AROMATİK KİMYA

Dr. Sedat TÜRE

Canlılarda moleküllerin yıkılımının olduğu ekzergonik tepkimeler katabolizma olarak adlandırılmaktadır.

Yeni bileşiklerin yapıldığı endergonik sentez tepkimeleri anabolizma olarak adlandırılmaktadır.

Anabolik ve katabolik olaylar birlikte metabolizmayı oluşturmaktadırlar.

METABOLİZMA

Egzergonik tepkimeler, sabit sıcaklık ve basınç altında kimyasal reaksiyonla oluşan ürünlerin toplam serbest enerjisi reaksiyona giren maddelerin toplam serbest enerjisinden küçük (G<0) olan tepkimelerdir.

Ekzergonik reaksiyon, yazıldığı şekilde soldan sağa doğru kendiliğinden ilerler.

G değeri negatif () ve büyük olan reaksiyonlar (ekzergonik reaksiyonlar), termodinamik olarak elverişli reaksiyonlar olarak tanımlanırlar.

Termodinamik olarak elverişli bazı reaksiyonlar, ölçülebilecek hızda gerçekleşmez. Reaksiyonunun başlaması için aktivasyon enerjisi diye tanımlanan bir miktar enerji gereklidir.

Endergonik tepkimeler, sabit sıcaklık ve basınç altında kimyasal reaksiyonla oluşan ürünlerin toplam serbest enerjisi reaksiyona giren maddelerin toplam serbest enerjisinden büyük (G>0) olan tepkimelerdir.

Endergonik reaksiyon, yazıldığı şekilde soldan sağa doğru kendiliğinden ilerlemez.

G değeri pozitif (+) olan reaksiyonlar (endergonik reaksiyonlar), termodinamik olarak elverişli olmayan reaksiyonlar olarak tanımlanırlar.

Sabit sıcaklık ve basınç altında kimyasal reaksiyonla oluşan ürünlerin toplam serbest enerjisi reaksiyona giren maddelerin toplam serbest enerjisine eşit ise (G=0) sistem dengededir. Sistemde herhangi bir değişiklik olmamaktadır.

AB ve BC gibi art arda gelen iki kimyasal reaksiyonun (bu iki reaksiyon sonunda A reaktantından (substrat) C ürünü oluştuğundan, B iptal edilir ve toplam reaksiyon AC şeklinde yazılabilir ) her biri kendi denge sabitine ve karakteristik standart serbest enerji değişikliğine sahiptir.

AB GoıAB

BC GoıBC

AC GoıAC

AB GoıAB

BC GoıBC

AC GoıAC

AC toplu reaksiyonu için GoıAC standart serbest

enerji değişikliği, iki alt basamak reaksiyonun standart serbest enerji değişikliklerinin toplamına eşittir.

GoıAC = Goı

AB + GoıBC

Standart serbest enerji değişikliklerinin toplanabilme özelliği, termodinamik olarak elverişsiz (Goı pozitif, endergonik) bir reaksiyonun yüksek olarak ekzergonik bir reaksiyona ortak bir ara madde vasıtasıyla bağlanarak ileri yönde yürüyebilmesini açıklar.

Glukoz + Pi Glukoz-6-fosfat + H2O Goı= 13, 8 kJ/mol

ATP + H2O ADP + Pi Goı= 30, 5 kJ/mol

Glukoz + ATP Glukoz-6-fosfat + ADP Goı= 16, 7 kJ/mol

Toplam reaksiyon ekzergoniktir.

ATP’nin bağlarında depolanmış olan enerji, glukoz ve fosfattan oluşumu endergonik olan Glukoz-6-fosfatın sentezini sürdürmek için kullanılabilmektedir.

Hücrelerde Glukoz-6-fosfatın ATP’den fosfat transferi vasıtasıyla oluşmasının yolu, burada anlatılan art arda gelen reaksiyonlar gibi değildir; fakat net sonuç, toplam reaksiyonun aynısıdır.

Termodinamik hesaplamalarda önemli olan, başlangıç ve son durumlardır; bunların arasındaki yolun biçimi önemli değildir.

Glukozdan glukoz-6-fosfatın oluşmasındaki gibi bir strateji, bütün canlı hücreler tarafından, metabolik ara ürünler ve hücresel komponentlerin sentezinde kullanılır.

Bellidir ki bu strateji, hücrede ATP gibi bileşikler devamlı olarak varsa işler.

Bütün canlılarda ekzergonik ve endergonik olaylar arasında biyolojik enerjinin taşınmasında, yüksek enerjili fosfat bileşiği olan adenozin trifosfat (ATP) molekülü rol oynamaktadır.

Heterotrofik hücreler, besleyici moleküllerin yıkılması vasıtasıyla bir kimyasal formdan serbest enerji elde ederler ve bu enerjiyi, ADP ile Pi’tan ATP yapmak için kullanırlar.

ATP, kimyasal enerjisinin bir kısmını

-metabolik ara maddeler ve küçük önmaddelerden makromoleküllerin sentezi,

-konsantrasyon gradientine karşı membranların bir tarafından diğer tarafına maddelerin taşınması,

-mekanik hareket gibi endergonik süreçler için bağışlar.

ATP’den enerji bağışı, genellikle ATP’nin ADP ve Pi’ta veya AMP ile 2Pi’ta dönüşümü ile sonuçlanarak yürüyen reaksiyonda ATP’nin kovalent katılımını gerektirir.

ATP’nin hidrolizi için aktivasyon enerjisi nispeten yüksektir.

Fosforik asit anhidrit bağlarının hızlı yıkılımı, yalnızca bir enzim tarafından katalizlendiğinde gerçekleşir.

Enzimler, biyokimyasal olayların vücutta yaşam ile uyumlu bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan, biyolojik sistemlerin reaksiyon katalizörleridirler; aktivasyon enerjisini düşürmek suretiyle bir reaksiyonun hızını artırırlar.

Metabolik yollarda birçok enzim görev alır ve her bir enzimin bir reaksiyonu katalize etmesiyle metabolik yol ilerler.

Metabolizma, canlı ortamda yapısal dönüşümlerin ve enerji değişmelerinin tamamı olarak tanımlanabilir.

Hücrede metabolik olaylar dinamik bir denge halinde düzenlenmektedir. Anabolik ve katabolik olaylar arasında gayet ince olarak ayarlanmış bir denge bulunmaktadır. Bu denge sayesinde hücrenin kimyasal kompozisyonu değişmeden kalmaktadır.

Metabolizmanın düzenlenmesinde genellikle üç farklı mekanizma etkili olmaktadır ki bunlar allosterik etki, enzim konsantrasyonu ve hormonal etkidir.

Beslenme-öncül madde konsantrasyonu, transport, kofaktörün ortamda bulunması, ürüne duyulan ihtiyaç, ürün inhibisyonu ve nöral kontrol, metabolik yolların düzenlenmesinde etkili diğer faktörlerdir.