Byt i substancja

Byt czegoś może "być" albo akcydentalny, albo samoistny.

(1) Jest akcydentalny gdy mówimy na przyk ład, że "sprawiedliwy człowiek jest

wykształcony" albo że "człowiek jest wykształcony" i że "wykształcony jest człowiekiem";

tak samo mówimy, że "wykształcony buduje", ponieważ budowniczy przypadkiem jest

wykształcony, albo że wykształcony jest budowniczym; bo że "to jest tym" znaczy w tym

 przypadku, że "jedno jest cechą przypadkową drugiego". Tak jest również w wymienionych przypadkach; gdy bowiem mówimy, że "człowiek jest wykształcony" i że "wykształcony jest

człowiekiem", albo że "blady jest wykształcony" albo "wykształcony jest blady", dwa ostatniewyrażenia znaczą , że obydwie cechy tej samej rzeczy są akcydentalne. Pierwsze wyrażenie

znaczy, że cecha akcydentalna należy do tego, co istnieje; natomiast "wykształcony jestczłowiekiem" znaczy, że "wykształcony" jest cechą akcydentalną człowieka. W tym

znaczeniu mówi się tak że, że nie-blady istnieje [jest], ponieważ to, czego jest cechą  przypadkową , istnieje [jest]. Tak więc, gdy coś jest orzekane w znaczeniu akcydentalnym o

czymś innym, to albo dlatego, że jedno i drugie przysługuje tej samej rzeczy, która istnieje,

albo dlatego, że predykat jest cechą przypadkową przedmiotu, który istnieje, albo wreszcie

dlatego, że przedmiot, któremu przysługuje jako cecha przypadkowa, a o której jest orzekany,

sam istnieje.

(2) Tyle jest rodzajów bytu, ile jest sposobów orzekania [tzn. kategorii], bo tyle jest znaczeń"bytu" ile jest kategorii. Skoro więc niektóre predykaty orzekają , czym rzecz jest, inne jej

 jakość, inne ilość, inne stosunek, inne działanie albo doznawanie, inne miejsce, a inne czas,wobec tego "byt" jest brany w tylu znaczeniach, ile jest tych kategorii. Nie ma bowiem

różnicy między wyrażeniami "człowiek jest powracają cy do zdrowia" a wyrażeniem

"człowiek powraca do zdrowia" albo "człowiek jest idą cy" czy "krają cy" a "człowiek idzie"

czy "kraje". Podobnie w innych przypadkach.

(3) Dalej, "istnienie" i "jest" znaczy, że twierdzenie jest prawdziwe, a "nie-istnienie", że jest

nie prawdziwe, lecz fałszywe i tak samo w przypadku twierdzenia i przeczenia. Na przyk ład

"Sokrates jest wykształcony" znaczy, że twierdzenie to jest prawdziwe, albo "Sokrates jest

nie-blady" znaczy, że również i to jest prawdziwe. Ale twierdzenie, że "przek ą tna kwadratu

nie jest wymierna z bokiem" znaczy, że byłoby fałszem twierdzić, że jest wymierna.

(4) Wreszcie "być" i "byt" mogą oznaczać zarówno byt potencjalny jak i byt aktualny rzeczy,

o których mówiliśmy. "Widzą cym" nazywamy zarówno to, co widzi tylko potencjalnie, jak 

również to, co widzi aktualnie; możemy powiedzieć, że "wie" i o tym, kto może aktualizowaćswoją wiedzę, i o tym, kto już ją zaktualizował; tak samo "być w spoczynku" znaczy albo że

coś już się znajduje w stanie spoczynku, albo że może się znajdować w stanie spoczynku.

Podobnie w przypadku substancji; mówimy, że Hermes jest w kamieniu, a połowa linii w

linii, zbożem zaś nazywamy to, co jeszcze nie jest dojrzałe. (...)

"Substancją " nazywamy (1) ciała proste, takie jak ziemia, ogień, woda i wszystko tego

rodzaju, w ogóle ciała oraz rzeczy z nich złożone, zarówno zwierzęta, jak i istoty boskie, a

tak że części ciał. Wszystkie te rzeczy nazywają się substancją , ponieważ nie są orzekane o

 przedmiocie, lecz wszystko inne jest orzekane o nich. (2) W innym znaczeniu substancja jest

wewnętrzną przyczyną istnienia rzeczy, które nie są orzekane o jakimś przedmiocie, na

 przyk ład dusza w zwierzęciu. (3) Substancją są również części wewnętrzne rzeczy, części

ograniczają ce je i określają ce ich indywidualność, których zniszczenie pocią ga za sobą 

 

zniszczenie całości; na przyk ład według nauki pewnych filozofów tak ą jest powierzchnia dla

ciał, a linia dla powierzchni; w ogóle substancją tego rodzaju wydaje się niektórym filozofom

liczba, bo gdyby została zniesiona, nic by już nie mogło istnieć, i ona ogranicza wszystko. (4)

Również istota wyrażona w definicji nazywana jest substancją każdej rzeczy.

Z powyższego wynika, że "substancja" brana jest w dwóch znaczeniach; jako ostateczny

substrat, który nie jest już orzekany o czymś innym, oraz jako to, co będą c czymś konkretnym

[tzn. określonym bytem] jest tak że rozłą czne: a tak ą jest forma i kształt każdej rzeczy.

Źródło: Arystoteles, Metafizyka, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1983