1

1.1.GEZ TEKNELERNN DN,TASARIM VE OLUUMUNDAK AAMALARI

Tarihteki ilk yat, kayanaklarda, Msr kraliesi Cleopatray Asyadaki Tarsus

limanna getiren lks bir mavan olarak bilinmektedir. Bu teknenin lksnden ve

aasndan dolay bilinen dier teknelerden ayrld belirtilmektedir. Bundan sonra

endstri devrine kadar ve burjuazi topluluklarn olumasna kadar yatlar sadece krallar,

kralieler ve asillere zg ulam aralar olarak alnmtr. Bu durum gnmzn

ada yaam koullar anlayna kadar deimemitir. 18.yy onlarna doru, ngiliz

yazar ve deniz subay William Falconer ulusaras denizcilik szlnde yat Devlet

Teknesi olarak tanmlarken, teknede genellikle krallar, bykelileri ve hkmetin ileri

gelenlerini bir yerden bir yere tayan aralar olarak tanmlamtr.

En eski kraliyet yat, M. 3000 ikinci yarsnda yaam Msrl Firavun Cheopsa

aittir. Olduka ayrntl olan bu yat 143 feet boyunda olup tavan temiz hava getirmesine

elverili yaplmtr ve sahibi Firavun Cheops onu ok sevdii iin bu tekneyle

gmlm ve son yolculuuna da onunla kmtr.

Romanllar yatlkta ayn bilgiyi ve baary gstermemilerdir. En ok yat

1.yzylda mparator Caligula zamannda yaplm hatta bazlarnn bordalar, temiz

tutabilme amacyla bakrla kaplanmtr. Bu teknelerde kabul salonlar, banyolar ve

zm asmal kamaralar bulunmaktadr.

Bundan sonra 6.yzylda inde saltanat sren Sui hanedan Yang T, kraliyet

ailesi iin byk denilebilecek ebatlarda 4 gvertadan oluan devasa yatlar ina

ettirmitir.

16. ve 17. Yzyllarda denizlerde ve deniz ticaretinde stnlk kazanm

Hollanda, Avrupa devletlerine de kendisini bu gcyle kabul ettirmitir. Bu stnlkle

gelen bolluk ve zenginlik, Flemenklerin yaam standartlarn ykseltmi, zevk ve lks

harcamalar artmtr. Bunun sonucunda Jaght szcyle Ship szc birlikte

anlmaya balamtr. Felemenkede Jaght szcnn asl anlam kovalamak,

avlamak tr.Jaght Vogel de ahin gibi dikkat ekici kular avlamakta kullanmaktayd.

Hollanda 17.yzyl da gerek bir potansiyel oluturarak yat anlayn getirmitir ve

yatlar lkenin kanallaryla, konumlar veya korunmasz sularnda nce kraliyet ailesinin

2

ardnda da kentlerin gezinti tekneleri durunda gelmitir. zel karlamalar biimde de

zaman- zaman bunlarn yartklar organizasyonlar dzenlenmitir.

Kuzey Amerikada yatlk 17 yzylda da New Yorkda yine Flemankiler

tarafndan balatlan ve ngiliz egemenlii dnemde srdrmtr. Yartan

ok gezinti amal olan Kzey Amerika teknelerinin en iyi kullanl olan

George Crowinhiedin Cleopatras Barge(1815) isimli teknesi

olmutur.(Atalay 1995)

Akdenizde yelken aan bu tekne 19. Yzyl onlarnda balayarak bu ularda

seyreden yatlar iin lks ve zarafet ltlerini belirleyerek rnek olmutur.

19. Yzyln ikinci yarsnda dein yelkenli gezi teknelerinin tasarmnda

gulet, uskuna ve korta gibi tekne tiplerinin izimlerine bal kalmtr.

Yelkenli tekneler byk lde deiimine n ayak olan tekne, 1851 ylnda

Cowesdaki yar kazanan Amerika adl yat olmutur. (Atalay 1995)

Bu tarihten sonra, yat tasarm anlayna yeni boyutlar gelmitir. Ayerodinamik

ve hidrodinamik gibi unsurlar, hesaplamalar tasarm srecine katlmdr ve farkl

ilevler iin farkl tekne kabuklar tasarlanmaya balanmtr. Deplasman, yar

deplasman ve planing teknesi gibi tanmlamalar ortaya ktr.

D kabuun tekneden, tekneye farkllk gstermesi artk teknelerin boylarnda

geniliklerinde ve dolaysyla i hacim ekillenmelerinde deiiklikler olumasna neden

olmudur.

19. yzyln ikinci yarsndan itibaren kk teknelerin yaygnlamasnda,

ngiliz borsac R.T.Mc Mulen ve avukat gazeteci E.F Knight nemli rol

oynamdr. 1895-1898 yllar arasnda 11.3 metrelik Spray atl yelkenli bir

tekneyle tek bana dnyann evresini dolaan ABDli Joshua Slocumda

bu gayretiyle kk tekenelerin de uygun formlarda ve tasarmlarda imal

edilmesi durumunda ak denize uygun olabileceini gstermitir. (Atalay

1995)

3

Yatlk ve gezi teknelerine geni aptaki ilgi endstri devrimi, sanayileme

sonras ve 20.yzyln bayla artmtr. Bu tarihten sonra normal vatandalarda gezi

tekneleri ve yatlara ulaabilmilerdir. Bundan dolay i mekan dzenlemeleri de eitlilik

gstermeye balamtr.

Aadaki ekillerde en ilkel rneklerden en yenisine kadar deniz tatlar

grlmektedir.

1-nsanlarn kk sular amak iin aa ktnn iini oynayarak elde ettikleri

ilk tekne;

2-Yeni hebrit adalar yerlilerinin saa teknesi;

3-Byk Okyanusun gneydeki yerlilerin teknesi;

4-Kuzey Amerika yerlilerinin aa kabuklarndan yaptklar tekne;

5-Ate Adas yerlilerinin sazdan yaptklar tekne;

6-Eskimolarn balina kemiklerinin stne fok derisi kaplayarak yaptklar tekne;

7-Afrika yerlilerin keresteden yaptklar tekne;

8-Venedik gondolu;

9-Sandal;

10-Muamba kapl iki kiilik sandal;

11-Gezinti sandal;

12-Filika (cankurtaran sandal);

13-Yar kay;

14-Yole ad verilen yelkenli;

15-Balk teknesi;

16-Yeni Guinea yelkenlisi;

4

17-Portekizlilerin ak deniz balk teknesi;

18-Yat(Altndaki demirden safras denge bulmasna yarar);

19-Motorlu tekne;

20-Lks gezinti motoru;

21-Dtan takma motorlu tekne;

22-Bir tekneye taklan dtan takma motor;

23-ten takma motorlu srat teknesi.

5

ekil 1.1 En ilkel rneklerden en yenisine kadar deniz tatlarna rnekler

(Hayat Bilgisi Ansiklopedisi)

6

1.2.GNMZDE GEZ TEKNELER VE YATLAR

Gnmzde yatlar eitli byklklerde ve tiplerde ina edilebilecektir. 2.30 metre boyundaki optimist bir teknede yat snfna girmekte, olduka alak kullan amacna gre gezi teknesi olarak tasarlanm teknelerde yat snfna girebilecektedirler. Buna rnek olarak, nceden bir sava gemisi olarak ina edilmi ancak daha sonra ilevi ve i mekan tasarm deitirerek planlanm Savarona yat verilebilir.

Bundan dolay su zerinde yzen hacimlerin yat snfna girebilmesi iin spor veya gezi amal, yaama faaliyetlerin srdrlebildii, rzgar kuvveti ya da motor gcnle veya her ikisiyle birden hareket edebilmesi gerekmektedir.

Gezi teknelerinin ve yatlarn ak denizlerde kmalar ve bayrak alabilmeleri iin yapm malzemeleri, boyutlar, motor gleri ve olursa olsun klaslama almalar gerekmektedir. Bu klaslamalar da, her devletin kendi kurduu Loydlar tarafndan verilmektedir. Klaslamann amac belli stantlar yakalamaktr. Trkiyede bu klaslamay yapan kurumsa Trk Loydudur.

Loydlar teknelerinin tasarm srecinde, uygulama sreciyle dahil olarak zere her aamasnda sz sahibidir. Loydlarn standartlarn yerine getirmeyen veya salayamayan tekneler klaslamaya giremezler.

Loydlarn getirdikleri standartlar ve kaliteler teknenin yapm malzemesinden, kaplamalarna, birleim detaylarna, elektrik tesisatna ve projelendirilmesine kadar birok problemi ve konuyu kapsar.

Gnmzde gelimi ve gelimekte olan lkelerde yat yapmlar ve imalat, standartlar ve kurallar ile birlikte ilerlemektedir.

Gezi tekneleri ve yatlar, sahiplerinin yaam tarzlarn ve standartlarn belirlendiinden bir ou tasarmc ve kullanc arasndaki ilikilerle retilmitir ve retilmektedir. Avrupada birok firma seri retime gemeye alm, ancak bunda baarl olmamtr. nk, tekne sahiplerinin ou teknelerinin bir einin daha olmasndan pek honut olmamaktadrlar. (oban 1999)

7

8

ekil 1.2 Gnmz gezi teknelerinde i mekan rnekleri

(Yachting World Ocak 2000)

9

ekil 1.3 Kleopatra teknesinin bu gnde mzede sergilenen i salonu

(Atalay 1995)

10

ekil 1.4 Bir teknenin denizdeyken maruz kalabilecei gerilim ve zorlanmalar (Atalay 1995)

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

3.4 TARH GEM HULDA

1905 ylnda svein Sjotorps tersanesinde 26 metre uzunluunda ve yaklak 7 metre geniliindeki ift direkli bir Baltik ticaret ahap konstruksiyon gemisi olan Hulda, yeni sahibi Trk heykel tarihinde bilim ve sanat buluturduu yaptlaryla iz brakan lhan Komanla bylece yeni ve sanatla i ie maceraya balad; sanat tarafndan batan aaya yenilenen Hulda, artk kuru bir yk gemisi olmayp,onun iin 20 yl boyunca hem evi hem de atlyesi oldu.

lhan Komann ilk ei Melda Kaptana, sanatnn genliinden bu yana denize merakl olduunu, hatta gen-liinde gemi mhendisi olmak istediini anlatyor: Verem geirince, aile ocuumuza mhendislik ar gelir deyip onu resim yapmaya akademiye gndermi. 1958de mehur ngiliz mimar Ralph Erskinein i teklifi zerine svee gidiyor. Mimarlk brosu Drottningholmde bir teknenin iinde. lhan da tekneye yakn bir yer aryor. Sonunda ahrdan bozma bir evi ok ucuza kiralyor. Deli gibi alp evi tamir ediyor. Ne ki, sonra ev sahibi fiyatn artrmak isteyince tepesi atyor ve Hulday grp satn almaya karar veriyor. Erskinein bir teknede almas ona ilham veriyor.

Boazii niversitesinde profesrlk yapan olu Ahmet Koman, babas, babasnn ikinci ei, ocuklar ve einin ilk evliliinden olan vey kardeiyle birlikte yaklak 20 yl yaadklar teknenin adeta ailenin bir paras olduunu sylyor: Kaptan kk babamn atlyesiydi, ancak tek atlyesi buras deildi. niversitede ders veriyordu, dolaysyla orada da alrd. Babamn lmnden sonra da burada yaamaya devam ettik. Kardeim doma byme Huldal. Gemi inaats oldu, hayatn gemiye adad. Huldann pek ok da ziyaretisi olurdu: Trkiyeden gelen aydn isimler de, svee geldike Huldaya urarlard. Abidin Dino, Yaar Kemal, Zlf Livaneli, k Daimi, k Nesimi, Tuncel Kurtiz, Erol Akyava bu isimlerden bazlar.

ekil 1.25 Bilim ve sanat gemisi Hulda

53

54

55

56

57