atlas raporu kelaynaklar y›llar sonra ‹lk göç...y›llar sonra ‹lk göç kelaynaklar...
TRANSCRIPT
![Page 1: atlas raporu KELAYNAKLAR Y›llar Sonra ‹lk Göç...Y›llar Sonra ‹lk Göç KELAYNAKLAR Etiyopya Yaban Hayatı ve Do¤a Tarihi Derne¤i uzmanları ile Stanford Üniversitesi’nden](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062506/5f0381b17e708231d409668e/html5/thumbnails/1.jpg)
2007 fiUBAT ATLAS 2322 ATLAS fiUBAT 2007
Etiyopya’ya ülkenin ilk kufl halkalamaistasyonunu kurmak ve bir kufl araflt›rmave e¤itim program›n› gerçeklefltirmek içingitmifltim. Bu projede Etiyopya Yaban Ha-yat› ve Do¤a Tarihi Derne¤i’yle (EWNHS)çal›fl›yorum. Ama uçaktan indi¤im günbaflka bir sürpriz beni bekliyordu. Projede-ki orta¤›m biyolog Yilma Dellelegn Abebe,Suriye’de uydu vericisi tak›lan ve dahasonra Etiyopya’ya geldi¤i bilinen üç kelay-na¤›n peflindeydi. Tarihöncesi görünümesahip bu kufllar› bulabilmek için baflkentAddis Ababa’n›n kuzeyindeki ücra bir böl-geye gidiyordu. Radyo vericisi ile kufl ta-kibi konusundaki tecrübemi bilen Yil-ma’n›n, bu keflif gezisine kat›lma davetinigeri çevirmedim. Son 30 y›lda Etiyopya’dakelaynak görülmemifl olmas› bu geziyi da-ha da heyecanl› k›lacakt›.
Kelaynaklar Türkiye’nin en ünlü do¤akoruma sembolüdür. Ortaça¤da Avru-pa’da yayg›n olan türün da¤›l›m›, tar›m›nendüstrileflmesiyle beraber giderek azal-d›. Günümüzde soyu kritik flekilde tehlikealt›nda. Gerekli önlemler al›nmazsa, önü-müzdeki 10 y›l içinde yeryüzünden silin-me ihtimalleri yüzde 50’ye yak›n görülü-yor. 1950’lere kadar binlerce kelayna¤›m›zolmas›na ra¤men, ço¤unlukla böceklebeslenen bu kufllar›n neredeyse hepsini
atlas raporu
Y›llar Sonra ‹lk GöçKELAYNAKLAR
Etiyopya Yaban Hayatı ve Do¤a Tarihi Derne¤iuzmanları ile Stanford Üniversitesi’nden Dr. Ça¤anfiekercio¤lu, Suriye’den Etiyopya’ya geldi¤i bilinen
kelaynakları arıyorlard›. Bu üç kufl, son 30 yılda göçetti¤i belirlenen ilk kelaynaklardı. Ancak Woke köyü
yakınlarında ekibin önüne kelaynaklardan önce,onların akrabası kutsal aynaklar çıktı.
“Uzaktaki bir gölcü¤ün kenar›ndaki
koyu renkli kufllar›n, Etiyopya’da 30
y›ld›r rastlanmayan kelaynaklar
oldu¤unu anlad›¤›mda gözlerime
inanamad›m. Sevinçle z›plad›¤›m›
gören çoban eminim delirdi¤imi
sanm›flt›. Onlar yıllar sonra göç eden
ilk kelaynaklardı.”
YAZI VE FOTO⁄RAFLAR: DR. ÇA⁄AN H. fiEKERC‹O⁄LU
![Page 2: atlas raporu KELAYNAKLAR Y›llar Sonra ‹lk Göç...Y›llar Sonra ‹lk Göç KELAYNAKLAR Etiyopya Yaban Hayatı ve Do¤a Tarihi Derne¤i uzmanları ile Stanford Üniversitesi’nden](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062506/5f0381b17e708231d409668e/html5/thumbnails/2.jpg)
24 ATLAS fiUBAT 2007
DDT olarak bilinen tar›m ilaçlar›yla zehirle-yerek öldürdük. Yafladı¤ı bilinen 91 kelay-na¤›m›z, y›l›n yar›s›n› kafeste geçiriyor.
Türkiye’den göç eden son kelaynak,1989’da Birecik’ten ayr›ld› ve geri dönme-di. fianl›urfa Birecik’teki kafeslerindenüreme döneminde sal›nan kelaynaklar,göç dönemi yaklaflt›¤›nda, “giderlersedönmezler” korkusuyla kafeslere geri al›-n›yorlar. Fas’ta yaflayan 280 kadar kelay-na¤›n da göç etmedi¤i biliniyor. Ancak2002’de Suriye Çölü’nde hâlâ göç edenyedi kelayna¤›n keflfi büyük bir umut kay-na¤› olmufltu. Bu son özgür kelaynaklar›görmeye can atm›flt›m ama çölde onlar›bulma flans›m yoktu.
‹ngiltere Kraliyet Kufllar› Koruma Derne-¤i ve Cambridge Üniversitesi, 2005 y›l›ndaözgür kelaynaklar›n üçünü yakalamayı veuydu vericisi takmayı baflardı. Böylece ne-reye göç ettikleri izlenmeye baflland›. Eylül2006’da yola çıkan bu üç kelaynak, Mo-zambik’ten ‹skenderun’a kadar uzanandev yar›¤› takip ederek Yemen’e inmifl, bir-kaç hafta sonra da K›z›ldeniz’i geçerek Eti-yopya’da 2000 metrenin üzerindeki düz-lüklere varmıfllardı. Keflif gezimizin amac›bu k›fllama bölgesini bulmakt›. Bölgedesadece Etiyopya’da bulunan birçok di¤erkufl türü de vard› ve ben mavi kanatl› kaz,kelayna¤›n akrabas› olan ibikli aynak, karakanatl› k›zkuflu, beyaz boyunlu güvercin,k›z›l gö¤üslü kuyrukkakan, kal›n gagal› kuz-gun, beyaz gagal› s›¤›rc›k, Swainson’un
serçesi, kahverengi kuyruksokumlu to-humyiyen, habefl isketesi ve Ankober ka-naryas› gibi baz›lar› dünyan›n en enderkufllar›n› görmek için deliriyordum.
EWNHS’in Biyoçeflitlilik Araflt›rma veKoruma Koordinatörü Mengistu Wondaf-rash, Yilma, Belçikal› biyolog Dr. RafAerts ile baflkentin 130 kilometre kuzey-do¤usunda, 2 bin 600 metre yükseklikte-ki Debre Birhan kentinde bulufltum. Eli-mizde uydu üzerinden elde edilmifl GPSkoordinatlar› vard› ama bulunduklar› yereulaflan toprak bir yol dahi yoktu. Haritala-r›n yard›m›yla alternatif bir rota belirledik.Ertesi sabah alt›da kalk›p kufl gözlemeyegittim ve yukar›da bahsetti¤im kufl türle-rinin üçü hariç hepsini görme mutlulu¤u-nu tatt›m. Sonra Debre Birhan’dan ayr›l-d›k ve güneydo¤udaki Denneba kasaba-s›na gittik. Burada Tar›m ve K›rsal Kalk›n-ma Bürosu (BOANR) uzmanlar› bize kat›l-d›. Haritalara göre yol Arbi Gebeya köyü-ne kadar gidiyor ama buradan kelaynakla-r›n bulunma ihtimali olan bölgeye 13.5 ki-lometre daha kal›yordu. Üç arazi arac›n-dan oluflan konvoyumuz bu noktadansonra, tef (tah›l) tarlalar›n içinde kaybolanbir patikay› takip etmeye bafllad›. Uzunsaatler sonras›nda vard›¤›m›z plato, için-den dere geçen, do¤al göletlerle dolu birvadiye bak›yordu. Kelaynakların ideal ya-flam ortam›yd› bu. ‹ki saat içinde karanl›kçökecekti ve elimizdeki verilere göre kufl-lar›n zamanlar›n›n yüzde 95’ini geçirdi¤i 4
atlas raporu
A¤ır foto¤raf ekipmanı nedeniylearafltırma ekibinin gerisindenilerleyen Ça¤an fiekercio¤lu,
Etiyopya’da yerleri saptanamayan üçkelayna¤ı Addis Ababa kentinin 130
kilometre kuzeydo¤usundaki birgölcü¤ün kıyısında buldu.Bacaklarındaki halkalar ve
sırtlarındaki vericilerle görülen bu üçkuflun yanında, verici taflımayan birkelaynak daha vardı (üstte ve altta).
![Page 3: atlas raporu KELAYNAKLAR Y›llar Sonra ‹lk Göç...Y›llar Sonra ‹lk Göç KELAYNAKLAR Etiyopya Yaban Hayatı ve Do¤a Tarihi Derne¤i uzmanları ile Stanford Üniversitesi’nden](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062506/5f0381b17e708231d409668e/html5/thumbnails/3.jpg)
26 ATLAS fiUBAT 2007
kilometrekarelik alan›n merkezinden hâlâ6.5 kilometre uzaktayd›k.
En can s›k›c›s› da, kufllar›n üzerindekinormal radyo vericilerinden herhangi birsinyal alamamakt›. Doktoram için dünya-n›n en büyük tropik radyo takip projesinigerçeklefltirmifl ve Kosta Rika’da 400’denfazla kuflu verici ile takip etmifltim. Oysabize verilen radyo al›c›s› sadece RadyoAddis’ten gelen sinyalleri alıyordu ve buda etraf›m›zda toplanan köylüleri çok e¤-lendiriyordu.
Geceyi Woke köyünde geçirmeye ka-rar verdik. Uyku tulumum olmad›¤› için ci-pin arka koltu¤unda uyudum. 3 bin metre-nin so¤u¤u bir yana, sivrisinekler, k›l dip-lerimde beslenen kene yavrular›, yorgun-luk, hipotermi ve s›tma ilac›n›n en garipkâbusu yaratmak için birbirleriyle yar›flt›¤›bir gecenin sonunda, saat 05:30’da yolaç›kmaya çoktan haz›rd›m.
Seri bir flekilde güneybat›ya do¤ru yü-rümeye bafllad›k. Woke’nin dört kilometreilerisinde flamingolar, kutsal aynaklar, ha-dada aynaklar› ve Etiyopya’ya hasibikli aynaklarla dolu bir göle geldikama arad›¤›m›z kelaynaklar ortalar-da yoktu. Halen herhangi bir sinyalde alam›yorduk. Ben a¤›r foto¤rafmalzemem nedeniyle geride kal-m›flt›m. Yaklafl›k 20 dakika sonra,saat 09:15’te, uzaktaki bir gölcü-¤ün kenar›nda, gözüme iliflen bü-yük ve koyu renkli birkaç kufl beniçok heyecanland›rd›. Dürbünlebunlar›n arad›¤›m›z kelaynaklar ol-du¤unu gördü¤ümde gözlerimeinanamad›m. Teleskopumla kuflla-r›n bacak halkalar›n› ve s›rtlar›ndanç›kan verici antenlerini dahi görebi-liyordum. Sevinçle ve ilerideki gru-bu geri ça¤›rmak için z›plad›¤›m›gören yak›ndaki çoban, eminimdelirdi¤imi sanm›flt›.
Oysa vericiler, 50 metre yak›n-dan bile sinyal vermiyordu. Verile-re göre kufllar yaklafl›k 100 kilo-metrekarelik bir alanda dolafl›yor-du. Çok flansl›yd›k. Grubun gerikalan› gölün uza¤›ndan geçip git-miflti ve ben foto¤raf çekti¤im
için arkadan geliyor olmasayd›m, kufllar›bulamayacakt›k.
D›flk› ve tüylerden, kelaynaklar›n gece-yi göl kenar›ndaki bir kayal›kta geçirdikleribelliydi. Kufllar›n yak›ndaki bir kulübenindibinde korkusuzca beslenmesi köylülerin
kelaynaklara zarar vermedi¤ini gösteriyor-du. Salam, Sultan ve Zenobia ismi veril-mifl kufllar›n bacak halkalar› (HH, HL, KL)ve vericileri duruyordu. Yanlar›nda vericiveya halka tafl›mayan, tamamen yabanidördüncü bir kufl vard›. Maalesef bu üç
kuflun bizi büyük bir sürüye götür-me ümitleri bofla ç›km›flt›. “Göçeden, dünyadaki son kelaynaklaram› bak›yoruz” diye düflündük. Bukolayl›kla yaklaflabildi¤imiz kuflla-r›n baflkentin sadece 80 kilometreuza¤›nda oldu¤u düflünüldü¤ün-de, 1.2 milyon kilometrekarelik Eti-yopya’da say›s›z biyolojik hazinekeflfedilmeyi bekliyor.
Etiyopya dünyan›n gelir düzeyien düflük 10 ülkesinden biri olsa dabiyolojik ve kültürel çeflitlilik bu ül-kenin medyadaki k›tl›k, açl›k veölüm kliflelerini yalanlayan bir gö-rüntü sergiliyor. Kelaynaklar›n Eti-yopya’daki yaflam alanlar› zenginve verimli bir vadi. Ama ülkeninyüzde 95’i ormanlar›n› yitirdi, ve-rimli volkanik topraklar› erozyonlah›zla yok oluyor. Bu muhteflem ül-kenin eflsiz zenginli¤i ancak yar-d›mlarla korunabilecek. Onlar›n ya-flayaca¤› ve Türkiye’deki kelaynak-lar›n da bir gün Suriye’deki kardefl-lerinin göçlerine kat›laca¤›na dairumudumu koruyorum n
atlas raporu
Erkek bireylerinin köpekdiflleri aslanlardan bile uzun Gelada babunları,ekibin karflısına Debre Birhan yakınlarında çıktı.
Suriye’den yola ç›kan üç kelaynak tüm yaz› Yemen’degeçirdi. Kufllar›n burada k›fllayaca¤› düflünülürken,
onlar son anda Etiyopya’ya göç etti.
ATL
AS
KA
RTO
GR
AFY
A S
ER
V‹S
‹