ATIK SEKTÖRÜATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR

-MEVCUT DURUM ANALİZİ--DÜZENLEYİCİ ETKİ ANALİZİ ÇALIŞMASI-

B. Aylin Alagöz

3 Mayıs 2019

Elektronik Atıklar (E-Atıklar)

• Tüm dünyada olduğu gibi miktarları her geçen yıl daha da artan, yönetimi en zor atıkgruplarından biri olan elektronik atıklar, doğru yönetilemediği ve yanlış yöntemlerleayrıştırıldığında, küresel alanda hem ekonomik hem de ekolojik olarak bir tehditunsurudur.

• Hurda gözü ile bakılan bu atıklar içerik olarak «tehlikeli» olmakla birlikte, gerikazanılması durumunda ülke ekonomisine fayda sağlamanın yanında ve çevreyeolumsuz etkileri ortadan kaldırabilecek nitelikte «değerli» atıklardır.

• En doğru çözüm: E-atıkların etkili bir şekilde toplanmasının ve doğaya zarar vermeyenuygun yöntemler ile geri kazanılmasının sağlanmasıdır.

Elektronik atık nedir?

• Kullanıcısı için kullanım değeri kalmayan ya da kullanılamaz durumda olan hasar görmüş, bozuk, kırık, tamir edilemez olarak görülen elektrikli ve elektronik cihaz ve aletlerin tümüdür.

• Tehlikeli ve toksik maddeler (kurşun, fosfor, civa, kadmiyum, krom, baryum, berilyum, vb.)içerebilirler.

• Çevre ve doğayı tehdit eden bir tehlike

• Yeni üretilmekte olan elektronik eşyalarda tehlikeli ve toksik maddelerin kullanımına ilişkinyasaklar

• İçerdikleri metal, cam, plastik ve yeniden kullanılabilen diğer malzemelerden (bakır, demir,plastik, alüminyum, altın, gümüş, palladium, platin, vb.) dolayı değerlidirler.

• Yeni ürün tasarımında geri dönüşümün özendirilmesi

• Toplanması, işlenmesi, yeniden kullanımı, tehlikeli atıkların insan, çevre ve doğayı riske sokmadan bertarafı konusunda yeni teknolojiler/yatırımların desteklenmesi

Dünyada E-atık Üretimi

• Ülkelerin sosyo-ekonomik ve gelişmişlik durumu e-atık miktarının ve içerik kalitesini etkiler.

• AEEE miktarının yıllık ortalama %5-8 oranında arttığı görülmektedir.

• Avrupa Birliği’nde yıllık 14-24 kg e-atık ortaya çıkmakta, yıllık 24 milyon ton olarak bilinen e-atıkların 8 milyon tonu sağlıklı geri dönüşüme tabi tutulabilmektedir.

E-Atık Toplamı

Kişi başı E-Atık MiktarıNot: 2017 -2021 arası hesaplama sonucudur

Du

nya

Top

lam

ı(M

t)K

işib

aşı

(kg

/Kiş

i)

Dünyada Kişi Başına Oluşan E-atık Üretimi

Dünyada Kişi Başına Oluşan E-atık Üretimi

28.5

24.9

24.8

23.9

23.6

22.8

22.6

22.2

21.3

21.2

21.1

20.9

20.9

20.1

20.1

0 5 10 15 20 25 30

Norway

United Kingdom

Denmark

Netherlands

Australia

Germany

Iceland

Switzerland

France

Belgium

Finland

Luxembourg

Austria

New Zealand

Spain

• Dünyada kişi başına yaklaşık 6.1 kilogram e-atık• Kişi başına düşen e-atık bakımından ise Norveç 28.5 kilogramla ilk sırada yer alırken, İngiltere 24.9, Danimarka 24.8, Hollanda 23.9,

Avustralya 23.6, Almanya 22.8, İzlanda 22.6, İsviçre 22.2, İsveç 21.5, Fransa 21.3 kilogram ile takip ediyor.. • Atık üretimi 503 bin ton olarak hesaplanan Türkiye, kişi başına düşen elektronik atık miktarı 6.5 kilogram ile diğer ülkeler arasında 17.

sırada bulunuyor.

Türkiye’de Kişi Başına Oluşan E-atık Üretimi

İstanbul = 98.065 ton e-atık

Kocaeli = 11.536 ton e-atık

Ankara = 34.608 ton e-atık

İzmir = 28.119 ton e-atık

Dünyada AEEE Toplama Oranları

Sürdürülebilirlik

Temiz üretim

Yaşam döngüsü ve

çevresel etki azaltımı

Ekodizayn / Inovasyon

Endüstriyel simbiyoz (TMM-SKD)

Döngüsel ekonomi modeline

geçişin 2030’a kadar 4,5 trilyon

dolarlık ek bir ekonomik büyüme

potansiyeli olduğuna işaret

ediliyor.

Kaynak Verimliliği (Hammadde, enerji, su)

Temiz ve sürdürülebilir üretim

Yeni istihdam alanları ve yeni iş fırsatları

Verimlilik (Enerji, ikincil ham madde, vb.)

Karbon azaltımı ve düşük karbon ekonomisi

SIFIR ATIK SEMPOZYUMU 30 NİSAN 2019

Dünyada E-atık Döngüsü

Atık Yönetimi Hiyerarşisi(Döngüsel Ekonomi)Küçük ev

Aletleri

BüyükAletler20%

38%

17%SıcaklıkDeğişimEkipmanları

15% Ekranlar

9%Bilişim veTele.

Lambalar

Ilave olarak evlerdebulunan

100m+eski eşyalar

1%

80%Geri Dönüşümiçin toplanmıyor

76%Kayıt dışıAkibeti bilinmiyor

20%

4%

Kayıt altında, toplanmış ve geridönüştürülmüş

Çöpe atılmış

20

18

’ de 5

0 m

ilyon

ton

e-atıkü

retilmiştir.

Türkiye’de E-Atıklar

• Dünyada ve Türkiye’de elektronik eşya sektörü büyürken, e-atıkların çöp içindeki oranı hızla artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde e-atıklar katı atıkların ortalama %1’ini oluştururken bu oranın 5 yıl içinde %2’ye çıkması beklenmektedir.

• Türkiye'de yılda yaklaşık 32 milyon ton evsel atık, 1,2 milyon ton endüstriyel atık, 100 bin ton tıbbi atık ve 537 bin ton elektronik atık ortaya çıkmaktadır.

• Dünyada her yıl ortaya çıkan 40 ila 50 milyonton e-atık miktarı toplam katı atık miktarınınyalnızca %5’i olsa da depolama alanlarındabiriktirilen tehlikeli atıkların %70’ini oluşturuyor.

İstanbul Atık Kompozisyonu (İSTAÇ, 2009)

E-atıklar nelerden oluşur?

10%

10%

15%

15%20%

30%

Monitörler

Televizyonlar

Bilgisayar, Telefon ,Fax , Yazıcı, vs.

DVD/VCR, CD Çalar,Radyolar, Hi-FiCihazları, vs.

Buzdolabı

Çamaşır Makinası,Elektrikli Süpürgeler,Fırın, Klimalar, KahveMakinaları vs...

• Bir elektronik atığın ağırlığının %75’inden fazlasını demir, alüminyum, plastik ve cam oluşturmaktadır.• 2014 yılında elektronik atıkların geri kazanımı sonucu oluşan altın miktarının yaklaşık olarak 300 ton olduğu

belirtilmektedir.

Türkiye’de Tahmini AEEE Değerleri

Ürün Grubu 2008 KişiBaşı

2015 Kişi Başı

Büyük ev eşyaları 159.616 2,23 183.348 2,56Televizyon 43.324 0,61 16.543 0,23CRT monitör 27.037 0,38 10.324 0,14IT ve iletişim ekipmanları 28.104 0,39 54,766 0,77Tüketici ekipmanları 25.408 0,36 29.186 0,41Küçük ev eşyaları 22.802 0,32 26.193 0,37Elektrik ve elektronik araçlar 11.041 0,16 13.096 0,18Aydınlatma ekipmanları 7.818 0,11 8.980 0,13Ölçme ve izleme ekipmanları 651 0,01 748 0,01Otomobil göstergeler 651 0,01 748 0,01Oyuncaklar ve spor malzemeleri 326 0,00 374 0,01Tıbbi araçlar 326 0,00 374 0,01Panel TV 0 0,00 48.187 0,65

Toplam AEEE 327.464 4,58 390.868 5,47

Kaynak : T.C Çevre ve Orman Bakanlığı

Türkiye’de E-Atık Durumu

• 2000 yılında 30 milyon TV

• 2005 yılında 80 milyon cep telefonu ve 19 milyon sabit telefon

• 2006 yılında Ocak-Temmuz döneminde 6.7 milyon adet beyaz eşya üretilmiştir

• Sadece Vestel’in yılda 10 milyon CRT-TV, 4 milyon LCD ve plazma TV, 3.5 milyon buzdolabı, 2.5 milyon çamaşır makinesi, 1 milyon bulaşık makinesi, 1 milyon fırın, 0.7 milyon klima, 12 milyondijital cihaz, 0.5 milyon Laptop bilgisayar üretim kapasitesi vardır.

• Her televizyon tüpünde yaklaşık 2 kilogram kurşun ve önünde de yaklaşık 8-10 gram fosfor tabakasımevcuttur.

İstatistiklerle E-Atıklar – Cep telefonları

• Gelişen iletişim teknolojileri: 2015'de dünyanın %57'si cep telefonu kullarken, 2019'da bu oran %62

• İstatistikler, dünyada 2015 yılında 4.15 milyar olan cep telefonu kullanıcı sayısının, 2019 yılında 53 milyonartarak, 4.68 milyara ulaştığını gösteriyor. Bu sayının 2020 yılına kadar, 4.78 milyara ulaşması bekleniyor.

• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından "Türkiye Elektronik Haberleşme Sektörü 2018 Yılı 1. Çeyrek Pazar Verileri Raporu"na göre Türkiye'de mobil abone sayısı yaklaşık 78,9 milyon oldu.

• Akıllı telefon kullanıcılarının sayısı ise 31 milyonu geçerek toplam nüfusun yüzde 38'ine ulaştı.

• Türkiye’de yalnızca cep telefonu atığının yılda yaklaşık bin ton olduğu tahmin ediliyor.

İstatistiklerle E-Atıklar – Türkiye

• 350,000-400,000 ton e-atık (2009 verileri)

• Toplanan ve geri dönüştürülebilen: 10,000 ton (%2.5) • Şu an 28,000 ton (%5) • 90,000 ton toplanıp çöp, depolama vb. çeşitli şekillerde bertaraf edilen• 300.000 ton sistemde kaybolan

• 2017: 539,000 ton e-atık (TV, ekran ve cep telefonları başlıca olmak üzere)

• 70 (52 lisanslı) tesis• Daha çok tesis ve kapasite ihtiyacı

• Yönetmeliğe göre 2018 yılı itibarı ile 4 kg’a indirilmeliydi (328 015 ton)

• Avusturya: 16.8 milyon atığın %9’u geri dönüştürülürken, %88’i depolama alanına gönderiliyor.

İlgili Yönetmelik ve Dökümanlar

• Directive 2006/40/EC Directive 2006/40/EC of the European Parliament and of the Council of 17 May 2006 relating to emissions from air-conditioning systems in motor vehicles and amending Council Directive 70/156/EEC

• Kyoto Protocol to the UN Framework Convention on Climate Change

• Regulation (EC) No 842/2006 of the European Parliament and of the Council of 17 May 2006 on certain fluorinated greenhouse

• Regulation (EU) No 517/2014 of the European Parliament and of the Council of 16 April 2014 on fluorinated greenhouse gases and repealing Regulation (EC) No 842/2006

• The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer

İlgili Yönetmelik ve Dökümanlar

Bakanlığımız tarafından Avrupa Birliği üyelik sürecinde uyumlaştırmakla yükümlü olduğumuz “elektrikli ve elektronik eşyalarla” ilgili iki ayrı Direktif bulunmaktadır:

• 2002/95/EC- RoHS ROHS (Restriction of Hazardous Substances - Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı MaddelerinKullanımının Sınırlandırılması) Direktifi

• ROHS, Avrupa Konseyi'nce tarafından kabul edilen; elektronik cihaz üretiminin çevreye zarar vermemesi için, elektrikli veelektronik ürünlerin üretiminde sağlığa zararlı maddelerin kullanımını kısıtlayan kurallardır.

• 2002/96/EC- WEEE (Waste of Electronic and Electrical Equipment - Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar) Direktifi• WEEE ise, temelde elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının ayrı toplanmasını ve geri kazanımını zorunlu kılmaktadır. Bu

nedenle üreticilerin ömrünü tamamlayan elektrikli/elektronik ürünlerinin geri dönüşüm, geri kazanım ve parçalanabilirlikolanaklarını düşünerek tasarlanmaları hedeflenmektedir.

• 2002/95/EC sayılı RoHS Direktifine paralel olarak hazırlanan “Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı MaddelerinKullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik” (EEE Yönetmeliği) tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve tarihindede yürürlüğe girmiştir.

• 2011 yılında yapılan değerlendirme sonucunda uygulamada benzerlik gösteren ve birbirini tamamlayan yönetmeliklerinbirleştirilmesi politikası çerçevesinde 2002/95/EC sayılı RoHS Direktifi ile 2002/96/EC sayılı WEEE Direktifinin tek biryönetmelik olarak yayımlanması kararı alınmıştır.

AEEE - Kanun ve Yönetmelikler

Avrupa Birliği AEEE (WEEE) Direktifi

• AEEE Direkti , AEEE’lerin toplanması ve geri dönüşümü süreçlerine odaklanmış; üreticilereve dağıtıcılara söz konusu atıkların toplanması ve geri dönüşüm süreçlerinde önemlisorumluluklar vermiştir.

• Her bir üye ülkenin asgari AEEE toplama hedef/sorumluluğu (her ülkenin performansına vemevcut durumuna yönelik), o ülkenin sınırları için son 3 yıl içinde piyasaya sürülenEEE’lerin ortalama ağırlığının %45’i olarak belirlenmiştir.

• Direktif, 2019 yılı ve sonrası için toplama hedeflerini büyüterek %65’e çıkarmıştır. Birliğe“yeni” katılmış ülkeler için altyapı yetersizlikleri ve kaynak sıkıntılarından dolayı, son 3 yıldapiyasaya sürülen EEE’lerin ortalama ağırlığın %40’ından düşük olmayacak şekilde birtoplama hedef belirlenmiştir.

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği(Resmî Gazete Tarihi: 22.05.2012 Resmî Gazete Sayısı: 28300)

Türkiye’de yasal adım, 22 Mayıs 2012 tarihinde atılmıştır ve “Atık Elektrikli ve Elektronik EşyalarınKontrolü Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir.

Madde 1:

• Elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden nihai bertarafına kadar çevre ve insan sağlığınınkorunması amacıyla elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımınınsınırlandırılması

• Bu sınırlandırmalardan muaf tutulacak uygulamaların belirlenmesi

• Elektrikli ve elektronik eşyaların ithalatının kontrol altına alınması

• Elektrikli ve elektronik atıkların oluşumunun ve bertaraf edilecek atık miktarının azaltılması içinyeniden kullanım, geri dönüşüm, geri kazanım yöntem ve hedeflerine ilişkin hukuki ve teknikesasları düzenlemektir.

• Tüketicinin / Perakendeci ve Bayi (Distribütör) lerin / Üreticilerin / Belediyelerin, Büyükşehir Belediyelerinin ve Metropolitan kentlerin Yükümlülükleri

• Ayrı toplama/ Ayrıştırma ve Geri Dönüşüm Yükümlülükleri

AEEE Kontrolü Yönetmeliği(Resmî Gazete Tarihi: 22.05.2012 Resmî Gazete Sayısı: 28300)

• Belediyeler, nüfus sayılarına orantılı olarak belirlenmiş tarihlere kadar toplama merkezlerioluşturmak ve kendi sınırları içerisinde toplama işlemi organize etmek.

• EEE Üreticileri, yönetmelikte belirtilen yıllara ve kategorilere göre kişi başına belli miktarlarda atıktoplanmasını sağlamak.

• Tüketiciler, AEEE’lerin evsel atıklardan ayrı olarak biriktirilmesinden ve oluşturularak toplamamerkezlerine ulaştırmak veya ulaştırılmasını sağlamak.

• AEEE İşleme tesisleri, uygun yöntem ve teknolojileri kullanmak, Çevre İzin ve Lisansı almak, tesisegelen atık miktarını ve geri dönüşüm ve/veya geri kazanım miktarlarını Çevre Bakanlığı’na bildirmek.

Özel İşlem Gerektiren AEEE Listesi

• Tüplü TV ve Monitörler

• Buzdolabı ve Klimalar

• Asbest veya Erimez Seramik lif ihtiva eden fırın, ütü, tost makinası vs.

• Kartuş ve toner içeren yazıcı ve baskı ekipmanları

• Aydınlatma ekipmanları,

• 2 mikrogray’den daha fazla radyoaktif bileşen içeren elektronik aygıtlar (her dozda radyasyon zararlıdır)

• Pil, 100cm2 den büyük LCD ve 10 cm2 den büyük baskı devre içeren her türlü aygıt

8.05.2019 Exitcom Recycling 23

AEEE Toplama Hedefleri

2013 Mayıs itibariyle nüfusu400.000 ve üzeri olan belediyeler

evsel elektronik atıklarıntoplanmasından sorumludur.

AEEE Geri Kazanım ve Geri Dönüşüm Oranları

Türkiye’de yıllara göre AEEE İşleme Tesisleri

Ülkemizde ortaya çıkan e-atığın sadece %5-10'u lisanslı tesislerde geri dönüştürülmektedir.

İllere Göre Lisanslı AEEE İşleme Tesis Sayısı

Evsel AEEE Yönetiminin Finansmani

• Üreticiler, AEEE’lerin toplanması, işlenmesi ve/veya bertarafına ilişkin toplam maliyetleri ayrıbir satırda görünecek şekilde yeni ürünün satış faturasında gösterebilir.

• Üreticiler, bu Yönetmelikten kaynaklanan maliyetleri teminat altına almak üzere piyasayasürecekleri ürünler için teminat vermekle yükümlüdürler.

• Toplanacak tutar AEEE’lerin idari ve teknik yönetim maliyetlerini geçemez.

• Ortak kurulacak sistemlerde toplanacak tutarın tamamının yetkilendirilmiş kuruluşa aktarılmasızorunludur.

• Fatura üzerinden biriktirilen gelirler amaç dışı kullanılmaz, bir önceki yıl kullanılamayan meblağbir sonraki yıl AEEE’lerin yönetim maliyetleri hesaplamalarına dahil edilir.

• Yetkilendirilmiş kuruluşların ve yetkilendirilmiş kuruluş yapısına girmeden (17 nci madde) teminat sunan üreticilerin, Bakanlıkla ve yerel yönetimlerle olan koordinasyonlarınınsağlanması amacıyla, kar amacı gütmeyen ortak bir Koordinasyon Merkezi kurmalarızorunludur.

Florlu sera gazlar (F-Gaz)

• Florlu sera gazlar (F-Gaz) değişik sektör ve uygulamalarda kullanılan insan yapımıkimyasallardır. 1990’larda ozon tabakasını tahrip eden ve birçok uygulamada yaygınolarak kullanılan ve Montreal Protokolü ile kullanım dışı bırakılan kloroflorokarbon(CFC) ile hidrokloroflorokarbonların (HCFC) yerini almışlardır.

• 517/2014 tarihli yönetmeliğin ekinde yer alan florlu sera gazları; hidroflorokarbonlar (HFC), perflorokarbonlar (PFC), diğer karışımlar (sülfürhegzaflor-SF6) şeklinde sıralanabilir.

• F-Gazların ozon tahribat potansiyelleri (ODP) sıfır olmasına rağmen, yüksek küreselısınma faktörleri ile iklim değişikliğine neden olmaktadır.

• F-Gazların kullanımının azaltılması ve sonlandırılması• İklim değişikliğine duyarlı düşük karbonlu kalkınmaya yönelik orta ve uzun vadeli

hazırlık için ulusal ve yerel kapasitenin arttırılması

F-Gazlar Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları(Dünya ve AB)

Sera Gazı Emisyonları

• 2016 Türkiye’nin yıllık sera gazı emisyonu: 496,1 milyon ton

• Enerji sektörü: %72,8

• Sanayi üretiminden kaynaklanan emisyonlar: %23,6

• Tarımsal faaliyet kaynaklı emisyonlar: %11,4

• Kişi başı sera gazı emisyon miktarı, yıllar içinde artan bir eğilimgöstermektedir.

• 1990 yılında kişi başına düşen emisyon miktarı yıllık 3,8 ton seviyesindeyken, 2016’da bu miktar 6,3 ton seviyesine çıkmış.

• Oransal olarak bu %134,5’lik bir artışa tekabül ediyor.

• 1990’dan bu yana AB’de kişi başı sera gazı salımı %27,5 oranında azalmışdurumda. Ancak AB ortalaması hala Türkiye’nin üzerinde seyrediyor.

Türkiye ve Sera Gazı Emisyon Azaltımı

• Türkiye, 2015’teki BM İklim Değişikliği 21. Taraflar Konferansı öncesinde sera gazı azaltım hedeflerinibelirlemişti.

• Ulusal Katkı Beyanı Planı’na göre Türkiye, 2030’a kadar sera gazı emisyonunu azaltma yönünde hiçbir önlemalınmadığı senaryoya göre (referans senaryo) beklenen sera gazı emisyon artışını, alacağı önlemler dahilindebeklenenden %21 daha az bir seviyeye indirmeyi hedefliyor.

• Bir başka deyişle, mevcut durumun devam etmesi halinde 2030’da 1,17 milyar ton CO2’a çıkması beklenenemisyon miktarının, alınacak tedbirlerle 929 milyon ton CO2’de tutulması hedefleniyor.

Florlu Gazlar Yönetmeliği

• Avrupa Birliği’nde (AB) 2006 yılında yayımlanan (EC) 842/2006 ve 2014 yılındarevizyonu yapılarak 1 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe giren (EC) 517/2014 FlorluGazlar Yönetmeliği (F-Gaz), hidroflorokarbon (HFC) cinsi sera gazları içerencihazlardan sorumlu işletmeci (operatör) ve servis elemanları için bir diziyükümlülükler getirmektedir.

• Yönetmelik, HFC cinsi soğutkanların azaltımı konusunda bir takvime sahiptir. Bu ise, yakın gelecekte yüksek küresel ısınma potansiyeline (GWP) sahip soğutkanlarınAB’de ve uyum yönetmeliği yayınlandığında ülkemizde sınırlandırılacağı anlamıtaşımaktadır. Bu nedenle işletmecilerin mümkün olan en düşük GWP’ye sahipsoğutkan (hidrokarbonlar, amonyak, karbondioksit gibi) içeren cihazlara yatırımyapmaları konusunda teşviğe ihtiyacı olacaktır.

Kigali Anlaşması: Aşamalı HFC Azaltımları

10

0%

93

%

63

%

45

%

31

%

24

%

21

%

2 0 1 5 2 0 1 6 - 2 0 1 7 2 0 1 8 - 2 0 2 0 2 0 2 1 - 2 0 2 3 2 0 2 4 - 2 0 2 6 2 0 2 7 - 2 0 2 9 2 0 3 0

Aşamalı HCFC Azaltım Senaryoları (Amerika ve Hindistan)2003 Birlesik devletler

ihracat ve uretime kisitlamagetirdi

HCFC 141b kullanimdankalkti

0%

50%

100%

19

98

20

01

20

03

20

05

20

07

20

09

20

11

20

13

20

15

20

17

20

19

20

21

200435%Azalma

201065% MinimumAzalma 2015

90% MinimumAzalma

2020R-22 UretimiSonlanmasi

Year % Azaltım(2009 -2010 ortalaması bazalınarak)

2013 Freeze

2015 10%

2020 35%

2025 67.5%

2030 100%

2040 100%0

20

40

60

80

100

120

2010 2020 2030 2040

Referans Senaryo Kademeli Azaltım

Yaygın olarak kullanılan soğutkanlar veKarışımlar için “Küresel Isınma Potansiyeli”

GWP basit olarak, soğutkanın atmosferi ne kadar ısıttığına işaret eden bir parametredir. 1 kg f-gazın 1 kg CO2’ye nazaran 100 yıllık bir süreçte ne kadarlık bir ısınma potansiyeline sahip olduğunun göstergesidir. F-GazlarınGWP’si genellikle binlik düzende ifade edilir. R404A’nın GWP’sinin 3922 olması, CO2’ye göre 3922 kat daha fazlasera etkisine sahip olması anlamını taşımaktadır. F-gazların atmosfere salınımının önlenmesi, iklim değişikliğininolumsuz etkilerini de azaltmada etkili bir yol olarak görülebilir.

Türkiye HFC Üretimleri (ton) – referans senaryo

0

994.4

2893.2

3950.8

4695

6572.7547823,746

11843.586

16863.426

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

1990 2000 2005 2008 2010 2019 2020 2040 2060

Türkiye HFC Üretimleri (Ton) (%20, 40 ve 50 artış)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2019 2020 2030 2050

Real HFC 20% Decrease 40% Decrease 50% Decrease

Türkiye AEEE Üretimleri (%10, 20 ve 25 artış)

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000

4500000

2020 2030 2050

WEEE Production (tones) 10% Increase 20% Increase 25%Increase

Türkiye AEEE Toplama Miktarları (referans senaryo)Formula: Y = -4773,333+2504,242X

1800 19004000 4000 4800

80006000

9500

22000

28000

32790.297

57832.717

107917.557

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2020 2030 2050

YEARS

Türkiye AEEE Toplama Miktarları(%25, 45 ve 65 artış)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000

2020 2030 2050

Real WEEE Estimation 25% Increase 45% Increase 65%Increase

Ekonomik Kayıplar/Kazançlar• Her yıl dünya genelinde yaklaşık 1 milyar cep telefonu ve 300 milyon bilgisayar üretiliyor.

• Bir milyon dizüstü bilgisayarın geri dönüşümü ile bir yıl boyunca 3.657 eve yeterli olacak düzeyde enerji kazanımı sağlanabilir.

• Bir milyon cep telefonunun geri dönüştürülmesiyle 9 bin kg bakır, 9 kg paladyum, 250 kg gümüş ve 24 kg altın eldeedilebiliyor. ABD’de yılda yaklaşık 60 milyon dolar değerinde gümüş ve altın çöpe atılıyor.

• Depolama alanlarında veya yakma tesislerinde imhaya kıyasla, bilgisayarların tekrar kullanıma sokulması veya geridönüştürülmesi ile işlenen her 10 bin ton bilgisayar atığı için yılda 296 ek iş yaratılabilir.

• Elektronik cihazların geri dönüşümünden ziyade tekrar kullanıma girmesi de çevre için çok daha önemli çünkü yapılan birçalışmayla, monitörüyle birlikte bir bilgisayar üretmek için en az 1.5 ton su, 22 kg kimyasal madde ve 300 litre fosil yakıtharcandığı tespit edildi.

Ekonomik Kayıplar/Kazançlar

• Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) tahminlerine göre, 2016 yılında dünya genelindeki elektronik atıklardan eldeedilebilecek 60 elementin toplam değeri 55 milyar Euro'yu buluyor.

• Atıklar içindeki 500 tonluk altının değeri: 18.8 milyar Euro

• Türkiye’de bir kişinin yılda yaklaşık ürettiği 7 kg kilo elektronik atık dönüştürülseydi: 767 milyon Euro gelir elde edilebilirdi.

• Avrupa'da yönetmeliğin çıktığı 2006 yılında itibaren Yunanistan'da 1000 tondan 40 bin tonlara, Fransa'da 10 bin tondan 300 bin tonlara AB'ye girmemiş olan 5 milyonluk Hırvatistan'da 15 bin tonlara çıktığı gözlenmektedir.

• 12.2 milyon tonluk plastiğin değerinin 15 milyar Euro olduğu tahmin ediliyor.

• Türkiye’nin son 10 yılda hurda ithalatı için harcadığı tutar: yaklaşık 6.5 milyar Dolar

Ekonomik Kayıplar/Kazançlar• Çinkonun 20 yıl, kurşunun 22 yıl, bakırın 30 yıl, petrolün 40 yıl, doğalgazın 50 yıl, kromun 127 yıl içinde tükeneceği

hesaplanmıştır.

• Elektronik atıklar içerisinde altın, gümüş, demir ve bakır gibi maddeler bulunduran çok değerli bir kaynak olduğu, 1 kilogram demir için 200 kilogram maden işlenmesi gerekirken, aynı 1 kilogramlık demir için sadece 2 kilogramlık elektronik atıkişlenmesi gerektiği belirtiliyor.

• Çöpe giden:

• 2.2 milyon ton bakırın değeri: 9.5 milyar Euro

• 2.5 milyon ton alüminyumun ve 16.3 milyon ton demirin değeri: 3.6'şar milyar Euro

• 200 ton paladyumun değeri: 3.4 milyar Euro

• 1600 ton gümüşün değeri: 884 milyon Euro

Çevresel Etkiler

• Çevremizde hiçbir eşyada bir araya gelemeyecek onlarca element, elektronik eşyaların içinde bulunur.

• Bilgisayar monitörleri ve televizyonların ekranlarında %20 oranında (yaklaşık 2-4 kg) kurşun ihtiva eder. LCD televizyonlar ayrıca civa içeren panellerden oluşur.

• Bu elektronik eşyalar, bir geri dönüşüm tesisinde işlenmek yerine kırılarak çöpe ve toprağa gömülürseiçlerindeki kurşun toprağa ve suya karışarak çevre kirliliğine neden olur.

• Cıva, beyinde ve böbreklerde hasarlara yol açar. Baryum, kalp ve karaciğer hastalıklarına, kas zayıflıklarınasebep olur. Berilyum, akciğer kanserine yol açar zehirlidir. Krom, genetik hasarlara ve alerjik bronşite nedenolur. Kobalt, radyoaktiftir. Kurşun, sinir sistemi, dolaşım sistemi ve üreme sisteminde hasarlara yol açar. Fazlakurşun alımı, anemi ve beyin hasarına neden olurken, Kadmiyum, eğer solunursa, böbrekleri tahrip ederekkemiklerin kırılgan hale gelmesine neden olur.

• 10 gr kurşun 25.000 ton toprak, 200.000 litre suyu kirletmektedir.

• Çöp sahalarındaki Pb, Cd, ve Hg gibi ağır metallerin %40’tan fazlası elektronik atıklardan kaynaklanmaktadır.

• Ayrıca civa ve kadmiyum gibi ağır metallerin de %70’i e-atıklardan dolayı ortaya çıkar. Bu ağır metaller, yağmurlarla yer altı sularına karışıp su kaynaklarımızı kirleterek toplum sağlığı üzerinde ciddi bir tehditoluştururlar.

Çevresel Etkiler• Elektronik atıkların %25ini televizyon ve monitörler oluşturur. İçerdikleri kurşun ve fosfor sebebiyle tehlikeli atık kapsamına giren bu

ürünlerden 9 adeti 1.000.000 metreküp suyu kirletecek potansiyeldedir.

• Soğutucular ( klimalar ve buzdolapları ) elektronik atıkların %25’ini oluşturur, içerdikleri CFC yüzünden hem ozon tabakasına zararverirler ve kansorejen içerik ahibidirler.

• Bir floresanın içindeki civa 30.000 litre suyu kullanılmaz hale getirir.

• Ülkemizde kayıtlı cep telefonu sayısı 90 milyondur ve her yıl ortalama 10-11 milyon yeni cep telefonu satılmaktadır.Türkiye’deortalama cep telefon yenileme süresi 18 aydır. Yaklaşık her yıl 1,5-2 milyon adet cep telefonu kullanılmaz hale gelmektedir. Yenilemeile açığa çıkan telefonların %1-2’si için bile geri dönüşüm söz konusu değildir.

• E-atıklarda ayrıca krom, lityum ve hidrokarbonlar gibi birçok zehirli ve kanserojen madde bulunmaktadır. İçlerinde hidrokarbonların, yanmayı geciktirici plastik ve pvc lerin bulunması e-atıkları yakılmasını çok tehlikeli bir hale getirmektedir. E-atıkların yakılması, birçokkanserojen zehirli gazın atmosfere yayılmasına neden olur.

•

• Bütün bu tehlikelerinden dolayı e-atıklar, merdiven altı faaliyet gösteren atölyelerde değil, e-atık işleme tesislerinde bilinçli ve eğitimlipersonel tarafından işleme tabi tutulmalıdır.

Çevresel/Sosyal Etkiler

• Sağlıksız çalışma ortamları insan sağlığını ve çevreyi tehdit etmektedir. Doğru geri dönüşümü destekleyerek, bu tür koşullarda çalışılmasına izin verilmemelidir.

• LCD ekranlarda CRT monitörler gibi tehlike içeren atıklar olduğundan dolayı kırılmadan biriktirilmesi gerekmektedir.

• Buzdolabı, klima vs gibi soğutucular içerdikleri cfc gazlarından dolayı tehlikelidirler. Soğutma çevrimindeki CFC, HCFC ve HFC gazları çekilerek depolanmalı ve bertaraf edilmelidir. Buzdolabı kompresörü içerisindeki yağ çekilerek bertaraf edilmesi gereklidir.

• Kaçak atölyelerde yapılan geri dönüşüm işlemleri oldukça ilkel ve çalışanlara da büyük zarar veriyor. Örneğin devre kartlarıaçık kömür ateşinin üzerinde eritiliyor. Ortaya çıkan gazlar ise işçileri yavaş yavaş zehirliyor.

• The recycling of e-waste and the removal of CFCs and HCFCs from discarded electronic products led to a reduction of about 416,000 tonnes in the amount of CO2 equivalents released. ÇEVİRRRRRRRR

Öneri ve Değerlendirme

• Depolama kaynaklı problemler (atık hiyerarşisi, %10 döngüsel ekonomi hedefi!!!)

• Değerli metal ve elektronik malzeme geri kazanımında dışa bağımlılığın ortadan kaldırılması

• Kontrolsüz piyasaya sürülmüş, piyasaya sürenin belli olmadığı, risk içeren ürünlerin satışının engellenmesi

• Türkiye'deki bütün e-atıklar yüzde 100 geri dönüşüme gönderilebilse, ekonomiye 767 milyon Euro kazandırılabileceğigörülüyor. Ancak Türkiye'de 2015 itibarıyla yalnızca 125 kilotonluk e-atık geri dönüşüme gönderildi.

• Sadece çevresel bir felaket değil, uygun bir şekilde geri dönüştürülmeyen atıkların çevreye yaydığı tehlikeli maddeler iletoplum sağlığına olumsuz etkiler

• E-atıkların içindeki zehirli maddelerin güvenli şekilde yok edilmesinin sağlanması

• Gelişmiş ülkelerin; elektronik atıklarını ikinci el olarak Çin, Hindistan ve Afrika gibi üçüncü dünya ülkelerinin çöplüklerinegöndermesi

Öneri ve Değerlendirme

• Elektrik ve elektronik eşyalardaki atık miktarını azaltmak.

• Elektrik ve elektronik eşyaların yeniden kullanımı sağlanarak, yaşam süresini uzatmak

• Temiz üretim ve ürün tasarım stratejilerinin geliştirilmesi

• Belediye toplama noktası (yaklaşık 3000 belediye)

• Kayıtdışı kayıp-kaçak ve hurdacı hakimiyeti (500 bin toplayıcı bulunduğu tahmini)

• Altyapı eksikliği: geri dönüşüm tesisi ve kapasitelerinin geliştirilmesi gerekliliği

• Elektronik atıkların imhası ve geri dönüşümü konusunda faaliyetini sürdüren firmaların denetimi veetkili kayıt sistemi

• E-atık hakkında tüketicide toplum bilincinin geliştirilmesi

• Elektrik ve elektronik eşyaların yeniden kullanımı sağlanarak, yaşam süresini uzatmak

• Yeni tesisler ile işsizliğin azalmasına katkı sağlamak

Teşekkürler…..