atsız mecmua - sayı 5

8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 5

1/19

www.atsizcilar.com

AylkFikirMecmuas

Yl:1,Say:5 SahibiveMdr:H.Nihl 15Eyll1931Ku Bak

Kyclk

Kerpitemellerstnemermerbinalarkurulamaz.

Yurdumuzunvemilletimizinbymesiveykselmesi,kylerimizinbymesine,artmasnaveykselmesinebaldr.Bunuhepimizbiliyoruz;fakatherhangibir

iinbandaikenbubildiklerimizitatbiketmiyoruz.

***

BizdekycleresmtekiltharicindeilkolarakmerhumTrkOcabalamtr.Ocaklarmuhtelifyerlerdekyclktecrbeleriyaptlar,ksmendemuvaffakoldular.Fakatbumuvaffakiyetleriummannyanndabirkatrebiledeildir.Ocak,kycldahaziyadebirgsteri,lksveyassmevzuugibitelkkiederdi.Budahaziyadebirkyclksevgisigsteriindenibaretti.Buaradabilhassayaplmas

unutulmayandispanseramak,kyhastalarnabakmakveildatmaktanibaretkalrd. phesizbirderdiveacsolaninsanlarn kranveminnetidahakolayvedahaabukkazanlr.Ocakdagnllerfatihiolmakiinbuyoldaniebalamt.

Kyclktebudalzmolabilir,fakatkyllerinmaddstraplar,kylerinderinkaranlklar,sefaletleri,yoksulluklaryanndaccekalr.DevlettekiltndakyclkadmnilknceatanDahiliyeVekletidir.

Kykanunu,buyolduelegelenilkgnlalceserdir.Bundansonratekiltsahasndakyclkgelir.Fakatbunadakyclkdemektenziyadenahiyecilikdemekdoruolur.nk,esasitibariyledierlerineveeskileretamamenbenzeyenyukardaninmebir

teekkldr.Kazadannahiyeyeiniyorvetamtekillinahiyeleryapmaklaurayor.Buhareketde eklenkyclkgibigrnrsedeaslveesasitibariyleaynprensibineserideildir.Yurdumuzunkurtuluukylerimizinkurtuluunabaldr. uhaldebirincivazifemizkylerimizikurtarmakveykseltmektir.BykTrkiye'yikyleryaatacak,kylerykseltecektir.

***

Butemellerisalamlatrdmzderecedeitima

bnyemizkuvvetlenir.Devlet eklimiztunlar.Ancakozamanileriyedorutambirimanilebakabiliriz.

***

Bizegreher eydennceveher eyinstndednlecekmevzukylerimizdir.Fertlerdencemiyetlerevenihayethkmetekadarherkes,horzmreveherteekklkendindegrdbyk,kkhercehdiveherkuvvetikylerimiziinharcamaya,kylmznrefahiinmesseselertekilleryapmayamecburdur.


2/19

www.atsizcilar.com

Say:5 ATSIZMECMUA Sayfa:2

KyevlerikerpiharabelerhalindeikenTrkiye'de ehirleryaplamaz.Trkiye'de ehirlerdaimi:kylerinzararnaolarakyaplrvebytlr.Sanayi,memleketiolmadmziinmillistihsalefaydalfabrikalarladolusanayiehirlerimizdeyoktur.

uhaldebizde ehir,memurlarn,tccarlarn,kyliletccarlararasndakimutavasstlarnvedahabilmemnelerinoturduuyerlerdir.Yanikylnnuaklar ehirdeoturur;fakatnegariptirki,efendilerimizharabelerdeyaar,

Bizbtnhedeflerimizinbandadnlmesilzmgelenbirprensibiterabzettirmekistiyoruz.Budakyclktr.

Fertlerdencemiyetlere,mesleklere,itimasnflaravedevlettekiltnakadarheryerdeheriinbandakylerinvekyllerimizinrefahdnlmelidir.Biryerdeta tastnekoymakistiyorsakbunuilknceenmuhtakylerimizdeyapmalyz.Biryerebirglgeverecekaadikmekistiyorsakbunaenorakkymzdenbalamalyz.Biryerdeshhbirmessese

Kylym

Yazlarmonundur;nkbiroluyumben,nkbuyurtmrnborludurokadna.Topraktanaldnyinetopraaveren,Azizbirannedirkikylderleradna...

Kylyokmuhterembilenlerdenbiriyim:Karlkszalanocuklar,analardr;Vemademkikanmdaonlarnkanvardr;Kylnn airiyim,kylnn airiyim...

Arkada!yahutbenimdilimce"eyhemeri"!Mevzuum:"hastakz,hastaocuk,dulanaVetaltarlalardadklenalnteri"...Dahayakndrbunlarkendiderdindensana!

FuatEdip

onuncretlihizmetileribyk ehirlerinsakinleridir.Kylerdeelektrikyaplmadan ehirlerielektriklemekdorudeildir.Kylerdemillzevkimizegrebirkymimarisineuygunprogramlbirimarbalamadanbyk ehirlerebykbinalaryapmakcaizdeildir.Kylereradyovermeden ehirliyeradyodinletmekharamdr.

Gbreliirkeflerkysokaklarnbataklkyaparken,bykehirlerinkanalizasyonunaparaharcamakyerindeolamaz.

Kymekteplerimahdutyerlerdevekerpidamlaraltndabulurken ehirlerevehattakazalarasslvebykmektepbinalaryakamaz.

Mevzuunesasndavednmetarznnhareketnoktasndafarkolduuiinbumisallerinsaysnarttrmak,hersahadamuhtelifrneklerbulmakkabildir.Bizimkastmz u ekliveyabusahadakidevlettatbikatntenkitetmekdeildir.

amakniyetindeisekbundadaher eydenncekylnnihtiyacndnmeliyiz.

Bugngrdklerimizegrebirinciplnda ehirlerleuratmzderhalanlalr.Biz,kylerimizinbirinciplnagemesiniistiyoruz.Hibiryerdeefendininbinasndanncehizmetileremeskenyaplmaz.Hibiryerdeefendimizkaranlktaotururkenecirlerielektrikyakamaz.

***

Buszlerdebelkibirparakoyurenklifikirlervehissiyatiddetigrenlerbulunabilir.Fakatmademkikylyhereydenstnsayyorvebizimbtnmuvaffakyetlerimizinkaynatanyoruz.

Onukendimizdenokdnmek,kendimizeyaniehirlerimizebir eyyapmadannceonunihtiyalarn

dindirmeyealmakborcumuzdur.


3/19

www.atsizcilar.com


Asfaltcaddelerzerinderenkliotomobillerdivegzelbiimlikostmleriindegeerkenhlkl alvarveyamalpabularlagezen,kulaakanyavrusununbanpismendillerlebalayan,biristida1yazdrmakiinkapkapdolaankyllerimizigrdmzmddetekyclkyapmayamecburuz.

Busahagenitir.Etraflbirprogramvemetotlubiralmaister. ktisattanshhate,idaredenisknakadarhersahadaakvemspetbirprogrammzolmaldr.Bununlakesemizevecehdimizegreenlzumluyerlerdeniebalamalvevakitgeirmedenseferberolmalyz.

Kyllerimizartksszlktan,pislikten,kszlktenkurtulmaldr,Kylerecanllkve enlikgelmelidir.

Kylerimizdenasrlarcailerigitmi olan ehirlerdeotururveelenirkenbizimcanmz,cierimiz,her eyimizolan

kyllerimizihatrlamayunutmayalm;

belkihatrladkaacr,acdkasever,sevdikedeonlariinalmayavebualmadanzevkalmayabalarz.

Kymimarisiveplnlar,kyziraati,kyshhatileri,kyidaresi,kyterbiyeveelenceleri,kyhukukuvekymkellefiyetleriayrayrtetkikedilmelivealmasahas

tespitolunmaldr.Srasgeldikebuprogramnanahatlarndnebildiimizkadarsyleyeceiz.

***

Gnlmzyleisterkimektepsralarndahertalebedenenyksekmakamlardakibyklerekadarherkes,hergnkylerimiziveonuykseltmearelerinidnsn.nkinklpveistikbalimizinesaskylerimizdir.

Clzvehastalklkklerdenbykgvdelivedevamlbiraayetimeyeceinidaimahatrlamalyz.

TrkDestannnTasnifi

IV

Busonmakalemdebirazdamehazgstermekvedestanlarntasnifiyolundaalacaklarabazpratikmaslahatlardabulunmakisterim.

UmumTrkmikyasndadestanlarlauramakbugndeepeygtr.nkbunlaredebTrklehelerindenbirineevrilmi veistifadesikabilbir eklesokulmudeildir.BunlaryamuhtelifecnebidillerdeyazlantercmelerdenveyahuttaTrklehelerininmahalltelffuzlaragrefonetikharflerletespitolunanistifadesigymetinlerdenreniyoruz.

EneskiTrkkozmogonisininAltayveSayanTrklerineait ekilleriRusaolarakVerbetsky,PotannveNikifarovtarafndanmetinleri,veRusaAlmancatercmeleriyleberaberRadloffveKatanovtarafndanneredilmitir.Potanin'in

"imaligarbMoolistan"adntayandrtciltlikbykeserininikincicildiTrkiyatEnstitsiinA.BattalBeytarafndanTrke'yeevrilmitir.Radloff'unveKatanov'untopladklarmevatRadloff'un"Trkhalkedebiyatrnekleri"klliyatnn1,2,9'uncuciltlerinitekiletmektedir, stanbulveAnkaraktphanelerindenushalarvardr.BozkurtefsanesineaitinrivayetleriiseTrke'yetercmeedilenDeguignes'nineserindeRusaolarakHiakenth'in"OrtaAsyakavimlerinineskitarihi"atlklliyatnnilkcildinde,eski randestannavevesta'yageen ekliMarrjuart'm,Caucasieamecmuasnn1930nushasndakimakalesindebulunuyor.MasalnMooltarihindevemuhtelifTrkkabilelerindemevcut ekillerihakkndakiedebiyatAbdlkadirBeyTrkiyatMecmuas(II,131137)ndagstermitir.Trk'ndrtoluhakkndakirivayetinSelukilerzamanndayazlan"Mcmelttevrhve'Husas"


4/19

www.atsizcilar.com


tabulunan ekliBartholdtarafndan(Trkistan,I,19)neredilmitir.Rivayet erefeddnYezd,MirHondveHondMr'dedevardr.Burivayetininmenbalarndamevcutrivayetlerlemukayesesi1928darlfnunderslerimizdebulunuyor(baslmamtr).Efrasiybrivayetinintarihdevre ahsiyetleriyle

birletirmektecrbesidedersleriminbaslm vebaslmam ksmlarndavardr.

Bukahramann"Buquxan"adCveyni'de,BuqaxanbinPiing"ismi ehbeddnMercan'ninGurfetelHavaqnatleserinde;Efrsiyb'nbinaettii ehirlerhakkndakirivayetlerMahmdKagar,ElBrn,Nerextarihlerinde;kezaEfrasiybTungaAlp'aaitiirlervedierbirka,rivayetlerMahmdKgar'debulunuyor.Rivayetinpekmufassal,fakatranllatrlm ekli randestanndavardrkibunlardanMes'd'ninbahsettii&Iv^bizevasl

olmam

t

r.Bizevas

lolanlaTaber,Sa'lebveFirdevsrivayetleridir. Firdevs'nineserinde,mellifemuasrEfganstanveHorasanTrkrivayetlerindenistifadeedildii phesizdir.Firdevs'nineserininMohltarafndanyaplanFranszcatercmesininEfrsiyb'aaitelitlerininnushasdarlfnunktphanesinde,SeyitDevri MustafatarafndanyaplanTrketercmesininnushasyldzktphanesinde(N.79517954), erefeddn sfahan'tarafndanyaplanArapatercmesininnushaskprl(N.1063)veAirEfendi(N.631)ktphanelerindevardr. "Tatar"ve"Mool"efsaneleri erefeddn"Yezdtarihininbaslmammukaddimesinde(Umumktpane:4975;Fatih:4425)MrHond,HondMr,MahmdibnVelveEblgazi'de"vardr.BunlardanyalnzEblgaziTrkedir(RzaNurBeyinnerindebuksmmaalesef"Hrafatoktur"diyeyalnzhlsaedilmitir).BurivayetinbencemehulbirmembadanveDrtgenlerdenAlman ekliAhundkurbanaaliHlid'ninmatbu"Tevrihihamsei' ark"sinde

(S.640860)vardr. Ouznmenin,Reideddn'in"TrhiAlem"indeolanmufassal ekliParisnushas(SupplPera.1364)ndantarafndanistinsahvesonradankitabn stanbul'daTopkapsaraynnncAhmed,Revankk,hazineksmlarndaveDamat brahimPaa'dabulunannushalarylakendim

veAbdlkadirtarafndanmukabeleedilmi vetab'hazrlanmtr.Farisiolanbuouznmebenimyazmamda.115sayfatutuyor.BuouznmeninEblgazitarafndantertipedilenTrkmenesininnushalarPetresburg'davebirnushasdabendedir.BununTomanskitarafndanyaplanRusatercmesiTakent'tematbudur.OuznmeninilkMoollarzamanndayazlanUygurrivayetiiseRzaNurBeytarafndanFranszcahaiyelerleneredilmi vesonunagarpTrkesinetercmesideilveedilmitir.DedeKorkutdestanlarnnDresdennushasKilisliRfatBeytarafndanistinsahedilip stanbul'dabaslmtr.

BuOuzrivayetlerinin"SalurKazan"avedierbaz

kahramanlaraaitparalarEblgazi'nin ecereiTerkime'sindeveYazcOluAli'ninSeluknmesininTopkapSarayRevankk1390numaralnushasnnba tarafndakiilvelerdebulunuyor.Ouzrivayetlerinden"AlpBamas"(BamsByrek)ksmnnTrkistan'damarufekli(Alpamayani"AlpBamsa")Abdlkadirtarafndantayinedilmitir. BurivayetinKazakaveKarakalpakasKazan'daveTakent'tebirkadefabaslmtr.DierbirKazakasveRusatercmesiDvayoluEbBekirtarafndanTakent'te,dahadierbirrivayetimetniveAlmancatercmesiyleberaberRadloff'unTrkhalkedebiyatrneklerininnccildindeneredilmitir.

KroludestannaaitkitabiyatPertevNaili'ninbudestanaaittetkikatnnsonuna(S.249 S.256)ilveedilmitir.KarahanllaraaitrivayetlerinTrkeveacemcemufassal ekillerigayrimatbukalyor.Acemcesi'ninmteadditnushalarTrkistan'dahususellerdevePetresburgAsyamzesin


5/19

www.atsizcilar.com


de,TrkeleriBerlinktphanesindeMartinHartdmannklliyatndabulunuyor.BundanbazparalarSkow'un arkTrkistanlisanrneklerikitabndaneredilmitir.KrgzlarnManasdestannnmetnivetercmesiRadloff'un"Trkhalkedebiyatrneklerininbeincicildindedir.AbdlkadirtarafndanksmengarpTrkesineevrilmitir.MufassalnushalarbirvakitTakentveBikek'tetab'ihazrlanmt.Sonragalibaterkedil

fndanyazlanrivayetininmetni(TrkiyatEnstitsKtphanesi,N.3786)veRusatercmesi(TrkiyatEnstitsK.N.3581)matbudur.BudanbakaTrkiyatktphanesindeburivayetlerinNogayca(N.3109),Karakalpaka(N.3137),Bakurta(N.4977)lanbulunuyor.Burivayetlermezkr ivelerdeArapharfleriylebaslmtr.AbbaskulBakihanof'un"glistnirem"nameserininRusas1926'daBak'debaslmtr(Trkiyat,No.1643).

MuallimArkadalar

ma

Senneeldevedildegezenbillurbirsarak,Nedesskabirgsetaklanbirieksin;Senindebudnyadanasibinvar;savamak!.Kayalarlagreipdalardaleceksin.

Yoldalkederektengktegnele,aylaAarsntepe,rmak;yrsnova,yayla..HayatanebiimdegeldinsebirboraylaDahasertbirkasrgaiindebileceksin

KzlElmaurundaklekincekndanBahtiyarlkdenen eyartkgemezyakndan;

Mes'utolupglmeyisk,karhatrndan.Belkildktensonrabirparagleceksin.

Yzparalkkurunlagider"Hayat"dediin"TanrYolu"uzaktr:erkenkalk,skgiyin.YazkbtnmrnceokadarzlediinGzelKzlElmanavarmadanleceksin

ATSIZ

di.ingizveTemrdestanlarnnbir eklikazanda1813'dXalfintarafndannerolunmutur.SonrakitablarndanbirisiTrkiyatEnstitsnde(N.1719)vardr.ingizdestannnMoolca ekillerigizliTarihAltunTopuSanangeennameserlerde

Potann,

Pozaniyef,

Camsaranof

ve

di

erleri

tarafndantoplananMoolrivayetlerindebulunmaktadr.TrkeveFarisimufassalTemrdestanTakent'tebaslmtr.

FarisTemrdestannnbirksm1922'deSovyetlertarafndankraatkitabolaraktekrarbaslmtr.Bunlarnstanbul'danushalarmaalesefbulunmuyor.Tokatm veEdgedestannnkazaka,TobolcaveKrmcarivayetleriRadloffklliyatnnIII,VI,VIInciciltlerindedir.IIIveVIncciltlerinAlmancatercmeleridevardr.MezkrdestanlarnukanVelihantara

Trkdestannn,millTrkedebiyatnTrkhalkedebiyatesasndainkiaf,ettirmekurundaalanvealmakisteyenkalemsahipleriiinistifadeedebilecekbir ekilalmasancakbtnrivayetlerin imdikigarpTrkesineevrilip

"Trk

destan

ve

rivayetleri

klliyat"

ekline

sokulmasylahusulegelebilir.

TrkmillkltrnkendisineistinatghedinenmillTrkhkmetibunaehemmiyetvermelidir.Destanlarnnegibiartlarlatasnifolunabileceiniilkmakalemizdeyazdk.Elbettebuieteebbsedecekolanlarher eydenncekendimilletininyaadyerlerincorafyasnvemilletinmuhtelifdevirlerdekiitimahayatn,hayattarzn,kyafethususiyetleriniokiyirenmi olmaldrlar.Destannmeselonbirinciasrdan


6/19

www.atsizcilar.com


(yaniOuzlarngarbemuhaceretinden)ncekizamanaaitksmlarilemegulolanlarTrkistan'dabizzatbulunup,meselaOuzrivayetlerindezikrigeenyerleri,rmaklar,dalarbizzatgrm olsalar,phesiz,pekfaydalolacaktr.Muhtelifdevirlerdeki itimahayat,hayattarzvekyafetleriinTakent,

Urunburg,Moskova,Leningrat,Berlingibi ehirlerinmzelerindekiTrkeserlerivebilhassamuhtelifdevirlerdeyazlanminyatrleserler,meselTurfanminyatrleriveMooldevrininminyatrleribitmeztkenmezmembaolacaktr.UygurveMoolzamanminyatrleri,aitolduklarzamannhayatnrenmekiinenesaslveenkymetlimembalardr.Fakatonlardanhayatnnaslrenileceinideayrcarenmelidir.Bununiinmezkrminyatrlerzerindealansanatmverrihlerinintetkikatnokumal.UsulnbilmeyenbirTrkmnevverieskibirTrkminyatrnebakarveyanndangeer.

UsulnbilenbirAlmanbunlardanzahirhayat

nbtninceliklerinikarr.Eskihayathakikmembalarndanrenipolduugibigzmznnnegetirmeyealmadkaneediplerimizmilltarihtenbirtemsileseriyazabilirler,nederessamlarmztarihahsiyetlerimizieskiyunanveyahuteskiHindoCermentiplerindetasviretmekrezaletindenkurtulabilirler. Neredekaldkimilldestanyazmak!...

***

Destanlarhibirzamanmuttaritbir ekildeolmuyorlar.Onamuayyen ekltasnifedici airveriyor.Onuniinherhangibirtasnifemusannifinsbjektifnazarlargeecektir.Meselgeenmakalededestanlarnkabataslaktasnifinigsterdim.Fakatoradasrfbirilm,tarihmakaleyazdmzannolunmasn.Oradabendahaziyademilldestanmzbirklolarakanlay tarzm,yaniindnazarlarmarayasokmu umdur.MeselKazak"AlaHan"ileCmCem'deki"AlancaKaraHan",Manasrivayetindeki"KaraKanalatarihkarahanllarbirletirmem

onevidendir.Birokdestanahsiyetlerinhangitarihzatolduunubizilmsuretteispatedebiliyoruz.Fakatbiroklarvarkionlarnhangidevreve ahsaaitolduunutarihentayinkabilolmuyor.MeselmezkrAlaveManastaolduugibiumumiyetlehalkrivayetlerinin bazgayetkarkveztnoktalarnatarih

karamaz.Ovakitbuztrivayetlerarasndanbirisinisemekartk airiniioluyor.Destanrivayetierindekitezatlar,destantasnifeden airinhayaline,ibdanageni imknlarverennoktalartekileder.MeselFirdevs'nin ehnamesindeesas phesizTrkdestanlarndanAlmanbirTrk"Grkser"inhikyesivehalk airhkimi"Sutuh'unhikyelerivardr.Bunlarnherhangibirdevreyeircamahibirtarihesasyoktur.Demekbunlarnoveyabudevreircaitamamyladestantasnifedeniniidir.Bununiindestantasnifigibibirmesele,meselTrkiye'dekiDilEncmeni,TarihEncmeni,KalkBilgisiDernei,Trkistan'

renmeDerneigibiilmicemiyetlereykletilemez.Oancak airlerin,yahutdestanlauraanedebdernek(Sercle)leriniidir.Tarihilerbunlaraancakyardmederlervedestanmademktarihdir,oediplerdetasniflerindetariherevesindenkmamaldrlar.Bilhassatarihdevirlerdenbirineircailmenkabilveyahutmuhakkakolanrivayetlerde...Muayyentarihdevirlereircaiherhaldekabilolanveyahutmuhakkaktariholanrivayetlerdenbazlarylabizimmillairlerimiz imdidenmegulolabilirlerdi.

***

Onlarda unlardr:1)EfrsiybTungaAlpkikablelmilt625ylndaMedyahlarlaolanmuharebelerdehyanetyoluylaelegeirilerekldrlentarihi"Saka"kahramanylabirletirilebiliyor.2)Ouzrivayetiki"Mete"ilebirletrebilir.3)Kroluki78'inciasrlardaTrkmenistan'da,GrcanmntkasndayaayanSolTrkmenbeyleriylebirletirilebilirkibusllenihayetEmevkumandan"YezdibnMhelleb"tarafndanimhaedilmitir.4)ingiz.5)Temr.6)


7/19

www.atsizcilar.com


Tokatm,Edge.Burivayetlereaitmenbalardannispetenazokistifadeolunabilir.Burivayetlerleuraacakolanlarbirmahfeltekilederekmesatarz,meselahiolmazsavezin,lisanhakkndamterekesaslartespitediponagremuayyenbirhedefedoruhareketetselerdielbettebazneticelerevarabilirlerdi.

Bylebirmesaininneticesibtnbunlartasnifedebilecekumummusanifiniineyarayabilirdi.Eskikozmogoni,ilkTrk, randestanndaEfrsiyb'nhaleflerisfatylagsterilenTrkkahramanlarnnhayat,"TatarMool""TrkOuz",Ouznmede"GnHan"rivayetindensonrakiyaniGkTrklerveKarahanllarlabirletirilenyabguvehakanlaraaitrivayetler,KezaKarahanllar,veManaszamanna,ingiz'leTemrdevirleriarasndakivekayieaitrivayetlerTrkdestannnbugnzerindealmaspekgolanksmlarnte

kiletmektedir,btnbu"Kolay"ve"g"olanksmlarnhepsininbirarayabirklolaraktasnifikeyfiyetininzamanmziinmklpesentliionakyasedilebilir.FakatunutmayalmkibizTrklertarihteengveenmudilbykmeselelerihalletmektenhazduymu,engileriekseriyayalnzelenceiinyapm olanbir

milletiz.Trkdestankahramanlarndanbiri:Terektirgesyredik*Tersbatasnsndep*TiklitemirtondKpKiydik*TebinsigenKimlerde*Terimizqraqsndep*yani"BizyalnztersdallarnkrmakiinbykKavakaalarnincetarafndanyokuaeken,zerimizdekiarzrhvetulgalarekseriyaancakoyungnlerindevcudumuzuhafifletecekterkarmakiingiyenadamlarz"diyor.DestanlarntasnifiiinTrklerebuenerjininancakbirksmnkullanmakkfigelecektir.

Prof.AhmetZekiValidi

TrkmenvezbekMusikileri

I

Yazan: Trke'yeevirenViktorBelayet Abdlkadir

"Trkmenmusikisi"nin,ortaAsyamusikikltriindeayrbirmevkiivardr.Bumusikiye,Kazak Krgzvediertaraftanzbekmusikikltrleriarasndamutavasstbirkltrnazariylebaklabilir.

***

Krgz Kazakmusikisi,bilhassagebeve"savt"(Vokal)birkltrdr;zbekmusikisiise,yksek"aleti"(nstrumental)birkltrdr;sonuncununinkiaf,ortaAsya'nnbyksiyasmerkezlerinininkiafnabalkalmtr.Trkmenmusikikltrnegelince,o,aynzamandahemgebehemdealetibirkltrdr:balcahususiyetleri,1)DahilindekendisinenispetledahaeskiolanKazak Krkzmusikisinemahsus

irticai(improvizasiyon)prensibininbertarafedilmibulunmas,2)usullerinpratikbirsuretteilenmibulunmas,vefakatbuilenmenindahayenibirkltrsahibizbeklerdeolduugibiNazaribir ekildenizamakonmu olmamasdr.

***

TrkmenlerinbugnigalettiklerisahayagelilerinintarihiVI'ncasrdanteyekar.'MerkezAsya'dangeldikleritahminolunuyor.Eerhakikatihalbyleolsayd,musikinoktainazarndanhitetkikedilmemibulunanOrtaAsya'da,Trkmenmusikisinebenzeyenbirmusikikltrbulabilirdik.Lkin,elimizdekimusikimalmatnamstenitdeliller,tarih


8/19

www.atsizcilar.com


malmatabsbtnaykrdmektedirler:birtaraftanTrkmenmusikikltrpekderinbirsuretteTrkmusikisinemerbuttur;diertaraftanda,Trkmenmusikialetleri,inmusikisimikyasndadeilSmeraletlerimikyasndadrlar. te,buhakikat,tarihmalmatlabarnmasimknszbirtezattekilediyor.

Hakikatnemerkezdeolursaolsun,dierdelillerde,Tkmenmusikikltrnmherhaldepekeskiliineehadettemikttefiktirler.

Trkmenmusikisiyalnzpekeskibirsan'atolmaklakalmaz,pekbarizhususiyetleridevardr.Buhususiyetleribizevuzuhlaanlatan ey,bizzatsaztakmlardr.

***

Saztakmlarnnheyetiumumiyesi,terkipitibarilepek

mahdutolmaklaberaber,tarihehemmiyetiitibariylebasitdeildir.Trkmenlerinbalcamusikiateti"dutara"drki,yapl itibariyleKazakKrgz"dumbra"(tanbura)snafaik,zbekdutarasileileriAsya'daveKafkasya'damnteiraletlerdeniseaadr.Trkmensazlarndandierbiri"gicak"olupyakn arktabilhassa"kemane"adilemaruftur.Gicak,Kazak Krgzlardayoktur.Onlarda,bununyerine,okiptidabiraletolantelli"kopuz"kullanlr.Trkmenlerinkullandgicakda,"yksekmusikikltr"nesahipdierilerlemi kavimlerinaletinenispetleokiptidaidir.Trkmenlerinncalgs"tydk"(ddk)tr:barizhususiyetibulunan,kamtanveuzunbirflttr;eskiMsrabidelerinderesmigrlenfltlerebenzer,Trkmen"tydk",dierkomukavmlerdekibunevialetlere,ezcmleKazakKrgzlarniptida"sebzgi"larnakatiyenbenzemez.Trkmenmusikikltrnvesazlarnbyleceumumbir ekildegzdengeiri bile,onun,zbekveKazakKrgzkltrleriarasndabirmevkisahibiolduunugsteriyor.

Acaba,Trkmenmusikikltrn,bunlarlamukayeseedincenegibibirhususiyetlemtemayizbuluruz?

Trkmenmusikisi,musikitekmltarihininilkbasamanvcudagetirenKazakKrgzmusikisininbarizbirhususiyetini,yaniirticalslbubertarafetmi,kompozisiyonslbunagemitir.Bununlaberaber, i'riyettenvazgememi,zbekmusikisigibikendisini"yksekmusikikltr"srasnakaracak

musiki ekil[forma]laricatedememitir.

Trkmenmusikisininkompozisiyonslbuncailenmesi,Trkmenistan'da"bah"denilenprofesyonelhalkmusikiinasnnzuhurunayolamtr;"Bah"Homiros'dagrleneskiYunan"rapsod"larnnaynsdr.Bahsi,aynzamandahemhanendevemusikiinas,hemdesan'atnnananelerinikoruyanbirmusikimmessilidir.Gebehayatnn eraitidahilindeindividalistmusikiinastipiolarakyetimitir.Arkadalarylamsabakalara.girimeyi,dieryksekmusikikltrlerindemesel

zbeklerdeelbirliiyleyap

lan(kollektif)icrayatercihetmitir.

Trkmenmusiksininkompozisiyonslbu,refakatl[accompagne]tagannkltndedeamilolmutur,itebucihet,irtical,bsbtntazyiketmesebile,okmkilbirhalekoymaktadr.Kompozisiyonslbu,bestelenen iireserlerininlirikvehissunsurlarnatemaylleonlartakviyeesasnaistinatettiiiindirki"tabii"denilenmusiki ekillerininilenmesinehizmetetmitir,Bilhassaksml eklintekevvnneyaramtr;ksmlortadakalanndaheyeeancokunnamelerleykselir;dahilteekklleriitibariyleisedeokmrekkeptirler.

Trkmenmusikisineaitbuksamlhazalara, melodikveharmonikteekkltmaitiki eydahailvesilzmdr:drtl[kart]vebeli[kent]yoluletonikeinmekesasngzetip,vebyk"ton"atlamaskullanpkkikili[sekond]faslaskullanmaz,Trkmenmelodisininbuteekklde,mezkrmusikininsonderecedekieskiliimgsterendelillerdendir.Ayrca,bunamegeitlerinin[pas


9/19

www.atsizcilar.com


sages]teekkltndadiermuhtelifimknlarntahakkukunayarayan,vediyatonikteekklnmuhtelifnevilerinemahsuskromatiksessralarverendahilbirtenevvdevardrki,buda,eskimusikininkltrseviyesininehemmiyetinigsterir.

"Dutara"yamahsusolaraksonderecedeilenmi ve

devamlbirsurette"ikises"(deuxvoix)zerineyryentarzda,Trkmenmusikisininkltrseviyesinedelleteder.

Bu"ikisesli"musiki,Hukbald(mildX'ncuasr)neserlerindegsterildiivehilemretteportadevir"organum"larnn,"ikiseslilik"(diaphonieprensiplerininayndr; ufarklaki,Trkmenlerdenazarcihettenilenmemitir[1].____________________[1]Krunuvastann"organum"nam(ikises)san'atn arktangarbagtrenvasta,ilkHristiyanlkmabedinin yaniarkn garbagiden"Org"algsolmutur;(organum)addaorg[Erganon,Orgonon]dangelir.AynalgnnnasturmabetleriylepekerkendenTrkmenillerinedegirdiiBelikalseyyalirahipRubrukis'inbirkaydndananlaldnagre,M.V.Belayef'inbahsettii(ikisesliTrkmenmusikisi)oasrlardanyadigrbulunmaklzmgelir.Evvelcedeyazdmvehile,gerekM.V.Belayeefvegerekdierbirikimsterikahatrlattmbumeseleninehemmiyeti, arkilegarparasndakimusikivekltralverilerinitetkikedenlerceanlalr.

K.MAHMUTRAGIP

medeniyetinabucaktesirialtnagirdiler(HyvayahuteskiHarzemkltr ran,kltrndendahaeskisaylmaktadr;hakknda,milttanevvelVI'ncasraait,vesikalaramstenitmalmatvardr)."Yksekmusikikltr"denilenmusikiyidebumedeniyetleberaberaldlar,itegenebumusikidirkibugn(KlsikzbekMusikisi)tesmiyeolunuyor.

***

zbekler,beraberlerindeTrkistan'anegetirdiler?Bugnkullandklarsazlaragrehkmedersek,TrkmenmusikikltrndenziyadeKazakKrgzmusikisinekarde olanbirgebemusikisigetirmilerdir.

***

BugnkzbekorkestrasndaKazak Krgzkopuzununmevcudiyeti,zbekmusikisinde,TrkmenmusikisinenazarandahaeskibirdevreyeaidiyetinibildiimizKazakKrgzgebemusikisininherhaldedahlibulunduunadelildir.

***

zbeklerTrkistan'akendigebemusikileriylebirliktegeldiklerizaman,buralarda,safvetemizhaldebirortaAsyamusikikltrbulamadlar.Bulduklaryerlimusikikltr,muhtelifmilletlerintesirinemaruzkalm birhalitadanibaretti.Merkezindebugnk(KlasikzbekMusikisi)denilenmusikibulunuyordu.

IIzbekler,zbekistan'aXVI'ncasrdafatihkavimsfatyla

gelerekTrkistanveHorasantahtitaatlarnaaldlar.simleriniAltnOrdahn"zbek"tenalmlardr.Btndelilleregre,KazakKrgzlaraenyaknkarde kavimzbeklerdir.

KazakKrgzlardaaynAltnOrda'dankmlardr.Lkin,bunlar,muayyenbirtarihtedeil,oradakidevletnizamlarnaitaattenistinkfederek,serbestyaamakarzusuyla,vakitvakit,tekiltszkaangruplarhalindegelmilerdir.TrkistanveHorasan'daOrtaAsya'nneneskimedeniyetmntkalarntutarakbu

Bumusiki,ozaman,kadimtarz[arcbaique]mucibincetanzimolunup,arhaikaletolandyatoniktanburayarabten

sun'birsurettesaklanm resmmusikiidi.zerine arkntasavvufmezheplerikm olanbumusiki,aynzamandadinyinvesaraymusikisiidide.Trkistan'dabuklsikmusikidenbakabirdeaskermusikivardki,Zuma,Gernnay(Bakrdanmamliaretborusu),veNakkarelerdenibaretti.Bunlardanbaka,Avrupafltlerininselefi[vemeneiinolan]"Nay",ArapHint"Rubab",vearkahasDabul=Doyra (kiTrkmenlerde'yoktur)vard.Bunlaravetarihehemmiyetiazolandiersazlara,zbekler,kendiKopuzveDutarlarndalveetmilerdi.zbeklerin,bumuhtelifaletlerinkendilerindekilerden


10/19

www.atsizcilar.com


dahamtekmillerinideTrkistan'dabulmu olmalarmuhtemeldir.Mezkrsazlarilemusikiler,zbekstan'n ehirhayatnda uveyabu ekildemevcudiyetgstererek,cemiyetehepbirdentesirvezbekorkestrasndakibugnk"Olimpiyat"larda grdmz eklinialncayakadarrollerinamna

mcadeleetmilerdir.

Yukardabahsigeipbugnekadartamamiyletahlilolunamayanmuhtelifmilltesirlerneticesinde,zbekmusikikltr,klsikvehalkamahsusmenberlerivuzuhlaayrtedilecekmuayyenbir ekilalmtr.zbekmusikisihakkndaumumbirgr eldeedebilmemiziin,mezkrklasikvehalkmusikilerindentideksacabahsediyoruz.

zbekklsikmusikisi,stlahlar[terminologie]veteekkltitibarylaeskiArapAcemmusiki

kltrnnbugnkbakiyesidir.Bumusiki,VIII'nciasrdaBadad'daAbbasilerdenHrnelRedsarayndakullanlp, imdikizbekklsikmusikisineyaknbir ekilvehaldebulunuyordu.HalifeHrnelRed,Acemmusikiinasvenazariyatsiolup"bitarafl"(tierceneutre)yhesapveonutellimusikiyeithaledenmehurZalzal'izindanaatmt.zbekmusikisineaittanburadakibykvekkyedili(septieme)arasndabulunanfaslayaait"meyan"stllah,vetanburadakiseslerintamsrasnntecrubbirsurettetayinikeyfiyeti,hep,btnbu eylerinZalzal'inbitaraf(l)ve(altl)nazariyesininamelbirsurettetatbikatndanibaretolduuiddaamzaimknbrakmaktadrlar.

Bunlarharicindekidierdelillerde,zbekmusikisininmeneine(yani,bununaslArapAcemmusikisiolduuna)dairyukardailerisrdmzfikirlerekuvvetverirler.Mamafih,zbekmusikisi,prototipininkindenayr,kendinemahsusbirsistemicatetmemi dedeildir.Busistem,"e Makam"denilenmakamlarda e'niyetinikazanmtr. emakam,altmelodisrasylatelifolunmu birdaire

(cycle)denibarettir.Bzrk,Rast,Neva,Irak,Dgh,Segah;cmlesi, imdikizbekistan'da,yalnzananevibirrivayetgibisaklbulunmayp,suretimahsusadameydanagetirilerek(HarzemNotas)denilenmusikiyazsiledetespitedilmilerdir.Harzemnotas,hususbirsaztabulaturas eklindedir,tanburadaalnmak

zereicatolunmutur;1923senesindemehurortaAsyamusikietnografV.A.UspenskitarafndaneskiBuhara'dayazlarak1924senesindeBuharaMaarifNezaretitarafndanneredilmitir.Yakndantetkikineticesindeanlalyorki,"e Makam"sratekilatitibarylatammanasylahalisvetemizbrdaire(cycle)deildir. umakamlardamezkraltmakamteekklnedahildir:Uak,Bayat,argh,Acem,Pengh,Hseyn,Azal,Muhayyer,Hare,Evi,Sab,v.s."e Makam"nHarzemrivayetindeise,Mhrn,HicazveNevruzHremakamlarvardr.Molditertiplerininbusuretleststetoplanndakitarih

kar

kl

klar

n

nhalli, arkmusikisimdekkikleriiinpekdikkate ayanbirmeseleisede,biziburadazbekklsikmusikisininyalnzsun'i(faotice)cihetlerialkadaretmektedir.

***

Sun'cihetlerinizahsrasndaenevvelbu(makam)larn ekillerinianlatalm.Yukardailerisrlenfikirlerdenanlaldvehile,Trkmenmusikisi,"tabi" ekillerdenyani,heyecanmeselelerinihalsadedindeverilencevaplarntevlitettii ekillerdenibarettir;zbekklsikmusikisininise,"akl"(rationnel)ve"mcerret"(abstrait) ekillericadnaaltngrdk.Yukarteekklde[texture],musikininheyecanlaykselmesiprensibibykbirroloynarsada,ayrca,herksmamahsusbirokharicdsturlar(Normes)mucibincedetanzimedilir.Mesel,hermakamnbirinci ekliolan"tasnif"birtakm"SarHne"yanikta(Couplets)lerdenmteekkildir.Bunlar,deimeyennakaratlardanibaretlp"Bazgy"tesmiyeolunurlar.Yinebuktalar, uveyabumelditertiplerindebir


11/19

www.atsizcilar.com


biriarkasnatevaliedipberderecedenbalarlar."Bazgy"(Nakarat)tekerrrleri,aaini admlar(SequeNce)eklindeyaplr."Sakil" ekliise(kikablelislmAraplartarafndanicatolunup arkmusikisinineneski eklidir)dahamrekkeptir:Burada"Serhne"ile"Bazgy"nnbetlemesiesasmahfuzdur."Serhne"ile"bazgy"ntulleriherzamaniinmuayyendir.Bununlaberaber,gerek"serhane"yevegerek"bazgy"e"EvfariSakil"ilveolunup,buonlaranazaran kidefaksadr.Byk"sakil"lerde,Serhaneninadedi,birkaEvfariSakililebirlikte[EvfariSakilburadaaltyakadarolur]yediyekar." e Makam"nherbiribalcaiki"ube"yeayrlr:birincisialetiolup"Mekkelt"adnal;dieriisesavtiolupaletiilebirlikteicraolunur,"nasir"[Nesir]adnalr.

Her"mekkelt"nzarurksmlar unlardr:Tasnif,Terci,Gerdun,Muhammes,veSakil."Nair"inzarurksmlar:Serihbar(Mukaddemeyerine),Telkin,birkaNair,vebatimeolarakEvfarkidansnumaraskarakterindedir.Ser hbar,TelkinveNairlerarasndaufakmusiki ekilleridevardrki"Ta

"e Makam"ntertiptarzhakkndakibubilgilerimizdenanlalyorki,bu ark eklidahilinde,Avrupa'nnaletimusikisinin"prototype"inibuluyoruz.

***

arknromanlarndada,aynvehileAvrupa valiyeromanlarnnprototipinibuluruz,ite,btnbunlar,zbekklsikmusikisineenkymetlibirmusikiabidesinazarylabakmamz,onusaklayphimaye,tespitvetetkiketmemiziicapettirmektedirler.

***

"e Makam"kisvesialtndatezahredenzbekklsikmusikisi,zbeklernezdindemusikiedebiyatnninkiafnaokyardmetmitir.Buklsikmusiki ekil'lerimucibincetelifolunmu birokz

***

TrkistanMuikisinaslar Giaki(solda),vedutaracrannam"[terennm]tesmiyeolunarakekseriyagruphalindebulunurlar(sekiz"Tarannam"akadarlkgruplarhalinde).

e Makamnherksmnnkendinemahsusbirritmibulunup"usul"adnalr.BugibiritimlerinveyaritimformllerininadedikidabullardaicraolunuppekmrekkepveuzundurlarBuhararivayetinceyirmisekizibunlar;Tesnif,SkNme,Gerdim,Muhammes,Sakil,Ser hbar,Telkin,Kasr,far,anbar[enber],SemaSvari,panzed,v.s..

bekparalandavardrki,inakanlaradahilolmam,veyadahilolupdasonradanayrlmlardr.Bu' ekillerde,ufaklardandahaufaklaragemeksuretiyleennihayetzbekmusikisininhalkmusikisiksmnadahiloluruz.zbekmusikisiTrkmenveKazakKrgzmusikisindenayrlr;nk,gebekltrmusikisiolmayp ark ehirhayatnnmahsuldr.

zbekistan'dacemiyetmusikihayatokinkiafetmitir,inkiafnderecesibilhassa"temaa"denilenhalkmusiki


12/19

www.atsizcilar.com


bayramlarndagrlr.Hokkabazlkvedieroyunlarlakarktr.Bubayramlaramahsushalktrksekililerivedansmusikisi ekilleritelifolunurki,muayyenekilleri,melodiizgilerininvuzuhu,ritmikicatlariletemeyyzederler.zbekmusikisi,birokcihetlerdendier ark

kavimlerimusikimahsullerinebenzer. unudaiaretleyelimki,zbekhalkmusikisi,asrbir ekildeilenmeepekelverilimalzemeverecektir.Bumusikide,cemiyethayatveelbirlii(Collectivisme)vardr.Halbuki,gebemusikikltrnde,buunsurmefkuttur."

Pendar'nKasidesi(Ode)

Nova

MukayesesiiinPendar'nncPifikasidesini[kablelmild522448]alyoruz."Apollon'unaltnlirine"..Bununla,Trkmenlerinddktealdklar(Nova)melodisinimukayeseediniz{V.Uspenskive

Belayef,"TrkmenMusikisi",sayfa196).Gerekmelodivegerekinitibariylemabehetleribyktr.8ubenzeyi,herikimelodidemterekolar u emaileifadeolunabilir:

Yukaryamteveccihokilegsterilennotmakamn"tonikas"(karar)dr.


13/19

www.atsizcilar.com


KlsikzbekMusikisi

Bzrkmakamnnbirinciksmnnbatankuplesidir.Tasnifdenilirki,melodidemektir.Btnparanntertiptarz,herktannkendindenevvelkinenazaranbirperdeykselmesiesasnaistinateder.Bukta,hideimeyenBazgy'vcudagetirir.IIveIII'ncktalarnmukayesesindenanlatlacavehile,ktabalangcnnbirperdeykselmesineticesindeikinciilencktalaranazarantulikiluzar.Ktalarnmelodiktertiptarz,(aayainme)esasnamstenittir.Butasnifde111ktavardr.Ensonumcusu,birincioktavnLanotasndanbalayan,18llkveaayadoruinenbirizgidenibarettir.zbekklasikmusikisinindiermakamlarbaka ekildetelifedilmi bulunurlar.Bumisal,Uspenski'ninBuhara'dakitetkiklerizerine1924'tenerettii e Makam danalnmtr.

zbekHalkMusikisi

Buzbekdansmelodisi,Trkistan'nilkhalkmusikisimdekkikiAyhorn'uneserlerindenalnmtr.Tetkikvetashihszolarakayneniktibasettim.

uRusamecmuadan:"ProletarskiMuzykant".No.5,1930,Moskova;Sayfa27.

HamiElyevmOrtaAsya'daTrkmusikilerinitetkiklemegulbulunanM.ViktorBelayev,Moskova'danbumakalesiylebirliktebanagnderdiimektubunda,evvelcetercmelerinikarilerebildirdiimizmakalelerinindahaziyadehalkamahsuseylerolduklarn,bugntercmesinibildirdiimizinisebuvadidekienetraflyazsolduunu,veyenitetkiklerinidebildireceiniyazyor.

KSEMHALZADEMAHMUTRAGIP


14/19

www.atsizcilar.com


KERKKMANLER

Toplayan:MderriszadeSalhattinSaitBugnsiyashududumuzundndakalan"Kerkk"asilvehalisbirTrkmemleketidir. lkOuzistilsndaTrkleenveozamandanberiTrkkalanbusahabilhassa"Bayat"Ouzlarylameskndur.Halkedebiyatbakmndanokzengin,olanKerkk'nbumillmahsullerinipeyderpeyneredeceiz:

Grsedal

Blblkonargrsedal.Gzsarrafgevil[1]dellalKalbedan gsteral

***

Blbln ak[2]lavurarNeyamanvaklavurarHudammenivuruplurUlanmazhalklavurar

***

BylebalarYarbanbylebalarBlblalarglamazYklsnbylebalar

***

GlnazBlbleylerglenazGirdimdostbaasnaAlayanokglenazBlblgz[3]krolsunSenreldu[4]glenaz

***

HrbatMmurolmazhrbalYiidiserdeneylerYamanyolda harapat__________________[1]Gnl.[2]Tekme,tokat.[3]Gzn.[4]rettin.

Dalartekin[1]

Derdimvardalarlakin[2]KalbimbylevirandrK gnbalartekin[3]Bayku girsehofeyler[4]Harabedamlartekin[5]

***

CogunamcosdumgineGamhaddiadgineGellimdostbaasnaGoncasaadgine

Seksendn[6]Sinemdeseksendgn[7]Husnu[8]meydanageldiAybatlseksendi.[9]gn

***

ZamankalrGngiderzamankalrYklrycedalar.Tozubirzamankalr

***

SencemalYokkimsedesencemalAyhargndolanrSengsterirkencemal__________________[1]Issz.[2]Gibi.[3!Issz.[4]Korkar.[5]Issz.[6]Dert.[7]Ate yaras.

[8]Hsnn.[9] ard.


15/19

www.atsizcilar.com


KrgzistanCumhuriyetiTiyanandalarndadr.SabkFerganaveYedisuVilayetlerindentekiledilmi oluphkmetmerkezi"Pipek"(Bugnkad"Fronza")ehridir.Mehur(Iskgl)Krgzistan'dadr.

Krgzlartarihenpekeskizamanlardamalmolan

Trkkavunlarndanbiriolupeskivatanlar(Yenisey)balarndaidi.YeniseysahillerindeeskiTrkharfleriyle(Orhonharfleriyle) yazlm birokbidelerinbunlaraaitolduuanlalmaktadr.

KrgzistanCumhuriyetiyedikantona(eyalete)ayrlmtr.

1)Fronza(Pipek)kantonu;merkeziFronza(Pipek)selindir.

2)Cellbdkantonu;merkeziCellbd ehridir

(Sab

kFerganavilyetininEndicankazas

namerbuttu).

3)Karakolkantonu;merkezikarakol(EskiRusharitalarndaPrjevalsk) ehridir.

4)Narnkantonu;merkeziNarnkasabasdr.

5)O kantonu:merkeziO ehridir(SabkFerganavilyeti).

6)Tala kantonu.7)oukantonu(BusonikikantonunmerkeziFronza'dadr).

1926nfussaymnagreKrgzistan'nnfusu993.115'tir.

Bunfus usuretleayrlmaktadr:

Krgz Kazaklar 662.937

zbekler 109.776

BakaTrkler 25.929

Arap Tacikler 3.202

Trkve slmlarhepsi 801.844SairAsyalKavmlar 13.492

Ruslar 170.897

Avrupallar 6.882

usuretleKrgzistanahalisinin%80,6'sTrkveislm;%'18'iRusveAvrupal;%1,4'desairAsyalkavmlardr.

Krgzistanahalisinin118.666si ehirvekasabalarda

yayorkibtnnfusun%11,9'udemektir. ehirvekasaballarn%40,5'iRuslar,%56,7siTrkveislmlar,%2,8'isairAvrupalveAsyallardr.CumhuriyetinmerkezolanPipek(Fronza) ehriveayaletisr'atleRuslatnlmaktadr.1911ylnaaitstatistikmalmatagrePipek ehrinde14binnfusolupbunun%57'siRus,%43'Trkidi.Eyaletin(ovakitkaza)nfusu236.000olup%17siRus,%83'Trkidi.1926nfussaymnagrePipek'te36.599nfusolup74'RusveAvrupal,%26'sTrk'tr.Eyaletteise 120.093nfusolup%79'uRusveAvrupal,%21iTrkveislmdr.

Keza1911ylhesabnagre(karakol)(eskiharitalardaPrjevalsk)n15.000nfusuvard.%40Rus,%60'Trkveislmd.Kazaahalisiise156.000nfusolup%14,8'iRus,%82,2'siTrktr.


16/19

www.atsizcilar.com


1026nfussaymnagreisekarakol ehrindekiahalinin%56,5'iRus,%43,5'iTrk'tr.Btneyaletteiseahalinin%31iRus,%6'Trk'tr.

BuikimisalKrgzistan'nnekorkunbirsr'atleRuslatrldngstermektedir.Ruslatrma

siyasetinemaruzkalanmntkalarKrgzistan'nenmnbityerleridir.zbekveKrgzkylleridalarakovulmaktavebtnistihsalvastalarRusmuhacirlerineverilmektedir.Bununktneticelerinigsterendehetlirakkamlardanbirksmocukistatistikirakkamlardr:

111aylkocuklar:

Krgzlarda: 13.706

zbeklerde: 2.185

Ruslarda: 8.782

Sairkavunlarda: 1.138

BtnKrgzistan'da: 24.899

BurakkamlaragreheryzKrgzvezbeknfusuna2ocuk,heryzRusnfusunaise5ocukisabeteder.

Biraylktan4yamakadarocuklarnyeknubtnCumhuriyet'te154.180olupheryzRus'a17,5,heryzKrgzvezbek'e15,2ocukisabeteder.

10yandakiocuklarbtnCumhuriyette19.026olupheryzRusnfusuna3,heryzKrgzvezbeknfusuna2,8 sabeteder.

Grlyorkibtnlkeninservetiniveidaresinielindebulunduranmilletyalnzmuhaceretyoluyladeil,aynzamandatabiidoumyoluyladaoalyor.VaziyetbyledevamederseKrgzistanTrklerininistikbalioktehlikelidir.

Abdlkadir

Grler

VatandanBirKe

BaharnTrakyaufuklarndaberraklaansabahnDoancayollarndaayazlyoruz.Altmzda,keigibisarpda yollarnatrmananyllanm eskibirFord,akaralmazvar..GittikeuzaklatmzErgenenehribirmaviizgigibikald.Bodurormanlar..Mazinin,

korkunharplerinbtntahripkrifadelerioluyor;kilometreleryklpatlankyynlarnnkalbimdeacklihtizazlarnoaltyordu.Bilmemnedenbaharnhugzeltabiatcanlandrangrnndebenderinbirhznduyuyordum.Hrpalananbirgzellikgibi,birvakitgklereuzananormanlarladoluolanbuyerlerbugndmdz. teikisaatburalarnatktansonrahdrellezinilkcumasnntes'itedildiidallageldik.Oh..Nekadarhayretetsekyineaz.Asrlam,

***

gklereserpilmi aalnglgelediibykbirsaha.Kularncvldaan iiribaharnentatlbirteranesigibiiimizeveruhumuzatatlbirsevingetiriyor.Butatlhavaile iencierlerimiztazebirhayatilebizicanlandryordu.Evethayretediyorduk.nkkkleri

bilekarlanbuormanszkt'adabutazevhe.Bubykglgelikneredenkalmt.Saatlergetikekaynaanbirhayatbalyordu.Buhayatnokcazipvecanlyerlerivard.UzaktanMerisahiliniveYunanhududunuseyrettirenbirtepeyedoru,aalkkmilencivarnAliBey,NasuhBeyvesairkzlbakylleriyledolmutu,ipekatlastanmuhfelifrenklerlesslenen alvarl,bakirkyyosmalar,leventendamlarnnbtnkvranlar, rikmrgibikaragzlerininbtn

***


17/19

www.atsizcilar.com


canllklarylabuenkymetlibayramlarnkutluluyorlard.Tepedekimetrukbirkzlba tekkesibukalabalkdaireninmerkezigibiydi.Enserserinazarlardabileorayakarmanevbir ptilgryordum.Hibirhareketyoktu.Btnifadelerbaklardanvedurulardanibaretti.Bumuhteem

aalarbirerazizgibigrlyor,onlarnhibirisindenbirdalbilekoparlmyordu.Curcunavehoralarndabirhususiyetivard.Bukyllerineskidenberidetiymi...Onlarnenmbarekgnsaydklarbugndekzveerkekbekrlarnayrbirhayatvebugnemahsusbirelencevesaadetistiklaliolurmu.Fakatbunun indeyabanclarnvekasaballarnolmamaslazmm.Btnkykzlarbirarayatoplanrlar,algalarlarvehepbirdenoynarlarkenokynbekrdelikanllardaonlarnetrafndabirhalkaevirirlerveyosmayavuklularnogndeseerlermi.Aralarnakafiyenevlibirinsan

____________________

***

almazlarm..Veognonlarahergnahsevapm...Yalnzemellerisndrenhamlelermstesna. araplariilir,gnlleraknbtntaknlklarnyarm,itebtnbunlaryalnzburada,yalnzbuglgelikte,busubandaolurmu.Sondadananladkkibubykkoru,aalarndanbirdalkoparmaklaebedveilh

biraforozauramakitikadylasaklanabilmi..Bunoktabanaokhisligrnd.Bakamntkalardakikylerdehemenhergrtminsanbanabirmemleketteormannkymetinivefaydasnlykylaanlatyordu.Fakatonlaryinekesiyorlard.Hkmetetinbirmemnuniyetleormanlardanaakesilmesinimenettiihaldeyineormanlarbitiyor,nemaarifnedetedbirbunamniolamyor,fakatkhnevesun'bileolsakkbiritikatbuilletibakgibikesiyor...Demekkimefkureveprensiplerinebedliionlarvicdandahkmedecekbiritikathalinegetirmekleoluyor.

NejatRza____________________

***


18/19

www.atsizcilar.com


Baslmam Bektai iirleriToplayan:M. akir

2

Meyihcem'olubbizdeniitdimimtihanisterAnabenzerkisdanyahudilernianisterVerenlerpacngnlndeildirfrkaincMcerredfahrfahrolmu....tflizenuisterTama'laztntutmu gene ehvetperestomuZenanesimzertakm gecegndzfalanisterBuyetmezmicihannciyfesieykelbulanmlhidGremezkendiahvlinhakehlineziyanisterAdvvihanedanncannahezrlanetolsunRzdrzikrtebihiherdemyalan sterderbayku gibihhiitmezhakk...sanmUnutmu hakkolgafilebedklmakfiganister"Nasibi"!fetillAlherdembedemsylerHavrichasmnasalm hemendkmekdekan

3

Ey hmlkivilyethakknkudreteliEhlifakrnpivsbgiirfannglBuyihsnnhasretiylezaredercanblblBeytihakkndergehindebo kesibdedikbeliEsselmeyhdiirhhudnesliAlEsselmeykutblemHacBekt VelAlmasneykutblemsendenzgecanmzMlkitendesensiney ahruhumuzsultanmzLtfunugzlermdimddeigirynmzUmarzafvedesinbuyoldakinoksanmzEsselmeyhdiirhhudnesliAlEsselmeykutblemHacBekt VelSensineyprihidyetrhhakkarehnmMazharztnbvvetvslsrrlAlHemdahimakblihazrethemgrhienbiyKlinayetba akyalnayakgeldimsanaEsselmeyhdiirhhudnesliAlEsselmeykutblemHacBekt VelEy ehinhVelayetMustafnnhakknCismcanenbiyolMurtaznnhakknalHasanhem ahHseynikerbelnnhakknBendeneltfeyleolZeynelAbnnhakknEsselmeyhdiirhhudnesliAlEsselmeykutblemHacBekl VelOlMuhammedBakrCaferMusannaknaHemRzve ahTakiolbsfaninaknaHemNakveAskeriMehdizamannakna

"Nazmi"yeltfeyle ahmhudnnaknaEsselmeyhdiirhbudanesliAlEsselneykutblemHacBekt Veli[1]

4Zahidhakiinol ehinahcudekmeliAhmediMuhtr'avahyettikitbmnzeliNzennmAhmedyimHayderiyimbenbeliBanabesdrbirHudavebirnebivebirvelLilheill'allahhve'l'alyelmncelLnebiillMulammedlfetill'AlMeclisirziezeldenkikrarmbudurDniniimanmbudurgnlmdeesrarmbudurZindeoldukavcdumdildeezkrmbudurCanfedaettikdeahirkigiiftarmbudurLilahe.............................Lnebi.............................CularakalartalarghlarhmniarNhfelekcinsibahrsemeknevv'ibeerSkinniar fer encm emskamer

HeplisnqlhalilebubeytizikrederLilahe.............................Lneb.............................Mnyihkmiresulnkiz'neyledimDildekicem'iyyetivehmiperianeyledimMezhebiirfanmfkai'lneyledimEyMuhammedmmetibenbyleimneyledimLilhe.............................Lneb.............................MilletimehlitarikathalikimrabbimHudMezhebimrhimuhabbet artmanmfetKblemeberiMuhammedirimammMurtazDniislamaikrdrnelzmihtifLilhe.............................Lanebi.............................BendeiliabayemHayderiyemhayderHslhermuktezyimerebipeygamberiEy"Nazif"buyoldakurbanederimcanseritikadmbyledir"nahnkasemn"danberiLilahe.............................Lneb.............................

Bitmedi____________________[1]"Bektai airleri"nde[S.435]bunamdabir airvardr.Fakatorada bizdekikaydagre"selmnamehazretipirunvanntayanbumanzumeyoktur.Bunun,"Bektaiairleri"ndemezkr"Nazmi"yeaitolmasmuhtemeldir.


19/19

www.atsizcilar.com


GazetelerveMecmualarToros:ikiaydrsesikmayanToros,byk"fevkaldebirsay"ilebuboluudoldurdu.Stunlarnnbirindekendihikyesini,veintiaresnasndarastladmkiltanlatanbugzelmecmua,dierbiryerinde,Eylldenitibarenaydabirmuntazamankmayvaadediyor,bizdebunutemenniediyoruz.

"Toros"unbufevkaldesayskimuntazamkk

nshalararasndaarasraemsalinigrmeyiokisterizmutatnevidenyazlarndanbaka,bykbiremeinmahsulolaniktisadvemahalltetkikleriyledikkaticelbediyor.Mersin'ivegeni interlandn,Trkiye'ninbuzenginmntkasnnfaaliyetiveihtiyalarnrenmekisteyenler"Toros"unbukymetliyazlarnokusunlar.Bunlarnhepsinihlsaetmekimknszolacak.Ben,bumhimmakalelerinisimlerinizikretmekleiktifaedeceim:"Mersin"namaltnda,vilyetintarihi,corafyas, ehirmalmat,"maarifhayat,"iktisadToros"ksmndaM.SeidaBey"Mersinlimanveinterland"isimlimakalesiyle,nfusaTrkiye'nin25'inci ehri,haricticarettekihissesinegreTrkiye'ninncmbadelemerkezi,interlandnn

geniliinegreTrkiye'ninbirincilimannrakamlar,grafiklervemukayeselvhalariyletasvirediyor."Pamuksanayiininbuhran",Belikamillbankasnn"Bulletind'informationsetdedocumentations"undaE.deMoreaud'Andoy'nnmakalesindentercmeedilmi,Trkiye'yiyakndanalkadaretmekitibarylaayniderecedemhimbiryazytekilediyor.

***

Aydn Dou:SonsaysiyledahaolgunvedahasadebirekilalanDou temmuznshasndamemleketinihtiyalarnterihedenyazlarihtivaetmektedir.Genlikveinklp,"meslekintihab"gibitalimimakalelerinebatatta

haeratveemrazmcadelesi,"kooperatiflerimizdeterakki"gibiamelkymetihaizyazlar ayandikkattir.

"Kyllerlemnahebe"si,eklivetarzitibarylatambirmkemmeliyettedeilsedehermecmuannstunlarayrmasicapedennevidenbiryazdr.Mektepvemuallimktlnda,bunlarnyerinitutacakherareyebavurmakmecburiyetindeyiz.Gazetevemecmualarnkyllerleaacaklarsahfelermektepvemuallimvazifeleriniksmenolsungrebilir.

Dou,AustossaysylaMenderesisminialyorvebtnMenderesmntkasnngazetesiolmayvaadediyor.

Yazaylarndavilyetmecmualarnnou,bandakimuallimlerleberabertatilyapyorlar.kmaktadevamedenlerden"GenlerYolu"nda,yinemutatyazlardanmaada,"Balkesirhalkananelerindenhelvasohbetlerinitasviredenyazkayda ayandr.Ortazamanitimavezmrevtekiltlarnnizlerinibugibihalkdetlerinde'bulmakmmkndr;bunevidenmevadnehemmiyetibuitibarlaoktur.

BartngazetesindeKseMihalZadeRagpBeyinmusiki

meselelerinedairmakaleleridevamediyor.SonsaylardabunbakaA.BahaBeyin stanbul'da"Kroluhavalanveoyunlar"nadairyazlanmnderitir.

Gaziantep:31Austosnshasnda,Trkhalkiyatveetnografyaylauraanlaragzelikihaberveriyor:1) lktedrisatmfettilerindenAliRzaBeyin"CenuptaTrkoymaklar"ismiylehasrlad200sahifelikeser,Gaziantepvilyetitetkikraporununikinciksmntekiletmekzereintiaredecektir.2)AliRzaBeyEyllayzarfndaBinboadalarndatetkikatyapacakvetopladmevadGaziantepgazetesindeneredecektir.AliRzaBey,AdanadaMaarif,Memleketmecmualarnda, stanbul'da"Halkbilgisihaberleri"nde,Gaziantepgazetesindehalkiyataaitok

mhimmaddelerneretmitir.Buyenitetkiklerindeokkymetliolacanmitediyoruz.

K.A

mtiyazSahibiVeMes'ulMdr

H.Nihl

SinanMatbaas

atsız mecmua - sayı 5

Documents