15

BD MART 2017

1932 yılında Atatürk'ün bir Türk Dil Kurultayı toplayacağı duyu-rulunca, yalnız yurtiçindeki dil bil-ginleri değil yurtdışında-ki Türkologlar ve Türkçe uzmanları da başvuruda bulunmuşlardı. Agop Martayan Dilaçar da başvuranlar arasınday-dı. 26 Eylül 1932'de Dolmabahçe Sarayı'nda açılan Birinci Türk Dil Kurultayı'nda bildiri

sunan Agop Martayan Dilaçar, 12 Eylül 1979'da ölümüne dek Türk Dil Kurumu üyeliğini sürdürecekti.

Ocak-Şubat-Mart 1981 tarihli Süreç Dergi-si'nin 5. sayısında Aytunç Altındal; “Agop Marta-yan Dilaçar, M. Kemal’e, “Türklerin Babası anlamında kullanılması kaydıyla Atatürk adının

Atatürk Soyadı

KonusundaUydurmalar

ve Gerçekler

OtopsiCengiz Özakıncı

Agop Martayan Dilaçar (1895-1979)

16

BD MART 2017

“Atatürk ve Dilaçar” başlıklı yazıda Soner Polat, Prof. Dr. Öner Hortaç-su’nun "Hani biz Mustafa Kemal Paşa'ya "Atatürk" diyoruz ya... İşte bu Agop Martayan, Mustafa Kemal Paşa'ya "Atatürk" soyadını teklif eden kişidir." sözlerini aktarıyor; Yeni Akit gazetesi 10.01.2017 günlü sayısında “Agop Martayan Dilaçar, Mustafa Kemal'e Atatürk soyadının verilmesi TBMM'ye teklif eden kişidir" diyordu.

1981'den bu yana 36 yıl boyunca sürdürülen bu propaganda, günü-müzde internet sitelerinde, face-book'ta, twitter'da "Atatürk'ün İsim Babası Agop Martayan Dilaçar'dır", "Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın “Atatürk” adını almasını Türk mil-leti Agop Martayan’a borçludur." sloganlarıyla milyonlarca insana yayılmaktadır.

Oysa, Agop Martayan Dilaçar, sağlığında, kendisi böyle bir iddiada bulunmadığı gibi, Mustafa

Kemal'in soyadı olarak benimsediği Atatürk sözcüğünün ilk hangi tarih-te kim tarafından kullanıldığı çok iyi bilinen bir konuydu. Şöyle ki:

verilmesini” öneren üç kişiden biri, hatta birincisi olarak tanınır.” diyordu. Agop Martayan Dilaçar'ın ölümünden iki yıl sonra, kaynak göstermeksizin ortaya atılan bu iddia, 1994'te Dzadur Ağayan'ın "Türkiye'de Ermeniler" ve 1998’de Türkiye Ermenileri Cemaati'nce yayımlanan "75. Yılda Türkiye Ermenileri" kitaplarında da kay-nak gösterilmeksizin yer alacak ve 26.09.2005 günlü Aksiyon Dergisi ile Esquire dergisinin Ekim 2006 sayısında yinelenecekti.

27.01.2012 günlü Hürriyet’te “Agop Martayan’ı Biliyor musu-nuz?” başlıklı yazısında Yalçın Bayer, Abdullah Bıçakçıgil'den aktararak: “Hani biz Mustafa Kemal Paşa'ya ‘Atatürk' diyoruz ya... İşte bu Agop Martayan, Mustafa Kemal Paşa'ya ‘Atatürk' soyadını teklif eden adamdır. Agop Martayan, Mustafa Kemal Paşa'ya ‘Atatürk' dediği için biz O'na Atatürk diyoruz. (…) Soyadı Kanunu'nda Mustafa Kemal'e Atatürk soyadı-nı teklif eden de oydu.” diyordu.

AGOS gazetesi-nin 21.09.2012 günlü sayısında Levent Öza-ta, “Cumhuriyet’in iyi çocuğu Hagop Martayan ya da Dilaçar” başlıklı yazısında aynı iddiayı yinelemişti.

Yeni Söz gazetesi 25.01.2016 günü “Atatürk Soyadının Mucidi Bir Ermeni mi?” başlığını atıyordu.

17.06.2016 günlü Aydınlık'ta

Atatürk sözcüğü, Mustafa Kemal'in bu soyadını almasından yaklaşık iki ay önce ilk kez Saffet Bey'in bu radyo konuşmasında kullanılmıştı.

17

BD MART 2017

yadı ve Arıkan” başlıklı yazısında, şöyle diyordu:

"Rahmetli ağabeyim Saffet Arı-kan'ın ölümü üzerinden bugün, iki yıl geçmiş bulunuyor: (…) zannedi-yorsam 1335 senelerinde, Galatasa-ray Lisesinde iken Edebiyat Tarihi Hocam bulunan, merhum İbrahim Necmi Dilmen (…) bana; “Atatürk, soyadını, ağabeyinin bir nutkunda ilk defa kullandığı Atatürk kelimesi-ni beğenerek almıştır." dedi. Bunun üzerine rahmetli ağabeyimden bu meseleyi sordum. (…) Kütüphane-sinden, klişesini sunduğum müs-veddeyi çıkardı. Müsvedde itina ile bir zarfa konulmuş, sarılmıştı. (…) Anlattı:

"Maarif Vekili olmadan evvel, 1934 senesi dil kongresinde, dil tet-kik cemiyeti başkanlığına getirildim. Kongreden bir müddet sonra, 26 Eylül tarihi, dil bayramı idi. Bunun

1- Atatürk'ün istemiyle 12.07.1932'de kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin Başkanı Saffet Arıkan'ın, Birinci Türk Dil Kurul-tayı'nın açıldığı 26.09.1932 günü, İstanbul radyosunda bir konuşma yapmış; bu konuşmanın metni, ertesi gün Hakimiyeti Milliye gaze-tesinde yayımlanmıştı: "Hanımlar, Beyler. Bugün, büyük önderimiz ata türkün, budunumuza armağan ettiği bayramlardan birini yaşıyoruz: dil bayramını... Kutlu olsun yurttaş-lar..."

İşte Atatürk sözcüğü, Mustafa Kemal'in bu soyadını almasından yaklaşık iki ay önce ilk kez Saffet Bey'in bu radyo konuşmasında kullanılmıştı.

2- 26.11.1947'de ölen Saffet Arıkan'ın kardeşi, Baha Arıkan, Ulus gazetesinin 26.11.1949 günlü sayısında yayımlanan “Atatürk So-

Saffet Arıkan (1888-1947) (Üstte) Saffet Arıkan'ın "ata türk" sözcüğünü ilk kez kullandığı radyo konuşmasını yayımlayan 27.09.1934 günlü Hakimiyeti Milliye. (Sağda)

18

BD MART 2017

soyadı alınması şerefidir ki, Saffet Arıkan'a ait bulunmaktadır. Atatürk tarihini yazacaklara tevdi ettiğim bu vakıa ve vesikayı tesbit ederken: bir kere de, o tarihi iyi bilen sayın Afet İnan'a müracaatı ihmal edemez-dim. (…) Sayın Âfet İnan, hâdiseyi aynen nakletmek suretiyle şu izahatı vermek lütuf ve nezaketinde bulun-dular:

"Rahmetli Arıkan'dan naklen anlattığınız hâdise aynen vakidir. Gazi bu nutuk yazıldığı zaman Dol-mabahçede bulunuyorlardı. Saffet Bey (Arıkan) geldi. Yanında ben ve Saffet Bey vardık. Nutku gösterdi. Gazi, Atatürk kelimesi üzerinde çok durdu. Yalnız fazla iddialı buluyor-du. Ancak çok beğendiği için umumi efkâra aksettirilmesini muvafık buldu. Ankara'ya döndükten epey

için bir nutuk hazırlamam lâzım geliyordu. Bu nutuk, müsveddede de görüldüğü gibi, "Ulu Önde-rimiz Atatürk Mustafa Kemal.." diye başlıyordu. (…) Atatürk o tarihe kadar, soyadı kanunu çıktığı halde (…) henüz soyadı almamıştı. Nutku kendisine gösterdim. Atatürk kelimesini görür görmez üzerinde durdu. Bir çok kereler bu kelimeyi tekrar etti. (Çok güzel bir buluş, yalnız fazla iddialı) dedi. Ancak müsveddede tashihler yaptığı halde, Atatürk'e dokunmadı. Müsveddenin sonlarında, bir de Türk Atası diye bir terkip kullanmıştım. Bunu daha fazla iddialı bularak, Atatürk tar-zında tashih etmemi emretti. Başka bir şey söylemedi. Ben nutkumu verdikten (27.9.1934 Hakimiyeti Milliye No:4735) epey sonra, Gazi Mustafa Kemal, Atatürk'ü soyadı olarak aldı.”

Görülüyor ki, rahmetli Saffet Arıkan bu nutku hazır-larken, Atatürk (sözcüğünü-) ilk defa olarak kullanmış bulunuyor. Bittabi Atatürk (sözcüğünü) kullanırken Atatürk'e soyadı bulmak gibi bir gayeye hizmet etmiyor-du. Böyle olduğu yazının sonundaki "Türk Atası"nı kullanmasından da anlaşılı-yor. Ancak "Atatürk" (sözcü-ğünün) ilk defa bulunmuş ve kullanılmış olması ile bunun Gazi tarafından beğenilerek

Baha Arıkan’ın 26.11.1949 günlü Ulus gazetesinde yayımlanan makalesi.

19

BD MART 2017

buluşu olduğunu açıklarken şöyle diyordu:

"(...) Arıkan'ı çok severdim, onun da bana içten sevgisi vardı.

Bir akşam, gene ATATÜRK'ün sofrasında yan yana oturuyorduk. Atatürk'ün soyadı üzerinde konuşu-luyordu. Bunun çok güzel bir buluş olduğundan bahsedilirken Büyük Önder, Arıkan'ı göstererek:

"Beyefendinin armağanlarıdır" demişlerdi.

sonra, Saffet Beyin buluşu olan Atatürk'ü soyadı olarak aldı.”

3- Baha Arıkan'ın yazısından bir hafta sonra, Naim Hazım Onat, 03.12.1949 günlü Ulus gazetesinde “Atatürk Soyadı Üzerine Bir Kaç Hatıra” başlıklı yazısında, "Ata-türk" sözcüğünün Saffet Arıkan'ın

Naim Hazım Onat (1889-1953) (Sol üstte)Naim Hazım Onat'ın 03.12.1949 günlü Ulus gazetesinde yayımlanan makalesi. (Sağda)25.11.1934 günlü Cumhuriyet. (Solda)

20

BD MART 2017

kendi elyazısıyla düzeltiler yaptığı bu metinde Saffet Arıkan'ın kullan-dığı "Atatürk" sözcüğünü beğenmiş; Saffet Arıkan bu metni radyoda okumuş; metin ertesi gün Haki-miyeti Milliye'de yayımlanmış ve Mustafa Kemal bundan iki ay kadar sonra "Atatürk" sözcüğünü soyadı olarak almıştır.

Gerçek bu iken ve Agop Mar-tayan Dilaçar sağlığında yayımladığı ya-zılarda “Atatürk soyadını ben buldum” gibi bir iddiada bu-lunmamışken; onun 1979'da ölümünden iki yıl sonra, hiç bir somut veriye dayanmaksızın "Atatürk'ün İsim

Babası Agop Martayan Dilaçar'dır" diyenler, bu yalanı 36 yıl boyunca yineleye yineleye, sonunda işi "Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın “Atatürk” adını almasını Türk milleti Agop Martayan’a borçludur." noktasına getirmişlerdir.

Oysa ulusumuzun Atatürk'e, Kurtuluş Savaşı kahramanlarımıza, bize bu yurdu kanları canları paha-sına armağan eden şehit ve gazileri-mize, hiç değilse anılarını her türlü yalan ve uydurmadan korumak gibi bir borcu vardır.

İşte biz, bu borcumuzu ödemeye çabalıyoruz. •

cengizozakincibd@gmail.com

O sırada kendisinden öğrenmek istemiştim:

“Arıkan, bunu siz mi buldu-nuz?”

Gülümseyerek cevap verdi:"İltifat buyuruyorlar."Atatürk bundan epeyce zaman

önce de bana sormuşlardı:"ATATÜRK mü, TÜRKATA mı,

hangisini daha iyi bulursunuz?"

Ben birincisinin daha güzel olduğunu sebepleriyle arza çalış-mıştım. O zaman Arıkan'ca bulun-muş olduğunu henüz bilmediğim bu şekillerden birincisinin kendilerince de uygun görüldüğünü bir müddet sonra bunu kullanmış olmalarından anladım.

ATATÜRK sözünü Arıkan'ın bul-duğunda şüphem kalmamıştı.(…)”

Yukarıda belgelerini ortaya koyduğumuz üzere, "Atatürk" sözcüğü, ilk kez Saffet Arıkan'ın 26.09.1934 günü İstanbul Radyo-su'nda yapacağı konuşma metninde yer almış; Mustafa Kemal, üzerinde

Mustafa Kemal, kendi elyazısıyla düzeltiler yaptığı bu metinde Saffet Arıkan'ın kullandığı "Atatürk" sözcüğünü beğenmiş; Saffet Arıkan bu metni radyoda okumuş, metin ertesi gün Hakimiyeti Milliye'de yayımlanmıştır.