artk ayn anda hem beer hem de ilh sfatlar noktasnda tek-

mln gstermesi sebebiyle Rabbi tarafndan rz olunmu bir durumdaolduuna iaret eder. Madd ve hiss boyutundan tammen fni olmassayesinde beer gleri dil bir ekilde ynetme anlamndaki insn hil-feti d dnyada ortaya koyabilecek durumda olan bu evrenin sliki, nef-sinin glerini rhun hizmetine sunabilecek konuma gelmitir. Fakat buolgunlua ramen, dier slikleri bir mrit olarak ynetmek anlamnda-ki gerek hilfeti ortaya koyabilecek duruma henz ermemitir.

Bl Efendiye gre bu evredeki slik, hakkat bilgisiyle her varlk-

ta Rabbini mhede eder ki bu mhede Allhtan baka hereyin var-ln yok hkmnde klan tevhd aynasyla eyy grme anlamndadr.Gerekte, slik bu aamada, kader serveninde ezel lemde yazlm ve bu lemde meydna gelen her olaya koulsuz ve tirazsz boyun emeolgunluunu gsterebilme gcne ulat iin, Rabbinin muhtab ola-cak kvma gelmitir. Bu isel honutluk hli dolaysyla slik, kesret le-minde kalp onun artlarnda yaama alkanl iinde hareket eden kii-lerin tutum ve davranlarna arp kalr. nk avm tabakasnn, her

meydana gelen olayn Allhn kararyla olduunu bilmediini idrak et-mitir. Kendisine gelince, iinde bulunduu mertebenin kendisine verdiimrifet sayesinde eynn gizli ynlerini tanr, bundan dolay bu madd haytn ilerinden endie duymaz ve tek dost kabul ettii Mukunakar gerek kulluu yapma amacna ynelik kt mnev yolculu-u/seyr slkn gelitirme gayreti ierisinde bulunur. Bu da artk bu


19/25


evre slikinin, mnev yolculuunun sonuna yaklat ve artk bu madd lemin ilerini ynlendirecek ve ynetecek gce ulat iaretini vermek-tedir65.

Bl Efendinin zahlarndan hareketle unu syleyebiliriz: bu evresonunda slik, tevhd bilgisinin verdii mhede gcyle her kiidemeydna gelen tutum ve davran biimlerinin kendi ezel yapsnda varolan ayn- sbite diye isimlenen hayt anlayndan kaynaklandn bilir. Bu nedenle, isel anlamda olup biten hdiseler karsnda sk-

net/seknet66 hlini muhfaza eder ve hereyin altnda yatan zelliklerianlama gayreti ierisinde olur. Bu anlay biimi, insann rh sal a-sndan ok nemlidir. nk olup bitenler karsndaki itirazlarmz, zi-hin dnyamzda birtakm karklklara ve bu karklklar da d dnya-da sergilediimiz tutum ve davranlarmzda dengesiz hareket etmemizeneden olmaktadr.

7. Srr Billh Evresi

Sz konusu ettiimiz tarikatn telakksine gre, bu son evredeslik artk slkn sonuna ulaarak tasavvuf yolunda kemle ermi kabuledilir. nk ilhi varlkta fen hlini yaadktan sonra slik, bu son ev-rede artk bu madd lemde Allhla bak hlinde yaar. Rhn lemdetekml saladktan sonra madd leme dnen slik, gerek dnynnhakkatlerini bu geici lemde yaar ve bu madd dnynn ilerini yenive gerek bir anlam ykleyerek tanzim eder. Bu evre ilh feyizle eldeedilen mnev fakirliin kazandrd zel bir velyet mertebesinin yans-tld yer olma zellii tar. Ayrca zulmn olan bedensel yapnnrhni olan ruhsal yapya dnmnn ve Yaratcdan baka varlkla-rn etkisinden kurtulma hlinin kazandrd ilh yaknlama ve dostlukyeni bir yaam biimi dourur. nsni sfatlarn ilh sfatlarda fni klpve bu fendan da geen slik artk Allhla bak, yani onun zellikleriyle

65 Bk. Bl Efendi,age , vr. 122b-123a ve 125b-126a; Cemal Halvet,age , vr. 252a-b; CemleddinKaramn,age , vr. 4a-b; Snbl Sinan,age , vr. 11a.

66 Seknet hakknda bk. Herev,age , ss. 67-68.
http://-/?-http://-/?-


20/25

108 Dr. brahim Itan

beraber yaama hlini kazannca, artk nefsi kemle ermi olur ve kendiayn- sbitesine uygun ekilde olgun bir kiilik yapsyla hayta yeniden balar.

Halvet anlaya uygun ekilde fikirler beyn eden Bl Efendi, buevrenin tamamlanmasndan sonra slikin artk, ilhi fiillerin kendisindetecell etmesi sayesinde, btn artlanmlk ve alkanlklarndan kurtul-duunu ve kendi irdesini Yaratcnn irdesine teslim etme kvam ieri-sinde gerek kulluun tadn hissettiini ifde eder. Ona gre slik,

mnev kalitelerin olumas sebebiyle, nceki evrelerde benliinde nrni bir perde olarak hissettii rablik ve hak olma duygusunu atar ve kullukmertebesine rz olur. nsn hayt tarznn zelliklerinin bittii ve ilhihayt tarznn zelliklerinin balad bu evre, beer lemde gerekleenebrrn yaam tarzn ap ilh lemde gerekleen mukarrebnunyaam tarznn gerekletii dnemdir. Kendi nefsini tanyp ilh irdeyeuygun olarak terbiye ettikten sonra slik, artk mnev yolun yeni yolcu-larna seyr slklerinde elik edip yol gstericilik vazfesini icr etmeye

balar. Kendi yolculuu esnasnda kendi nefsini tanyarak elde ettii s-nrl mrifet bakalarnn da nefislerini tanma yoluyla detaylanacak ve bylece insn- kmil67 olma vasfn kazanarak, hakki mnada Peygam- ber (s.a.v.)in halfesi olma kapasitesini elde edecektir. nk tasavvufyolunun nihi hedefi Peygamber (s.a.v.)e halfe olmaktr. Bir insn- k-mil olarak artk slik, Allhn cemal ve celal sfatlarnn tecelllerini beraber yaar ve bu nedenle, mutlak hakkat btn yleriyle tezhr etsindiye, bazen birbirine zt gzken davranlar sergileyebilir.

Bl Efendiye gre bu son evre, velyetin ve fakrn gerekletii bir aamadr ki bu, ilh fiillerin etkilerinin insn etkilere glip gelerek bir deiimin olmas sonucu, bedensel arzu ve isteklerin Allhn arzu ve

67 nsn- kmil hakknda bk. Mehmet S. Aydn, nsn- Kmil,D..A. , stanbul, 2000, DiyanetVakf, c. 22, ss. 330-331.
http://-/?-


21/25


istekleri dorultusunda hareket etmesi anlamna gelir. Bu noktada, vel-yet ve fakrn Halvet seyr slknn hedefi olduunu syleyebiliriz68.

Sonu

Dn yaam, farkl psikolojik seviyelerde tecrbe edilmeye elverili bir derinlie ship olup, sistemli uygulamalar sonucu uur ve benlik ya-psn kkl bir deiime uratr. Bu yaam biimlerinden biri de duyu veakl st bir yntemle bilgi/mrifete ulamay hedefleyen sf tecrbedir.Bu yntem, insan ftratnn duyular ve akl st bir alanda yaplan tecr- beyle bilgi elde edebilmesi ve rhnilemeye kbiliyetli bir zellikte ol-mas gerei zerine dayanmaktadr. Sf uygulamada, insann kendiztnn hakkatine kavuma istei ve Mutlak Hakkatle vstasz iletiimkurma arzusu yatmaktadr. Bu arzunun gereklemesi, insan nefsi-nin/benliinin kendi geici ynn terk edip Yaratcsnn yol gstericili-inde yeni bir varlk ve benlik kazanarak uur ve kiiliin yeniden yap-lanmasna baldr. Aa benin oluturduu monoton ve olaan yaamtarzndan kurtularak, ferd benlii aan sonsuz varln uur alann kap-samas nedeniyle, kii btn rh fonksiyonlarn yeniden dzenler.

Bl Efendi ve mensup olduu Halvetiyye tarkatna dayanarak k-saca incelemeye altmz seyr slk anlay, mnev yolculuundaha balangta psikolojik bir deiimle baladn gstermektedir.nk bu yolun yolcusu btn eski alkanlk ve davran kalplarndanuzaklamaya alr. uur alann megul eden her trl fizyolojik ve psi-kolojik i oluumlar denetimi altnda tutmaya ynelir. Fizki ve rh riyazatlar yoluyla uur alann, her trl i ve d uyarclarn bozucu et-kisinden arndrdrarak ilh hakkatleri alglamaya gayret eder. Yedi ev-rede gerekleen mnev yolculuk kiiye davranlarn mnev amalaradna yapabilme kbiliyetini kazandrr; kii hareket ve tavrlarn ilh sfatlardan yansyan nrun verdii rabbn bilgiler eliinde gerekleti-

68 Bk. Bl Efendi,age , vr. 25a-b, 126b; Cemal Halvet,age , vr. 252b; Cemleddin Karamn,age , vr.4b; Snbl Sinan,age , vr. 11b-12a.
http://-/?-


22/25

110 Dr. brahim Itan

rir. Tevhd nrunun tecellsinden gelen mrifetle zulmn ve nrn per-delerin dourduu etkilerden kurtularak Yaratcnn rubbiyetinimhede eder. Madd ynnn belirlemi olduu ilgi ve alkalardantammen syrlarak zt- ilhde fen hli syesinde insn sfatlarn te-kmlnn akabinde eyy tevhd aynasndan tem eder. Fendansonra bak hlini gerekletirmek sretiyle msiva ile ilgiyi kesme anla-mndaki velyet mertebesine kavuarak karanlk ynn aydnla e-virmi olur. Bylece beer aamada gerekletirdii olgunluu ilh aa-mada yaayarak heytn devam ettirir. Zt tecell sfat ve fiilleriyle beraber kendini gstererek takldi iman yerini hakki imana brakr. fade etti-imiz bu aamalar geip tekmln gerekletiren kii, dnyev haytnendie ve kayglarn terk ederek, ahsiyet bozukluklarndan ve zihindnysn bozan dnce ve davranlardan kurtulur. Tasavvuf deyilekemle ermi, ahlkn gzelletirmi ve srf Allh iin hareket etme g-cne ermi biri hline gelir.

Bu verdiimiz bilgiler nda seyr slk, kalbin ve nefsin ha-

kikatlerini tanmak, rhn dnmlerini salamak ve mnev hastalk-lara uygun tedvi yntemleri retmek sanat olarak deerlendirilebiliriz.Ksaca slk, beer benliin ilh benlikte fn klnmasdr. nk slikdediimiz kii, btn alglarn kendisiyle Yaratcs arasnda bir perdeolarak telakk eder ve bu perdeleri amak iin, her trl kirlilikten uzakolan asl benliini harekete geirebilecek rhn egzersizler yapar. Bualma metodunu akn veya mnev bir terapi yntemi olarak kabuledebiliriz.

KaynakaAff, Ebl-Al, el-Ayn es-Sbite f Mezhebi Ibn Arab vel-Madmt f Mez-

hebil Mutezile,el-Kitb et-Tizkr, Muhyiddn Ibn Arab iinde, Kahire,1969, Drl-Ktib el-Arab, ss. 209-220.

Aydn, Mehmet S., nsn- Kmil,D..A. , stanbul, 2000, Diyanet Vakf, c. 22, ss.330-331.


23/25


Bostanc, Ali Haydar,Tasavvufta Etvr- Seba ve Sofyal Bl Efendinin Etvr-Seba s , stanbul, 1996, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits(yaymlanmam yksek lisans tezi).

Cebeciolu, Ethem,Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl , Ankara, 1997, Rehber.Cemal Halvet, Atvrl-Kulb , HarrzdeninTibyn Vesilil-Hakik f Beyn-

Selsilit-Tarikiinde, c. I, vr. 248a-255b.Cemleddin Karamn, Atvr- Seba , Sleymaniye, n. 2713, vr. 1a-10b.Clayer, Natalie, Mystiques, Etat et Socit , Leiden, E. J. Brille, 1994.arc, Mustafa, Hev,D..A. , stanbul, 1998, Diyanet Vakf c. 17, ss. 274-276.Ebl Hseyin Nr, Makmtl-Kulb , tah.: Paul Nwyia, Melanges Univ. Saint

Joseph iinde, Beyrut, 1968, c. 44, ss. 129-143.Es-Syih, Ahmed Abdurrahim,es-Sulk ndel-Hakm et-Tirmiz , Kahire, 1988,

Drs-Selm.Hakm Tirmiz, mm Eb Abdullh Muhammed,Beynl-Fark Beynes-Sadr vel-

Kalb vel-Fud vel-Lub , tah.: Nicholas Herr, Kahire, 1958, Drl-Arab.Harrzde, Kemleddn,Tibyn Vesilil-Hakik f Beyn- Selsilil-Tarik , 3 cilt,

Sleymaniye, Ftih, no. 430-432.Herev, Eb Abdullh el-Ensr,Kitb Menzilis-Sirn , tah.: Serge De Laugier

De Beaurecueil, Kahire, 1962, Institut Franais dArchologie Orientale.Hujvr, Ali b. Osman el-Cullb,Kefl-Mahcb , haz.: Isd Abdlhd Kindl,

Beyrut, 1980, Drl-Nahdat el-Arabiyye.bn Arab,el-Futht el-Mekkiyye , 4 cilt, Beyrut, ts., Dr Sdr.Itan, brahim,La Pense de Sofyal Bl Efend , Paris, 2006, Ecole Pratique des

Hautes Etudes, Section des Sciences Religieuses (yaymlanmam dok-tora tezi).

Kara, Mustafa, Fen,D..A. , stanbul, 1995, Diyanet Vakf, c. 12, ss. 333-335.- Bl Efendi, Sofyal , D..A. , stanbul, 1992, Diyanet Vakf, c. 5, ss. 20-21.Kelabz, Eb Bekir Muhammed,et-Tearruf li Mezhebi ehli-t-Tasavvuf , tah.,

Mahmud Emin Nevevi, Kahire, 1400/1980, Mektebetl-Klliyyt el-Ezheriyye.

Kueyr, Ebl-Ksim Abdlkerm Hevzin,er-Risle el-Kueyriyye , tah.: MrfNarrk et Al Abdlhamid Baltaj, Beyrut, 1991, Drl-Hayr.


24/25

112 Dr. brahim Itan

Muhsib, Eb Abdullah el-Hris b. Esed,Risletl-Msteridn , tah.: AbdlFetth Eb Gudde, Beyrut, 1971, Drs-Selm.

Redhouse, James W., A Turkish And Englich Lexicon , stanbul, 1992, ar.ngren, Reat, Fsus rihi Sofyal Bl Efendinin Tasavvuf izgisi,Tasavvuf ,

Ankara, 2008, yl 9, say 21, ss. 57-66.ztrk, Yaar Nuri,Kurana ve Snnete Gre Tasavvuf , stanbul, 1990, Yeni Boyut.Sami, emseddin,Kms- Trk , stanbul, 1996, ar.Serrc, Eb Nasr Abdullah b. Ali,el-Lma f Trhit-Tasavvuf el-slm , tah.: Kamil

Mustafa el-Hendev, Beyrut, 2001, Drl-Ktb el-lmiyye.Sofyal, Bl Efendi, Atvr- Seba , Sleymaniye, Hsn Paa, n. 1178, vr. 103b-

128a.- erh fussil-hikem , stanbul, Dersedet, 1309.Shreverd, mam ihbeddin Eb Hafs mer b. Muhammed, Avrifl-Marif ,

tah.: Muhammed Abdlaziz el-Hlid, Drl Ktb el-Arabiyye, Bey-rut, 1999, ss. 53-54.

Slem, Eb Abdurrahmn,Uybn-Nefs ve Devh , tahk.: Muhammed es-Seyyid el-Cleynd, Kahire, 2001, Dr Kab.

Snbl Sinan, Atvr- Seba , Sleymaniye, Hac Mahmud Efendi, n. 2835, vr. 7a-15b.

Tahral, Mustafa, Vahdet-i Vcd ve Glge Varlk,Fussul-Hikem Tercme veerhi iinde , Ahmed Avni Konuk, stanbul, 1990, .FA.V., c. 3, ss. 9-63.

Trer, Osman, Anahatlaryla Tasavvuf Tarihi , stanbul, 1998, Seha.-Letif-i hamse,D..A. , stanbul, 2003, Diyanet Vakf, c. 27, s. 143.Uluda, Sleyman,Tasavvuf Terimleri Szl , stanbul, 1996, Marifet Yaynlar.- Ayn- Sbite,D..A. , stanbul, 1991, Diyanet Vakf, c. 4, ss. 198-199.

- Fakr,D..A. , stanbul, 1995, Diyanet Vakf, c. 12, ss. 132-134.- Ayna,D..A. , stanbul, 1991, Diyanet Vakf, c. 4, ss. 260-262.- Havtr,D..A. , stanbul, 1997, Diyanet Vakf, c. 16, s. 526.- Makam,D..A. , stanbul, 2003, Diyanet Vakf, c. 27, ss. 409-410.- Mrifet,D..A. , stanbul, 2003, Diyanet Vakf, c. 28, ss. 54-56.- Marifet-i Nefs,D..A. , stanbul, 2003, Diyanet Vakf, c. 28, ss. 56-57.- Muhabbet,D..A. , stanbul, 2005, Diyanet Vakf, c. 30, ss. 386-388.Yavuz, Yusuf evki, lham,D..A. , stanbul, 2000, Diyanet Vakf, c. 22, ss. 98-100.


25/25


Ylmaz, H. Kmil, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarkatlar , stanbul, 2000, Ensar Neri-yat.

atvar ı seb a sulukun 7 devresi 25 sh

Documents