Hoe gemokkeli iker, hoe beterOm uw leven gemokke l i i ker enbestel len nog eenvoudiger te moken,worden onze productnomen vonofI ionuor i 2002 gewi iz igd :

€onsisfent ly br i l l ionrnopoCoot en UPM Art gestrekenhoutv r i j pop ie r zo l donUPM Finesse goon heten.

Consistently versotileDe ongestreken houturiie popiersoortennopoSet, nopoSot, UPM Fineseten UPM Finesot zul len de noomUPM Fine kr i igen.

VERS YÁN DE PERS

De'Lighter, yet Brighter'co/lectie van |ichtere papiersoortenuit het UPM Finesse ossorfÍmenÍ.

lees rneer hierover in de brochuredie u ín dit tiidschríft vindt.

Mocht u nog vrogen hebben overdeze opwindende nieuweontw ikke l ingen, don kunt u eenbezoek brengen oonwvvw.upmfinesse.com, ofcontoct opnemen met uw plootsel i ikeU PM- Kym mene verkoopko ntoor.

*.onácf,

Omslag kleine

I ette r p r o ef , j ar e n vijftí g

leidde in een aantal oude kisten ergens in het gebouw.

De naoorlogse onrwikkeling van nieuwe letteront-

werpen en de verhalen daarachter waren dus nog intact

gebleven bij het oorspronkelijke bedrijf. Inmiddels is de

inhoud van de kisten uitgezocht en aan de Tetterode-

coliectie toegevoegd. En, jawel, zelfs Schlesingers

ontwerpschetsen voor de Rondo zaten nog in het

archief! Bij het openen van de kisten kwam een schier

eindeloze reeks werkbladen met opmerkingen van hem

tevoorschijn.

Figaro Stefan Schlesinger volgde in Wenen een

opleiding tot graficus op het atelier van reclame-

ontwerper Julius I(linger. In r9z4 kwam hij naar ons

land en begin jaren 30 werd hij door een huwelijk met

een Nederlandse genaturaliseerd. In ons land vond

Schlesinger op freelance-basis emplooi bij de firma's

Metz & Co en de Weesper Cacao en Chocoladefabriek

Van Houten. Voor deze laatste opdrachtgever ontwierp

hij talrijke opschriften voor verpakkingsdozen in zijn

welbekende kalligrafi sche schriftvorm.

De samenwerking tussen Schlesinger en Tetterode

begon eind jaren 30, toen Schlesinger de Egyptienne

Figaro in een moderner jasje goot. De letter kwam uit in

r94o. Vanwege het joodse karakter en de origine van de

letter, en ook omdat er al een letter bestond die Figaro

heette, werd ai snel besloten de naam te veranderen in

Hidalgo. De Hidalgo werd een groot succes. De letter

werd gebruikt voor de befaamde Castella-advertenties

van Karel Sartory, de copyrwiter bij Delamar.

UitzonderiÍg Door de geïsoleerde positie van

buitenlandse ontwerpers greep Tetterode vooral terug

op variaties op bestaande letters. De ontwikkeling van

de Rondo vormde een uitzondering op dit beleid.Zijn eerste potloodschetsen liet Schlesinger aanTetterode zien op z8 januari r94r. Een bijeenkomst over

de letter, twaalf dagen later, moest tijdelijk worden

onderbroken vanvege schietpartijen in de AmsterdamseKinkerstraat. Onder de voelbare druk van de bezetter

werkte Schlesinger koortsachtig door aan zijn nieuweletterontwerp.

Op z7 februari r94r viel de definitieve beslissing;

Schlesinger mocht de voorgelegde schetsen uitwerkèntot een nieuwe letter. En hij werkte hard. Al op 25 maart1941 was dg complete onderkast klaar voor fotografische

vergrotingen om de onderlinge coÍpsgÍootte met elkaarte vergelijken. Een maand later waren enkele proef-gietsels klaar.

Op zr juni kwam de club weer bij elkaar en werd

Schlesinger uitgenodigd om behalve de Rondo twee

andere nieuwe letters te laten zien, Oriol en Imper nor-

maal. Hoe deze nieuwe letterontwerpen er uit hebbengezien is helaas niet meer te achterhalen. Er zijn nergens

aantekeningen ofschetsvoorbeelden te vinden, en datterwijl Schlesinger zijn werk zeer nau\Mgezet documen-

teerde.Zelfs zo nauwgezet dat er nog een grote hoeveel-heid potloodschetsen op calculeerpapier bewaard is

gebleven waarop hij commentaren als'ongeschikt' en'afgekeurd' heeft gekrabbeld.

Nog steeds niettevreden over de gietselproeven - h!'

had gemerkt dat enkele kapitalen niet goed aansloten op

de onderkast - stelde Schlesinger voor om de Rondo

heiemaal opnieuw te tekenen, deze keer in een iets vet-

tere voÍm. Hij kreeg toestemming en op 15 augusttls

r94r was het oncwerp vooÍ de nieuwe Rondo klaar.

Begin februari t9 4z w er d Schlesinger verzocht zíjn'nette'werktekeningen in april gereed te hebben.

Begin maartbegon hij hiermee in een atelier op de Let-

tergieterij, maar in juli werd hij gearresteerd. Ziji laatste

aantekening stamt van r j,,:li tg4z, toen de vormgeving

van de kapitalen klaar was.

Hij heeft de Rondo echter nooit af kunnen maken. Rond

augustLrs r942 moest hij naar Westerbork, waar hij op

het architectenbureau te werk werd gesteld. Vervolgens

werd hij met de laatste trein vanuit Westerbork naar

Theresienstadt overgebracht en vandaar ging hij verder

op tÍanspoÍt naar Auschwitz waar hij samen met zijn

vrouw in oktober 1944 werd vergast.

Herstel De naoorlogse periode bij Lettergieterij

Tetterode werd gekenmerkt door het herstellen van de

gietselvoorraden voor zowel het eigen bedrijfals voor de

leeggeplunderde drukkerijen. Erwas geen tijd om

nieuwe letters te ontwikkelen. Bovendien was er te

weinig lood. Dick Dooijens vond het wel de moeite

waard tiid in de Rondo te steken.

In r948 voltooide hij de serie kapitalen en presenteerde

onder beider namen een letterproefaan de drukkers-

wereld.

Hij prees de Rondo aan als een door en door gezonde,

goede letter. Ook beschreef hij enkele kenmerken van de

letter, zoals het ontbreken van haarlijnen en het weg-

laten van aansluitingen: 'Ritmisch vloeit zij voort, met

een prettige afivisseling tussen de losse zwier van de

kapitalen en de zorgvuldige wijze waarop de onderkast-

letters zijn neeÍgezet'. In de jaren 5o en 6o beleefde de

letter zijn hoogtijdagen: hij werd gebruikt voor menu-

kaarten, boekomslagen, uitnodigingen, winkelramen,

bedrijfsauto's; noem maar op. Schlesingers ontwerp was

een groot commercieel succes. Zelfs vandaag de dag

wordt de Rondo nog gebruikt, bijvoorbeeld in de beroe-

pengids. Het grootste compliment voor de makers van

de Rondo was de incroductie van het chocolademerk

Rondo van de firma Ringers. En zo is de cirkel, die ooit

begon met de letters op de dozen van chocoladefabri-

kant Van Houten, weer rond! c

PETER VAN DAM

Met dank aan Phi l ip van Praag, Wi l lem Rol , voormal ig archiva-

r is b i j Tet terode, L ia de Heer, d ie beeldmater iaal beschikbaar

stelde, en Joke Mammen, afdel ing kostbare werken van de

Univers i te i t van Amsterdam.

Li teratuur: Dam, P. van en Ph. van Praag, 'Stefan Schlesinger,

ate l ier voor Reclame' , Uniepers Abcoude, t997.

- ; -z1

zr n!)f!$!!er zoor - Compres