Titulo orixinal: The Early Architectural Hislory of the Cathedral 01 Santiago de Compostela

© da primeira edición, Harvard University Press, Cambridge. Mass., 1926. © das "Notas para unha revisión", Serafín Moralejo Alvarez, 1983. © da presente edición. Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia, Santiago de Compostela, 1983.

I. S.B.N.84-85665-07-4 Depósito Legal VG-175- 1983 Imprime: Artes Graficas Galicia, S.A. - Segovia. 15 · Vigo.

SUMARIO

LlMIAR 11 LISTA DE lLUSTRACIÓNS 13

l . AS ORlXES DO TEMPLO E DAS PELERINAXES 15 11. A GRANDE CATEDRAL ROMÁNICA 25

111. REFORMA, AMPLIACIÓN E ENCOBRIMENTO DA CATEDRAL ROMÁNICA 49

IV. DESCRIPCIÓN DA CATEDRAL NO GUIEIRO DE PELERIÑOS DO SéCULO XlI 59

lLUSTRACIONS E PLANOS 71

NOTAS PARA UNHA REVISIÓN DA OBRA DE K.). CONANT POR S. MORALEJO 89

REPRODUCIÓN FACSIMILAR DO TEXTO INGLéS 117 VERSIÓN CASTELÁ 185 INDICE ANALlnCO 237

LIMIAR

Sorprendido pecante a pouquedade e inexactitude do material gráfico refe­rente á igrexa de Santiago de Compostela do lado da riqueza das fantes , das dis­cusións e dos materiais de natureza literaria , o autor decidiu escudar o edificio e, se era posíbel, dibuxalo tal como se amasaba na Edade Media. Todo o mundo sa­be que hoxe somente é visíbel unha pequena parte dos exteriores orixinais por mor das reformas e dos engadidos feiros nas épocas gótica , renacentista e barroca; e como a disposición das obras posteriores adoira dar a chave da distribución pre­cedente , coidei necesario ddiñar a planta completa da catedral e máis dos edifi­cios do claustro e do palacio arccbispal para deducir dda e das medicións das pac­tes accesíbeis do edificio amigo os demais planos. O finado arcebispo, Sua Emi· nencia Reverendísima Doctor Lago González, e o Moi Reverendo Deán do Cabi· do Catedralicio acolléronme con grande afago e concedéronme a sua aucorización sen reservas para o traballo que Hes propuxen . Gracias aos bos oficios do meu amigo o Reverendo Pai Xesús Carro García , arqueólogo , obtiven as licencias ne­cesarias do delegado local do Ministerio de Belas Artes.

A plama que apresemo aquí é a primeira cumprida que se fal, e algúns aspec­tOS dos alzados e das seccións que a acompañan (particularmente as corces dos transep tos , a sección e as almeas da nave e máis o acceso occidemal) son achados novoso Que eu saiba, non se publicaran ames outros alzados ou seccións comple­cos da catedral , ainda que si esbozos.

Un documemo de particular interés neste eido é a descripción da igrexa comi­da no Libro V do chamado Códice de Calixto II, que data do século XII, moi cita­do polos autores que escreben verbo de Compostela. Aquí transcrebemos a parte que atinxe á igrexa, con algunhas anotacións críticas. Apónse a descripción a cerro Chanceler Aimerico Picaud, pero só chegaron a nós copias dun texto algo altera­do. O que ofrecemos aquí procede dun exemplar dos arquivos da catedral tal e como figura no Apéndice 11 do terceiro romo da Histona de la Santa Apostólica Metropolitana IgleSIa de Santiago de Compostela, obra do coengo don Amonio López Ferreiro que xustifica plenamente as expectativas que suscita a longura do seu título (once volumes, que abranguen até 1823; máis de seis milleiros de páxi­nas en total que conteñen unha inxente camidade de información, aínda que non dispoñen de índice alfabédco). Edicouse en Santiago, tomo tras tomo, entre 1898 e 1911 , e aínda se pode obter exemplares do Sacristán Maior da catedral. Relata paseniñamente a historia do templo e da diócese, e os seus apéndices for­necen numerosos e interesantes documentos antigos en latín, galego e castelán.

Debo moito a ese libro, como o lector poderá comprobar palas frecuentes ci­tas das notas a pé de páxina. En realidade, o meu texto é unha sane de comenta­

II

!io que decorre paralelo a algunhas partes desa obra co obxecto de transmitir a in­formación que estudos recentes asodlaron para, deste xeito, facer máis doada que outrora a visualización das diferentes etapas da vida deste edificio. Hai material abondo para unha interesantísima monografía verbo de Compostela e as peleri­naxes. Compriría facer algunhas excavacións e estudar moito , pero pagaría a pe­na.

É para mín unha ledicia amosar desde aquí meu recoñocimento á axuda do Pai Carro García, quen me auxiliou nas medicións e me inspirou coas suas suxe­rencias. Teño de amosar tamén a miña gratitude ao leal sac ristán Antonio Yrago López, aos meus colegas de Cambridge e moi en especial aos profesores Anhur Kingsley Pon er, Chandler Rathfon Post, George Henry Chase e Paul Joseph Sachs. A xenerosidade dos directores de Art Studies, onde se imprentou por pri­meira vez o material que ap resentamos aquí,' fixo posíbel que este traballo se publique en forma de libro.

Cambridge, Massachusetts Xu llo 1926

12

K.].C.

LISTA DE lLUSTRACIONS

As figuras intercaladas no texto están a carón da páxina que se indica,

Fachada oeste da Catedral (Cortesía de American Architect) Por-rada

1 Plano do Sepulcro e das catedrais prerrománica e románica (Segundo L6pez Ferreiro). 22

2 Sección do Sepulcro de Santiago (López Fececiro), 22

3 Nave central da Catedral de Santiago (Lacaste). 23 4 Ste .-Foy de Conques (Poner). 34 5 St.-Etienne de Nevers (Porrer). 34 6 Sr.-Manial de Limoges (De Lasteyrie). 34 7 Sr.-Semin de Toulouse (Cleveland). 34 8 Abside da Catedral , desde o rcllado do transepto norte (Byne). 35 9 Interior da Capela do Salvador (Conant). 36 10 Triforio da ábside da Catedral (Conam). 36 11 Flanco sur da Capela do Salvador (Conam). 36 12 Transepto sur e torre do cruceiro, desde o claustro (Mas). 37 13 Almeas, lugar dunha das torres super singulas viles e máis Edificio do

Claustro (Conant). 38 14 Detalle do muro norte da nave (Conant). 38 15 Ourón do tansepro norte da Catedral (Carro García). 38 16 Almeas do lado sur da nave (Conane). 39 17 Torre no recanto suroeste do teansepto sur (Carro García). 39 18 Torre na ineersección da nave ca ttansepro (recamo nOtoeste do tean-

septo sur) (Carro G?Ccía). 39 19 Transepto da Catedral cara ao sur (Lacoste). 40 20 Fachada oeSte da Catedral, c. 1660; dun vello dibuxo (Carro García). 41 21 Cabeceira da catedral, c. 1660; dun vello dibuxo (Carro García). 42 22 Abóveda da tribuna da Catedral (Lacoste). 43 23 Reproduci6n en escaiola do Pórtico da Gloria, hoxe no Soum Kensing-

ton Museum (cortesía do Museo). 43

13

24 Interior da capela-cripta (Mas). 43 25 O Pórtico da Gloria (Lacosce). 44 26 Tellados e mrres occidentais, desde a Torre d: Reloxio (Hauser y Me-

ner). . 45 27 Cara oriental do carpo central da Torre do Reloxio (Conant). 45 28 Fachada norte da Catedral e Palacio Arcebispal (Lacoste). 52 29 Extremo oriental da Catedral (Lacoste). 53 30 Claustro da Catedral , cara ao nordeste (Lacoste). 56 31 Recanto sureste do Edificio do Claustro (Mas). 56 32 Santuario da Catedral, desde o triforio (Conant). 56 33 Fachada occidental da Catedral, con parte do Palacio Arcebispal e do

Edificio do Claustro (Miralles). 57

ILUSTRACIONS E PLANOS

1. Alzado occidental, segundo estado 73 B. Alzado oriental , primeiro estado 7'j

lB . Alzado oriental, segundo estado 77 IV. Alzado sur, primeiro estado 79 V. Alzado sur, segundo estado 81 VI. Secci6n lonxitudinal pala nave central e o coro. 83 VII. Secci6n transversal palas naves maiores, primeiro estado 85 VIII. Planta da época románica. 87 IX. Plano xeral, 1924. Encarte ao remate do libro

14

• •• • ••

, ; .h'"

t •• ESCALA 1: 180 (1" ' 10'-0') ¡ " ~ ~ l' f l: 'i' :¡ ~ tqOPES • ¡ • g " j' 3¡) METROS

FIG. l . Planta do Sepulcro, a catedral prerrománica e a catedral románica de Santiago.

Reproducido do Historia dI! Lópet Ftrreiro, \10/. JI, p. 186. Inexac/a. A, Sepulcro; B, Capela de S. Pedro (?); e, Capela de Son X06n (?);

D. Capela de S. Salvador; E, Baptisterio; F, 0, H. Portas.

!

• ' » '.AL.A 1: 96 (}\O' I'-O')

f fe "PES i i ' -METROS

FIG. 2. Sección do Sepulcro de Santiago. Reproducida da Historia de Lópet Ferreiro, 1101. /, p. 297; A, jormi· gón ,ranular; B, recheo de CQ$Co/lo con anacos de material de COIIS­

trución; e, rteheo dtsCOmposlO. NlScoIlQ, ferro. area e en/uf/os.